Gönüllü olarak hayata geçirmeye çalıştığı-mız projelerden birisi olan e-lapis online der-ginin bu sayısında size kısaca nasıl bu no-ktaya geldiğimizi ve neden e-lapis dergioluştuğunu kısaca açıklamak istiyorum.

İnternet üzerinden okunabilen Türkçe bir li-nux dergisi çıkartma yeni bir fikir değil. Bun-dan 3 sene kadar önce ilk fikir ortaya atılmış,ancak yeterli zaman ve destekçi arkadaşı-mız olmadığı için sadece bir fikir olarak kal-mıştı. Daha sonra “http://www.linuxgazetesi.org” adresindetekrar denendi ancak yine yeterli istek vedestek gücü olmadığı için yarıda kaldı.

Bu derginin çıkışı da "geç olsun ama güç ol-masın" sözünü doğrular biçimde oldu. 2 ayönce ortaya atılan online dergi çıkartma fikrietrafında toplanan 18 gönüllü olarak, iki defabaşarısızlıkla sonuçlanan girişimlerden son-ra nihayet başarıya ulaştık ve ilk sayıyı çı-karttık. Profesyonel yayıncılık alanında de-neyimi olmayan 18 linux-seven gönüllününçalışmalarıyla yayına başlayan bu derginindaha çok sizin çabalarınız büyütüp geliştire-cek. Bu noktada geri dönüşlerinizi bizdenesirgemezseniz çok minnettar oluruz.

Aramızda farklı kesimlerden gelmiş farklı in-sanlar, dünyanın çeşitli noktalarında bulu-nan farklı farklı arkadaşlar mevcut. Hepimi-zin ortak bir düşüncesi var: internet üzerin-den okunabilecek Türkçe Linux bir dergi ha-zırlamak. Linux konusunun şu sıralar devletyapısının içine girdiği ve birçok büyük gaze-tenin manşetlerde yayınlandığı anda OnlineTürkçe bir Linux dergisinin çıkması gerçek-ten büyük bir tesadüf.

Destek verildiği sürece E-LAPIS dergisi ya-yın hayatına devam edecektir.Bir dergi için

gerçekten çok fazla zaman ve emek gerekti-ği için şu anda dergi çıkış aralığını 3 ay ola-rak belirledik. Eğer yardım edenlerin sayısıartar, sizlerden çeşitli makale, tanıtım, kısa-ca döküman gelirse, birçok kişi gibi biz debu dergiyi aylık çıkarmayı çok isteriz.

E-Lapis dergisi kesinlikle bir ticari amaç güt-memektedir. Dergide yazıları hazırlayan ar-kadaşlarımızın hepsi gönüllü olarak çalış-maktadır. Sayfaları hazırlayan, grafikleri dü-zenleyen, hataları kontrol eden arkadaşları-mız da gönüllü olarak bu işi yapmaktadır.Yani bizler, Linux'a gönül vermiş olan mil-yonlarca insandan sadece 18 kişiyiz.

Dergimiz ilk etapda sorunlar içinde boğulanyeni Linux kullanıcılarına ışık tutmayı amaç-lamaktadır. Ancak ilk sayımızın seviye düze-yini biraz orta tutmaya özen gösterdik. Bu vebundan sonraki bütün sayılarımızda, bilin-mesi gerektiği derecede teoriden fakat pra-tik bilgiler ve sorun çözümleri üzerinde dur-maya çalışacağız.

İlk sayımız PDF formatında olacak ve PDFformatında indirime sunulacak. Alt yapı ça-lışmalarımız tamamlandığında ise, derğideçıkan yazıları internet üzerinden değişik for-matlarda (html, xml vb.) bulma ihtimalinizolabilecek. Ancak bütün bunlar fazla iş gücüve destekci gerektirdiği için bu süreç birazgeçikebilir.

Umarım bu ilk sayımız hoşunuza gider vezevkle okursunuz.

Bir sonraki sayımıza kadar, sağlıcakla ve li-nux ile birlikte kalın.

Merhaba E-Lapis okuyucuları,

e-Lapis Dergisi Gönüllüleri

Linux için “Adobe Reader 7” SuSE 9.3 Nisan2005 de hazýr

Avrupanın en büyükelektronik fuarlarındanbirisi olan CEBIT-Han-nover(Almanya) da No-vell firmasının yaptığıbir açıklama ile yeni sü-rüm haberi verildi. Su-SE 9.3 Nisan 2005 degeliyor. 32 ve 64 Bitteknolojilerini destekle-

yecek olan buyeni sü-rümde ilkdefa XENteknolojisikullanıla-c a k .3000'den

fazla pa-ket barındıracak

olan yeni sürümde ma-saüstü uygulamalarınaoldukça önem veriliyor.Ayrıca Laptop kullanıcı-ları içinde epey bir de-ğişiklik yapılmış.

Adobe firması tarafından ücretsizolarak dağıtılan PDF okuyucusu-nun 7. sürümü, Linux desteğiylebirlikte çıktı. Ayrıca okuyucunun is-mi de "Adobe Reader" olarak de-ğiştirildi. Bilindiği gibi 6. sürümündeLinux kullanıcılarına destek verme-yerek, herkesi 5 sürümünü kullan-dırmaya mahkum eden Adobe, 7.sürümüyle birlikte Linux desteği

vererek kullanıcıların gönlünü al-mak istiyor. Yapılan açıklamada busürümle birlikte PDF belgelerinenotlar iliştirilerek, dosyada ufak de-ğişiklikler yapılabileceğini belirtildi.Diğer taraftan Firefox kullanıcıları-nı da unutmayan Adobe, belgeyüklenme sürelerinin oldukça kı-saldığını da ekledi.

Alman devlet demir yollarý Linux'a emanetGroupware Lotus No-tes üzerinden çalışan5500 kullanıcının bilgi-lerini SuSE Linux En-terprise Server 8 sürü-müne taşıdı. “Kazançyapmak için nerde ka-zanç yapacaksak ya-parız” politikası ile işebaşlıyan yeni şef veyeni politikada, 2005yıl sonuna kadar bütünuyum paketinin ta-mamlanması planlanı-yor. Aynı zamandaIBM ile de ortak çalış-ma sürdüren IT yöneti-cileri bu çalışmadan ol-dukça memnun.

Nero Linux 2.0Windows sürümü oldukça popüler olan CD yazma programı Ne-ro'nun Linux destekli ilk sürümü çıktı. Henüz kaynak kodu dağı-tılmayan Nero'nun göze çarpan özellikleri şunlar:* USB hotplug desteği* Proje bilgisini XML dosyasında tutabilme* FreeDB uyumluluğu ile CD bilgisi alma* Kernel 2.6 IDE arayüz desteği(SCSI Emulasyonu kullanma-ması)Desteklenen biçimler:* Veri CD ve DVD’si (ISO9660 UDF ve UDF/ISO9660 Bridge)* Bootable CD ve DVD* Müzik CD si* Karışık Mod CD* CD Extra* CD ve DVD görüntüleri (iso,nrg,cue)* Çok Oturumlu CD ve DVD* Çift katmanlı DVD* CD Kopyalama* Görüntü kaydetme* Müzik CD rip http://www.nero.com/en/NeroLINUX.html

4 E-Lapis.org 2005

Haberler

GNOME Projesi bugün Linux ve Unix iş-letim sistemlerinin lider masaüstü, GNO-ME Masaüstü ve Geliştirici Ortamı'nınen son sürümünü yayınladı. Sürüm 2.10,çokluortamı bütünleştirerek, geliştiriciolanakları ekleyerek ve en kolay ve endostane özgür masaüstü yazılımını iyi-

leştiren binlerce değişikliği barındırarak GNOME'nin kullanılabilirlik, ka-rarlılık ve gücünü arttırıyor. GNOME, 'önce kullanıcılar' felsefesini koru-yarak, her altı ayda bir kararlı sürüm yayınlar. Bu, kullanıcılara gelişme-leri çabucak ulaştırır, ve geliştiriciler ile dağıtıcıların rahatlıkla GNOMEtabanlı ürün planları yapmalarını sağlar. Bu sayede, Fedora, SUSE veUbuntu gibi dağıtımlar bir sonraki sürümlerine GNOME 2.10'u dahiledebilecekler ve GNOME 2.10'u milyonlarca kullanıcıya ulaştırabile-ceklerdir. Detaylı bilgi ve indirme adreslerine http://www.gnome.org.tradresinden ulaşabilirsiniz.

5 E-Lapis.org 2005

Haberler

Yepyeni Firefox raflarda Güvenliği sıkı tutan Mozilla Vakfı, Firefox kulla-nıcılarını olası güvenlik sorunlarıyla karşı karşı-ya bırakabilecek orta derecede önemli sorunla-rın giderildiği 1.0.2 sürümünü duyurdu.Firefox1.0.2'de göze çarpan en büyük değişiklik, GIF bi-çimindeki görüntü dosyalarında yaşanan yığın dökü-mü sorunuyla birlikte yaşanabilecek olası güvenlik açığının gi-derilmesi oldu. Bunun dışında, Firefox kenar çubuğu ve taşı-bı-rak yöntemiyle ortaya çıkabilecek 2 ufak açık da kapatıldı. Kul-lanıcıların tarayıcılarını 1.0.2 sürümüne yükseltmeleri için 1.0veya 1.0.1 sürümünü kaldırmaları, ardından da 1.0.2 sürümünükurmaları gerekiyor. Önceki sürümlerde kurulan uzantılar, ek-lentiler veya yapılan kişiselleştirmeler (yer imleri, çerez ayarlarıvb.) kaybolmuyor ve kullanıcı bunları 1.0.2 sürümünde de kul-lanmaya devam ediyor. Güncellemek için aşağıdaki bağlantıyıkullanabilirsinizhttp://www.mozilla.org.tr/Dosyalar.44.0.html

Açık kaynak masaüstü ortamlarının lideri KDEProjesi yeni bir sürüm çıkardı.16 Mart 2005 'teKDE yarım yıl aradan sonra yeni bir sürüm ile kar-şınızda. Yeni özelliklerin içinde en çok geliştirilmişbölüm olarak Erişilebilirlik ilk sırayı çekmektedir.Ana noktalardan biri, bu yeni sürümde KDE'nin

Yazıdan Sese (Text-to-Speech) gibi gelişmiş özellikleri ile karşı-mıza çıkması. Bu araçlar KDE'nin PDF görüntüleyicisi, Katemetin düzenleyicisi, Konqueror web tarayıcısı ve yeni konuşmaaleti KsayIt içine eklenmiştir. Bu araçlar ayrıca KDE'nin yazı içe-ren uygulamalarından okuyabilir. Özellikle göz rahatsızlığı bulu-nan kişiler ve konuşma bozukluğu olanlar için faydalı olacaktır,fakat bu bir de KDE'nin eğlenceli bir masaüstü olduğunu ispat-layacaktır.İndirmek için http://http://www.kde.org adresini kullanabilirsiniz.

OpenOffice.org 2.0 görücüye çýktý

OpenOffice.org 2.0'ın ilk betası çıktı. Bu sürüm, daha fazlaWord, Excel ve Powerpoint uyumluluğu ile, Access benzeri veritabanı eklentisiyle, göz alıcı temalarıyla, yepyeni özellikle-riyle Türkçe kurulmaya ve kullanıma hazır. Yakın bir zamandada Türkçe Open Office kullanıcılarını bir araya toplayacak olanhttp://www.openoffice.org.tr adresi hizmete geçecek. Bu saye-de sanal ortamdaTürkçe OpenOffice.org kullanıcılarını bir ara-ya toplamak ve kendilerini ifade edebilecekleri ortamların geniş-lemesini sağlamak için kurulacak URL adresi yakında hizmetegeçecek.OpenOffice.org Türkçe proje grubu tarafından derle-nen OpenOffice.org 2.0 yazılımını aşağıdaki adresden indirebi-lirsiniz http://tr.openoffice.org/indirme-adresleri-2.html

KDE 3.4

Firefox'un 1.0.1 sürü-münde giderilen uluslararasıalan adlarının kötüye kullanı-mıyla ilgili açığın da içindebulunduğu birçok açık Thun-derbird 1.0.2 sürümüyle orta-dan kalktı. Thunderbird 1.0.2,1.0 sürümünden sonra çıkarı-lan ilk sürüm. 1.0.1 yerine1.0.2 sürüm sayısının kulla-nılmasındaki amaç ise önü-müzdeki günlerde çıkacak Fi-refox 1.0.2 ile uyumu sağla-mak. Açık giderilmeden önce,kişilerin kredi kartı numarala-rını veya parolalarını ele ge-çirmek isteyen dolandırıcıla-rın gönderdiği e-postalardakikandırma amacıyla hazırla-nan bağlantılara tıklandığın-da, kullanıcıların bu tuzağadüşme olasılıkları vardı.Daha kararlı işleyen Thun-derbird 1.0.2'de, buna benzeraçıklar da kapatılmış oldu.Kullanıcıların e-posta ve ha-ber istemcisi Thunderbird'ü1.0.2 sürümüne yükseltmeleriiçin 1.0 sürümünü kaldırmala-rı, ardından da 1.0.2 sürümü-nü kurmaları gerekiyor. Buyükseltme sırasında, 1.0 sü-rümünde kurulan uzantılar,eklentiler veya yapılan kişi-selleştirmeler kaybolmuyorve kullanıcı bunları 1.0.2 sü-rümünde de kullanmaya de-vam ediyor. Yükseltmedenönce Türkçe sürüm kullanılı-yorsa, 1.0.2 İngilizce sürümükurulmuş bile olsa, Thunder-bird 1.0.2 Türkçe olarak kulla-nılmaya devam ediyor.Güncellemek için aşağıdakibağlantıyı kullanabilirsinizhttp://www.mozilla.org.tr/Dosyalar.44.0.html

E-posta programýnýzý deðiþtirmeye hazýrlanýn

6 E-Lapis.org 2005

Kýsa Kýsa

Ethereal 0.10.10

Port ve ağ araçları denetleyen ve kayıt eden birnetwork (ağ) yazılımı (sniffer). Linux dışındaçeşitli çevre-lerde çalışanbir yazılım(mesela Windows, BSD ) Ağınızdaki bü-tün gelen/gi-den protokol-ları denetleye-bilirsiniz. http://www.ethereal.com/

Gthumb

Resim sergi-leyici/tarayıcıbir yazılım, önemli fonksi-yonlara tama-miyle sahip.

http://gthumb.sourceforge.net

Gxine

Gxine xinefilm oynatıcı-sı/çalıştırıcısıiçin GTK2kökenli birarayüzdür, GNOME pencere yöneticisindemenüden çalıştırılabilir veya film dosyaları içinkısayol yazılımı olarak kullanılabilir.

http://www.xinehq.de

X-Chat

Xchat popü-ler irc proto-kolünü kulla-nan haber-leşme sis-temi için bir yazılımdır. Grafik arayüzlü ve perl pythonscriptleri için motor bulundurması kendisinidaha ilginç kılmaktadır. Linux dışında Windowsve Unix için de bulunmaktadır.

http://www.xchat.org/

gFTP

Gftp bir ftp iş-temcisidir, ftp,sftp, http, httpsgibi bağlantıolanağı sunar.GTK2 kütüp-hanesini kullanan bu yazılım grafik arayüzü sa-yesinde birçok kolaylıklıklar sunmaktadır.

http://gftp.seul.org/

TvTime

TvTime tv kar-tımız varsa li-nux altında te-levizyon izle-mek için kulla-nılır. Hızlıreaksiyon zamanı ve ayarlama kolaylığı saye-sinde kullanıcıya TV keyfini sunar.

http://tvtime.sourceforge.net/

dvd::rip

Dvdrip perl li-sanında yazılıbir dvd kopya-layacısıdır,ayarlar ve iş-lemler tamamiyle bir GTK arayüzü üyerindenyapılır. Kolay kullanımına rağmen çok sayıdafonksiyon sunar. BSD ve Linux altında çalışır.

http://www.exit1.org/dvdrip/

Xemacs

Editör ötesibirşey olanemacs yazılı-mına X ortamıiçin bir ara-yüz. Emacs`ıdevamlı kabukta kullanmaktan sıkıldıysanızmutlaka Xemacs`ı deneyin.

http://www.xemacs.org/

7 E-Lapis.org 2005

Türkiyeden - Özgür Günler

Bir Özgür Günlerdaha geride kaldýG

eçtiğimiz ay Bilgi Üniversitesi DolapdereKampüsü'nde gerçekleşen Açık Kaynakve Özgür Yazılım Günleri, camiaya kattı-

ğı heyecan ve yeniliklerle sona erdi. Bu seneüçüncüsü düzenlenen etkinlikte yine ünlü ko-nuklar yer aldı. GNOME ve Mono projelerindentanıdığımız Miguel de Icaza, Özgür Yazılım Der-neği Avrupa Başkanı Georg Greve ve OpenOffi-ce.org projesinden Louis Suarez-Potts bizlerley-di.

Standlarıyla etkinliğe katkıda bulunanlar ise; Li-nux Kullanıcılar Derneği, Ulusal Dağıtım, Li-nux34, Park Yeri, Novell, IBM ve Hürriyetime-Yaşam.

Seminerlere ilgi oldukça fazlaydı. 250 kişilik sa-lonların tümü çoğu zaman doluydu. Bu yoğun-luklar sadece yabancı konuklarda değil, Türk ko-nuşmacıların sunumlarında da benzerdi.

Ximian'dan Miguel de Icaza etkinlik alanına gir-dikten hemen sonra çevresinde büyük bir merakve ilgi uyandırdı. Herkes Icaza'dan ciddi bir yak-laşım beklerken, O bizlerden daha samimi çıktıve ilginç espiriler yaparak ortamı yumuşatmayıbaşardı.

Icaza'nın sunum son-rasında izleyicilerdengelen soruları yanıt-larken şöyle bir talih-siz konuşma geçti;Soru: Mono ile yaptı-ğımız bir yazılımınkaynağını kapatıp kul-lanabilir miyiz?Cevap: Evet. Mono ilekapalı kaynak kodluyazılım üretebilirsiniz,yazılımın kaynağınıaçmak gerekmez.

İlginin oldukça yoğunolduğu seminerlerdenbiri olan Ulusal Dağı-tım Projesi sunumunda izleyiciler kafalarına ta-kılan sorulara yanıtlar bulmaya çalıştılar. Özel-likle Pisi, Çomar ve Kaptan hakkındaki soru işa-retleri Uludağ geliştiricilerinin verdikleri yanıtlar-la giderildi. S. Çağlar Onur Uludağ sürüm yöne-timini, Gürer Özen ÇOMAR’ı anlattı. Sorular sı-rasında Serdar Köylü her soruda mikrofonu eli-ne almak istese de Erkan Tekman Serdar Ho-ca'ya zar zor engel olabildi.

Uludağ Ekibinin etkinlik süresince sınırsız sayı-da Pardus CD'si dağıtması da ayrı bir güzellikti.

(Sta

nd

ları

n b

ulu

nu

ğu

ala

nd

an b

ir g

örü

ntü

)

OpenOffice.org 2.0'a doðru adým adým

Pek çoğumuz, en çok kullandığımız masaüs-tü yazılımının ne olduğu sorulduğunda hiç

tereddüt etmeden “ofis” cevabını verecektir. Ya-şantımızın bu kadar önemli bir boşluğunu doldu-ran ofis yazılımları arasında, kuşkusuz OpenOf-fice.org'un ayrı bir yeri var. Bundan tam beş yılönce Sun Microsystems'ın Star Division'u alma-sıyla başlayan süreçte alınan yol, gerçekten par-mak ısırtıyor. OpenOffice.org, daha yüksek birofis deneyimi sunarken, düşük maliyetiyle dedar bütçeli kurumların kurtarıcısı oluyor.Geçmişi bu kadar kısa olan OpenOffice.org'un

en önemli özelliğinin Microsoft Word, Excel vePowerpoint uyumluluğu olmasıdır desek, her-halde okuyucularımız da hak verecektir. Ger-çekten de, bir süredir Microsoft Office kullanan-ların alternatif aradıkları zaman karşılarına çıkanyazılımların arasından, ofis belgelerini açabilmeve uygun biçimde kaydedebilme özelliği ile Ope-nOffice başı çekiyor.

Ancak OpenOffice.org'un yenilikleri bununla bit-miyor. 2.0'a doğru, geliştiricilerin büyük bir gay-retle çalıştığı son haftalarda, openOffice.org ve-

ritabanına yönelik çalışma-lar da sonlanmak üzere.Şimdiye kadar kullanıcılarınen çok sorduğu sorularınbaşında gelen veritabanıarayüzü kulanım eksikliği2.0 ile birlikte gideriliyor. As-lında bir veritabanı sistemi1.1 serisinde de vardı, an-cak kullanım zorluğu ve ara-yüz eksikliği nedeniyle tamolarak istenen sonucu ver-miyordu. Şimdi sihirbazlaryardımıyla, HSQLDB'nin dedesteği ile, kurumsal çalı-şanların istediği bir veritaba-nı altyapısı kurulmuş oldu.Access deneyimi olanlarınmutlaka OpenOffice.org 2.0beta sürümüne bakmalarınıöneririm.

Tam kapsamlıOpenOffice.orgyazılımının yenisürümü içerdiğipek çok yenilikve gelişmiş ofisfiltreleri ile gözdolduruyor

8 E-Lapis.org 2005

Ofis

OpenOffice.org 2.0 ile birlikte arayüzün deönemli bir geçiş yaşadığını, bu geçişin oldukçaolumlu olduğunu söyleyebiliriz. Her şeyden önceyenilenen simgeler, daha görünür menü arayü-zü, Linux ve Windows'un temasına uygun renk-ler ve diğer küçük kozmetik değişiklikler, Ope-nOffice.org'un daha güvenle kullanılmasına ola-nak veriyor. Bunun yanında, işletim sistemininçevresel değişkenine bağlı olarak, OpenOffi-ce.org'u ister Türkçe, ister İngilizce kullanabilirsi-niz.

Kurulum arayüzü de çok değişmiş. OpenOffi-ce.org, Windows ve Linux altında ayrı yöntem-lerle, bu işletim sistemlerinin en uygun özellikle-rini kullanarak sisteme kurulabiliyor. Bir kez ku-rulduktan sonra kolayca yamalanması ve gün-cellenebilmesi de artı özelliklerden. Çok profes-yonel bir kurulum arayüzüne sahip olan Ope-nOffice.org 2.0 beta, sistemde yaklaşık 310 Mbyer kaplıyor.

OpenOffice.org'un arkasında Sun Microsys-tems'in olduğunu söylersek, bu yazılımın nedenJava ile sıkı fıkı olduğunu rahatça anlayabiliriz.Her ne kadar sisteminizde Java olmasa da,OpenOffice.org 2.0'ı kolayca, herhangi bir en-gelle karşılaşmadan kullanma şansınız var. An-cak ortam yürütücüsü, Java olmadan çalışmı-

yor. Ayrıca son zamanlada adından oldukçabahsettiren Zemberek Türkçe imla denetim sis-teminin çalışması için de Java'ya ihtiyaç var.

OpenOffice.org'u diğer ofis biçimleriyle dahauyumlu hale getiren önemli etmenlerden biriside OASIS dosya biçimi. Açık belge yapısına sa-hip olan OASIS sayesinde dosyalar XML biçi-minde kaydedilebiliyor. Koffice yazılımının daOASIS'i desteklediğini, böylece Koffice ve Ope-nOffice.org arasında belge taşımanın çok kolay-laştığını söyleyelim.

OpenOffice.org, tarihinin en parlak günlerini ya-şıyor. MS Office'ten vazgeçmek istemeyenler bi-le OpenOffice.org'u deneyip beğeniyor. Ope-nOffice.org 2.0 çıktığı zaman ilk yapacağım işbunu en yakınlarıma anlatmak olacak. Bu arada,sizleri OpenOffice.org Türkçe grubunun çalış-malarına bekliyoruz. Yapacak çok iş var!

Görkem Çetingorkem@gorkemcetin.com

Yazıda adı geçen adresler:tr.openoffice.orgwww.openoffice.orgzemberek.dev.java.netwww.oasis.org

9 E-Lapis.org 2005

Ofis

Firefox altında ADSL hattınızın sağladığınimetlerden elbette sonuna kadar yarar-lanmak istersiniz.Öntanımlı olarak kuru-lan Firefox’da bu yapılanma genelde ya-pılmamıştır. Bu ayarları kendiniz Firefoxkurduktan sonra yapmanız gerekir.

Firefox: Internet hýzýnýyeniden keþfedin

Firefox bir URL adresini açmak istediğindeilk önce istek gönderir. Eğer Firefox da“Pipelining[1]” özelliğini etkinleştirirseniz,

sayfaya istek gönderilmez, aksine doğrudan sa-yfa açılmaya çalışılır. Bu da sayfanın daha ça-buk tarayıcı ekranında gösterilmesini sağlar. Busayede internetteki sayfaları daha hızlı yükleyipgezebilir, ADSL bağlantınızın zevkini daha çokçıkartabilirsiniz. Firefox 1.0.x sürümünde Pipeli-ning[1] özelliğini aşağıdaki şekilde açabilirsiniz:

1. URL adres çubuğunda "about:config" yazın ve enter yapın.

2. Açılan menüdeki arama çubuğunda "pipelining" yazarak arama kriterlerini kısaltın.(Daha az sonuç ekrana yansır)

3. Aşağıdaki değerlerin “true” olmasını sağla-yın:

network.http.pipeliningnetwork.http.proxy.pipelining

Bu parametreler üstüne iki kere çift tıkla-yarak “true” olmasını sağlayabilirsiniz.

4. Yapılacak en fazla sorgulama için 30 değeri-ni atayın.

network.http.pipelining.maxrequests

Yukardaki değişkenin olduğu satırı bulun ve budeğişkenin değerini 30 olarak tanımlayın.

5. Fare ile sağ tıklayın (yukardaki resimde net-work yazan yazıların üstünde). Açılan ufak me-

nüden “Yeni -> Integer” yolunu takip edin.Açılan menüye aşağıdaki satırı ekleyin:

nglayout.initialpaint.delay

Bu yeni değişkene değer olarak 0 (sıfır) atayın.Bu değer sayesinde, istenen bilgiler için bekle-me süresi 0(sıfır) olarak tanımlanır(bkz. aşağı-daki resim)

Hepsi bu kadar. “Pipelining[1]” özelliği etkin-leştirilmiş Firefox tarayıcınız ile daha hızlı inter-nette gezebilirsiniz.

Şimdi farklı olasılıklara göre yapılabilecek hız-landırma ayarlarına göz atalım. Kendinize görebir olasılık seçin ve kendi ayarlarınızı ona göreyapın. Bütün bu ayarları “about:config” aralığın-dan yazmak zo-runda değilsiniz.Yapmak istediği-niz ayarların hep-sini “user.js”[2] dos-yasının içine koyabi-lirsiniz. Eğer“user.js”[2] dosyasımevcut değil ise kendi-niz yeni bir tane yara-tabilirsiniz.

10 E-Lapis.org 2005

WWW

Bütün donanım için kullanılabilecek or-tak ayarlaruser_pref("network.http.pipelining", true);user_pref("network.http.proxy.pipelining", true);user_pref("network.http.pipelining.maxre-quests", 8);user_pref("content.notify.backoffcount", 5);user_pref("plugin.expose_full_path", true);user_pref("ui.submenuDelay", 0);

Hızlı Bilgisayarı ve Hızlı Bağlantıuser_pref("content.interrupt.parsing", true);user_pref("content.max.tokenizing.time",2250000);user_pref("content.notify.interval", 750000);user_pref("content.notify.ontimer", true);user_pref("content.switch.threshold", 750000);user_pref("nglayout.initialpaint.delay", 0);user_pref("network.http.max-connections", 48);user_pref("network.http.max-connections-per-server", 16);user_pref("network.http.max-persistent-connec-tions-per-proxy", 16);user_pref("network.http.max-persistent-connec-tions-per-server", 8);user_pref("browser.cache.memory.capacity",65536);

Hızlı Bilgisayar ve Yavaş Bağlantıuser_pref("content.max.tokenizing.time",2250000);user_pref("content.notify.interval", 750000);user_pref("content.notify.ontimer", true);user_pref("content.switch.threshold", 750000);user_pref("network.http.max-connections", 48);user_pref("network.http.max-connections-per-server", 16);user_pref("network.http.max-persistent-connec-tions-per-proxy", 16);user_pref("network.http.max-persistent-connec-tions-per-server", 8);user_pref("nglayout.initialpaint.delay", 0);user_pref("browser.cache.memory.capacity",65536);

[1] PipeliningMozillanın sayfaların tarayıcı içinde yüklen-mesini hızlandırmak için kullandığı yeni özel-liklerden birisidir. Fakat bazı web sunucularıve Vekil sunucular(proxy) tarafından tam ola-rak desteklenmemektedir.

[2] “user.js” dosyası Firefox kişisel ayarlarının kayıt olduğu dosya-dır. Öntanımlı olarak kurulmaz ama kendinizyeni bir dosya yaratabilirsiniz. Windows altın-da yeni dosya oluştururken, dosya uzantısı-nın görüldüğünden emin olun. Mesela yanlış-lıkla "user.js.txt" gibi bir dosya oluşturabilirsi-niz. Linux altında ise kullanıcının ev dizini al-tındaki dizin içine yeni olarak kendiniz dosya-yı oluşturabilirsiniz.

Düşük Donanım ve Hızlı Bağlantıuser_pref("content.max.tokenizing.time",3000000);user_pref("content.notify.backoffcount", 5);user_pref("content.notify.interval", 1000000);user_pref("content.notify.ontimer", true);user_pref("content.switch.threshold", 1000000);user_pref("content.maxtextrun", 4095);user_pref("nglayout.initialpaint.delay", 1000);user_pref("network.http.max-connections", 48);user_pref("network.http.max-connections-per-server", 16);user_pref("network.http.max-persistent-connec-tions-per-proxy", 16);user_pref("network.http.max-persistent-connec-tions-per-server", 8);user_pref("dom.disable_window_status_chan-ge", true);

Düşük Donanım ve Yavaş Bağlantıuser_pref("content.max.tokenizing.time",2250000);user_pref("content.notify.interval", 750000);user_pref("content.notify.ontimer", true);user_pref("content.switch.threshold", 750000);user_pref("nglayout.initialpaint.delay", 750);user_pref("network.http.max-connections", 32);user_pref("network.http.max-connections-per-server", 8);user_pref("network.http.max-persistent-connec-tions-per-proxy", 8);user_pref("network.http.max-persistent-connec-tions-per-server", 4);user_pref("dom.disable_window_status_chan-ge", true);

11 E-Lapis.org 2005

WWW

Erkan Kaplanerkan@linux-sevenler.org

Orcun Apaydınorcunapaydin@linux-sevenler.org

12 E-Lapis.org 2005

Sistem

Yazıya başlamadan önce GNU, GPL, Li-nux, Linux Dağıtımı gibi kavramların üze-rinde bir kez daha durmak, kavramlardan

doğru anlamları çıkardığımızdan emin olmak vemuhtemel yanlış anlaşılmaları düzeltmek için iyive gerekli bir yol sanırım.

GNU:GNU'nun açılımı, 'GNU is Not Unix'tir. YaniGNU, 'GNU, Unix değildir' anlamına gelmekteolan özyinelemeli (recursive) bir kelimedir. 1984yılında tamamen özgür yazılımların meydanagetirdiği bir işletim sistemi ve işletim sistemininaraçlarının geliştirilmesi çalışmasının adıdır.GNU, özgür yazılım camiasının felsefesini vegörüşünü bünyesinde barındıran bir akımdır.

GPL:Yazılan özgür yazılımların bir şemsiye altındatoplanması için 1985 yılında yine Stallman tara-fından FSF (Free Software Foundation) kuruldu,GPL (General Public Licence), GNU(http://www.gnu.org) yazılımların özgürlüklerinikorumak üzere FSF tarafından duyurulmuş biryazılım lisansıdır.

Linux:Linux, Linus Torvalds adında Finlandiya'lı bir bil-gisyar mühendisinin 1991 yılında Helsinki Üni-versitesi'nde bir öğrenci iken kişisel bilgisayarın-da kullanmak üzere geliştirmeye başladığı bir iş-letim sistemi çekirdeğidir (işletim sisteminin çe-kirdeği, işletim sisteminin beyni diye tabir edebi-leceğimiz kısmıdır). İnternet'te yaptığı duyurusonucunda tüm dünyadan bir çok programcınında desteği ile hızla gelişmiş ve halen aynı des-tek ile gelişmekte olan açık kaynak kodlu, özgürbir yazılımdır(Linux, Linus Torvalds tarafından"Linuks" şeklinde telaffuz edilmektedir, ilgili sesdosyasına şu adresten ulaşabilirsiniz:http://www.paul.sladen.org/pronunciation/torvalds-says-linux.wav)

Linux Dağıtımı:GNU yazılımlarını ve diğer özgür yazılımları bir

araya getiren ve tüm bunları bir Linux çekirdeğiile beraber toplu, derlenmiş ve kurulumu kolaybir işletim sistemi olarak kullanıcılara sunmayıamaçlamış olan yazılım birlikteliklerine denir. GNU Felsefesi ve Linux İşletim Sistemi hakkın-da daha fazla bilgiye http://cekirdek.ulu-dag.org.tr/~meren/gnu.html adresinden ulaşabi-lirsiniz.

Dağıtımlar, kullanıcılara sundukları uygulamalarnoktasında birbirlerinden çok farklı değillerdir,nihayetinde hepsinin ortak gayesi kullanılabilirolmak ve kullanıcı ihtiyaçlarına en iyi şekilde ce-vap verebilmektir. Genel olarak aynı masaüstüyönetim yazılımları, aynı multimedia araçları veaynı ofis uygulamaları ile beraber gelirler. Onla-rı birbirinden ayıran temel özelliklerden enönemlileri yazılım kurulması, kaldırılması ve sor-gulanmasında kullandıkları paket yöneticileri,kurulum arayüzleri ve dağıtım içerisine entegreettikleri konfigürasyon araçları ve kullanıcıya ya-şattıkları hissiyattır. Bu bağlamda Linux ile yenitanışan bir kullanıcının "hangi dağıtım?" sorusu-na çok net bir yanıt vermek kolay değildir. Bu ya-zı, hangi dağıtım ile Linux dünyasına adım at-manızı söylemeye çalışmak yerine dağıtımlarınbelirgin özelliklerini ön plana çıkarıp, kararınızıverme sürecinizde size dağıtımlar ile iligili dahafazla görüş kazanırmayı amaçlamıştır.

Sorularınızı doğrudan meren~uludag.org.tr ad-resine sorabileceğiniz gibi, http://liste.li-nux.org.tr/ adresinden üye olabileceğiniz LinuxKullanıcıları Derneği (http://www.lkd.org.tr) pos-ta listelerine sormanız daha hızlı yanıt almanıziçin yerinde bir davranış olacaktır. Aynı listeler-de, dağıtımları kullanırken rastladığınız diğer so-runlarınıza da yanıt arayabilirsiniz. Ayrıca bu belge hazırlanırken, burda bahsedilendağıtımların kullanım oranları Internet'teki deği-şik kaynaklardan derlediğim sonuçlara göre*yaklaşık olarak* sırası ile şu şekilde idi: Mand-rake, Fedora, Suse, Debian, Knoppix, Slackwa-re, Gentoo. Artık başlayalım..

"Hangi daðýtým benim içinuygun" diye soruyorsanýz...

13 E-Lapis.org 2005

Sistem

Fedora

Çoğu insana Red Hat , Linux'u, Linux da RedHat'ı çağrıştırır. Bunu en büyük sebebi RedHat'ın dünya çapında en tanınmış Linux firmala-rından birisi olmasıdır. Red Hat Inc., 1995 deBob Young ve Marc Ewing tarafından kurulmuş-tur. Yakın zamana dek kâr amacı gütmeyen şir-ket, özellikle sağladığı teknik destek ve Red HatEnterprise ürünleriyle bu tavrını değiştirmiştir. RedHat Linux 9, Red Hat Linux ürün zincirinin son hal-kasıdır, 2003 yılına gelindiğinde Fedora Core sü-rümü onun yerini almıştır. Red Hat tarafından res-mi olarak desteklense de, Fedora özgür yazılımgeliştiricilerinin katılımıyla varlığını sürdürmekte-dir, ve aynı zamanada Red Hat Enterprise Linuxürünü için bir test ortamı görevi görmektedir. RedHat Linux ve dolayısıyla Fedora Core'u özel ya-pan şey kararlı ve bilinen paketlerin, sağlam bilgiile biraraya getirilmesidir. Paketler güncel değildir;güvenlik güncellemeleri dışında, yeni bir betaversiyon çıktığında paket versiyonları dondurul-maktadır. Sonuç, iyi test edilmiş, nispeten karar-lı bir Linux dağıtımıdır. Bug rapor etme ve betaprogramlar kullanıcılara açıktır ve çok sayıda e-

posta listesi bulunmaktadır. Bu özellikleriyle RedHat Linux, dünya çapındaki sunucuların bir ço-ğunda tercih edilmektedir. Ayrıca RPM paket yö-neticisi, Red Hat'ın Linux'a katkılarından birisidirve Fedora da dağıtımların en çok tercih ettikleripaket yöneticisi olan RPM üzerine inşa edilmiş-tir.Fedora, Red Hat'ın enterprise olmasının ardın-dan fork eden devamı niteliğindeki bir dağıtım ola-rak özgür yazılım camiası tarafından desteklen-mekte ve gelişimine devam etmektedir. RedHat'ın eski sürümlerine nazaran daha unstable veyeniliğe açık bir profil sergilemekte ve son kullanı-cılara Red Hat'ın eski haline nazaran daha fazlahitap etme gayreti içerisindedir. (+)Geniş kullanım alanı, iyi topluluk desteği, yenilik-ler, yetersiz olmayan yapılandırma araçları, yıl-ların deneyimini miras almış olan kararlı altyapı. (-)Nispeten kararsız, hatalarla karşılaşma olasılığınispeten yüksek(PYS)RPM (Internet)Bir çok ülkedeki yansıları ile yüksek erişilebilirlik-te.

Debian

Belki de Özgür Yazılım Hareketi'nin en safögelerinden biri olan Debian GNU/Linux

1993'de Ian Murdock tarafından ticari olmayanbir proje olarak başlatılmıştır ve hala da öyledir.Dünyanın her yanından binlerce geliştiricininkatkıları ve kaliteli proje yönetimi ile oluşturul-maktadır. Debian'ın kullanıcı karşısına 3 ana kolile çıkmaktadır: "kararlı", "test" ve "kararsız". Birpaketin yeni bir versiyonu çıktığında, ilk önce"kararsız (unstable)" deposu altına alınır. Sonradaha derinlemesine ve uzun süreli testlerdengeçirilmesi için "test (testing)" deposuna alınır.Eğer paket ayrıntılı test aşamasından geçecekkararlılıkta ve uyumda olduğuna karar verildiğin-de "kararlı (stable)" deposuna alınır. Bunun so-nucu olarak Debian'ın stable deposu çok yüksekkararlılıkta ve uyumda çalışan bir dağıtım sunar.Stable deposundaki yazılımlar görev kritik uygu-lamalar ve sunucular için harika bir alternatifsede genellikle yazılımların çok eski versiyonların-dan oluştuğu için son kullanıcılar tarafından ter-cih edilmezler. Son kullanıcılar yazılımlarınıdaha çok testing ve unstable depolarından te-min etmeyi tercih ederler.

Debian'ın ününün bir diğer nedeni ise DEB pa-ket yöneticisi ve bu paket yöneticisi üzerindekiapt yazılımıdır. Apt ile Internet üzerindeki depo-lardan istediğiniz bir uygulamanın tüm bağımlı-lıkları ile beraber sisteminize kurulmasını sağla-manız son derece kolaydır. Ayrıca Debian'ıntüm güncellemeleri de apt tarafından gerçekleş-tirilebilir. Debian'ın depolarında yer vermediği(bunlar gerçekten çok az sayıdadır) yazılımlarada apt yardımı ile un-offical depolardan sahipolabilirsiniz. (+)%100 özgür, çok iyi hata takip sistemi ve toplu-luk çözümleri, stable sürümü çok iyi test edilmişve neredeyse %100 güvenli, apt yardımıyla çokkolay program kurma. (-)Grafiksiz kurulum arabirimi (bu belge yazıldığısırada grafik kurulum programı test aşamasın-daydı), güncel olmayan kararlı sürüm, yetersizkonfigürasyon araçları. (PYS)DEB (Internet)Bir çok ülkedeki yansıları ile yüksek erişilebilirlik-te.

14 E-Lapis.org 2005

Sistem

Gentoo

Gentoo Linux (http://www.gentoo.org), eski birStampede Linux ve FreeBSD geliştiricisi olanDaniel Robbins tarafından yaratılmıştır. FreeBSD'de bulunan otomatik kurulum sistemi"ports"dan esinlenilerek, Gentoo altında "porta-ge" oluşturulmuştur. Bu konuda detaylı bilgi Da-niel Robbins'in http://www-106.ibm.com/develo-perworks/library/l-dist1.html adresindeki "Ma-king the Distribution" isimli yazısında bulunabilir.Gentoo'nun ilk kararlı sürümü 2002 Mart'ında çı-karılmıştır. Gentoo Linux, kaynak kod temelli bir dağıtımdır.Kurulum ortamları, önceden derlenmiş paketlersunsa da, Gentoo'nun dayanağı, kullanıcınınkaynak kodundan derleme ve kurulum yapması-dır. Bunun en önemli avantajı, kullanılan yazı-lımların, kullanıcının bilgisayarının mimarisinegöre optimize ediliyor olmasıdır. Ayrıca, kullanı-lan yazılımların üst versiyonlarına güncellenme-si tek bir komutla sağlanacak kadar kolaydır.Çoğu Gentoo kullanıcısı için, yazılımların tama-men güncel olması, hatta bazen saatler içinde

güncellenmesi büyük bir kolaylıktır. Diğer taraf-tan, Gentoo'nun kurulması ve tamamen işlevsel,en yeni grafik arabirimlerine sahip bir dağıtımhaline getirilmesi, programlar kaynak koddanderlendiğinden uzun bir süreçtir; hızlı bir işlem-ciye sahip bir bilgisayar için bile birkaç gün süre-bilmektedir. (+)Yazılım paketlerinin sorunsuz kurulumu, çokgüncel olması, çok iyi dokumantasyon, kullanıcı-nın ihtiyaçlarına göre şekillendirilebilirlik, çok iyikomunite desteği. (-)Uzun süren sistem kurulumu ve güncellemeler,konfigürasyon aracı yetersizliği, kurulumun zorolması, daha çok linux'u iyi bilen ya da araştır-maktan yorulmayacak kullanıcılara hitap ediyorolması, hızlı Internet erişimi gerektirmesi. (PYS)ebuild'ler ile portage yazılımları aracılığı ile kay-nak koddan derleme. (Internet)Bir çok ülkedeki yansıları ile yüksek erişilebilirlik-te.

Mandrake

1998 Temmuz'unda ilk sürümü çıkan, Gaël Du-val tarafından başlatılan Mandrakelinux projesi(http://www.mandrake.com), günümüzde ciddibir popülariteye sahiptir. Geliştiriciler, Red Hatdağıtımından yola çıkmış, varsayılan masaüstü-nü KDE'ye çevirmiş, kullanımı çok kolay bir ku-rulum ekleyerek "Linux'un kurulumu zordur" dü-şüncesini bertaraf etmişlerdir. Mandrake'nin do-nanım tanıma ve disk bölümleme araçları, çoğukişi tarafından piyasanın en iyisi olarak görül-mekte, ve bu nedenle birçok kullanıcı, diğer da-ğıtımlardan çok Mandrake'ye yönelmektedir. Mandrakelinux, özellikle Linux'a yeni başlayan,ya da alternatif bir işletim sistemi denemek iste-yen ev kullanıcıları arasında oldukça popülerdir.Mandrake, tamamen özgür ve şeffaf bir geliştir-me ortamı sunmaktadır. Günlük olarak güncelle-nen "cooker" depolarında yazılımların güncelpaketleri bulmak mümkündür. Mandrake yüksek oranda güncel bir Linux dağı-tımıdır. Bunun ters bir etkisi olarak, kullanıcılardiğer dağıtımlara nazaran daha fazla hata ile

karşılaşabilmekte, sistemin kararlılık oranı da di-ğer dağıtımlara göre daha düşük olabilmektedir.Çoğu kullanıcı, en son sürüm programları kul-lanmak adına, bazı olası program kilitlenmeleri-ni, ve ufak hataları kendi masaüstü sistemlerin-de kabul etmektedirler. (+)Kullanıcı dostu kurulum arayüzü, grafik desteklive başarılı konfigürasyon araçları, çok büyüktopluluk desteği, kullanıcı dostu masaüstü görü-nümü, grafik açıdan etkileyici arayüz, yazılımla-ra son kullanıcı ihtiyaçları ön planda tutularakyapılan yamalar. (-)Sürümlerinde bolca hata ile karşılaşılabilmesi,sürümlerin önce MandrakeClub üyelerine sunul-ması, yazılımlara çok fazla test edilmeden yapı-lan yamalar. (PYS)RPM (Internet)Yeni sürüm çıktıktan hemen sonra FTP kurulu-muna sunuluyor, birkaç hafta içinde ISO'ları su-nuluyor.

15 E-Lapis.org 2005

Sistem

Knoppix

Almanya'da Klaus Knopper tarafından geliştiri-len ve Debian tabanlı olan Knoppix'in, özellikleotomatik donanım tanıma konusunda çıtayı yük-seğe çektiğini söylemek yanlış olmaz. Rahataçılışı, sunduğu yazılımların çeşitliliği, on-the-flysıkıştırma tekniği ve sabit dist üzerine kurulumyapabilmesi özellikleri Knoppix'i bir Linux dağıtı-mı olmanın ötesinde vazgeçilmez bir araç halinegetirmiştir. Bir kurtarma diski olarak, Linux'udaha görmemiş olanlara sunmak amacıyla, yada satın almadan önce bir bilgisayarı denemekamacıyla kullanılabilmektedir. Bunların dışında,günlük işleri görmek amacıyla kullanılabilecekbir Linux dağıtımıdır. Knoppix'in yeni sürümleri, ortalama 2-6 haftaaralıklarla sunulmaktadır. Yeni sürümlerde, ha-talardan arındırılmış yazılımlar ve Debian'ın "ka-rarsız" deposundaki son yazılımlar bulunmakta-dır. Knoppix (http://www.knoppix.de), Linux medyası

tarafından da yakından takip edilmektedir. KlausKnopper'la yapılmış bir roöportaj'ahttp://www.osnews.com/story.php?news_id=2305

adresinden ulaşabilirsiniz. Ayrıca Knoppix hak-kında daha fazla bilgiye ulaşmak için, Knoppix-the Great Linux Advocate (http://lwn.net/Articles/31458/) ve Knoppix 3.4 Has Landed(http://lwn.net/Articles/84851/) yazılarına linkler-den ulaşabilirsiniz. (+)Çok iyi donanım tanıma, sabit disk kurulumu ol-madan CD'den çalışması ve sabit disklere özel-likle istenmediği taktirde dokunmaması, sistemkurtarma aracı olarak kullanılabilmesi. (-)Sadece CD'den çalıştığı takdirde hızda ve per-formansda azalma. (PYS)DEB (Internet)Bir çok ülkedeki yansıları ile yüksek erişilebilirlik-te..

Slackware

http://www.slackware.org, Patrick Volkerding ta-rafından 1992 de yaratılmış olan en eski Linuxdağıtımıdır. Grafiksel konfigürasyon araçları vebasit arayüzler sunmaktan ziyade, sizin Linux'aaşina olmanızı bekleyen bir yapıya sahiptir. Di-ğer dağıtımlar geliştirmesi zor fakat kullanmasıkolay arayüzler sunarken, Slackware'de her şe-yi konfigürasyon dosyalarına bizzat el atarakhalletmeniz gerekir. Bundan dolayı Slackwarekullanmayı düşünen acemiler Linux öğrenmekiçin zaman harcamaya hazır olmalıdırlar. Bununla birlikte, Slackware'in bir çok kullanıcıüzerinde karşı konulmaz bir büyüsü vardır. Yük-sek düzeyde kararlı ve güvenli bir yapısı vardır -sunucu olarak kullanmaya son derece uygun-dur. Deneyimli Linux yöneticileri onu, dağıtım

üreticilerinin çeşitli yamaları ve eklentilerinin az-lığından dolayı hatasız ve kararlı bulurlar. Yeniversiyonlarının dağıtım sıklığı düşüktür(yaklaşıkyılda bir kez), ancak güncel paketleri her zamanbulunabilmektedir. Slackware, Linux ile ilgili de-rinlemesine bilgi sahibi olmak isteyenler içinideal bir dağıtımdır. (+)Yüksek kararlılık, daha az hata, UNIX prensiple-rine sıkı bağlılık. (-)Neredeyse hiç konfigürasyon aracı olmaması,yeni kullanıcılar için zor kurulum. (PYS)TGZ (Internet)Bir çok ülkedeki yansıları ile yüksek erişilebilirlik-te..

Telif Hakkı ve Lisans

Bu belgenin telif hakkı 2004A. Murat EREN'e aittir. Bubelgeyi, Free Software Foun-dation tarafından yayınlanmışbulunan GNU Özgür Belgele-me Lisansının 1.1 ya da dahasonraki sürümünün koşulları-na bağlı kalarak kopyalayabi-lir, dağıtabilir ve/veya değişti-rebilirsiniz.

16 E-Lapis.org 2005

Sistem

Suse

Suse (http://www.suse.com) hem sunucu hemde masaüstüne odaklanmış Almanya merkezlibir dağıtımdır. SuSe tarafından üretilen, kurulumaracı ve YaST adındaki konfigürasyon aracı sonderece başarılı ve saygın ürünlerdir. Kutuluürünle birlikte gelen kılavuz ve kitaplar defalarcaeksiksizliğini kanıtlamıştır. Ayrıca dağıtım Avru-pa ve Kuzey Amerika'da sağlam bir Pazar payı-na sahiptir, ancak Asya ve dünyanın diğer böl-gelerinde pazarlanmamaktadır. SuSe 2003 yılı-nın sonlarında Novell tarafından satın alınmıştır. SuSE'nin gelişimi tamamen kapalı kapılar arka-sında yapılmaktadır ve kamuya açık test sürüm-leri sunulmamaktadır. Şirket prensip olarak da-ğıtımın her versiyonun kutulu olarak piyasayasürmekte ve 1-2 ay sonra da ücretsiz indirmeyeaçmaktadır. Önceleri SuSe indirilebilir ve CD'ye

yazılabilir ISO dosyaları sağlamazken, 9.1 versi-yonundan bu yana kişisel sürümün ISO imajları-nı resmi sürümün piyasaya çıkmasından yakla-şık 2 ay sonra FTP sunucularından erişilebilirşekilde dağıtmaya başladı. Profesyonel sürümise resmi sürümün yayınlanmasından 1-2 kadarsonra FTP üzerinden kurulabiliyor. (+)Detaylara profesyonel yaklaşım, çok güçlü kon-figürasyon araçları, kararlı duruş. (-)Yalnızca satıcıların bulunduğu ülkelerde satılı-yor. (PYS)RPM (Internet)Bir çok ülkedeki yansıları ile yeni sürümünün du-yurulmasından yaklaşık 2 ay sonra yüksek erişi-lebilirlikte..

A. Murat Eren meren@uludag.org.tr

Bu Lisansın bir kopyasını http://www.gnu.org/copyleft/fdl.htmladresinde bulabilirsiniz.

Bu yazının orjinalini halini aşağıdaki adresdenbulabilirsiniz http://www.linux.org.tr/index.php?Pg=Dagitimlar

Linux dizin yapýsýnaküçük bir merhaba

17 E-Lapis.org 2005

Windows kullanıcılarının Linux'a geçtiklerinde kafalarını en çok karıştıran konulardan birisi de Li-nux dizin yapısıdır. Kulakları “C:” ve “D:” gibi kavramlara yıllardır aşina olduğu için, Linux dizin ya-pısı ile ilk kez karşılaştıklarında ne yapacaklarını şaşırırlar. Çünkü Linux altında sadece bir dosyasistemi vardır ve CD-ROM, disket veya USB sürücüleri doğrudan bu dosya sistemine bağlanırlar

Linux altındaki bütün dosyalar kök dizinolarak bilinen root dizin (“/”) altında top-lanmıştır. Root dizin esas olan dizindir.

Bütün dosyalar root dizin altında toplanmıştır.Windows'un aksine “\” olarak değil, http ileti-şim kuralındaki gibi “/” ile ayrılan dizin sis-temini kullanır. En basit Linux kurulumu bileyüzlerce dosya ile birlikte gelir. Kapsamı bü-yük ve tam olarak kurulmuş Linux sürümlerin-deki dosya sayısı ise tahminen 500.000 civa-rındadır. Linux dizin yapısı temel olarak Unixdizin yapısı ile benzerlik gösterir. Kernel et-kinleştikten hemen sonra root dosya sistemi-ni yükler. Bu dosyalarda sistemin çalışmasıiçin gerekli olan aygıt dosyaları, ayar dosya-ları gibi dosyalar mevcuttur. Bu dosyaları sa-

nırım aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz: Sıradan Dosyalar: Günlük alışılmış işlerimizile ilgili verileri içeren özel dosyalardır. Dizinler: Dosyaları birbirinden ayıran, bunla-rı bir arada tutan klasörler gibi görev yapandosyalardır. Bağlantı Dosyaları: Bir dosya farklı isimleresahip olabilir ya da farklı dizinlerden ulaşılırdurumda bulunabilir. Bağlantılar diğer dosya-lara bir referans ya da “kısayol” gösterirler.Aygıt Dosyaları: Bunlar bilgisayarın bir ay-gıtına (CD-Rom, fare, disket sürücüsü, ekran)bağlanan dosyalardır. Öyle ki, bir programaygıtlar üzerinde çalışmak istediğinde budosyalar üzerinde çalışır.

Sistem

/dev : “/dev” dizini altında aygıt dosyaları ka-yıtlıdır. Bu dosyalara genel olarak “aygıt dos-yaları”(device special files veya device nodes)adı verilir. Unix felsefesine dayanarak, Linuxaltında da bütün her şey bir dosyadır. Her ay-gıt dosyasının bir majör(büyük) bir de minör(küçük) numarası vardır. Bu dosyaların bazıla-rı donanım ile doğrudan iletişim halinde değil-dir.

brw------- 1 root root 3, 1 Oca 1 1970 hda1brw------- 1 root root 3, 2 Oca 1 1970 hda2brw------- 1 root root 3, 3 Oca 1 1970 hda3crw------- 1 kaplan sys 81, 0 Mar 3 10:06video0crw------- 1 kaplan sys 81, 1 Mar 3 10:06video1

b -> Block dosyaları (örn: Sabit disk.)c -> Karakter dosyaları (örn: Monitör, yazıcı.)Mavi renkteki (3, 81 rakamları) olan numaralarmajör numaralarını tanımlar. Sisteme takılı heraygıtın bir majör numarası vardır ve sürücülerbu aygıt numaralarına göre yapacağı işlemi bi-lirler. Yeşil renkteki (1, 2, 3, 0, 1) numaralar iseminör numalarınıdır. Aynı majör numarası olandonanımların birden fazla bölümleri olduğundabu numaraları çoğalarak artar.

“/dev/null” dosyası

“/dev” dizini altında özel bir yeri olan ve “nir-vana” (dipsiz kuyu) olarak bilinen “/dev/null”dosyasının özel bir anlamı vardır. Bu dosyadipsiz bir kuyu gibidir. Bu kuyuyu doldurmanı-zın olanağı yoktur. Diğer önemli dosyalar cdrom* : Sisteme taktığınız CD-Rom'un dos-yalarını gösterir.fd* : Disketteki dosyaları gösterir.hd*: Sabit diskteki dosyaları gösterir.lp* : Yazıcı dosyalarını içerir.mouse: Fare dosyalarını içerir.sd* : SCSI Sabit disk dosyaları gösterir.tty* : Terminal, Konsol dosyaları gösterir.

/etc : Bu dizin altında yerel ayar dosyaları bulu-nur. Örneğin; X, Klavye, Monitör, Ağ gibi ayardosyalarını bu dizin altında bulabilirsiniz. Sis-temin yeniden açılmasından veya pencere sis-tem biçimlendiriminden sorumlu dosyaları, bir

CONFIG.SYS veya AUTOEXEC.BAT dosyasıgibi düşünebilirsiniz/home : Kullanıcı hesaplarının bulunduğu ev di-zinidir. Sisteme giriş yapan her kullanıcı doğru-dan kendi ev dizinine gelir. Sistemdeki her kulla-nıcı sadece kendi ev dizini altında işlem yapabi-lir ve kimse kimseyi rahatsız etmeden düzenli birşekilde geçinip gider.

/lib : Bu dizini bir kütüphane gibi düşünebilirsi-niz. Sisteme ait ve birçok program tarafından or-taklaşa kullanılan bütün temel kütüphane dosya-ları bu dizin altındadır. Aynı zamanda kullanılanKernel parçaları (modülleri) da bu dizin altında-dır. (/lib/modules/SURUM_NO.)

/mnt : Burasını kiralamadeposu olarak düşüne-bilirsiniz. Sisteme geçi-ci olarak bağlananbölümler (partition)burada toplanır.Ancak SuSE gibibazı dağıtımlarda,“/mnt” dizini yerine“/media” dizinibağlanan CD-ROM veya USBSabit disk aygıtlarıiçin kullanılmaktadır.

/opt : Genelde büyük projelerin dosyaları bulu-nur. Bu projeler kendi kütüphanelerini barındır-dıkları için bu dizin seçilmiştir. Ayrıca ücretli pro-gramların paketlerini de burada bulabilirsiniz.

/root : Sistem yöneticisinin ev dizinidir.

/sbin : Önemli sistem programlarını barındırandizindir. Örneğin sistemin açılışı sırasında ge-rekli olan veya root hakları ile çalışan bütün pro-gramları bu dizin altında bulabilirsiniz. Güvenliknedeni ile genelde kullanıcıların bu dizindeki ko-mutları kullanamazlar. Bu dizin altındaki komut-ları sadece root kullanıcısı uygulayabilir./usr : “User System Ressources” olarak bilinen“/usr” dizini “ikinci hiyararşi dizini” olarak bilinir.Çeşitli kitaplık dosyalarından tutun da, birçokuygulamanın dosyalarını bu dizin altında bulabi-lirsiniz. En önemli dizinler şunlardır:

Şimdi bazı önemli Linux dosya ve dizinlerini inceleyelim

18 E-Lapis.org 2005

Sistem

X11R6 : X Window Sistem dosyaları bulunur. bin : Sisteme kurulu olan ve kullanıcıların kulla-nıma izin verilen programların bulunduğu dizin-dir. Yeni kurulan her program genelde bu dizinaltında bulunabilir. include : C Programların için gerekli olan başlıkdosyalarını bulunur. lib : Genel kütüphane dosyaları bulunur.(X11veya Xorg hariç.) local : Standart olmayan paketlerin barındığıyerdir. sbin : Fazla önemli olmayan sistem programla-rı bulunur. share : Mimariden bağımsız dosyaların barındı-ğı dizindir. src : Paketlerin kaynak kodunu barındırır.

/boot : Sistem çekirdeği için ayrılmış olan dizin-dir. “Kernel image” dosyasının yanında Grub gi-bi önyükleyici programların dosyalarını barındı-rabilir.

/var : Geçici dosyaları barındıran dizindir. Sis-tem ve kullanıcı uyarı iletilerini, yazdırma kuy-ruklarını vb. dosyaları bu dizin altında bulabilirsi-niz./var/cache : Programların önbellekte tuttuğudosyalar burada toplanır./var/lock : Programların kilit dosyalarını barındı-rır.

/var/log : Sistem günlüklerinin tutulduğu dizin-dir.

Özel Linux Sistem Dizinleri

/proc : Kernel ve süreç bilgilerini barındıran sa-nal dosya sistemi dizinidir. Bellekteki programla-rın birer yansısı (aynası) gibidir. “ps”, “top” veya“kil” gibi programların sistemde hangi program-ların çalıştığınızı görmemizi veya asılı kalmışlarise durdurmamızı sağlar. Bu sayede Windows'-ta olduğu gibi sistemi yeniden başlatmanıza ge-rek kalmaz. Sadece o süreci öldürmeniz yeterli-dir.

/usr/src : Kernel kaynaklarının bulunduğu dizin-dir. Dizin altında kernel kaynak kodu “/usr/src/li-nux” dizinine simgesel olarak bağlanmış durum-da bulunabilir.

/lost+found : Kayıp bürosu gibi düşünebilirsiniz.Yanlışlıkla silinen veya yok olan dosyaları bu di-zin altında bazı yöntemler kullanarak bulabilirsi-niz. Sistem çöktüğünde yapılan kurtarma işlemiesnasında, bir blokun nereye ait olduğu tespitedilemez ise, bu blok kayıp blok olarak algılanırve kayıp bloklar bu dizin altında toplanır.

Türkçe karakterli bir bölümü baðlamak(mount) etmek

Diyelim bir windows partition'unuz var veburayı bağlamak istiyorsunuz. O za-man /etc/fstab dosyasına aşağıdaki sa-

tırı ekleyin:

/dev/hdaX /mnt/C vfat defaults 0 0

Diyelim bu bölümdeki Türkçe karakterler bo-zuk gösteriyor. O zaman bunu e kleyin:

/dev/hdaX /mnt/C vfat defaults,iocharset=iso8859-9,charset=857 0 0

İyi ama sadece root yazabiliyor. Kullanıcılarise sadece okuyor. Kullanıcılara nasıl yazmahakkı veririm? diye düşünüyorsanız, aşağıdakisatırı ekleyin:

/dev/hdaX /mnt/C vfat

users,gid=users,umask=002,iocharset=iso8859-9,charset=857 0 0

Açıklama : /dev/hdaX : Windows partition/mnt/C : C:\ dizini ve bu dizini yukardaki ko-mutları vermeden önce oluşturmanız gerekli.Dikkat bağlama opsiyonu olarak hem "user"hemde "users" vardır.user : Sadece belirli bir kullanıcıya bağlamave ayırma hakkı verir.users : Sistemdeki bütün kullanıcılara bağla-ma ve ayırma hakkı verir.umask : Erişim haklarını oktal sayılara görebelirlemenizi sağlar.iocharset/charset : Karakter kodlamasınınyapıldığı parametrelerdir. Detaylı bilgiler için: $ man mount

19 E-Lapis.org 2005

Sistem

Erkan Kaplan erkan@linux-sevenler.org

Kütüphanedosyalarý

İnternet forumlarında ve e-posta listelerinde çok sıksorulan bir soru vardır: “libXXX.so.1 dosyasını bula-mıyorum ve program çalışmıyor. Ne yapmalıyım?”

Eksik olan bu dosyalar genelde “lib” önekiyle başlar. Bunun anlamı, gerekli olandosyanın bir “Paylaşılan Kütüphane”

(Shared Library) olduğudur. Yani gerekli olan vebulunamayan bir sistem kütüphanesinin dosya-sıdır.

Bu kütüphane dosyaları, aynen Windows'ta ol-duğu gibi, sistemin merkezi bileşenlerinden biri-sidir. Doğru ve gerekli olan kütüphane dosyalarısistemde bulunmadığı sürece, birçok programçalışmayı reddeder.

Windows altındaki sistem dosyaları “C:\Windows\System” ve “C:\Windows\system32”dizinleri altındadır. Bu dosyalara genelde DLL(Dynamic Link Library) uzantısı atanmıştır. Li-nux altında ise sistem dosyaları iki dizin altındabulunabilir. Bu dizinler “/lib” ve “/usr/lib” dizin-leridir. Tabi alt dizinleri de mevcut olabilir.

Kiralık Kütüphane

Kütüphane deyince aklımıza ilk gelen, hani şugerçek dünyadan bildiğimiz, içinde binlerce ki-tapların toplandığı bilgi yuvaları gelir. Herhan-gi bir bilgiye ihtiyacımız olduğunda veya bir ki-tap okumak istediğimizde, kütüphaneye gider,gerekli bilgilerin bulunduğu kitabı açar, ulaş-mak istediğimiz bilgilere ulaşırız.

Linux dünyasında da birçok programcı aynı il-keyle program yazabilir. Mesela bir “Editör”programı yazmak isteyen bir programcı, “DosyaAç, Kaydet, Farklı Kaydet ” gibi işlevleri barın-dıran sistem kütüphanelerini gerekli sistem dos-yasından kullanabilir; yani bir anlamda o sistemdosyasını kendi programı için kiralayabilir. Her-kesin kullanımına izin verilen bu tür sistem dos-yalarının ismi de zaten buradan gelir. Bunlar or-

tak kullanılan kütüphanelerdir (Shared Library).Linux kütüphane dosyalarının en ünlüsü GlibColarak bildiğimiz GNU C kütüphaneleridir. Bukütüphanelerde dosya okutmaktan tutun, aklını-za gelen birçok işlem için gerekli işlevleri bulmakmümkündür. GNU C kütüphaneleri olmadan Li-nux altında çalışmak imkânsızdır. Çünkü bütünLinux programları öyle ya da böyle GNU C kü-tüphanelerine bağımlıdır. Zaten dikkat ederse-niz, GNU C kütüphanelerinde çok sık aralıklar-da güncelleme yapılmaz. Şu anda sağlam sağ-lam olan güncel GlibC 2.2.3 dahi, nerdeyse 1yıldan fazla bir çalışmanın ürünüdür ve 1 yıldanfazla süredir sağlamlığını sürdürmektedir. Bazıufak tefek güncellemeler yapılmıştır, ancak ya-pısal olarak büyük bir değişiklik söz konusu de-ğildir. Aksi takdirde birçok programın Linux altın-da çalışmaması ve bu programları geliştiricilerindeğişikliklere göre uyarlamaları söz konusu olur-du.

Linux altındaki kütüphane dosyaları geneldebelirli amaçların ortak kullanılması için yazıl-mıştır. Örnek olarak “libdvdcss” kütüphanesi-ni ele alalım. Şifrelenmiş DVD filmerinin çokluortam programları tarafından çalışmasını sağla-yan işlevleri içerir. Aynı şekilde grafik, video vemüzik dosyalarının çalınmasını sağlayan kütüp-hane dosyalarıda mevcuttur.Sisteminizdeki kütüphane dosyalarının listesinigörmek istiyorsanız, en basit olarak, kullandığı-nız Linux sürümünün paket yöneticisini açarak“librar” diye arama yapın. Burada karşınıza çı-kan liste aradığınız dosyaların listesidir.(ÖrneğinSuSE'de YAST ile kolayca bu bilgilere ulaşabilir-siniz.)

Kitabım Nerede?

Linux'un sürekli gelişmesine paralel olarak “Sha-

20 E-Lapis.org 2005

Sistem

red Library” dosyaları da değişmektedir. Genelolarak kütüphaneleri yeniden yazmak yerine,mevcut kütüphanelere yeni işlevler ekleme yön-temi kullanılmaktadır. Bunu bir kitaba benzetebi-lirsiniz: Bir kitap çıkar, aradan bir zaman geçer,sonra kitaba ek veya düzeltme bölümleri koy-mak isteyen yazar gerekli ekleri ekler, düzeltme-leri yapar ve son olarak kitabının yeni sürümünüçıkartır. Eski bilgiler hâlâ aynı yerde kaldığı için,okunan eski bilgiye ulaşmak okuyucu tarafındançok kolay olur.

Bazen kitap o kadar eskimiş olur ki, yazar kitabısıfırdan yazma ihtiyacı duyar. Bu durumda ara-nan kitaptaki gerekli olan bilgiye ulaşmak imkan-sız olur.

Linux sistem kütüphane dosyalarını yukarıdakiörnektekine benzete-biliriz. “libdvdcss” kü-tüphanesi geliştiricileritarafından bir değişikli-ğe uğrarsa veya çokderin bir değişiklik yap-ma ihtiyacı duyulursa,bu işlem CD çalmaprogramı geliştiricileri-ni de etkiler(KsCD,Xmms veya Kaffeinegibi). Çoklu ortam pro-gramı geliştiricileri ge-liştirdikleri programı gözden geçirmek ve yenikütüphaneler ile çalışır hâle getirmek gereği du-yarlar.

Windows'tan farklı olarak, Linux altında bir kü-tüphanenin farklı sürümlerini aynı anda (yani ku-rulu olarak) kullanabilirsiniz. Ancak bu işlemigerçekleştirmek Linux ile yeni tanışan bir kulla-nıcı için hem zahmetli hem de biraz deneyim ge-rektiren bir işlemdir.

“ldd” Komutu ile Takip

“ldd /program_yolu/program” komutu ile birprogramın kullandığı kütüphane dosyalarını ko-layca saptayabilirsiniz:

$ ldd /usr/bin/amixer linux-gate.so.1 => (0xffffe000)libm.so.6 => /lib/libm.so.6 (0xb7fb0000)

libasound.so.2 => /usr/lib/libasound.so.2 (0xb7efc000)libdl.so.2 => /lib/libdl.so.2 (0xb7ef8000)libpthread.so.0 =>/lib/libpthread.so.0(0xb7ea600)libc.so.6 =>lib/libc.so.6 (0xb7d90000)/lib/ld-linux.so.2 (0xb7feb000)Buradan çıkan sonuç, “amixer” programınınçalışması için gerekli olan sistem kütüphaneleri-nin ismi ve adresidir. Bir sistem dosyası eksik ol-saydı, yukarıdaki listede bunu açık biçimde gö-rebilirdiniz.

Yalnız bazı istisnalar olabilir; onları da aktar-makta yarar var: OpenOffice.org, Mozilla Fire-fox, Mozilla Thunderbird gibi büyük projeler or-tak kütüphane dosyaları kullanmayabilir. Böyle

büyük çaplı projelerkendi kütüphanelerinikendi içlerinde barındı-rabilirler. Yani sistemkütüphanelerine fazlabağımlı kalmadan çalı-şırlar. Sistemde hangikütüphanelerin kuruluolduğu veya hangi Li-nux sürümü kullanıldı-ğı, bu türdeki program-lar için önemli değildir.Ancak bu, bir deza-

vantajı da beraberinde getirir: OpenOffice.org,Firefox ve Thunderbird gibi programlar kendi kü-tüphanelerini kullandıkları için RAM harcamalarıbiraz daha fazladır.

“ldd” komutu da aslında sabit olarak bağlanmışbir programdır. “ldd `which ldd`” komutunuverdiğimizde aşağıdaki hatayı alırsınız:

$ ldd `which ldd`not a dynamic executable

Yani Linux altında oldukça çok bulunan çalıştırı-şabilir bir betik dosyasıdır:

$ file `which ldd`/usr/bin/ldd: Bourne shell script text executable

Bu yüzden betik ile ikili (binary) dosyası arasın-daki farkı ayırt etmek gerekir. “ldd” kütüphane-sinin size yardımcı olması için, kullanırken dik-

21 E-Lapis.org 2005

Sistem

katli bir şekilde anlayarak kullanmak zorunludur.Bu sayede aradığınız hata sonucuna ulaşmanızdaha kolay olur.

Pratikde Rastlanan Tipik KütüphaneSorunları

Linux altında uygulamadan üç farklı şekilde kü-tüphane sorunları ile karşılaşabilirsiniz. Bunlarıaşağıdaki şekilde gruplandırabiliriz:

1) Gerekli olan kütüphane kurulu değildir.2) Gerekli olan kütüphanenin doğru olan sürümükurulu değildir.3) Doğru kütüphane kurulu olmasına rağmensistem bu dosyaları bulamamaktadır.

1.) Gerekli olan kütüphaneler kurulu değildir.

Bu sorun genelde daha çok yeni kurulan Linuxsürümlerinde rastlanan bir olaydır. Çözümü deoldukça basittir. Gerekli olan kütüphane dosya-ları kurulum CD'si içindedir ve CD'den gereklikütüphaneyi kurmak ile çözüme ulaşabilirsiniz.Örnek olarak, bir programın kurulumu sırasında“libdv.so.4” dosyası olmadığı için o programınkurulamadığını farz edelim. Böyle bir durumdailk yapmanız gereken, gerekli olan “libdv.so.4”dosyasının hangi paket içinde olduğuna bakmakolmalıdır. Kullandığınız Linux sürümündeki pa-ket yönetici program (veya apt-get ile de olur) si-ze bu konuda çok yardımcı olacaktır.

SuSE kullandığınızı farz edersek, “pin (Packa-ge InformatioN)” programı size bu konuda yar-dımcı olacaktır:

$ pin libdv.so.4”

komutu size gerekli olan paketin ismini söyleye-cektir. Mandrake altında ise “rpmdrake” pro-gramını kullanabilirsiniz.

Fedora/Red Hat gibi RPM temelli dağıtımlardaise “rpm” ve “yum” komutlarını kullanabilirsi-niz:

$ rpm -q --whatprovides libdv.so.4$ yum search libdv.so.4

Not: Yukarıdaki 1. komut sadece gerekli olanpaket kurulu olduğu zaman size doğru sonucuverir. 2. komut ise kurulu olmayan paketlerde dearama yaparak size en doğru sonucu verir.Diğer ve en sağlam yöntem ise RPM paketleridağıtan sitelerin arama özelliğini kullanarak ge-rekli olan paketlere ulaşmaktır.

2.) Gerekli olan kütüphanenin doğru olan sü-rümü kurulu değildir.

Bu türdekiler sistemde gerekli olan kütüphane-nin gerekli olan sürümü sistemde olmadığı za-man baş gösteren sorunlardır. Burada dikkatedilmesi gereken nokta, paket isimlerinin aynıolabileceği ancak içinde barındırdıkları kütüpha-ne sürümlerinin farklılık göstermesinden doğanhatalardır.

Genelde yeni Linux kullanıcıları bu hataları algı-layamazlar. “Evet, sistemimde gerekli olanpaket kurulu ama çalışmıyor” gibi yanıtlar ve-rirler. Sisteminizde gerekli paketin kurulu olma-sı, gerekli olan sistem kütüphanesinin kurulu ol-duğu anlamını gelmez.

Mesela sisteminizde “libdv.so.2” dosyasınınmevcut olduğunu farz edelim. Bu dosya “libdv”paketinin içindedir. Bir program çalıştırmak iste-diğinizde “libdv.so.4” dosyasının sisteminin ol-madığından şikayet ederek çalışmayabilir. Ge-nelde yapılan tipik hata, ilk önce paketin sistem-de olup olmadığının kontrol edilmesidir. Bu yan-lıştır. Paket sisteminizde var olabilir ancak pake-tin en güncel ve gerekli olan sürümü sisteminiz-de bulunmadığı için program çalışmaz. Bu du-rumda, içinde “libdv.so.4” dosyasını barındıran“libdv” dosyasının en güncel paketini kurmanızgerekir.

Bazen bunun aksi de olabilir. “libdv.so.4” dos-yası sistemde mevcut olduğu hâlde, bir programçalışmak için “libdv.so.2” adında eski bir sürü-mün kütüphane dosyasını isteyebilir. Böyle bir

22 E-Lapis.org 2005

Sistem

olay karşısında sistemi geriye doğru güncelle-mek yerine, basit bir “ln” komutunun yardımı ileprogramı çalışmaya ikna edebilirsiniz:

$ ln -s /usr/lib/libdv.so.4 \/usr/lib/libdv.so.2

Sürüm numaraları büyük olan kütüphane dosya-ları genelde geriye uyumludur. Bu yüzden yu-kardaki basit simgesel bağlantı yapma yöntemiile programı çalıştırma olasılığınız oldukça fazla-dır. Tabi çalışmayabilir de. Bu durumda eski sü-rümü kullanmaktan başka çareniz malesef yok.

3.) Doğru kütüphane kurulu olmasına rağ-men sistem bu dosyaları bulamamaktadır.

Bazen doğru kütüphanenin doğru sürümü olsabile çalışmayan program çıkabilir. Bunun bir teknedeni vardır; o da doğru kütüphanenin doğrudizin altında bulunmamasıdır. Programın kurulu-mu sırasında çıkan hata iletilerine dikkat ederse-niz, ne demek istediğimi sanırım çok iyi anlarsı-nız.

Örneğin bir program, kurulumu esnasında“/usr/lib” dizini altında, atıyorum, “abc.so.1”dosyasını arayabilir. Oysa gerekli olan kütüpha-ne “/usr/local/lib/abc.so.1” dizini altında olabi-lir. Böyle bir durumda ilk önce dosyanın sistem-de mevcut olup olmadığını araştırmak, dahasonra kurulum esnasında programın neredearama yaptığını bulmak en mantıklı yoldur(con-figure.log dosyası size bütün ayrıntıları gösterir).

Diğer bir olasılık da sistem kütüphane veri ban-kasının eskimiş olması olabilir. Bu durumda rootkullanıcısı olarak “ldconfig” komutunu vererektazeleme yapabilirsiniz. Yeri gelmişken burada“/etc/ld.so.conf” dosyasına değinmeden ge-çemeyiz.

“/etc/ld.so.conf” ve “/etc/ld.so.cache” Dosyaları

Linux altında bir program başlarken birçok sis-tem kütüphanesine gereksinim duyabilir. Linuxaltındaki sistem kütüphanelerinin yolları ve nere-de bulundukları “/etc/ld.so.cache” dosyasınıniçindeki veri bankasında saklıdır. Bu dosya için-de kütüphanelerin adları, sürümleri, sistemdebulundukları kısayollar birer birer saklıdır. Bu ve-

ri bankası normal olarak her Linux açılışı (boot)esnasında yenilenir.

Her boot esnasında sistem tarafından yenilendi-ği gibi, çalışan sistem esnasında da “ldconfig”komutu yardımı ile bu veri bankasının yenilen-mesini sağlayabilirsiniz. “ldconfig” komutu sa-dece root kullanıcısı tarafından uygulanabilir.

“/etc/ld.so.cache” dosyası bütün bilgilerini“/etc/ld.so.conf” dosyasından okur.“ld.so.conf” dosyasının içinde ise sistemin için-de barındırdığı kütüphanelerin kısayolları tanım-lıdır ve genelde aşağıdaki gibi bir görüntüsü var-dır:

$ cat /etc/ld.so.conf /usr/local/lib/usr/lib/opengl/xorg-x11/lib/usr/i686-pc-linux-gnu/lib/usr/lib/gcc-lib/i686-pc-linux-gnu/3.3.4/usr/lib/opt/sun-jdk-1.4.2.07/jre/lib/usr/qt/3/lib/usr/kde/3.3/lib/usr/kde/3.2/lib/usr/games/lib/usr/lib/libstdc++-v3/

Sanırım vermek istediğim mesajı algıladınız:Yukarıdaki dosyadan da anlaşıldığı üzere, sis-temde kurulu kütüphane dosyasının yolu“ld.so.conf” dosyasının içinde tanımlanma-mış ise bulunamaz ve hata verir. Oysa kütüp-hane sistemde kuruludur, fakat bulunamadığıiçin “ld.so.cache” veri bankasının içinde bilgi-leri mevcut değildir. Var olmadığı için de sis-temde yok veya kurulmamış olarak algılanır.Böyle bir durumda izlemeniz gereken en gü-venli yol, bu gerekli kütüphanelerin“ld.so.conf” dosyasında kısayollarının tanım-lanması, eklenmesi ve “ldconfig” komutununuygulanarak önbellek (cache) dosyası-nın içine kaydedilmesini sağlamak ol-malıdır.

Umarım “Linux altındasistem kütüphaneleri” ya-zısı size yeterince aydın-latıcı bilgi sunmuştur.

23 E-Lapis.org 2005

Sistem

Erkan Kaplanerkan@linux-sevenler.org

24 E-Lapis.org 2005

Programlama

Mümkün olduğunca anlaşılırve bol örnekler ile bir yazı

dizisi hazırlamayı düşünüyoruz. Umarız başarılıolur. İşte şimdi ilk bölüm:

1.) Gtk+ Nedir ? 2.) Bir Gtk+ Programının Yapısı 3.) GTK+ ile ilk sıcak Temas.

1. Gtk+ Nedir ?

Gtk+, LGPL lisansı altında olup, bütün Program-cıların kullanabilmesi için hazırlanmış bir GUI-Tool/Widget Set, yani kısaca bir kütüphanelertopluluğudur. Bu kütüphaneleri Unix/X11, Win32ve BeOS için bulmak mümkündür. GTK ne ka-dar nesne tabanlı bir dil olsada, diğer birçok dililede uyumlu bir şekilde çalışır. Mesela C, C++,Perl, Phyton, Free Pascal, Eifel vb. Linux altındayazılan birçok Grafik Arayüzleri (GUIs) Client-Server işletmesine göre çalışır. Bu durumdaClient'ler mesela KDE/GNOME gibi windowma-nager'ler, Server ise renk, açılım, klavye, farevb. hizmete sunan X-Window-Systemdir. Gtk,programcıların Widgets oluşturmak için kullan-dıkları birçeşit arayüzler (Interface) olarak dagörülebilir. Not: Widgets kelimesini türkçe ola-rak tercüme etmek çok zor. Sadece şunu bilme-nizi isterim. Widgets deyince aklımıza gelenler,menüler, dialog pencereleri, buttonlar, kaydırmaçubukları, combo box'lar, check butonlar, radiobutonlar vb. Yani kısaca bir menüde görülen bü-tün elementler diyebiliriz.GTK+ , GDK ve Glib bi-leşenlerinden oluşmuştur. GNOME Pencere yöneticisi ve Gimp grafik pro-gramı GKT ile yazılmış en büyük projelerden sa-dece birkaçıdır. Ayrıca KDE altında da , GTK+

ile yazılmış programlar sorun çıkartmadan çalı-şır. Tek şart GTK+ kütüphanelerinin sistemdekurulu olmasıdır.

GTK Programlarının Yapısı

GLIB kütüphanelerini grafik ile ilgili hiçbir fonksi-yonu içermez. Temelinde standard C rutinleri veilaveleri, hata ayıklama, hafıza kullanımı gibifonksiyonları kapsar. Bu kütüphaneleri yazdığı-mız programa bağlamak için ise, glib.h hea-der(başlık) dosyasının program başında tanım-lanması gerekir. Basit bir örnek ile:

# include <glib.h>int main ( void ){

/* Programın diğer bölümleri */}

Diğer dikkat edilmesi gereken konu ise, Compi-ler'a(derleyiciye) bu dosyanın ve onun yardımcıdosyalarının nerde olduğunu belirtilmesi gerekir.Bunun için glib-config programı hizmet vermek-tedir. glib-config küçük bir script olup, Glib kuru-lum ayarlarının bulunmasında yardımcı olur.Mesela --cflags ve --libs parametreleri ile header(başlık) ve kütüphane dosyalarının bulunduğupath(yol) otomatikman bulunup derleme esn-asında herhangi bir error(hata) vermemesinisağlar. Mesela deneme.c adında bir kodumuzolduğunu ve glib.h başlık dosyasını kullandığı-mızı farzedelim. Bu programı derlerken şöyle birkomut verebiliriz:

gcc deneme.c -o deneme 'glib-config \--cflags --libs'

GTK+ ve Glade ileGUI Programlama

Bu yazı dizisinin kaç bölüm olacağını gerçek-ten henüz bilmiyorum. Ama bu yazı dizisindeGTK ve Glade ile GUI programlama hakkındagüzel açıklamalar bulacaksınız

25 E-Lapis.org 2005

Programlama

Erkan Kaplan erkan@linux-sevenler.orgArman Aksoy armish@linux-sevenler.org

Daha sonra hiçbir hata yoksa program derlene-cek ve "deneme" adında çalıştırılabilir bir binarydosyası oluşacaktır. Çalıştırmak için aşağıdakikomutu vermeniz yeterli:

./deneme2

Bir Gtk+ Programının Yapısı

GTK ile yazılan bir programı teori olarak 4 anabölüme ayırabiliriz. * Ana pencerenin widget'lerini yerleştirmek* Widget'lere yönlendirilen Sinyallerin Callback-Fonksiyonlarını tanımlama * Ana pencereyi ekranda görülebilir hale ge-tirtmmek * GTK+ 'a gerikalan bütün işi yüklemek.

Bütün modern GUI kütüphaneleri gi-bi GTK+ 'da olay(events) basislidir.Bunun anlamı, program başlar baş-lamaz bir bekleme içine girer, yanibir olay(events) olmasını ve oluşa-cak bu olay karşısında neler yapıl-masını gerektiğini belirler. Meselaherhangi bir düğmeye basıldığında negibi reaksiyon gösterilecek vb.. Bütün bun-lar en basit bir programın bile içinde oluşabile-cek olaylardır.

2.1. Widgets Nedir?

Widgets kelimesi 'Window' ve 'Gadget' kelimele-rinden türetilmiş bir kelimedir. Türkçeye tercümeetmek oldukça zor. Kısaca, programda görünenbir parçadır. Bu bir düğme, kaydırma çubuğu,checkbox, vb. kısaca program penceresinde gö-rülen bütün elementlerdir. Bütün Widget'ler kul-lanılmadan önce bir variable (değişken) gibi ta-nımlanması gerekir. Bir programızda bir dialogpenceresi ve button widgets'leri olduğunu varsa-yarsak aşağıdaki gibi bir tanımlama yapabiliriz:

GtkWidget *pencere;GtkWidget *dugme1;GtkWidget *dugme2;

Not: Bütün Widgets'leri pointer (gösterici) olaraktanımlaması zorunludur(* işareti ile). Bütün GTKfonksiyonları bu yazılış biçimini beklemektedir.Yoksa hata oluşur. Değişkenlerin isimlendirilme-si, yukardaki örnekte sadece birer isim olarak

gerçekleşti. Widgets'lerin türü, yani bunun birdüğme, pencere veya daha başka birşeymi ol-duğu, o Widget'in new-fonksiyonu ile tanımlanır.Burdan çıkan sonuç, bütün Widgets'ler bir new-fonksiyonuna sahiptir. Bu new-fonksiyonu saye-sinde programcı o Widget'i yaratır, Widgets içinbellekte yer ayırır ve ekrana yansıtır. Mesela:

pencere = gtk_window_new (GTK_WIN DOW_TOPLEVEL) ;dugme1 = gtk_button_new_label ("Bana tıkla") ;

Not: Bütün Widgets'lerde new fonksiyonu deği-şik olup, ondan sonra gelen parametrelerdefarklıdır. GTK referanslarında bu detaylar anla-

tılmıştır.Bütün Widgets'ler GtkObject adı ve-rilen bir üst sınıfdan türetilmiştir. Bununanlamı, GtkObject'den GtkWidget tü-remiştir. GtkWidget'den ise diğer baş-ka bir sınıf, oluşan Widget'den ise di-ğer başka bir Widget.. ve öyle uzun birhikaye. Sanırım GTKWIDGETS için"bileşenler" tanımlamasını yapsak, en

uygun şekilde tercüme etmiş oluruz.

2.2. Container Nedir?

2.2.3. Sinyal, Callbacks ve Olaylar(events)

2.3.1. Sinyal ve Callbacks'largtk_init( ) döngüsübaşlar başlamaz, GTK+, hem programın olayla-rını, hemde Widgets'lerden gelecek olan sinyal-leri kontrol etmeye başlar. Bir olay, mesela fareimlecinin bir Widget üstüne gelmesi veya o wid-get üstüne tıklanmasıda olabilir. Ne zaman birolay oldu, işte o zaman o widget bir sinyal gön-derir, ki bu sinyal sayesinde ne olacağı, nasıldavranılacağına karar verilir. Bu sinyaller pro-gramcı tarafından bir olay fonksiyonu ile bağla-nıp, programın ona göre işlem yapması sağla-nır. Bu fonksiyonları Callback olarak isimlendiri-lir. Çünkü bir çağrılma sonucu ortaya çıkar-lar.Yani kısaca; Her olay bir sinyal gönderir, businyaller çeşitli callback foksiyonları ile bağlanırve ona göre işlem yapılırDevam edecek...

Hayýr!diye düþündüðünüz olduysa, sizerahatlýkla söyleyebilirim ki cevap :

“Linux'a geçince acaba zorluk yaþar mýyým?”

Hangi yazılımları kullandığınıza veya hangilerine gerek duyduğunuza kısaca bir değinelim.(Not: Aşağıda saydıklarım sadece birkaç programdan ibaret) Muhteşem bir değişiklik veçeşit sergiliyor bu konuda özgür yazılım. Demek istediğim şudur ki, benim aşağıda isminisaydığım programlar gibi daha niceleri var ve kullanıma hazır. Hemde ücretsiz olarak!

Ses – Müzik/Rad-yo dinlemek, sa-hip olduğunuzCD'leri MP3 ola-rak yedeklemek

Müzik dinlemek için ençok kullanılan yazılımXMMS'tir. Winamp'tenesinlenerek yazılmışve hâlâ geliştirilmekte-dir. Sayısız eklentisibulunan XMMS, hertürlü dosya biçimini hiçbir sorun çıkarmadançalabilir.

Linux altında internetradyosu dinleyebilirsi-niz. İnternet radyosuiçin İnternet radyosuiçin Streamtuner yazı-lımı seçimleriniz ara-sındadır.

Tv izlemek için TvTimeadlı program bütün ih-tiyaçlarınızı karşılaya-caktır.

Müzik CD'lerinizi sabitdiskinizde yedeklemekistiyorsanız Grip ya daRipperx kullanarakdosyalarınızı MP3 ve-ya Ogg biçimine çevi-rebilirsiniz

Konsol Destekleri

İsterseniz konsoldan dafilminizi çalıştırabilirsiniz.($ mplayer dosya.avi ve-ya $ xine dosya.avi) Kon-soldan alt yazılı bir film iz-lemek için ise mplayerkullanıcılarının zorlukçekmemesi için script ya-zılmıştır. Lapis Belgeler-den bu scripti temin ede-bilirsiniz. Kısaca scriptözelliklerine değinmekgerekirse, alt yazıda Türkçe karakter sorunu olmaz ve yazı filmin alt bö-lümündeki siyah bölgede cıkar. Böylelikle size güzel bir ortamda film iz-leme şansı tanır.

Hüseyin Kayahuseyin@linux-sevenler.org

26 E-Lapis.org 2005

Çoklu Ortam

Film izlemek

Film izleme alanında en tanınmış yazılımlar Mplayer ve Xine'dir. Sa-yısız codec sayesinde açamayacağınız dosya biçimi yoktur. Mplayeriçerdigi diğer ufak eklentiler sayesinde 10 parmağında 10 marifetolan bir programdır.

Elinizdeki DVD ya da DivX'lerini-zin biçimlerini değiştirmek istiyor-sanız(mesela DVD'den AVI,AVI'den SVCD yapmak gibi), buişlemler için tavsiye edebileceğimprogramlar avidemux ve ka-vi2svcd'dir.

http://belgeler.linux-sevenler.org/52_138_tr.html

CD ya da DVD yazmak

Bu disiplinde en ünlü olan yazılım ise şüphe-siz K3b'dir. Her türlü CD/DVD yazma yazılımişlerini görür; gerçek bir “çoklu yetenektir”.Bu programda Nero gibi programlardan fazlaözellik bulabileceksiniz ve “bunu neden dahaönce kullanmadım” diye kendinize kızacaksı-nız. Uzun yılların emektarı ise Xcdroast yazı-lımıdır.

Konsoldan ses yönetimi

Mp3blaster veya mpg123 kon-solda MP3 dinlemek için kullan-dığım yazılımlardandır. Kullanı-mı ise çok basit:

$ mp3blaster /mp3dizini/*.mp3

$ mpg123 /mp3dizini/*

Üstteki resimde mpg123 adlı pro-gram bulunmakta. Soldaki resim-de ise mp3blaster. Gördüğünüz gi-bi aralarında büyük bir faklılık var-dır. Mp3blaster’in güzel bir arayü-zü olmasına karşın mpg123’ünarayüzü yok denebilecek kadarkötüdür.Mp3blasterde rahatlıklamp3 atlayabilir, kendi mp3 listenizioluşturabilir, programı kapatma-dan başka bir klasördeki mp3 par-çalarını dinleyebilirsiniz. Bizim tav-siyemiz kesinlikle mp3blasterdir.

27 E-Lapis.org 2005

Çoklu Ortam

Konsoldan CD ya da DVD yazmak

Konsoldan CD yazmak birçoğunuza ilk olarak birazgarip gelebilir. "Grafikselprogramlar varken ne-den konsoldan uğraşa-lım?" diye düşünebilir-siniz. Konsoldan CDyazan bir kişi isegrafiksel programla-rı kullanmanın man-tıksız olacağı görü-şündedir. Grafiksel programlar daha çok RAMve işlemci gücü harçayacağından, yavaş sistem-lerde konsoldan cd yazmak daha rahat olacaktır.Tabi sisteminiz hızlı ise grafiksel programları kul-lanabilirsiniz. Peki ya hızlı bir bilgisayarınızı yok-sa? Bu yazıda konsoldan nasıl CD yazabileceği-niz hakkında gerekli olan bütün bilgileri bulabilir-siniz.

Genel olarak ses CD'si yazarken "cdrecord" ve"cdrdao" kullanılır. Kullanımı eli hızlı kullanıcı-lar için K3b programından hızlıdır. Ufak bir ör-nek vereyim ki ikna olun. Alttaki komut ile yazıcıaygıtın numarasını öğrenelim:

# cdrecord -dev=ATAPI –scanbus (Bendeki çıktı sizde başka olabilir.)0.1.01) 'TEAC ' 'CD-W552E ' '1.09' Removable CD-ROM0.1.1

Demek ki aygıt numaram "0,1,0". Hemen hazır-da olduğunu farzettiğimiz bir ISO imajını CD'yeyazdırabilirsiniz. İsterseniz ISO imajını hemenkendiniz oluşturun. Nasıl mı?

# mkisofs -R -l -J -o image.iso \/yazılacak/olan/dizin

Şimdi kendimize bir ISO imajı oluşturduk. Yaz-mak istediğimiz bir dizinden:

# cdrecord -v dev=ATAPI:0,1,0 speed=40 \drive ropts=burnproof -eject image.iso

dev=ATAPI: Yazacak olan aygıt.speed: Yazma hızı.-eject: Yazma bitince CD'yi çıkartma seçeneği.

Artık CD’miz hazır. Çok zor olmadı değil mi ?

Şimdi bir cue/bin dosyalı bir filmi CD'ye yazalım.Bu iş için "cdrdao" kullanacağız. Aygıt numara-mız belli ve bulunduğumuz dizinde cue/bin dos-yaları var olduğunu kabul ediyoruz:

# cdrdao write --force --driver generic-mmc \--device ATAPI:0,1,0 --overburn \--speed 40 --eject image.cue

--device ATAPI: Yazacak olan aygıt.--speed 40: Yazma hızı.--overburn: CD'nin sığasının üzerinde yazmaseçeneği. --eject: Yazma bitince CD'yi çıkartma seçeneği.

Şimdi size son olarak bir de DVD yazma örneğiverelim. Aşağıdaki örnekte bir dizini DVD'ye yaz-dırma örneği vardır:

# growisofs -speed=4 -Z \/dev/cdroms/cdrom0 \yazilacakdizin/

Eğer elinizde bir DVD ISO image dosyası mev-cut ise, aşağıdaki komut ile yakabilirsiniz:

# growisofs -dvd-compat -Z \ /dev/scd0=image.iso

28 E-Lapis.org 2005

Çoklu Ortam

Fotoğrafları kesmek ve boyutlarını değiştir-mekle birlikte, parlaklık ve zıtlıklarını ayar-lamak, resim düzenlemedeki en temel iş-

lerdendir. Bu derste, sayısal karanlık odamızdaGIMP'in kesme, boyutlandırma, parlaklık ve zıt-lık araçlarını nasıl kullanacağımızı öğreneceğiz.Bu yazı 3 bölümden oluşur. Bütün bölümler bit-tiğinde yazıyı paketlenmiş halde indirebilirsiniz.Bu derste öğreneceğimiz beceri, eleman ve ilke-leri daha sonra fotoğraf, taranmış ve diğer sayı-sal resimler üzerine uygulayabilirsiniz. GIMP'iayrıca, etkileyici bilgisayar grafik ve resimlerinisıfırdan yapmak için de kullanabilirsiniz. Bunun-la birlikte, bu derste zaten var olan resimler üze-rine odaklanacağız.

Özgün GIMP bir Linux/UNIX programıydı. FakatMS Windows'a uyarlandı. Böylece GIMP birplatformlar arası program oldu. Ayrıca GIMP'inbazı Mac sürümleri de çıktı. Photoshop'taki bir-kaç ileri düzey şey dışında GIMP ve Photoshop,özellikleri, işlevleri ve kullanım kolaylıkları açı-sından karşılaştırılabilir karanlık oda yazılımları-dır.

Bir fotoğrafın ve resmin kesilmesi, boyutlandırıl-ması, renk-parlaklık ve renk-zıtlık ayarlarının de-ğiştirilmesi işleri GIMP'te de Photoshop'ta oldu-ğu kadar iyi ve kolayca yapılabilir. Dahası, GIMPbedava iken, Photoshop 900 YTL (700 USD) ci-varında bir fiyata satılır. GIMP'in mükemmel pik-sel tabanlı resim değiştirme ve düzenleme pro-gramı olmasından ayrı olarak, lisans ve ücret-lendirme olaylarından dolayı karanlık odamızdaPhotoshop yerine GIMP'i tercih ediyoruz.Resim düzenleme için GIMP nasıl kullanılır?Burada kaz resimlerini düzenleyeceğiz.

Bu dersin amacıA. Daha önce böyle bir programı hiç kullanma-mış insanlara bu programların temellerini anlat-makB. Daha önce hiç GIMP kullanmamış insanlara

GIMP'i tanıtmakC. Adobe Photoshop ve Photoshop Elementskullanıcılarının GIMP'e geçişine yardım etmekolacaktır.

Böylece bu ders, GIMP'in kesme, boyutlandır-ma, parlaklık ayarı ve zıtlık ayarı araçlarını konualıyor. Bu araçların nasıl kullanıldığını bir resmidüzenleyerek öğreneceksiniz.

Sayısal kameranız varsa, GIMP karanlık oda-nızda bulundurmanız gereken önemli bir yazı-lım. GIMP önde gelen birçok dağıtımla birliktegeliyor. Dağıtımınız Mdk veya Suse benzeri isebüyük olasılıkla GIMP'e zaten sahipsiniz demek-tir.

Microsoft Windows kullanıcısıysanız GIMP'idaha kurmamışsınız demektir. Neyse ki yukarı-da sayılan hangi işletim sistemine olursanızolun, GIMP'i indirmek ve kurmak için hiçbir ücretödemenize gerek yok. İndirme bağlantısı sayfa-nın en altında yer alıyor.Aşağıda GIMP 1.3'ün SUSE Linux Professional9.0 ve KDE masaüstünde açılmış halini görüyor-sunuz. Düzenlenecek kaz resimleri ise ekrangörüntüsünün sağ üst köşesinde yer alıyor.

ÞE

KÝL

1

29 E-Lapis.org 2005

Gimp

Linux, Mac, Unix ve Windows altındaücretsiz olarak kullanılabilecek, açıkkaynaklı sayısal fotoğraf ve resim dü-zenleyicisidir. Photoshop yerine GIMPkullanın; paranız sizde kalsın.

Kesme (crop) aracı, işlemden sonra kalacak ye-ri belirlemek için etrafına bir kesme kutusu (cropbox) kullanır.

GIMP'in bir sonraki sürümü GIMP 2.0 olacak. Şuanki son kullanıcı sürümü ise GIMP 1.2.5. Bu iki-sinin arasında ise GIMP 1.3.x pre-2.0 geliştiricisürümü var.

Bu ders GIMP1.3'e göre hazırlansa da, çıktığızaman GIMP2.0'a da uygulanabilir. Kullandığı-mız araçlar GIMP1.2.x'te de vardı. Yani bu dersona da uygulanabilir.

Uygulamalı GIMP dersi

Başlarken

Resim çekip düzenlemek için sadece bir yolmevcut değil. Aynı program içinde bile kullana-bileceğiniz birden çok araç olabilir. Dahası, buaraçların da değişik kullanım yolları olabilir. Buderste gösterilen yöntemler birçok yaklaşımdansadece birini anlatıyor. Bu ders GIMP ile temelresim düzenlemenin mekaniklerini gösteriyor.Ne yazık ki fotoğraf ve resim sanatçılığı bu der-sin konusu dışında. Fakat bir grafiği veya fotoğ-rafı güzel yapan işin mekaniğinden çok sanatçı-lıktır. Bu sanatı anlama dersi değil, gerçek birstüdyo kursudur.

Sayısal Karanlık Odaya Girerken

Hadi karanlık odaya girip dersimize GIMP'i aça-rak başlayalım. Açtıktan sonra GIMP'in araç ku-tusu (Toolbox) ve varsayılan iletişim kutusu açıl-malı. (1.3'ten önceki sürümlerde iletişim kutularıbirleşik değil, hepsi ayrı ayrıydı. Photoshop kul-lanıcısıysanız, PS'deki paletlere GIMP'te iletişimkutuları (dialog) denildiğini bir yere not edin.)Şekil 1'de sol üstteki araç kutusu olup, sol alttaduran ise iletişim kutusudur. Araç seçeneklerini(Tool Options) görmek için iletişim kutusunda ensoldaki simgeye tıklayın. Sonra bu derste kullan-mak istediğiniz bir resmi açın. Bunu yapmak içinGIMP araç kutusunun menü çubuğuna gidin veDosya (File) > Aç (Open)'a tıklayarak Open Ima-ge (Resim Aç) kutusunu açın.

Kullanmak için bir resme sahip değilseniz GIMPile basitçe bir ekran görüntüsü alın ve bunu kul-lanın. Ekran görüntüsü almak için araç kutusu-

nun menü çubuğundan File > Acquire > ScreenShot'a tıklayarak ekran görüntüsü penceresiniaçın. Ekran görüntüsü penceresinde WholeScreen (Tüm ekran)'i seçin ve sonra Tamam'abasın. Bu, aldığınız ekran görüntüsünün olduğubir tuval veya çalışma alanını karşınıza getirir.Resim de açsanız ekran görüntüsü de alsanız,Şekil 1'in sağ üstünde tuvalin oluşturulmuş ol-ması gerekiyor. Tabii bizim kazlarımızın yerinesizin resim veya ekran görüntünüz olacak.Şekil 1'de tüm kutu ve tuval pencerelerinin dahaküçük bir ekran görüntüsü için birbirine yapışıkolduğunu görüyorsunuz. Ama siz iletişim kutula-rını ve tuvalleri açtıkça bunların yapışık (docked)değil de ayrı olduklarını farketmiş olabilirsiniz.Ayrık iletişim kutuları ve tuvaller, tüm ekranı ken-di istediğiniz gibi kullanmanıza izin verdiği içinçok hoşlar. İsterseniz onları yapıştırabilirsinizde. Ama çalışma alanını düzenlemek ve yapış-tırma işlemi bu dersin konusu dışında.Bir fotoğraf veya resmi düzenlemeye başlama-dan önce bir yedeğini almanız iyi olur. Böylecedüzenlemeleri yaparken işleri karıştırsanız bileelinizde hala sağlam bir kopya olur.

İlk kesme

Şekil 1'deki asıl olay kazlar, ama birkaç ayrıntıdaha var. Resimdeki fazlalılığın nedeni kamera-nın sadece 3X optik büyütmesi olması ve kazla-rın da uzak olmalarıdır. Bir kısmı da grafiği buderste 250 piksellik bir alanda kullanmak istiyoroluşumuzdan kaynaklanıyor. Bu, bize kesme iş-lemini çağrıştırıyor.Özgün fotoğraf oldukça iyi çıktı. Şu haliyle bile50 cm baskısı yapılabilir. Ayrıca 19" ve daha bü-yük monitörlerde de iyi gözükür. Ama bu alıştır-mada yapacağımız şey, çevrim içi bir dergidekiyazı için 250 piksel kare boyutundaki bir resimdüzenlemesini yapmak.Gerçek fotoğraf 1600x1200 piksel boyutunda.(1,920,000 piksel kare.) Kesme işlemiyle boyut971x598 piksele inecek. Bu özgün resmin yakla-şık %30'u demek. Resmin %70'lik kısmı kazlar-la ilgili değil.

Şekil 1'de kazların etrafındaki dikdörtgen alanıniçi, kesme işleminden sonra kalacak bölgeyigösteriyor. Bu dikdörtgenin dışındaki her yer iş-lem sırasında kırpılacak.Kesme işleminden sonra resim genişliği 250 pik-sel olacak şekilde küçültülecek.

Gimp

30 E-Lapis.org 2005

Eğer 1600x1200 piseklik özgün resim boyutlan-dırmadan önce kesilmeseydi, kazlar 250 piksel-lik son halde çok küçük kalırdı. Ayrıca kesme veküçültme işlemi ile resmin dosya boyutu 835-KBJPEG den 14-KB JPEG'e indi. Web kullanımıiçin olan grafiklerde dosya boyutunu küçük tut-mak çok önemlidir.

1600x1200 piksellik özgün resmi ne kadar bü-yük olduğunu anlayabilmek için Şekil 2'ye bakı-nız. Burada sadece özgün büyüklüğündeki er-kek kazı görüyoruz. Erkek kaz tek başına533x380 piksel büyüklüğünde.

Fotoğrafları çekerken bir miktar fazlalık bırak-mak eklemek iyidir. Bunları çekimden sonra ko-layca çıkarabilirsiniz ama ekleyemezsiniz, enazından birkaç bilgisayar hilesi kullanmadan.Böylece bir fotoğrafı sayısal karanlık odanızagetirdiğinizde yapacağınız işlemlerden biri kes-medir.

GIMP ve bir tanede resim açık olduğuna göresayısal makasımızı alıp resmi biraz keserek eğ-lenebiliriz. Şekil 1'deki GIMP araç kutusuna ba-kın lütfen. Soldan üçüncü sütundaki ikinci sim-ge, kesme aracının simgesi olan makastır. Kes-me aracını açmak için tıklayın. Şekil 1'de kesmearacı etkin durumda.

Simdi fare imlecini kaz (veya siz hangi resmi dü-zenliyorsanız) resminin üstüne getirin. Tuvalinüstüne gelindiğinde imlecin kesme aracı imleci-ne dönüştüğüne dikkat edin. İmleci kesilecek ye-rin sol üst köşesine getirin. Sonra fare imlecinebasılı tutarak kesilecek yerin sağ alt köşesinegetirip tuşu bırakın. Böylece kesilecek resmin et-rafında bir kutu oluşur. Şekil 1'de kazların etra-fındaki kutuya bakın lütfen. Buna da kesme ku-tusu diyelim. Bu işlem Şekil 1'deki resmin altın-

daki kesme ve boyutlandırma (Crop and Resize)kutusunu gösterir. Bu iletişim kutusunu kullana-rak kesme kutusunun büyüklüğünü ve yerini de-ğiştirebilirsiniz.

X ve Y ekseni giriş kutuları (Origin X and Y) kes-me kutusunun yerini ayarlar. Şekil 1'de kesmekutusu tuvalin sol tarafından 318 piksel (X), aşa-ğısından ise 302 piksel (Y) uzakta başlar. Böyle-ce kesme kutusunun merkezi, kutunun sol altköşesinde olur. Genişlik ve yükseklik giriş kutu-ları kesme kutusunun boyutlarını ayarlar. Şekil1'deki kesme kutusu 971 piksel genişliğinde,598 piksek yüksekliğindedir. Yaptığınız kesmekutusu mükemmel olsa da, her dört değeri dedeğiştirerek nasıl etkiler yarattıklarını görün.Kesme kutusunu istediğiniz hale getirdiğinizdekesme ve boyutlandırma iletişim kutusundakiKes tuşuna (Crop) basın.

Resmi boyutlandırma

Kaz resminin özgün boyutu 1600x1200 pikseldi.Kesim işleminden sonra 971x598 oldu. Bununlabirlikte, biz resmin 250 piksel genişliğinden ol-masını istiyoruz. Bunu yapmak için GIMP'in bo-yutlandırma aracını kullanabiliriz.

Aşağıda Şekil 3'te kesilmiş resim tuvali sağ üst-te, yer gösteren (navigation) iletişim kutusu isesağ altta yer alıyor. Yer gösterme kutusunun üs-tündeki + ve - zum simgeleri, görüntü zum ora-nını 1:3 yapmak için kullanıldı. Resimlerin birço-ğu tuvale bu şekilde sığdırılabilir.

Resim 1:3 zum oranında hâlâ tuvalden büyükboyutta. Bu yüzden yer gösterme kutusunu, kazresmini tuvalde ortalamak için fare yardımıylaortaya getriyoruz. Siz de değişik zum oranları veresmi tuvalde oynatmayı deneyin. Görüntü zumve boyutlandırması birbirine bağlı şeyler olsa dabirbirlerinden çok farklılar. Görüntü zumunu de-ğiştirmek, ilgili resimde bir etki yaratmaz. Sade-ce resmin tuval üzerindeki boyutunu değiştirir.Diğer taraftan boyutlandırma ise ilgili resmingerçek boyutlarını değiştirir.

Şekil 3'te sol altta bulunan liste kutusu, geri al-ma sırasını (undo history) gösterecek düğmeyebasılarak değiştirilmiştir. Bu kutunun boyutunualt köşelerini kullanarak değiştirebilirsiniz. Kesil-miş resmi boyutlandırmak için kullanılan GIMPScale Image iletişim kutusunu açmak için

ÞE

KÝL

2

31 E-Lapis.org 2005

Gimp

tuvaldeki menü çubuğundan (menu bar) Image> Scale Image'e tıklayın. Şekil 4'te resim boyut-landırma iletişim kutusu görülüyor. GIMP'indaha eski bir sürümünü kullanıyorsanız, tuvaldeherhangi bir yere sağ tıklayıp çıkan menüdenImage > Scale Image'e tıklayabilirsiniz.

Bu alıştırmada resmin sadece boyutunu değiş-tirmeyi amaçlıyoruz. Resim boyutlandırma ileti-şim kutusundaki piksel boyutları (Pixel Dimensi-ons) bölümündeki sabit değerler olan orjinal ge-nişlik (width) ve yükseklik (height) değerlerinedikkat edin. Şekil 4'te bu değerler 971px ve598px. Ayrıca oran girilen kutuların yanındaki ki-lit simgesine de dikkat edin. Bu simgeye tıklaya-rak "kilitli" veya "serbest" kipler arasında geçişyapabilirsiniz. Şekil 4'te görünüş oranı (aspectratio) kilitli. Genişlik veya yükseklikte bir değişik-lik yaptığınızda, diğer boyutunda değeri otoma-tik olarak değiştirilir. Böylece en-boy oranı ko-runmuş olur.

Kaz resminin 250px genişliğinde olması gerekti-ğinden dolayı Şekil 4'te yeni genişlik (new width)kutusuna 250 değeri girildi. Enter tuşuna basıldı-ğında ise görünüş oranı sabit olduğundan yeniyükseklik değeride otomatik olarak 154 yapıldı.Kendi resminiz içinde aynı yolu izleyebilirsiniz.Menü çubuğundan Image > Scale Image'e tıkla-yın ve GIMP resim boyutlandırma iletişim kutu-sunu açın. Görünüş oranının sabit olduğundanemin olun. Daha sonra yeni genişlik ve yüksek-

lik değerlerini girin. Enter tuşuna basınca diğerboyutta otomatik olarak değişir. Tamam'abasınve TADAA! Resminiz yeni değerlere göre boyut-landırıldı. Şekil 5'te kaz resmimiz boyutlandırdık-tan sonra görülebilir. Şekil 5'teki tuvalin üst tara-fında yer alan cetvelde resmin yeni genişliğinin250px olduğuna dikkat edin. Ayrıca yeni resim,tuval boyutundan da daha küçük. Bu arada re-sim tam olarak yer gösterme kutusunda. Ayrıcaboyutlandırma işlemide geri alma sırası listesineeklendi.Etrafı aydınlatma

Şekil 6'daki kazresmi örneği içinyer gösterme ku-tusunun altındaki+ zum simgesi(büyüteç) kullanı-larak zum oranı1:1 e getirildi. Bu-nu resmin tuvalalanını doldurma-sı ve zıtlık-parlak-lık ayarlarını yap-tıktan sonra birweb alanında na-sıl olacağını gör-mek için yaptık.Genel olarak Şekil 5'teki kaz resmi biraz fazlakaranlık. O zaman hadi onu biraz açalım.

Bunu yapabilmek için parlaklık-zıtlık kutusunuaçalım. Tuval penceresindeki menü çubuğun-dan Tools > Color Tools > Brightness-Contrast'atıklayın. Şekil 6'da parlaklık değeri 36, zıtlık de-ğeri ise 100'de.

ÞE

KÝL

3

ÞE

KÝL

4

ÞE

KÝL

5

32 E-Lapis.org 2005

Gimp

Parlaklık-zıtlık ayarı suyun maviliğini ortaya çı-karıp, su gibi görünmesini sağlar. Bununla birlik-te bu tür ayarlamalar yapmanın bazı dezavantaj-larıda var. Resmin daha parlak ve canlı görün-mesine karşılık, tüylerin renginin değiştiğine,hatta kaybolduğuna dikkat edin.

Şekil 7'de aynı resmin parlaklık değeri 40 ve zıt-lık değeri 30 olarak ayarlanmış halini görebilirsi-niz. Burada tüyler renk ve ayrıntı daha doğru ol-masına karşın, Şekil 6'daki kompozisyon canlılı-

ğı yok. Kompozisyon canlılığını ve renk doğrulu-ğunu aynı anda elde etmek için bazı hileler mev-cut fakat bunlar bu dersin kapsamı dışında.Kendi resminizin parlaklık ve zıtlığını değiştir-mek içinde aynı yolu izleyin. Menü çubuğudanTools > Color Tools > Brightness-Contrast'a tık-layıp değerlerle oynayın.

Tuval penceresinde menü çubuğu yok ise tuva-

lin üstünde herhangi bir yerde sağ tıklayıp açılanmenüden Tools > Color Tools > Brightness-Contrast'ı seçip Parlaklık-Zıtlık iletişim kutusunuaçın. Resim veya fotoğrafı istediğiniz hale getir-diğinizde kaydedin. Bunun için tuvalde herhangibir yere sağ tıklayıp File > Save As'e tıklayın

Bitti

Bu ders GIMP'e bir girişti. Burada kullanılanaraçlarla daha birçok şey yapılabilir. Bunlara ekolarak GIMP daha birçok araca sahip.

Kaz fotoğrafı hakkında

Kaz fotoğrafı Casio 2.11 Mega-pixel QV-2300UX LCD sayısal kamera ile3x optik zum,2.8 odak ve 1/355 pozlama ile çekildi. Bu arada,Casio 2.11 Mega-pixel çok güzel bir kamera.

GIMP – Photoshop

GIMP, Adobe Photoshop'a görüntü olarak ben-ziyor ve aynı hissi veriyor (GIMP = GNU ImageManipulation Program - GNU Resim İşleme Pro-gramı). Photoshop'ın tersine GIMP bedava (biragibi) olup kayıt ettirmek veya etkinleştirmek ge-rekmiyor.

Eğer Photoshop'ı zaten kullanıyorsanız, alışma-nız için zaman gereken kullanıcı arabirimi farkla-rı var. Genel olarak Photoshop, daha basit birmasaüstü ve kullanıcı arabirimine sahip. Bunun-la birlikte GIMP 1.3 ile birlikte herşey değişiyor.GIMP'in arabirimi artık Photoshop kadar, hattaondan da kolay. GIMP, Photoshop'ın sahip oldu-ğu o tüm ileri seviye, paralı, hazır şeyleri sahipolmasa da resim ve fotoğraf işlenmesinde onagerçekten yaklaşıyor. Ek olarak GIMP, Photosh-op'ın sahip olmadığı bazı özelliklere de sahip.Kısaca, Photoshop'ın hazır veya ileri gelişmişaraçlarına ihtiyacı olan profesyonel bir fotoğrafçıdeğilseniz, Photoshop ile yapılabilen hemen he-men herşeyi GIMP ile de yapabilirsiniz. Bu özel-likle sayısal fotoğrafçılık, web tasarımı konula-rında geçerli.

Photoshop'ın 649$'lık fiyatına ek olarak Pho-toshop'ın yerine GIMP kullanmak 649 tane iyineden daha var. Photoshop açgözlü ve kullanı-cı dostu olmayan bir son kullanıcı lisans

ÞE

KÝL

6Þ

EK

ÝL 7

33 E-Lapis.org 2005

Gimp

sözleşmesine sahip. GIMP ise bedava ve GPL(General Public Licence) adındaki kullanıcı dos-tu bir lisansa sahip.

Ayrıca Photoshop için berbat ve gerçekten kul-lanıcı karşıtı bir ürün etkinleştirme isteniyor.GIMP'te bu tür saçmalıklar yok! GIMP'in en gü-zel yanlarından biri, tek bir kuruş ödemeden de-neyebilmeniz. Dahası, GIMP'i deneyip beğenir-seniz, kullanmaya devam etmek için de tek birkuruş ödemenize gerek yok.

Eğer bir Linux kullanıcısı iseniz sisteminizde bü-yük ihtimalle zaten GIMP kuruludur.

Bir MS kullanıcısıysanız sisteminizde büyük ihti-malle kurulu değildir. Ama yine de GIMP'in Win-dows sürümünü indirip kendiniz kurabilirsiniz.Eğer Linux dağıtımınızla birlikte GIMP gelmiyor-sa yine GIMP'in Linux sürümünü indirebilirsiniz.

Sonuç

GIMP hem Linux, hem UNIX, hem de Windozplatformları için mükemmel bir resim, grafik vefotoğraf düzenleme programı. Ayrıca sıfırdangrafik ve çizim oluşturmak içinde kullanılabilir.En temel dört resim düzenleme işlemi kesme,boyutlandırma, parlaklık ve zıtlık ayarlarıdır. Buderste bu işlemlerin GIMP'te nasıl yapılabilecek-

leri anlatıldı.

Bu derste anlatılanlar buzdağının sadece görü-nen yanı. GIMP'le resim ve fotoğraf düzenleme-sine bir giriş teşkil ediyor. Mükemmel fotoğraf veresimler için bu derste anlatılarla, diğer tümaraçların nasıl kullanıldığını öğrenmelisiniz vebunu yapmanın en iyi yolu bu araçları denemek-tir.

Unutulmamalıdır ki mükemmel resimler yarat-manın tek şartı GIMP'i iyi kullanabilmek değil,aynı zamanda bir sanatçı olmaktır. Sanatçılığıöğrenmenin en iyi yolu bir sanat kursuna gitmek-tir. Birinci sınıf bir resim, grafik, fotoğraf düzen-leme programı arıyorsanız, GIMP'e bir şans ve-rin. GIMP'in bedava olduğunu göz önünde tutun.GIMP, aynı özellik ve işlevlere sahip olmasındandolayı genellikle bir Adobe Photoshop klonu ola-rak görülür. Ama bununla birlikte GIMP'i bir klonyerine aynı alanda benzer kalitede bir programolarak düşünmek daha yerinde.

Diğer taraftan konu ücretlendirme ve lisansolunca Photoshop, GIMP'ten şaşılacak derece-de geride kalıyor. Dahası, GIMP'in lisansı dahakullanıcı dostu. Adobe bu alanda da bir hayli ye-tersiz ve lisansı aşırı derece kullanıcı aleyhine.Ayrıca Photoshop'ın lisansı, berbat ürün etkin-leştirme mekanizmasınıda zorunlu kılıyor.

34 E-Lapis.org 2005

Gimp

Okan Pekçetin quaalude@linux-sevenler.org

Gimp2 için hazırlanmış ve Gimp2 kullanımı an-latan harika fimler. Hepsi AVI formatında olup,kendi bilgisayarınızda seyredebilir ve hemenpratiğe geçebilirsiniz. Her filmin boyu ortalama2MB ile 10MB arasında değişiyor. Seyredin vehemen gimp ile çalışmaya başlayın.

Bu kısa gösterimleri izleyebilmek için MS AVIDivX (mpeg4) dosyalarını oynatabilen ffplay'denffmpeg , mplayer veya xinelib tabanlı bir çalıcıyaihtiyacınız var.

Eğer gösterim çok hızlıysa , daha düşük birFPS'de şu şekilde çalıştırabilirsiniz :

$ mplayer -fps 5 dosya_adı

Not: 5 yazan yere değişik rakamlar deneyerekhızlı veya yavaş gösterilmesini kendinize göre

ayarlayın.

Indirme adresleri:

http://www.ini.hshaarlem.nl/mirror/gimp/jimmac/http://farbror.acc.umu.se/pub/gimp-movie/http://erkan.linux-sevenler.org/gimp/

GIMP2 Video Filmleri

HWINFO SuSE ile gelen bir kütüphane olanhwinfo için büyük çabalar sonucu Red Hat ta-banlı sistemler ve Debian tabanlı sistemler içinpaketledik. Bunları da GMSO download sayfa-sından temin edebilirsiniz.

LIBINKLEVEL Bu kütüphane için de Red Hat,SuSE ve Debian paketleri oluşturduk. Ayrıcakaynak kodu ve derleme bilgileri için http://li-binklevel.sf.net adresine başvurabilirsiniz.

Programın ara yüzü gayet basit olarak tasarlandı. Önceana menüden sistemde var olan yazıcıları taramanız gere-kiyor. Listede çıkan yazıcılardan mürekkep seviyesiölçmeyi destekleyen bir yazıcı seçtikten sonra Ölç tuşunabasabiliriz. Karşımıza gelen ilk ekranda yazıcımızla ilgiliözet bilgiler olacaktır.

GMSO (Gnome Mürekkep Seviye Ölçer)

GMSO ilk aşamada kendi yazıcımın (HP Deskjet3550) mürekkep seviyesini ölçebilmek için ge-liştirdiğim bir projeydi. İlerledikçe gerçekten kul-

lanılabilecek ve dağıtılabilecek bir hal aldı. Şu anda pekçok HP ve Epson yazıcının mürekkep seviyesini ölçebili-yor. Şimdi kısaca programdan bahsedelim.

http://gmso.linux-sevenler.org

Programın kurulumu ve gerekli diğer paketler

Program yazıcı tarama ve bilgi sistemi için hwinfo kütüpha-nesini kullanmaktadır. Kaynaktan derlemek için bu kütüp-hanenin kendisi ve devel paketi gerekmektedir. Mürekkepseviyesi bilgileri için de libinklevel kütüphanesi kullanılmak-tadır. GUI için standart GNOME kütüphanelerinin varlığıyetmektedir. (Kaynaktan derlenmesi durumunda devel pa-ketleri de gerekmektedir) Kaynaktan derlemek için gereklikütüphaneler elde edildikten sonra "./configure" "make" ve"make install" adımlarını takip etmek yeterlidir. Buradakarşılaşılan en büyük problem bağımlı paketler devel leriile beraber yüklenmediği için configure ın yarıda kesilmesi-dir. Bazı dağıtımlar için hazır paketleri sitemizden indirebi-lirsiniz.

Mürekkep Bilgileri sekmesini seçerek yazıcınızda var olankartuşların mürekkep seviyesini görebilirsiniz. Programayakın zamanda eklenen bir özellik olarak bu bilgileri metinya da html formatında kaydedebilme şansına sahipsiniz.

Serkan Kabaserkan_kaba@linux-sevenler.orggmso@linux-sevenler.org

35 E-Lapis.org 2005

Ayýn Programý

36 E-Lapis.org 2005

P2P

Bittorrent Paylaþým SistemiB

ittorent(kısaca BT) protokolü genel olarakindirirken aynı zamanda paylaşmaya da-yanır. İndirilen dosyalar parçalara ayrılır.

Her parça birbirinden bağımsızdır. Bir kişi indir-diği parçaları otomatikman paylaşmaya başlar.BT te kullanıcılar birbirleriyle direkt bağlantı ku-rar. Ancak bu bağlantıları yöneten merkezi birsunucu vardır(Buna tracker da denir). Trackerdosyanın içeriğinden habersizdir. Sadece o dos-yanın kimlerde olduğuna ilişkin bilgiye sahiptir.Böylece istemcilerin diğer peerları bulmasınısağlar. Şimdi bazı kavramları açıklayalım

Torrent: .torrent uzantılı dosyamız. Bu dosyadaindirilecek dosya(lar)ın bilgisi ve tracker bilgisibulunur. BT istemcileri bu dosyayı okuyarak iş-lem yaparlar.

Peer (Leecher): Dosyayı kısmen(aynı andadownload ederken) paylaşan kişilerdir.

Seeder: Dosyanın tamamını paylaşan kişilerdir

Swarm: Bir dosya ile ilgili kişi havuzudur. Lee-cher ve seederların tümü de denebilir.

BT varsayılan olarak 6881-6889 TCP portlarınıkullanır. Router modemlerde port yönlendirmebilgileri için aşağıdaki adresden bilgi alabilirsinizhttp://www.portforward.com/routers.htm

Şimdi çok yaygın olarak bir BT istemci-si olan Azureus’u inceliyelim. İlk çalıştır-

mada yapılandırma sihirbazı karşınızaçıkacak bağlantı hızınızı ve ve bağlan-

tı portunuzu soracaktır. Port seçimindeportunuzun gerçekten açık olup olmadığı-

nı test edebilirsiniz. Bundan sonra tek yap-manız gereken torrent dosyalarını açıp downlo-ad etmesini beklemektir. Azureus'ta dosya liste-sinde dosyaların durumunu gösteren ufak sim-geler bulunur ve bunların anlamı şu şekildedir:

Gri: DurmuşKırmızı: Hiçbir peer a bağlı değil

Mavi: Seeding durumunda hiçbir peer a bağlı ol-madığınız indirirken ise peerlara bağlı olduğu-nuz ancak tracker ın kapalı olduğu anlamına ge-lir

Sarı: Tracker çevirim içi, peerlara bağlısınız an-cak uzak bağlantı kurulamamış. Uzun süre budurumda kalmanız bir NAT probleminizin oldu-ğunu gösterebilir.

Yeşil: Herşey iyi

El: Torrent sunuluyor yayınlanmış

Azureus’a eklenti yükleme:

Azureus’a eklenti yüklemek için Pluginler > In-stallation Wizard Menüsünü takip edebilirsiniz.Upload Shaper pluginini kesinlikle öneriyorum.Gönderme hızınızı sınırlandırabiliyorsunuz (Minimum 1:1 oranında)

Son olarak dikkat edilmesi gereken ayrıntı birdosyanın bulunabilirliğidir. Bu bir’in altına düştü-ğünde dosyanın tamamını indirememe riskinizvardır(tekrar seed edilmediği sürece).

Torrent Arama Motorları:

* TorrentSearchhttp://www.torrentsearch.com/* PCToRRenT: DivX Full Albums Juegos PCVCD Series Comicshttp://www.pctorrent.com/index.php* TorrentSpy.com : The Most Advanced Tor-rent Search Enginehttp://www.torrentspy.com/* Torrentreactor.NET - The most active torrentson the NEThttp://www.torrentreactor.net/* Bogaa Torrentshttp://www.bogaa.org/* isoHunt - IRC and Bit Torrent Search Enginehttp://s4.isohunt.com/Bu adreslerden torrent araması yapıp indirebilir-siniz.Diğer torrent araçları:GTorrentViewer: Torrent dosyasındaki bilgilerigörmenize yarar (Tracker,indirilecek dosyalarvs.) http://gtorrentviewer.sourceforge.net/Torrentsniff: Bilgilerin yanında tracker duru-munu ve seeder leecher sayısını gösterebilenbir perl scripti.http://highprogrammer.com/alan/perl/torrentsniff.html

Serkan Kaba serkan_kaba@linux-sevenler.org

37 E-Lapis.org 2005

Oyun

Bu yazımda "Linux" işle-tim sistemi altında IDSoftware firmasının Do-om3 oyunu kurulumu ve

çalıştırılması anlatılacaktır.

ID software firmasının yenigöz bebeği bu oyun 1993 yı-

lında çıkan ilk doom oyunundevamı niteliğinde ve o yıllar-

dan günümüze bilgisayaroyun dünyasında ki deği-

şimleride göz önünekoyuyor. Oyunözellikle grafik de-tayları ile göz dol-duruyor. Bu yüz-

den de oldukça iyi bir sis-tem istiyor. Oyunun mini-

mum sistem gereksi-nimleri;

* GNU/Linux sistem,1Ghz işlemci (intel, AMD)256Mb RAM

* Kernel 2.4,(2.6 önerilir)* glibc 2.2.4 ve üst sürümler* 3D Ekran kartı,NV10(nvidia) ya da R200(Ati) minimum ekrankartı* OpenGL desteğinin açık olması* 64 MB VRAM* Ses kartı,

* OSS ya da Alsa,(stereo ses ve 5.1 destekli) Al-sa versiyon 1.0.6 ya da üstü sürümler önerilir.

Bunlar oyunun çalışması için gereken minmumdonanımlar fakat akıcı bir şekilde oynamak ister-seniz benim önerim 2 Ghz işlemci, 512 MB ramve Nvidia Geforce 6600 Gt(en azından) ekrankartı olur. Bu oyunun grafik motorunu kullananoyunları yakın zamanda görebiliriz. Umarım buoyunlarında linux sürümü olur. Bu yeni oyun içinsöyleyebileceğim tek kelime tam bir “baş yapıt”olduğudur. Oyun özellikle tek oyunculu modu(Single Player) ile ön plana çıkıyor. Çoklu oyun-cu modu(Multiplayer) yalnızca 4 kişinin oynama-sına olanak tanıyor.

Oyunun konusunu kısaca şöyle özetleyebiliriz.Doom 3' te bir piyadeyi canlandırıyoruz . UnionAerospace Corp. şirketinin Mars gezegeninde kigörevine başlamasından sonra uzay üssü şey-tani yaratıkların saldırısına uğrar. Oyunda ki gö-revimiz ise uzay üssünde az sayıda hayatta ka-lan insanlardan biri olarak elimizde ki silahlarıkullanarak bu şeytani gücü durdurmak.

Gerekli Olanlar

* Çalışır durumda bir Linux sistemi* Ekran kartı 3D(OpenGL)ve ses kartı(ses iste-niyorsa) ayarlarının yapılmış olması* Doom 3 oyunun windows CD' leri ( Elimde oyu-nun orjinal linux sürümü olmadığından kurulumoyunun windows Cd' leri(3cd) kullanılarak anla-tılacaktır)* 1.6 GB boş disk alanı

38 E-Lapis.org 2005

Oyun

* Oyunun ana programının Linux kurulum dos-yası. doom3_1.1.1286-multilanguage.run* Oyunun ana kurulum dosyasını lütfen id soft-ware' in kendi ftp sitesi yerine aşağıdaki linkiniverdiğim adresten indirin.http://liflg.0wnitsch.de/files/native/doom3_1.1.1286-multilanguage.run

Kullanılan Sistem

Gentoo linux(Gentoo Base System version1.4.16 )AMD Athlon(tm) XP 2500+256 MB DDR 333 Mhz RAMNvidia Geforce 4 ti 4200 AGP 8x 128 MB RamEkran KartıNforce2(MSI K7N2 Delta_L) anakartNforce2 AC97 onboard ses kartı52X/LG Cd-Rom80 Gb SAMSUNG SP0802Nnvidia-1.0.6106

Kurulum

Kurulumu root olarak yapaçağımız için bir termi-nal penceresi açıp su - komutu ile root hakları-nı alalım.(SuSE Linux'da sux) Terminalde rootolduktan sonra doom3_1.1.1286-multilanguage.run dosyasını indirdiğiniz dizine geçin. İndir-diğimiz doom3_1.1.1286-multilanguage.rundosyası bizim için çalıştırılabilir durumda olma-yabilir bunun için önce bu sorunu ortadan kaldır-mak için aşağıda ki komutu kullanalım.

# chmod 755 \doom3_1.1.1286-multilanguage.run

Artık kuruluma başlayabiliriz. Kurulumu aşağı-daki komutla başlatalım.

# sh doom3_1.1.1286-multilanguage.run

Komutu verdiğimizde ilk ola-rak Lisans anlaşmasını içerensözleşme ile karşılaşacağız."I Agree" botonunu tıklayarakdevam edelim. Bu menude oyunun yüklene-ceği hedef dizini (install path),oyunun çalıştırılabilir dosyala-

rını gösterecek sembolink linklerin konulacağıdizin (link path) seçilebiliyor. İstediğiniz bir diziniseçebilirsiniz. Fakat ben geçerli ayarlarda bir de-ğişiklik yapmamanızı öneririm. Ben de bu dizin-lerde bir değişiklik yapmıyorum. En altaki Star-tup menu entries (KDE/GNOME/CDE) ise oyu-nun kısayollarının KDE/GNOME/CDE menuleri-ne koyulmasını sağlamak için. Bunu da işaretle-yin. Bazı dağıtımlarda kısa yollar gerektiği yerle-re yerleştirilemeyebilir. Bu durumda siz oyununçalıştırılabilir dosyalrına KDE masa üstünde kı-sayol oluşturabilirsiniz. Gerekli seçimleri yaptık-dan sonra Begin Install tuşuna tıklıyarak kurulu-mu başlatalım. Begin Install tuşuna tıkladığımız-da bizden oyunun birinci cd' sini cd-rom sürücü-ye koyup bağlamanızı isteyecek. Oyunun birin-ci cd' sini cd-rom sürücüye yerleştirip bağlayın.

Bağladıktansonra Yes' it ı k l ı y a r a kdevam ede-bilirsiniz. Bi-rinci cd' dekigerekli dos-yaları ko-pyaladıktan

sonra kurulum programı aynı şekilde ikinci veüçüncü cd' yi isteyecek. Birinci cd' nin işi bitincecd-rom' u ayırarak ikinci cd' yi takıp bağlayın veyes tuşuna basarak devam edebilirsiniz.Yukarı-daki iki resimde kurulum programı sıra ile ikincive üçüncü cdleri istiyor. Kurulum tamamlandı-ğında aşağıdaki pencere ile karşılaşacaksı-nız.Exit tıklayarak kurulumu bitirebilirsiniz. Oyu-nun kurulumunu tamamladık. Oyunu çalıştırmakiçin doom3 komutunu vermeniz ya daKDE/GNOME menulerinden oyunun linkini seç-meniz yeterli. İyi eğlenceler..

Murat Kurumkuru@linux-sevenler.org

KDE Türkiye http://www.kde.org.tr

Linux Kullanıcıları Derneğihttp://www.linux.org.tr

Fişek Enstitüsühttp://linux.fisek.com.tr/

Linux Belgelendir-me ve Çalışma

Grubuhttp://www.belgeler.org

Türkçe OpenOffice.orghttp://tr.openoffice.org

http://www.openoffice.org.tr

Kendi Linux'unuzu Kendiniz Yapınhttp://lfs.geleceklinux.org

Boreas Linuxhttp://site.boreas.gen.tr/

Orçu

n'u

n M

ozilla G

ün

lüğ

ü h

ttp://o

rcun

.mo

zilla.org

.tr

Linux Programlamahttp://www.linuxprogramlama.com

Firefox SSShttp://asteko.linux-sevenler.org

Azerbaycan Linux Sayfasıhttp://www.linux.gen.az

Slackware Linux için Türkçe Sitehttp://www.fomus.org

GNOME MürekkepSeviye Ölçerhttp://gmso.

linux-sevenler.org

Linux Focus Dergisihttp://www.linuxfocus.org

GN

UT

R T

ürkçe Ç

eviri Pro

jesih

ttp://g

nu

-tr.sou

rceforg

e.net

Linux Market http://www.linuxmarket.org

EnderUnix http://www.enderunix.org

39 E-Lapis.org 2005

Seyyah Dedenin Defterinden

GNOME Türkiye http://www.gnome.org.tr

Linuxnethttp://www.linuxnet.com.tr

http://www.mozilla.org.tr