ssip saqarTvelos fizikuri aRzrdisa da

sportis saxelmwifo saswavlo universiteti

merab TxeliZe

SeviswavloT Wadraki

(leqciebis kursi)

Tbilisi – 2018

2

The State Education University Physical Culture

MERAB TKHELIDZE

Study Chess

(Course of Lectures)

Tbilisi, 2018

3

UUDC (უაკ) 794.1(075.8)

თ-953

ლექციათა კურსი წარმოადგენს ჭადრაკის სწავლების სახელმძღვანელოს ნების-

მიერი ადამიანისთვის, რომელიც შეიძლება არ კი იცნობდეს ჭადრაკს, მისი

ასაკის, ეროვნების, რჯულის, მატერიალური მდგომარეობის, პოლიტიკური

შეხედულების და ა.შ. მიუხედავად.

ლექციათა კურსი პირველ რიგში განკუთვნილია საქართველოს ფიზიკური

კულტურისა და სპორტის სახელმწიფო სასწავლო უნი-ვერსიტეტის სტუდენ-

ტები¬სათვის და შემდეგ სხვა დარგის სტუდენ¬ტებსია დ სპეციალის-

ტებისათვის, ყველა მსურველთათვის, ვიცნ დაინ-ტერესებულია არა მარტო

იწვალონ ჭადრაკის თამაში მოყვარულის დონეზე მაინც, არამედ ჭადრაკში

მიღებული ცონდა და პრაქტიკული უნარ-ჩვევები გადაიტანონ

საზოგადოებრივი საქმიანობის სხვა სფეროში.

დამხმარე სახელმძღვანელოში დამუშავებული მეთოდიკის დახმარებით

გვინდა უპირველეს ყოვლისა ჩვენი უნივერსიტეტის სტუდენტებს გავაცნოთ

ჭადრაკის ჯადოსნური სამყარო, ვასწავლოთ ლოგიკური აზროვნება, მოთმი-

ნება, სიბეჯითე, წინდახედულება, სხვისი აზრის პატივისცემა.

რეკომენდებულია საქართველოს ფიზიკური კულტურისა

და სპორტის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტის

მწვრთნელთა ფაკულტეტის სამეცნიერო საბჭოს მიერ.

ოქმი #11 06.07.2018.

recenzentebi:

Tornike sanikiZe, saerTaSoriso didostati, saqarTvelos

qalTa olimpiuri gundis mwvrTneli.

daviT janoevi, saqarTvelos damsaxurebuli mwvrTneli.

redaqtori: Tamar xmiadaSvili, saerTaSoriso didostati,

saqarTvelos damsaxurebuli mwvrTneli

mxatvroba da kompiuteruli uzrunvelyofa:

paata axraxaZe

ISBN 978-9941-8-0377-2 (PDF)

saqarTvelos ilia WavWavaZis saxelobis

`sazogadoeba codna~

4

UUDC (უაკ) 794.1(075.8)

თ-953

The lecture course is a chess instruction manual for any person who may

not even know chess despite his age, nationality, law, material status,

political opinion and etc.

The lecture course is primarily intended for students of the State

Education University Physical Culture and Sports of Georgia and then

for other field students and specialists, for all those who are interested

not only to learn to play chess games at the level of amateurs, but also to

transfer the knowledge and practice of chess in other areas of public

activity.

With the help of the methodology processed in our manual we would

like to introduce to our university students the magic world of chess, to

teach logical thinking, patience, diligence, prudence and respect for

others' opinions.

Recommended by the Academic Council of the Faculty of Coaches of

the State Education University Physical Culture and Sports of Georgia

ISBN 978-9941-8-0377-2 (PDF)

5

სარჩევი შესავალი ..................................................................................................... 8

1. ჭადრაკის წარმოშობა. ჭადრაკის ღირსებები. რატომ უნდა

ისწავლოს ყველა მოზარდმა ჭადრაკის თამაში ................................. 10

შეამოწმე თავი შენი: ............................................................................ 12

2. ჭადრაკის დაფა და ფიგურები. ჰორიზონტალი, ვერტიკალი,

დიაგონალი. საჭადრაკო ნოტაცია........................................................ 13

შეამოწმე თავი შენი: ............................................................................ 18

დავალება 1 ....................................................................................... 19

3. ფიგურების ძალა და შედარებითი ღირებულება ......................... 20

შეამოწმე თავი შენი: ............................................................................ 21

4. ჭადრაკის თამაშის მიზანი. ქიში, შამათი, ყაიმი, პატი ................. 22

შეამოწმე თავი შენი: ............................................................................ 24

5. მეფე. მისი მოძრაობის წესები ........................................................... 25

შეამოწმე თავი შენი: ............................................................................ 25

დავალება 2 ....................................................................................... 26

6. ეტლი. მისი მოძრაობის წესები ......................................................... 27

შეამოწმე თავი შენი: ............................................................................ 27

7. კუ. მისი მოძრაობის წესები .............................................................. 28

შეამოწმე თავი შენი: ............................................................................ 28

დავალება 3 ....................................................................................... 29

8. ლაზიერი და მისი მოძრაობის წესები ............................................. 31

შეამოწმე თავი შენი: ............................................................................ 32

6

9. მხედარი. მისი მოძრაობის წესები ................................................... 33

შეამოწმე თავი შენი: ............................................................................ 34

დავალება 4 ....................................................................................... 34

10. პაიკი. მისი მოძრაობის წესები ............................................. 35

შეამოწმე თავი შენი: ........................................................................... 37

11. როქი. მოკლე როქი, გრძელი როქი ................................................ 38

შეამოწმე თავი შენი: ............................................................................ 40

დავალება 5 ....................................................................................... 40

გავლილი მასალის შემოწმება ............................................................... 42

ტესტი 1 ..................................................................................................... 42

ტესტი 1-ის ვარიანტი 1 ...................................................................... 48

ტესტი 1-ის ვარიანტი 2 ...................................................................... 52

12. ჭადრაკის თამაშის აუცილებელი წესები ...................................... 55

შეამოწმე თავი შენი: ........................................................................... 56

13. საჭადრაკო მართლწერა ................................................................... 57

შეამოწმე თავი შენი: ........................................................................... 58

დავალება 6 ....................................................................................... 59

14. საშამათო პოზიციები : ორი ეტლით, ლაზიერითა და ეტლით 60

შეამოწმე თავი შენი: ........................................................................... 62

დავალება 7 ....................................................................................... 63

15. ლაზიერით შამათი. ეტლით შამათი ............................................ 65

შეამოწმე თავი შენი: ........................................................................... 67

დავალება 8 ....................................................................................... 67

7

16. მუქარა. დაცვა. დაბმა ....................................................................... 68

შეამოწმე თავი შენი: ........................................................................... 69

17. საჭადრაკო პარტიის სამი ნაწილი: დებიუტი, მიტელშპილი,

ენდშპილი ................................................................................................. 70

შეამოწმე თავი შენი: ........................................................................... 73

დავალება 9 ....................................................................................... 74

გავლილი მასალის შემოწმება. ტესტი 2 .......................................... 76

18. ტიპობრივი შეცდომები დებიუტში. დებიუტების

კლასიფიკაცია .......................................................................................... 81

19. სამოსწავლო პარტიები.“საბავშვო“ შამათები ............................... 99

დავალება 10 ................................................................................... 100

20. კომბინაცია და ფორსირებული ვარიანტი.................................. 102

დავალება 11 ................................................................................... 108

21. ენდშპილის ძირითადი პრინციპები. მარტივი ენდშპილები . 109

დავალება 12 ................................................................................... 118

22. საჭადრაკო შეჯიბრებებში მონაწილეობა. სამაგალითო

ლიტერატურის ნუსხა nusxa ................................................................ 118

23. სამაგალითო თემები რეფერატებისათვის .................................. 124

24. რატომ უნდა ისწავლებოდეს ჭადრაკი სკოლაში ...................... 125

8

შესავალი

Wadrakis samyaro jadosnuria. masSi miniaturuli

saxiT asaxulia brZoliT aRsavse Cveni cxovreba.

TvalnaTliv Cans adamianis gonebis Zala, fantazia,

xasiaTi, Sromisunarianoba, gemovneba da midrekileba.

amave dros Wadraki gvaswavlis logikur, Tanimdev-

rul azrovnebas, sxvisi azris pativiscemas. svlis

rigiToba mogviwodebs moTminebisa da zrdilobisaken.

dRevandel pirobebSi, rodesac msoflios mraval

wertilSi daZabulobis kerebia, ganxeTqilebaa xal-

xebsa da saxelmwifoebs Soris, saerTaSoriso urTi-

erTobebSi ndobisa da keTilmosurneobis deficitia,

xalxebis daaxloebis da urTierTgagebis nebismier,

Tundac lokalur, Tundac SezRudul

SesaZleblobebs xeli unda SevuwyoT, stimuli

mivceT. swored Wadraki imsaxurebs gansakuTrebul

yuradRebasa da xelSewyobas.

Wadraki xelmisawdomia yvela asakis adamianisa-

Tvis, misi erovnebis, rjulis, materialuri mdgo-

mareobis, politikuri Sexedulebis da a.S. miuxedavad.

erTiani saWadrako simbolika iZleva winapirobas am

sferoSi saerTaSoriso TanamSromlobisaTvis, gamoc-

dilebis gaziarebisaTvis, urTierTdaxmarebisaTvis.

Wadraki Tavisi arsiT namdvili mSvidobis mtredia.

gavixsenoT fide-s lozungi: ,,Cven yvela erTi ojaxi

varT!~

9

1988 wels saberZneTSi, qalaq salonikSi Catarda

fide-s saerTaSoriso kongresi, romelzedac miRebul

iqna Semdegi mniSvnelovani gadawyvetileba:

,,vaRiarebT ra Wadrakis aRmzrdelobiT did SesaZle-

blobebs, romelic Tavis TavSi Seicavs mecnierebis,

xelovnebis da sportis elementebs, mis

keTilSobilur gavlenas adamianis pirovnebis harmo-

niul ganviTarebaze, Seiqmnas fide-s saerTaSoriso

komisia ,,Wadraki - yvelas~. gaewios rekomendacia

fide-Si Semavali yvela qveynis Wadrakis federaciebs,

awarmoon aqtiuri propaganda, saorganizacio da

meToduri muSaoba yvela asakis adamianebis

dasaintereseblad WadrakiT, gansakuTrebuli

yuradReba miaqcion axalgazrdobis saWadrako sayo-

velTao swavlebas~. da radgan Wadraki xelmisawdomia

yvela asakis adamianisaTvis, Cveni umorCilesi Txovna

da rCevna iqneba, ra asakis adamiani ar unda

brZandebodeT, Tu ar TamaSobT Wadraks, daiwyeT misi

Seswavla, gaimdidreT da gaimravalferovneT Tqveni

cxovreba.

merab TxeliZe

10

1. ჭადრაკის წარმოშობა. ჭადრაკის

ღირსებები. რატომ უნდა ისწავლოს ყველა

მოზარდმა ჭადრაკის თამაში

,,Wadraki, romelmac drois gamocdas gauZ-lo, ukeTesia vidre adamianis yvela wigni da qmnileba. igi erTaderTi TamaSia, romelic yvela xalxis da epoqis kuTvnilebaa.~

Stefan cvaigi mkvlevarebis azriT Wadraki gamoigones meeqvse

saukuneSi indoeTSi. Wadrakis gamomgoneblis Sesaxeb indoeTSi mravali legenda arsebobs. Tumca unda vifiqroT, rom Wadraki ar aris erTi adamianis qmnileba. amaze isic miuTiTebs, rom legendebSi gamomgoneblis sxvadasxva saxels vxvdebiT. ai, ras mogviTxrobs erT-erTi legenda: erT-erTma brZenma, saxelad sinma, bevri fiqrisa da Sromis meoxebiT gamoigona Wadrakis TamaSi da Tavisi qveynis mefes (rajas) miarTva. mbrZanebels moewona Wadrakis TamaSi da gadawyvita brZenis dasaCuqreba. sins uTqvams: momcen puris imdeni marcvali, ramdenic momiwevs Wadrakis dafidan, Tu pirvel ujraze erT marcvals dadeben, meoreze - ors, mesameze - oTxs, meoTxeze - rvas da a.S. (gamodis geometriuli progresia). rajas Turme gaeRima - sawyal kacs Txovnac ki ar SeuZliao da brZana eangariSaT ramdeni marcvali ekuTvnoda

11

sins da gaecaT. sasaxlis maTematikosebma gamoian-gariSes marcvlebis raodenoba da gaognebulebi darCnen. gamovida 18 446 744 073 709 551 615 (Tvrameti kvadrilion oTxasormocdaeqvsi trilion Svidas ormocdaoTxi bilion samocdacameti miliard Svidas-cxra milion xuTas ormocdaTerTmeti aTas eqvsas TxuTmeti) marcvali. marcvlis am raodenobas xuTi santimetriT SeeZlo daefara mTeli dedamiwa. legenda ar gveubneba, Tu rogor moiqca saxtad darCenili raja, magram faqtia, rom Wadraki gavrcelda indoeTSi da Semdeg mTel msoflioSi.

arsebobs mosazrebac, rom Wadraki cnobili iyo ori aTasi wlis winaT Cvens welTaRricxvamde. Tavda-pirvelad Wadraks ar hqonda dRevandeli saxe. droTa ganmavlobaSi igi TandaTanobiT ixveweboda. dRevan-deli saxe man meTxuTmete saukuneSi miiRo. varau-doben, rom Wadrakma fexi moikida sparseTSi meeqvse saukuneSi, arabeTSi - meSvide saukuneSi, xolo evropaSi-meTerTmete saukuneSi.

qarTvelebi am TamaSs gaecnen meeqvse saukunis meore naxevarSi, arabebis Semosevamde. msoflio merve Cempioni WadrakSi mixeil tali (1960-1961) ambobs: ,,dRes Wadraki ise popularulia mTel msoflioSi, rom uneburad gebadeba kiTxvebi: ase ratom xdeba? riT aixsneba Wadrakis mimzidvilobis aseTi Zala? es ubralo kiTxvebi ar aris. dRemde ar arsebobs mkacri mecnieruli gansazRvreba Tu ra aris Wadraki~.

Wadraki gonebrivi TamaSia. mis samyaroSi minia-turuli saxiT simbolurad asaxulia brZoliT aRsa-vse Cveni cxovreba. Wadraki gvaswavlis logikur azrovnebas, moTminebas, sibejiTesa da windaxedu-lobas, sxvisi azris pativiscemas.

Wadraki sportis, mecnierebis da xelovnebis sinTezi, Senadrobia: Wadraki sportia, romelic Sei-cavs mecnierebisa da xelovnebis elementebs. rodesac

12

SejibrebaSi vlindeba uZlieresi moWadrake, maSin sportTan gvaqvs saqme; rodesac saubaria sadebiuto (dasawyisebis) Teoriis an endSpilebis (bolo TamaSis) naSromebze, maSin saqme mecnierebasTan gvaqvs; rodesac vtkbebiT didostatebs TamaSis SedevrebiT, maSin saqme xelovnebasTan gvaqvs.

yuradsaRebia WadrakSi msoflio mecamete Cempi-onis gari kasparovis (1985-1993) sityvebi: ,,Wadraki aucileblad unda iswavlebodes skolebSi zogadi ganaTlebisaTvis, inteleqtisa da mtkice xasiaTis Camosayalibeblad~.

dReisaTvis kargad aris damuSavebuli Wadrakis swavlebis meTodika, rac saSualebas gvaZlevs ara marto vaswavliT Wadrakis TamaSi mozardebs da yvela msurvels, aramed maT SeZlon WadrakSi miRebuli codna da unar-Cvevebi gadaitanon sazogadoebrivi saqmianobis sxva sferoebSi.

შეამოწმე თავი შენი:

1. ra iciT Wadrakis gamogonebis Sesaxeb?

2. rodis gaecvnen qarTvelebi Wadrakis TamaSs?

3. ra aris Wadraki?

4. ramdeni adamiani (mxare) monawileobs Wadrakis

TamaSSi?

5. ra aris Wadrakis TamaSis mizani?

6. rogori SedegiT SeiZleba damTavrdes Wadrakis

partia?

7. riT (rogor, raze) TamaSoben Wadraks?

8. rogori formisaa Wadrakis dafa?

9. ra feris ujrebisagan Sedgeba Wadrakis dafa?

10. ra ferisaa Wadrakis figurebi?

11. romeli saWadrako figurebi iciT? CamoTvaleT.

12. romeli figuraa WadrakSi mTavari?

13

2. ჭადრაკის დაფა და ფიგურები.

ჰორიზონტალი, ვერტიკალი, დიაგონალი.

საჭადრაკო ნოტაცია

,,Wadraki suliT Zlieri adamianebisTvisaa. Wadraki rTulia, muSaobas moiTxovs."

vilhelm steinici, msoflio pirveli Cempioni WadrakSi.

Wadraks ori adamiani (mxare) TamaSobs. svlebi

rig-rigobiT keTdeba saWadrako dafaze, romelsac

kvadratis forma aqvs da dayofilia rva rigad ganla-

gebul samocda oTx (64) patara kvadratad. es

kvadratebi Tanmimdevrulad SeRebilia muq da Ria

ferebad. muq kvadratebs Savi ujrebi ewodeba, Ria

feris kvadratebs-TeTri ujrebi.

14

Wadrakis dafa maSin dgas sworad, rodesac

moTamaSisagan marcxena qveda kuTxis ujra Savi

ferisaa. Wadrakis dafa da figurebi erTmaneTisgan

gansxvavdebian feriT, formiT, zomiT, masaliT.

Wadraks, romliTac magidaze vTamaSobT, magidis

Wadraks veZaxiT, kedelze dasakid dafas da figurebs

- saCvenebel Wadraks, aris samgzavro Wadrakic.

dabeWdil an eleqtronul Wadraks diagrama ewodeba.

partiis fragments pozicia ewodeba.

Wadrakis ori feris figurebiT TamaSoben:

TeTrebiT da SavebiT.

TeTrebi:

15

Savebi:

Wadrakis TamaSs iwyebs TeTri figurebis mqone

moTamaSe. dasawyisSi figurebi dadgenili wesis

mixedviT ganlagdebian erTmaneTis pirispir. am

mdgomareobas sawyisi mdgomareoba ewodeba.

miaqcieT yuradReba, rom lazierebi ikaveben

Tavisive feris ujrebs.

dafis 64 ujridan 32 TeTri da 32 Savi ferisaa.

es ujrebi adgens horizontalur, vertikalur da

diagonalur xazebs. dafas rva ganivi xazi aqvs,

romlebsac horizontalur xazebs, an ubralod

horizontalებs uwodeben. horizontaluri xazebi

dafas marcxnidan marjvniv kveTs da aRiniSneba

cifrebiT erTidan rvis CaTvliT.

16

swor xazebs, romlebic qvevidan zeviT miemar-

Teba, vertikaluri xazebi an, ubralod, vertikalebi

ewodeba. vertikaluri xazebic rva ujrisagan Sedgeba

da laTinuri anbanis asoebiT aRiniSneba.

A a - a, B b - be, C c - ce, D d - de, E e - e, F f - ef,

G g - Je, H h - haS

dafaze aris daxrili xazebic, romlebic mxo-lod erTi feris ujrebisagan Sedgeba. am xazebs diagonalebi ewodeba. ujrebis ferebidan gamomdinare, diagonalebi TeTrujrovani an Savujrovania. diago-nalebi sxvadasxva raodenobis ujrebisagan Sedgeba. yvelaze grZeli diagonali rva ujriania, xolo yvelaze mokle - orujriania.

8-ujrian diagonals didi diagonali ewodeba. aseTi oria: TeTrujrovani da Savujrovani. diago-nalis saxeli ganisazRvreba misi sawyisi da saboloo ujrebis dasaxelebiT.

Wadrakis dafis yovel ujras sakuTari saxeli aqvs, romelic horizontalis da vertikalis gadak-veTis Sedegad vlindeba. magaliTad, dafis marcxena qveda kuTxis ujris saxelia ,,a1~.

17

gansakuTrebuli saWadrako aRniSvnebiT Caweras

saWadrako marTlwera an saWadrako notacia ewodeba. saWadrako notacia gvexmareba CavweroT sakuTari partiebi, gavarCioT wignebsa da JurnalebSi moyva-nili partiebi. maTi analizi ki gvexmareba aRmova-CinoT sakuTari Secdomebi, viswavloT Zlieri moWad-rakeebis naTamaSebi partiebiT. SemoRebulia Semdegi pirobiTi aRniSvnebi: mefe - mf lazieri - l etli - e ku - k mxedari - m paiki -p.

partiis Cawerisas figuris Semoklebul saxels weren, Semdeg aRniSnaven im ujras, romelzedac idga figura da Semdeg im ujras, romelzedac, is wavida. paikis svlis dros misi Semoklebeli saxeli ar aRiniSneba. saWadrako notaciis danarCen nawils gavecnobiT mogvianebiT, me-13 paragrafSi.

saWadrako dafis naxevars, romelic a,b,c,d verti-kalebisagan Sedgeba, lazieris flangi (frTa), radgan sawyis mdgomareobaSi lazierebi dganan d vertikalze. e,f,g,h vertikalebisagan Sedgenil Wadrakis dafis meore naxevars mefis flangi (frTa) ewodeba, radgan e vertikalze sawyis mdgomareobaSi mefeebi dganan. yovel flangze oTx-oTxi vertikalia. dafis d da e

vertikalebs centraluri vertikalebi ewodeba, a da h vertikalebs - kidis vertikalebi. dafis Suagul

18

nawils, romelic d4, d5, e4, e5 ujrebisagan Sedgeba, centri ewodeba. Wadrakis TamaSs or mowinaaRmdege mxares Soris saWadrako partia ewodeba. saWadrako partiis erTi svla TeTrebisa da Savebis TiTo-TiTo svlisagan Sedgeba. saWadrako partia SeiZleba damTavrdes erT-erTi mxaris mogebiT, wagebiT an fred-yaimiT. saWadrako partiaSi gamarjvebulis erTi (1) qula eZleva, damarcxebuls - nuli (0) qula, xolo yaimis SemTxvevaSi orive moTamaSes naxevar-naxevari (1/2-1/2)- qula.

შეამოწმე თავი შენი:

1. rodis devs Wadrakis dafa sworad? 2. ras ewodeba horizontali? 3. ramdeni horizontalia dafaze? 4. rogor ganisazRvreba horizontalis saxeli? 5. ramdeni TeTri da Savi ujrisagan Sedgeba

horizontali? 6. romel horizontalebs ewodeba TeTrebis naxeva-

ri? Savebis naxevari? 7. ras ewodeba sawyisi mdgomareoba? 8. romeli feris figurebi iwyeben TamaSs? 9. ras ewodeba vertikali? 10. ramdeni TeTri da Savi ujrisagan Sedgeba

vertikali? 11. rogor ganisazRvreba vertikalis saxeli?

12. rogor ganisazRvreba ujris saxeli? 13. ras ewodeba diagonali? 14. romel diagonalebs ewodeba TeTri? Savi? 15. rogor ganisazRvreba diagonalis saxeli? 16. ras ewodeba saWadrako notacia?

19

17. CamoTvaleT figurebis Semoklebuli saxelebi partiis Cawerisas.

18. ras ewodeba saWadrako partia? 19. ras warmoadgens saWadrako partiis erTi svla? 20. ramdeni qula eZleva saWadrako partiaSi gamarj-

vebuls? damarcxebuls? yaimis SemTxvevaSi? 21. daasaxeleT centraluri vertikalebi da cent-

raluri ujrebi.

დავალება 1

1. samuSao rveulSi daxazeT saWadrako dafa, aRniSneT masze horizontalebis, vertikalebis da yvela ujris saxelebi.

2. CawereT saWadrako notaciiT figurebis sawyisi pozicia.

20

3. ფიგურების ძალა და

შედარებითი ღირებულება

,,Wadrakis TamaSis swavleba unda iyos damoukidebeli azrovnebis ganviTareba~.

emanuil laskeri, msoflio meore Cempioni WadrakSi

Wadrakis figurebs gansxvavebuli SesaZleblo-

bebi gaaCniaT.

maTi Zala samoqmedo ujrebis raodenobiT gani-

sazRvreba. figuras yvelaze meti Zala maSin gaaCnia,

roca dafis centrSi imyofeba. figuraTa SedarebiTi

Rirebuleba maTi Zalis mixedviT ganisazRvreba. Wad-

rakSi figuris Rirebulebis ganmsazRvrel erTeulad

miCneulia paiki.

mefe, rogorc mTavari saWadrako figura fasdau-

debelia, radgan misi gacvla sxva figuraSi ar

SeiZleba.

mxedars, sxva figurebisgan gansxvavebiT, SeuZlia

,,gadaaxtes" Tavis an mowinaaRmdegis figurebs da

moiaros dafis nebismieri ujra. mxedris yvelaze meti

samoqmedo ujraa 8. is ,,Rirs" sami paiki.

ku Sorsmsroleli figuraa, igi moZraobs mxo-

lod erTi feris ujrebze. kus yvelaze meti samoq-

medo ujraa 13. misi ,,Rirebulebaa" sami paiki.

kus da mxedars msubuqi figurebi ewodebaT.

21

etli Sorsmsroli figuraa, igi vertikalur da

horizontalur xazebze gadaadgildeba. etlis

yvelaze meti samoqmedo ujraa 14. is Rirs" xuTi paiki.

lazieri Sorsmsroleli figuraa. igi vertika-

lur, horizontalur da diagonalur xazebze moZra-

obs. lazieris yvelaze meti samoqmedo ujraa 27.

lazieri ,,Rirs" aTi paiki.

etls da laziers mZime figurebi ewodebaT.

figurebis moZraobis wesebs dawvrilebiT gavecnobiT

mogvianebiT. praqtikuli mosazrebiT dadgenili figu-

raTa SedarebiTi Rirebuleba umravles SemTxvevaSi

sworia, magram aris poziciebi, sadac etli sjobia

laziers an paiki-kus.

mefis gansakuTrebulebis gamo, rogorc viciT, misi

fasi ganusazRvrelia, magram daboloebaSi, rodesac

mas SamaTi (mokvla) aRar emuqreba, is aqtiurad ebmeba

brZolaSi. am dros mefis fasi daaxloebiT kus an

mxedris fasis tolia.

შეამოწმე თავი შენი:

1) ra gansazRvravs figuris Zalas?

2) ra aris figuris Rirebulebis erTeuli?

3) romel figurebs ewodeba msubuqi? mZime

figurebi?

4) etli da ku ukeTesia Tu lazieri?

5) ori etli ukeTesia Tu lazieri?

6) ori mxedari ukeTesia Tu etli?

7) ku da ori paiki ukeTesia Tu etli?

8) lazieri da etli ukeTesia Tu mefe?

22

4. ჭადრაკის თამაშის მიზანი. ქიში, შამათი,

ყაიმი, პატი

,,wagebas CemTvis meti uswavlebia,

vidre gamarjvebas~.

xose raul kapablanka,

msoflio mesame Cempioni WadrakSi. sawyisi poziciidan Wadrakis TamaSs iwyeben TeT-

rebi anu isini gadaadgileben sxva ujraze Tavis

romelime figuras an paiks. erT ujraze ori figuris

moTavseba ar SeiZleba.

metoqis figuris ,,mokvla~ xdeba dafis ujridan

misi aRebiT da sanacvlod amyvani figuris dasmiT

mokvlis ujraze. sakuTari figuris mokvla ar

SeiZleba. Tu figuras SeuZlia romelime ujraze

gadaadgileba da am ujraze imyofeba metoqis figura,

maSin SesaZlebelia misi `mokvla~.

Tu TeTrebi Savebis romelime figuras `mok-

laven~ da Savebic imave an misi faseulobis figuras

aiyvanen, maSin moxdeba gacvla. rodesac moWadrake

etls `moklavs~ da samagierod kus an mxedars

daTmobs, ityvian, rom man xarisxi moigo.

romelime figuris an paikis SesaZleblobas, mok-

las metoqis figura an paiki, muqara ewodeba. yvelaze

23

Zlieri muqara SamaTis (mefis mokvlis) muqaraa. mefeze

damuqrebas qiSi ewodeba.

Tuki SegviZlia iseTi saSamaTo muqara SevqmnaT,

romlisganac dacva ar arsebobs, maSin aseT muqaras

SamaTs uwodeben da partia mTavrdeba. moTamaSe,

romelic daaSamaTebs mowinaaRmdegis mefes, gamarjve-

bulad iTvleba, xolo meore moTamaSe – damar-

cxebulad.

partiis TamaSis dros moWadrake unda cdilo-

bdes, rac SeiZleba xSirad Seqmnas muqara. bunebrivad

gvebadeba kiTxva: rogor SeiZleba muqarisagan Tavis

dacva? pasuxi Semdegia: muqarisagan Tavis dacvis

saSualebebia: 1. muqaris Semqmneli figuris mokvla.

2. muqaris qveS myofi figuris sxva ujraze

gadaadgileba.

3. muqaris Semqmneli figuris xazis gadaketva

(lazieris, etlis, kus SemTxvevaSi).

4. muqaris qveS mdgomi figuris dacva.

5. iseTive an ufro Zlieri muqaris Seqmna.

muqaris Sesaxeb ufro dawvrilebiT visaubrebT

mogvianebiT.

mowinaamRdegis muqara rom ar gamogvrCes, saWi-

roa misi yoveli svlis Semdeg sakuTar Tavs vkiTxoT:

ratom iTamaSa metoqem esa Tu is svla da ra muqara

Seqmna am svliT?

rogorc viciT, Wadrakis partia yovelTvis ar

mTavrdeba erT-erTi mxaris gamarjvebiT. SeiZleba

Seiqmnas iseTi pozicia, rodesac SeuZlebelia rome-

lime mefis daSamaTeba. aseT dros partia yaimiT

(fred) mTavrdeba da metoqeebs naxevar-naxevari qula

24

ewerebad. yaimis yvelaze martivi magaliTia pozicia,

roca dafaze marto mefeebi rCebian. arsebobs, agre-

Tve, Teoriuli sayaimo poziciebi, magaliTad, mefe da

ku mefis winaamRdeg, mefe da mxedari mefis wina-

amRdeg. (ufro dawvrilebiTYam sakiTxs mogvianebiT

SevexebiT).

partia yaimiT damTavrebulad iTvleba, Tu orive

mxare samjer gaimeorebs erTsa da imave pozicias.

yaimia agreTve, redesac erTi mxare meores mudmiv qiSs

ucxadebs. mudmivi qiSi aris qiSebis seria, romelsac

mefe ver emaleba.

partia yaimaT damTavrebul iTvleba agreTve, Tu

dafaze Seqmnilia patis pozicia. pati aris dafaze

Seqmnili iseTi pozicia, rodesac sakuTari svlis

dros erT-erTi mxaris arc erT figuras svlis gake-

Teba ar SeuZlia da mefes qiSi ara aqvs gamocxade-

buli.

შეამოწმე თავი შენი:

1. ra gansazRvravs figuris Zalas? 2. ra aris figuris Rirebulebis erTeuli? 3. ras ewodeba qiSi? 4. ras ewodeba muqara? 5. ras ewodeba figuris ,,mokvla~? 6. ras ewodeba gacvla? 7. ramdeni saSualeba arsebobs muqarisagan Tavis

dasacavad? 8. ramdeni saSualeba arsebobs qiSisgan Tavis

dasacavad? 9. ra SemTxvevebSi iTvleba partia yaimiT

damTavrebulad?

25

5. მეფე. მისი მოძრაობის წესები

,,Wadrakis saSualebiT me gamovawTe Cemi xasiaTi. upirveles yovlisa, Wadraki gvaswavlis viyoT obieqturi. WadrakSi mxolod maSin gaxdebi didi ostati, roca Seicnob Sens

Secdomebsa da naklovanebebs. swored ise, rogorc cxovrebaSi~. aleqsandre alioxini,

msoflio meoTxe Cempioni WadrakSi.

mefe saWadrako brZolis mTavari moqmedi figu-

raa. umefod TamaSis gagrZeleba ar SeiZleba. mefe

moZraobs yvela momarTulebiT mxolod erT ujraze.

mas ar SeuZlia im ujraze (,,cecxlis~ ujra) TamaSi,

romelsac mowinaaRmdegis figura an paiki utevs.

romelime figuris mefisadmi muqaras, rogorc viciT,

qiSi ewodeba. mefe valdebulia qiSisgan Tavi daicvas.

amisaTvis sami saSualeba arsebobs:

1. movklaT qiSis gamomcxadebeli figura an paiki.

2. mefe gadaviyvanoT iseT ujraze, romelic muqaris

qveS ar imyofeba.

3. gza gadavuketoT qiSis gamomcxadebel figuras.

შეამოწმე თავი შენი:

1. romel figurebSi SeiZleba mefis gacvla?

2. rogor moZraobs mefe?

3. romel ujraze ar SeuZlia mefes wasvla?

4. qiSisagan Tavis daRwevis ramdeni gza arsebobs?

26

დავალება 2

amocana 1. SeadareT TeTrebis da Savebis figurebis

Rirebulebebi da gamotovebul adgilze CawereT

erT-erTi niSani <, >, =.

amocana 2.

moZebneT mefis umoklesi gza H7 paikamde da im

ujrebze dasviT niSani.

27

6. ეტლი. მისი მოძრაობის წესები ,,Wadrakis saxelmZRvanelobis kiTxva

mxolod im gzebs aCvenebs, romelTa mixedviT

unda iswavlo damoukidebeli azrovneba,

piradad yvela siZnelis gadalaxva~

maqs eive,

msoflio mexuTe Cempioni WadrakSi.

etli moZraobs sworxazovnad horizontalze an vertikalze yvela mimarTulebiT erT an ramdenime ujraze, Tu mas am xazze ar eRobeba sakuTari an mowinaaRmdegis figura. etls ar SeuZlia gadaaxtes sakuTar an metoqis figuras, Tu isini mas gzas uRobavs. is dadgeba mokluli figuris ujraze, xolo metoqis moklul figuras dafidan aiReben.

nebismieri ujridan etls SeuZlia 14 ujraze wasvla, Tu mas romelime figura xels ar uSlis.

figuras, romelsac erTi svliT dafis erTi kuTxidan meore kuTxeSi SeuZlia gadaadgileba, Sorsmsroleli figura ewodeba.

Sorsmsroleli figurebia: lazieri, etli, ku.

შეამოწმე თავი შენი:

1. romel xazebze moZraobs etli? ramdeni ujriT gadaadgildeba igi?

2. rogori figuraa etli? 3. ramdenia etlis yvelaze meti samoZrao ujra? 4. ra zRudavs etlis moZraobas? 5. sawyis mdomareobaSi romel ujrebze ganla-

gdebian TeTri etlebi? Savi etlebi?

28

7. კუ. მისი მოძრაობის წესები

,,rom gaabaTelo mowinaaRmdegis mier kargad momzadebuli sistema, aris

erTi gza-unda imuSao da imuSao bevri~. mixeil botveniki,

msoflio meeqvse Cempioni WadrakSi.

ku moZraobs mxolod diagonalze erT an ramde-

nime ujraze. TeTr ujraze mdebare ku moZraobs

mxolod TeTri feris diagonalze, Sav ujraze

mdebare ku - Savi feris diagonalze. pirvel maTgans

TeTrujrovani ku ewodeba, meores – Savujrovani ku.

kus ar SeuZlia gadaaxtes diagonalze mdgar rogorc

sakuTar, ise metoqis figuras. mas SeuZlia moklas mis

gzaze mdgari metoqis figura. ku ikavebs mokluli

figuris adgils.

centrSi mdgar kus SeuZlia 13 ujraze gada-

adgileba, dafis kuTxeSi mdgoms - Svid ujraze. ku

Sorsmsroleli figuraa. kus SeuZlia erTdroulad

daemuqros mowinaaRmdegis or figuras, ese igi gaake-

Tos ormagi dartyma. ku erTaderTi figuraa WadrakSi,

romelsac sxva feris ujraze gadasvla ar SeuZlia.

შეამოწმე თავი შენი:

1. romel xazebze moZraobs ku? ramdeni ujriT

gadaadgildeba igi?

2. rogori figuraa ku?

3. ramdenia kus yvelaze meti samoZrao ujra?

yvelaze cota?

29

4. ra zRudavs kus moZraobas?

5. sawyis mdomareobaSi romel ujrebze dgas

TeTrebis orive ku? Savebis?

6. sad jobia kus ganlageba da ratom?

7. riT aris ku erTaderTi figura WadrakSi?

დავალება 3

dasviT O niSani im ujraze (an ujrebze), saidanac

etli ormag dartymas akeTebs

ramden svlaSi moxvdeba etli e7 ujraze?

30

dasviT O niSani im ujraze (an ujrebze), saidanac

ku ormag dartymas akeTebs.

ramden svlaSi moxvdeba ku d7 ujraze ise, rom

muqaris qveS ar moxvdes?

31

8. ლაზიერი და მისი მოძრაობის წესები ,,arsad ise mkafiod ar Cans azris logika,

rogorc partiis daskvniT stadiaSi.

SemTxveviTi rodia, rom warsulis didi

moWadrakeebi Tavis SemoqmedebaSi did

yuradRebas aqcevdnen daboloebas~.

vasili smislovi,

msoflio meSvide Cempioni WadrakSi.

lazieri yvelaze Zlieri figuraa. is erTdrou-

lad aerTianebs etlis da kus svlebs: lazieri moZ-

raobs yvela mimarTulebiT – horizontalze, verti-

kalsa da diagonalze. dafis centridan lazieri 27

ujras akontrolebs da 8 mimarTulebiT moZraobs.

lazieri, iseve rogorc etli da ku, ver gadaax-

teba sakuTar an metoqis figuras, romelic mas gzas

uRobavs. laziers SeuZlia moklas metoqis is figura,

romelic misi moZraobis gzazea ganlagebuli. lazi-

eri daikavebs mokluli figuris adgils. lazieri

Sorsmsroleli figuraa. laziers, rogorc uZlieres

figuras, mowinaaRmdegis mefisaTvis qiSis gamocxa-

debis yvelaze meti saSualeba aqvs.

mocemul diagramaze TeTrebis lazierma c7

ujridan araswori svla gaakeTa f7 ujraze. Savebis

mefes qiSi ara aqvs gamocxadebuli da svlis gake-

Tebac ar SeuZlia. TeTrebma gaakeTes pati anu mowi-

naaRmdegebma gaiyves naxevar-naxevari qula. cxadia,

TeTrebma cudad iTamaSes.

32

შეამოწმე თავი შენი:

1. ramden ujras akontrolebs centridan

lazieri?

2. ramdeni ujriT gadaadgildeba lazieri?

3. ramdenia lazieris yvelaze meti samoZrao

ujra?

4. laziers kuTxis ujridan ramdeni mimarTulebiT

SeuZlia gadaadgileba?

5. laziers kidis ujridan ramdeni mimarTulebiT

SeuZlia gadaadgileba?

6. sawyis poziciaSi romel ujraze dgas TeTri

lazieri? Savi lazieri?

33

9. მხედარი. მისი მოძრაობის წესები ,,moWadrakis umaRlesi klasis erT-erTi maCvenebelia rTul poziciebSi martivi gzis mignebis unari."

mixeil tali, msoflio merve Cemopioni WadrakSi.

mxedari gansakuTrebli figuraa. mxolod mas

SeuZlia gadaaxtes rogorc sakuTar, ise metoqis

figuras. TeTr ujraze myofi mxedari mxolod Sav

ujraze gadaadgildeba da piriqiT, Sav ujraze myofi

mxedari - mxolod TeTr ujraze.

mxedris svla rom gaakeTdes, jer vertikalze

unda gadaiTvalos ori ujra, Semdeg horizontalze

airCes erT-erTi mosazRvre ujra dasadgomad. an

kidev, jer horizontalze gadaiTvalos ori ujra,

Semdeg ki vertikalze airCes erT-erTi mosazRvre

ujra dasadgomad.

mxedari yovelTvis xteba sam ujraze da ikavebs

im ujras, romelzedac sakuTari figura ar aris

ganlagebuli. im SemTxvevaSi, Tu ki aseT ujraze

metoqis figuraa, maSin mxedari klavs mas da ikavebs

mis adgils. mxedris samoZrao ujrebi SeiZleba iyos

yvelaze cota ori (kuTxeSi), xolo yvelaze bevri -

rva (centrSi).

mxedars SeuZlia daemuqros mowinaaRmdegis figu-

rebs, aseve daicvas Tavisi figurebi. mxedriT ormagi

dartymis gakeTebas `Cangali~ ewodeba. mxedari

Sorsmsroleli figura ar aris, magram kusgan

34

gansxvavebiT, SeuZlia sxvadasxva feris ujraze

gadaadgileba.

შეამოწმე თავი შენი:

1. riT gansxvavdeba mxedari sxva figurebisgan?

2. rogor moZraobs mxedari?

3. ra zRudavs mxedris moZraobas?

4. ramdenia mxedris yvelaze meti samoZrao ujra?

yvelaze naklebi?

5. ramden ujraze SeuZlia gadaadgileba mxedars

a4 ujridan?

6. ras ewodeba `Cangali~?

7. kusgan gansxvavebiT ra SeuZlia mxedars?

8. ra feris ujraze dgas mxedari g1 ujraze da ra

feris ujraze gadava svlis gakeTebis Semdeg?

9. ramden svlaSi miaRwevs a1 mxedari h8 ujras? d8 mxedari d1 ujras?

დავალება 4

1. mocemulia pozicia: T.: le2, mc2 (2); S.: k b5 (1)

dawereT rveulSi im ujrebis saxelebi, romlebzec laziers SeuZlia svlis gakeTeba.

2. mocemulia pozicia: T.: ld1 (1); S.: kb7, mf7 (2)

dawereT im ujrebis saxelebi, saidanac laziers SeuZlia ormagi dartymis gakeTeba.

3. mocemulia pozicia: T.: mg5 (1); S.: kc5,l d8, eC8 (3). dawereT im ujrebis saxelebi, saidanac mxedars SeuZlia `Canglis~ gakeTeba.

35

4. mocemuli pozicia: T.: mc6,კa5(2); S.: ld8, kb4, pb7(3).

dawereT im ujris saxelebi, romelzedac mxedars SeuZlia svlebis gakeTeba.

ramdeni svla sWirdeba a1 მხედარს b1 მხედრის ,,მოსაკლავად”?

10. პაიკი. მისი მოძრაობის წესები

,,Wadraki formiT TamaSia, SinaarsiT - xelovneba, xolo

dauflebis sirTuliT-mecniereba.

tigran petrosiani,

msoflio mecxre Cempioni WadrakSi

paiki yvelaze susti, magram uSiSari mebrZolia. paiks moZraobis xuTi wesi aqvs:

1. paiki gadaadgildeba mxolod vertikalur xazze erT ujriT win.

2. paiks mxolod sawyisi poziciidan SeuZlia gadaadgileba rogorc erTi, ise ori ujriT.

36

3. paiks ahyavs mowinaaRmdegis figura an paiki mxolod diagonalur xazze erTi ujriT win.

4. Tu TeTrebis paiki imyofeba mexuTe hori-zontalze da misi mosazRvre vertikalidan mowi-naamRdegis paiki ori ujriT akeTebs svlas, maSin TeTr paiks SeuZlia aiyvanos igi. paikiT ayvanis am wess ,,gavliT~ ayvana ewodeba. analogiurad, Savebis paiks ,,gavliT~ ayvana mxolod meoTxe hori-zontalidan SeuZlia.

5. Tu paiki mivida bolo horizontalze (TeTrebi merveze, Savebi pirvelze), maSin mas SeuZlia gadaiqces Tavisive feris nebismier figurad, mefis garda. paikis sxva figurad gadaqcevas ,,gacocxleba~ ewodeba.

`gacocxlebis~ dros paiki unda Seicvalos romelime figuriT, TviTon ki dafidan gadaideba, ris Semdegac svla dasrulebulad iTvleba. gaxsovdeT, rom SeiZleba `gaacocxloT~ imdeni lazieri, etli, ku an mxedari, ramden paiksac gaiyvanT bolo horizontalze.

paikis dartymis ujra yvelaze cota SeiZleba

erTi iyos, xolo yvelaze bevri-ori. kidis vertika-

lidan paiks mowinaaRmdegis mxolod erT figuraze

SeuZlia damuqreba, xolo sxva vertikalebidan - or

ujraze. paikiT or figuraze damuqrebas ,,Cangali~

ewodeba.

yvela figuras, romelsac Tavisi moZraobis

gzaze metoqis figura xvdeba, SeuZlia misi `mokvla~.

am mxriv paiki gamonaklisia. Tu mis win metoqis

figura dgas, maSin igi gaCerdeba. ese igi, metoqis

paikis gasaCereblad mas win unda dauyenoT figura an

paiki. paiki erTaderTi meomaria WadrakSi, romelic

ukan gadaadgileba ar SeuZlia.

37

შეამოწმე თავი შენი:

1. romel xazze gadaadgildeba paiki?

2. ra zRudavs paikis gadaadgilebas?

3. ramdenia paikis yvelaze meti samoZrao ujra?

4. aucilebelia Tu ara, sawyis poziciaSi paikma

pirdapir or ujraze iTamaSos?

5. rodis kargavs paiki or ujraze TamaSis uflebas?

6. ra SemTxvevaSi SeuZlia paiks gavliT ayvana?

7. ras ewodeba `gacocxleba~?

8. romeli figurebis `gacocxleba~ SeiZleba?

9. ramdeni lazieri SeiZleba iyos dafaze yvelaze

bevri, Tu yvela paiki gacocxlda?

10. romeli figuris `gacocxleba~ ar SeiZleba?

38

11. როქი. მოკლე როქი,

გრძელი როქი

,,CemTvis Wadraki upirveles yovlisa samarTliani

TamaSia. Tu Tqven dauSviT Secdoma, ar aris

aucilebeli saWadrako, Tugindac adamianuri

xasiaTis, magaliTad, jerovnad ver SeafaseT

partniori, gamoiCineT uyuradReboba, maSin

dafasTan aucileblad daisjebiT. am mxriv

Wadraki Zalian mkacria, ortodoqsaluria an

rogorc me veZaxi, samarTliani saqmea~.

boris spaski,

msoflio meaTe Cempioni WadrakSi.

roqi erTaderTi svlaa, romlis drosac erT-droulad gadaadgildeba erTi feris ori figura - mefe da etli. roqi keTdeba maSin, rodesac mefe da etli sawyis poziciaSi imyofebian. roqis gakeTebisas jer mefes gadaadgileben or ujraze etlis mimarTu-lebiT da Semdeg etls - mefis gverdiT. roqis mizania saimedod damalos sakuTari mefe da TamaSSi Semoyvanos etli. roqi ori saxisaa: mokle da grZeli. mokle roqi mefis flangze keTdeba, xolo grZeli roqi - lazieris flangze.

roqis gakeTeba ar SeiZleba, roca: 1. mefes svla aqvs gakeTebuli; 2. etls svla aqvs gakeTebuli; 3. mefes qiSi aqvs; 4. mefe roqis gakeTebis SemTxvevaSi qiSis ujraze

aRmoCndeba; 5. mefe roqis gakeTebisas qiSis ujraze gaivlis.

39

partiis msvlelebisas roqis gakeTebis ufleba moWadrakes mxolod erTxel aqvs. mas Semdeg, rac Tqven gaicaniT yvela figura, maTi SedarebiTi Rirebuleba, moZraobis wesebi, isic Tu rogor klaven isini mowinaaRmdegis figurebs da ramdenime saWadrako gamoTqmasa da termins, SeviswavloT kidev ramdenime saWadrako termini.

manevri aris saerTo miznis misaRwevad ori an meti figuris erToblivi moqmedeba.

gegma WadrakSi aris garkveuli miznis misaRwevad svlebis erToblioba.

gaxsnili qiSi aris pozicia, sadac erTi figura meores gzas gauxsnis mowinaaRmdegis mefeze dasamuqreblad.

ormagi qiSi aris qiSi, rodesac mefeze ori figuriT erTdroulad xdeba damuqreba.

saSamaTo pozicia aris pozicia, romelSic mefe ukve SamaTdeba.

daxSuli SamaTi aris iseTi SamaTi, romelSic gamarjvebuli mxare mxolod erTi figuriT aSamaTebs mowinaaRmdegis mefes, romelsac Tavisive figurebi uneblied xels uSlian.

mudmivi qiSi aris mdgomareoba, roca mefes ganuwyveteli qiSebis acileba ar SeuZlia.

forsirebuli varianti aris svlebis seria, roca erT-erTi mxare qmnis muqarebs da meore mxare Tavs icavs.

kombinacia aris forsirebuli varianti SewirviT, romlis daxmarebiT an SamaTi keTdeba an materialuri upiratesoba miiReba an xarisxobrivad umjobesdeba pozicia.

40

dabolos, davasrulod meore paragrafSi ganxi-luli saWadrako marTlwera anu saWadrako notacia. gvaqvs aRniSnebi:

SamaTi # nebismieri svla ~

qiSi + mokle roqi 0-0

ormagi qiSi ++ grZeli roqi 0-0-0

svlis gakeTeba _ TeTrebi T.:

ayvana : Savebi S.:

kargi svla ! TeTrebis mogeba 1-0

SesaniSnavi svla !! Savebis mogeba 0-1

cudi svla ? yaimi 0,5-0,5

Zalian cudi svla ?? saeWvo svla ?!

saintereso svla !? gaurkveveli pozicia ∞

შეამოწმე თავი შენი:

1. ras ewodeba roqi?

2. ramdeni saxisaa roqi?

3. rogor keTdeba roqi?

4. ratom aris saWiro roqis gakeTeba?

5. partiis dros ramdenjer SeiZleba roqis gakeTeba?

6. rodis ar SeiZleba roqis gakeTeba?

დავალება 5

1. mocemul poziciaSi ise gaakeTeT SavebiTY roqi,

rom TeTri mefe qiSis qveS aRmoCndes.

41

2. mocemulia pozicia T.: mf e1, e a1, eh1; p. p.: a2, c2,

d4, f2, g2, h2 (9)

S.: mf e8, lb5; p. p.: b7, c7, d5, f7, g7, h7 (8)

romel mxares SeuZliaT TeTrebs roqis gakeTeba?

3. mocemulia pozicia: T.: mf e1, e a1, eh1, m f8; p. p.: a2,

b2, c2, f2, g2, h2 (10)

S.: mf e8, e a8, eh8, kc1; p. p.: a7, b7, c7, f7, g7, h7 (10)

romel mxares SeuZliaT TeTrebs da Savebs

roqis gakeTeba?

4. mocemulia pozicia T.: mf e1, lb3, e a1, e h1, m c3,

kc8; p. p.: a2, b2, c2, f2, g3, h3 (12)

S.: mf e8, lh6, e a8, eh8, kc6, m f6; p. p.: a7, b7, c7, g7,

h7 (11)

romel mxares SeuZliaT TeTrebs da Savebs roqis

gakeTeba?

42

გავლილი მასალის შემოწმება

ტესტი 1 ,,moWadrake Semtevi unda iyos, igi

yovelTvis unda eZebdes mogebis gzas~. robert fiSeri,

msoflio meTerTmete Cempioni WadrakSi.

aq moyvanili kiTxvebiT Sedgenilia pirveli

testis ori varianti, romlebSic unda SemoxazoT

swori pasuxebi (romelic an erTia an ramdenime).

1) Wadrakis dafa formiT aris:

a)samkuTxedi b) wre g) kvadrati d) marTkuTxedi

2) Wadrakis dafis ujrebis ferebia:

a) Savi b) wiTeli g) TeTri d) mwvane

3) kuTxis ujra sul aris:

a) erTi b) oTxi g) Svidi d) rva

4) horizontali aris:

a) daxrili xazi b) sigrZivi xazi g) ganivi xazi

d) vertikaluri xazi

5) horizontalebi sul aris:

a) rva b) aTi g) erTi d) oTxi

6) vertikali aris:

a) daxrili xazi b) sigrZivi xazi g) ganivi xazi

d) horizontaluri xazi

7) diagonali aris:

a) daxrili xazi b) sigrZivi xazi

g) ganivi xazi d)wyvetili xazi

8) diagonalebi aris:

a) rva b) aTi g) cameti d)ocdaeqvsi

9) bolo horizontalia:

43

a) pirveli b) mesame g) meSvide d) merve

10) centraluri vertikalebia:

a) a b) d g) h d) e

11) kidis vertikalebia:

a) a b) d g) h d) e

12) TeTrebis naxevaria:

a) 1,2,3,4 b) e,f, g, h g) 5,6,7,8 d) a,b,c,d

13) mefis flangia:

a)1,2,3,4 b) e,f, g, h g)5,6,7,8 d)a,b,c,d

14) Wadrakis figurebis ferebia:

a) TeTri b) wiTeli g) Savi d) mwvane

15) mefes SeuZlia svla gaakeTos:

a) horizontalis erT ujraze

b) vertikalze ori ujriT

g) diagonalze sami ujriT

d) oTxive mimarTulebiT or_ori ujriT

16) etli gadaadgildeba:

a) horizontalze b) diagonalze g) vertikalze

d) yvela mimarTulebiT

17) etls SeuZlia svla gaakeTos:

a)erT ujraze b) Svid ujraze

g) oc ujraze d) camet ujraze

18) etls h1 ujridan SeuZlia svla gaakeTos

Semdeg ujrebze:a) h8 b) a8 g) a1 d) d5

19) qiSi aris:

a) mefeze damuqreba b) paikze damuqreba

g) lazierze damuqreba

d) erTdroulad or figuraze damuqreba

20) SamaTi aris:

a) mefis datyveveba b) lazieris datyveveba

44

g) etlis datyveveba d) mxedris datyveveba

21) pati niSnavs:

a) mogebas b) wagebs g) yaims d) partia Tavidan unda

gaTamaSdes

22) ku gadaadgildeba:

a) horizontalze b) diagonalze g) vertikalze

d) vertikalze an horizontalze

23) ku svlas akeTebs:

a) erT ujraze b) Svid ujraze g) camet ujraze

d) oc ujraze

24) lazieri moZraobs:

a) horizontalze b) diagonalze g) vertikalze

d) mxolod win yvela mimarTulebiT

25) lazieri svlas akeTebs:

a)erT ujraze b)ormoc ujraze g)ocdaSvid ujraze d)

samocdasam ujraze

26) mxedari gadaadgildeba:

a)horizontalze b)gansakuTrebuli wesiT g)diagonal-

ze d) vertikalze

27) mxedari svlis gakeTebisas:

a) icvlis ujris fers b) ar icvlis ujris fers

g) axteba Tavis figuras da ar icvlis ujris fers

d) axteba mowinaaRmdegis figuras da icvlis ujris

fers

28) paiki svlas akeTebs:

a)win b)ukan g)win diagonalze d) ukan vertikalze

29) paiks SeuZlia `moklas~:

a) Tavisi figura vertikalze

b)mowinaaRmdegis figura horizontalze

g) mowinaaRmdegis figura an paiki win diagonalze

45

d) mowinaaRmdegis figura, romelic mis win dgas

30) paiks SeuZlia `gacocxldes~:

a) lazierad b) mefed g) etlad d) paikad

31) mefesTan erTad roqs akeTebs: a) lazieri

b) etli g) mxedari d) ku

32) roqi SeiZleba iyos: a) mokle b) saSualo g)

grZeli d) Zalian greZeli

33) etli da ku ukeTesia Tu lazieri?

a) tolia b) lazieri g) etli da ku

d) lazieri metia sami paikiT

34) ori ku, mxedari da paiki ukeTesia Tu ori

etli?

a) ori etli b) ori ku, mxedari da paiki g) tolia d)

Sedareba ar SeiZleba

35) lazieri da etli ukeTesia Tu mefe?

a)mefe b) tolia g) lazieri da etli d) Sedareba ar

SeiZleba.

36) mocemul diagramaze TeTrebi qiSs

gamoacxadeben, Tu iTamaSeben:

a) e c6 b) e h1 g) e c8 d) e f1

46

37) qvemoT mocemul diagramaze svla Savebisa. maSin: a) TamaSi grZeldeba b) SamaTia g) patia d) partia Tavidan unda gaTamaSdes:

38) qvemoT mocemul diagramaze kus e4 ujridan

SeuZlia svla gaakeTos Semdeg ujrebze: a) a1 b) a8

გ) h8 დ)h1

39) qvemoT mocemul diagramaze laziers с2 უჯ-

რიდან შეუძლია სვლის გაკეთება: ა) a5 ბ) c1 გ) h7 დ)

d1

47

40) qvemoT mocemul diagramaze daasaxeleT is ujra, romelzedac `gacocxlebuli~ figura ar

daikargeba: a) c8 ბ)d8 გ)e8 დ) b8

testi #1-is pasuxebi:

1)g 2)a,g 3)b 4)g 5)a 6)b 7)a 8)d 9)a,d 10)b,d 11)a,g 12)a

13)b 14)a,g 15) a 16) a,g 17) a,b,d 18) a,g 19) a 20) a 21)g

22) b 23) a,b,g 24) a,b,g 25) a,g 26) b 27) a,d 28) a

29) g 30) a,g 31) b 32) a,g 33) b 34) g 35) a,d 36) b,g

37) g 38) b,d 39) b,g,d 40) g

Sefaseba ------------------------------------------------

pedagogi ------------------------------------------------

48

ტესტი 1-ის ვარიანტი 1

studenti --------------------------------------------------------

SemoxazeT swori pasuxebi.

1) Wadrakis dafa formiT aris:

a) samkuTxedi b) wre g) kvadrati d) marTkuTxedi

2) kuTxis ujra sul aris:

a) erTi b) oTxi g) Svidi d) rva

3) horizontalebi sul aris:

a) rva b) aTi g) erTi d) oTxi

4) diagonali aris:

a) daxrili xazi b) sigrZivi xazi g) ganivi xazi

d) wyvetili xazi

5) centraluri vertikalebia:

a) a b) d GGg) h d) e

6) TeTrebis naxevaria:

a) 1,2,3,4 b) e,f, g, h g) 5,6,7,8 d) a,b,c,d

7) Wadrakis figurebis ferebia:

a) TeTri b) wiTeli g) Savi d) mwvane

8) etli gadaadgildeba:

a) horizontalze b) diagonalze g) vertikalze d)

yvela mimarTulebiT

9) etls h1 ujridan SeuZlia svla gaakeTos

Semdeg ujrebze:

a)h8 b) a8 g)a1 d)d5

10) SamaTi aris:

49

a) mefis datyveveba b) lazieris datyveveba g) etlis

datyveveba d) mxedris datyveveba

11) ku gadaadgildeba:

a) horizontalze b) diagonalze g) vertikalze

d)vertikalze an horizontalze

12) lazieri moZraobs:

a) horizontalze b) diagonalze g) vertikalze

d) win yvela mimarTulebiT

13) mxedari gadaadgildeba:

a) horizontalze b) gansakuTrebuli wesiT

g) diagonalze d) vertikalze

14) paiks SeuZlia `moklas~:

a) Tavisi figura vertikalze b) mowinaaRmdegis

figura horizontalze g) mowinaaRmdegis figura

an paiki win diagonalze d) mowinaaRmdegis

figura, romelic mis win dgas

15) mefesTan erTad roqs akeTebs:

a) lazieri b) etli g) mxedari d) ku

16) etli da ku ukeTesia Tu lazieri?

a) tolia b) lazieri g) etli da ku d) lazieri

metia sami paikiT

17) lazieri da etli ukeTesia Tu mefe?

a) mefe b) tolia g) lazieri da etli d) Sedareba

ar SeiZleba

18) mocemul diagramaze TeTrebi qiSs gamoacxa-

deben, Tu iTamaSeben:

a) ec6 b) eh1 g) ec8 d) ef1

50

19) qvemoT mocemul diagramaze svla Savebisa,

maSin:

a) TamaSi grZeldeba b) SamaTia g) patia

d) partia Tavidan unda gaTamaSdes.

51

20) qvemoT mocemul diagramaze daasaxeleT is

ujra, romelzedac `gacocxlebuli~

figura ar daikargeba:

a) c8 ბ) d8 გ) e8 დ) b8

Sefaseba ------------------------------------------------

pedagogi ------------------------------------------------

52

ტესტი 1-ის ვარიანტი 2

studenti --------------------------------------------------------

SemoxazeT swori pasuxebi.

1) Wadrakis dafis ujrebis ferebia:

a) Savi b) wiTeli g) TeTri d) mwvane

2) horizontali aris:

a) daxrili xazi b) sigrZivi xazi g) ganivi xazi

d) vertikaluri xazi

3) vertikali aris:

a) daxrili xazi b) sigrZivi xazi g) ganivi xazi

d) horizontaluri xazi

4) diagonalebi aris:

a) rva b) aTi g) cameti d) ocdaeqvsi

5) bolo horizontalebia:

a) pirveli b) mesame g) meSvide d) merve

6) kidis vertikalebia:

a) a b) d GGg) h d) e

7) mefis flangia:

a) 1,2,3,4 b) e,f, g, h g) 5,6,7,8 d) a,b,c,d

8) mefes SeuZlia svla gaakeTos: a) horizontalis erT ujraze b) vertikalze ori ujriT g)diagonalze sami ujriT d)oTxive mimar- TulebiT or_ori ujriT

9) etls SeuZlia svla gaakeTos: a) erT ujraze b) Svid ujraze g) oc ujraze d) camet ujraze

53

10) qiSi aris: a) mefeze damuqreba b) paikze damuqreba g) lazierze damuqreba d) erTdroulad or figura- ze damuqreba

11) pati niSnavs: a) mogebas b) wagebs g) yaims d) partia Tavidan unda gaTamaSdes

12) kus SeuZlia svla gaakeTos: a) erT ujraze b) Svid ujraze g) rva ujraze d) oc ujraze

13) laziers SeuZlia svla gaakeTos: a) erT ujraze b) ormoc ujraze g) ocdaSvid ujraze d) samocdasam ujraze

14) mxedari svlis gakeTebisas: a) icvlis ujris fers b) ar icvlis ujris fers g) axteba Tavis figuras da ar icvlis ujris fers d) axteba mowinaaRmdege figuras da icvlis ujris fers

15) paiks SeuZlia svla gaakeTos: a) win b) ukan g) win diagonalze d) ukan verti- kalze 16) paiks SeuZlia `gacocxldes~: a) lazierad b) mefed g) etlad d) paikad

17) roqi SeiZleba iyos: a) mokle b) saSualo g) grZeli d) Zalian greZeli

18) ori ku, mxedari da paiki ukeTesia Tu ori etli? a) ori etli b) ori ku, mxedari da paiki g) tolia d) Sedareba ar SeiZleba

19) qvemoT mocemul diagramaze kus e4 ujridan SeuZlia svla gaakeTos Semdeg ujrebze:

a) a1 b) a8 გ) h8 დ) h1

54

20) qvemoT mocemul diagramaze laziers с2 უჯ-

რიდან შეუძლია სვლის გაკეთება:

ა) a5 ბ) c1 გ) h7 დ) d1

Sefaseba ------------------------------------------------

pedagogi ------------------------------------------------

55

12. ჭადრაკის თამაშის აუცილებელი

წესები ,,Sejibreba bavSvebs aswavlis ara marto TamaSsa

da fiqrs, aramed maT umaRlebs koreqtulobas,

aswavlis sazogadoebaSi Tavis marTvas da

mowinaaRmdegis pativiscemas~

anatoli karpovi, msoflio meTormete Cempioni WadrakSi.

Wadrakis TamaSisas partniorebma garkveuli wesebi unda daicvan:

1. TamaSi unda tardebodes wynar garemoSi. Wadrakis moTamaSe mowinaaRmdeges Tavazianad unda eqceodes, ijdes mSvidad da wynarad.

2. saWadrako partiis win moTamaSeebi erTmaneTs xelis CamorTmeviT esalmebian.

3. saWadrako svla keTdeba erTi xeliT, erTi figuriT. ujraze mxolod erTi figuris dasma SeiZleba.

4. Tu sakuTar figuras xels mokidebT - unda iTamaSoT (Tu SesaZlebelia).

5. Tu metoqis figuras xeli SeaxeT, is aucileblad unda moklaT (Tu SesaZlebelia).

6. Tu figura sxva ujraze gadadgiT da xeli gauSviT, svla gakeTebulad iTvleba da misi ukan dabruneba ar SeiZleba. Tu figurisTvis xeli ar gagviSviaT, maSin SegiZliaT is sxva ujrazec iTamaSoT (Tu SesaZlebelia).

56

7. Tu gindaT figuris gasworeba, maSin Tqveni svlis dros unda TqvaT sityva ,,vasworeb~ da Semdeg gaasworoT nebismieri figura an figurebi.

8. roqis gakeTebisas jer mefe unda gadaadgiloT, Semdeg etli.

9. raime gaugebrobis SemTxvevaSi unda mimarToT msajs.

amgvarad, moWadrake TamaSis dros unda icavdes Semdeg qcevis wesebs: TamaSs iwyeb? - xeli CamoarTvi metoqes misalmebis niSnad. figuras Seexe? - aucileblad unda iTamaSo! figuras xeli gauSvi? - svla gakeTebulia. gverdze nu iyurebi! dajeqi sworad! Tavi Seikave, ar isaubro! RiRini dauSvebelia! daicavi siCume! nu itireb, nurc icineb! figurebiT nu gaerTobi! Cxubi akrZalulia! waage? - xeli CamoarTvi mogebuls da miuloce! am qcevis wesebis dacva yvela moTamaSesaTvis savaldebuloa.

შეამოწმე თავი შენი:

1. romelia qcevis araswori formebi Wadrakis TamaSis dros? 2. rogor unda moiqceT, Tu sakuTar figuras SeexeT? 3. rodis iTvleba svla dasrulebulad? 4. erT ujraze ramdeni figuris dasma SeiZleba? 5. rogor unda moiqceT Tu romelime figuris gasworeba gindaT? 6. maqsimum ramdeni figuris gasworeba SegiZliaT? 7. rogor unda moiqceT, Tu mowinaaRmdegis figuras SeexeT?

57

13. საჭადრაკო მართლწერა ,,yovelTvis maocebs saWadrako problemebis

simravle da sul ufro da ufro vrwmundebi

Wadrakis SeucnoblobaSi~

gari kasparovi,

msoflio mecamete Cempioni ჭაdrakSi

wina paragrafebSi Tqven SeiswavleT Wadrakis

marTlwera anu Wadrakis notacia, romelic iZleva

partiebis, amocnebis, etiudebis Cawerisa da saWad-

rako literaturis gamocemis saSualebas.

partiis Cawerisas figuris Semoklebul saxels

weren, Semdeg aRniSnaven im ujras, romelzec idga

figura da Semdeg im ujras, romelzec is wavida.

paikis svlis dros misi saxeli ar iwereba. ujrebs

Soris aRiniSneba svlis an mokvlis niSani. qiSis, Sama-

Tis an kargi an cudi svlis aRmniSvnel niSans uCve-

neben svlis bolos.

notaciaSi ricxvebiT aRniSnaven svlebis rigs. jer

iwereba TeTrebis svla, Semdeg-Savebis.

magaliTze vnaxoT, Tu rogor iwereba partiis

msvleloba.

1. e2-e4 e7-e5 2. ld1-C5 mfe8-e7?? 3. lh5: e5#

partiis Caweris aRniSnul sistemas sruli notacia

ewodeba. xSirad iyeneben partiis Caweris Semoklebul

notaciasac. aseT dros aRniSnaven svlis rigs, figu-

ris Semoklebul saxelwodebas da mxolod im ujras,

romelzedac es figura gadaadgildeba. moviyvanoT

ori magaliTi:

58

1. e4 e5 2. lh5 mfe7?? 3.ლ:e5#;

1.g4 e5 2. f3?? lh4#

poziciis Cawera Semdegnairad xdeba: jer vwerT

TeTri figurebis ganlagebas, Semdeg - Savi figurebis.

figurebi iwereba aseTi TanmimdevrobiT: mefe,

lazieri, etli, ku, mxedari, paiki. paikebis an ori

erTnairi figuris Cawerisas Tanmimdevroba

ganisazRvreba vertikalebis mixedviT a vertikalidan

h vertikalis mimarTulebiT. ganvixiloT magaliTebi.

zemoT moyvanili pirveli magaliTis safinalo

pozicia ase Caiwereba:

T.: mf e1, l e5, e a1, e h1, k c1, k f1, m b1, m g1; p.p.: a2,

b2, c2, d2, e4, f2, g2, h2 (16);

S.: mf e8, l d8, e a8, e h8, k c8, k f8, m b8, m g8; p.p.:

a7, b7, c7, d7, f7, g7, h7 (15);

meore magaliTis safinalo pozicia ase Caiwereba:

T.: mf e1, l d1, e a1, e h1, k c1, k f1, m b1, m g1; p.p.:

a2, b2, c2, d2, e2, f3,

g4, h2 (16);

S.: mf e8, l h4, e a8, e h8, k c8, k f8, m b8, m g8; p.p.:

a7, b7, c7, d7, e5,

f7, g7, h7 (16);

შეამოწმე თავი შენი:

1. ra aris saWadrako notacia?

2. partiis Caweris ramdeni xerxi arsebobs da ra

gansxvavebaa maT Soris?

3. rogor xdeba poziciis Cawera?

59

დავალება 6

1. sruli notaciiT CawereT Semdegi partia: 1. e1 c5

2. m f3 m c6 3. d4 cd 4. m d4 e5 5. m f5 m ge7?? 6. m d6 #

2. mokle notaciiT CawereT Semdegi partia: 1. e2-e4

e7-e5 2. m g1-f3 m b8-c6 3. k f1-c4 d7-d6 4. m b1-

c3 k c8-g4 5. 0-0 m c6-d4 6. m f3: e5 k g4: d1??

7. k c4: f7+ mf e8-e7 8. m c3-d5 #

3. CawereT mocemuli poziciebi saWadrako notaciiT da monaxeT SamaTi erT svlaSi.

SamaTi SamaTi TeTrebiTac da

SavebiTac

60

14. საშამათო პოზიციები : ორი

ეტლით, ლაზიერითა და ეტლით

,,Wadraki-es sportia, brZolaa, xolo brZolaSi

uriskod gamarjveba Znelicaa da, rac mTavaria,

mosawyenic~

nona gafrindaSvili,

msoflio mexuTe Cempioni WadrakSi.

arsebobs mravali saxis saSamaTo pozicia: erTsvli-ani, orsvliani, samsvliani da ase Semdeg. ganvixiloT ramdenime maTgani. daviwyoT martoxela mefis daSamaTebiT ori etlis saSualebiT. amisaTvis saWi-roa mefis iZulebiT miyvana pirvel an merve horizon-

talze, an a an h vertikalze da Semdeg misi daSama-Teba. qvemod moyvanil diagramaze naCvenebia SamaTi ori etliT.

SamaTis dros etlebs sakuTari mefis daxmareba ar sWirdebaT. erTi etli akontrolebs meSvide horizontals, meore etli ki-merve horizontals da emuqreba Sav mefes. ase harmoniulad unda imoqmedon etlebma anu ori etliT SamaTis gasakeTeblad mefe unda ,,mivimwyvdoT~ dafis ganpira xazze, risTvisac saWiroa etlebis monacvleobiT gadaadgileba.

61

diagramaze mocemulia etlebis bolos wina gadaadgileba

1. e a6-ეa8#

ganvixiloT Semdegi saSamaTo poziciebi

marcxena diagramaze a6 etls ,,moWrili~ hyavs mowinaaRmdegis mefe meeqvse horizontalze. mefis ganapira xazze misamwyvevlad TeTrebma ,,Tavisufali~ etli b5 dan unda iTamaSon b7-ze: 1. e b5- b7+ mf (nebismieri svla merve xazze) 2. e a6- a8#

marjvena diagramaze mocemulia pozicia, romelSic momdevno svlaze SamaTia. rogorc viciT, aseT poziciebs gardauvali SamaTis poziciebi ewodeba. TeTrebi akeTeben momlodine svlas mefiT. Savebs aqvT erTaderTi svla mf c8-d8 da Rebuloben SamaTs e a8#

an e b8#

62

ganvixiloT pozicia martoxela mefiT centrSi da vnaxoT rogor unda daSamaTdes is.

TeTrebma jer unda gaakontrolon meoTxe horizontali 1. e a4 mf d5

Tavisufali etli ,,moWris~ mefes me-5 horizon-talidan da ase nabij-nabij miimwyvdeven mefes me-8 horizontalze. 2. e b5+ mf c6 3. e aa5 mf c7 4. e a6 mf d7 5.e b7+ mfc8 6. e aa7 mf d8 7. e a8#

lazieriT da etliT SamaTi analogiurad keT-deba. gaakeTeT damoukideblad, magaliTad, Semdegi poziciidan: T.: mfe1, lb1, ea1(3)

S.: mfe5 (1)

შეამოწმე თავი შენი:

1. ras ewodeba saSamaTo pozicia? 2. ras ewodeba daxSuli SamaTi? 3. ras ewodeba gardauvali SamaTi? 4. ori etliT daSamaTebisas sad unda gandevnoT

metoqis mefe? 5. rogor moqmedeben etlebi martoxela mefis

daSamaTebis dros? 6. rogor keTdeba SamaTi lazieriT da etliT?

63

7. romelia ufro advilad gasakeTebeli SamaTi ori etliT, Tu SamaTi lazieriT da etliT?

დავალება 7

1. qvemoT mocemul or diagramaze gaakeTeT SamaTi

erT svlaSi.

2. Semdeg or diagramaze gaakeTeT SamaTi or svlaSi.

3. Semedeg or diagramaze SamaTi gaakeTeT rac

SeiZleba swrafad.

64

4. qvemoT mocemul diagramaze gaakeTeT SamaTi erT

svlaSi eqvsnairad.

65

15. ლაზიერით შამათი. ეტლით

შამათი

,,roca Wadraks pirvelad gavecani, zRaprul

samyarod meCvena. saocaria! seriozulad Seswavlis

Semdegac igi CemTvis kvlav zRapruli darCa~

maia CiburdaniZe, msoflio meeqvse Cempioni WadrakSi.

lazieriT SamaTis gamocxadebisas aucilebelia

metoqis mefis gandevna dafis kideze. Semdeg sakuTari

mefis daxmarebiT iolia metoqis mefis daSamaTeba.

lazieri erTaderTi figuraa, romelsac martos

SeuZlia metoqis mefis dafis kuTxisaken gandevna.

amisaTvis igi unda dadges mowinaaRmdegis mefisgan

mxedris svlis daSorebiT. magaliTisaTvis

ganvixiloT Semdegi pozicia #1.

T.: mfe1, ld1, (2); S.: mf e5 (1) viTamaSoT Semdeg-

nairad:

1. ld3 mff4 2. mfe2 mfe5 3. lc4 mff5 4. ld4 mfg5

5. le4 mff6 6. ld5 mfg6 7. le5 mfh6 8. lf5 mfg7

9. le6 mfh7 10. lf6 mfg8 11. le7 mfh8 12. mfg3! (ar

varga 12 lf7? radgan patia). mfg8 13. mfg4 mfh8

14. mfg5 mfg8 15. lg6 mfh8 da SamaTi SegviZlia

gamovacxadoT xuTnairad. ipoveT isini.

pozicia #2. T.: mff3, lc7 (2); S.: mfa8(1)

1. ld7 mfb8; 2. mfe4 mfa8 3. mfd5 mfb8 4. mfc6 mfa8

5. lb7#

66

qvemoT moyvanil diagramaze mocemulia SamaTis

ramdenime tipobrivi pozicia.

etli da mefe metoqis mefes dafis kideze aSamaTeben.

saSamaTo poziciaSi mefeebi pirispir dganan. etli ki mefes

emuqreba.

qvemoT moyvanil diagramebze naCvenebia SamaTis tipobrivi

poziciebi.

ganvixiloT mowinaaRmdegis daSamaTebis ori tipiuri magaliTi etliTa da mefiT. pirvel poziciaSi Savi mefe moWrilia bolo horizontalze.

T.: mfd1, ea7 (2) S.: mfe8 (1)

1. mfe2 mfd8 2. mfd3 mfc8 3. mfc4 mfb8 4. eh7

mfc8 5. mfd5 mfd8 6. mfe6! mefe gzas uRobavs metoqis mefes etlisaken (6... mfe8 7.eh8#) 6... mfc8 7. mfd6 mfb8

8. mfc6 mfa8 9. mfb6 mfb8 10 . eh8#.

67

meore magaliTSi martoxela Savi mefe dafis centrSia.

T.: mfa1, eh1 (2) S.: mfd5 (1)

1. eh4! mefes moeWra meoTxe horizontalze gadasasvleli.

1. mfe5 2. mfb2 mfd5 3. mfc3 mfe5 4. mfd3 mff5

5. mfe3 mfg5 6. ef4! TeTrebi TandaTanobiT aviwroeben Sav mefes 6... mfg6 7. mfe4 mfg5 8. mfe5 mfg6 9. ef5

mfg7 10. f6 mfg8 11.mff5 mfg7 12.mfg5 mfg8 13. mfg6 mfh8

14. ef8#.

შეამოწმე თავი შენი:

1. SeuZlia Tu ara laziers mefis dauxmareblad SamaTis gamocxadeba?

2. SeuZlia Tu ara laziers martom gandevnos mefe dafis kuTxeSi?

3. lazieriTa da mefiT romel xazze SeiZleba martoxela mefis daSamaTeba?

4. dafis romel adgilze SeiZleba etliT da mefiT metoqis mefis daSamaTeba?

5. SeuZlia Tu ara etls martom gandevnos mefe dafis kideze?

დავალება 8

1. T.: mfc5, le2 (1); S.: mfa4 (1). SamaTi erT svlaSi. 2. T.: mfd3, lb2 (2); S.: mff1 (1). SamaTi or svlaSi. 3. T.: mfd6, ld1 (2); S.: mfd8 (1). SamaTi or svlaSi. 4. T.: mfc4, lh7 (2); S.: mfa3 (1). SamaTi or svlaSi. 5. T.: mfc6, lh1 (2); S.: mfb8 (1). SamaTi or svlaSi. 6. T.: mff5, la5 (2); S.: mfh5 (1). SamaTi or svlaSi

samnairad. 7. T.: mff6, lf5 (2); S.: mfg8 (1). SamaTi or svlaSi

oTxnairad.

68

16. მუქარა. დაცვა. დაბმა

,,Wadraki ar aris mxolod qalaqis, qveynis

da msoflios pirvelobebi. igi upirveles

yovlisa adamianTa urTierTobaa~.

JuJa polgari,

msoflio merve Cempioni WadrakSi.

mowinaaRmdegis figuris udanakargod an mcire danakargiT ayvanas figuris mogeba ewodeba. figuris mosagebad saWiroa masze ieriSis mitana anu damuqreba. rogorc ukve viciT, muqaris mogeriebis anu dacvis ramdenime saSualeba arsebobs:

1. muqaris Semqmneli figuris ayvana 2. muqaris ujridan figuris gadaadgileba 3. sxva figuriT dacva 4. muqaris xazis gadaketva 5. samagiero muqaris Seqmna 6. muqaris Semqmneli figuris dabma cxadia, yvelaze Zlieri muqara SamaTis muqaraa.

ki magram ra aris dabma? mdgomareobas, roca romelime figuras gadaadgileba ar SeuZlia, dabma ewodeba.

dabmas mxolod Sorsmsroleli figurebi - lazieri, etli an ku akeTeben. dabmaSi ZiriTadad sami figura monawileobs:

1. dambmeli figura; 2. dabmuli figura; 3. dabmul figuras Sefarebuli figura. dabma ori saxisaa: sruli da arasruli. mefeze figuris dabmas sruli dabma ewodeba.

69

magaliTi: T.: mfg1, ea1 (2); S.: mfe8, kd4 (2). 1. ea1-

e1 svliT TeTrebma gaakeTes Savebis kus sruli dabma, radgan ku mefezea Camofarebuli da misi wasvliT mefes qiSi gaexsneba.

sruli dabmis dros dabmul figuras gadaadgileba ar SeuZlia. figuris dabmas mefis garda sxva figuraze arasruli dabma ewodeba. magaliTi: T.: mfg2, eg1, kc1 (3); S.: mfg8, ed8, mf6 (3)

1. kc1-g5 svliT TeTrebi abamen Savebis mxedars. Tu is gadaadgildeba, Savebi dakargaven etls.'

შეამოწმე თავი შენი:

1. ra aris muqara? 2. dacvis ra saSualebebi arsebobs? 3. ras ewodeba dabma? 4. romel figurebs SeuZliaT dabmis gakeTeba? 5. ras ewodeba sruli dabma? arasruli dabma? 6. romeli dabmis dros SeuZlia figuras

gadaadgileba?

70

17. საჭადრაკო პარტიის სამი ნაწილი:

დებიუტი, მიტელშპილი, ენდშპილი

,,WeSmariti saWadrako kompozitoris Semoqmedeba

ukvdavia. is cocxlobs Tavis nawarmoebebSi, vidre misi

qmnileba kvlavindeburad interesis aRmZvrelia~.

daviT gurgeniZe, msoflio Cempioni saWadrako kompoziciaSi

saWadrako partia pirobiTad sam nawilad iyofa:

dasawyisi, Sua TamaSi da daboloeba. maT Sesabamisad

ewodebaT: debiuti, mitelSpili da endSpili.

debiutSi unda ixelmZRvaneloT Semdegi principebiT:

1. TamaSs centraluri paikebiT iwyebT.

2. rac SeiZleba swrafad ganaviTareT msubuqi

figurebi.

3. droulad gaakeTeT roqi.

4. etlebi daayeneT Ria xazebze.

5. orive ku ganaTavseT Ria diagonalebze.

6. mxedrebiT gaakontroleT centraluri ujrebi.

7. figurebs Soris daamyareT urTierTkavSiri.

maSasadame, debiutSi orive mxaris mizania

daikavos centri, ganaviTaros figurebi da moemzados

SetevisaTvis.

saWiroa gaiTvaliswinoT:

1. erideT debiutSi kidura paikebiT TamaSs.

2. nu iTamaSebT mxolod paikebiT.

3. nu gaakeTebT erTi figuriT zedized ramdenime

svlas.

71

4. nu CaketavT sakuTar figurebs.

5. ar datovoT mefe centrSi.

6. erideT lazieris Seyvanas TamaSSi naadrevad.

7. roqis Semdeg mefis win mdebare paikebi ar

gawioT or ujraze.

8. mxedrebi ar daayenoT dafis kuTxeSi an kideSi.

ganvixiloT samagaliTo partia: 1. e4 e5 2. mf3

mc6

TeTrebma mxedari ganaviTares centrisaken da Tan

daemuqrnen Sav paiks. 3. kc4 kc5 4. d3 mge7

orive mxarem ganaviTara ku da mizanSi amoiRo

Sesabamisad f7 da f2 ujrebi, rogorc yvelaze susti

ujrebi - maT mxolod mefeebi icaven. Semdeg TeTrebma

meore kus gauxsnes gza. Savebis mxedari jobda

gadasuliyo f6 ujraze - centrisken axlos. 5. mg5 0-0

6.lh5 h6 7. m:f7 le8? 8. mh6++ mfh8 9.mf7++ mfg8

10.lh8#

mitelSpili saWadrako partiis yvelaze sain-

tereso stadiaa. aq sxva stadiebTan SedarebiT, ufro

xSirad gvxdeba lamazi kombinaciebi, poziciuri

manevrebi, saintereso gegmebi, Seupovari dacva.

mitelSpilis ZiriTadi principia figuraTa

moqmedebis koordinacia. rac ufro SeTanxmebulad

moqmedeben figurebi, miT ufro met Zalas avlens

TiToeuli maTgani. moWadrakem Sua TamaSSi sworad

unda Seafasos pozicia da am Sefasebis mixedviT

Seadginos Sesabamisi saTamaSo gegma, daiwyos

konkretuli svlis Zieba, masTan dakavSirebuli

variantebis gaTvliT.

72

poziciis Sefaseba xdeba Semdegi elementebis

mixedviT:

1. materialuri Tanafardoba,

2. ganviTareba,

3. mefisa da figurebis ganlageba,

4. paikTa struqtura,

5. susti da Zlieri ujrebi,

6. centri,

7. sivrce, Ria xazebisa da diagonalebis floba.

moWadrakem SemoqmedebiTad unda Seafasos es

elementebi, gaarkvios romelia aRniSnul poziciaSi

ufro mniSvnelovani da dasaxos misi gamoyenebis

gzebi. ganvixiloT magaliTi:

gafrindaSvili-servanti, 1971weli.

TeTrebis me-15 svlisaTvis Seiqmna Semdegi pozicia:

T.: mfe1, ld1, ea1, eh1, ke2, kg7; p.p.: a2, b2, c4, f2, h2 (11)

S.: mfg8, lg2, ea8, ef8, kc8; p.p.: a7, b7, d7, f7, g6, h7 (11)

SevafasoT pozicia: materialuri upiratesoba

Savebis mxaresaa, radgan TeTrebis ori figura

muqaris qveSaa da gagrZelebiT

15 ef1 mf:g7 an 15 kf8 l: h1+16 mfd2 l: d1+ 17 e:d1

mf:f8 Savebs zedmeti paiki darCebaT. meores mxriv,

Savebis lazieris flangi ganuviTarebelia, mefis

irgvliv Savi ujrebi dasustebulia. saerTo jamSi

TeTrebis pozicia ukeTesia. maT energiulad unda

iTamaSon, Sewirvebs ar moeridon da Seution mefes,

rasac akeTeben kidevac:

73

15ld4!! l:h1+ 16mfd2 l:a1 17lf6! l:a2 18kh6 da

Savebi danebdnen, radgan lg7 SamaTisagan dacva ar

aris.

endSpili Wadrakis partiis daskvniTi nawilia.

endSpilSi kargi TamaSiT moWadrake iyenebs debiutSi

an mitelSpilSi miRweul upiratesobas an gadaarCens

uares partias.

endSpilis analizi da klasifikacia SedarebiT

advilia, vidre Wadrakis partiis sxva stadiebisa.

aswleulebis ganmavlobaSi mravali endSpilis pozi-

cia zustad iqna Seswavlili da gamravlebis

tabulasaviT unda SeviswavloT da gvaxsovdes.

endSpilSi cota figuraa, amitom TiToeuli maT-

ganis roli Zalian izrdeba. aucilebelia maTi maqsi-

maluri gaaqtiureba da urTierT-SeTanxmeba. mefes

endSpilSi xifaTi aRar emuqreba is safaridan unda

gamovides da aqtiurad Caebas brZolaSi. Zlian

izrdeba paikTa roli.

endSpilis mTavari strategiuli amocanaa paikis

win svla lazierSi gasayvanad. erTi zedmeti paiki

xSirad sakmarisia gamarjvebis mosapoveblad.

praqtikaSi yvelaze xSirad gvxdeba ori tipis

endSpili: paikebis endSpili da etlebis endSpili.

amitom aucilebelia endSpilebis tipiuri pozi-

ciebis Seswavla daiwyoT am ori tipis endSpilis

SeswavliT.

შეამოწმე თავი შენი:

1. ramden nawilad iyofa saWadrako partia?

daasaxeleT isini.

74

2. debiutSi ra aris TamaSis mizani?

3. romeli paikebiT jobia TamaSis dawyeba? ratom?

4. sad unda ganalagoT etlebi?

5. sad unda ganalagoT mxedrebi?

6. ra aris mitelSpilis ZiriTadi principi?

7. romeli elementebis mixedviT afaseben pozi-

cias?

8. raSi gexmarebaT endSpilis kargi TamaSi?

9. ra aris endSpilis mTavari strategiuli

amocana?

დავალება 9

zepiri: 1. gaarCieT Semdegi partia da gaarkvieT,

ratom uweria zog svlas kiTxvis niSani, zogs-Zaxilis

niSani:

1. e4 e5 2.mf3 mc6 3.kc4 kb4? 4.c3! kc5? 5.0-0 mf6 6. d4

e:d 7.c:d kb6 8. d5! me7 9.e5! mg8 10.d6! c:d? 11.e:d mc6

12.ee1+ mff8 13.ld5 lf6 14.kg5 lg6 15.mh4 lh5 16. ke7+!

mg:e7 17.d:e m:e7 18. lh5

da Savebi danebdnen.

2. T.: mfd8, p.: a5 (2); S.: mfd6, p.: h7 (2)

TeTrebi iwyeben da igeben (paiki gayavT

lazierSi).

weriTi: 1. taraSi-alioxini. karlsbadi, 1923 weli

T.: mfg1, ld3, ec1, ee1, md1, kd2; p.p.: a4, b3, c2, f2, g2,

h2 (12)

75

S.: mfg8, lf6, ec8, ec7, me7, kg7; p.p.: a5, b4, d4, f7, g6,

h7 (12)

Savebis 22-e svlaa. SeafaseT pozicia. ra svlas

iTamaSebdiT?

SeavseT krosvordi ise, rom ferad ujrebSi

miiRoT sityva ,,mefe~.

1. figura romelsac sami paikis Zala aqvs.

2. yvela mimarTulebiT mosiarule figura.

3. Wadrakis figurebis saomari veli.

4. Wadrakis dafis erT-erTi sabrZolo xazi.

76

გავლილი მასალის შემოწმება. ტესტი 2 ,,teqnikur - strategiuli, agreTve

fsiqologiuri mizezebis gamo gacil-

ebiT Znelia dacva, vidre ieriSi~.

rudolf Spilamni

SearCieT swori pasuxebi da SemoxazeT:

1. mocemul diagramaze TeTrebi gardauvali Sama-

Tis mdgomareobas Seqmnian Tu iTamaSeben:

a) ee7-h7 b) ed6-e6 g) ed6-d7 d) ee7-a7

2. mocemul diagramaze TeTrebi momdevno svlaze

gaakeTeben SamaTs, Tu iTamaSeben: a)lc7-f7 b) lc7-e7

g)mfe6-f6 d)mfe6-f7

77

3. lazieri udris: a) 7 paiks b) 5 paiks g) 10 paiks d) 3 paiks.

4. mxedari udris: a) 2 paiks b) 5 paiks Bg) 7 paiks d) 3 paiks.

5. etli udris: a) 10 paiks b) 5 paiks Bg) 3 paiks d) 6 paiks.

6. ku udris: a) 4 paiks b) 5 paiks Bg) 9 paiks d) 3 paiks.

7. mocemul diagramaze TeTrebi `abamen~ mowina-

aRmdegis figuras, Tu iTamaSeben: a) ed2-d5 b)

ed2-d8 g) ed2-h2 d) ed2-d7

8. mocemul diagramaze TeTrebis paikis dacvis

saukeTeso saSualebaa:

a) ee1-e6 b) ee1-e7 g) ee1-c1 d) kh3:c8

78

9. mocemul diagramaze TeTrebi aSamaTeben mowi-naaRmdeges, Tu iTamaSeben: a) mfe1-d2 b) 0-0-0

g) mfe1-e2 d) ec2-f2

10. Wadrakis TamaSis dros misaRebia: a) saubari b) RiRini g) fiqri d) Cxubi 11. Wadrakis TamaSis dros misaRebia: a) svlis

dabruneba b) sicili g) misalmeba d) xmauri 12. Wadrakis TamaSis dros misaRebi ar aris: a)

milocva b) siCume g) fiqri d) sirbili 13. Wadrakis TamaSis dros misaRebi ar aris: a)

mowinaaRmdegis svlaze figuris gasworeba b) misalmeba TamaSis win g) xelis CamorTmeva TamaSis Semdeg d) svlis gakeTeba sakuTar jerze

79

14. SamaTi or svlaSi:

15. mocemul diagramaze TeTrebi igeben ori

muqaris SeqmniT:

16. SamaTi or svlaSi sami gziT:

17. SamaTi oTx svlaSi:

80

18. SamaTi or svlaSi sami gziT:

19. SamaTi or svlaSi.

testi #2-is pasuxebi: 1)g 2)g 3)g 4)d 5)b 6)d 7)g 8)d 9)b

10)g 11)g 12)d 13)a 14) 1.mfd6 mfd8 2.eb8# 1. f8e mfh6 2.eh8#

15)ke3:a7 16) 1.la4 mfc8 2la8# 1.ld5 mfc8 2.la8#

1.ld5mfe8 2.lg8# 17)1.lg5 mfh8 2.mfe7 mfh7 3.mff6 mfh8 4.lg7#

18) 1.eb2 mfa5 2.la7# 1.eb2 mfa3 4.la7# 1.lb1 mfa3 (mfa5) ea2# 19)

eg3 mfh7 2.eh2# an 1.eg3 mT(nebismieri svla) 2.eh2#

81

18. ტიპობრივი შეცდომები დებიუტში.

დებიუტების კლასიფიკაცია

,,Tanamedrove teqnikis dros

SeuZlebelia mougo Zlier metoqes,

Tu mas kontrTamaSi ar mieci~.

daviT bronSteni.

WadrakSi brZola pirveli svlebidanve iwyeba.

debiutSi unda ecadoT, rac SeiZleba swrafad Seiy-

vanoT figurebi TamaSSi da maTi SeTanxmebu-li

moqmedebiT ganaxorcieloT metoqis mefeze Seteva an

moigerioT ieriSi. figuraTa ganviTarebisas dro ar

unda daikargos da, Tu aucilebeli ar aris, erTi da

igive figuriT zedized ramdenime svla ar unda

gaakeToT.

figurebis ganviTareba damTavrebulad CaiTv-

leba, Tu yvela msubuq figuras SeiyvanT TamaSSi da

roqs gaakeTebT.

damwyebi moWadrakeebi xSirad marto paikebiT an

marto lazieriT TamaSoben da aviwydebaT figurebis

ganviTareba. yvelaze ufro gavrcelebulia lazieriT

b2 an b7 paikebis ayvana. am dros lazieri ramdenime

svlas kargavs, mowinaaRmdege ki amasobaSi figurebs

anviTarebs da Setevaze gadadis. ganvixiloT

magaliTi:

tali-tringovi. amsterdami, 1964 weli.

1. e4 g6 2. d4 kg7 3. mc3 d6 4. mf3 c6 5. kg7 lb6 6. ld2 l:b2 7.eb1ld3 8. kc4 ld5 9.0-0 e6? 10. efe1! a6 11.

82

kf4! vidre Savebi lazieriT daxtodnen da b2 paiki aiyvanes, TeTrebma yvela figura ganaviTares da muqarebic Seqmnes. 11... e5 12. d:e d:e 13. ld6 Savebis mefe centrSia darCenili da Setevis qveS xvdeba. 13...lc314 eed1 md7 15kf7 mff7 16mg5 mfe8 17le6 Savebi danebdnen

meore magaliTSi genialuri amerikeli paul morfi TamaSobs.

paul morfi-braunSveigis hercogi da grafi izuari. 1858weli.

1. e4 e5 2.mf3 d6 3d4 kg4? 4.d:e kf3 5.l:f3 d:e 6.კc4 მf6

7. lb3! (ormagi muqara) le7 8. მc3 c6 9. კ g5 (დაბმა) b5 10.

მ:b5 TeTrebi swiraven figuras imisaTvis, rom ganviTarebaSi upiratesoba ar dakargon.

10...c:b 11.კ:b5+ მbd7 12.0-0-0! ეad8- TeTrebma figurebis ganviTareba daasrules, orive Savi mxedari dabmulia, xolo maTi mefe centrSi darCa. (ixileT diagrama).

13. e:d7! e:d7 14. e:d1 ლe6 15. კ:d7+მ:d7 16. ლb8+! მ:b8

17.ეd8#

83

debiuti

partiis sawyis nawils (10-15 svlas) debiuti

ewodeba. misi mTavari amocana is aris, rom figurebi

swrafad iqnas gadayvanili iseT ujrebze, saidanac

isini ufro warmatebiT miiReben monawileobas brZo-

laSi.

ZalTa mobilizicia gegmis mixedviT unda mimdi-

nareobdes da iTvaliswinebdes ara marto maT drois

daukargavad ganviTarebas, aramed centris dapyroba-

sac. amitom yvela debiutis strategiuli gegma mudam

dakavSirebulia centris problemasTan.

paikebiT centris daufleba sivrciT upirateso-

bas iZleva, centralur ujrebze moqmedebis did

SesaZleblobas. ra Tqma unda, paikebisa da figurebis

erToblivi brZola centrisTvis debiutSi TamaSis

mTavari amocanaa.

paikebisa da figurebis ganlagebis mixedviT debi-

uti sam jgufad iyofa: Ria, naxevradRia da daxuruli.

Ria debiutebi, paikebis ganlagebis Taviseburebis

gamo, figurebi adre da aqtiurad ebmebian TamaSSi,

rac mZafr kombinaciur brZolas ganapirobebs.

daxurul debiutebSi, piriqiT, paikTa wyoba

boWavs figurebis aqtivobas da TamaSi mSvidad mimdi-

nareobs.

naxevradRia debiutebSi TeTrebi cdiloben

TamaSis gaxsnas, Savebi ki yvela RonisZiebiT ewinaaR-

mdegebian mas.

84

Teoria mraval debiuts icnobs. magram yvelas

rodi TamaSoben praqtikaSi. aqac arsebobs moda, rome-

lic SemoaqvT uZlieres didostatebs, pirvel yov-

lisa msoflio Cempions.

visac yvela debiuti ainteresebs, unda mimarTos

specialur literaturas.

debiuti kargad rom gaiTamaSo, masSi Rrmad unda

erkveode. variantebis dazepireba debiutis codnas

rodi niSnavs. mTavaria Caswvde debiutis strategiul

gegmas, ideas.

gamocdili moWadrake debiuts irCevs Tavisi

gemovnebis mixedviT. axalbedam ki Tavdapirvelad Ria

debiuti unda iTamaSos, radgan maTSi mkafiod Cans

strategiuli gegma da brZola kombinaciur xasiaTs

atarebs. es xels uwyobs damwyebi moWadrakis

fantaziis ganviTarebas.

debiutebi TanmimdevrobiT unda SeiswavloT.

TeTrebiT da SavebiT iTamaSeT sxvadasxva 2-3 debi-

uti. roca maT kargad daeuflebiT, SeiZleba sxva

debiutebis swavla. saWadrako Jurnalebis, specia-

luri biuletenebis, wignebis saSualebiT mudam

Tvals unda adevnebdeT debiutebis ganviTarebas.

amoiwereT TqvenTvis saintereso debiutebis siaxleni

_ gegmebi, variantebi.

damwyebi moWadrake, rogorc wesi, ukritikod

aRiqvams avtoritetebis rCeva-rekomendaciebs.

e.laskeri wers: `visac surs gamoimuSaos WadrakSi

damoukidebeli azrovnebis unari, igi aucileblad

unda gaTavisufldes sxvebis mier gamoyenebuli vari-

antebisa da wesebis ukritikod gadaRebis da

85

gauazreblad maTi sargeblobis Cvevisgan. me ufro

meti momca gamocdilebam, gansakuTrebiT wagebebma,

vidre romelime wignis an romelime ostatis

avtoritetis brmad dajerebam~. rogorc xedavT,

axalbeda kritikulad unda miudges cnobil moWa-

drakeTa rekomendaciebs, gulisyuriT gaanalizos da

Cawvdes maT. aseTi muSaoba xels uwyobs moWadrakis

daostatebas.

debiutebis Teoria gamudmebiT viTardeba. yovel

Sejibrebas raRac siaxle Seaqvs cnobil sadebiuto

variantebSi. am wignSi moyvanilia mxolod is

variantebi da gagrZelebebi, romelTa siswore droiT

da praqtikiT aris Semowmebuli.

am wignis kiTxvisas usaTuod unda gamoiyenoT

Wadrakis dafa. imitom, rom Wadrakis swavlaSi didi

mniSvneloba aqvs TvalsaCinoebas. rogorc viciT,

debiutebi pirobiTad sam nawilad iyofa: Ria, naxe-

vrad Ria da daxuruli.

Ria debiutebi iwyeba 1. e4 e5 svlebiT. rac Seexeba

naxevradRia debiutebs, TeTrebis pirveli svlaa 1:e4,

Savebis ki yvela1...e5-ის გარდა.

daxuruli debiuti aris yvela debiuti, romelic

ar iwyeba 1.e4-ით.

gavecnoT ramdenime debiuts.

Ria debiutebi

debiutebi, romlebSic Savebi 1.e4 svlaze 1. ... e5-iT upasuxeben, Ria debiutebis jgufs miekuTvnebian.

86

Ria debiutebSi gansakuTrebiT igrZnoba figu-rebis swrafi ganviTarebis udidesi mniSvneloba. aq TiToeuli tempi, rogorc ityvian, oqros fasad fasobs. amitom Ria debiutebSi, Tu mdgomareobam ar aiZula, moWadrake arasdros ar akeTebs or svlas erTi da igive figuriT. msubuqi figurebis (pirvel rigSi, mxedris) dauyovneblivi gamoyvana da roqi mZafri brZolis sawindaria.

saubars viwyebT yvelaze Zveli debiutebiT: mefis gambitiT da italiuri partiiT.

1. mefis gambiti 1.e4 e5 2.f4 es sistema cnobili iyo jer kidev XVI saukuneSi.

gambiti italiurad `fexis dadebas~ _ sarmas niSnavs, WadrakSi ki _ paikis Sewirvas

drois mosagebad, figurebis swrafi ganviTarebi-saTvis. swored es azria Caqsovili mefis gambitSi. paikis fasad TeTrebi swrafad amTavreben figurebis mobilizebas da ieriSis momzadebas f vertikalze. es gegma mizans aRwevs mxolod im SemTxvevaSi, Tu Savebma droulad ver wamoiwyes energiuli kontrTamaSi centrSi. mdidari praqtikis meoxebiT SavebisTvis arsebobs dacvis kargi sistemebi, amitom mefis gambits axla iSviaTad vxvdebiT turnirebSi.

ganvixiloT mxolod SavebisTvis sasargeblo dacvis ori sistema: I

2. ... e:f4 3.¤mf3 Savebma miiRes Sewirva. aq TamaSis gagrZelebis ori misaRebi gzaa.

a) 3. ... d5 (paikis ukan dabrunebiT Savebi iwyeben brZolas iniciativisaTvis) 4.e:d5 (Tu 4.e5, maSin 4. ...

87

g5!) 4...¤mf6 (da ara 4...£l:d5 5.¤mc3 le6+ 6.¢mff2, 7.¥kb5+ da 8.¦ee1 muqariT) 5.¥kb5+ c6 6.d:c6 b:c6 7.¥kc4 ¤md5!

Savebs SesaniSnavi pozicia aqvT. ai, rogor gagr-

Zelda bronStein-botvinikis partia

(ssr kavSiris XX Cempionati): 8.d4 ¥kd6 9.0–0 0–0

10.¤mc3 ¤m:c3 11.b:c3 kg4 12.£ld3 ¤md7 13.g3 mb6

14.¥ 3 c5 15.c4 (Secdomaa. ku iTiSeba TamaSidan. uke-

Tesi iyo 15.d:c5 k:c5+ 16.¢mfh1 Seupovari brZoliT). 15. ...

lf6 16.¤me5 ¥k:e5 17.d:e5 £l:e5 18.¥k:f4 £lh5 19.¦efe1 ¦efe8

20.a4 ¥ke2! 21.£lc3 ¤md7 22.a5 mf6 23.¥ka4 ¦ee6 24.¢mg2 ¤me4

25.£la3 g5 bronSteini danebda.

b) 3...¥ke7 4.¥kc4 ¤mf6! (d5-is momzadebiT) 5.e5 ¤mg4

6.0–0 (SeiZleba agreTve 6.¤mc3 ¥kh4+ 7.¢mff1! 0–0

8.d4 d6 9.g3! ieriSiT) 6...¤mc6 7.d4 d5 8.e:d6 ¥k:d6

Savebma paiki SeinarCunes da roqic moamzades. pozicia

rTulia.

II

2. ... d5 3.e:d5 e4 4.d3 mf6 5.¤md2 (keresis svla) 5...e:d3

(ar aris xelsayreli 5...¥kf5 6.d:e4 m:e4 7.¤mgf3 ¥kc5 8.¥kd3

88

m:d2 9.¥k:f5 m:f3+ 10.£l:f3 TeTrebis upiratesobiT) 6.¥k:d3

¤m:d5 7.£le2+ke7 8.¥mc4 rTuli TamaSiT

2. italiuri partia 1.e4 e5 2.mf3 mc6 3. kc4 kc5

TeTrebis strategiuli gegmaa paikebiT (c3,d4)

centris dapyroba. Savebi sargebloben kuze Tavdas-

xmis SesaZleblobiT da TamaSs aTanabreben. amitom

Tanamedrove moWadrakeebi ufro xSirad mimarTaven

italiuri partiis mSvidobian sistemas, romelSic

brZola poziciur xasiaTs atarebs. ganvixiloT

TamaSis orive gegma.

I

4.c3 ¤mf6 5.d4 e:d4 6.c:d4¥kb4+

a) 7.¥kd2 (am svlas mohyveba mSvidi TamaSi) 7...¥k:d2

+ 8.¤mb:d2 d5! 9.e:d5 ¤m:d5 10.£lb3 ¤mce7

11.0–0 c6 (pozicia Tanabaria).

b) 7.¤mc3 (mwvave gagrZeleba)

7...¤m:e4 8.0–0 ¥k:c3 9. d5

(9.b:c3 d5! -is Semdeg Savebi mcire poziciur

upiratesobas Rebuloben)

89

9...¥kf6 10.¦ee1 ¤me7 11.¦e:e4 0–0.

TeoriaSi aris aseTi forsirebuli variantic:

11...d6 12.¥kg5 ¥k:g5 13.¤m:g5 0–0 14.¤m:h7! ¢mf:h7

(yaims iZleva agreTve 14...¥kf5 15.¦e:e7 (magram, Tu

TeTrebma 15.¦eh4 iTamaSes, maSin Savebs 15...¦ee8 svlis

Semdeg ukeTesi Sansi aqvT)

15.£lh5+mfg8 16.¦eh4 f5! 17.£lh7+mf:f7 18.¦eh6 eg8

19.¦ee1 £lf8 20.¥kb5 ¦eh8 21.£l:h8 g:h6 22.£lh7+ ¢mff6

23.¦e:e7 l:e7 24.£lh6+ yaimi mudmivi qiSiT.)

12.d6 c:d6 13.£l:d6 am poziciaSi Savebi 13...¤mf5

14.£ld5 d6 svlis Semdeg mravalferovan TamaSs

Rebuloben.

II

4.¤mc3

es svlac `wynari TamaSis~ momaswavebelia. Savebi

advilad aTanabreben pozicias, Tumca mudam

yuradRebiT unda iyvnen TeTrebis TiTqosda uwyinari

manevrebis mimarT. am sistemaSi brZola poziciur

xasiaTs atarebs. ai, magaliTad, rogor iwyeba igi:

1.e4 e5 2.¤mf3 ¤mc6 3.¥kc4 ¥kc5 4.¤mc3 d6 5.d3 mf6 6.¥kg5

h6 7.¥k:f6 l:f6 8.¤md5 £ld8 9.c3 a6 Tanabari

TamaSiT (kapablanka-eliskazesi, moskovi 1936 w.);

aRsaniSnavia, rom 4.d3 d6 5.0–0 ¤mf6-is Semdeg naad-

revia 6.¥kg5. aseTi dabma ufro misaRebia Savebis roqis

Semdeg. axla mas Savebis saxifaTo ieriSi mohyveba,

Tu 6...h6 -is Semdeg TeTrebma ar aiyvanes f6-ze: 7.kh4

g5 8.¥kg3 h5! 9.¤m:g5 h4 10.¤m:f7 h:g3 11.¤m:d8 ¥kg4 12.£ld2

¤md4! 13.¤c3 mf3+! 14.g:f3 ¥k:f3 da SamaTi gardauvalia.

90

Tanamedrove moWadrakeebi gverds uvlian am

gagrZelebebs, radgan isini Seswavlilia mTeli

sigrZe-siganiT. axla TamaSoben 4.c3 mf6 da d3 am debi-

uts TeoriaSi `joko pianisimo~, anu `wynari TamaSi~

hqvia.

marTlac, TamaSi auCqareblad mimdinareobs,

TeTrebi xelSeuSlelad amTavreben figurebis

ganviTarebas. maTi zraxvebi arcTu uwyinaria. mzad

arian brZola gadaiyvanon espanuri partiis

xelsayrel poziciebSi. swored ase mimdinareobda

msoflio pirvelobaze karpov-korCnois matCis

(merano, 1981 w.) ramdenime partia.

3.ori mxedris dacva

1.e4 e5 2.¤mf3 ¤mc6 3.¥kc4 ¤mf6

am svlebiT xasiaTdeba ori mxedris dacva,

romelic SemoRebulia XVI saukunis meore naxevarSi.

am debiutis arCevisas Savebi mzad unda iyvnen

iniciativisaTvis paikis Sesawirad.

ganvixiloT am poziciaSi yvelaze aqtiuri

gagrZelebebi: 4. ¤mg5 da 4. d4.

I

4.¤mg5 d5

91

arsebobs traqsler-keresis varianti 4...¥ kc5,

romelic Tavsatex garTulebebs Seicavs. magaliTad,

5.¤m:f7 ¥k:f2+! 6.¢mf:f2 ¤m:e4+ 7.¢mfg1 £lh4. (ukeTes

gagrZelebad iTvleba 5.d4 d5 6.¥k:d5 m:d5 7.d:c5 mdb4 8.a3

l:d1+ 9.¢mf:d1 TeTrebisTvis kargi TamaSiT.)

5.e:d5 ¤ma5

Savebi paiks swiraven. cudia 5...¤m:d5 6.d4! -is gamo.

ai, ori SesaZlebeli gagrZeleba:

I. 6...¥ke6 7.¤m:e6 f:e6 8.d:e5 ¤m:e5 9.£lh5+ mf7 10.0–0

TeTrebis upiratesobiT;

II. 6...¥kb4+7.c3 ke7 8.¤m:f7 mf:f7 9.£lf3+mfe6 10.£le4-is

Semdeg Savebs Zalian gauWirdebaT dabmisgan Tavis

daRweva.

agebs: 6...e:d4 7.0–0 ¥ke7 8.¤m:f7 ¢mf:f7 9.£lf3 + ¢mfe6

10.¤mc3 d:c3 11.¦me1+me5 12.¥kf4 ¥kf6 13.¥k:e5 ¥k:e5

14.¦e:e5+ -is Semdeg)

6.¥kb5+

SeiZleba agreTve 6.d3, magram 6...h6 7.¤m:f3 e4 8.£le2

¤m:c4 9.d:c4 ¥kc5 10.¤mfd2 0–0 11.¤mb3 ¥kg4

12.£lf1 kb4+13.c3 ke7 -is Semdeg Savebs paikis

sanacvlod perspeqtiuli TamaSi aqvT.

6...c6 7.d:c6 b:c6 8.¥ke2

SavebisTvisaa sasargeblo 8.£lf3 c:b5 9.£l:a8 ¥kc5

Zlieri ieriSiT. SeiZleba agreTve 8...e¦b8.

8...h6 9.¤mf3 e4 10.¤me5 ¥kd6

SeiZleboda agreTve 10...£ld4 11.f4¥kc5 12.e¦f1 £ld8

13.d4 kb6 14.¥ke3¤md5 Savebis ieriSiT (ragozini-geleri,

1949 w.).

92

am poziciaSi TeTrebs aqvT ori kargi gagrZeleba:

11.f4 da 11.d4

a) 11.f4 e:f3 12.¤m:f3£lc7 13.0–0 0–0 14.d4 kg4 15.h3 ¥kh5

b) 11.d4 e:d3 12.¤m:d3 £lc7 13.¤md2

(aq ragozinma saintereso azri ganaxorciela:

paiki ukan daabruna da ukeTesi TamaSi miiRo:

13.h3 0–0 14.0–0 c5 15.c4 mc4 16.¤mc3 ¥ka6 17.la4!

¤ma5 18.¥ke3 ragozini-gligoriCi, moskovi, 1946 w.)

13...0–0 14.b4 md5 15.¥kb2 ¤m:b4 16.¤m:b4 ¥k:b4 17.0–0

mwvave brZoliT (ragozini-botviniki, moskovi, 1945 w.)

4.d4 e:d4 5.0–0 ¤m:e4! 6.¦ee1 d5 7.¥k:d5 l:d5 8.¤mc3 £la5

9.¤m:e4 ke6 10.¤meg5 0–0–0 11.¤m:e6 f:e6 12.¦e:e6 £lf5 13.£le2

h6 rTuli TamaSiT.

ori mxedris dacvis am variantSi Savebis taqtika

aseTia: isini iReben Sewirul paiks, Semdeg ki

abruneben mdgomareobis gasaTanabreblad.

4. oTxi mxedris debiuti

1.e4 e5 2.¤mf3 ¤mc6 3.¤mc3 ¤mf6 4.¥kb5

ganvixiloT ori ZiriTadi gagrZeleba 4.kb5-is

Semdeg. manamde unda aRvniSnoT, rom TeTrebs aqvT

mwvave TamaSisaTvis gankuTvnili svlebic _ 4.d4 e:d4

5. md5 (`belgradis varianti~). magram Savebi advilad

aTanabreben pozicias:

5.¤ke7 6.¤m:d4 ¤m:d5

7.e:d5 m:d4 8.£l:d4 0–0 9.¥ke2 kf6 10.£ld3 ee8 11.0–0 d6

12.¥kf3 g6 (padevski-smislovi, moskovi,1956w.)

93

4...¥kb4 5.0–0 0–0 6.d3 d6 7.¥kg5 ¥k:c3

Savebs aRar SeuZliaT figurebis simetriuli

ganviTareba 7...¥kg4 8.¤md5 ¤md4 9.¤m:b4 ¤m:b5

10.¤md5 ¤md4 11.£ld2! ¥k:f3 12.¥k:f6 £ld7 13.¤me7+ ¢mfh8

14.¥k:g7+mf:g7 15.£lg5+mfh8 16.£lf6++ (Savebs arc 12...g:f6

SveliT 13.£lh6¤me2+14.¢mfh1 k:g2+ 15.¢mf :g2 ¤mf4+16.¤m:f4!

e:f4 17.¢mfh1 ¢mfh8

18.¦eg1 ¦eg8 19.¦e:g8+l:g8 20.¦eg1 -is gamo

8.b:c3 £le7 9.¦ee1 ¤md8 10.d4 ¤me6 11.¥kc1 c5 12.d5 ¤mc7

13.¥kd3

TeTrebs odnav ukeTesi pozicia aqvT

II

4...¤md4 (rubinSteinis varianti)

5.¥ka4 (es saukeTeso gagrZelebadaa miCneuli.

yaims iZleva 5.¤m:d4 e:d4 6.e5 d:c3 7.e:f6

£l:f6 8.d:c3 £le5+ 9.¥le2 gacvlebiT)

5...¥kc5 6.¤m:e5 0–0 7.¤md3 ¥kb6 8.¤mf4 d5 9.d3 kg4 10.f3

¤mh5 11.¤m:h5 ¥k:h5 12.¤m:d5 c6! 13.¤m:b6 a:b6

14.¥kb3 lh4+15.¢mff1 m:b3 16.c:b3 f5 paikSi Savebs

iniciativa aqvT.

94

5. evansis gambiti

1.e4 e5 2.¤mf3 ¤mc6 3.¥kc4 ¥kc5 4.b4

paikis am SewirviT iwyeba evansis gambiti. debi-

uts Serqmeuli aqvs misi avtoris, ingliseli moWa-

drakisa da Soreuli naosnobis kapitnis, evansis

saxeli.

TeTrebi paiks swiraven, raTa centri daipyron

drois daukargavad. am poziciaSi SavebisTvis ukeTes

gagrZelebad aris aRiarebuli, xelsayrel momentSi

paikis ukan dabrunebiT figurebis mobilizebis

damTavreba.

4...¥k:b4 5.c3 ¥ka5

(uwin TamaSobdnen 5...¥kc5 6.d4 e:d4 7.0–0 d6 (7...d:c3 -

s mohyveboda 8.¥k:f7+ ¢mf:f7 9.£l:d5+!)

8.c:d4 ¥kb6 9.¤mc3 ¤ma5 10.¥kg5 f6 11.¥kf4 ¤m:c4

12.£la4+ld7 13.£l:c4£lf7 14.¤md5, aqtiuri poziciiT)

6.0–0

Teoria gvirCevs, rom ukeTesia 6.d4 d6 7.¥kg5 f6

8.£lb3 ¢mf8 9.¥ke3 da TeTrebs paikis sanacvlod

iniciativa aqvT.

6...d6 7.d4 ¥kb6

95

laskeris svlaa. Savebi mzad arian ukan

daabrunon paiki da gaaTanabron TamaSi 8.d:e5 d:e5

9.£l:d8+m:d8 10.¤m:e5 ¥ke6-is Semdeg. TeTrebi Tavs

arideben am variants, radgan evansis gambiti mwvave

TamaSisTvis airCies.

8.d:e5 d:e5 9.£lb3 £lf6 10.¥kg5 £lg6 11.¥kd5 ¤mge7

12.¥k:e7 ¢m:e7 13.¥k:c6 £l:c6 14.¤m:e5 £le6

TeTrebma daibrunes paiki, magram axla Savebis

pozicia ukeTesia.

Cvens droSi didad amaRlda dacvis teqnika,

amitom ostatebi aRar TamaSoben evansis gambits. es

gambiti Zalian popularuli iyo XIX saukuneSi.

6. Sotlandiuri partia

Sotlandiur partiaSi TeTrebi Tavidanve

centraluri ujrebis dapyrobas cdiloben. magram

amas isini moumzadeblad akeTeben da Savebs

Seuferxebeli ganviTarebis saSualebas aZleven.

1.e4 e5 2.¤mf3 ¤mc6 3.d4

TamaSis es sistema pirvelad gaTamaSda london-

edinburgis miwer-moweriT matCSi (1824 w.). maSin

Sotlandielebma warmatebas miaRwies da amitom

debiuts Sotlandiuri partia ewoda.

3...e:d4 4.¤m:d4

aq SeiZleba paikis Sewirva 4.¥kc4 (`Sotlandiuri

gambiti~) iniciativis xelSi Casagdebad. magram

SavebisTvis ukeTesia ar ahyvnen TeTrebs, TamaSi ori

mxedris dacvaSi gadaiyvanon

4...¤mf6 -iT.

96

Seqmnil poziciaSi Savebs 4...¤mf6 da 4...¥kc5 damak-

mayofilebel TamaSs aZlevs.

a) 4...¤mf6 5.¤mc3 ¥kb4 6.¤m:c6 b:c6 7.¥kd3 d5 8.e:d5

(8.e5¤mg4 9.0–0 0–0 10.¥kf4 f6 SavebisaTvis kargi TamaSiT)

8...c:d5 9.0–0 0–0 10.¥kg5 ¥ke6 11.£lf3 ¥ke7 12.¦eae1 ¦eb8

13.¤kd1 c5 Tanabari poziciiT.

b) 4...¥kc5 5.¥ke3£lf6 6.c3 (ar SeiZleba gambitis

xasiaTis gagrZeleba 6.¤mb5, razedac bronSteini

gvTavazobs 6...¥k:e3 7.f:e3 le5! 8.£ld5 ¢md8 9.£l:f7 ¤mge7

an 9...¤mh6 saintereso garTulebebiT) 6...¤mge7 7.¤mc2 ¥m:e3

8.¤m:e3 £le5 9.f3 0–0 10.¥kc4 d6 11.¤md2 ¥ke6 12.0–0 £lg5

13.£le2 mg6 Tanabari TamaSiT.

7. rusuli partia

gamoCenilma rusma ostatebma a.petrovma da

k.ianiSma, romlebic XIX saukuneSi moRvaweobdnen, Sei-

muSaves Semdegi sadebiuto sistema:

1.e4 e5 2.¤mf3 ¤mf6

da mas rusuli partia uwodes. Savebi Tavs esxmian

e4 paiks, rac maT Tanabar TamaSs hpirdeba. magram

TeTrebs aqvT aqtiuri TamaSis gzebi.

a) 3.¤m:e5 d6 (cudia 3...¤m:e4, radgan 4.£le2 £le7

5.£l:e4 d6 6.d4 f6 7.¤mc3 d:e5 8.¤md5 £ld6 9.d:e5 f:e5 10.¥kf4

¤md7 11.0–0–0 da TeTrebs Zlieri pozicia aqvT) 4.¤mf3

¤m:e4 5.£le2 5...£le7 6.d3¤mf6 7.¥kg5 ¥ke6 (7...£l:e2+ 8.¥k:g2-

is Semdeg TeTrebi win arian figurebis ganviTarebaSi)

8.¤mc3m mc6 9.0–0–0 0–0–0 10 d4 d5 11¤me5 £le8 ormxrivi

saintereso TamaSiT.

97

bronSteinma axali gagrZeleba SemoiRo _ 7...¤mbd7

8.mc3 £l:e2+ 9.¥k:e2 h6 10.¥kf4 g6 11.0–0–0 kg7 da Savebma

ukeTesi pozicia miiRes.

b) 3.¤m:e5 d6 4.¤mf3 m:e4 5.d4 d5 6.¥kd3 ¥ke7 7.0–0

¤mc6 8.¦ee1 kf5 9.¥kb5¥kf6 (karpovi-korCnoi, merano, 1981

w.). Savebi icaven e5 ujras da figurebis ganviTarebas

amTavreben.

g) 3.d4 (steinicis sistema) 3...e:d4 4.e5 ¤me4 5.£me4

5l:d4 d5 6.ed6 m:d6 7.¤mc3 (7.kg5mc6 8.£le3+ ke7

9.mc3 0–0 10.0–0–0 Tanabari TamaSiT) 7...¤mc6 8.lf4

g6! 9.¥kd2 ¥kg7 10.0–0–0 0–0 11.¥kd3 ¥ke6. Savebs

kontrTamaSi aqvT.

8. filidoris dacva

1.e4 e5 2.¤mf3 d6

es dacva cnobilia XVI saukunidan. Semdeg mas

TamaSobda gamoCenili frangi moWadrake a.filidori,

romelic 2. ... d6-s Tvlida f5-is mosamzadebel svlad.

praqtikam es mosazreba gaabaTila.

am debiutSi Savebis mizania e5 ujris SenarCuneba.

TeTrebs aqvT ori kargi gagrZeleba:

3.d4 da 3.¥kc4. Savebis xvedri ki pasiuri dacvaa.

I

3.d4 ¤mf6 4.d:e5 ¤m:e4 5.¤bd2 ¤m:d2 6.¥k:d2 k:e7 7.¥k:d3

TeTrebs odnav ukeTesi pozicia aqvT.

3.d4 e:d4 4. m:d4 ¤m:f6 5.¤mc3 ¥ke7 6.g3 (SeiZleba 6.¥ke2

-ic 6...0–0 7.0–0 a6 8.¥k:f3! g6 9.g3 c5 10.¤mde2

¤mc6 11.¥kg2 ¦ee8 12.h3 ¥kd7 13.b3 b5 14.¥kb2

TeTrebis upiratesobiT. ceSkovski-giorgaZe, minski,

98

1979 w.) 6...d5 7.e5 ¤mg4 8.e6 ¤mf6 9.e:f7+ m:f7 10.¥kg2 c6 11.0–0

¤mbd7 12.¦ee1 mc5 13.b4 ¤me6 14.b5 m:d4

15.£l:d4 ee8 Tanabari TamaSiT. (geleri-giorgaZe,

minski, 1979 w.)

SeiZleba TamaSi asec warimarTos 3.d4 mf6 4.¤mc3

¤mbd7 5.¥ke4 ¥e7 6.0–0 6...0–0 7.£le2 c6 8.a4! e:d4 9.¤m:d4

¤m:e4 10.¤m:e4 d5 11.¥ka2 d:e4 12.¦ed1 ¥kf6 13.£l:e4 ¤mc5

14.£lf3! Tanabari SansebiT. am variantSi Secdomaa

6.¥k:f7+, vinaidan TeTrebi TviTon eqcevian ieriSis

qveS: 6...¢mf:f7 7.¤mg5+mfg8 8.¤me6 £le8 9.¤m:c7 £lg6 10.¤m:a8

£l:g2 11.¦e:f1 e:d4 12.£le2 d:c3 13.£lc4+ d5 14.£l:c8+ ¢mff7.

II

3.¥kc4 ¤mc6 4.c3 ¥kg4 5.h3 (saeWvoa 5.£lb3 £ld7 6.¥k:f7+

£l:f7 7.£l.b7 ¢mfd7 8.£l:a8 ¥k:f3 9.g:f3 £l:f3 10.¦eg1 l:e4+

11.¢mf:d1 £l:f3+ 12.¢mfe1 e4 -is gamo. Savebs ieriSi aqvT.)

5...¥kh5 6.d3 ¤mf6 7.¤med2 poziciuri TamaSiT.

SeuZlebelia filidoris dacvis uaryofa pir-

dapiri ieriSiT. masTan brZola poziciur TamaSs

moiTxovs.

99

19. სამოსწავლო პარტიები.“საბავშვო“

შამათები ,,ar SeiZleba ar aRiniSnos erTi principuli Secdoma,

romelsac axalgazrda moWadrakeebi sCadian. ama Tu im gambitis

gamoyenebisas axalgazrda moWadrakes xSirad aviwydeba TviT

idea, romelic am saxelwodebaSia nagulisxmevi - paikis

Sewirvis fasad upiratesobis miReba~.

vasili panovi

SamaTiT dasrulebul mokle saWadrako partiebs sabavSvo SamaTebs uwodeben. gavecnoT yvelaze mokle saWadrako partiebs. yuradReba miaqcieT erT-erTi mxaris Secdomebs da daakvirdiT, rogor gamoiyena isini mowinaaRmdege mxarem.

1) 1.f2-f3? e7-e5 2.g2-g4?? ლd8-h4#

2) 1.e2-e4 f7-f6? 2.d2-d4 g7-g5?? 3.ლd1-h5#

3) 1.e2-e4 e7e5 2.ld1-h5? მფe8-e7?? 3.ლh5:e5#

4) 1. e2-e4 e7-e5 2. კf1-c4 მb8-c6 3. ლd1-h5? მg8-f6??

4. ლd1:f7#

5) 1.e2-e4 e7-e5 2.ლd1-h5? მb8-c6 3.კf1-c4 g7-g6 4.ლh5-f3

d7-d6?? 5.ლf3:f7#

6) 1.e2-e4 e7-e5 2.მg1-f3 d7-d6 3.d2-d4 მb8-d7 4.კf1-c4 კf8-

e7? 5.d4:e5 d6:e5 6.ლd1-d5! მg8-h6 7.კc1:h6 g7:h6

8.ლd5:f7#

7) 1.e2-e4 e7-e5 2.მg1-f3 მb8-c6 3.კf1-c4 მc6-d4? 4.მf3:e5??

ლd8-g5! 5.მe5:f7 ლg5:g2 6.ეh1-f1 ლg2:e4+ 7.კc4-e2 მd4-

f3#

100

8) 1. e2-e4 c7-c6; 2. d2-d4 d7-d5; 3. მb1-c3 d5:e4; 4. მc3:e4

მb8-d7 5. ლd1-e2 მg8-f6?? 6. მe4-d6#

9) 1.e2-e4 e7-e5; 2.მg1-f3 d7-d6; 3.კf1-c4 კc8-g4; 4.მb1-c3

მb8-c6 5.მf3:e5? კg4:d1?? 6.კc4:f7+ მფe8-e7 7.მc3-d5#

10) 1.e2-e4 d7-d6 2.d2-d4 მb8-d7 3.კf1-c4 g7-g6 4.მg1-f3 კf8-

g7? 5.კc4:f7+ მფe8:f7 6.მf3-g5+ მფf7-f6?? 7.ლd1-f3# axla gaarCieT samoswavlo miniaturuli partiebi:

11) kaproni-kordie, 1976 weli

1. e4 c5 2.b4 cb 3.a3 f6 4.e5 მd5 5.ab e6 6.მf6 d6 7.კc4 de

8.მ:e5 ლc7 9.კb2 მd7 10.ლd2 მ5f6? 11.მ:f7! მფ:f7

12.ლ:e6+ მფg6 13.ლf7+ მფh6 14.ეa3 Savebi danebdnen.

12) ioneri-tartakoveri, 1928 weli

1. e4 c5 2.მf3 მf6 3.მc3 d5 4.ed მ:d5 5.მe4 e6 6.d4 cd 7.მ:d4 კe7

8.კb5+ კd7 9.c4 მf6 10.მc3 0-0 11.0-0 ლc7 12.ლe2 მc6

13.მf3 ეf e8 14.კg5 მg4! 15.კ:f7? მd4!TeTrebi danebdnen

13) petrovi-Simanski, 1847 weli

1. e4 e6 2.d4 d5 3.ed ed 4.c4 კb4+ 5.მc3 მe7 6.მf3 კg4 7.კe2 de

8.0-0 კ:f3? 9.კ:f3 c6 10.ლe2 ლ:d4? 11.ეd1 ლf6? 12.მe4 ლe6

13.a3! კa5 14.კg4 ლg6 15.კf5! მ:f5 16.მf6++ მფf8 17.ლe8#

14) reti-tartakoveri, 1910 weli

1. e4 c6 2.d4 d5 3.მc3 de 4.მ:e4 მf6 5.ლd3 e5? 6.de ლa5+ 7.კd2

ლ:e5 8.0-0-0! მ:e4? 9.ლd8+! მფ:d8 10.კg5++ მფe8 11.ეd8#

დავალება 10

1. mocemul diagramaze Savebma unda iTamaSon: a)

mg8-f6 ბ) კf8-c5 გ) g7-g6 დ)d7-d6

101

2. mocemul diagramaze Savebma unda iTamaSon:

a) mg8-f6 ბ) კf8-g7 გ) მc6-d4 დ)d7-d6

3. gaakeTeT SamaTi erT svlaSi:

1) T.: mff4, ლg2 (2); შ.:მფh5 (1)

2) თ.:მფa3, ლd8 (2); შ.:მფb1 (1)

3) თ.:მფg1 ლa1, ეa7 (3); შ.:მფf8 (1)

4) თ.:მფa1, ლg3, კc4 (3); შ.:მფh1 (1)

5) თ.:მფf4 ლb5, ეb2 (3); შ.:მფe1 (1)

102

20. კომბინაცია და ფორსირებული ვარიანტი

,,TiTqmis yvela debiutSi SeiZleba moiZebnos

iseTi svlebi, romlebic ar Camouvardebian

Teoriuls, Tu gamocdili da Zlieri

moTamaSe SeZlebs mTeli kombinaciis sawyis

punqtidan maT gadaqcevas~.

mixeil Cigorini

partiebis garCevisas Tqven mravaljer SevxvdebiT

lamaz variantebs, forsirebul manevrebs, figurebisa

da paikebis Sewirvas. yovelive es gamiznulia an

SamaTis gasakeTeblad, an materialuri upiratesobis

misaRebad, an poziciis gasaumjobeseblad, an yaimis

misaRwevad. kidev erTxel gavixsenoT, rom kombinacia

aris forsirebuli varianti SewirviT, romlis

daxmarebiTac dadebiTi Sedegi miiRweva an pozicia

xarisxobrivad umjobesdeba.

Wadraki yvelas kombinaciis gulisTvis uyvars.

kombinacia Wadrakis mSvenebaa. is afeTqebas hgavs.

kombinaciis dros figurebi kargaven TavianT pirvan-

del Rirebulebas, xdeba maTi gadafaseba.

kombinaciebis raodenoba usasruloa. Tqven gaec-

nobiT aTamde yvelaze gavrcelebul kombinaciis

saxeebs.

kombinaciis arsebobas Seqmnil poziciaSi mianiS-nebs motivi anu dafaze Seqmnili situacia. ra SeiZleba iyos kombinaciis motivi? mowinaaRmdegis mefis Seviwroebuli mdgomareoba, figurebs Soris darRveuli kavSiri, bolo horizontalis sisuste,

103

mefisa da lazieris erT xazze mdebareoba da kidev bevri ram.

kombinaciis motivis ganxorcieleba xdeba ideis anu Temis saSualebiT. maSasadme, idea aris meTodi, romliTac kombinacia sinamdviled iqceva.

kombinaciis warmatebaSi didi mniSvneloba aqvs mis swor, uSecdomo gaangariSebas da miRebuli poziciis swor Sefasebas. amitom am mxriv saWiroa sistematuri varjiSi, bevri kombinaciis gacnoba da gadaTamaSeba. ganvixiloT yvelaze gavrcelebuli kombinaciebi.

1). gatyuebis kombinacia. am kombinaciiT mowinaaR-mdeges Sewirvis saSualebiT aiZuleben datovos Tavisi adgili da gaxsnas misasvleli mniSvnelovani ujrisaken an xazisaken. magaliTi:

T.: mfh1, ლb2, მd6; პ.პ.: a2, b3, h3 (6) შ.: mfg8, ლg5, ეf7;

პ.პ.: a7, b6, h7 (6)

1. ლb2-h8+! მფ:h8 2.მ:f7+ მფg7 3.მf7:g5 2). Setyuebis kombinacia. am kombinaciiT Sewirvis

saSualebiT CvenTvis saintereso figuras vityuebT saWiro ujraze. magaliTi: petrosiani-paxmani, bledi, 1961 weli

1. ლ:f6+ მფ:f6 2.კe5+ მფg5 3.კg7! და შავები დანებდნენ

გარდაუვალი შამათის გამო.

104

3). ormagi dartyma ewodeba erTdroulad mowina-

aRmdegis or obieqtze muqaris Seqmnas. Cveulebriv, am

dros Setevis erT-erTi obieqti iRupeba da Semtevi

mxare materialur upiratesobas aRwevs.

magaliTebi:

1)

2) T.: mff1, ლc1, კe2; პ.პ.: a2, b2, e4, f3 (7) შ.: mfg7, ლd4,

მf4; პ.პ.: a4, b4, e5, f7 (7)

1...ლd4-g1+ 2. მფf1:g1 მf4:e2+ 3. მფe2 მe2:c1-+

3) petrosiani - simagini, 1956 weli

T.: mfh1, ლa8, მg5, კh2; პ.პ.: a4, c4 (6) შ.: mfg7, ლd6, ეf7;

პ.პ.: a7, c5, e5, h7 (7)

1.კh2-e5+ ლd6:e5 2.ლa8-h8+ მფh8 3.მg5:f7+ მფg7

4.მf7:e5+-

4). dabma aris kombinaciis erT-erTi yvelaze gavr-

celebuli motivi, romelSic xdeba lazieriT, etliT

an kuTi mowinaaRmdegis iseT figuraze an paikze

Seteva, romelTac ar SeuZliaT dabmis xazidan

wasvla, vinaidan faraven ufro ZviradRirebul

figuras an ujras.

105

ganvixiloT magaliTebi:

2) T.:mfg1, ლa3, ეe1, კe4; პ.პ.:a2, f2, g2, h2 (8) შ.:mff8, ლe7,

ეh8, კe8; პ.პ.: b6, f7, g7, h7 (8)

1. კc6! ლ:a3 2. ეe1:e8#

3) T.:mfh1, ლg6, ეa1ეh3 კe5; პ.პ.:a2, b2, c4, f4, g2, h2 (11)

შ.:mfh8, ლf2, ეa8, ეf8 მგ4; პ.პ.: ა7, ბ6, c5, g7, h7 (10) rogor iTamaSebdiT SavebiT? 5) gaxsnili qiSi. am taqtikuri xerxis dros svlas

akeTebs erTi figura, qiSs ki acxadebs meore figura. magaliTebi:

1. მc6+ da Savebi kargaven laziers.

2) T.:mfc2, ეf6, კe5; პ.პ.:a2, b3, c3, g2, h3 (8);

106

შ.: mfh8, ლa3, ეb7, კe3, კf7, მf8; პ.პ.:b4, g6, h7 (9)

1.ეg6#

6) ormagi qiSi. es aris gaxsnili qiSis iseTi saxe, rodesac gaxsnili da gamxsneli figurebi erT-droulad ucxadeben qiSs mowinaaRmdegis mefes. ganvixiloT magaliTi: mesoviCi-slobodiani, 1937.

T.:mfg1, ლc7, ეf1, მh4; პ.პ.:a3, b5, c4, f2, g3 (9);

შ.: mff8, ლh3, ეe4, კb7; პ.პ.:a7, b6, g7, h7 (8)

1....ლh1!! 2.მფ:h1 ე:h4++ 3.მფg1 ეh1# 7) wisqvili. es kombinacia gaxsnili qiSis erT-

erTi saxea. am dros ori an meti gaxsnili qiSi gamoiyeneba da, rogorc wesi, masSi monawileobs etli da ku. es ori figura qmnis wisqvilis borbalis msgavs meqanizms. ganvixiloT magaliTebi:

1) T.:მფb2 ეg7 კc7; პ.:b3 (4);

შ.:მფh8 მf8 მh6 კf7; პ.პ.:d7, g4 (6)

1.ე:f7+ მფg8 2.ეg7+ მფh8 3.ე:d7+ მფg8 4.ეg7+ მფh8 5.ე:g4+

მფh7 da TeTrebi igeben.

2) თ.:მფg1, ეh2, კf5; პ.: a2 (4); შ.:მფg8, ლa2, ეc2; პ.პ.:f7, g7

(5)

1. კh7+ მფh8 2.კ:c2+ მფg8 3.კh7+ მფh8 4.კd3+ მფg8 5.კ:c4 da TeTrebi igeben.

3) tore-laskeri, moskovi, 1925 weli

107

1. კf6!! ლ:h5 2.ე:g7+ მფh8 3.ე:f7+ მფg8 4.ეg7+ მფh8 5.ე:b7+

მფg8 6.ეg7+ მფh8 7.ეg5+ მფh7 8.ე:h5+ მფg6 da TeTrebi

igeben.

8) daxSuli SamaTi. am kombinaciis dros Sewirvis

saSualebiT mowinaaRmdegis mefes sakuTari figurebi

uketaven gasaqcev gzas. igi mTlianad daxSulia Tavisi

figurebiT. ganvixiloT magaliTebi:

1. მh6++ მფh8 2.ლg8+! ე:g8 3.მf7#

2) lusenas etiudi. espaneTi, 1497 weli.

თ.:მფd5, ლc6, მe5 (3);

შ.:მფg8, ლa4, ეa8, ეb8; პ.პ.:g7,h7 (6)

1. ლe6+ მფh8 2.მf7+ მფg8 3.მh6++ მფh8 4.ლg8+! ე:g8

5.მf7#

108

3) Semdeg poziciaSi SamaTi or svlaSia.

1.ეh6! gh 2.g7# ან 1.ეh6! ~ (ნებისმიერი სვლა) 2.ეh7#

დავალება 11

SamaTi or svlaSi

1. T.:mfd6, ლc3; პ.პ: f2,f3,h3 (5); შ.:მფg5, ლh5; პ.პ.:f5,g6(4)

2. T.:mfg1, ლg3, მd7; პ.პ: f2,g2,h2 (6); შ.:მფg8, ლa5, ეa8,

ეh8, კg7; პ.პ.:a7,b7,f7,h7 (9)

3. T.:mfh1, ლb4, ეd1; პ.პ: f6,g2,h3 (6); შ.:მფg8, ლa7, ეf8;

პ.პ.:f7,g6,h7 (6)

4. T.:mfh1, ლf8, კc3; პ.პ: a2,b3,c4,h2 (7); შ.:მფh8, ლh5, კe5,

კg8; პ.პ.:a7,c6,h7 (7)

5. T.:mfc1, ლh6, ეh2, კd3, მf3; პ.პ: a2,b2, c3, d4, f2, g2, h5

(12);

შ.:მფh8, ლd8, ეa8, ეg8,კc8, კg7; პ.პ.:a7,b7,c6,e6, f7, g6,

h7(13)

6. T.:mfc1, ლh6, ეh2, კd3, მf6; პ.პ: a2,b2, c2, e4, e5 (10);

შ.:მფh8, ლe7, ეd4, კe8, მf8; პ.პ.:a7,b5,c6,e6, h7(10)

109

7. .T.:mfa2, ლe5 ეg5; პ.პ: a3,b2,c3 (6); შ.:მფh6, ლc1, ეb8;

პ.პ.:e3, g6, h7 (6)

8. T.:mfg1, ლf7, ეe1, კb3; პ.პ: a2,b2, c2, f2, g2, h2 (10);

შ.:მფh8, ლd8, ეa8, კd7; პ.პ.:a7,b7,c7,d6, h7(10)

9. T.:mfb1, ლg4, ეd1, ეh3, კd3; პ.პ: a3,b2, e5, f6, h2 (10);

შ.:მფh8, ლd8, ეd4, ეg8 კc8; პ.პ.:b3, c6, e6, f7, g6, h7(11)

10. T.:mfh1, ლe6, ეf6; პ.პ: a3,b2, f5, g4, g2, h4 (8);

შ.:მფh7, ლc8, ეa8, ეh8; პ.პ.:a6, b7, c6, g7, h6 (9)

11. T.:mfa4, ლe4, კb1, კf6, მh3 (5); შ.:მფh7, ლg8, ეh8, კc3,

კg6; პ.:h6 (6)

12. T.:mfg1, ლb2, ეd3, კe6, მf4; პ.პ: a2, d5, f2, g2, h2 (10);

შ.:მფh8, ლg7, ეd8, მa5,კa6; პ.პ.:a7,b6, f5, g6, h7(10)

21. ენდშპილის ძირითადი პრინციპები.

მარტივი ენდშპილები

,,moWadrake, romelic didi simaRleebisaken

miiswrafis, valdebulia uyvardes, icodes da

SeeZlos endSpilis TamaSi~.

lev polugaevski

endSpili, rogorc ukve aRvniSneT, Wadrakis

partiis daskvniTi nawilia. igi iseTive mniSvne-

lovania, rogorc debiuti da mitelSpili. moWadrakem

unda icodes, rogori endSpilisaken unda

miiswrafodes da rogor unda iTamaSos es endSpili.

110

daboloebebis tipobrivi poziciebis codna moWad-

rakes uadvilebs azrovnebas da aZlevs drois

ekonomias.

endSpilis mTavari strategiuli amocanaa paikis

winsvla lazierSi gasayvanad. amitomac Zalze izr-

deba paikTa roli. erTi zedmeti paiki xSirad

sakmarisia gamarjvebis mosapoveblad.

daboloebaSi mefes ukve xifaTi ar emuqreba. is

safaridan gamodis da aqtiurad ebmeba brZolaSi.

radgan mefe endSpilSi Semtevi aqtiuri figuraa,

amitom, ar unda dagvaviwydes endSpilSi mefis

centralizeba.

endSpilSi cota figuraa da amitom TiToeuli

maTganis roli Zalze izrdeba. aucilebelia maTi

maqsimaluri gaaqtiureba da urTierTSeTanxmeba.

endSpilSi xSirad partiis bedi erT tempzea damoki-

debuli, amitom saWiroa drois faqtors yuradReba

mivaqcioT da uazrod ar davkargoT arc erTi tempi.

endSpilis Seswavla daviwyoT yvelaze martivi

poziciebiT, kerZod, mefe da paiki mefis winaaRmdeg.

Zlieri mxaris strategiuli gegmaa paikis `gacocx-

leba~. susti mxare cdilobs gamsvleli paikis win

daikavos adgili. jer vnaxoT magaliTi, rodesac paiki

mefis dauxmareblad gadis lazierSi.

111

diagramaze wiTeli xazebiT gamoyofilia paikis

kvadrati, romlis TiToeuli gverdi tolia im manZi-

lisa, romelic paiks aSorebs gamsvleli ujrisagan.

poziciis Sefasebisas gamoiyeneba kvadratis wesi,

romelsac iyeneben variantebis gaTvlis gasaad-

vileblad.

Tu susti mxaris mefe ukve imyofeba kvadratSi an

Tavisi svliT Sedis masSi, maSin yaimia. winaaRmdeg

SemTxvevaSi mefe paiks ver aCerebs. igulisxmeba, rom

TeTrebis mefe TamaSSi aqtiurad ar monawileobs.

poziciaSi: T.:mfh6, პ.a2(2); შ.:მფf2 (1) Tu TeTrebis

svlaa, maSin 1. a2-a4 svliT igeben, radgan Savi mefe

kvadratSi ver Sedis. ar dagvaviwydes, rom TeTr paiks

sawyisi poziciidan SeuZlia or ujraze gadasvla. Tu

am poziciaSi Savebis svlaa, maSin 1....mff2-e3 isini

kvadratSi arian da yaimia.

ganvixiloT Semdegi mniSvnelovani pozicia:

112

am poziciaSi arc erT mxares ar awyobs svlis

gakeTeba: Tu TeTrebis svlaa 1. mfe6 da patia. Tu Save-

bis svlaa 1....mfd7 2. მფf7 da paiki lazierSi gadis.

am poziciaSic arc erT mxares ar awyobs svlis

gakeTeba. Tu TeTrebis svlaa da iTamaSeben mefiT

Savebic iTamaSeben mefiT da sawyis pozicias miviRebT

an 1. f7+ მფf8 2. მფf6 da patia. Tu Savebis svlaa 1....mff8

2. f7 მფg7 3.მფe7 da paiki lazierSi gadis.

mefeebis pirispir dgomas erTi ujris daSo-

rebiT, opozicia ewodeba. am dros svlis gakeTeba

orive mxarisTvis araxelsayrelia. iseT pozicias,

romelSic arc erT mxares ar awyobs svlis gakeTeba,

ormxrivi cugcvangi ewodeba. ganvixiloT magaliTebi:

1) T.:mfc4, პ.a4 (2); შ.:მფd7 (1). 1. mfc4-d5 da igeben

113

2) T.:mfa5, პ.a4 (2); შ.:მფa8 (1) yaimia svlis rigis

miuxedavad.

3) T.:mfc6, პ.b5 (2); შ.:მფa7 (1) mogebaa svlis rigis

miuxedavad. marTlac, TeTrebis svlis dros 1.

mfc7 მფa8 2. mfb6 მფb8 3. mfa6 მფa8 4. mfb6 მფb8 5.

b7 da paiki gadis lazierSi.

Savebis svlis dros: 1.... მფa8 2. mfc7 მფa7 3.

c6+ da paiki gadis lazierSi an 1.... მფb8 2. mfb6

მფa8 3.b6+ da paiki gadis lazierSi.

4) T.:mfd6, პ.d5 (2); შ.:მფd8 (1) mogebaa svlis rigis

miuxedavad.

ganvixiloT kidev erTi mniSvnelovani pozicia

am poziciaSi, Tu Savebis svlaa, maSin TeTrebi

advilad igeben. marTlad, 1....mfc7 2.მფc5 მფc8 3. მფb6

მფb8 4. მფ:a6 da igeben an

1.... მფd8 2. მფd6 მფc8 3.c7 მფb7 4. მფd7 da igeben.

TeTrebis svlis SemTxvevaSi saqme ufro rTu-

ladaa da mogebisaTvis TeTrebma unda mimarTon e.w.

114

samkuTxedis wess, romlis saSualebiTac maT SeuZ-

liaT SavebisTvis svlis gadacema.

1. mf.d4! mf.d8 (ar SeiZleba 1... mf.c7 2 mf.c5-is gamo)

2. mf.c4 mf.c8 3. mf.d5!

TeTrebma d4,c4,d5 (samkuTxedi) ujrebis gamoye-

nebiT moaxerxes SavebisaTvis svlis gadacema. 3... mf.c7

4. mfc5 an 3...mfd8 4.mfd6 da TeTrebi igeben.

praktikaSi aseve xSirad gvxvdeba etlebis

daboloebebi. ganvixiloT umartivesi tipiuri

poziciebi:

1.ee1 mfd7 2.ee4! eh1 Sav etls ar SeuiZlia h

vertikalis datoveba,

radgan mas daikavebs TeTri etli, Semdeg mefe

daikavebs h xazs da TeTrebi gaacocxleben paiks. 3.

mff7 ef1+ 4.mfg6 eg1+5.mff6 eg2 6. ee5 ef2+ 7.mfg6 eg2+ 8.eg5 da

paiki lazierSi gadis an 5...ef1+ 6.mfg5 eg1 7.eg4! da

TeTrebi igeben. mogebis amxerxs xidi ewodeba.

ganvixiloT meore pozicia.

115

Savebi flangidan uteven TeTrebis mefes da

aRweven yaims:

1...ea8+2.mfd7 ea7+ 3.mfd6 ea6+mfc7 ea7+ da yaimia. yaimi

ganapiroba im garemoebam, rom etli mefes utevs

"grZeli mxridan".

Semdeg poziciaSi etli mefes utevs "mokle

mxridan".

1...ea8+ 2.mfc7 ea7+ 3. mfc8 ea8+ 4.mfb7 da TeTrebi

igeben.

Semdegi pozicia aRmoCenilia andre dankan

filidoris (1726-1795) mier da mis saxels atarebs.

116

1...eb6! 2.f6 eb1 3.mfg6 eg1+da mudmivi qiSiT yaimia.

ganvixilod kidev erTi pozicia imave Temaze.

1. mfg6 ef1! mff6 mfg8! (Savebi ageben 2...mfe8-ze: 3.ea8+

mfd7 4. ef8! ef2 5.mfg7 mfe7 6.f6 mfd7 7.ea8 eg2+ 8.mff8 ef2 9.f7

eg2 da Semdeg viyenebT "xidis" meTods. aq agreTve igebs

manevri: ea8-a4-h4-h8-g8) 3.ea8+mfh7 4.ef8 ea1! da etli

grZel mxares ikavebs. 5.ee8 ef1!6.mfe6 mfg7 da yaimia.

sainteresoa poziciebi, romleSic etli da kidura

paiki ebrZvis etls. Tu paiki miyvanilia a7 ujramde,

rodesac Savi mefe aswrebs g7 an h7 ujrebze

moxvedras, maSin yaimia.

117

am poziciaSi Secdomaa 1...mff7, 2.eh8! e:a7 3.eh7+

svlebis gamo.1... mfg7 an 1...mfh7 yaims iZleva. Tu am

diagramaze mefeebi dganan TeTrebis h5, xolo Savebis

h3, maSin TeTrebi igeben Semdegi lamazi manevriT:

1. mfg5 მფg3 2.მფf5 მფf3 3.მფe5 მფe3 4.მფd5 მფd3 5.მფc5

მფc3 6.ეc8! ე:a7 7.მფb6+ da TeTrebi etls igeben.

Tu TeTrebi a paiks miiyvanen a6 ujramde, maSin

maTi mogebis gegmaa: mefe daayenon a7 ujraze da Semdeg etlis daxmarebiT gaiyvanon paiki. qvemoT mogvyavs diagrama, romelSic aRniSnulia TeTri mefis zona, rodesac mogeba ar xerxdeba.

magaliTisaTvis TeTri mefe davsvaT e6 ujraze.

maSin TamaSi SeiZleba gagrZeldes Semdegnairad: 1....

ეh1! 2.ეa7+ მფg8! 3.მფf5 ეh6! 4.მფe5 ეg6 5.მფd5 ეf6 6.ეa8+ მფg7

118

7.მფc5 ეf5+ 8.მფb6 ეf6+ 9.მფa7 ეf7+ 10.მფb6 ეf6+ 11. მფc5 ეf5+

12.მფd6 ეf6+ 13.მფe5 ეh6 14.a7 ეa6 15.მფd5 ეa1 da yaimia.

დავალება 12

1) T.: mfe8, ეf1; პ.:e7 (3); შ.: მფg8, ეa2 (2) svla

Savebisaa. etlma daikava grZeli mxare, magram

Savebi yaims mainc ver aRweven. ratom?

2) T.: mfg6, ეd1; პ.:f6 (3); შ.: მფg8, ეa8 (2) monaxeT

mogebis gegma.

3) T.: mfd1, ეa8; პ.პ.:a7,f5 (4); შ.: მფf7, ეa2; პ.:g7 (3)

TeTrebi igeben.

4) T.: mfh3, ეa8; პ.:a7 (3); შ.: მფf7, ეa1 (2) svla

TeTrebisaa. SeuZlia Tu ara maT mogeba?

22. საჭადრაკო შეჯიბრებებში მონაწილეობა.

სამაგალითო ლიტერატურის ნუსხა nusxa

,,Wadraki SesaniSnavi garTobaa:

TamaSis dros visvenebT muSaobisagan

da gvaviwydeba Cveni usiamovnebani~.

lev tolstoi

rogor unda vimuSaoT sakuTar Tavze, rom gavxdeT kargi moWadrake? es sakiTxi ainterebs axalbeda moWad-rakeebs. cxadia, erT-or weliwadSi axalbeda karg

119

TamaSs ver iswavlis, Tu intensiurad ar imuSava sakuTar Tavze, monawileoba ar miiRo turnirebSi, ar imecadina Teoriis dasaufleblad. vnaxoT ras gvirCeven

didi moWadrakeebi. ,,moWadrakes rkinis neრvebi unda hqondes. ai ratom aris fizikuri momzadeba, Tu ara yvelaze mniSvnelovani, saWadrako momzadebis aucile-beli elementi~, ambobs maqs eive. daostatebisaTvis mTavaria praqtikuli TamaSisa da Teoriis dauflebis swori Sexameba. ,,xSirad kiTxu-loben, rogor unda moemzado Zlieri Semadgenlobis turnirSi saTamaSod. me mgonia monawileoba rac SeiZleba bevr turnirSi, axalgazrda moWadrakis momza-debis yvelaze kargi formaa~, gvaswavlis paul keresi.

axalbedam guldasmiT unda gaarCios Tavisi da ostatTa gaTamaSebuli partiebi. Tavis partiebSi mona-xos xarvezebi, ostatTa partiebSi ki - poziciis Sefaseba, gegmis arCeva, kombinaciis momzadeba, sadebiuto ideebis xorcSesxma da sxva. ostatTa partiebSi yvelaferi ufro gasagebia, roca igi komentirebulia erT-erTi avtoris an gamoCenili moWadrakis mier. dabolos, moWadrake mudam unda ecnobodes periodul saWadrako presas, rom iyos Tanamedrove Wadrakis ganviTarebis kursSi.

moviyvanoT wriul turnirebSi monawileobis dros Sexvedrebis rigiTobis cxrilebi.

120

121

moviyvanoT saWadrako literaturis mcire

CamonaTvali, romelic mogexmarebaT Wadrakis

saidumloebebSi Rrmad wvdomisaTvis.

1. giorgi maWaraSvili, daviT gurgeniZe - Wadrakis

gakveTilebi. Tbilisi 2005

2. aleqsandre arseniZe - Wadraki damwyebTaTvis.

quTaisi, 2002

3. Tengiz giorgaZe - Wadraki. Wadrakis Teoriis

swavlebis meTodebi da saWadrako azris

ganviTarebis istoria. Tbilisi, 1999

4. Tengiz giorgaZe - qarTuli Wadrakis mematiane

sam wignad. wigni pirveli. ,,mecniereba~ Tbilisi,

1995

5. Tengiz giorgaZe - qarTuli Wadrakis mematiane

sam wignad. wigni meore. ,,mecniereba~ Tbilisi,

1997w.

6. Tengiz giorgaZe - qarTuli Wadrakis mematiane

sam wignad. wigni mesame. ,,mecniereba~ Tbilisi,

2000w.

7. viqtor gogliZe, henrix kaspariani – gamoCenil

moWadrakeTa 100 kombinacia. Tbilisi, 1958w.

8. gia nadareiSvili - saWadrako etiudebi.

,,nakaduli~ Tbilisi, 1965w.

9. gia nadareiSvili - saWadrako etiudebi.

sablitgami Tbilisi, 1952w..

10. velimir kalandaZe - maradiuli moZraoba. 111

saWadrako etiudi.'Tbilisi, 1994w.

11. daviT gurgeniZe - viswavloT endSpili. Tbilisi,

2004

122

12. maqs eive - Wadrakis leqciebis kursi. Tbilisi,

1948

13. Т. Гиоргадзе - Окно в шахматный мир. Тбилиси. 2004г.

14. Е.И. Умнов - Что такое шахматная композиция. ФиС,

Москва, 1954г.

15. Т. Гиоргадзе, Д.Гургенидзе - Александр Доборджгинидзе

– выдающийся грузинский шахматный композитор.

Тбилиси, 2003.

16. Советский шахматный этюд. Сборник ФиС, Москва , 1955.

17. А.Я.Рохлин - Шахматные миниатюры. Минск, 1979.

18. В.Панов, Я.Эстрин - Курс дебютов. ФиС, Москва , 1968.

19. П.Романовский - Мительшпиль, М., ФиС, 1960.

20. И.О.Липницкий - Вопросы современной шахматной

теории, киев, 1956.

21. Л.М.Слуцкий, М.И.Шерешевский - Контуры эндшпиля.

М., ФиС,1989.

22.М.И. Дворецкий - Исскуство анализа. М., ФиС,1989.

23. Шахматное окончание. Пешеные, слановые, коневые.

Под общей редакцией гроссмейстера Ю.Авербаха. М.,

ФиС,1956.

24. В.Р. Зак - Пути совершествования. М., ФиС, 1988.

25. Я.Нейштадт-По следам дебютных катастроф. Москва,

физкультура и Спорт 1979.

26. Г.М. Каспарян-555 этюдов-миниатюр. Ереван, 1975.

27. Шахматы-школе. Составители Б.С.Гершунский,

А.Н.Костьев. Москва, ,,Педагогика,,, 1990

123

28. А.С.Суэтин - Середина игры в шахматной партии. Минск,

1961.

29. Э.Я.Гик-Компьютерные шахматы. М., ФиС, 1990.

30. А.С.Суэтин - Путь к мастерству. М., ФиС, 1980.

31.m.TxeliZe – Wadraki damwyebTaTvis. Tbilisi 2011.

32. m.TxeliZe – moWadrakis sadebiuto repertuaris

damuSavebis meTodika. nawili pirveli. samecniero

Jurnali `inteleqti~ #3(50) 2014w.

33. m.TxeliZe – taqtika Wadrakis partiaSi: `ra aris

saWadrako kombinacia~ samecniero Jurnali `inteleqti~

#3(53) 2015w.

34. m.TxeliZe – moWadrakis sadebiuto repertuaris

damuSavebis meTodika. saWadrako Zala da SemTxveviToba

WadrakSi. nawili meore. samecniero Jurnali ̀ inteleqti~

#2(53) 2017w.

35. m.TxeliZe – moWadrakis sadebiuto repertuaris

Sedgenis meTodika. nawili mesame. samecniero Jurnali

`inteleqti~ #3(59) 2017w.

124

23. სამაგალითო თემები რეფერატებისათვის

,,aravin dainanebs dros, romelsac

Wadraks dauTmobs, radgan igi xels

gviwyobs... yovel profesiaSi~.

tigran petrosiani

Wadraki saocrad lamazi TamaSia. imdeni kombina-cia, ramdenic WadrakSia, sportisa da xelovnebis arc erT dargs ar gaaCnia. yvelasadmi Cveni keTili rCevaa iswavlon Wadrakis TamaSi miuxedavad asakisa.

amisaTvis arsebobs bevri saWadrako literatura. Cveni kidev erTi wigni vfiqrobT am saqmes waadgeba.

mogvyavs samagaliTo Temebi referatebisaTvis, romelTa damuSaveba unda SeZlon damwyebma moWadra-keebma.

1. Wadrakis warmoSoba da ganviTareba saqar-TveloSi.

2. Wadraki Zvel qarTul mwerlobaSi. 3. ratom unda iswavlebodes Wadraki skolebSi. 4. kavSiri Wadraksa da filosofiasa da

fsiqologias Soris. 5. andria dadiani da misi Semoqmedeba. 6. saWadrako kompoziciis warmoSoba da

ganviTareba saqarTveloSi. 7. vaxtang qarselaZe - moWadrake, mwvrTneli,

adamiani.

125

8. mefe da paiki mefis winaaRmdeg. kvadratis wesi. samkuTxedis wesi.

9. etli da kidura paiki etlis winaaRmdeg. 10. etli da paiki etlis winaaRmdeg.

24. რატომ უნდა ისწავლებოდეს ჭადრაკი

სკოლაში saTauridan gamomdinare Cven ganvixilavT im sakiTxebs,

romlebic jamSi mogvcemen pasuxs dasmul kiTxvaze da imazec

Tu ratom sportis yvela saxeobidan maincdamainc Wadraki unda

iswavlebodes skolaSi rogorc erT-erTi savaldebulo sagani.

gamoCenili germaneli mwerlis Stefan cvaigis Semdegma

sityvebma: `Wadraki, romelmac droiT gamocdas gauZlo,

ukeTesia vidre adamianis yvela wigni da qmnileba. igi

erTaderTi TamaSia, romelic yvela xalxis da yvela epoqis

kuTvnilebaa~. Cemze am sityvebma udidesi STabeWdileba

moaxdina, magram es iyos Cemi subieqturi azri da mivyveT

faqtebs:

a) 1988 wels saberZneTis qalaq salonikSi Catarebul

fide-s morig saerTaSoriso kongresze miRebul iqna Semdegi

gadawyvetileba:

`vaRiarebT ra Wadrakis aRmzrdelobiT did SesaZleblobebs,

romelic Tavis TavSi Seicavs mecnierebis, xelovnebis da

sportis elementebs, mis keTilSobilur gavlenas adamianis

pirovnebis harmoniul ganviTarebaze, Seiqmnas fide-s

saerTaSoriso komisia `Wadraki-yvelas~, gaewios rekomendacia

fide-Si Semavali yvela qveynis Wadrakis federaciebs,

awarmoon aqtiuri propaganda, saorganizacio da meToduri

126

muSaoba yvela asakis dasainterseblad WadrakiT, gansakuT-

rebuli yuradReba miaqcion axalgazrdobis saWadrako sayo-

velTao swavlebas~.

b) am gadawyvetilebas ase gamoexmaura WadrakSi msoflio

mecamete Cempioni gari kasparovi: `Wadraki aucileblad unda

iswavlebodes skolebSi zogadi ganaTlebisaTvis, inteleqtisa

da mtkice xasiaTis Camosayalibeblad~.

g) aviRoT amonaridi 2009 wlis 8 maisis gazeT ̀ lelo~-

dan saqarTvelos Wadrakis federaciis prezidentis giorgi

giorgaZis interviudan, romelic man misca Jurnalist zviad

SaTiriSvils: `migvaCnia, rom skolaSi Wadraki aucileblad

unda iswavlebodes da erT-erT prioritetul sagnad

iTvlebodes. am meTods ukve mimarTes Turqebma, rac maT did

momavals uqadis, imave gzas kidev ramdenime qveyana adgas~.

samecniero-teqnikuri progresis ganviTarebis tempebma,

samecniero informaciis zrdam, urTulesi kompiuteruli

kompleqsebis Seqmnam da kidev bevrma siaxlem uSualod

imoqmeda skolaze. mTeli msoflios progresuli nawili,

pedagogebi, meTodistebi, mecnierebi mixvdnen, rom skola veRar

aZlevs moswavleebs yvela SemTxvevisaTvis saWiro codnas.

cxadia, aucilebelia saskolo ganaTlebis sistemis Zireuli

gardaqmna. movusminoT WadrakSi msoflio meore Cempions,

maTematikis profesors emanuil laskers: `swavleba unda iyos

damoukidebeli azrovnebis unaris ganivTareba~. Cven gvinda

winsvla, msoflioSi erT-erTi wamyvani rolis dakaveba swavla-

aRzrda-ganaTlebis sferoSic. Cvenma mTavrobam amis misaRwevad

centraluri adgili miakuTvna saskolo ganaTlebis sistemaSi

moswavleebSi SemoqmedebiTi pirovnebis Tvisebebis Camoyali-

bebas, rom maT SeZlon momaval cxovrebaSi aqtiuri monaw-

ileoba miiRon Cveni samSoblos ukeTsi momavlis SenebaSi.

pedagogiur literaturaSi aRwerilia moswavleTa Semo-

qmedebiTi Tvisebebis formirebis mravali gansxvavebuli meTodi

mecadineobebis procesSi da mecadineobebis Semdeg. modiT

127

davekiTxoT Cvens Tavs: riTi jobia aRniSnulis misaRwevad

Wadraki magaliTad maTematikas, fizikas, an saskolo sxva

sagans?

pasuxis gasacemad saWiroa verkveodeT bavSvis fsiqo-

logiaSi, vicodeT misi qcevis formebi. kerZod, skoliswinare

asakis da dawyebiTi skolis asakis axalgazrdebis qcevis

formebi, maTi qcevis is forma, romelsac dominanturi roli

ukavia yvela danarCen formebs Soris. amis gasarkvevad,

mivmarToT msoflioSi erT-erT yvelaze avtoritetul

mecniers, Cvens sasiqadulo akademikoss dimitri uznazes.

batoni dimitris Tanaxmad, skoliswinare asakis da dawyebiTi

skolis asakis (1-6 klasi) bavSvis qcevis ZiriTadi forma,

romelic mTels am asakobriv safexurze batonobs, aris

swavlis wyurvili. cxadia, am asakSi mis cxovrebaSi didi

adgili ukavia agreTve TamaSs, garTobas, sports.

swavla gansxvavdeba Sromisagan da uaxlovdeba TamaSs.

magram arc swavla da TamaSi aris erTi da igive. swavla

yovelTvis gulisxmobs raRacas, romelic moswavles garedan

eZleva maswavleblis mier da moswavle iZulebulia swavli-

saTvis Zalebi daxarjos.

TamaSis SemTxvevaSi moswavle TviTon irCevs an qmnis

TamaSs da sakuTari surviliT xarjavs Zalebs. swored es aris

principuli gansxvaveba qcevis am or formas Soris.

Wadrakis gakveTili skolaSi Semodis rogorc TamaSi da

swored TamaS-TamaS xdeba bavSvebSi im Tvisebebis formireba,

romelic ayalibebs maT rogorc pirovnebas, rogorc

SemoqmedebiT pirovnebas.

dRevandel pirobebSi, rodesac msoflios mraval

wertilSi daZabulobis kerebia, ganxeTqilebaa xalxebsa da

saxelmwifoebs Soris, saerTaSoriso urTierTobebSi ndobisa

da keTilmosurneobis deficitia, xalxebis daaxloebis da

urTierTobis nebismier SesaZleblobas xeli unda SevuwyoT,

stimuli mivceT. swored Wadraki imsaxurebs gansakuTrebul

128

yuradRebas da xelSewyobas da ai ratom. Wadraki xelmisa-

wvdomia yvela asakis adamianisaTvis, misi erovnebis, rjulis,

materialuri mdgomareobis, politikuri Sexedulebis da a.S.

miuxedavad. erTiani saWadrako simbolika winapirobas iZleva

am sferoSi saerTaSoriso TanamSromlobisaTvis, urTierTdax-

marebisaTvis. Wadraki Tavisi arsiT namdvili mSvidobis

despania.

SegaxsenebT fide-s devizs; `Cven yvela erTi ojaxi varT~.

gavixsenoT isic, rom fide-Si gawevrianebulia milionobiT

moWadrake sxvadasxva qveynidan. sxvaTa Soris mec var fide-s

wevri. Cemi saregistracio nomeria: 13601555.

Wadraki gonebrivi, SemoqmedebiTi TamaSia. igi itacebs

adamianis gonebas, romlisTvisac Semoqmedeba bunebrivi

miswrafebaa. WadrakSi miniaturuli saxiT asaxulia brZoliT

aRsavse Cveni cxovreba. TvalnaTliv Cans adamianis gonebis

Zala, fantazia, xasiaTi, Sromisunarianoba, gemovneba. amave

dros Wadraki gvaswavlis fiqrs, dakvirvebas, logikur,

Tanamimdevrul azrovnebas, sxvisi azris pativiscemas, metoqis

Canafiqris angariSgawevas. svlis rigiToba mogviwodebs

moTminebisaken.

dabolos, minda Sevexo CemTvis yvelaze saintereso

sakiTxs – ratom aris Wadraki xelovnebis erT-erTi dargi.

ufro metic, Wadraki ara marto xelovnebis erT-erTi dargia,

aramed is xelovnebis yvela dargebidan gamorCeuli,

araCveulebrivi dargia da me amas davamtkiceb. WadrakSi xelo-

vneba mJRavndeba ara marto dasrulebul saWadrako nawar-

moebebSi, rogoricaa partiebi, amocanebi, etiudebi da ase

Semdeg, analogurad xelovnebis sxva dargebisa, rogorcaa

literatura, ferwera, musika da sxva. WadrakSi xelovneba

dinamikaSic mJRavndeba anu partiis TamaSis dros, etiudis

Sedgenis dros, isini iqmneba mayurebelTa Tvalwin, maTi

TanamonawileobiT da saWadrako nawarmoebis Semqmnelebs

TviTonac ara aqvT garantia, rom miaRweven winaswar cnobil

129

Sedegs. es yvelaferi gansxvavebulia magaliTad musikaluri

nawarmoebis Sesrulebisagan, romelic sruldeba winaswar

dawerili partituris an notebis mixedviT, baletisgan, cek-

visgan, operisgan da a.S. romlebic sruldeba winaswar

Sedgenili gegmis mixedviT. aris kvlav saWiro ramis mtkiceba,

Tu sakmarisia es argumentebi?

ar SemiZlia ar moviyvano WadrakSi msoflio meeqvse

Cempionis mixeil botvinikis Semdegi sityvebi: `violinos

Rirebuleba imaSi mdgomareobs, rom misi daxmarebiT SeiZleba

SevqmnaT da gadmovceT musikaluari nawarmoebebi, romlebic

Semfaseblebs aniWeben mxatvrul siamovnebas. Wadrakis Rirebu-

leba ki imaSi mdgomareobs, rom misi daxmarebiT SeiZleba

SevqmnaT logikuir nawarmoebebi, romlebic aseve aniWeben Sem-

faseblebs mxatvruli siamovnebas~.

Wadrakis SemTxvevaSi, Semfasebels mowons adamianis azr-

ovnebis logikuri mxare, gamoxatuli saWadrako specifikur-

mxatvrul saxeebSi. adamianis azronveba ki udavod sinamdviles,

realobas warmoadgens. me minda es paragrafi davamTavro yvela

drois uZlieresi moWadrakis, msoflio meoTxe Cempionis

aleqsandre alioxinis sityvebiT, romelmac cxovrebaSi

uamravi gaWirveba, ubedureba, imedgacrueba da vin icis kidev

ra ar gadaitana, magram erTi yvelaze didi natvra mainc

Seusrulda – is erTaderTi msoflio Cempionia, romelic ise

gardaicvala, rom Cempionoba aravisTvis dauTmia: ̀ CemTvis Wad-

raki xelovnebaa da ara TamaSi. diax, me Wadraki xelovnebad

mimaCnia da sakuTar Tavze viReb yvela im movaleobas, rasac

igi Tavis momxreebs akisrebs~.