Merkez Bankacılığı ve TCMB

Merkez Bankacılığı ve TCMB

R. Hakan Ö[email protected]

www.hozyildiz.com 2

1668- 1873 Dönemi• Savaş dönemlerinde kamu açıklarını finanse etmek öne çıksa da

merkez bankalarının asli görevi paranın iç ve dış değerinin korunması olmuştur.

• Banknot ihraç den ilk banka 17. YY da 1661 yılında Stockholm Bankası olmuştur.

• Bu yetki kısa süre sonra 1668 yılında İsveç Devlet Bankası (Riskbank)’a devredilmiştir.

• Gerçek anlamda merekz bankacılığı 18. YY da üç önemli fonksiyonu içerecek şekilde ortaya çıkmıştır:– Devletin bankası olmak– Banknot ihraç tekeline sahip olmak– Likiditenin son mercii fonksiyonuna sahip olmak

• Bu bağlamda ilk MB İngiltere MB sıdır.

www.hozyildiz.com 3

İskontoculuk !?

• Bu dönem MB ları para basmakla ve bazılarının ticari işlemlerde doğrudan ıskonto işlemleri yapmakla uğraştıkları yıllardır.

www.hozyildiz.com 4

www.hozyildiz.com 5

1873-1914 dönemi: Altın standardı

• 1983 yılında Almanya, Danimarka, Norveç ve İsveç sonra diğer ülkeler altın standardı uygulamaya başladılar.

• MB sadece altın rezervleri karşılığında para basabiliyorlardı.

www.hozyildiz.com 6

1914-1945 dönemi

• Savaşlar ve krizler dönemi merkez bankacılığı• Altın ödemeler dengesi açıklarını finanse etmek

için kullanıldı• MB ları hükümetlerin savaş harcamalarını

finanse ettiler• MB ları konvertibl olmayan ya da MB nın

yükümlülüğünde olan kanuni mübadele aracı olan kağıt para (legal-tender) basmaya başladılar.

www.hozyildiz.com 7

1945-1971: Bretton Woods Dönemi

• Keynesyen görüşler öne çıkıyor• ABD savaştan altın stoklarıyla çıkıyor• IMF - Dünya Bankası – GATT (sonra DTÖ) kuruluyor• Uluslararası para sistemi döviz kurlarının değişiminin

sabitlenmesi üzerine kuruluyor. Fakat bu sabitleme oranlarına düzeltebilme (yeniden sabitleme - örn. devalüasyon) imkanı verilmiştir.

• Teoride tüm paralar altına bağlanmakla birlikte, altın stoklarının önemli bir kısmı ABD’nin elinde olduğu için, tüm paralar $ a sabitlenmiş ve ABD $ da altına endekslenmiştir. Böylece $ temel para birimi olmuştur.

www.hozyildiz.com 8

1971 den günümüze

• Petrol şokları, enflasyonda hızlı yükseliş, parasal kontrolü zorlaştırmıştır. Bretton Woods sistemi yıkılmıştır

• Dalgalı kur sistemine geçilmiştir.• Fiyat istikrarı öne çıkmıştır.• Kur mu faiz mi tartışması başlamış,• Finansal enstrümanlar çeşitlenmiş,• MB ları için de yeni APİ, döviz piyasaları gibi yeni politika

araçları gündeme gelmiştir.• Önce parasal hedefleme ardından enflasyon hedeflemesi

etkin bir politika aracı olmuş

www.hozyildiz.com 9

TCMB

1. Osmanlı dönemi ve Cumhuriyet’in ilk yılları 2. 1970 -2001 dönemi3. 2001 sonrası

Para basma ve para politikasından sorumlu kuruluş ve faizin ekonomideki yeri?

www.hozyildiz.com 10

Osmanlı dönemi

• Hazine, darphane, sarraflar, vakıflar vs• İlk senyoraj hakkı 1839 da «kaime-i nakdiye-i

mutebere» basılarak kullanılmıştır.


Devam

• Kaime el yazısıyla yazılan mühürlü bir borç belgesi. Bugünkü anlamda para değil.

• 1854 Kırım savaşı sırasında yurt dışından ilk borçlanma yapılıyor.• 1856 da Londra merkezli Ottoman Bank (Bank-ı Osmani)

kuruluyor.• Sonra hisse yapısı değiştiriliyor İng – Fransız ortaklığı olan

«Bank-ı Osmani-ı Şahane» kuruluyor. • Bankaya 30 yıllık süre için banknot basma yetkisi veriliyor.• II. Meşrutiyet döneminde İttihatçılar ulusal bir merkez bankası

kurulması fikrine uygun olarak 1917’de Osmanlı İtibar-ı Milli Bankasını kuruyorlar.


Cumhuriyet dönemi

• 1923 İzmir İktisat Kongresi «tedavül bankası» fikri• Uzmanlar çağrılıyor• 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı TCMB kanunu kabul

ediliyor.• Hisse yapısı bugünkünden faklı:

– A sınıfı hisseler Hazine’ye (% 15 ten fazla olamaz ilkesi yasayla getirilmiş)

– B sınıfı hisseler milli bankalara– C sınıfı hisseler yabancı bankalar ile imtiyazlı şirketlere– D sınıfı hisseler Türk ticaret kuruluşlarıyla Türk uyruklu gerçek ve

tüzel kişilere

• Halk, özellikle memurlar hisse alması için teşvik edilmiş.



O yıllarda

• Kuruluş kanununa göre TCMB’nin amacı ülkenin ekonomik kalkınmasını desteklemek,

• Temel politika aracı reeskont oranları,


1940 -70 arası

• 1940 larda; II. Dünya Savaşı ortamı, devleti finanse etme görevi, enflasyon yüksek,

• 1950 lerde; Ekonomik büyümenin finansmanı için TCMB kaynakları yoğun olarak kullanılıyor. Kamu açıkları ve reeskont imkanları vb.

• 1960 larda; sanayinin gelişimine paralel olarak genişlemeci para politikası izliyor.


1970-2001 dönemi• 14 Ocak 1970 yeni Kanun• Bankanın % 51’i Hazine’nin,• Yapı değişiyor, modernleşiyor• Hazine’ye kısa vadeli avans vermeye üst sınır getiriliyor (bütçe

ödeneklerinin % 15).• 24 Ocak 1980 Kararlarıyla finansal piyasalara liberalizasyon geliyor. • Mevduat faizlerini piyasalar belirlemeye başlıyor. (Soru: MB belirlerse ne olur?)• 1989’da ekonominin alt yapısı hazırlanmadan Kambiyo Rejimi

değişiyor. «İmkansız üçlü» nün bir ayağı serbest kalıyor. • Kur politikası da gündeme geliyor.


Ekonomiye dinamit konuyor

• İthalat, sıcak para, rekabet, kamu açıkları, işsizlik, özelleştirme vb.

• 1994 Nisan Kararları• 1998 Uzak Doğu Asya

Krizi• 1999 Rusya Krizi ve

Büyük Marmara depremi• Kasım 2000 Küçük Kriz• ve 2001 Krizi


2001 reformları

• TCMB nin kamuya kredi açması yasaklanıyor.• Mali disipline yönelik reformlar:– Kamu İhale Kanunu– Kamu Mali Yönetimi ve Harcama Kanunu,– Kamu Borç Yönetimi Kanunu,– Bankacılık reformu• Kamu Bankalarının yeniden yapılandırılması• BDDK nın kurulması


Para basma


Para basma tarihçe


1. Emisyon Grubu


2. Emisyon grubu


3.,4. ve 5. emisyon grupları


Son grup

• Banknot matbaası ilk yerli parayı 1958 yılında basmıştır.

Documents

Merkez Bankacılığı ve TCMB