1

ვახუშტი მენაბდე  

კონსტიტუციური სამართლის სპეციალისტი 

ადამიანის უფლებების სწავლებისა  და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)

კონსტიტუციური

 

ცვლილებების

 

მეორე

 

ტალღა

 

2013 წლის 13 ივნისს  ინიცირებული კონსტიტუციური კანონების 3 პროექტი რიგით მეორეა,

რაც 2012 წლის  ოქტომბრის   საპარლამენტო  არჩევნების   შემდეგ  ფორმირებულმა 

 საპარლამენტო უმრავლესობამ  შესთავაზა  ქართულ  საზოგადოებას. ცვლილებების  მიზანია 

აღმოფხვრას ის  ხარვეზები, რაც ქართულ კონსტიტუციას გააჩნია და რომლებიც ყველაზე მეტ 

პრობლემას  ქმნიან  ჩვენი  უზენაესი  კანონის  კონსტიტუციონალიზმის   პრინციპებთან 

 შესაბამისობის თვალსაზრისით.

1.

  ორმაგი

 

მოქალაქეობა

 

უქმდება   საქართველოს  კონსტიტუციის 29 მუხლის 11 პუნქტი, რომლის  მიხედვითაც 

,,პრეზიდენტის, პრემიერ-მინისტრის, პარლამენტის  თავმჯდომარის  თანამდებობა  არ 

 შეიძლება  ეკავოს  საქართველოს  იმ  მოქალაქეს, რომელიც  იმავდროულად  უცხო  ქვეყნის 

მოქალაქეა.’’  შესაბამისად  ცვლილების  შემდეგ  ორმაგი  მოქალაქეობის  მქონე  პირებს  ექნება 

ზემოაღნიშნული თანმდებობების დაკავების უფლება.

მოქალაქეობის ინსტიტუტი თავისთავად წარმოადგენს ინდივიდისა და  სახელმწიფოს  შორის 

მიმართების  ინსტრუმენტს, თუმცა  აქვე  უნდა  ითქვას, რომ  ეს  ერთადერთი  ამგვარი 

ინსტრუმენტი  არ  არის. არსებითად  მეტად  მნიშვნელოვანია   ისეთი  საკითხები, როგორიც 

არის  გადასახადების  გადახდა, იურისდიქცია,  საცხოვრებელი  ადგილი  და   სხვა. თუ 

დავაკვირდებით მოქალაქეობის მნიშვნელობის დინამიკას, უკანასკნელი რამდენიმე ათეული 

წლის  განმავლობაში  ის  მსოფლიოში  უფრო  და  უფრო  მცირდება. ამ  ფონზე  ალოგიკურია 

 საქართველოს   სტანდარტი, კერძოდ  ის, რომ   სახელმწიფო  აღიარებს  ადამიანს   საკუთარ 

მოქალაქედ, თუმცა  მას  მეორე  ქვეყნის  მოქალაქოების  გამო  არ  აძლევს უფლებას დაიკავოს 

ზოგიერთი თანამდებობა.

 სუვერენიტეტის  პრობლემა  აქ არ  დგას, რადგან  ეს  საკითხი  მხოლოდ  მაშინ  წარმოიშობა,

როდესაც  კონკრეტული  ქვეყნის  მოქალაქეობის  არმქონე  პირის   საარჩევნო  უფლებით 

 სარგებლობაზეა  საუბარი, ამ  შემთხვევაში  კი  პირს  საქართველოს  მოქალაქეობა  აქვს. რაც 

 შეეხება  სახელმწიფო უსაფრთხოების არგუმენტს, ის ნაკლებ დამაჯერებელია გამოსადეგობის 

თვალსაზრისით. ჯერ  ერთი  იმიტომ, რომ  აღნიშნული  თანამდებობები  არის  ქვეყნის 

უმაღლესი  წარმომადგენლობითი  თანამდებობები  და  ლოგიკურად  მათი  მხრიდან  არ 

არსებობს მოტივაცია  სხვა ქვეყნის  სასარგებლოდ პრიორიტეტების  დასახვაზე, ისევე როგორც 

უმაღლესი  თანმდებობის  მქონე  პირის  მხოლოდ  საქართველოს  მოქალაქეობა  არ  მოიცავს 

რაიმე  მექანიზმს  მათ  მიერ   სახელწმიფო  ინტერესების  უგულვებელყოფის  დასაზღვევად.

ამდენად  შემოთავაზებული ცვლილება ლოგიკური და მისაღებია.

 

2

2. 

მთავრობისა

 

და

 

პარლამენტის

 

ზოგიერთი

 

უფლებამოსილება

 

უქმდება 2013 წლის  მორიგი  საპრეზიდენტო  არჩევნების  შედეგად  არჩეული  პრეზიდენტის 

მიერ  ფიცის  დადების  მომენტისთვის  ასამოქმედებელი  კონსტიტუციის 811  მუხლი,

რომლითაც  განსაზღვრულია  ნდობის  ნეგატიური  ვოტუმი. აღნიშნული  ინსტიტუტი  ერთ-

ერთი  იყო  იმ  დებულებიდან, რაც  ყველაზე  დიდ  კრიტიკას  იმსახურებდა 2010 წლის 

რეფორმის  შედეგად  შემუშავებულ რედაქციაში. იგი მთავრობას პარლამენტთან  მიმართებაში 

არაპროპორციულად   დიდ  ძალაუფლებას  ანიჭებდა; ამდენად, მისი  გაუქმება  პოზიტიური 

მოვლენაა.

 შემოთავაზებული ცვლილებებით ასევე უქმდება პრემიერის  სამომავლო უფლებამოსილება,

პარლამენტის  მიერ  მთავრობისთვის  ნდობის  გამოცხადების  შემდეგ  საკუთარი  სურვილის 

 შესაბამისად  შეეცვალა  მთავრობის  ნებისმიერი (მათ  შორის  ყველა) წევრი და  ნარჩუნდება 

დღევანდელი  ჩანაწერი,  რომლის  მიხედვითაც  მთავრობის   შემადგენლობის 1/3-ით 

განახლების  შემთხვევაში  აღმასრულებელი  ხელისუფლების  ბირთვი დაშლილად ითვლება 

და  მას  ხელახლა  სჭირდება  საკანონმდებლო ორგანოს  მიერ  ნდობის  გამოცხადება. თუმცა 

დღეს მოქმედ რედაქციას ერთი  ხარვეზი გაჩნია, კერძოდ, ნორმის  სიტყვასიტყვით წაკითხვის 

 შემთხვევაში ბუნდოვანია ეს 1/3 განახლება მხოლოდ ძველი მინისტრების  ახალი  სახეებით 

ჩანაცვლებას  გულისხმობს, თუ  აქ  ასევე  მოიაზრება  მთავრობის  წევრებს   შორის   შიდა 

გადანაცვლება. ვინაიდან  ნდობის  გამოცხადების   დროს  პარლამენტი   ხმას  აძლევს 

კონკრეტულ  მთავრობას (იმ   სტატუს  კვოს, ფორმაციას, როგორადაც  იგი  პარლამენტში 

წარდგა) უპრიანია  დაზუსტდეს  ჩანაწერი  და ,,განახლებად’’ ჩაითვალოს   შიდა 

გადანაცვლებაც.

ცვლილებებით  შემოდის  ახალი წესი, რომლის  მიხედვითაც თუ პარლამენტი ვერ  ახერხებს 

მთავრობის  მიერ  წარმოდგენილი  ბიუჯეტის  დამტკიცებას, ეს  ჩაითვლება  უნდობლობის 

პროცედურის  დაწყებად. ამის   შემდეგ, თუ  პარლამენტმა  უნდობლობის  პროცედურა 

ბოლომდე  ვერ  მიიყვანა, მაშინ  პრეზიდენტი  დაითხოვს  პარლამენტს  და  დანიშნავს 

რიგგარეშე  არჩევნებს. თავისთავად  არაფერია  განსაკუთრებული  იმაში, რომ  პარლამენტი,

რომელიც ვერც ბიუჯეტს ამტკიცებს და ვერც ამ ბიუჯეტის ინიციატორ მთავრობას უცხადებს 

უნდობლობას, პრეზიდენტმა დაითხოვოს.  საპარლამენტო რესპუბლიკას (გინდაც  შერეული 

მმართველობის რესპუბლიკას) ახასიათებს  ამგვარი  რეგულირებები. მით  უმეტეს,

 შემოთავაზებულ  ვარიანტში  უპირატესობა  პარლამენტს  ენიჭება, ბიუჯეტის 

დაუმტკიცებლობის  შემდეგ დაიწყოს უნდობლობის პროცედურა, მაშინ როდესაც ზოგიერთი 

მოდელის  მიხედვით, ბიუჯეტის  დაუმტკიცებლობის   შემთხვევაში, პრეზიდენტს  რჩება 

დისკრეცია  აირჩიოს, მთავრობას  გადააყენებს  თუ  პარლამენტს  დაითხოვს. თუმცა, ახალ 

მოდელში  არის  ერთი  დეტალი, რაც  აღმასრულებელ  და  საკანონმდებლო  ხელისუფლებას 

 შორის  კონფლიქტის  გადაწყვეტის  უაღრესად  დიდი   საფრთხის   შემცველ  ინსტიტუტად 

აქცევს, კერძოდ, ეს  არის უნდობლობის  გამოცხადების უჩვეულად რთული და  გაწელილი 

პროცედურა. ამგვარი  მექანიზმის  არსებობის  პირობებში   შემოთავაზებული  ცვლილება 

 საბიუჯეტო  საკითხებში  პარლამენტს  ნოტარიუსის ფუნქციამდე დაიყვანს.  საკანონმდებლო 

ორგანო ამ მიმართულებით ფაქტობრივად მარიონეტი  ხდება მთავრობის  ხელში. ამგვარად,

ან  უნდა  შენარჩუნდეს 2010 წლის  მოდელი, ან  არადა  უნდა  გამარტივდეს  უნდობლობის 

პროცედურა.

 

3

კიდევ ერთი ცვლილება  შედის 2010 წლის ცვლილებების ამოქმედების თარიღში. არსებული 

ჩანაწერით  ის  ძალაში  უნდა   შევიდეს ,,2013 წლის  მორიგი   საპრეზიდენტო  არჩევნების 

 შედეგად  არჩეული  პრეზიდენტის  მიერ  ფიცის  დადების  მომენტიდან’’. ეს  ჩანაწერი 

განმარტების  თვალსაზრისით  გარკვეულ  პრობლემებს  ქმნიდა  ვადამდელი  საპრეზიდენტო 

არჩევნების  შემთხვევაში.

არსებობს  აღნიშნული  დებულების  განმარტების  ორი  გზა. პირველი, გრამატიკული:

კონსტიტუციის ტექსტის  სიტყვასიტყვით გაგებით, ვადამდელი  საპრეზიდენტო  არჩევნების 

 შემთხვევაში 2010 წლის ცვლილებები ძალაში ვერ  შევა, რადგან ნორმის ტექსტში  საუბარია 

,,მორიგ’’ საპრეზიდეტნო  არჩევნებზე, რაც  თავის  თავში  საპრეზიდენტო  ვადის  ამოწურვის 

 შემდეგ გამართულ არჩევნებს მოიცავს და გამორიცხავს ,,რიგგარეშე’’ არჩევნებს.

განმარტების  მეორე  გზა  თელეოლოგიურია. ცხადია, რომ 2010 წლის  კონსტიტუციური 

ცვლილებების   საპრეზიდენტო  ვადაზე  მიბმა  გამოწვეული  იყო  მოქმედი  პრეზიდენტის 

ფაქტორით. მიხეილ   სააკაშვილს 2008 წლის   საპრეზიდენტო  არჩევნებზე  ამომრჩეველმა 

მანდატი  მიანიჭა   სწორედ  იმ  უფლებამოსილების  ფარგლებში, რომელსაც  იმ  მომენტში 

არსებული  კონსტიტუცია  ითვალისწინებდა. პარლამენტის   მიერ  ამ  უფლებამოსილების 

არსებითი   შეცვლა  არ  იქნებოდა  გამართლებული  კონსტიტუციონალიზმის   პრინციპების 

გათვალისწინებით. ამიტომ 2010 წლის  ცვლილების  ძალაში   შესვლა  მიება  მომდევნო 

არჩევნების  შემდეგ  ახალი  პრეზიდენტის  მიერ  ფიცის  მიღების  თარიღს. ამდენად, ნორმის 

თელეოლოგია (და  შესაბამისად ცვლილებების ამოქმედების თარიღი) ორიენტირებულია  არა 

იმაზე  არჩევნები ,,მორიგია’’ თუ ,,რიგგარეშე’’ , არამედ  ელექტორატის  მიერ  ახალი 

პრეზიდენტისთვის ახალ უფლებამოსილებაში ნდობის გამოცხადებაზე. ამგვარად, ვფიქრობ,

რომ  მიუხედავად  იმისა  თუ  რომელი  არჩევნები  ჩატარდებოდა, კონსტიტუცია  მაინც 

 შევიდოდა ძალაში.

აქვე  უნდა  აღინიშნოს  ერთი  დეტალი: კონსტიტუციის  ძალაში  შესვლა  მიბმული  იყო  ორ 

პირობაზე, მოვლენაზე - ,,მომდევნო  საპრეზიდენტო  არჩევნები’’ და თარიღი - 2013 წელი.

ორივე  პირობა  პრობლემურია. პირველზე  ზემოთ  იყო   საუბარი. რაც   შეეხება  თარიღს,

თეორიულად  შესაძლებელია  არჩევნები 2013 წელს  არ  ჩატარდეს, მაგალითად,  საომარი  ან 

 საგანგებო  მდგომარეობის  გამო, რაც  ასევე  წარმოშობს  კითხვის  ნიშნებს  ცვლილებების 

ძალაში   შესვლასთან  დაკავშირებით . ამდენად, ცვლილება  თარიღსაც  უნდა   შეეხოს.

 შესაბამისად, ძალაში   შესვლის  პირობად  უნდა  განისაზღვროს  მხოლოდ  ერთი,

ახლადარჩეული პრეზიდენტის მიერ  ფიცის მიღება.

 სხვა მხრივ, ეს მიმართულება დადებითია, ვინაიდან იგი ბოლოს მოუღებს ზემოთ აღწერილ 

დისკუსიას  და  აღმოფხვრის  იმ   შესაძლო  არალეგიტიმურობის   პრობლემას, რომელიც 

რიგგარეშე  არჩევნების   საჭიროების  დადგომის   შემთხვევაში 2010 წლის  მოდელის 

ამოქმედების პირობებში  შეიძლება კონსტიტუციას  შექმნოდა.

3. 

კონსტიტუციის

 

გადასინჯვა

 

2010 წლის  ცვლილებებით, ,,კონსტიტუციის  გადასინჯვის  კანონპროექტი  მიღებულად 

ჩაითვლება თუ  მას  საქართველოს  პარლამენტის ორ თანამიმდევრულ  სესიაზე  სულ ცოტა 

 სამი  თვის  ინტერვალით  მხარს  დაუჭერს   საქართველოს  პარლამენტის   სრული 

 შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედი’’. მოგვიანებით ეს ციფრი ¾-მდე გაიზარდა (რაც 

 

4

თავისთავად  არ  არის  იდეალური  მოდელი,  თუმცა  არსებულს  სჯობს).  შემოთავაზებული 

პროექტის  მიხედვით,  ეს  დებულება  უქმდება  და  კონსტიტუციის  ცვლილებისთვის 

ნარჩუნდება უბრალო 2/3-ის ანუ 100 დეპუტატის მხარდაჭერის მოთხოვნა.

კონსტიტუცია იმაზე მეტია ვიდრე  საპარლამენტო უმრავლესობის (რაც არ უნდა დიდი იყოს 

მათი მანდატების რაოდენობა) შეხედულებები ქვეყნის მმართველობის პრინციპების   შესახებ.

როდესაც  ქვეყნის  მართვისთვის  ელექტორატი  მანდატს  აძლევს  რომელიმე  პოლიტიკურ 

ძალას, იგულისხმება რომ ეს მანდატი თამაშის არსებული წესების პირობებშია  გადაცემული 

და თავის თავში ამ წესების  შეცვლის უფლებამოსილებას არ გულისხმობს. თამაშის წესების 

 შეცვლის  უფლება  აქვს  ამომრჩველს  და  არა  მხოლოდ  წარმომადგენელს, ეს  ნიშნავს  რომ 

 საზოგადოებაში  უნდა  არსებობდეს  კონსენსუსი  კონსტიტუციის   ცვლილებების  მიმართ.

არსებობს მრავალი მოდელი ამ მიზნის მისაღწევად. ჩვენ კონტექსტში მნიშვნელოვანია , რომ 

წამყვანი  პოლიტიკური  ძალა  იოლად  აგროვებს   საპარლამენტო  მანდატების 2/3- ს, რაც 

კონსტიტუციას  არსებული კვორუმის პირობებში პარტიულ დოკუმენტად აქცევს. საუკეთესო 

გზად  შეიძლება  მიჩნეულ  იქნას  პლურალური  ვოტუმი, რომელიც  კვაზირეფერენდუმულ  

 ხასიათს   შეიცავს (აქვე  დავძენ, რომ  მხოლოდ  რეფერენდუმით  კონსტიტუციის  მიღებას 

მიზანშეწონილად   არ  მივიჩნევ), რაც,  საუკეთესო   შემთხვევაში, ორ  კენჭისყრას  და 

კენჭისყრებს  შორის  არჩევნებს  მოიცავს, და  ამომრჩეველს  შესაძლებლობას  აძლევს  მისცეს 

კონსტიტუციის  შეცვლის მანდატი  საკუთარ წარმომადგენლებს.