UNIVERSITE D’ANTANANARIVO

ECOLE NORMALE SUPERIEURE

FORMATION INITIALE

C.E.R. LETTRES MALGACHES

MEMOIRE

Pour l’obtention du

Certificat d’Aptitude Pédagogique de l’Ecole Normale

C.A.P.E.N.

Présenté par :

HANITRINIAINA Florida Stéphanie

FANDALINANA SÔSIÔ-ANTRÔPÔLÔJIKA NY JONO

AN-DRANOMASINA AO AMIN’NY FOKONTANY

ANKIAKABE DISTRIKAN’I MAROANTSETRA FARITRA

ANALANJIROFO

Directeur de recherche : RAZAIARISOA Marie Olga

Maitre de conférences à l’ENS Université

d’Antananarivo

Antananarivo, 13 Février 2015

UNIVERSITE D’ANTANANARIVO

ECOLE NORMALE SUPERIEURE

FORMATION INITIALE

C.E.R. LETTRES MALGACHES

MEMOIRE

Pour l’obtention du

Certificat d’Aptitude Pédagogique de l’Ecole Normale

C.A.P.E.N.

Présenté par :

HANITRINIAINA Florida Stéphanie

FANDALINANA SÔSIÔ-ANTRÔPÔLÔJIKA NY JONO

AN-DRANOMASINA AO AMIN’NY FOKONTANY

ANKIAKABE DISTRIKAN’I MAROANTSETRA

FARITRA ANALANJIROFO

Président : SOLO RAHARINJANAHARY

RAHARIMALALA Anatolie

Professeur Titulaire et de direction à

l’Université d’Antananarivo

Raporteur : RAZAIARISOA Marie Olga

Maitre de conférences à l’ENS Université

d’Antananarivo

Examinateur : RAKOTOARISON Angelot

Maître de conférences

Antananarivo, 13 Février 2015

TENY FISAORANA:

Hoy ny ohabolana: ―asa vadi-drano tsy vita raha tsy hifanakonana‖, tsy mihambo ho

nahavita samirery ity asa fikarohana ity araka izany ny tenanay fa ny fanampiana nataon’ireo

mpampianatra sy mpanabe isaky ny ambaratonga, ny tolo-tanana nataon’ireo tapaka sy

namana, ny fianakaviana, ny tompon’andraikitra sy ny mponin’Ankiakabe no nahatontosanay

ity asa fikarohana ity ho vokatra azo aroso toy izao.

Mahafaly anay noho izany ny manolotra fisaorana feno fankasitrahana ho azy ireo.

Tsongaina manokana amin’izany:

Ramatoa SOLO RAHARINJANAHARY RAHARIMALALA Anatolie Professeur

Titulaire et de direction à l’Université d’Antananarivo, Ecole Normale Superieure, Filoha

mpitarika izao asa izao, ho ambinin-java-manasatra sy ho heni-kaja hatrany anie ianao.

Andriamatoa RAKOTOARISON Angelot, maitre de conférences eto amin’ny ENS

nanaiky ho mpitsara ity asa ity; Adriamanitry ny fiadanana anie no hitahy sy hanome fitahiana

ho anareo.

Ramatoa RAZAIARISOA Marie Olga, maitre de conférences eto amin’ny ENS

Oniversite d’Antananarivo, Mpampakateny izay nanaiky tamim-pitiavana nitantana anay

tamin’ity asa ity. Ankasitrahanay tanteraka ny fahafoizan-tenany izay tsy nitandro hasasarana

nitarika sy nanoro anay ny lalan-kizorana nandritra ny asa fikarohana, na dia maro aza ny

andraikitra sahanina.

Ireo tompon’andraikitra rehetra ao amin’ny ―Ecole normale superieure, mampandeha

antsakany sy andavany ny fiainan’ny sekoly ka nahafahanay mpianatra nanatontosa ny

fianarana lazaina manokana ao anatin’izany dia:

- Andriamatoa talen’ny sekoly izay miahy sy mandrindra ny fizotran’ny

fampianarana;

- Ireo mpampianatra rehetra ao amin’ny sampana Teny Malagasy, izay nanofana

anay. Ny fifamenoan’ny fahalalana nomen’izy ireo tokoa mantsy no fototra iray

nahatsanganana ity asa ity

- Andriamatoa ADRIAMAHAZO Jean Claude filohan’ny sampana izay tsy

nandala fotoana sy harerahana nifanakalo hevitra sy niara-nitapatapaka ahitra taminay.

- Tsy hadinoina ireo mpiara-mianatra indray mihiran’ny andiany ZOMITA izay

nifanohana sy nifanome tanana nandritra ny fotoam-pihofanana.

- Andriamatoa RAHARIJAONA Alphonse ray mpiahy anay andiany ZOMITA.

Omem-pakasitrahana indrindra:

- Ireo mponina ao Ankiakabe tsy nanosi-bohon-tanana anay fa nandray amim-

pitiavana ary nanaiky nifampiresaka taminay.

Ireo tompon’andraikitra ao an-toerana izay namoha varavarana ary nandray anay

tamim-pitiavana, ahitana ireo sokajin’olona samihafa natoninay tamin’ny fandavorariana ny

asa izay hialan-tsiny fa tsy ho àry ho voatanisa eto noho ny hamaroany. Misaotra azy ireo

izahay fa tondro tokana tokoa tsy mahazo hao.

Farany nefa manana ny lanjany dia ireo Ray aman-dreny sy ireo iray tampo izay

nanohana sy nampahery anay hatrany. Andriamanitra anie hanome hery anay hahafahanay

hamaly izay rehetra nataonareo tsirairay avy taminay.

1

FANONDROAN-TAKILA

Fanalavan-teny…………………………………………………………………………...….5

Lisitry ny sarintany ................................................................................................................. 6

Lisitry ny kisary ...................................................................................................................... 6

Lisitry ny sary ......................................................................................................................... 6

Lisitry ny fafana ...................................................................................................................... 6

Voambolana manokana ........................................................................................................... 7

0-TENY FAMPIDIRANA

0-1-Ny anton’ny safidy .......................................................................................................... 11

0-1-1 Ny petrakolana.............................................................................................................. 12

0-1-1-1-Ny antony nifidianana ny lohahevitra ....................................................................... 12

0-1-1-2-Ny antony nisafidianana ny toerana.......................................................................... 13

0-1-2-Ny petrakevitra ............................................................................................................ 14

0-2-Ny tanjona sy ny zava-kendrena...................................................................................... 14

0-3-Ireo asam-pikarohana efa nisy momba ny jono .............................................................. 15

0-4-Izay mampiavaka ity asa ity ........................................................................................... 15

0-5-Ny fomba nanatontosana ny asa fikarohana sy ny fandalinana ....................................... 15

0-5-1-Ny lalan-tsaina na teoria sy ny paika nenti-niasa ......................................................... 16

0-5-2-Ny asa momba ny tahirin-kevitra sy ny akora ............................................................. 17

0-5-2-1-Ny fanangonana ny tahirin-kevitra .......................................................................... 17

0-5-2-2-Ny fanangonana ny akora sy ny firotsahana an-tsehatra .......................................... 18

0-6-Olana natrehina tamin’ny fanatontosana ny asa sy ny vahaolana noraisina ................... 19

0-7-Fetran’ny asa ................................................................................................................... 21

0-8-Ny drafitra ....................................................................................................................... 21

I- FAMPAHAFANTARANA NY SEHATRA SY NY TONTOLON'NY

FANADIHADIANA

I-1-Ara-jeografia .................................................................................................................... 22

I-1-1 Ny distrikan’i Maroantsetra .......................................................................................... 23

I-1-2 Ny fokontanin’Ankiakabe ............................................................................................. 24

I-1-3 Ny toe-tany .................................................................................................................... 26

I-1-4 Ny ranomasina .............................................................................................................. 33

I-2- Ara-tantara....................................................................................................................... 36

I-2-1- Ny foko Betsimisaraka ao Maroantsetra ...................................................................... 37

2

I-2-2- Ireo foko madinika mandrafitra ny foko Betsimisaraka ao Maroantsetra ................... 39

I-2-3- Ny tantaran'ny mpanjono ............................................................................................. 40

I-3- Ny lamim-piarahamonina sy ny sosialy .......................................................................... 42

I-3-1- Ny rafi-pitantanana ...................................................................................................... 42

I-3-1-1- Ny rafi-pitondrana .................................................................................................... 43

I-3-1-2- Ny rafi-panabeazana ................................................................................................. 45

I-3-1-3- Ny fitsaboana sy ny fahasalamana ........................................................................... 48

I-3-1-4- Ny finoana ................................................................................................................ 51

I-3-2- Ny fomba amam-panao ................................................................................................ 52

I-3-2-1- Ny fiterahana ........................................................................................................... 52

I-3-2-2- Ny famorana ............................................................................................................. 53

I-3-2-3- Ny fanambadiana ..................................................................................................... 54

I-3-2-4- Ny fahafatesana ........................................................................................................ 57

I-3-2-5- Ny Famadihana ......................................................................................................... 58

I-4- Ny fiharian-karena sy ny foto-pivelomana hafa ankoatra ny jono .................................. 60

I-4-1- Ny fambolena .............................................................................................................. 60

I-4-2- Ny fiompiana ............................................................................................................... 62

I-4-3- Ny taozavatra sy ny fidiram-bola hafa ......................................................................... 62

II- NY TONTOLON'NY JONO AN-DRANOMASINA AO ANKIAKABE

II-1- Ny zava-misy eo amin'ny tonton'ny asa fanjonoana an-dranomasina ao Ankiakabe .... 65

II-1-1- Ny lalàna mifehy ny tontolon’ny asa fanjonoana ....................................................... 66

II-1-1-1- Lalàna ara-panjakana .............................................................................................. 66

II-1-1-2- Ireo dina ifehezana ny fari-dranomasina ao amin'ny VOI Ankiakabe .................... 68

II-1-2- Ireo fitaovam-panjonoana ampiasain’ny mpanjono ao Ankiakabe ............................ 70

II-1-2-1- Ny harato ................................................................................................................. 71

II-1-2-2- Ireo karazana fintana ............................................................................................... 78

II-1-2-3- Ny Sihitra ................................................................................................................ 79

II-1-2-4- Ny lakana ampiasaina ............................................................................................. 80

II-1-3- Ny fotoam-panjonoana ............................................................................................... 84

II-1-3-1- Ny Vanim-potoana isian’ny trondro ....................................................................... 84

II-1-3-2- Ny fiaingana ............................................................................................................ 86

II-1-3-3- Mandritra ny maha eny an-dranomasina ................................................................. 86

II-1-3-4- Ny fiverenana .......................................................................................................... 87

II-1-4- Ny vokatra .................................................................................................................. 88

3

II-1-4-1- Ny fisehon’ny vokatra ............................................................................................. 89

II-1-4-2- Ny fomba fikirakirana sy fitehirizana ny vokatra ................................................... 91

II-1-4-3- Ny lalam-barotra misy hanaparitahana ny vokatra ................................................. 93

II-2- Ny zava-misy ankapobeny momba ireo mpanjono ao Ankiakabe ................................ 93

II-2-1- Ireo sokajy misy ny mpanjono hita ao Ankiakabe ..................................................... 94

II-2-1-1- Ireo mpanjono mivondrona ao anaty fikambanana ................................................. 94

II-2-1-2- Mpanjono miasa tena .............................................................................................. 96

II-2-1-3- Ireo mpanjono mampiasa olona .............................................................................. 96

II-2-1-4- Ireo mpanjono miasa amin'olona ............................................................................ 97

III- NY FIATREHAN’NY MPANJONON’ANKIAKABE NY FIVOARANA SY NY

FIOVAM-PIAINANA MISY ANKEHITRINY

III-1- Ny fiainan'ny mpanjono ao Ankiakabe sy ny fidiran'ny fandrosoana .......................... 99

III-1-1- Ny zavatra nisy ankapobeny tao Ankiakabe talohan'ny fiparitahan'ny fivoaran'ny

teknôlôjia ................................................................................................................................ 99

III-1-1-1- Ny zava-nisy teo amin'ny lafim-piainana maro samihafa ...................................... 99

III-1-1-2- Ny fiainan'ny mponina ao ankiakabe ireo toe-javatra ireo ................................... 102

III-1-2- Ny fivoarana sy ny firoboroboan'ny teknôlôjia ........................................................ 104

III-1-3- Ny fiainan'ny mpanjonon'Ankiakabe ny fivoarana sy ny fandrosoan'ny teknôlôjia 106

III-1-3-1- Teo aloha............................................................................................................... 108

III-1-3-2- Ankehitriny ........................................................................................................... 109

III-1-3-3- Andavanandrom-piainan'ireo mpanjono ............................................................... 111

III-2- Ny fiantraikan'ny zava-baovao nentin'ny fandrosoana eo amin'ny jono an-

dranomasina ao Ankiakabe ................................................................................................... 112

III- 2-1- Ny vokatra tsara ...................................................................................................... 113

III-2-2- Ny lesoka .................................................................................................................. 114

III-2-3- Ny fiovam-piainana hita vokatry ny teknôlôjia maoderina...................................... 118

III-2-3-1- Ny lafiny tsara ....................................................................................................... 118

III-2-3-2- Ny lafiny ratsy ...................................................................................................... 119

III-2-4- Ireo fepetra noraisin’ny fanjakana sy ny tompon’andraikitra momba ny jono an-

dranomasina manoloana ny olan'ny jono an-dranomasina ................................................... 120

III-2-4-1- Fiaraha-miasa teo amin’ny mpanjono sy ny tetikasa ZAC ................................. 121

III-2-4-2- Famoahan’ny minisiteran’ny jono ny lalàna mandrara ny fampiasana ny

amikaoko ............................................................................................................................... 122

III-2-4-3- Ny fananganana tahirin-daoko harovana .............................................................. 123

4

III-2-4-4- Ny lesoka tamin’ireo fepetra noraisin’ny fanjakana sy nytompon’andraikitra .... 124

III-3- Ny fiatrehan' ny mpanjono any amin'ny firenen-kafa ny zava-misy manodidina ny

jono sy ny fiovam-piainana misy ankehitriny ....................................................................... 125

III-3-1- Ny zava-misy eo amin'ny sehatry ny jono any Afrika andrefana ............................ 126

III-3-1-1- Ireo olana atrehin'ny mpanjono ........................................................................... 126

III-3-1-2- Vahaolana noraisin'ny Afrikanina tandrefana ...................................................... 130

III-3-2- Fampitahana ny zava-misy niainan'ny mpanjono any Afrika andrefana sy ny zava-

misy iainan'ny mpanjono ao Ankiakabe ............................................................................... 138

III-3-2-1- Jery todika ho fanatsarana ny sehatry ny jono sy ny fari-piainan'ny mponina ao

Ankiakabe ............................................................................................................................. 141

III-3-2-2- Ny soso-kevitra ho fanatsarana ny fiharian-karena sy ny fiainan'ny mpanjono ... 142

III-3-2-3- Tantsoroka ho fanatsarana ny sehatry ny jono ao Ankiakabe .............................. 144

TENY FAMARANANA

Loharano nanovozan-kevitra ................................................................................................. 153

AKORA

5

FANALAVAN-TENY

ONG : Organisation Non Gouvernementale.

MNP : Madagascar National Parc.

WCS : Wildlife Conservation Society

PSDR : Projet Soutien du Développement Rural.

VOI : Vondron’Olona Ifotony.

PCDDBA : Plateforme de Concertatin de Développement Durable de la Baie

d’Antongil.

ZAC : Zone d’Amenagement Concerter

TPA : Tanora mPikambana Ankiakabe

CEG : Collège d’Enseignement Général

CEPE : Certificat d’Etude Primaire Elémentaire

CAPEN : Certificat d’Aptitude Pédagogique de l’Ecole Normale

EPP : Ecole Primaire Public

6

LISITRY NY SARINTANY

Sarintany 1: Ireo faritra roa amby roapolo mandrafitra an’i Madagasikara

Sarintany2: Ireo distrika sy ny kaominina manodidina ny Helodranon’Antongil

Sarintany 3: Ireo renirano manodidina ny Helodranon’Antongil

Sarintany 4: Ny foko betsimisaraka avaratra

LISITRY NY KISARY

Kisary 1: Ny ranovao

LISITRY NY SARY

Sary 1: Antsiranamborondolo

Sary 2: Mpanjono mampiasa ramikaoko

Sary 3: Harato vita amin’ny tadim-pintana

Sary 4: Harato eo am-panamboarana

Sary 5: Mpanjono mampiasa ―tamis‖

Sary 6: Ny ramikaoko

Sary 7: Ny sihitra

Sary 8: Ny lakan-jily

Sary 9 : Ny Lakan-drafitra

Sary 10: Ny fomba fanasana harato

Sary11: Ny salazana

LISITRY NY FAFANA

Fafana 1: Ireto fokontany hita ao amin’ny kaominina andrenivohitr’i Maroantsetra

Fafana 2: Ny fifandraisan’ny fiakaran’ny renirano amin’ny ranovao.

Fafana 3: Ny isan’ny mponina sy ny mpanjono ao Ankiakabe.

Fafana 4: Ny taonan’ny mponina ao ankiakabe

Fafana 5: Ny vokatra talohan’ny taona 2000

Fafana 6: Ny vokatra taty aorian’ny taona 2000

7

Voambolana manokana

A:

Ahandro: nahandro

Ahandro saroño: fomba fandrahoam-bary izay saromana na fonosina ravina longoza.

Antoram-bolana:fotoana mahafenomanana ny volana

Ataoraka: atsipy

D:

Davolana: diavolana

Diafotaka: vola omen’ny fianakavian’ny lahy ny zazavavy alaina ho vady ho vidin’ny

fandehanany tongotra mankany amin’ny toerana misy an’ilay lehilahy.

F:

Fañempo: fitaovana ampiasaina hampiempo ny zavatra iray ao anaty rano toy ny arato.

Fañokoarana: fanapongarana ny taolam-paty efa mihintsana avy ao anaty tany.

Fempiña: tototra

Folaka: taolana tapaka

G:

Gegy na samontabe: toetran’ny rano amin’ny volana fenomanana izay mihoatra ny

mahazatra ny haavony

H:

Haka: voambolana ampiasaina amin’ny renirano na ranomasina rehefa ritra.Tsy mitovy

amin’izay ny filazana azy raha dobo na farihy no ritra, lazaina hoe ritra fotsiny fa tsy haka.

Izany hoe tsy ny karazan-drano rehetra no ampiasana izany voambolana izany.

Harato harabaraba: harato vita amin’ny tadim-pintana, izany hoe tadim-pintana no rariana

ho lasa harato, alatsaka tsikelikely ao anaty rano ny fomba fampiasana azy na arabaraba ka

nahatonga izay anarany izay.

Harato ataoraka: harato vita amin’ny tadim-pintana na amin’ny karazana kofehy, atoraka

kosa ny fomba fampiasana azy.

Hazovato: vatam-paty vita amin’ny simenitra sy fasika ampiasaina amin’ny faty maina; iray

metatra ny halavany ary antsasa-metatra ny ampohiny na ny sakany.

L:

Laboe: zavatra boribory vita amin’ny plastika ampiasaina hampiempo harato.

Laoko: trondro

8

Longoza: Karazan-tsakamalao sy tamotamo ary sakarivobe mamoa mena, hanin’ny mpianala;

ataony solon-dovia ny raviny.

M:

Mañam-patana: fomba amam-panao hita amin’ny foko Betsimisaraka izay tanterahina

amin’ny fiterahana. Mitovy hevitra amin’ny ―mifana‖ aty Imerina.

Miaho: mihetsika, mihombo

Miahoranovao: mihetsika hadalana

Miaitry: ilazana ny zaza marary vokatry ny dona mahazo azy, ohatra: mianjera na latsaka

izay miteraka fanaviana ho azy. Ny fanafodiny amin’ny ankapobeny dia ny mihotra amin’ny

mpanotra.

Miboaka ampatana: mivoaka itany.

Miosiky: mihira ary hira mitovitovy amin’ny vakodrazana fahita eto ampovoan-tany

Mirôroño: midina

Mitaha: mitsabo

Mivadik’ozatra: fialan’ny hozatra amin’ny toerany noho ny dona mafy mahazo azy izay

miteraka fanaintainana ho an’ilay olona, mifanohitra amin’ny folaka.

Mpampivelona: Vehivavy mpampiteraka ny vehivavy bevohoka tonga andro. Renin-jaza hoy

ny aty afovoan-tany.

Mpanati-tsintaka: olona vitsivitsy avy amin’ny fianakavian’ny zazavavy nalaina vady

manatitra azy ho any amin’ny toerana misy an’ilay zazalahy naka. Miankina amin’ny isan’ny

mpanintaka ny isany, raha 5 ny mpanintaka, 10 kosa ny mpanati-tsintaka.

Mpanintaka: olona avy amin’ny fianakavin’ny lahy andeha haka ilay zazavavy ho alaina

vady. Ireo no manao ny fangatahana sy ny fombafomba rehetra.

Mpialakantoka: mpamoto-barotra.

Mpiambinjiny: zokiolona ao amin’ny fianakaviana, izay miahy ny lafiny fomban-drazana sy

ny fasan-drazana, mamoha izany raha misy ny ilana izany.

Mpisikidy: mpanasitrana na mpamantatra ny karazan’aretina na toe-javatra amin’nyalalan’ny

ravinkazo na voan-javatra.

N:

Naniny: nataony

O:

Orimbato: dingana arahina amin’ny fanambadiana Betsimisaraka, izay hametrahan’ny

andaniny sy ny ankilany ny fepetra itondrany tokantrano. Ohatra: filazan’ny andaniny sy ny

ankilany ny fady sy ny tsy mety aminy.

9

Ôvotro: tsiry malemy na vololona mbola tsy mivoaka ao anatin’ny zava-maniry toy ny

ravinala, rofia, palmie sy ny sisa, izay ampiasaina atao laoka.

K:

Kaoba: fitaovam-panihifana na fitaovana ampiasaina rehefa hanihitra.

R:

Ramikaoko: karazana harato izay madinika ny masony.

Ranomaso: andro iray natokana itomaniana ny olona iray maty hanehoana ny fiaraha-miory

amin’ny fianakaviana havan’ny maty.

Ranovao: fiovan’ny toetrandro eo amin’ny fizaram-bolana sy eo amin’ny fahafenoany. Izany

hoe mifandray amin’ny fipetraky ny volana ny toetrandro ka rehefa ho faty sy hiposaka ny

volana vaovao ary eo amin’ny fahafenoany dia miova ny toetrandro. Izay fiovana izay no atao

hoe ranovao.

Ranovao ankelisisany na

Ranovao ampamaky na

Ranovao manasa masom-bolana: fiovan’ny toetrandro na faharatsian’ny toetrandro

mialohan’ny hahafatesan’ny volana sy alohan’ny hivoahan’ny volam-bao.

Ranovao antoram-bolana: fiovan’ny toetrandro amin’ny fotoana maha fenomanana ny

volana

Rasahariana: fomba amam-panao hita any amin’ny Betsimisaraka avaratra izay anomezana

ny maty ny anjara fananany tamin’ny fahavelomany.

Rasavolana: ilazana ny lahateny atao amin’ny fahafatesana sy ny lahateny ataon’ny

mpivahiny alohan’ny handehanany hody.

Romba: zava-maniry ampiasaina amin’ny vehivavy avy miteraka amin’ny fotoana hivoahany

itany.

S:

Sintaka: dingana arahina amin’ny fanambadiana Betsimisaraka, amin’io no itondran’ny

fianakavian’ny zazalahy ilay zazavavy ho any amin’ny toerana misy azy.

Sohiky: aretina miteraka fahasemporana noho ny kohaka, ka ila tsy ho avy miaina izay

voany.

Sôroño: voambolana ilazana ny toetran’ny rano rehefa miakatra.

Sôroko: ravinala na ravin-dongoza ampiasaina hihinanana ho solon’ny sotro.

10

T:

Tangalamena: Hazomanga na Sojabe ilazana ireo loham-pianakaviana na ireo izay zokiny

indrindra eo amin’ny fiarahamonina, izy ireo no mandrindra sy mandamina ny fiainan’ny

fiarahamonina.

Taiñarano: ranomamy na renirano.

Taoño: fahavaratra aty afovoan-tany.

Tati-bato: vola omena ny fianakaviana mana- manjo ho fiaraha-mitondra ny fahoriana

aminy.

Tsidimbazana: fivontosana izay miakatra ho azy amin’ny olona iray, mety amin’ny tongotra

na amin’ny tanana na amin’ny toeran-kafa, izay apetaka amin’ny alalan’ny fanafody gasy.

V:

Vahitr’arana: algue marine.

Vanintraño: alatrano, any an-tokotany

Vinañy: vavarano fidiran’ny renirano amin’ny ony, na ny ony amin’ny ranomasina

Vinañy fempiñy: vinany tototry ny fasika.

Vintana: fintana

TENY FAMPIDIRANA

11

Firenena manana ny maha izy azy amin’ny harena voajanahary ny firenena malagasy.

Iaraha-mahalala fa Nosy i Madagasikara ary anisan’ny mampanan-karena azy izany maha

Nosy azy izany ka ny harena isan’ny lehibe indrindra mihodidina azy dia ny ranomasina.

Sehatra iray izay trandrahan’ny Malagasy maro monina manodidina ny morontsiraka io

sehatra io amin’ny alalan’ny asa fanjonoana.

Mponina sy fianakaviana maro araka izany no mivelona amin’io ranomasina io; Samy

manana ny fomba fiasany sy tetika amam-paika ampiasainy hiatrehany izany jono an-

dranomasina izany ny tsirairay isam-paritra, nefa mety misy ihany izay iraisany.

Nahasarika anay manokana ny tranga hita any amin’ny fokontanin’Ankiakabe

distrikan’i Maroantsetra faritra Analanjirofo ka nahatonga anay ifantoka amin’ny lohahevitra

hoe: Ny fihariana sy ny toekarena momba ny jono an-dranomasina ao amin’ny Fokontany

Ankiakabe distrikan’i Maroantsetra faritra Analanjirofo.

Tsy kisendrasendra araka izany no nisafidiananay izao fikarohana sy asam-

pandalinana izao fa ao dia ao ny fahatsapanay ny havesa-danjan’ny asan’ny anthrôpôlôgy eo

amin’ny lafiny fampianarana sy fanabeazana amin’ny maha mpiofana ho mpampianatra tato

amin’ny Ecole Normale Superieure anay. Tsapa fa fototra iray hahafahanay mampivoatra ny

fiarahamonina ny antrôpôlôjia ka tsy ny mpianatra sy ny sekoly fotsiny no tokony

hotsinjovinay fa azo atao koa ny manabe sy mampianatra ny mpiara-monina hanatsara ny fari-

piainany, toy izay fanirianay hitondra fivoaram-piainana eo amin’ireo mpanjono ao

Ankiakabe, Maroantsetra.

0-1- Ny anton’ny safidy

Sehatra maro samihafa no azo irotsahana amin’ny fanaovana asa fikarohana toy itony,

izay mifandraika amin’ny lalam-piofanana norantovina tato amin’ny ENS, sekoly ambony

mpanofana ho mpampianatra.

Ao ny mitodika amin’ny lafiny didaktika, ao ny mifantoka amin’ny lafiny literatiora,

ao ny haifiteny, ao ny fandinihana ny fiarahamonina sy ny ribany izay samy nandraisanay

fanofanana nandritra dimy taona. Nifantoka manokana tamin’ny fandinihana ny olona, ny

fiarahamonina sy ny ribany ny tenanay dia ny Antrôpôlôjia. Lafin-javatra maromaro no azo

dinihina eo anivon’izany fiarahamonina sy ny ribany izany, toy ny lafiny fomba amam-panao,

ny finoana, ny lafiny fampandrosoana, ao ihany koa ny lafiny toe-karena. Nahasarika anay

manokana eto ny lafiny fiarahamonina sy ny toe-karena araka ny petrakolana izay harosonay

12

manaraka eto ka nahatonga anay nisafidy manokana ny lohahevitra sy ny toerana, ary ny

sehatra hiompanan’ny asam-pandalinana ataonay.

Ny zava-misy iainana sy ny trangam-piarahamonina izay atrehina mazàna no

mahatonga ny mpandinika sy ny mpikaroka hirotsaka handalina lohahevitra iray teraka na

nitsiry noho ny Petrakolana tsikaritra eo anivon’izay sehatra voafidy hofotopotorana.

Ny petrakolana kosa dia manosika avy hatrany ny mpandinika handroso petrakevitra.

0-1-1- Ny petrakolana

Olana amin’ny jono an-dranomasina aty amin’ny ila-bolantany atsimo:

- Fa inona tokoa ny zava-misy ao?

- Mihasimba ny tontolo an-dranomasina.

- Iza avy ny olona sy ny zavatra samihafa voafaoka ao anatin’izany?

0-1-1-1- Ny antony nifidianana ny lohahevitra

Araka ireo fanontaniana mifanesy voatanisa eo aloha ireo ary ny asa fikarohana sy ny

fandalinanay dia nafantokay amin’ny:

“Ny fihariana sy ny toekarena momba ny jono an-dranomasina ao amin’ny Fokontany

Ankiakabe distrikan’i Maroantsetra faritra Analanjirofo‖.

Mifototra amin’ny taranja Antrôpôlôjia araka izany io safidy io. Ny Antrôpôlôjia izay

tsy inona fa ny siansa manadihady fiainan’ny fiarahamonina toy ny fomba amam-panao, ny

fivelomany, ny farim-piainany, ny fiheverany. Nifantoka tamin’izany ny safidinay noho ireto

antony manaraka ireto:

Eo dia eo ny fitiavana sy ny fankafizanay ny taranja Antrôpôlôjia, izay mandinika sy

manadihady ny zava-misy iainan’ny fiarahamonina, fa eo indrindra koa ny mbola tsy

fahamaroan’ireo izay misafidy ny handalina momba ny Antrôpôlôjia mifantoka amin’ny

fihariana sy ny toe-karena. Mba hanatevenana ny ambaindain’ny fandalinana sy fikarohana

ary ny tahirin-kevitra mikasika izay fihariana sy toe-karena eo amin’ny sehatry ny

Antrôpôlôjia izay no anisan’izay nisafidianana manokana ny lohahevitra. Tsy azo lavina ny

fifandraisan’izany amin’ny fampandrosoana ny mponina ao Ankiakabe sy ny jono an-

dranomasina, araka ny petrakolana misy ao an-toerana voalaza etsy aloha.

Anisan’ny sehatra iray izay manatsara ny toekarena malagasy ny sehatry ny jono an-

dranomasina kanefa maro no mbola tsy mahalala ny zava-misy marina manodidina io jono an-

dranomasina io. Nametraka ny safidy amin’ity lohahevitra ity ihany koa izahay mba ho

fampafantarana io sehatry ny jono an-dranomasina io sy ny zava-misy manodidina azy.

Heverinay fa anjara biriky azonay entina sy atolotra ny mponina ao Ankiakabe izany mba ho

13

fampahalalana ny zava-misy, ho fanatsarana ny fari-piainany ary hisarihana ny maso hitsidika

sy hizaha tany ary hampandrosoana ny jono an-dranomasina sy ny fokontany Ankiakabe.

0-1-1-2- Ny antony nisafidianana ny toerana

Ny fokontanin’Ankiakabe distrikan’i Maroantsetra faritra Analanjirofo no toerana

nosafidiana.

Mifototra amin’ny lafin-javatra vitsivitsy ny antony nisafidianana izany toerana izany:

Andaniny, toerana nahalehibe sy namolavola anay mpikaroka iny toerana iny ka manana

adidy amin'y fampivoarana sy fampivelarana azy ny tena. Ankilany, toerana somary mitokana

sady tsy maro mpahafantatra ihany koa izy. Anjara biriky amin'ny fampandrosoana sy ho

fampahafantarana azy amin'ny tany amamonina izao asa fikarohana izao, ka antenainay hisy

fiantraikany amin’ny fanatsarana ny fari-piainan’ny mponina sy ny mpanjono izany. Ny

fokontany Ankiakabe rahateo no nisy ny fianakaviana nivelona tamin’ny jono an-

dranomasina voalohany teto antampon-tanànan’i Maroantsetra. Efa nihamaro ny mpanjono

tao izay vao nanomboka niparitaka tamin’ny fokontany hafa toy ny tao Antanambao,

Andranonangozy, Ankiakalava II.1

Manaraka izany, mitaky filomana sy fifaneraserana amin’ny fiarahamonina ny

fikarohana Antrôpôlôjia mba hahafantarana ny momba ny mponina, ny fiainany sy ny

fanaony ny fiteniny. Izany filomana sy fifampikasohana maharitra amin’ny mponina izany no

hahafahana mamoaka eo amin’ny asa fikarohana atao ny mety ho zava-misy marina, araka

izay vaolazan’i E. E. PRITCHARD izay: ―Ny Antropology dia tsy maintsy vonona hanokana

fotoana betsaka amin’ny fanadihadiana ataony, tokony hifandray akaiky sy mitohy amin’ireo

mponina hiasany, hifampiresaka aminy amin’ny fiteniny ary tsy maintsy handinika ireo lafiny

maro amin’ny kolontsainy sy ny fiarahamoniny‖.2

Fohy dia fohy anefa ny fotoana nahazoana nanantanteraka ny asa fikarohana koa mba

tsy hahatonga ny mpikaroka handray ila amin’ireo fomba sy fanao amam-piheverana

mifandray amin’ny lohahevitra nofinidy dia heverinay fa fiarahamonina mba efa voafolaka

amin’ny ampahany na ny manontolo no tsara irotsahana an-tsehatra ka nahatonga anay

hisafidy an’Ankiakabe Maroantsetra.

1 Loharanom-baovao: Belahin’i Gasy, 90 taona avy ao Ankiakabe sy BE Alexis tompon’andraikitra momba ny

jono eto Maroantsetra, monina ao Ankiakandrefana, 55 taona, ny 19 Martsa 2013 tamin’ny 8 ora sy sasany

maraina.

2 EVANS-PRITCHARD (E), Op.cit. tak. 79. ―L’anthropologue doit etre prêt à passer beaucoup de temps sur son

enquête;il doit rester en contact étroit et permanent avec les populations sur lesquelles il travaille.‖

14

0-1-2- Petrakevitra

Miatrika olana ny sehatry ny jono an-dranomasina aty amin’ny ila-bolantany atsimo

izay hita taratra ao Ankiakabe. Hita araka ny fanadihadiana natao tokoa fa mihasimba ny

tontolo an-dranomasina, mihalany taranaka ny trondro sy ireo harena an-dranomasina noho ny

fitra ndrahana tsy ara-dalana ataon’ireo mpanjono any an-toerana sy ireo mpanjono vahiny.

Ny fampiasana ireo fitaovana tsy ara-dalana toy ny ramikaoko no fototry ny olana. Ripaka ny

zana-trondro ka mihalany taranaka ny karazan-trondro maro. Misy akony amin’ny fihariana

sy ny fiainan’ny mpanjono izany tsy fahatomombanana izany ka mihamitotongana ny fari-

piainan’ireo mpanjono indrindra ireo mpanjono madinika.

0-2- Ny tanjona sy ny zava- kendrena

Tsy ny momba ny jono ranoray no hita ato anatin’ity asa fikaroana ity fa ho voaresaka

ato ihany koa ny fomba amam-panao izay mampiavaka ny foko Betsimisaraka tavaratra izay

tsy afa-misaraka amin’ny fihariany sy ny antom-pivelomany. Hanampy ny mpianatra isaky ny

ambaratongam-pampianarana hahafantatra ny soatoavina Betsimisaraka Tavaratra araka izany

no anisan’ny tanjona amin’ity asa fikarohana ity. Eo ihany koa ny fitondrana fomba fijery toa

tsy mbola manavanana loatra ny maro dia ny fampifanindranandalana ny sôsiô-antrôpôlôjia

amin’ny antrôpôlôjia ekonomika ho fanatsarana ny fari-piainan’ny mpiara-belona sy ny

mpanjono an-dranomasina ao Ankiakabe amin’ny lafiny rehetra: sôsialy, kolontsaina,

fihariana aman-toekarena. Araka izany dia tanjonay ny tsy hianina amin’ny fanabeazana an-

tsekoly amin’ny maha mpanabe anay fa adidinay ihany koa ny manome ny fanabeazana

ivelan’ny sekoly.

Manaraka izay, entina hampahalala ny besinimaro ny endri-pihariana eo amin’ny

sehatry ny jono an-dranomasina ihany koa izy ity ka hitondrana ny zava-misy sy ny tetika

amam-paika fampiasa sy ny azo ampiasain’ny mponina ao Ankiakabe miatrika ny sehatry ny

fihariana sy ny toekarena momba ny jono an-dranomasina manoloana ny vanim-potoana

ankehitriny mba hanatsarana ny lafim-pihariana sy ny fiainan’ny mponina ary ny mpanjono

ao Ankiakabe.

15

0-3- Ny asam-pikarohana efa nisy momba ny jono

Tsy vao izahay no nisantatra ity asa fikarohana momba ny jono ity fa efa nisy teo

alohanay izay nifantoka tamin’ny fandrosoan’ny jono an-dranomasina tany Ankiembe

Toliara; ao ihany koa ny nanadihady ny vokatry ny fampiasana ramikaoko eo amin’ny tontolo

iainana sy ara-tsosialy ary ara-toekarena tany amin’ny faritry Helodranon’Antongil; nisy koa

ny nijery momba ny fiaimpiainan’ny mpanjono sy ny asa fanjonoana tany amin’ny faritra

Analanjirofo. Tsy teto Madagasikara ihany fa isany lehibe tamin’izany fanadihadiana izany

ny momba ny zava-misy eo amin’ny tontolon’ny jono sy ny olana atrehiny ary ny vahaolana

noraisina ho fampandrosoana ny sehatry ny jono amin’ireo tany mahantra any Afrika

Andrefana.3

Tsy firy araka izany ny nanao asam-pikarohana momba ny jono eo amin’ny sehatry ny

antrôpôlôjia ka mampanandanja izao asanay izao indrindra izay mahakasika an’Ankiakabe sy

ny faritra Analanjirofo.

0-4 - Izay mampiavaka ity asa ity

Ny mampiavaka ity asa ity kosa dia izy sady mifantoka manokana amin’ny tena maha

fiharian-karena ny sehatry ny jono an-dranomasina no mijery ihany koa ny fomba amam-

panaon’ny mponina ao anatin’izay fihariana izay araka ny fomba fandinika sy fiasan’ny

Antrôpôlôgy izay toa hadino na tsy fantatry ny mpahay toekarena ny fisiany sy ny

fifandraisan’ny asan’izy ireo amin’ny asan’ny Antrôpôlôgy. Anisan’ny mampiavaka ny

asanay ihany koa ny toerana izay nanaovana ny asa fikarohana, tao amin’ny

fokontan’Ankiakabe distrikan’i Maroantsetra faritra Analanjirofo ka ahafahanay sady

mampahalala ny fiarahamonina sy ny mponina ao aminy no mamoha varavarana azy ireo

hisokatra amin’ny tontolo ivelany.

0-5- Ny fomba nanatontosana ny asa fikarohana sy ny fandalinana

Ny tahirin-kevitra sy ny akora no sehatra iasana amin’ny asa fikarohana toy itony. Eo

ampitrandrahana ireo fitaovana ireo dia tokony hisy lalan-tsaina na teoria sy paika mazava

enti-miasa mba hampahomby ny asa fikarohana atao. Inona avy ary ireo lalan-tsaina na teoria

sy ny paika narahina tamin’ny fanatontosana izao asa fikarohana izao.

3 Fanadihadiana nataon’ny Organisation des Nations Unies

16

0-5-1- Ny lalan-tsaina na ny teoria sy ny paika nenti-niasa

Taranja natao handinihana sy hamotopotorana ny fiainan’ny fiarahamonina ny

Antrôpôlôjia sy ny sôsiôlôjia.

Hoy J. BEATTIE: ―Ny antrôpôlôgy dia mandalina sy mamotopototra ny fomba amam-

panao, ny soatoavin’ny mponina ary ny fomba ifandraisan’izy rehetra ireo.‖4

Ny sôsiôlôjia araky ny filazan-dROCHER azy kosa dia ―fandinihana ireo singan-

javatra misy eo amin’ny fiarahamonina izay mijery ny rafitra misy eo amin’ny fianakaviana,

ny saranga, ny fitondrana […]‖.5

Ireo taranja roa ireo anefa dia atambatry ny taranja sôsiô-Antrôpôlôjia ho iray ihany.

Io taranja io dia tsy mionona fotsiny amin’ny vinavina eo am-panatanterahana ny

fanangonana ny akora fa mitaky firotsahana an-tsehatra eo amin’ny ambaratongam-

pandalinana.

Lafin-javatra maro no jerena amin’izany toy ny lafiny maha olona, ny lafiny toe-

karena ary ny lafiny fitondrana sy ny lamim-piarahamonina.

Amin’ny ―sôsiô-Antrôpôlôjia‖ dia misy ny fampitahana ny zava-misy iainana amin’ny

fiheverana. Izany hoe, mandinika ny fiainan’ny mponina eo amin’ny lafiny mitety vanim-

potoana. Misy ihany koa ny fampiharoana sy fampifandraisana ny fomba fiasan’ny

antrôpôlôgy sy ny sôsiôlôgy mba handalinana ifotony sy lalim-paka ireo hetsika sy fiovana eo

amin’ny vondron’olona maromaro.6

Ao anatin’ity asam-pandalinana ity dia mampiasa ny paikam-pandinihana na

―approche multi-rationalités‖ izay ahitana fomba roa enti-manadihady fiarahamonina:

Voalohany, fijerena sy famantarana ny zava-misy iainan’ny mponina any an-toerana.

Izany hoe, mijery amin’ny antsipiriany ny zava-misy iainan’ny mponina ao amin’ny

fiarahamonina dinihina.

4 BEATTIE (J), 1972, Introduction à l’anthropologie sociale, Edition Payot, Paris, tak 27. «Les anthropologues

étudient les institutions sociales et les valeurs d’un peuple et la façon dont elles sont étroitement reliées entre

elles. » 5 ROCHER (G), Introduction à la sociologie generale, Tom 1, L’action, éd HMN, litée, 1968. «La sociologie

générale, c’est-à-dire les analyses des secteurs particuliers de la réalité sociale, sociologie de la famille,des

classe sociales,du pouvoir politique( …) . » 6 OLIVIER DE SARDAN (J.P), Anthropologie et Developpement .Essai en socio-anthropologie du changement

social ,1995, tak .10 « J’entends par « socio-anthropologie » l’étude empirique multidimentionnelle de groupes

sociaux contemporains et de leurs interactions,dans une perspective diachroniques, et et combinant l’analyse des

pratiques et celle des représentations . La socio-anthropologie fusionne les traditions de la sociologie de terrain

(école de chicago) et de l’anthropologie de terrain (ethnologie) pour tenter une analyse intensive et in situ des

dynamiques de reproduction/transformation d’ensembles sociaux de nature diverses, prenant en compte les

comportements des acteurs, comme les significations qu’ils accordent à leurs comportements. »

17

Faharoa, fijerena ny fampandrosoana na ny toe-java-misy miompana amin’ny

fandraisan’anjaran’ny mponina na ny vondron’olona, ny tanjony, ny fanambiny, ny

paikadiny‖7 araka ny fomba filazan’i Jean Pierre OLIVIER DE SARDAN azy.

Haitsikera nampiasaina ihany koa ny ―ny antrôpôlôjia baikon’ny hetsika‖. Ity fomba

fijery ity dia mijoro amin’ny foto-kevitra hoe: andaniny mihetsika ny fiarahamonina,

ankilany, dia tsy mionona amin’ny fanambarana ofisialy ny mpikaroka fa tsy maintsy

mitsikera ny ao ambadik’izay voalaza. Ny fampiharanay ireo lalan-tsaina na teoría sy ny

tetika amam-paika ireo dia anterinay fa ilaina mba hanatrarana ireo tanjona sy ny zava-

kendrena voatanisa teo aloha.

0-5-2- Asa momba ny tahirin-kevitra sy ny akora

Teo amin’ny fanatontosana ny asa fikarohana dia nizara roa ny dingana narahina

ankoatra ireo lalan-tsaina amam-paika nosafidiana efa voatanisa teo:

Ny fanangonana ireo tahirin-kevitra. Nandritra izany no namakiana ireo boky sy

lahatsoratra isan-karazany izay hita fa ahafahana manatontosa ny asa fikarohana.

Ny fanangonana ireo akora. Nandritra ny firotsahana an-tsehatra no

nanatanterahana izany. Horesahintsika voalohany ary ny teo amin’ny fanangonana ny tahirin-

kevitra.

0-5-2-1- Ny fanangonana tahirin-kevitra

Notanterahina izany fanangonana ny tahirin-kevitra izany tamin’ny alalan’ny

fanatonana ireo trano famakiam-boky isan-karazany sy ny fivoizana ny ―internet‖ izay ahitana

ny lohahevitra momba ny jono. Nanampy be dia be tamin’ny fanangonana akora ny

fanatonana manokana ny ministeran’ny jono sy ny tompon’andraikitry ny jono tany an-

toerana. Nanampy izany ihany koa ny fihaonana tamin’ireo mpanjono izay miaina izany asa

fanjonoana izany. Nisy araka izany ny tahirin-kevitra an-tsoratra fa tao koa ireo am-bava

vokatry ny fanadihadiana ifotony izay natao.

7 OLIVIER DE SARDAN (JP), op.cit .tak. 38-39 : « On peut estimer qu’elle se déploie à deux niveaux

complementaires.

1-Tout d’abord, la démarche est devenue plus « locale », plus centrée sur le « micro » voire à la rigueur

le « meso », (...)

2-En second lieu, l'accent est mis sur les actuers sociaux ou les groupes d’acteurs sociaux (individuels

ou collectifs), leur stratégies, leurs enjeux » (…)

18

0-5-2-2-Ny fanangonana akora sy ny firotsahana an-tsehatra

Hoy I E. EVANS-PRITCHARD: ―Ny Antrôpôlôgy dia tsy maintsy vonona handany

fotoana lava mandritra ny fotoana irotsahany an-tsehatra; tsy maintsy mifandray akaiky sy

maharitra miaraka amin’ny mponina izay iasany izy8‖. Maneho izany fa lalana tsy maintsy

izoran’ny mpikaroka antrôpôlôgy ny firotsahana an-tsehatra.

Ankoatra ny maha fiarahamonina efa nanolokolo sy nanabe anay ny an-tampon-

tanànan’i Maroantsetra dia mbola nisy ny firotsahanay an-tsehatra nandritra ny enim-bolana9

mahery eo ho eo ka nahafahana niresaka mivantana tamin’ireo mpanjono sy ny manodidina

azy ary nanatonana ny biraom-panjakana tany an-toerana sy ny olon-tsotra. Nanampy betsaka

tamin’ny fahafantarana ny zava-misy iainan’ny mponina tany an-toerana ny firotsahana an-

tsehatra izay antsoina hoe: ―observation participante‖, izay fomba fanadihadiana

fiarahamonina sy ny fombam-piainany, mitaky fahalalana ny zava-misy iainan’ny mponina sy

fandraisana anjara amin’ny asa ataony, izany hoe ankoatra ny fivezivezena matetika dia niara-

nonina tamin’ny mponina nandritra ny enim-bolana teo izahay ary nandray anjara tamin’ny

asa nataony toy ny fisintonana ny harato, fanavahana ny trondro amin’ny ahitra, fanalazana

laoko10

. Nandritra izay, amin’ny maha tanàna mifanila an’Ankiakalava sy Ankiakabe izay

lalana fotsiny no mampisaraka azy dia nisy ny fifandraisana sy fifaneraserana tamin’ireo

mponin’Ankiakabe ary nihamafy izany ka nifampihinana ny manta sy ny masaka nandritra ny

fotoana nirotsahana an-tsehatra.

Ny fiarahana nonina tamin’ny mponina no nahitana ifotony ny zava-misy iainan’ny

tany an-toerana toy ny fombany, ny fiainany, ny fisainany sy ny sisa.

Ankoatra ireo dia teo ihany koa ny resadresaka sy fanontaniana natao tamin’ny

sokajin’olona maro. Mbola nitohy ihany ny fifandraisana tamin’ny mponina Ankiakabe

nandritra ny fandrafetana ny asa aza. Nahafantarana zavatra betsaka izany indrindra ny

anton’ireo hetsika atao manodidina ny asa fanjonoana izay asiam-pandalinana sy fanazavana

misimisy kokoa atsy aoriana kely.

8 EVANS-PRITCHARD (E.), Observation participente.Cit., tak. 79.

―L’Anthropologue doit être prêt â passer beaucoup de temps sur son enquête ; il doit rester en contact êtroit et

permanent avec les populations sur lesquelles il travaille. » 9 Volana Febroary ka hatramin’ny volana Jolay 2013.

10 Fanamainana trondro

19

0-6- Olana natrehina tamin’ny fanatontosana ny asa sy ny vahaolana noraisina

Olana1: Eo amin’ny lafiny fotoana, kely dia kely ny fotoana nahatratrarana ireo

mpanjono ao an-tranony satria miala amin’ny roa ora maraina ao an-trano izy ary miverina

arakaraky ny fiovan’ny toetrandro. Any ho any amin’ny folo ora, na amin’ny iraikambin’ny

folo ora any ho any no fotoana fiverenana.

Manenjika ny asa aman-draharaha hafa toy ny fakana kitay sy ny asa ankoatra ny

fanjonoana indray ny tolakandro na ny tapaky ny andro hariva.

Ny renim-pianakaviana kosa mivarotra ny trondro azon-drangahy. Noho izany dia zara

raha mahatratra olona amin’ny tolakandro.

Vahaolana noraisina:

Noho ny tsy fisian’ny fotoana malalaka hiresahana amin’ny mpanjono mihitsy,

nokendrena amin’ny fotoana hanamboarany harato ny fifampiresahana, matetika dia amin’ny

iray ora ka hatramin’ny roa na amin’ny telo ora tolakandro eo ho eo io fotoana io. Fotoana

mba hahatratrarana azy ireo ao an-trano izany fotoana izany ary tsy manelingelina azy loatra

koa satria sady miasa manao harato izy no mitafa aminay.

Olana2: Maro ny mpanao fanadihadiana, ao ny avy amin’ny fanjakana isan-tokony,

ao ny avy amin’ny ONG maro samihafa, ao ny mpianatra. Ao anatin’izay anefa manararaotra

ny mpamitaka sy ny olon-dratsy ka mody manao fanadihadiana kanefa zavatra hafa no

kendreny hatao. Vokatra izany, lasa matahotra ny olona na ireo mpanjono handray ny mpanao

fanadihadiana, indrindra raha mahakasika ny lafim-piainana toy ny vola miditra aminy, ny

fari-piainany sy ny momba ny fiainany no hadihadiana.

Vahaolana noraisina

Natao ny fomba nahafantaran’izy ireo fa tsy olon-dratsy ny tenanay mpanadihady.

Natao izany tamin’ny alalan’ny fanatonana ny fianakaviana iray mpanjono izay nifankazatra

sy nifanerasera taminay mpanadihady. Io fianakaviana io no nanolotra sy nampahafantatra

anay tamin’ireo mpanjono hafa izay nifampiresahana. Nanamafy izany ihany koa ny

fanehoana azy ireo ny taratasy fahazoan-dalana avy taty amin’ny sekoly.

Olana3: Sarotra ny fanatonana ireo mpanjono mampiasa ―ramikaoko‖(karazana

harato) noho ny fanenjehan’ny tompon’andraikitra azy ireo ka tsy te handray vahiny mpanao

famotopotorana izy na avy aiza na avy aiza izy ireo ary na ny maka sary ny fitaovana aza tsy

azo natao.

20

Vahaolana noraisina

Vonjena any amoron-dranomasina amin’ny fotoana iasany izy ireo, natao ny fomba

rehetra tsy nahafantarany fa mpanao fanadihadiana ny tenanay. Miara mipetraka aminy eo

am-piandrasana ny fampakarana ny harato, nohararaotina teo ny firesahana sy fanontaniana

mahakasika ny fampiasana ny harato sy ny fomba fiasan’izy ireo. Nanatrika sy nanampy azy

ireo ary nijery ny fihetsika rehetra nataony ho fanampin’izany. Izay tsy hita sy tsy azo teo dia

nofenoina tany amin’ny tompon’andraikitry ny jono satria efa maro ny fanadihadiana

vitan’izy ireo mahakasika izany.

Olana4: Teo amin’ny fanangonana ny tantara: tsy misy mpitahiry ny lovantsofina

indrindra ny taranaka taty aoriana. Ireo ray aman-dreny izay nahatahiry azy tany aloha dia efa

vitsy dia vitsy ny mbola velona.

Olana lehibe ho anay mpandihady izany zavatra izany ary na ny olon-dehibe eo an-

tanana aza efa tsy mahafantatra ny tena tantara.

Vahaolana noraisina

Nitady toerana manan-tantara toa an’i Nosy Mangabe sy Ambatomasina ka ny

tompon’andraikitra amin’ireny no natonina. Amin’ny toerana manan-tantara toy ireny mantsy

dia voatahiry an-tsoratra ny tantara izay mifandray amin’ny tantaran’ny mponina manodidina.

Olana 5: Olana natrehina ihany koa ny hasarotry ny lalana miainga eo Toamasina ka

hatrany Maroantsetra izay manana halaviran-dalana 400 kilometatra kanefa tanterahina ao

anatin’ny efatra na dimy andro raha mandeha fiarakodia, raha mandeha sambo kosa dia eny

ambonin’ny ranomasina iray andro na iray andro mahery kely arakaraky ny sambo. Noho izay

toe-javatra izay dia midangana ny saran-dalana izay mahatratra any amin’ny 121000 ariary ny

mandroso fotsiny ary toy izany ihany koa ny miverina kanefa tsy maintsy hivezivezena

mandritra ny firotsahana an-tsehatra.

Vahaolana noraisina: Nijanona tany an-toerana tao anatin’ny fotoana lavalava11

mba

hahazoana ny angona na ny akora rehetra ilaina mba tsy hisiana’ny fivezivezena sy

hahafahana milona tsara amin’ny asa ary rehefa hita fa feno ny angona na ny akora izay vao

niakatra taty Antananarivo. Tsy tapaka nifandray tamin’ny tany an-toerana anefa izahay na

izany aza.

11

Tao anatin’ny enim-bolana

21

0-7- Fetran’ny asa

Amin’ny maha asa fikarohana ahazoana ny mari-pahaizana ―CAPEN‖ azy ity dia

manam-petra ihany ny fotoana sy ny hoenti-manana amin’ny asa.

Voalohany, karazam-panjonoana roa no hita ato amin’ny faritr’i Maroantsetra dia ny

jono an-dranomasina sy ny jono an-dranomamy izay samy azo anaovana fikarohana avokoa.

Nisafidy ny jono an-dranomasina ihany izahay ato amin’ny asa noho ireto antony manaraka

ireto: mivelatra kokoa ny jono an-dranomasina aty amin’ny faritra manodidina an’i

Maroantsetra raha oharina amin’ny jono an-dranomamy. Vitsy kokoa ny olona miantehitra sy

mivelona amin’ny jono an-dranomamy fa mifantoka amin’ny jono an-dranomasina ny

ankamarony. Miseho izany amin’ny maha toerana manamorona ny ranomasina azy ary eo

ihany koa ny fahasimban’ny jono an-dranomamy noho ny fiovan’ny toetrandro ka maro ny

loharano na ny renirano ritra sy maina. Isan’ny fetran’ny asa izay.

Faharoa, fokontany maro ao an-tampon-tanànan’i Maroantsetra no miaina amin’izany

asa fanjonoana an-dranomasina izany, noferana ho ny fokontany Ankiakabe ihany no tena

nifotorana nanatanterahana ny asa, nefa tsy fefy hentitra tsy ijerena ny fiarahamonina

manodidina izay raha misy nilana izany, mba hahitana kokoa ny tranga ao Ankiakabe.

Farany, na dia nijery ireo fihariana aman-toekarena momba ny jono an-dranomasina

tany amin’ireo tany Afrikanina aza izahay, dia nilainay ho amin’ny fampitahana izany fa ny

jono an-dranomasina ao Ankiakabe no ivon’ny asanay.

0-8- Drafitra ankapobeny:

Mba hahafahana miroso amin’ny asam-pandalinana momba ny fihariana sy ny

toekarena momba ny jono an-dranomasiana ao amin’ny fokontany Ankiakabe distrikan’i

Maroantsetra faritra Analanjirofo dia hozaraina telo lehibe ny fizotry ny asa ankoatra ny teny

fampidirana sy ny teny famaranana. Ny fizarana I dia ahitana ny: fampahafantarana ny sehatra

sy ny tontolon’ny fanadihadiana. Ao amin’ny fizarana II kosa: ny tontolon’ny jono an-

dranomasina ao Ankiakabe. Ny fizarana III farany no handalinana ny fiatrehan’ny

mpanjonon’Ankiakabe ny fivoarana sy ny fiovam-piainana misy ankehitriny, izay miompana

amin’ny fandinihana ny fiaimpiainan’ireo mpanjono manoloana ny fandrosoana ankehitriny

ary ireo tolotanana sy ny sosokevitra azo aroso amin’izany.

FIZARANA VOALOHANY:

Fampahafantarana ny sehatra

Sy ny tontolon’ny fanadihadiana.

22

―Ny olombelona toy ny akondro

raha manondro lanitra iray ihany,

fa raha miondrika amin’ny tany

samy manana ny lafiny.”

Iaraha-mahalala fa i Madagasikara dia nosy ary avondron’izany nosy izany ho iray

ny‖Malagasy tsy vakivolo‖. Manaporofo izay maha iray ihany ny Malagasy izay ny fiteniny

sy ny fisian’ireo fomba amam-panao toy ny famorana, ny fanambadiana, ny fiterahana, ny

fomba atao amin’ny fahafatesana izay samy hita manerana ny Nosy izay toa misy

hitovitoviany avokoa ny riba fanatanterahana azy.

Raha tomorina akaiky anefa, misy ihany ny fizarazaran’ny Nosy ho foko sy ho faritra

samihafa.

Anisan’ny faritra iray eto Madagasikara i Maroantsetra izay nofidinay anaovana

fikarohana sy fanadihadiana momba ny fihariana sy ny toe-karena mifototra indrindra

amin’ny jono an-dranomasina, ao Ankiakabe.

Mba tsy hahatompon-trano mihono antsika mpamaky, ampahafantarina amin’ity

fizarana ity ny distrikan’i Maroantsetra, faritra Analanjirofo izay misy ny

fokontanin’Ankiakabe. Hanampy amin’ny fanakaran-kevitra sy ny fahalalana misimisy kokoa

ny toerana ary ny sehatra hadihadianay araka izany ny fanoritsoritana ara-jeografia, ara-

tantara sy fiarahamonina ary ny lafiny fomba amam-panao izay arosonay ato. Mety

hahatsapan’ny maro izay maha iray ihany ny mponin’ny Nosy ihany koa izany nefa mety

hahitany izay mampiavaka an’Ankiakabe eo anivon’ny mpiray tanindrazana.

I-1-Ara-jeografia

Faritra roa ambin’ny roapolo no mandrafitra an’i Madagasikara ary ahitana distrika

maromaro isaky ny faritra. Maro amintsika Malagasy no tsy manana fahefana ara-bola hizaha

tany sy hivezivezy hitsidika toerana eto an-tanindrazana. Toa ry zareo vahiny avy any ivelany

indray aza no mahalala misimisy kokoa ny momba antsika sy ny tanintsika. Hitondra

sombim-pahalalana ho an’ny Malagasy araka izany ny hilazalazanay eto ny momba ny

distrikan’i Maroantsetra izay hita ao amin’ny faritra Analanjirofo.

SARINTANY 1: Ireo faritra roa amby roapolo mandrafitra an’i Madagasikara

Loharanon-kevitra: BD 500 FTM

23

I-1-1- Ny distrikan’i Maroantsetra

Morontsiraka avaratra atsinanan’i Madagasikara no misy an’i Maroantsetra izay 700

kilometatra miala an’Antananarivo renivohitra.

Fifamoivoizana telo no azo ampiasaina raha miala eto Antananarivo: azo atao ny

mandray fiaramanidina eny Ivato ka maharitra adiny iray sy sasany miala eto Antananarivo ny

dia. Azo atao ihany koa anefa ny mandeha fiarakodia: miala eto Antananarivo maka fiara

iombonana eo Ambodivona dia mandray ny lalam-pirenena faharoa mampitohy

an’Antananarivo sy Toamasina lalana mirefy 300 kilometatra.

Raha avy eo Toamasina indray dia mianavaratra manaraka ny lalam-pirenena

fahadimy mampitohy an’i Toamasina sy i Maroantsetra izay misy halaviran-dalana 400

kilometatra.

Raha miainga eo Toamasina eo amin’ny fiantsonan’ny fiara eo Beril rose dia mihazo

an’i Fenoarivo atsinanana, mandalo an’i Soanierana Ivongo sy i Mananara avaratra izay vao

tonga any Maroantsetra.

Fifamoivoizana azo raisina ihany koa ny sambo, raisina eo antseranan-tsambon’i

Toamasina, mamakivaky ny ranomasimbe Indianina mizotra mianavaratra ary miafara any

amin’ny helodranon’Antongil.

Distrika avaratra indrindra amin’ny faritra Analanjirofo ary ao anatin’ny

Helodranon’Antongil (Mananara avaratra sy i Maroantsetra) i Maroantsetra.

SARINTANY 2: Ireo distrika sy kaominina manodidina ny helodranon’Antongil

Loharanon-kevitra: BD 500 FTM

24

Azo lazaina ho distrika mitoka-monina ny distrikan’i Maroantsetra noho ny tsy

fisian’ny lalàna mampitohy azy amin’ny faritra sy ny distrika hafa manodidina azy.

Ireo faritra manefitra azy: avy any avaratra ny distrikan’Antalaha (faritra SAVA); avy

any atsimo ny distrikan’i Mananara avaratra (faritra Analanjirofo). Ny avy any andrefana, ny

faritra SOFIA, ary ny avy any atsinanana, ny ranomasimbe Indianina. Lemaka iray lehibe izay

manana velarantany 6876 kilometatra toradroa i Maroantsetra.12

Vakivakian’ny renirano

maromaro ny tananan’i Maroantsetra toy ny reniranon’Antenambalana izay avy eo

atsinanana. Somary mianavaratra ny dian’ilay renirano ka mandrakotra ny ilany atsinanana sy

ny ilany avaratry ny tanànan’i Maroantsetra.

Eo atsimo kosa ny renirano Anjahanambo, miankandrefana indray ny diany ka

mandrakotra ny ilany atsimo sy ny ilany andrefana. Ireo renirano roa ireo no fefy manodidina

ny tanànan’i Maroantsetra ka rehefa hivoaka ny tanàna dia tsy maintsy miampita renirano.

Ampiasana lakana avokoa ny 90 isanjaton’ny fifamoivoizana ao amin’ny faritra

manodidina an’i Maroantsetra noho ny fisian’ireo renirano maro ireo. Izany no mahatonga ny

fomba fitenenana aty amin’ny faritr’i Maroantsetra manao hoe: «Antimaroa tsy mandeha tsy

an-dakana».

Tsy i Maroantsetra iray vohitra anefa no horesahina etoana fa ny fokontany iray ao an-

tapa-tanànan’i Maroantsetra dia ny fokontanin’Ankiakabe.

Ao amin’io fokontan’Ankiakabe io no toeram-ponenan’ny ankamaroan’ny mpanarato

sy ny mpanjono any Maroantsetra, izay ivon’ny fandalinana amam-pikarohana izay nataonay.

Araka izany, hampahalalaina misimisy kokoa ato amin’ity asa fikarohana ity ny

mombamomba an’Ankiakabe sy ny mponina ao aminy.

I-1-2- Ny fokontanin’Ankiakabe

Fokontany iray ao anatin’ny fokontany 17 hita ato amin’ny Kaominina an-

drenivohitr’i Maroantsetra ny fokontann’Ankiakabe. Ao amin’ny ilany atsinanana no misy

azy.

12

Monographie de la district de Maroantsetra

25

Fafana 1: Ireo fokontany hita ao amin’ny kaominina an-drenivohitr’i Maroantsetra

Manefitra azy avy ao avaratra, ny fokontanin’Anjahamarina; avy ao atsimo ny

fokontanin’Antanambao; ny avy ao andrefana ny fokontanin’Ankiakalava faharoa; avy

atsinanana kosa, ny renirano Antenambalana. Mizara roa io fokontanin’Ankiakabe io ka ny

tapany avaratra, Ankiakabe fa ny tapany atsimo kosa dia Andavanio. Any amin’ny farany

atsimon’Andavanio no misy ny seranana antsoina hoe: «Antsiranamborondolo» izay

fitodian’ny lakan’ireo mpanjono sy ny mpanarato.

FOKONTANY FILOHAM-POKOTANY

Anjahamarina 1 BARISON Jackob

Varingohitra BETSIMAIKA Felix

Ankiakalava 1 KALO Julien

Amboditsoha VELOMANORO HoyLam

Ampatsona RAMAROTIANA Claude Emile

Ambodivoafaho DOMINIQUE Soso

ANKIAKABE BE JACNARISON Louis

Ambohitsara JAOHARIVELOZAFY Essé Clajus

Ankiakalava 2 ZEFO Céléstin

Antaimby BATSIAHINA Ferro

Antanambao JAO Landrice

Morafeno JAO Paul

Mangabe KALONJARA Bruno

Ambatomasina FALY Maro

Soanierana RENE

Ankiakandrefana RAMAHARIVELOARISON Honoré

Androkaroka RAKOTOMALALA Félix

26

SARY1: Antsiranamborondolo

(Sary nalain’ny mpikaroka ny 16-05-2013)

Ny tapany avaratra sy atsimo amin’ny tanànan’Ankiakabe no tena hifantohan’ny

fanadihadiana satria ao amin’ireo no tanànan’ny mpanarato sy ny mpanjono. Ny ao am-

povoany kosa dia tsy ho voaresaka firy ato anatin’ny fanadihadiana satria amin’ny

ankapobeny, olon-tsotra tsy mpanarato sy tsy mpanjono no tena betsaka monina ao.

Raha izay ny famariparitana ny toerana, manao ahoana kosa ny toe-tany misy

amin’ireo toerana ireo.

I-1-3 Ny toe-tany

Hojerena ato anatin’ity fizarana kely ity ny toetry ny andro sy ny vohon-tany hita any

amin’ny faritra Maroantsetra.

Zava-dehibe ny fahafantarana ity resaka toetrandro ity, indrindra ho an’ny mpanjono

sy ny mpanarato. Mifandray betsaka amin’ny asa fanjonoana ny toetrandro ary miankina

amin’io ny ahafahan’ireo mpanjono manao ny asany sy ny tsy ahafahany miasa. Miankina

amin’ny toetrandro io ihany koa ny fe-potoana hijanonany eny an-dranomasina, ny fotoana

iaingany ary ny fotoana iverenany. Fantatr’ireo mpanjono amin’ny alalan’ny teotrandro anio

ny mety ho teotry ny andro rahampitso. Fantany amin’ny alalan’ny fitsokan’ny rivotra sy ny

fipetraky ny rahona eny amin’ny lanitra izany: ―raha mandrahona ny andro ny tapany hariva

ka mifofofo mafy ny rivotra ary mihazakaza ny rahona eny amin’ny lanitra noho ny tafio-

drivotra, midika izany fa ho ratsy ny toetrandro rahampitso ary hanonja be ny ranomasina.

Raha mandrahona fotsiny ny tapany hariva fa tsy misy tafio-drivotra dia manambara izany fa

27

hisy rotsakorana fotsiny fa tsy hanonja ny ranomasina‖.13

Tsapa araka izany fa voefehin’ireo

mpanjono sy ny mpanarato an-dranomasina ao Ankiakabe ity resaka toetrandro ity.

Anisan’ny harena ho an’i Madagasikara ny fananany toetrandro samihafa izay

miovaova isaky ny faritra. Ny any avaratra tsy mitovy amin’ny any atsimo, ny aty afovoan-

tany tsy mitovy amin’ny any amorontsiraka.

Miankina indrindra amin’ny zava-misy amin’ny faritra iray sy ny toetoetry ny tany ao

aminy ny toetrandro ananan’ny faritra iray.

Toerana manamorona ranomasina ohatra ny faritr’i Maroantsetra. Tsy mitovy amin’ny

toetrandro any amin’ny toerana lavitry ny ranomasina araka izany ny toetrandro any.

Anisan’ny toerana be ala ihany koa i Maroantsetra ary ny ankamaroany dia mbola natoraly na

voajanahary, izany hoe mbola tsy nokasihina mihitsy. Ohatra amin’izany ny ao Nosy

Mangabe. Ireo toe-javatra ireo no mahatonga an’i Maroantsetra ho mafana sy be orana.

―Mahatratra 2.400 milimetatra ka hatramin’ny 4.000 milimetatra ny haavon’ny rotsakorana

isan-taona ary mandritry ny 280 ka hatramin’ny 300 andro isan-taona no irotsahany‖.14

Raha halalinina izay, ny andro mandritry ny taona dia 365 andro, raha ampifanalana

amin’ny 280 na 300 andro irotsahan’ny orana mandritry ny taona dia manome 85 na 65 andro.

Izany hoe eo ho eo amin’ny roa volana eo no fitambaran’ny fotoana tsy hisian’ny rotsakorana

mandavan-taona.

Raha ampitahaina amin’ny faritra hafa toy ny eto afovoan-tany ohatra, mizara roa tsara

ny taona dia ny «maintany» sy ny «maintso ahitra» na «fahavaratra».

Tsy ahitana orana firy afa-tsy ny erika madinika ny eto afovoan-tany ny volana may,

Jona, Jolay, Aogositra sy ny tapa-bolana voalohany amin’ny volana Septambra.

Fotoanan’ny oram-baratra ny maintso ahitra: amin’io no maha betsaka ny

rotsakorana. Ny volana Oktobra, Novambra, Desambra, Janoary, Febroary eo ho eo izany.

Hafa noho izany ny any amin’ny faritra Maroantsetra. Misy ihany ny fizaran-taona

dia ny taoño15

sy ny ririnina, ahitana rotsakorana avokoa ireo fizaran-taona roa ireo.

Ny taoño:

Ny taoño: ny volana Septambra, Oktobra, Novambra, Desambra, Janoary, Febroary,

kely kokoa ny rotsakorana amin’ireo volana ireo.

13

Fanazavana nomen’i Jasmin mpanarato mipetraka ao Andavanio Ankiakabe, telopolo taona, ny 14 may 2013

tamin’ny telo ora tolakandro. 14

Tahirin-kevitra momba ny kisarim-panajariana ny morontsiraka sy ny ranomasin’Antongil. 15

Fahavaratra aty afovoan-tany

28

Ny ririnina:

Ny ririnina kosa dia ny volana: May, Jona, Jolay, Aogositra, be dia be ny rotsakorana

amin’io fotoana io.

Amin’ireo fizaran-taona ireo dia ny ririnina no fotoana tena mahabetsaka ny trondro

kanefa kely kokoa ny fotoana ahafahan’ny mpanjono miasa noho ny faharatsian’ny toetrandro

sy ny fiovaovany tampoka. Noho izany kely kokoa ny vokatra azo rehefa ririnina. Hain’ireo

mpanjono anefa ny manararaotra izany fotoan-tsarotra izany ka any amin’ny vidiny izy no

mameno ny banga. Ampiakariny ny vidin-trondro rehefa fotoana toy ireny.

Ny ranovao:

Isam-bolana, misy ny antsoina hoe: ranovao.16

Raha faritana tsotsotra io atao hoe ranovao io dia ny vanim-potoana izay maharatsy ny

toetrandro izany hoe: vanim-potoana isian’ny orana mikija miaraka amin’ny rivotra

mifofofofo, indraindray anefa dia orana fotsiny.

Miankina amin’ny fipetraky ny volana ny ranovao ary mifandray amin’io volana io

ihany koa ny fiakarany sy ny fidinan’ny rano izay lazaina hoe sôron-drano.17

Misy karazany roa ny ranovao:

- Ranovao faram-bolana, izany hoe alohan’ny ahafatesan’ny volana (diavolana) io no

lazaina hoe: ranovao ankelisisany18

Raha hazavaina tsotra dia hoe: kely sisa dia ho faty ny volana. Lazaina ihany koa hoe:

ranovaon’ampamaky na manasa masom-bolana io ranovaon’ankelisisany io. Izay ranovao

izay no miseho mialohan’ny hivoahan’ny volana vaovao.

Maharitra herinandro io ranovao voalohany io. Sivy ambiny roapolo andro no

fihodinan’ny volana iray ka eo amin’ny faha sivy ambiny roapolo andro no maty ny volana

iray ary aorian’iny indray ny andro voalohany ivoahan’ny volana vaovao.

Ny telo andro alohan’ny ahafatesany, izany hoe telo andro alohan’ny faha sivy ambiny

roapolo andro no iantombohan’ny ranovao ary mifarana telo andro aorian’ny faha sivy

ambiny roapolo andro izany.

- Ny ranovaon’ny antorambôlana19

, izany hoe rehefa fenomanana ny volana, eo ny

ranovao faharoa.

16

Vanim-potoana maha ratsy ny toetrandro ao anatin’ny 1 volana. 17

Voambolana ilazana ny toetran’ny rano rehefa tafakatra. 18

Fiovan’ny toetry ny andro na faharatsian’ny toetry ny andro mialohan’ny hahafatesan’ny volana sy alohan’ny

hivoahan’ny volam-bao. 19

Volana fenomanana

29

Eo amin’ny faha 14 andron’ny volana no maha fenomanana azy, ka ny faha 13 andro

sy ny faha 14 andro ary ny faha 15 andro no miseho ny ranovao.

Araka izany, telo andro eo ho eo no faharetan’ity ranovao faharoa ity.

Kisary1:Ny ranovao

Orana mikija miaraka amin’ny tafio-drivotra ary tsy ahitana masoandro mibaliaka

mandritra ny ranovao ankelisisany.

Ny ranovao antorambolana kosa, tsy voatery ho orana fa mety ho tafio-drivotra kely

fotsiny. Misy akony lehibe aty amin’ny asa fanjonoana izany toe-javatra izany. Mandritra ny

herinandro isian’io ranovao io, kely dia kely ny fotoana ahafahan’ny mpanjono manjono na

manarato. Vokany, mihena ny vola miditra amin’ny mpanjono ary misy akony amin’ny

fivelomany izany.

Mampaka-drano:

Ankoatra ny ririnina sy ny ranovao izay maha ratsy ny toetry ny andro, misy ihany koa

ny fiovan’ny toetrandro rehefa hiakatra ny rano. Izany dia lazaina hoe mampaka-drano20

. Ny

fiovan’ny toetrandro tiana holazaina eto dia ny fifofofofon’ny rivotra izay mety hiaraka

amin’ny orana amin’ny fotoana fohy. Iny rivotra iny no manampy tosika ny rano hiakatra.

20

Fotoana ifofofoan’ny rivotra, indraindray miaraka amin’ny orana mandritra ny fotoana iakaran’ny rano.

Volana fenomanana

30

Manana izay toetra miakatra sy midina21

izay ny ankamaroan’ny renirano rehetra amin’ny

toerana manamorona ny ranomasina.

Mivarina an-dranomasina ny renirano ka ny fihaonan’izy ireo no antsoina hoe

vinañy.22

Misy fotoana sintonin’ny ranomasina ny renirano ka ny ―vinañy‖ no ahafahany

mivarina an-dranomasina. Amin’izany no lazaina hoe midina ny rano. Aorian’ny fidinany dia

averiny indray ny rano ka amin’izay indray no lazaina hoe miakatra ny rano, io ―vinañy‖ io

ihany koa no ahafahany miverina. Indraindray, mety ho tototry ny fasika io ―vinañy‖ io ka

lazaina hoe fempiñy23

ny ―vinañy‖. Vokany, miakatra ny renirano ary mety hiafara amin’ny

tondra-drano.

Ny fisamontan’ny ranomasina:

Misy ny voambolana fampiasan’ny mponina any amin’ny faritr’i Maroantsetra

manoloana ny fisamontan’ny ranomasina. Miankina amin’ny fihetsiky ny ranomasina izany

toy ny:

- Raha midina ny rano dia hoy izy: mirôroño ny rano.

- Rehefa tafidina tanteraka ny rano antsoiny hoe: haka.

- Rehefa tafakatra kosa no lazain’ny rehetra fa sôroño.

- Ny renirano kosa raha ampifanatrehina amin’ny ranomasina dia lazaina hoe

ranomamy.

Ohatra: raha hanavaka ny trondro avy amin’ny ranomasina sy ny trondro avy amin’ny

renirano: laoko24

an-dranomasina sy ny laoko an-dranomamy.

Ny trangan-pifandraisan’ny fidinana sy ny fiakaran’ny rano amin’ny ranovao kosa dia

marihina fa: rehefa amin’ny ranovao ankelisisany raha haka ny rano dia ritra tanteraka.

Rehefa sôroño kosa ny rano: tsy dia ambony loatra ny haavony fa antonontonony.

Amin’ny ranovaon’ny antoram-bôlaña kosa rehefa sôroño ny rano dia lazaina hoe

gegy25

na samonta be izany hoe feno tanteraka ny rano ary mety hihoatra aza.

Fa rehefa haka kosa ny rano dia tsy ritra tanteraka fa midina ambanimbany kelin’ilay

fatra amin’izy gegy fotsiny ny haavon’ny rano.

21

Marré haute et marré basse. 22

Vava fidiran’ny renirano amin’ny ony, na ny ony amin’ny ranomasina. 23

voatampina na voasakana. 24

Trondro 25

Ilazana ny rano (na renirano na ranomasina) feno tanteraka na mihoatra mihitsy ary maharitra fotoana lava.

31

Fafana 2: Fifandraisan’ny fiakaran’ny rano amin’ny ranovao.

Ny fizotran’ny fiakarana sy fidinan’ny rano:

Amin’ny fotoana mitovy no hiakaran’ny ranomamy sy ny ranomasina. Indroa

isanandro ny fiakarany ary amin’ny ora mifanitsy.

Ohatra: raha tamin’ny 6 ora maraina izy no miakatra voalohany, amin’ny 6 hariva

kosa ny fiakarany faharoa. Izay ny amin’ny andro iray fa ny andro manaraka kosa dia

mihemotra adiny iray ny fiakarany. Ohatra: raha tamin’ny 6 ora ny fiakarany androany,

rahampitso kosa dia amin’ny 7 ora. Izany hoe tamin’ny 06 ora maraina sy hariva androany,

rahampitso amin’ny 7 ora maraina sy hariva.

Ohatra faharoa: tamin’ny Alarobia faha 08 Mai 2013; tamin’ny 7 ora maraina sy

hariva fiakaran’ny rano. Ny alakamisy faha 09 Mai 2013 dia tamin’ny 08 ora maraina sy

hariva ny fiakarany.

Maharitra adiny iray ny faharetan’ny rano sôroño ary aorian’ny adiny iray izay izy vao

midina.

Rehefa haka ny rano dia amin’ny ora mitovy amin’ny niakarana tamin’ny voalohany

indray no hiakarany amin’ny hariva. Amin’ny fotoanan’ny rano gegy kosa dia tsy mizotra

manaraka izay fa misy fiovany.

Ohatra: miakatra ny rano amin’ny 6 ora maraina, mijanona eo tsy midina mandra-

paharivan’ny andro ary amin’ny 6 ora hariva izay efa tokony hiakarany faharoa izay izy vao

midina. Araka izany, mila mitandrina sy mahalala ary mahadinika ireo lalàna voajanahary

mifehy ny ranomasina ireo na ny mponina ao Ankiakabe na ny mpanjono mba hahafahany

mivelona sy misoroka ny loza.

Hita tamin’ireny voalaza ireny fa manana ny mampiavaka azy i Maroantsetra eo

amin’ny lafiny toetrandro fa ahoana kosa ny amin’ny vohon-tany na ny toetoetran’ny tany.

Ny toetrandro sy ny akony amin’ny fahasalaman’ny mponina:

Mifandray amin’ny fiainan’ny olombelona io ranovao io. Eo amin’ny fiterahana

ohatra, ny ankamaroan’ny vehivavy bevohoka amin’ny ankapobeny dia saika amin’ireo

ranovao ireo no miteraka.

Eo amin’ny ara-pahalasalamana, tsikaritra fa saika amin’ny fotoanan’ireo ranovao ireo

no mampihombo ny aretina. Ohatra: ny sohiky26

, ny olona adala sy ny marary saina.

26

Ashme

Ranovao Rano haka Rano sôroño

Ankelisisany Ritra tanteraka Sady tsy ritra no tsy

ambony loatra

Antorambolana Tsy midina loatra fa

mihena kely fotsiny

Gegy na samonta be : feno

na mihoatra

32

Na ny olon-tsotra tsy manana ireo aretina ireo aza, rehefa ranovao ny andro dia lasa

kizitina sy sarotsarotiny. Izay toe-javatra izay no lazain’ny olona maro amin’iny faritra iny

hoe: miaho ranovao izany hoe mihetsika ny ranovaon’iny olona iny. Lazain’ny eto afovoan-

tany hoe: ―mihetsika ny hadalany‖. Mihetsika tromba hoy koa ny any anindrantany.

Tsy ny olombelona ihany no misy fifandraisana amin’ny ranovao izay fa eo ihany koa

ny zava-maniry. Ny ôvotro27

, raha halaina amin’ny fotoanan’ny ranovao dia tsy masaka raha

andrahoina, satria amin’ny fotoanan’ny ranovao dia mitsiry ravina vaovao ny ravinala ary

izay no mahatonga azy tsy masaka handrahoina.

Ny vohon-tany:

Havohitra ato anatin’ity toetany ity ny endriketriky ny tany taza-maso izay misy akony

amin’ny foto-piveloman’ny mponina sy ny jono ihany koa.

Miorina amin’ny lemaka lehibe iray manamorona ny ranomasin’Angongil ny

tanànan’i Maroantsetra. Lemaka izay be fasika no sady mando lava noho ny toetrandro be

orana ananany. Noho izany, betsaka ny voly izay tsy mety aminy toy ny voly ovy, tsaramaso,

karaoty, izany hoe ireo voly izay mampiavaka ny eto afovoan-tany. Ny voly hafa toy ny voly

mangahazo kosa dia misy fotoanany fa tsy azo ianteherana mandritra ny taona. Ny voly jorofo

sy lavanila ary kafe no tena mety aminy nefa tsy isan-taona izy no vokatra. Betsaka amin’iny

faritra iny ihany koa ny voankazo anisan’izany ny lôtisia. Io anefa dia tsy ampy ivelomana

noho ny tsy fisian’ny lalam-barotra. Izany no mahatonga ny ankamaroan’ny mponina tsy

hifantoka amin’ny asa fivelomana tokana fa mampivady asa fivelomana roa farafahakeliny.

Ohatra ny hita ao Ankiakabe, sady manao asa fambolena kely no manao ny asa

fanjonoana. Ny tapany avaratra sy ny tapany andrefana manodidina ny tanànan’i Maroantsetra

no misy tanimbary izay iveloman’ny ankamaroan’ny mponina ao Maroantsetra. Anisan’izany

ny ao Mangabe, Marofototra, Marosoroka izay toerana manodidina an’i Maroantsetra.

Tsy ahitana toeram-pambolena loatra, raha ny ao an-tampon-tanàna ankoatra ny voly

madinidinika manodidina ny alatrano28

.

Ankoatra ny endrikendriky ny tany sy ny toetrandro, anisan’ny manamarika an’i

Maroantsetra ihany koa ny toetoetry ny ranomasina ao aminy.

27

Regis REJEMISA RAOLISON, Rakibolana Malagasy, edit. Ambozontany Analamahitsy Antananarivo-

Madagascar, 2003, p787 ― Ilay fotsifotsy afovoan’ny hazo, tsoakan-dravinala sy rofia izay fihinana.‖ 28

Vanintraño

33

I-1-4- Ny ranomasina

Ny helodranomasin’Antongil no eo atsimon’i Maroantsetra, antoky ny fiveloman’ny

mpanjono sy ny ankamaroan’ny mponina any amin’ny faritra manodidina io ranomasina io.

Mirefy 2830 kilometatra tora-droa (283.000 ha) ny helodranomasin’Antongil ary

mirefy 270 km ny halavan’ny morontsiraka.29

Miainga avy eo amin’ny Cap Belona, mandalo an’i Maroantsetra ary miafara any

amin’ny Cap Masoala ny helodranon’Antongil.

Amin’ny maha helodrano azy dia tony sy tsy dia manonja loatra ny ranomasina, izany

no mahatonga an’iny faritry ny helodranon’Antongil iny ho anisan’ny manana vokatra tsara

raha ny jono an-dranomasina no resahana. ―Tsy ahitana harambato ny roanjato metatra miala

ny morontsiraka. Afaka mivelona ao ihany anefa ny trondro noho ny hamaroan’ny renirano

mivarina ao amin’ny ranomasina izay mitondra tsiron-kanina ilain’ny trondro. Anisan’izany

ny reniranon’Anaovandrano, Ambanizana, Andranofotsy, Antenambalana, Voloina, Rantabe,

Fananehana, Mandrara, Anove‖30

.

29

Tahirin-kevitra momba ny Kisarim-panajariana ny ranomasina sy ny morontsiraky ny Helodranon’Antongil. 30

Tahirin-kevitra momba ny Kisarim-panajariana ny ranomasina sy ny morontsiraky ny Antongil

34

SARINTANY 3: Ireo renirano manodidina ny helodranon’Antongil

Loharanon-kevitra: BD 500 FTM, ANGAP, WCS

Mpanatontosa: WCS Antongil Bay Seascap program, Oktobre 2012

Nosy maromaro no hita amin’ny tapany avaratry ny Helodranon’Antongil.

Ahitana harambato manodidina ireny Nosy ireny, mifindra monina any amin’ireo harambato

manodidina ireo Nosy ireo ny trondro amin’izao satria mihamaro ny mpanjono ary eo ihany

koa ny fidiran’ny fitaovana izay manelingelina ny fitomboan’ny trondro. Izany hoe tsy

mahazo trondro intsony raha miala roanjato metatra fotsiny fa tsy maintsy miala amin’ny

kilometatra maromaro vao mahazo trondro.

35

Ny Nosy Mangabe:

Any avaratra indrindra, izay fito kilometatra miala ny morontsirak’i Maroantsetra no

misy ny Nosy Mangabe, Valanjavaboary voaharo izay manana ny maha izy azy ary manan-

karena noho ireo biby sy hazo sarobidy hita ao aminy. Ohatra amin’izany, ireo hazo sarobidy

toy Hazomainty, Vombona sy ny hazo tsotra tahaka ny Hintsina (Intsia Gijiga), Aramy

(Canarium Bovenii), Vapaka (Vapaca Serrisinea), Foraha (Callophylum Ullophylum),

Nantodinga (Lambrania Costanta) sy ny sisa. Ao ihany koa ireo karazana Gidro maro

samihafa, ireo karazana Tanalahy toy ny Ranovary sy katsatsaka dia ny Antafisaka na

Antarekitra; ireo karazam-borona maro isankarazany toy ny Fandrasalambo, sy ny sisa.31

Mbola voajanahary io Valanjavaboary io, satria, mbola tsy notrandrahana mihitsy.

Mandray mpizaha tany maro samihafa na vahiny avy any ivelany na mpizahatany Malagasy

io toerana io. Araka ny fanazavana nomen’i Ramiandry32

mpitarika mpizahatany ao Nosy

Mangabe, ny ankamaroan’ny mpizaha tany tonga mitsidika ao dia vahiny avy any ivelany no

betsaka ankoatra ireo mpianatra manao dia fibeazana na avy ao an-toerana na avy amin’ny

faritra hafa eto Madagasikara. Ny olana mipetraka amin’ny fizahan-tany amin’io toerana io

anefa, amin’ny maha nosy eny ampovoan-dranomasina azy dia miankina amin’ny toetrandro

ny fahafahana mitsidika azy. Kely ny fotoana ahafahana manao fitsidihana raha amin’ny

vanim-potoanan’ny ririnina, satria, ratsy ny toetrandro no sady miovaova amin’io vanim-

potoana io ka mety hampidi-doza eny ampovoan-dranomasina. Ny vanim-potonan’ny

fahavaratra no fotoana tsara anaovana izany fitsidihana izany.

Manana ny tantarany io Nosy Mangabe io araka izany anarany izany, ny mponina ao

Mangabe no tompony. Fokontany iray amin’ny faritra avaratry ny renivohitry Maroantsetra i

Mangabe, ny mponina avy amin’io toerana io no voalaza fa tompon’ny ranomasina; ireo no

lazaina hoe Antivinany33

. ―Io Nosy io no misy ny fasan-drazan’izy ireo, tany ho any tamin’ny

taona 1600 tany. Tamin’izay dia mbola tetezana no nampitohy an’io Nosy io sy ny tanànan’i

Maroantsetra. Taty aoriana nihalehibe ny elanelana ka efa tsy nampiasana tetezana intsony fa

nampiasana lakana noho ny fitaran’ny ranomasina miditra aty amin’ny morontsiraka.

Nijanona tsy nandevina tany intsony ireo mponina tao Mangabe ireo noho izay fiovana izay.

Taty aoriana, noraisina ho isan’ny toerana arovana io nosy io‖.34

31

Loharanon-kevitra: BE Léonor, 38 taona, mpitari-dalana ny mpizaha-tany ao amin’ny valanjavaboarin’i Nosy

Mangabe, monina ao Andavanio Ankiakabe. 32

Fanadihadiana natao ny 27 Febroary 2013 tamin’ny 2 ora tolakandro 33

Zana-poko iray hita ao Maroantsetra 34

Loharanon-kevitra: Morel sy VAVY Florinette, mpamboly, monina ao Mangabe, anisan’ny taranaka

Antivinany.

36

Ny Nosy roa, Nosy ravina ary Nosibe:

Ahitana Nosy roa mifanakaiky izay nahatonga ny anarany hoe: Nosy roa eo atsimo

kelin’i Nosy Mangabe, mianatsimo kelin’io ―Nosy roa‖ io indray dia ny ―nosy ravina‖. Ny

mampiavaka an’io Nosy io dia izy feno ravin’ala. Mianatsimo somary atsinanan’ny Nosy

ravina kosa no misy an’i Nosibe.

Any ankaikin’ireo Nosy ireo no anjonoan’ireo mpanjono amin’izao fotoan’izao izay

iray kilometatra mahery ka hatramin’ny telo kilometatra miala ny morontsiraka i

Maroantsetra.

Ahatarafana ny hasarotry ny asa fanjonoana izany, nefa ahatarafana ihany koa ny

hakanton’ny hatsaran’ny zavaboahary sy ny toerana ary ny fifamatoran’ny jono an-

dranomasina amin’ny fiainampiainan’ny mponina amin’ny ankapobeny.

I-2- Ara-tantara

Tamin’ny faha mpanjaka, nahatonga olona iray na ny mpanjaka iray hanam-pahefana

amin’ny faritra iray ny fandresena an’ady amin’ny fifanafihana natao. Anisan’ny toerana be

mpanafika ny manodidina an’iny helodranon’Antogil iny (io no lasa Betsimisaraka avaratra

taty aoriana). Nahasarika ny maro ny fananan’iny faritra iny fiantsonan-tsambo, izay

manamora ny fifandraisana ara-barotra tamin’ny any ivelany ka nahatonga azy ho voatafika

matetika.

Natahotra ireo mpanafika ireo ny vahoaka sy ny mpitondra efa tompon-tany teo

anatrehan’izany toe-javatra izany, satria, mafy ny famoretana sy ny fampahoriana ataon’ny

mpanafika. Nanararaotra izay tahotry ny vahoaka izay i RATSIMILAHO35

ka nifanaraka

tamin’ny vahoaka fa hiaro azy sy hiara-miasa aminy. Nasandratry ny vahoaka ho mpanjaka

izy ka tamin’iny tapany avaratra iny no niandohan’ny fanjakany. Rehefa azony ny tany

avaratra, nandeha nanafika ny tany atsimo indray izy ary taorian’izany fanafihana izany, no

nipoitra ny anarana hoe: BETSIMISARAKA, izany hoe: rehefa azo ny faritra avaratra rehetra

dia niara-nifaly ny vahoaka rehetra ary nanao lanonana lehibe tao fenoarivo ka teo no

nanaovan’ny rehetra voady hoe: isika maro be izao dia ivondrona ka tsy hisaraka intsony,

izany no niavian’ny anarana hoe Betsimisaraka.36

34

RATSIMILAHO Ramaromanompo: mpanjakan’i Betsimisaraka tamin’ny taona 1712-1754 in tantaran’i

Madagasikara isam-paritra, Antananarivo2006, 587p 36

Loharanon-kevitra: Morel, 72 taona, mpamboly monina ao Mangabe; fanadihadiana natao ny 27 jona 2013

tamin’ny 2 ora tolakandro.

37

Ny tapany avaratra amin’izany foko Betsimisaraka izany no misy an’i Maroantsetra

izay ivon’ity fanadihadiana ity ka ho fantarina ao anatin’izany ny mombamomba azy eo

amin’ny lafiny ara-tantara.

I-2-1- Ny foko Betsimisaraka ao Maroantsetra

Foko iray amin’ny foko valo ambin’ny folo misy eto Madagasikara ny foko

Betsimisaraka izay hita any amin’iny marontsiraka atsinanana iny. Raha faritana mazavazava

kokoa: eo anelanelan’ny reniranon’i Bemarivo izay any avaratra sy i Mananjary avy ao atsimo

no misy azy.

Mizara roa ny foko Betsimisaraka: foko antavaratra sy ny foko antatsimo. Ny foko

antavaratra dia ny foko monina teo anelanelan’ny renirano Lokoho sy ny reniranon’Ivondro37

Izany hoe sarahan’ireto renirano roa ireto amin’ny foko hafa manodidina azy ny foko

Betsimisaraka. Ny reniranon’i Bemarivo izay ao avaratra sy i Mananjary izay manemitra azy

avy ao atsimo. Sarahan’ny renirano roa tahaka izany ihany koa ny foko antavaratra sy ny

antatsimo dia ny reniranon’i Lokoho sy ny reniranon’Ivondro‖. (Mbola ireo renirano roa ireo

ihany koa no manasaraka ny foko antatsimo sy ny antavaratra)

Ao anatin’ny foko antavaratra no misy an’i Maroantsetra.

37

RANDRIAMAMONJY Fréderic, tantaran’i Madagasikara isam-paritra tananarivo 2006 p.248.

SARINTANY 4: foko Betsimisaraka avaratra

Loharanon-kevitra: RANDRIAMAMONJY Fréderic, tantaran’i Madagasikara isam-paritra

Antananarivo 2006 p.249.

38

Raha ny lovantsofina no arahina, tsy fantatra mazava ny tena fiavian’ny mponina ao

Maroantsetra sy ny fotoana nahatongavany tao. Ny mpahay tantara kosa manambara fa

―tamin’iny marontsiraka atsinanana iny no nidiran’ny maro tamin’ireo razan-davitry ny

Malagasy dia ny Melanezianina, ny Indonezianina, ny Zafiboraha, ny Zafiraminia,

Ramakararo sy ny namany Andriantomara tao Maroantsetra, ny razamben’ny Tsimihety tao

Maroantsetra...‖38

Azo vinavinaina araka izany fa mety ho avy tamin’ireo no niandohan’ny

mponina teto Maroantsetra.

Ny lovantsofina ihany koa anefa no nahafantarana fa ny taranak’Ambotavia ao

Ambatomasina39

sy ny Antivinany terak’i Mangabe 40

no azo lazaina ho tompon’ny tany sy

tompon’ny ranomasina. ―Efa nonina tao Maroantsetra ny razamben’ireo taranaka ireo

tamin’ny taona 1600‖.41

Ny tao Ambatomasina no tompon-tany: ireo olona ireo sy ny taranany no mpijoro

rehefa misy fidiran-trano 42

sy ny fomba samihafa atao teto Maroantsetra. Izany hoe ny olon-

dehibe avy amin’io taranaka io no mangataka fitahiana amin’ny Razana ary manome tso-

drano avy amin’ny Razana ho anatanterahana fombafomba. Amin’ny fidiran-trano ohatra, ny

zokiolona amin’ny terak’i Mangabe no milazalaza amin’ireo Razana ny zavatra hatao sy

mangata-dalana ho amin’izany eo an-tokonan’ilay trano ho tokanana. Rehefa vita izay,

vohaina ny varavarana dia miditra ao an-trano, rehefa tonga ao an-trano dia manatona ny zoro

firarazana.

Ny terak’i Mangabe kosa no tompon’ny ranomasina: ireo olona ireo sy ny taranany no

mpijoro vinany. Izany hoe rehefa tototry ny fasika ny vinany dia miakatra ny rano any an-

tanàna, ―mitalaho amin’ireo razana ny vahoaka mba hahavaky iny vinany iny ka hampihena

ny rano, amin’ny alalan’ny joro atao no hanatanterahana izay fangatahana izay ary ireo terak’i

Mangabe no mpijoro amin’izany‖. 43

Azo lazaina ho mponina tranainy indrindra tao Maroantsetra ireo vondron’olona ireo

ary noheverina ho tena tompon-toerana. Nihanitombo ny taranaka taty aoriana, tonga ihany

koa ny vahiny ka nihalehibe sy niitatra ny tanàna. Karazan’olona maro no hita ao

Maroantsetra ankehitriny ary saika hita ao avokoa ny foko valo ambin’ny folo misy eto

Madagasikara. Fianakaviana maromaro izay nitombo sy nihamaro ka lasa foko madinika no

38

RANDRIAMAMONJY (F), tantaran’i Madagasikara isam-paritry, Antananarivo 2006.p 265. 39

Fokontany iray eo amin’ny ilany atsimo amin’ny tanànan’i Maroantsetra. 40

Tanàna kely iray eo avaratr’i Maroantsetra izay iray kilometatra miala ny renivohitra. 41

Loharanon-kevitra: VAVY Florinette. 42

Fitokanan-trano 43

Loharanon-kevitra: Morel, 72 taona, mpamboly monina ao Mangabe; fanadihadiana natao ny 27 jona 2013

tamin’ny 2 ora tolakandro.

39

nandrafitra ny foko Betsimisaraka eto Maroantsetra. Ho jerentsika ato amin’ny fizarana

manaraka ny mahakasika izany foko madinika mandrafitra ny foko Betsimisaraka ao

Maroantsetra izany.

I-2-2- Ireo foko madinika mandrafitra ny foko Betsimisaraka ao

Maroantsetra

Zana-poko maromaro mitambatra no mandrafitra ny foko Betsimisaraka ao

Maroantsetra. Fianakaviana44

kely iray ireo zana-poko ireo tamin’ny voalohany, nitombo sy

nihamaro ireo ka lasa taranaka45

iray; nitombo hatrany iny taranaka iny ka lasa zana-poko

kely iray taty aoriana.

Misy ihany koa anefa amin’ireo zana-poko na foko madinika ireo dia vahiny nifindra

monina taty Maroantsetra. Niray volo tamin’ny mponina ireo vahiny ireo ka lasa tena

tompon-tany. Ireny ihany koa dia lasa zana-poko hafa.

Zana-poko na foko madinika fito no mandrafitra ny foko Betsimisaraka ao

Maroantsetra:

Ny Antivinany: ireo no terak’i Mangabe izay isan’ny mponina voalohandohany

nipetraka tamin’iny faritr’i Maroantsetra iny ary izy no tompon’i Nosy Mangabe ka

nahatonga izany anarany izany. Ireo no mpijoro vinany rahatoa ka fempiny46

ny vinany.

Ny Ambatovia: taranaka avy ao Marosoroka izay tanàna eo ankaikin’i Mangabe, ireo

no tompon’Ambatomasina izay mpijoro rehefa misy fidiran-trano47

na ny fombafomba hafa.

Ny Makoa: ireo kosa dia andevo avy tany Afrika tamin’ny fotoana mbola nisian’ny

fanandevozana ka nonina teto Maroantsetra. Lasa tompon-tany izy ireo rehefa foana ny

fanandevozana ka tonga zana-poko iray.

Ny Antimahory: vahiny avy tany mananara avaratra, nifindra nonina taty

Maroantsetra.

Milatsara: taranaka avy ao Ampantsona (tanàna iray eo avaratr’i Mangabe, telo

kilometatra miala an’i Maroantsetra) mihamaro izany taranaka izany ka lasa zana-poko iray.

Antiromba: io zana-poko io kosa dia tsy fantatra mazava ny niandohany fa ny

hahafantarana azy dia izy manana fomba miavaka eo amin’ny famorana. Hazavaina misimisy

kokoa izany any amin’ny pejy.

44

Fitambaran’ny ray sy ny reny ary ny zanaka izay antsoina koa hoe mpianakavy. 45

Fitambaran’ny zanaka aman-jafy sy ny zanany mitohitohy hatrany, nateraky ny olona iray tany aloha,

tamingana, solofo amam-para. 46

Voatototry ny fasika - vinany fempiny: vinany ifamezivezen’ny ranomamy sy ny ranomasina rehefa tototry ny

fasika dia tsy afaka mifamezivezy intsony ka mety hiteraka tondra-drano ka joro no mahafaka azy. 47

Fitokanan-trano.

40

Ny zafindrabay: taranaka avy any Andranifotsy, toerana iray eo atsinanan’i

Maroantsetra miampita ny renirano Antenambalana, dimy kilometatra miala an’i

Maroantsetra no misy azy.

―Anisan’ny nampalaza ity taranaka ity ny fananany razam-be voay ary tao amin’ny

renirano Andranofotsy izy no nipetraka. Adidin’ireto taranany ireto ny manome hanina azy

izay voalaza fa vehivavy tsara tarehy avy amin’ny taranaka hafa no sakafony.

Ny fomba ahazoana izany sakafony izany: mody maka vady amin’ny toerana

manodidina ny tovolahy avy ao aminy ka iny tovovavy iny no homena ho sakafon’ilay voay.

Entina eo amin’ny tetezana eo amin’ilay renirano ilay tovovavy rehefa vita ny lanonana

rehetra. Eo amin’ny sisiny ny mpanatrika rehetra fa izy irery no eo am-povoan’ny tetezana

izay ary efa misy faritra manokana natao ijoroany, rehefa vita ny joro sy ny teny ataon’ny

raiamandreny dia misy manitsaka ny tapaky ny hazo izay ijoroan’ilay zazavavy ka latsaka ao

anaty rano izy ary lanin’ny voay‖.48

Nahatonga ny fomba fitenenana raikitra amin’iny faritra Maroantsetra iny izany toe-

javatra izany, indrindra raha hanaratsy ny mponina ao Andranofotsy: «Ôlo avy Andranofotsy

tsy ôlo fa voay».

Samy manana ny fombafomba izay mampiavaka azy ireo zana-poko ireo, kanefa na

dia eo aza izany tsy fitoviana izany, rafi-pitantanana iray ihany no mifehy ireo zana-poko ireo.

Izay rafi-pitantanana hita ao amin’ny faritr’i Maroantsetra no sady ampiharina ao amin’ny

fokontanin’Akiakabe, izay ivon’ity fanadihadiana ity no hojerena ao amin’ny fizarana

manaraka.

I-2-3-Ny tantaran’ny mpanjono

Araka ny voatanisa any amin’ny pejy faha 48-49 dia zana-poko maromaro no manome

ny foko Betsimisaraka ao Maroantsetra. Vahiny nifindra monina ny sasany tamin’izy ireo ka

lasa zana-poko izay anisan’ny tompon-tany taty aoriana. Fifindra-monina toy izany no

nahatonga ny fijoroan’ny tanànan’Ankiakabe sy nahatonga azy ho tanànan’ny mpanjono na

ny mpanarato.

Nifindra monina taty Maroantsetra ny fianakavian’i RANDRIAMAHAZAKA Bezara

izay avy tany Vangaindrano49

, nitombo ny taranak’io fianakaviana io ka lasa taranaka iray

taty aoriana. Tao Antaindombo, toerana iray eo amin’ny ilany atsinanana manamorona ny

renirano Antainambalana no nipetrahan’izy ireo. Amin’ny maha vahiny, tsy misy tany

48

Fitantarana nataon’i Belahin’i Gasy, 90 taona avy ao Ankiakabe. 49

Loharanom-baovao: Belahin’i Gasy, 90 taona avy ao Ankiakabe.

41

hovolena mba hahafahana mivelona azy ireo, noho izany dia nifototra tamin’ny asa

fanjonoana ireo fianakaviana ireo.

Nifindra monina tao Ankiakabe izay tsy lavitra an’Antaindambo ny taranak’i Bezara

tany ho any tamin’ny taona 1927. Mbola rakotra ala sy heniheny50

ny faritr’Ankiakabe

tamin’izany kanefa mbola tsy nisy tompony fa mbola tany nipetra-potsiny. Nanomboka

nanamboatra izany ireo taranak’olona avy tao Antaindambo ireo ka nanova azy ho lasa tanàna

azo ipetrahana.

Nihamaro ny taranaka ary nifandovan’ny taty aoriana ny asa fanjonoana. Nisy ihany

koa ny olona avy amin’ny tanàna madinika manodidina an’i Maroantsetra renivohitra no

tonga nanatevin-daharana ireo mponina teto Ankiakabe. Ohatra amin’izany ny avy

Ambodivoanio, Marofototra, Anjanazana, nanao ny asa fanjonoana ho foto-pivelomana

avokoa ny ankamaroan’ireo olona ireo.

Talohan’ny taona 1995, tao anatin’ny asa izay tsy azo nianteherana ho foto-

pivelomana loatra ny asa fanjonoana taty amin’ny faritr’i Maroantsetra. Voafaoka tao

anatin’izany ny tao Ankiakabe, zara raha nahavidy sakafo ny vola azo avy amin’izany, ny

fitafy tsy zarizary ary ny trano zara raha trano. Hita soritra teny amin’ny fiainan’ny mpanjono

na ny mpanarato fa sahirana izy ireo. Noho izay toe-javatra izay, nosokajian’ny

fiarahamonina ho asa ambany indrindra ny asa fanjonoana ary noheverina ho tsinontsinona

ihany koa ny fianakavian’ny mpanjono.

Lasa ambentin-tenin’ny fiarahamonina ny hoe: vadin’ny mpanarato zara raha

voarandrana ny volo; Zanaka mpadafo laoko51

; tranon’ny mpandafo laoko harindrina dia lasa.

Ahatsapana ny fahasahiranan’ireo mpanjono ireo teny fanesoana avy amin’ny fiarahamonina

ireo ary na fikarakarana ny vatany sy ny zanany aza tsy vitany. Izany toe-javatra izany dia

vokatry ny tsy fisiana sy ny tsy fahampian’ny fitaovana teo am-pelatanan’ireo mpanjono.

Mbola tsizarizary ny fitaovana nampiasaina tamin’izany, ny fintana tsotra no tena

fampiasa ary zara raha voavidy ny harato noho ny fahasahiranana. Ho an’izay mba afaka

mividy, ny fanatsarana azy isan’andro indray no olana ka vetivety dia efa tsy azo ampiasaina

intsony.

Raha fehezina izay rehetra izay, osa dia osa ny sehatry ny asa fanjonoana tany

Ankiakabe tamin’izay fotoana izay ary tsy mba azo nantenaina loatra.

50

Honahona hoy ny eto afovoan-tany 51

Mpivarotra trondro

42

Ny taona 1995, niova ny zava-nisy teo amin’ny sehatry ny jono tany Ankiakabe.

Manomboka nijery manokana ity sehatra ity ny fanjakana tamin’ny alalan’ny fanomezana

fitaovana sy ny fanofanana azy ireo.

Taty tamin’ny taona 1999, nijoro ny fikambanana MNP52

tao Maroantsetra. Nifantoka

tamin’ny jono ny ampahany tamin’ny tetikasan’io ONG io. Nanampy ny fitaovana sy

fanofanana efa nomen’ny fanjakana ireo mpanjono ity ONG ity mba hahatonga azy ireo

hahafehy ny sehatra iasany.

Niova tanteraka ny zava-nisy nanomboka ny taona 2000, lasa sehatra manana ny maha

izy azy ny sehatry ny jono indrindra ny jono an-dranomasina. Niova ihany koa ny fari-

piainan’ny mpanjono, efa tsy toy ny taloha intsony. Zara raha nitafy izy teo aloha, nitafy toy

ny olona rehetra kosa izy ireo nanomboka teo. Raha tsizarizary ny tranony teo aloha,

amin’izao kosa, trano efa azo lazaina ho trano manana ny maha izy azy no ipetrahany.53

Taty tamin’ny taona 2004; nijoro ihany koa ny ONG WCS54

sy ny PSDR55

nanampy

sy nanamafy ny fanatsarana efa misy indrindra tao amin’ny lafiny fitaovana sy ny fanofanana.

Raha atao bango tokana izay rehetra voalaza izay, azo ambara fa nisy fivoarana ny

tontolon’ny jono an-dranomasina ao Ankiakabe ary anisan’ny asa fihariana azo antenaina sy

handrandraina izany.

1-3- Ny lamim-piarahamonina sy ny sosialy

Tsy maintsy misy ny lamina sy ny rafitra arahina raha tiana hirindra sy hilamina ny

fiainan’ny fiarahamonina. Hita izany eo amin’ny lafiny fitantanana izay fomba entina

andaminana ny eo amin’ny lafiny fitondrana, ny fanabeazana, ny fitsaboana sy ny finoana.

Ahitana izay lamina izay ihany koa ny eo amin’ny lafiny fomba amam-panao. Ho jerentsika

ary ahoana ny fisehon’izany ao Ankiakabe izay ivon’ny fanadihadiana.

I-3-1- Ny rafi-pitantanana

Rafi-pitantanana karazany telo no aseho eto izay ambara dieny mialoha fa ifonosan’ny

rafitra nentim-paharazana sy ny rafitra napetraky ny fanjakana dia ny rafi-pitondrana, ny rafi-

panabeazana ary ny fitsaboana sy ny finoana.

52

Madagascar National Parc. 53

Fanazavana nomen’i Be Alexis, tompon’andraikitry ny jono eto Maroantsetra, ny 19 martsa 2013 tamin’ny 8

ora sy sasany maraina.

54

Wildlife Concervation Society 55

Projet Soutien du Développement Rural

43

I-3-1-1- Ny rafi-pitondrana:

Raha miresaka ny fitondrana, hita ao anatin’izany ny mpitondra sy ny vahoaka

entina. Mahakasika izay mpitondra sy ny vahoaka izany indrindra no horesahina manaraka

eto.

Fafana 3: Ny isan’ny mponina sy ny mpanjono ao Ankiakabe.56

Maneho amintsika fa manatombo ny isan’ny vehivavy raha oharina amin’ny isan’ny

lehilahy ny fafana 3. Manjono no fototrasan’ny lehilahy satria mahatratra 50 isan-jato ny

isan’ny lehilahy mpanjono. Tsy ny lehilahy ihany anefa no manao ny asa fanjonoana ao

Ankiakabe fa ny vehivavy ihany koa ka ny 0,66 isan-jaton’ny vehivavy no manao izany.

Isan’ny Mponina 0-6 taona 6 -15 taona 18-49 taona + 50 taona

2 816 739 805 869 4O9

26,2 28,5 30,8 14,5

Fafana 4: Ny taonan'ny mponina ao Ankiakabe57

Ny fafana faha-4 kosa; maneho fa ny zaza sy ny tanora no tena betsaka ao Ankiakabe.

Ny 30,8 isan-jaton’ny mponina no ao anatin’ny taona fiasana (18-49 taona).

Manambady eo amin’ny faha roapolo sy telo amby roapolo taonany ny lehilahy ao

Ankiakabe. Eo amin’ny faha enina ambin’ny folo sy ny faha fito ambin’ny folo kosa ny

vehivavy amin’ny ankapobeny.

Ny salan-taonan’ny vehivavy niteraka: ny kely indrindra, efatra ambin’ny folo taona fa

ny lehibe indrindra kosa, efapolo taona.

Maro amin’ny vehivavy ao Ankiakabe no loham-pianakaviana, raha ny isa azo dia any

ho any amin’ny 132.58

Mitranga izany zavatra izany noho ny antony maro samihafa toy ny

fahafatesana mahazo ny raim-pianakaviana ka ny renim-pianakaviana no misolo toerana azy.

Eo ihany koa ny fisarahana eo amin’ny fahavelomana tsotra izao. Ny antony ihany koa,

56

Fanisam-bahoaka tamin’ny taona 2013 57

Atontan’isa azo tao amin’ny toby sekalina ao Ankiakabe ny taona 2013. 58

Tarehimarika nalaina tamin’ny sekalina Ankiakabe ny taona 2013.

Isan’ny mponina Ny lehilahy Ny vehivavy Ny mpanjono +18 taona

2 816 1 304 1 514 661

46,2% 53,7% 50% L 0,66% V

44

miteraka roa na telo ilay vehivavy nefa tsy misy maka azy ho vady ireny lehilahy ireny, noho

izay dia tsy maintsy izy irery no hiahy ny ankohonany.

Raha ny lafiny ara-pitondrana kosa no resahina, rafi-pitondrana ara-panjakana no

mitantana sy mitondra ny vahoaka izay tarihin’ny filohany: Andriamatoa BE Jeacnarison

Louis, 45 taona. Mpandraharaha momba ny varotra no asany ary voafidy hitondra ny

fokontanin’Ankiakabe izy.

Ankoatra ny fampiharana ny teny midina avy amin’ny Fanjakana foibe, manana ny

dinany manokana ny fokonolona ao Ankiakabe (ara-tsosialy sy fandriampahalemana).

Manara-maso sy mampihatra izany no anjaran’ny lehiben’ny fokontany.

Eo amin’ny lafiny ara-piarahamonina kosa, misy izay heverina ho zoky raiamandreny

eo an-tanàna, heverina ho mpitondra sy mpifehy ihany koa izy ireny. Ireny olona ireny no

antsoin’ny mponina hoe: Tangalamena59

.

Lehilahy lehibe na zokiolona indrindra eo an-tanàna ny Tangalamena: izy ireo no

ilan-kevitra rehefa misy zavatra tiana atao na olana miseho eo amin’ny fiarahamonina.

Amin’ny lanonana na amin’ny fahoriana, izy no raiamandreny avy aty amin’ny vahoaka

manatrika na manotrona izay mamaly ny kabary ataon’ny hotronina.

Manana ny mpitondra azy ihany koa ny isam-pirazanana izay antsoina hoe :

Mpiambinjiny60

. Io ny mpitondra eo amin’ny lafiny fomban-drazana. Izy no mpijôro sy

mpiandraikitra momba ny fasana, tsy maintsy miera aminy rehefa misy zavatra atao any am-

pasana. Izy ihany koa no hiaraha-midinika sy hiaraha-manapaka rehefa misy zavatra atao eo

amin’ny fianakaviana.

Azo lazaina araka izany fa ny Mpiambinjiny no tompon’andraikitra voalohany ao

amin’ny fianakaviana.

Ireo Raiamandreny ara-piarahamonina sy ara-panjakana ireo no miara-miasa mitondra

sy mandamina ny fiainan’ny fiarahamonina ao Ankiakabe. Entin’ny mpiambinjiny any

amin’ny tangalamena raha misy olana tsy voavaha eo anivon’ny fianakaviana. Raha mbola tsy

miravona eo iny olana iny, entin’ny tangalamena any amin’ny lehiben’ny fokontany.

Natao izany rehetra izany mba hanatsarana sy hampandrosoana ny fiainan’ny

mponina. Na dia eo aza izany ezaka ataon’ireo mpitondra ireo izany, azo lazaina ho miankina

amin’ny toe-tsain’ny mponina tsirairay ihany ny hahatsara sy hampandroso ny fiarahamonina

misy azy. Miankina amin’ny famolavolana hatramin’ny fahakely izany ny fanabeazana ny

59

Hazomanga na Sojabe: Ilazana ny zokiolona eo amin’ny fiarahamonina. 60

Zokiolona ao amin’ny fianakaviana, izay miahy ny lafiny fomban-drazana sy ny fasan-drazana, mamoha azy

raha misy ny liana izany.

45

toe-tsaina. Mitana toerana lehibe eo amin’ny fiainan’ny fiarahamonina araka izany ny rafi-

panabeazana misy ao aminy. Izany indrindra no mitarika antsika hijery ny lafiny fanabeazana

ao Ankiakabe.

I-3-1-2- Ny rafi-panabeazana:

Rafi-panabeazana karazany roa no tena hifantohantsika: ny fanabeazana an-tsekoly sy

ny fanabeazana ivelan’ny sekoly.

a- Ny fanabeazana an-tsekoly:

Ny fomba atao hitaizana ny zaza mba hahafahany hiatrika ny fiainany ho avy no

antsoina hoe fanabeazana. Iray amin’izany fomba fitaizana izany ny lafiny fampianarana ary

hita ao anatin’izany ny sekoly.

Manana sekolim-panjakana ambaratonga fototra iray ny ao Ankiakabe ary misy Lycée

tsy miankina iray koa miorina ao. Amin’ny maha fokontany eo an-tampon-tanànan’i

Maroantsetra azy izay lalana fotsiny no manefitra azy ireo, tsy manahirana ny ray aman-dreny

ao Ankiakabe ny mampianatra ny zanany amin’ny karazan-tsekoly rehetra misy ao

Maroantsetra. Izany hoe tsy mampianatra ny zanany ao amin’ny sekoly misy ao Ankiakabe ny

ankamaroan’ny ray aman-dreny fa mandefa ny zanany amin’ireo sekoly manodidina. Azo

lazaina araka izany fa tsy manahirana ireo mponina ao Ankiakabe ny toeram-pianarana sy ny

fahalaviran-toerana eo amin’ny famonjen’ny zaza izany.

Amin’ny ankapobeny, saika miditra an-tsekoly avokoa na ny ankizilahy na ny

ankizivavy eo amin’ny faha enin-taonany. Mahavita ny ambaratonga voalohany ny

ankamaroany fa rehefa hiditra amin’ny ambaratonga faharoa vao hita ny fihenan’ny isan’ny

mpianatra. Manaporofo izany ny fisian’ny EPP telo amby roapolo ao an-tampon-tanànan’i

Maroantsetra izay ahitana mpianatra 6152 raha ny taom-pianarana 2011-2012. Ny 25,6 isan-

jato (1574) amin’ireo no tonga amin’ny ambaratonga faharoa ary tafidina any amin’ny 14,9

isan-jato (916) ny tonga any amin’ny Lycée61

. Ny taom-pianarana 2012-2013 kosa dia

nahitana mpianatra 6002 ny ambaratonga fototra;ny tonga any amin’ny CEG dia 1536 ary ny

tonga any amin’ny Lycée dia 894.62

Hita araka izany fa be dia be ny mpianatra miala fianarana manomboka eo amin’ny

fiafaran’ny ambaratonga voalohany (taona faha efatra sy taona fahadimy). Mitohy izany

fandaozana sekoly izany any amin’ny ambaratonga faharoa sy any amin’ny Lycée ary azo

isaina amin’ny rantsan-tanana ny tonga aty amin’ny ambaratonga ambony.

61

Tarehimarika navoakan’ny fivondronana Maroantsetra ny taona (2011-2012) 62

Tarehimarika nalaina tany amin’ny CISCO

46

Ny antony mahatonga izany, ankoatra ny tsy fahampian’ny hoenti-manan’ny ray

aman-dreny, eo ihany koa ny tsy fananan’ny ankamaroan’ny ankizy tanjona mazava ho

tratrarina eo amin’ny fianarana ka tsy tsapany izay mahasarobidy sy ny ilàna ny fianarana,

lasa fombafomba fotsiny ny mianatra aminy. Rehefa misy olana kely sedrainy any am-

pianarana, ny hiala fianarana no vahaolana hitany.

Mahazo vahana koa ny toe-tsaina manindrahindra ny vola sy ny harena eo amin’ny

fiarahamonina. Izany hoe, ny fametrahana ny hoe ny vola no tena tanjona fa tsy ny fahalalana

ho enti-miaina loatra, ka na ny fianarana na ny zavatra hafa izay atao dia fomba ahazoana

izany vola izany avokoa. Ny fivoizana izay toe-tsaina izay eo amin’ny fiarahamonina no

mahatonga ny ankizy hihevitra fa fandaniam-potoana ny fianarana satria ela vao hivadika

vola. Noho izany, rehefa tonga ny fotoanan’ny jirofo ohatra, maro amin’ny mpianatra no

mandao ny sekoly satria iny, vola eo no eo.

Tratran’izany olana izany ihany koa ny ankamaroan’ny zaza ao Ankiakabe izay tsy dia

rototra loatra amin’ny fianarana. Manomboka miala fianarana ny ankamaroan’ny ankizy eo

amin’ny faha folo sy ny faharoambin’ny folo taonany. Manomboka eo ny zaza ao Ankiakabe,

efa mahazo vola tsikelikely amin’ny asa fanjonoana na famintanana, satria, efa miaraka

amin’ny rainy manarato izy eo amin’io taonany io. Variana amin’izany izy ka lasa malaina

amin’ny fianarana ary miala mihitsy no hiafarany, ny ray aman-dreny anefa tsy manery fa

nanaraka ny safidin-janany.

Hita araka izany fa tsy mampiraika ireo zaza sy ny mponina ao Ankiakabe firy ny

fanabeazana an-tsekoly noho ny lafiny toe-tsaina sy ny zava-misy eo amin'ny fiarahamonina.

Misy kosa anefa ny fanabeazana ny zaza hiatrika ny foto-pivelomana izay anisan'ny zava-

dehibe sy miantoka ny ho avin'ny zaza ihany koa.

b- Ny fanabeazana ivelan’ny sekoly

Raha izay ny fanabeazana an-tsekoly, zava-dehibe ihany koa amin’ny ho avin’ny zaza

ny fanabeazana ivelan’ny sekoly: ny fanabeazana ny zaza hiatrika ny foto-pivelomana.

Tsy maintsy ampianarina azy ny fomba atao ohatra, ny fomba fandrahoana sakafo, ny

fomba fikojakojana ny ao an-tokantrano, ny fomba fandrariana harato; fa misy kosa ny tsy

ampianarina mivantana fa amin’ny fanomezana adidy sy andraikitra azy no andraisany izany.

Toy ny fitondrana lakana, ny fampiasana fintana, ny fampiasana harato; tsy misy

fampianarana loatra ireo rehetra ireo fa ny fanatrehan’ilay zaza ny fanatanterahana azy no

hahaizany azy.

Ny asa fiveloman’ny fianakaviana iray dia mitaiza sy manefy ny zaza ao aminy. Ho

an’ny fianakaviana mpanjono ao Ankiakabe, raha vao teraka ny zaza, efa harato sy ny fomba

47

fihariana momba ny jono no zava-misy manodidina azy. Vokatr’izany, rehefa manomboka

milalao ny ankizy, efa manodidina izay resaka jono sy ny harato izay no kilalao ataony.

Ohatra: Milalao lakana kely (tsilakandakana), harato kely ho an’ny ankizilahy. Ny

fivarotan-trondro sy ny asa manodidina izany kosa ho an’ny ankizivavy.

Ireny kilalao ireny no ahatsapana fa tafita any amin’ny ankizy tsikelikely ny zava-misy

iainan’ny fianakaviana sy ny fiarahamonina misy azy.

Tsy ampy ahafehezany ny asa fivelomana anefa raha nijanona hatreo, fa zava-dehibe

ihany koa ny fanomezana andraikitra madinidinika sy ny anjara raharaha ao an-tokatrano. Efa

ao anatin’ny fitaizana avokoa izany rehetra izany ka toy izao manaraka izao ny fisehony.

Eo amin’ny fahaenina sy fahafito taonan’ny ankizy dia efa manomboka omena

raharaha raikitra izay tsy maintsy ataony isanandro izy. Irakiraka madinidinika ihany aloha no

ampanaovina azy mialoha izany taona izany. Tsy mitovy ny andraikitra miandry ny ankizy

lahy sy ny ankizy vavy rehefa lehibe. Tsy mitovy araka izany ihany koa ny fitaizana omena

azy ireo indrindra eo amin’ny fitaizana ivelan’ny sekoly. Ho an’ny ankizilahy: miaraka

amin’ny rainy mandeha mamindra toerana ny lakana amin’ny tolakandro. Ny anjara asany ao

anatin’izany dia ny manaisotra rano ao anatin’ny lakana. Natao izany mba hahitany ny

fitondrana ny lakana sy ny zavatra madinidinika manodidina izany, hifehezany sy hizarany

izany ary hitiavany ny jono tsikelikely.

Ny kilalao izay mahavariana azy ao anatin’izany dia ny mandeha milomano any

anatin’ny renirano ka any no ianarany mitondra lakana. Efa manana fintana ihany koa izy

manomboka eo, mandeha mamintana any amin’ny renirano manodidina no ataony raharaha

rehefa amin’ny fotoana tsy hianarana. Ho an’ny ankizivavy kosa: manampy ny reniny

amin’ny fikarakarana ny trondro no ataony ary eo no hianarany ny fomba fikirakirana izany

ny hahandro sy ny sisa.

Eo amin’ny fahavalo sy fahahasivy taonany kosa ny ankizilahy, efa tsy miaraka

amin’ny rainy intsony amin’ny famindrana lakana. Izy irery amin’izay no manao izany

manomboka eo ary efa afaka mitondra lakana tsara izy amin’izay. Ny mahavariana azy kosa

amin’izany taonany izany dia ny milomano any amin’ny ranomasina ary eo efa manomboka

mahafehy tsikelikely ny rano ny zaza.

Ampianarina mandrary harato izy ireo manomboka eo na lahy na vavy ka anisan’ny

raharaha ataony ao an-tokatrano izany fandrariana harato izany.

Entin’ny rainy manaraka azy manarato ny zaza lahy rehefa fotoana tsy hianarana eo

amin’ny fahafolo sy faha roambin’ny folo taonany. Manomboka variana ny ankizy eo ary

miala tsikelikely amin’ny fianarana ny sainy.

48

Any amin’ny fahaenina ambin’ny folo sy ny fahafito ambin’ny folo taonany, efa

mahaleo tena amin’izay resaka harato izay ny tanora ao Ankiakabe.

Raha jerena izay rehetra izay, hita fa tsy mifantoka amin’ny fianarana an-tsekoly ny

zaza ao Ankiakabe fa efa ampy rehefa mahay mamakiteny sy manoratra.

Ny zava-misy ihany koa, mandimby sy mandova ny asan’ny ray aman-dreniny ny

ankamaroan’ny tanora ao Ankiakabe. Ny fanabeazana azy no mahatonga izany fandovana

izany.

Azo tsoahina araka izany, fa zava-dehibe amin’ny ho avin’ny taranaka ny fanabeazana

an-tsekoly indrindra fa ny fanabeazana eo anivon’ny fianakaviana sy ny fiarahamonina. Tsy

ampy handavorary ny fiainan’ny fiarahamonina anefa raha ny fanabeazana irery fa ilaina

tahaka ny fanabeazana ihany koa ny fitsaboana izay miantoka ny fahasalamam-bahoaka.

Mampirindra sy mampilamina kokoa ny fiainan’ny mponina amin’ny faritra iray ny fisian’ny

rafitra mahakasika izany.

Ahoana ary izany ny lafiny fitsaboana ao Maroantsetra izay faritra misy

an’Ankiakabe.

I-3-1-3- Ny fitsaboana sy ny fahasalamana:

Hoy ny fomba fitenenana: harena ny fahasalamana, mba hikajiana izany harena izany

no antony nametrahana ny rafitra manokana miahy ny fahasalamana dia ny toeram-

pitsaboana. Manana izany toeram-pitsaboana izany ny any amin’ny faritra Maroantsetra izay

ho jerentsika ato amin’ity fizarana ity.

Azo lazaina ho tsy dia manahirana ny eto Maroantsetra ny resaka fitsaboana noho izy

manana toeram-pitsaboana roa: ny iray, hopitaly lehibe izay misy ny fandidiana sy ny

fitarafana isan-karazany. Ny iray kosa ho an’ny zaza sy ny reny mitondra vohoka ary

fizaham-pahasalamana ho an’ny olon-drehetra. Miankina amin’ny fanjakana avokoa ireo roa

ireo fa misy vitsivitsy kosa ny tsy miankina amin’ny fanjakana fa an’olon-tsotra.

Ankoatra ireo, misy ihany koa ny toby «Secaline» izay miandraikitra sy mikarakara ny

fahasalaman’ny zaza sy ny reny bevohoka. Mijoro isaky ny fokontany izany ary anisan’ny

mba manana ny ao Ankiakabe. Misahana ny fahasalamana ao Maroantsetra sy ny manodidina

ireo rehetra ireo. Araka ny fanadihadiana nataon’ireo mpitsabo avy ao amin’ny tobim-

pahasalamana sy ny avy ao amin’ny ―secaline‖ dia ―15 isan-jaton’ny mponina ao Ankiakabe

no mba manatona ny tobim-pahasalamana rehefa misy tsy azoazo amin’ny vatana‖.63

Ny

ankamaroan’ny mponina rehefa misy ny tsy fahasalamana dia manaraka ny fitsaboana

63

Araka ny fanazavana nomen’i Janoèly, mpitsabo ao amin’ny tobim-pahasalamana eto Maroantsetra.

Fanadihadiana natao ny 26 Febroary 2013 tamin’ny 10 ora maraina.

49

nentim-paharazana toy ny fitsaboana amin’ny alalan’ny ravinkazo sy ny fanatonana ny

mpitsabo nentim-paharazana. Anisan’ny mahatonga izany ny fahasahiranana ara-bola sy ny

tsy fahazarana manatona ny tobim-pahasalamana fotsiny.

Iray amin’ireo mpitsabo nentim-paharazana ny mpampivelona na ny mpanavanana64

izay manao ny asa fampiterahana. Amin’ny ankapobeny, tsy olona mandalim-pianarana loatra

na manao fianarana manokana momba ny fampiterahana ny mpanavanana fa fahaizana

manokana nomen’Andriamanitra sy nolovaina tamin’ireo ray aman-dreny teo aloha.

Raha ny zava-misy no jerena dia maro amin’ny olona no manatona ireny

mpampivelona ireny rehefa hiteraka.

Misy ihany koa ny mpanotro izay mitsabo ny hozatra izay lazain’ny mponina any hoe:

mivadi-kozatra65

Tsy ny olon-dehibe ihany anefa no tsaboina amin’ny alalan’ity hotra ity fa eo ihany

koa ny zaza miaitry66

. Anisan’ny mpanotra ny zaza miaitry malaza i Ramatoa Visia; manana

asa ankoatra ny maha mpanotra azy izy dia ny asa fampianarana. Efitrano manokana sy Ora

manokana no andraisany ny marary tahaka ny mpitsabo rehetra.

Tsy mba nianatra manokana momba ny hozatra izy fa fahaizana nomen’Andriamanitra

azy manokana. Manana io fahaizana manotra io avokoa ny olona rehetra kambana amin’ny

ankapobeny.

Taloha, tsy misy sarany voatondro ny fanorana fa hasin-tànana no omena (vola izay

foy na sira). Izany hoe ―tsy fitadiavam-bola fa karazana fanasoavana ny mpiarabelona aminy

ihany.

Ankehitriny, tsy toy izany intsony fa efa misy vola voatondro (200 Ar ny ambony

indrindra) ary efa tafiditra ao anatin’ny fomba fihariana izany‖.67

Manana ny mpitsabo may ihany koa ny ao Maroantsetra na main’ny afo na main’ny

rano mangotraka na main’ny zavatra hafa. Ny mpitsabo izany aretina izany dia ny mpanao

vilany. Mihazakazaka any amin’ny mpanao vilany ny olona rehefa may na entina haingana

any amin’ny mpanao vilany. Maka karazan’ahitra efa voatokana amin’ny fitsaboana izany izy

ka tsakoiny (mpanao vilany). Harorany amin’ny faritra may izany rehefa voatsako dia vita.

Ao koa ny fampiasana ravinkazo izay lazain’ny eto afovoan-tany hoe raokandro. Tsy

misy mpitsabo manokana ny amin’izany fa samy mampiasa ny fahalalana izay nolovaina

64

Renin-jaza 65

fialan’ny ozatra amin’ny toerany noho ny dona mafy nahazo azy izay miteraka fanaintainana ho an’ilay olona. 66

Ilazana ny zaza marary vokatry ny dona mahazo azy, ohatra mianjera nalatsaka izay miteraka fanaviana ho

azy. 67

Loharanon-kevitra : Visia, mpampianatra no sady mpanotra monina ao Ankiakandrefana Maroantsetra,

fanadihadiana natao ny 23 Martsa 2013 tamin’ny 6 ora sy sasany maraina.

50

tamin’ireo raiamandreny tany aloha ny mponina tsirairay. Fitsaboana amin’ny alalan’ny

fahalalan’olombelona ihany ireo karazam-pitsaboana ireo fa tsy misy fifandraisana amin’ny

hery hafa ivelan’ny olombelona.

Misy ihany koa anefa ireo mpitsabo izay manana fifandraisana amin’ny hery hafa

ivelan’ny olombelona. Ahitana izany karazana mpitsabo izany ihany koa ny eto Maroantsetra.

Iray amin’ireny ny Mpisikidy68

mitsabo ny karazana aretina rehetra sy ny olana maro samihafa

eo amin’ny fiainana izy io, anisan’izany i ASMAN69

.

Ahitana ny mpitaha folaka70

ihany koa eto Maroantsetra, Ramatoa efa antitra iray atao

hoe BEJO71

no manao izany fitsaboana izany. ―Tsy izy irery no manao ny tena fanasitranana

fa ireo hery miara-miasa aminy. Entina any amin’io vavy antitra io rehefa misy olona hiaran-

doza ka tapaka ny taolany na vaky. Raisiny iny faritra folaka iny ka hosorany tany ravo dia

alefany mody. Tonga ireo hery hafa ireo manao ny tena fanorana ny alina, ampitson’iny

sitrana ilay olona‖.72

―Hita any ihany koa ny mpanao fanafody gasy izay miaro ny olona iray manao ratsy

tsy hiditra am-ponja na dia mandalo fitsarana aza. Izay karazam-pitsaboana izay no atao hoe:

Tsy voan’ny naniny73

. Izany hoe raha misy olona manao zava- dratsy toy ny famonoan’olona,

fangalarana, famitahana ka tratra dia manatona ilay olona mpanao fanafody izy mialohan’ny

fanadihadiana azy na ny fitsarana azy; omen’ilay olona tapa-kazo izy ary iny tapa-kazo iny no

miaro azy tsy hiditra am-ponja.‖74

Misy ihany koa ny mpanafana tsidimbazana75

: karazana aretina apetraky ny olona

amin’ny alalan’ny fanafody gasy ny tsidimbazana. Ny fisehony, mivonto amin’ny tongotra na

amin’ny tànana, raha hafanana, izany hoe sitranina izy io dia mihena avy hatrany fa raha tsy

hafanana kosa dia lasa vay. Ny mpisikidy na ny olon-tsotra manana fahaizana manokana

momba ny tsidimbazana no manasitrana ireny.

Ahitana ny tromba ihany koa ao Maroantsetra izay mpanasitrana ihany koa. Tsy ny

aretina ara-batana ihany no sitranin’ity karazana mpitsabo ity fa eo ihany koa ny famahana sy

fanamaivanana ireo zava-manahirana eo amin’ny fiainana sy ny fiarahamonina.

68

Mpimasy 69

ASMAN: mpisikidy monina ao Ankiakandrefana Maroantsetra, 39 taona. 70

Mpitsabo folaka 71

BEJO: vavy antitra 72 taona, monina ao Ankiakandrefana Maroantsetra. 72

Araka ny fanadihadiana natao tamin’i Jacqueline monina ao Ankiakandrefana ny 13 jona 2013 tamin’ny 3 ora

tolakandro. 73

Tsy voan’ny nataony 74

Araka ny fanazavana nomen’i Jean Frédéric ny 07 Martsa 2013,tamin’ny 6 ora sy 10 minitra 75

Mpanasitrana tsidimbazana

51

Mitaky finoana avy amin’ny tsaboina ireny fitsaboana ireny vao mandaitra. Matoa

misy izy ireny ary misy ihany koa ny mahita soa avy aminy dia misy ihany ny mino sy

manaiky ny fisian’ireny hery ireny.

Ahatsapana izany rehetra izany fa manana finoana sy manana zavatra inoana tahaka ny

olona rehetra ny mponina ao Maroantsetra ary ao anatin’izany ny ao Ankiakabe.

I-3-1-4- Ny finoana:

Ny zava-misy any an-toerana no nahatsapana fa mino an’Andriamanitra

Andriananahary ny mponina ao Maroantsetra, manaporofo izany ny fisian’ny antokom-

pinoana maro mijoro ao an-tapa-tanànan’i Maroantsetra.

Mino ny fitahian’ny razana sy ny mbola hitohizan’ny fiainana any ankoatra ihany koa

anefa ny mponina ao Maroantsetra. Ahitana taratra izany finoana izany ny fanantanterahana

ny famadihana sy ny rasahariana76

.

Fanefana adidy amin’ny razana izay mahatonga azy ireo hiahy sy hitsimbina ny

havany mbola velona ny famadihana. Hita taratra ao anatin’izany ny mbola hisian’ny

fifandraisana eo amin’ny velona sy ny maty. Mbola hita taratra ihany koa izany eo amin’ny

rasahariana izay maneho ny fifanohanana eo amin’ny mpianakavy na dia efa toerana samihafa

aza no misy azy. ―Miaina tahaka ny ety an-tany ny any ankoatra araka ny finoana, noho izany

mila vola sy mila fitaovana samihafa izy hiainany any. Izany no antony anaovana ny

rasahariana mba hanomezana ny maty ny anjara fananany tamin’ny fahavelony.‖77

Hita araka ny fanadihadiana izay mifandray amin’ny fitsaboana nentin-drazana vao

nohalalinina teo aloha (pp 41, 42), izay niresahana indrindra ny mpitsabo may, ny mpanotra,

ny mpitaha folaka, ny mpisikidy, ny tromba ary ireo karazana ahitra sy ny raokandro

fampiasan’ny mponina fa misy ny finoana ny hery tsy hita sy ny hasin’ny zava-boahary

hinoan’ny mponina.

Izay sy izay ny momba ny rafi-pitantananana araka izany dia manana ny rafitra mifehy

azy tokoa ny ao Maroantsetra na amin’ny ara-panjakana na amin’ny ara-piarahamonina fa

mba manao ahoana kosa ny eo amin’ny lafiny fomba amam-panao.

76

Teny roa natambatra: rasa + hariana; rasa = fizarana; ny hariana = harena. Izany hoe: fizarana harena na

fananana amin’ny havana efa maty. 77

Ndrova Patrice, Tsaboraha isan-karazany: fomba Betsimisaraka, Imprimerie Catholique, Tananarivo, 1977,

p9.

52

I-3-2- Ny fomba amam-panao

Ny fiandoham-piainana ho an’ny olona iray dia ny fahaterahana. Lalana andalovan’ny

olombelona rehetra izany, tsy misy olombelona tsy nateraka. Ny mampiavaka ny firenena, ny

foko, ny firazanana samihafa kosa anefa dia ny fombafomba samihafa tanterahina nifandraika

amin’izany fahaterahana izany.

Manana izay mety mampiavaka azy, ny eto Maroantsetra raha izay fomba sy ny fanao

amin’ny fahaterahana izay.

I-3-2-1- Ny fiterahana:

Mizara ho sokajy roa ny ao Maroantsetra raha ny fomba amam-panao eo amin’ny

fiterahana no resahina. Ankilany ireo izay manana fomba amam-panao tsy mifanalavitra

loatra amin’ny eto afovoan-tany. Manomboka mifana ny mpiteraka rehefa teraka ny zaza ka

mandritra izany, fonosina tsara ny zaza sy ny reniny mba tsy ho tratran’ny hatsiaka. Tsy azo

atao ny mihinana sakafo mangatsiaka fa sakafo mafana hatrany mba hampahafana ny kibo

nialan’ilay zaza.

Mivoaka itany ny mpiteraka herinandro aorian’ny nahaterahana. Iny fe-potoana

herinandro iny no lazain’ny mponina ao Maroantsetra fa «eo am-patana ny mpiteraka».

Lazainy hoe manam-patana78

kosa ny mpikarakara ny mpifana. Ny fivoahana itany kosa no

ambarany hoe: miboaka am-patana. 79

Ampandroina amin’ny ranon-dromba80

ny mpiteraka ary arandrana ny volony

amin’ny andro ivoahany itany. Efa mizatra manao zavatra madinidinika ny vehivavy avy

niteraka manomboka eo.

Etsy andaniny kosa misy ireo izay manana fomba amam-panao amin’ny fiterahana

izay hafa noho izany ary miavaka amin’ny mahazatra. Ny Makoa izay zana-poko iray

mandrafitra ny foko Betsimisaraka ao Maroantsetra no manana izany fomba izany.

Ranginalo81

no anaran’io fombafomba io; tondroina hoe ranginalo ihany koa ireo izay

manaraka izany fomba izany. Tsy mba mifana na mifonofono izany mihitsy ny olona

ranginalo rehefa avy niteraka. Raha vao tafavoaka ny zaza ka vita ny fikarakarana rehetra dia

entina mijibika im-pito amin’ny renirano ny vehivavy avy niteraka. Natao izany mba

hanadiovana sy hanariana ny ratsy rehetra.

78

Mampifana 79

Mivoaka itany 80

Romba = karazana zava-maniry; tanehina ny raviny ary iny ranony avy notanehina iny no atao hoe ranon-

dromba. 81

Fomba amam-panao hita any amin’ny foko Betsimisaraka izay tanterahina amin’ny fiterahana.

53

Ny sakafo omena ny mpiteraka dia sakafo mangatsiaka fa tsy mba sakafo mafana.

Fonosina ravina longoza82

ny fomba fandrahoana ny vary, izay fomba fandrahoana sakafo

izay no lazaina hoe: ahandro sarono83

. Izany dia maneho fa mbola misy ny fifandraisan’ny

taranaka amin’ireo razana niandohana. Izany hoe: ny fampiasana ny ravina izay fomba

fanaon’ireo razambe tany aloha no maneho izany fifandraisana izany ary mampiseho ihany

koa fa mbola tsy niala amin’ny fanaon’ny Razana ireo taranaka aty aoriana.

Misaika amin’ny rano mangatsiaka rehefa mivoaka itany ary mitoto vary eo ho eo

amin’ny roa kapoaka eo ny mpiteraka. Natao izany mba hanazarana azy amin’ny raharaha

fanao andavan’andro. Tsy misy fiantraikany amin’ny fahasalamany ireo rehetra ireo ho an’ny

olona ranginalo fa ny tsy fanarahana ireo no miteraka aretina sy fahosana ho an’ny mpiteraka.

Mandalo dingana manaraka eo amin’ny lalam-piainana ny zazalahy aorian’ny

fahaterahana dia ny famorana. Mirakitra lafin-javatra roa ny famorana: ny voalohany,

miantoka ny fahasalaman’ny ankizy, ny faharoa kosa, firariana ny zaza mba ho afaka hiatrika

ny fiainana ary antoka iray ahafahany milevina am-pasan-drazana izany. Amin’ny faritra hafa,

mifandray amin’ny fandovana ny famorana. Izany hoe: tsy mahazo mandova ny olona izay

tsy voafora. Amin’ny ankapobeny, tsy dia nametraka izany loatra ny aty amin’ny faritra

Maroantsetra.

Fomba amam-panao maro samihafa no entina anatanterahana izany. Izay mety

hiovaova arakaraky ny faritra. Hojerentsika ny mampiavaka ny foko Betsimisaraka ao

Maroantsetra eo amin’izany famorana izany.

I-3-2-2- Ny famorana

Efa tsy amin’ny maha tandindon’ny fiampitan’ny zazalahy ho amin’ny fianakavian-

drainy intsony no hevitra fonosin’ny famorana aty amin’ny faritr’i Maroantsetra ankehitriny

amin’ny ankapobeny. Ny fikajiana ny ara-pahasalamana sisa no antony anaovana izany. Noho

izany, vitsy amin’ny mponina no mbola mitazona ny fomba nentim-paharazana amin’ny

famorana. Manaraka ny fomba maoderina ny ankamaroan’ny olona. Izany hoe: manatona

mpitsabo ary efa tsy misy fety aman-danonana manetriketrika intsony.

Misy kosa anefa ny vondrom-piarahamonina izay manana fomba miavaka amin’ity

famorana ity ary mbola voatazona mandraka ankehitriny. Anisan’izany ireo Antiromba.

82

Karazan-tsakamalao sy tamotamo ary sakarivobe, mamoa mena, hanin’ny mpianala; ataony solon-dovia ny

raviny. 83

Fomba fandrahoam-bary izay saromana ravina longoza, izany hoe alaina ny vilany izay handrahoana ny vary

ka alafika ao natiny ny ravina longoza, arotsaka ny vary ary asiana rano mahamasaka azy dia atokona eo

ambonin’ny fatana.

54

Raha tsiahivina, iray amin’ireo zana-poko mandrafitra ny foko Betsimisaraka ao

Maroantsetra ny Antiromba. Mbola voatazon’ ireto Antiromba ireto ny tena hevitra raketin’ny

famorana amin’ny maha riba fiampitana azy. Mbola mipetraka ny fakana ny rano mahery sy

ny fary tsy mitapaka na fary raiki-bololona hoy ny eto Imerina sy ny anivon-tany ary ny

vatan’akondro. Firariana ny zaza mba hahery sy hatanjaka ary ho afaka hiatrika ny tena

fiainana izany rehetra izany.

Rehefa azo ireo rehetra ireo, vao maraina dia entina mihodidina ny trano im-pito ny

zaza ary atao antsangory. Ompaina sy hanaovana teny ratsy ilay zaza mandritra ny fihodinana.

Miôsiky84

ny vehivavy mandritra ny fanapahana ary mbola mitohy ihany ny ompa atao

amin’ilay zaza. Ompaina ilay zaza satria heverina ho olona tsy misy ilana azy izy amin’izy

miditra ao an-trano anaovana ny famorana izy rehefa vita izany ary atao ny fanapahana.

Mbola tsy voafora ka ompaina sy anaovana teny ratsy ary atao tsinontsinona. Rehefa vita

tanteraka kosa ny fanapahana, tapitra ny ompa dia firarian-tsoa sy fiarahabana amin’izay kosa

no ataon’ny mpanatrika amin’ilay zaza. Entina anehoana ny faharatsian’ny toerana nisy azy

teo aloha tamin’izy mbola tsy vita fora izany.

Tafita soamantsara aty amin’ny tontolon’ny antokon-drainy ilay zaza rehefa vita ny

fanapahana. Manomboka eo vao sokajian’ny fiarahamonina ho tena lehilahy tokoa iny

zazalahy iny, ary mizaka ny zo sy ny andraikitra feno mifanandrify aminy eo anivon’ny

fiarahamonina.

Tsapa araka izany rehetra izany fa na eo aza ny fihazakazahan’ny fandrosoana izay

namotika tsikelikely ny fomba amam-panao nentim-paharazana dia mbola misy ihany ireo

izay mitazona sy manaja izany.

Raha izay ny mikasika ny famorana manao ahoana kosa ny fisehon’ny fanambadiana

amin’iny faritra iny.

I-3-2-3- Ny fanambadiana

Isan’ny fomba nankalazain’ ny Malagasy ny fanambadiana noho izy miantoka ny

fitohizan’ny taranaka. Tsy vitan’ny hoe nankalazaina fotsiny izany tamin’ny faritra sasany fa

anisan’ny nahasarotiny azy tanteraka. Samy nametraka fitsipika aman-dalàna mifehy ny

fanambadiana ny foko tsirairay avy mba hitsinjovana ny zanaka amam-para. Misy ihany anefa

ireo foko izay nametraka azy io ho fihariana sy fampitomboan-karena. Nivadika ho fomba

amam-panao raikitra anefa ireo fitsipika aman-dalàna ireo taty aoriana.

84

Mihira ary hira mitovitovy amin’ny hira amin’ny vakodrazana.

55

Nanana ny azy ny foko Betsimisaraka tavaratra amin’izay fomba amam-panao eo

amin’ny fanambadiana izay. Amin’ny endrika fampitahana no hanehoana izany ka

hojerentsika eto izay fisehony tamin’ny nentim-paharazana ary koa ny fomba fanao amin’izao

andro izao. Misy ampahany mitovitovy amin’ny fombandrazana amin’ny fanambadiana eto

Imerina ny fomba amam-panao amin’ny fanambadiana nentim-paharazana hita any amin’ny

foko Betsimisaraka avaratra.

Aorian’ny fifankahitana ka mifanaiky fa hifankatia ny tanora roa dia milaza amin’ny

ray aman-dreniny ny zazalahy. Manondro andro iray handehanana hiseho any amin’ny ray

aman-dreninn’ny zazavavy izy ireo rehefa fantatry ny ray aman-dreniny ny hetahetam-pon’ny

zanany. Aorian’ny fisehoana, miroso amin’ny fangatahana raha tsy misy ny olana.

Mitovy amin’ny fomba fanao eto Imerina hatreo, fa ny antsipirihany ato amin’ny

fangatahana no mampiavaka azy.

Miantomboka amin’ny kabary ifamalian’ny andaniny sy ny ankilany ny fangatahana.

Atolotra ny vodiondry rehefa vita ny fifandresen-dahatra ary aorian’izany, miroso amin’ny

Orimbato85

.

Ny Orimbato dia tsy inona fa ny dinidinika ataon’ny roa tonta momba ny hitondra ny

tokantrano. Mandritra izany samy maneho ny mety sy ny tsy mety amin’ny fianakaviany ny

andaniny sy ny ankilany. Ambara eo ihany koa ny fady sy ny fitsipika arahina eo anivon’ny

fianakaviana. Tsy maintsy arahin’ny zazavavy izay nalaina vady ny fady sy ny fitsipika

mifehy ny fianakavian’ny lahy na dia tsy nahazatra azy aza izany.

Ohatra: raha ranginalo ny fianakavian’ilay lehilahy naka vady, tsy maintsy manaraka

ny fomban’ny ranginalo ny vehivavy nalaina rehefa hiteraka eny fa na dia tsy ranginalo aza

ny fianakaviana nisy azy.

Atao ny diafotaka86

rehefa vita ny fifanarahana teo amin’ny Orimbato. Ny diafotaka

dia vola omena an’ilay zazavavy mialohan’ny andehanan’ny mpanintaka87

, toy izao no

niandohan’izany diafotaka izany: tamin’ny andro taloha, tsy misy zazavavy mandeha

manambady lavitra fa eo ankaiky eo ihany. Bataina mankany amin’ny toerana misy ny

zazalahy ilay zazavavy rehefa tonga ny fanintahana ary tsy ampanitsahana tany mihitsy. Fa

noho ny halaviran-toerana hakana vady taty aoriana dia tsy vita intsony ny fibatana fa

mandeha tongotra ihany ny vady vao, nefa omen’ny fianakavian’ny zazalahy vola ilay

85

Orimbato: fametrahan’ny fianakaviana andaniny sy ny ankilany ny fepetra itondrana tokantrano. Ohatra:

filazan’ny andaniny sy ny ankilany ny fady sy ny tsy mety amin’fianakaviany. 86

Vola omena ilay zazavavy alaina ho vady ho vidin’ny fandehanany tongotra mankany amin’ny toerana misy

an’ilay lehilahy 87

Olona maromaro avy amin’ny fianakavian’ny lahy handeha haka ilay zazavavy. Ireo no manao ny fangatahana

sy ny fombafomba rehetra.

56

zazavavy mba ho solon’ny fibatana, io no lazaina hoe: diafotaka. Vita izay, atao ny sintaka ka

entin’ny mpanintaka ilay zazavavy miaraka amin’ny olona vitsivitsy avy amin’ny

fianakaviany, ireo no mpanati-tsintaka88

.

Rehefa tanteraka izany rehetra izany, azo lazaina ho voaorina soa aman-tsara ny

tokantranon’izy roa ka lanonana sisa no atao any amin’ny toerana misy ny lehilahy.89

Izay no

endrikendriky ny fanambadiana Betsimisaraka nentim-paharazana amin’ny ankapobeny.

Amin’izao andron’ny fandrosoana izao, vitsy dia vitsy ny mbola mitazona izany

fomba izany. Niova nanaraka ny fandrosoana ny endriky ny fanambadiana ankehitriny. Ny

fisoratana ara-panjakana no tena omen-danja amin’izao vanin’andro izao.

Toy izao ary ny endrika sy ny fizotran’ny dingana arahana amin’ny fanambadiana

ankehitriny: fangatahana; fisoratana ara-panjakana; fanamasinana ho an’ny Kristianina;

fiaraha-misakafo. Tsy misy intsony ny sintaka sy ny Orimbato ary ny diafotaka fa vita hatreo.

Tsy ny olona rehetra anefa no miroso amin’izay fehim-panambadiana ara-panjakana izay fa

mitokan-trano amin’izao fotsiny ny ankamaroany, na manao tokantrano maso.

Raha ny ao Ankiakabe manokana no asian-teny, ahitana tokantrano 450; amin’ireo,

zara raha nahatratra 50 ny tokantrano vita sora-panambadiana ara-panjakana90

.

―Tsy dia tsara loatra ny manao fehim-panambadiana ara-panjakana eo amin’ny

fahatanorana araka ny fiheveran’ny olona amin’iny faritra iny. Ny tena mety araka ny

fiheverany, amin’ny fotoana tena mahamatotra ny andaniny sy ny ankilany izay vao miroso

amin’izany. Izany hoe rehefa afaka amin’ny fiainan’ny fahatanorana (efa lehibe) ary resy

lahatra fa tsy hisaraka intsony izay vao tokony hiroso amin’izany‖.91

Hita araka izany fa niova ny endriky ny fanambadiana any amin’ny faritra

Maroantsetra noho ny fidiran’ny fandrosoana sy ny fiheverana samihafa. Miankina amin’ny

safidin’ny tsirairay ihany anefa ireo rehetra ireo, safidy ny hiditra eo amin’ny sehatry ny

fanambadiana. Safidy ihany koa ny fomba hanatanterahana azy na amin’ny endrika netim-

paharazana na amin’ny endrika maoderina.

Misy anefa ny toe-javatra izay tsy hananana safidy eo amin’ny fiainan’ny

zanak’olombelona fa tsy maintsy ekena dia ny fahafatesana izany. Tsy mifidy firenena na

88

Olona vitsivitsy ary amin’ny fianakavian’ny vehivavy nalaina manatitra ilay vehivavy any amin’ny toerana

misy ilay lehilahy naka. Miankina amin’ny mpanintaka ny isany, raha 5 ny mpanintaka, 10 ny mpanati-tsintaka. 89

Fanazavana nomen’i Morel, mpamboly, 72 taona monina ao Ankiakabe ny 27 Jona 2013 tamin’ny 2 ora

tolakandro. 90

Tarehimarika nomen’ny lehiben’ny fokontany Ankiakabe sy ny tompon’andraikitry ny kaominina

andrenivohitra Maroantsetra. 91

Fanadihadiana natao tamin’i Marie Elenne, tompon’andraikitra ao amin’ny sekalina Ankiakabe, 40 taona, ny

06 jona 2013 tamin’ny 9 ora maraina.

57

firazanana ny fahafatesana fa samy iharany avokoa ny olombelona rehetra sy izay mety ho

zava-mananaina.

Samy manana ny fomba hiatrehany izany ny faritra sy ny foko samihafa eto

Madagasikara. Manana ny fombany koa araka izany ny ao Ankiakabe Maroantsetra.

I-3-2-4- Ny fahafatesana

Mbola tsy mifanalavitra amin’ny fanao nentim-paharazana ny fomba fanao eo amin’ny

fahafatesana hita any amin’ny faritr’i Maroantsetra. Rehefa misy maty ao amin’ny

fianakaviana iray, amin’ny fotoana izay mahatapitra ny ain’iny olona iny na amin’ny fotoana

nahenoana fa maty izy dia mitomany mafy ny vehivavy ao an-trano.

Tsy zavatra amboamboarina na foronina anefa fa efa mandeha ho azy ny alahelo

arahin-dranomaso toy izany. Tonga manotrona ny manodidina rehefa maheno izany. Ny

havana manodidina sy ny mpifanolo-bodirindrina no manao ny fikarakarana rehetra fa efa tsy

mahafantatra ny tokony hatao ny tompom-pahoriana noho ny alahelo be loatra. Amin’iny

andro iny ihany no anangonana ny fitaovana rehetra ilaina toy ny vilany, ny kitay, ny ravina

ihinanana. Amin’io andro io ihany koa no ananganana ny langara 92

izay ipetrahan’ny

mpanotrona na ny mpiandry faty, ny mpamangy…

Anaovana sakafo ny avy lavitra iny andro voalohany iny fa ny manodidina kosa samy

misakafo any an-tranony.

Atao ny fiaretan-tory ny hariva mba ho fihombonana sy fiaraha-mitondra ny fahoriana

amin’ny fianakaviana ao anatin’izany no ampahafantarina ny mpanotrona ny fandaharam-

potoana rehetra.

Ny ampitson’iny no anaovana ny ranomaso93

raha tsy misy intsony ny havana

andrasana. Vonoina vao maraina ny omby ka ny lehilahy matanjaka no mikarakara ny

fandrahoana an’iny.

Ny vehivavy miaraka amin’ny lehilahy vitsivitsy kosa no miandraikitra ny

fandrahoam-bary. Mandritra ny andron’ny ranomaso no andraisana ny tati-bato94

ary ireo

olon-dehibe ao amin’ny fianakaviana na ny havana akaiky no mandray izany.

Rehefa voahomana ny nahandro, velarina ny lambaña95

, io lambana io dia na

ravin’akondro na ravin’ala, io no anapariahana ny vary mba hahafahan’ny rehetra mihinana.

92

Karazana trano, misy tafo fa tsy misy rindrina ary asiana seza ipetrahana. Ampiasaina amin’ny lanonana ny

amin’ny fahoriana kanefa azo ravana rehefa vita ny lanonana na ny fifamoriana amin’ny fahoriana. 93

Fotoana izay iarahan’ny iray tanàna miory amin’ny havan’ny maty sy hanaovam-beloma azy farany.

Manotrona eo manomboka maraina mandra-paharivan’ny andro, eo no hanaterana ny tati-bato sy ny fanampiana

avy amin’ny mpiaramonina. 94

Vola omena ny fianakaviana mana-manjo ho fiaraha-mitondra ny fahoriana aminy. 95

Ravin’ala na ravin’akondro ampiasaina ho solon-dovia.

58

Ny ravina longoza kosa no sôroko96

solon’ny sotro.

Asaina manatona ny toerana ihinanana ny mpanotrona rehefa voavelatra ireo. Ny

toerana ihinanana, na toerana malalaka iray na eo amin’ny lalana lehibe iray.

Tsy mankany ny olona ao amin’ny trano misy ny faty fa omena sakafo ao an-trano ao

ihany.

Atao ny «rasavôlaña»97

aorian’ny fihinanana, izay kabary ifamaliana. Ny

raiamandreny avy amin’ny fianakaviana na olona notendren’ny fianakaviana no manomboka

azy. Mamaly an’izay ny raiamandreny voatendry avy aty amin’ny vahoaka mpanotrona. Ao

anatin’izany rasavolona izany no isaorana ny vahoaka tonga nanotrona, ambara eo ihany koa

ny isan’ny vola sy ny fanampiana rehetra nentiny. Mandritra izany ihany koa no mbola

iangaviana ny vahoaka ho an’izay afaka mba hanotrona amin’ny fandevenana.

Aorian’ny fandevenana, mbola manotrona eo ny havana akaiky sy ny avy lavitra.

Manampy amin’ny fanadiovana fitaovana sy ny fanaterana izany ireo.

Atao ny anatranatra ho an’ny fianakaviana ny ampitson’iny alohan’ny handravana ny

langara. Mandritra izany no itenenana ny lesoka rehetra misy eo amin’ny fianakaviana sy ny

tokony hanarenana izany. Rehefa vita anatranatra izay vao vita ny fifanotronana ary mirava.98

Tsy vita hatreo anefa ny adidin’ny fianakaviana amin’iny maty iny, fa mbola eo ny

fikarakarana azy ary anisan’izany ny famadihana. Izany famadihana izany indrindra no

hojerentsika manaraka eto.

I-3-2-5- Ny famadihana

Maro amin’ny faritra eto Madagasikara no mamadika fa ny endrika isehoan’ny

famadihana no samihafa.

Antsoina hoe fañokoarana99

ny famadihana aty amin’ny faritra Maroantsetra.

Ny fomba fandevenana amin’iny ilany atsinanan’ny Nosy iny nahatonga izany fomba

fitenenana izany. Tena alevina anaty tany tokoa ny olona any rehefa mandevina. Hadina ny

tany ary ampidirina ao ny faty.

Mizara roa ny fasana dia ny eo an-tokontanim-pasana izay fandevenana ny faty lena sy

ny tranon-drazana100

izay ampidirina ny faty efa maina aorian’ny fanokoarana.

96

Sôroko: ravina longoza na ravin’ala ampiasaina ho solona sotro. 97

Lahateny atao amin’ny fotoana iray toy ny amin’ny fahafatesana izay mitovy amin’ny kabary amam-paty. 98

Ndrova Patrice, Tsaboraha isan-karazany: fomba Betsimisaraka, Imprimerie Catholique, Tananarivo, 1977, 23p

sy ny fanatrehanay mpanadihady ny zava-misy iainana any an-toerana. 99

Fanesorana na fanalana ny razana avy ao anaty tany. 100

Trano iray lehibe tsy misy efitra, natao hametrahana ny taolambalon’ireo havana efa maty.

59

Mihintsana ny nofo rehefa telo na efatra taona aty aorian’ny nahafatesany ka taolana

sisa. Pongarina hiala ao anaty tany iny taolana iny ka ny famoahana azy avy ao anaty tany no

lazaina hoe: mañaokatra.

Ny fisehony: mandeha any am-pasana ny fianakaviana sy ny mpanotrona mba

hanaokatra ny razana avy ao anaty tany. Diovana amin’ny lamba ny taolana rehefa

voapongatra ary fonosina lamba rehefa voadio. Ny lamba soga no matetika ampiasaina

amin’izany.

Entina miakatra an-tanàna ny razana rehefa vita izay rehetra izay ary amin’ny fomba

manetriketrika no itondrana azy amin’izany. Miôsiky101

sy mandihy ny vehivavy, ny lehilahy

kosa mifandimby mitondra ilay razana.

Amin’ny alin’iny andro añokoarana iny no anaovana ny tsimandrimandry izay

andihizana sy hifalian’ny tampon-draharaha sy ny mpanotrona. Rehefa vita ny fombafomba

rehetra ny ampitson’iny dia ampidirina anaty hazovato102

ny razana ka aterina any am-pasan-

drazana.

Manomboka eo, tsy antokotany intsony no ametrahana azy fa ampidirina an-tranon-

drazana ary izay izy vao tena tafiditra am-pasan-drazana.

Tafahaona amin’ireo havana aman-tsakaiza efa lasan-korazana izy ka miaramonina

amin’izy ireo.103

Ny finoana Malagasy dia mametraka fa fiarahamonina toy ny aty ihany ny any

ankoatra ka mila vola sy fitaovana maro samihafa ampiasainy any ny maty. 104

Mitaraina aty amin’ny velona izy raha tsy misy ny eo am-pelantanany ka mangataka

ny anjara lovany. Izany no mahatonga ny any amin’ny faritry ny Betsimisaraka avaratra iny

hanao ny rasahariana105

.

Omby no matetika omena, miaraka amin’ny fitaovana vitsivitsy toy ny vilia, sotro,

lamba sy ny zavatra tiany tamin’ny fahavelomany. Ohatra raha olona mifoka na misotro ny

maty tamin’ny fahavelony dia anaterana sigara sy tavoahangin-toaka.

101

Mihira ary hira mitovitovy amin’ny hira fanao amin’ny vakodrazana. 102

Karazana tranovorona fa kely noho izy fampiasaina amin’ny faty lena, vita amin’ny simenitra sy fasika 1m ny

halavany ary an-tsasametratra ny sakany. 103

Fanazavana nomen’i Tabavy Marceline, 75 taona monina ao Marogisa Maroantsetra ny 04 may 2013 tamin’ny

3 ora tolakandro sy Tongavelo François, 56 taona, mpampianatra monina ao Ankiakandrefana ny 05 may 2013

tamin’ny 4 ora tolakandro. 104

Araka ny voalazan’i RAZAFINTSALAMA (A) ao amin’ny boky ―Finoana sy ny fomba Malagasy‖, ed.MD

St Paoly, Antananarivo, 2004, tak. 123 hoe:‖Mazàna dia heverina fa mifanahatahaka amin’ny fomba fiainan’ny

velona ny fomban’ny maty izany no antony ampombaina azy ny zava-tiany toy ny fitafiany, ny toaka, ny

ombiny. 105

Fombafomba atao amin’ny olona efa maty ka anomezana azy ny anjara fananany tamin’ny fahavelony.

60

Ny fomba fanomezana ilay omby: atao ny joro manta izany hoe ny omby mbola

velona no joroana, vonoina ny omby ary rehefa masaka dia atao ny joro masaka ka eto no atao

ny fombafomba fanolorana ny razana ny omby. Lazaina mandritra ny jôro atao ny lokon’ny

omby sy ny endrikendriny. Rehefa vita izany, hinoana fa azony ilay omby ka vita ny

lanonana.106

Ireo fitaovana kosa dia apetraka ao anaty fasana izay misy ny razana eo ankaikin’ny

hazovatony mba hafahany mampiasa azy araka ny finoan’ny maro.

Raha fehezina izany rehetra izany, azo lazaina fa mbola voatazona ny fombafomba

amam-panao nentim-paharazana momba ny famadihana aty amin’ny manodidina an’i

Maroantsetra. Mbola voatazona madio io fomba io aty saingy efa mihavitsy ny olona na ny

fianakaviana manatanteraka izany.

Ho an’ Ankiakabe manokana, ny ankamaroan’ny mponina dia manaja izany

fifandraisana amin’ny razana izany. Itambarany amin’ny faritra manodidina izany

fombafomba rehetra izany fa ny manitikitika dia ny hoe: mba manana ny fombany manokana

amin’ny maha fiarahamonina mpanjono azy ve izy ireo.

Tsy mba manana fomba amam-panao netim-paharazana mahakasika ny jono ny ao

Ankiakabe. Samy manana ny fanaony ny tokantrano tsirairay avy. Mivavaka

amin’Andriamanitra mba tsy hisy loza hanjo alohan’ny handehanana no mba fombafomba

atao ho an’ny tokantrano kristianina. Misaotra an’Andriamanitra kosa rehefa tafaverina. Ny

mivavaka sy mangataka fiarovana amin’ny razana mba ho tody soa any sy mba hahazo

hazandrano betsaka kosa no ataon’izay tsy Kristianina. Misy kosa ireo sady kristianina no

mbola mitazona ny fomban-drazana ka mangataka fitahiana amin’Andriamanitra sy ny

Razana.

I-4- Ny fiharian-karena sy ny foto-pivelomana hafa ankoatra ny jono:

Andry iankinan’ny fivelomana sy ny toekarenan’ny mponina ao Ankiakabe ny jono.

Na dia eo aza anefa izany, manana asa hafa izay hanatsarany sy hanampiany ny foto-

pivelomany izy ireo. Ohatra amin’izany:

I-4-1- Ny fambolena:

Ahitana asa fambolena ihany ao Ankiakabe nadia ny jono aza no tena fototrasan’ny

ankamaroan’ny mponina ao. Karazana voly maro samihafa no hita ao, dia ny fambolem-bary,

ny fambolena voamanga, fambolena mangahazo, ny akondro, ny fambolena jorofo, kafe,

106

Ndrova Patrice, Tsaboraha isan-karazany: fomba betsimisaraka, Imprimerie Catholique, Tananarivo, 1977,

23p.

61

lavanila, ny lotisia, ny voanio107

. Samihafa ny fotoana iasana sy ambolena ireo karazam-boly

ireo, ny fambolem-bary ohatra dia indroa no mamboly azy ao anatin’ny taona, ny fambolena

voalohany dia ny volana May na Jona ary mifarana ny fiandohan’ny volana Jolay izay

antsoina hoe: vary ririnina. Io no tena fotoam-pambolena fa noho ny fahasahiranana sy noho

ny tsy fahampiam-bary dia mamboly fanindroany ny olona ny volana Janoary, febroary iny

ary miakatra ny vokatra ny volana Jona.108

Ny voly mangahazo sy ny voly voamanga kosa dia

ny volana Septambra sy Oktobra, telo volana na enimbolana dia miakatra ny vokatra. Ny

voankazo toy ny lotisia, ny voanio sy ny hafa kosa, amin’ny ankapobeny dia izay efa

nambolen’ireo ray aman-dreny teo aloha ihany no ianteheran’ny aty aoriana. I Noya ohatra,

izay mpanarato monina ao Ankiakabe, 42 taona dia manana fototra lotisia telo sy voanio roa

ary voankazo maromaro hafa; ny lotisia sy ireo voankazo hafa dia mbola ny dadabeny no

namboly azy, ny voanio kosa dia ireo ray aman-dreniny. Toy izany ihany koa ny amin’ny

jorofo sy ny kafe, ny ankamaroany dia mioty ny efa nambolen’ireo ray aman-dreny tany aloha

ihany fa vitsy ny mamboly vaovao ho an’ny taranaka aty aoriana. Ny fomba fambolena

ampiharin’ny mponina amin’ny fanatanterahana ireo dia mbola fomba fambolena nentim-

paharazana.109

Vadinasa no azo ilazana ny asa fambolena ao Ankiakabe, izany hoe tsy izy no tena

foto-pivelomana fa asa natao hanampiana ny asa fivelomana dia ny jono.Tsy dia ifantohana

loatra tahaka ny jono ity asa fambolena ity eto Ankiakabe, ny fambolem-bary ohatra dia zara

raha hahatody taona ny vokatra azo.110

Any ho any amin’ny fiafaran’ny volana Novambra no

miakatra ny voka-bary, ny volana Martsa, Aprily dia efa vitsy ny mbola manana tahirim-bary

fa efa manomboka lany avokoa ny ankamaroan’ny tahirin’ny tokantrano tsirairay, misy aza

roa na telo volana fotsiny dia efa lany.111

Toy izany ihany koa ny vokatra hafa toy ny

mangahazo, voamanga, zara raha hahavatsy ny tokantrano iray ao antin’ny iray volana. Ny

voankazo toy ny lotisia indray kosa dia vitsy ny manao asa fivelomana amin’ny fambolena

azy, ny ankamaroany dia mamboly iray na roa na telo fototra manodidina ny trano na any an-

tanimboly. Anisan’ny mahatonga izany ny tsy fananana tany na tanimbary betsaka ho volena,

107

Loharanon-kevitra: service de l’agriculture 108

Fanadihadiana natao tamin’i Jean Ettienne izay sady mpamboly no mpanjono monina ao Ankiakabe, ny 8 may

2013 tamin’ny 6 ora hariva. 109

Fomba fambolena izay mampiaraka ny karazana voly maromaro amin’ny toerana iray, ohatra: voly

mangahazo ampirahana amin’ny voamanga eny anelanelany ary mbola misy karazana voankazo vitsivitsy ihany

koa ao. 110

Araka ny fanazavana nomen’i Regis, mpanarato monina ao Ankiakabe, 57 taona; fanadihadiana natao ny 5

jona 2013 tamin’ny 5 ora hariva. 111

Fampahalalana nomen’i Marie Angelette, vadina mpanjono monina ao Ankiakabe, 38 taona; fanadihadiana

natao ny 12 May 2013, tamin’ ny 4 ora tolakandro.

62

mety ho antony ihany koa ny tsy fisian’ny fotoana izay sady hanenjehana ny asa fanjonoana

no hanatrarana ny any an-tanimbary na ny any an-tanimboly satria matetika dia any

ambanivohitra lavitra an’Ankiakabe no misy ny tanimbary na tanimboly midadasika azon’ny

ankamaroan’ny mponina ao Ankiakabe ho volena. Sarotra ho azy ny sady hanenjika ny aty no

hanenjika ny any ka aleony mionona amin’ny tany kely izay tsy mahatody taona nefa ankaiky

azy. Mitovy amin’izany ihany koa ny jorofo sy ny lavanila, noho ny halaviran’ny toerana sy

ny tsy fisian’ny fotoana hikarakarana azy dia vitsy amin’ny mponina ao Ankiakabe no manao

azy, indrindra ny lavanila izay mitaky fotoana betsaka hikarakarana sy hikolokoloana azy.

I-4-2- Ny fiompiana:

Ahitana karazana fiompiana maromaro toy ny fiompiana akoho amam-borona,

fiompiana kisoa, fiompiana omby ao Ankiakabe. Mitovy amin’ny zava-misy eo amin’ny

sehatry ny fambolena ihany ny zava-misy eo amin’ny sehatry ny fiompiana ao, vitsy amin’ny

mponina no manao azy ho foto-pivelomana. Amin’ny ankapobeny dia saika ny vahiny no tena

manao azy ho antom-pivelomana, i Ndrema112

ohatra dia betsileo mpihavy monina ao

Ankiakabe afovoany, miompy kisoa ao Antaindambo izay tsy lavitra an-Ankiakabe no asany.

Ny tena mponina avy ao Ankiakabe kosa dia manao fiompiana madinidinika ho fanohanana

ny asa fivelomana. RAKOTOARIVELO Céléstin113

ohatra, ankoatra ny asa fanjonoana dia

manana ny fiompiana kely izay mba ataony izy: manana reny akoho efatra izy sy gana enina

ary omby roa. Noho ny asa fanjonoana izay iantsoroany dia ny zaodahiny no niandraikitra

ny fikarakarana ny omby fa ny akoho amam-borona kosa dia ifandrombonan’izy mianakavy

ny fikarakarana azy.

Hita araka ireo fa mavesatra amin’ireo mpanjono ao Ankiakabe ny sady manenjika ny

asa fanjonoana no manao ny asa fivelomana hafa.

I-4-3- Ny taozavatra sy ny fidiram-bola hafa:

Anisan’ny mampalaza ny tanàna sy ny fokontany manodidina an’i Maroantsetra

renivohitra ny karazana rary, ao Ampantsona ohatra dia malaza amin’ny fandrariana ny

karazan-karona, ny ao Mangabe dia harona sy ny rary miteny,114

ny ao Marogisa dia satroka sy

ny tsihy, ny ao Ankiakabe kosa dia fandrariana harato sy sihitra. Mponina ao Ankiakabe

afovoany ny ankamaroan’ireo mpanao asan-tanana momba ny fitaovam-panjonoana ireo, tsy

mivelona amin’ny asa fanjonoana izy ireo fa ny fandrariana ireo fitaovam-panjonoana ireo no

112

Ndrema, 50 taona, manambady sy manan-janaka 3 lahy sy vavy iray, tonga teto Ankiakabe ny fiandohan’ny

taona 2009. Fanadihadiana natao taminy ny 15 martsa 2013 tamin’ny 2 ora tolakandro. 113

RAKOTOARIVELO Celestin, 50 taona, tompon’andraikitra amin’ny fikambanana T.P.A izay fikambanana

mpanjono ao Ankiakabe no sady mpanjono, monina ao Ankiakabe. 114

Rary ampiasaina ho haingon-trano izay asiana soratra ho firarian-tsoa na ho fahatsiarovana eo aminy.

63

fototr’asany ankoatra ny fikaramana madinidinika. Ohatra amin’izany, RASOAMANANA

Olivienne, mponina ao Ankiakabe afovoany, manan-janaka roa mianadahy. Mpandrary ny

karazan-tsihitra no asany ary io asany io miaraka amin’ny fakana karama madinidinika toy ny

fanetsana sy ny sasa lamba no amelomany ireo zanany. Karazan-tsihitra efatra na dimy eo no

lafony mandritra ny herinandro ary eo anelanelan’ny arivo ka hatramin’ny dimy arivo no

vidiny.

Ny fianakavian-dRazakamahafaly kosa dia mpandrary harato no sady mpanamboatra

lakana monina ao Ankiakabe, manana zanaka roa lahy izay manampy azy amin’ny

fanamboarana lakana izy ary ny zanany roa vavy miaraka amin’ny vadiny kosa no

miandraikitra ny fandrariana ny harato. Miankina amin’ny famandrihana ataon’ny mpividy no

hanaovan’izy ireo ny asa, izany hoe efa misy mpividy izay izy vao manamboatra. Eo

anelanelan’ny telo alina ka hatramin’ny enina alina no vidin’ny harato iray, eo anelanelan’ny

enina hetsy ka hatramin’ny iray tapitrisa kosa ny vidin’ny lakana. Iray isaky ny roa volana ny

harato lafo ary efatra ao anatin’ny taona kosa ny lakana.

Hita araka ireo rehetra ireo fa mbola marefo dia marefo ny sehaty ny taozavatra eto

Ankiakabe ary zara raha hahavelona ny ankohonana ny vola azo avy aminy. Azo lazaina

araka ireo ihany koa fa tena mahazo vahana ao Ankiakabe ny fiharian-karena momba ny jono

ary ny ankamaroan’ny mponina dia mitoky sy mivelona amin’izany.

FEHINY

Raha atao jery todika izay lafiny ara-tantara izay, navohitra tao ny mombamomba ny

foko Betsimisaraka ao Maroantsetra ka voaresaka tao ny nihandohany sy ny rafi-pitantanana

misy amin’izao.

Hitantsika teo ihany koa, ny momba ny fomba amam-panao hita amin’iny faritra iny.

Amin’ny ankapobeny, tontolo roa no misy eo amin’ny tontolo malagasy dia ny

tontolon’ny velona sy ny tontolon’ny maty.

Ny tontolon’ny velona: miantomboka amin’ny fahaterahana ka miafara amin’ny

fahafatesana. Eo anelanelan’ireo anefa, misy toe-javatra izay andalovana toy ny famorana, ny

fanambadiana izay lafim-piainana tsy maintsy andalovan’ny olombelona tsirairay avy.

Mifaningotra amin’ny finoana amam-pomba ireo lafim-piainana ireo araka ny voalazan-i P. A

RAZAFINTSALAMA115

Izany hoe arahina fombafomba amam-panao rehefa manatanteraka

115

P.A. RAZAFINTSALAMA, S. j, Ny finoana sy ny fomba Malagasy, edision MD Paoly-Filles de St-Paul-

Antananarivo, 2004, P. 7

64

ireo vanim-potoana lehibe eo amin’ny fiainana ireo ary hita fa manaraka symanaja izany ny

mponina ao Ankiakabe.

Ny tontolon’ny maty kosa: miantomboka eo amin’ny fahafatesana. Inoan’ny Malagasy

fa tsy tapitra eo amin’ny fahafatesana ny momba ny olona iray fa mitohy any ankoatra.

Sarahan’ny tontolo roa ny velona sy ny maty manomboka eo. Mbola misy

fifandraisana ihany anefa izy ireo na dia eo aza io fisarahana io. Ny zavatra tsapa ihany koa

mbola mitana izany finoana izany ny mponina ao Ankiakabe.

Sehatra iray manana ny maha izy azy ny tontolon’ny jono an-dranomasina. Mitaky

fahaiza-manao sy fahafehezana ny manodidina azy toy ny sehatrasa rehetra ny sehatry ny asa

fanjonoana. Mba hipetrahan’izay fahaiza-manao sy fahafehezana izay dia tokony ho fantatry

ny mpanjono tsirairay ny zava-misy manodidina ny asa fanjonoana sy ny tontolon’ny jono an-

dranomasina.

FIZARANA FAHAROA:

Ny tontolon’ny jono an-dranomasina

ao Ankiakabe

65

Mifanerasera sy mifankazatra tanteraka amin’ny tontolo an-dranomasina sy ny

tontolon’ny asa fanjonoana ny mpanjono. Voafehiny amin’ny ankapobeny ny zava-miseho

eny ampovoan-dranomasina toy ny fizotran’ny toetrandro, ny fitsokan’ny rivotra izay misy

fiantraikany amin’ny fanonjan’ny rano sy ny sisa. Mahatonga azy hatoky tanteraka eny

ampovoan-dranomasina ny fahatsapany fa voafolany ny tontolo manodidina ny ranomasina,

hoy i Bodo ao amin’ ny tonon-kirany:

―Olona mpanarato mailaka ambonin’ny rano

Mandeha lakan-dratsy tsy mba matahotra onja.‖

Mifanerasera akaiky amin’ny tontolon’ny asa fanjonoana ihany koa ireo mpanjono,

manao ahoana indray àry ny fahafehezany ireo zava-misy eo amin’ny tontolon’ny asa

fanjonoana. Ny fizarana manaraka no hijerena ny zava-misy eo amin’ny tontolon’ny asa

fanjonoana an-dranomasina ao Ankiakabe.

II-1- Ireo fitaovam-panjonoana sy ny lalàna mifehy ny jono an-dranomasina ao

Ankiakabe

Anisan’ny harena voajanahary hita amin’iny faritra Maroantsetra iny ny ranomasina

toy ny hita amin’ny faritra sasany eto Madagasikara, amin’ny maha Nosy ny tanindrazantsika.

Tsy misy izay tompony manokana fa misokatra ho an’ny rehetra na tompon-tany na olona avy

amin’ny faritra hafa ny ranomasina amin’izay maha voajanahary azy izay, raha ny

fahalalan’ny Malagasy sy ny olon-tsotra azy.

Eo anatrehan’izany anefa, samy manao ny ataony ny tsirairay ao ny manimba, ary ao

ihany koa ny mandoto saingy tsy misy ny miseho ho tompon’andraikitra amin’ny fiharovana

izany. Izay toe-javatra izay no mahatonga ny fanjakana sy ny tompon’andraikitry ny jono any

an-toerana hijery manokana sy nametraka ny lalàna mifehy ity sehatra ity. Marihina fa eo

amin’ny sehatra iraisam-pirenena dia voalaza fa samy manana ny fari-dranomasiny ny

firenena tsirairay ary tsy azo atao ny manjono any amin’ny faritry ny firenen-kafa tsy nahazo

alalana. Maneho izany ny lalàna laharana faha 66-007 fizarana faharoa.116

116

Loi 66-007, chapitre II, Art. 5.2.01-―Dans les eaux territoriales, la pêche est réservée aux navires malgache et,

sous réserve de de réciprocité, aux navires des autres Etats ayant conclu avec la république Malgache des

accords particuliers.

66

II-1-1- Ny lalàna mifehy ny tontolon’ny asa fanjonoana

Napetraka ny lalàna vitsivitsy hifampifehezan’ny vahoaka sy ireo mpanjono mba tsy

hisian’ny gaboraraka eo amin’ny tontolon’ny asa fanjonoana.

Natao ihany koa izany mba hiarovana ny fahapotehan’ny tontolo an-dranomasina sy

mba hiarovana ireo karazan-trondro tsy ho lany taminga.

Lalàna ara-panjakana sy ny dina eo anivon’ny fokonolona sy ny mpanjono no

napetraka mba hipetrahan’izay fiharovana izay.

II-1-1-1- Lalàna ara-panjakana

Rehefa natao ny fanadihadiana, ny karazam-pitaovana ampiasaina amin’ny asa

fanjonoana sy ny fanjonoana mandavan-taona no manafaingana ny fahapotehan’ny tontolo

eny an-dranomasina sy ny fitotongan’ny vokatra. ―Mifantoka amin’izay resaka fitaovana izay

sy ny fotoam-panjonoana ny votoatin’ny lalàna navoaka araka izany‖.117

a) Eo amin’ny fitaovana ampiasaina

Voararan’ny lalàna ny mampiasa harato kely maso, izany hoe harato manana maso

latsaky ny telo tondro. Voasokajy ao anatin’izany ny ramikaoko madiniky sy lehibe, ny harato

―atoraka‖. Manimba ny zana-trondro sy ny atodin-trondro izay ho avin’ny asa fanjonoana ireo

karazam-pitaovana ireo.

Voasoratra ihany koa fa ―tsy azo atao ny mampiasa zavatra na fanafody fanamamoana

trondro sy ny fitaovana mandeha amin’ny alalan’ny herinaratra‖.118

Ny maha-zava-doza ny fampiasana ireny dia satria tsy ny trondro tiana halaina ihany

ny ho faty fa ny trondro rehetra izay tratrany na kely na lehibe eny fa na ny mbola atody aza.

Mety ho lany tamingana araka izany ny trondro raha ireny fitaovana ireny no ampiasaina.

Ny fitaovana tena tsara ampiasaina dia ny fintana sy ny harato harabaraba 119

satria,

tsy manimba ny zana-trondro izy ireny noho izy manana maso azo lazaina ho lehibe izay tsy

mitazona hafa tsy ny trondro lehibebe ihany.

Tsy ny mpanjono irery anefa no mampiasa ny ranomasina fa ao ihany koa ireo

mpiantsambo sy ireo mpitatitra an-dranomasina. Mety hanimba ny tontolo an-dranomasina ny

ataon’ny ireny olona ireny. Mba hiarovana sy hisorohana izany, nametraka ny fanjakana fa

―tsy azon’ireny mpiatsambo sy ny sambo mpitatitra ireny atao ny manary menaka maloto sy

117

Lalàna laharana faha 66-007, toko voalohany, izay miresaka ny amin’ny lalàna mifehy ny jono. 118

ART.5.2.01 sur la loi 66-007,chapitre I: « Il est interdit de faire usage pour la pêche, soit de dynamite ou de

tout autre explosif, soit de substances ou drappâts pouvant enivrer ou détruire les poissons, crustacés et

coquillages. 119

Harato vita amin’ny tadim-pintana ka ny fomba fampiasana azy dia harabaraba, izany hoe: halatsaka

tsikelikely.

67

ny karazan-tsolika any anaty ranomasina‖120

. Mitondra poizina mahafaty ho an’ireo trondro

na kely na lehibe ireny karazana solika sy menaka ireny izay mety handripaka azy ireo. Hita

araka izany, fa mety handripaka sy hamotika ireo karazan-trondro sy ny taranany ny tsy

fitandremana amin’ireo karazam-pitaovana ampiasaina. Tsy izay lafiny izay ihany anefa no

mety ho fahavalon’ny harena an-dranomasina, ny trondro indrindra indrindra fa eo ihany koa

ny tsy famelana fotoana hakany aina mba hahafahany mitombo sy mamela taranaka.

b) Eo amin’ny fotoam-panjonoana

Tsy ny fitaovana ampiasaina ihany no mety hahalany taranaka ny trondro fa eo ihany

koa ny tsy fahaizana mandrindra ny fotoam-panjonoana amin’ny fotoam-panatodizan’ny

trondro. Miankina betsaka amin’ny fahaizana manaja io fotoana io ny hatsaran’ny vokatra

azo. Toraka izany ihany koa ny ho avin’ny asa fanjonoana raha tsy simba eo ny zana-trondro.

Nametraka lalàna mahakasika izany fotoam-panjonoana izany ny fanjakana sy ny

tompon’andraikitra momba ny jono ary voakasika izany ny jono an-dranomasina noho ireo

toe-java-misy ireo. Tapaka ―fa haato ny fanjonoana manodidina ny fotoana anomezan’ireo

trondro zanaka‖ 121

mba tsy hahavery momoka ny atody izay entin-dreniny fa ho lasa zanany

ka ho vokatra ao aoriana ao.

Ny volana Janoary sy Febroary any ho any, ny volana hitondran’ny trondro atody.

Mikatona ny fotoam-panjonoana amin’ny volana Janoary ary misokatra ny faran’ny volana

Febroary. Natao izany mba hitsinjovana ny taranaka ho avin’ireo trondro ka hahatsara ny

vokatry ny asa fanjonoana.

―Ampahafantarina ny mpanjono sy ny olona rehetra mialoha amin’ny alalan’ny

fitsidihana ny tranon’ireo mpanjono izay tanterahan’ny eo anivon’ny tompon’andraikitry ny

jono sy amin’ny alalan’ny onjam-peo izany lalàna izany mba ho fantatry ny iray tanàna sy ny

manodidina‖.122

Na dia efa fantatry ny rehetra aza anefa io lalàna io, azo lazaina ho mbola tsy

mipetraka ihany izany amin’iny faritra Maroantsetra iny. Ny antony, vanim-potoana

mahatsara indrindra ny vokatry ny jono mandritra ny taona io vanim-potoana io ka sarotra

amin’ireo mpanjono ny hijanona tsy hanjono mandritra ireo volana ireo. Amin’ny fotoana io

no hanonerana ny fotoana tsy nahafahana niasa tamin’ny fotoana naharatsy ny toetrandro.

120

Lalana laharana faha-96-025 andininy faha 14, loharanon-kevitra: minisiteran’ny jono Antananarivo. 121

Lalàna laharana faha 96-025, andininy faharoa: mikatona ny fotoam-panjonoana ny volana Janoary ary

misokatra ny fiafaran’ny volana Febroary. 122

Araka ny voalazan’i BE Alexis tompon’andraikitra momba ny jono eto Maroantsetra, monina ao

Ankiakandrefana, 55 taona, ny 19 Martsa 2013 tamin’ny 8 ora sy sasany maraina.

68

Olana lehibe izany fikatonan’ny asa fanjonoana izany ho an’ireo mpanjono izay

miantehitra tanteraka amin’ny jono an-dranomasina. Ny antony, ho an’ireo vondron’olona

ireo, io no sakafo sy fitafy ary io ihany koa ny fiainana rehetra ka tsy misy izay ho antenainy

intsony raha mijanona ny asa.

Noho izay toe-javatra izay, vitsy amin’ireo mpanjono ny manaraka sy mankato izany

lalàna izany mba tsy hilazana hoe tsy misy. Samy tsy misy manaraka izany avokoa na ireo

mpanjono mivelona amin’ny asa fanjonoana na ireo mpanjono hafa.

Misy fiantraikany lehibe amin’ny vokatra anefa izay tsy fanarahan-dalàna izay, satria

ny ripaka ny ankamaroan’ireo trondro mitondra atody noho io tsy fitandremana io.

Ankoatra ny lalàna ara-panjakana; nametraka dina ny tompon’andraikitra

hifampifehezan’ny fokonolona sy ny mpanjono mahakasika izany fitandrovana sy fiarovana

ny tontolo an-dranomasina izany.

II-1-1-2- Ireo dina ifehezana ny fari-dranomasina ao amin’ny VOI123

Ankiakabe:

Tsy ny mpanjono sy ireo mpiasa any an-dranomasina ihany no fehezin’ny lalàna mba

ho fiarovana ny harena an-dranomasina fa voafaoka ao anatin’izany ihany koa ny fokonolona

izay mba isan’ny tompon’andraikitra voalohany amin’ny fiarovana izany. Hita araka izany fa

tsy asan’olon-tokana ny fikolokoloana ny tontolo manodidina, ao anatin’izany ny eny an-

dranomasina fa asan-tana-maro. Ny fiaraha-mientan’ny fokonolona miaraka amin’ireo

mpanjono no fomba mahomby handresena ny olana eo amin’ny sehatry ny jono. Ny fanekena

sy fankatoavana ny lalàna mifehy izany jono izany no fandraisana andraikitra voalohany

tokony hataon’ny tsirairay.

- Dina eo anivon’ny fokonolona:

―Andraikitra sy adidin’ny fokonolona ny mitazona ny fahadiovan’ny ranomasina sy ny

manodidina izany araka ny fandamininana napetrak’ireo VOI sy ny tompon’andraikitry ny

jono an- dranomasina niarahana tamin’ny fokonolona‖.124

Napetraka ny dinam-pokonolona fa «tsy azo atao ny manao maloto eny moron-

dranomasina mba hipetrahana izany fahadiovana izany ».125

Hitsinjovana ny fahadiovan’ny

ranomasina izay antoky ny fahasalamana no anton’ny fametrahana izany lalàna izany.

Amin’ny ankapobeny, efatra na dimy andro fara-fahakeliny ny fotoana hihinanan’ny mponina

123

VOI: Vondron’Olona Ifotony. 124

Araka ny voalazan’i BE Alexis, tompon’andraikitry ny jono any Maroantsetra, ny 19 martsa 2013 tamin’ny 8

ora sy sasany maraina. 125

Dina najoro ny 3 jona 2008, mitondra ny lohateny hoe: dina hifehezana ny fari-dranomasina ao amin’ny VOI

Ankiakabe, Araka ny voalazan’ny toko faha 3 andininy faha 13.

69

amin’iny faritra iny ny trondro avy an-dranomasina ao anatin’ny herinandro. Hitondra

karazana aretina maro samihafa raha maloto ny hazandrano, ka napetraka izany fitsipika izany

mba hiarovana ny fahasalaman’ny mponina.

Tsy ny fahasalaman’ny olombelona ihany anefa no tokony ho tandrovana fa eo ihany

koa ny fahasalaman’ireo trondro. Manimba ny fahasalaman’ireo trondro ireo karazan-tsolika

noho izany, ―norarana ny fanariana solika eny amin’ny manodidina ny fari-dranomasina‖126

.

Fisorohana ny faharipahan’ireo trondro no anisan’ny antony nametrahana izany. Maro ireo

very hevitra sy tsy hanana fototr’asa raha fongotra sy tapitra ny taranaky ny trondro ary mety

hiankin-doha sy hanafatra any amin’ny firenen-kafa. Amin’izay fotoana izay mety hidangana

ny vidiny toy ny drakaka efa mihalany tamingana amin’izao fotoana izao.

- Dina eo amin’ny samy mpanjono:

Mahakasika ny asan’ny mpanjono ny ankamaroan’ireo lalàna napetraka. Araka izany;

nasiana fanaraha-maso manokana ny asan’ny mpanjono. ―Nametrahana mpanara-maso isaky

ny fari-dranomasina ary nasiana dina hifampifehezana ao anatin’izany. Nomena karatra ny

mpanjono rehetra manodidina ny fari-dranomasina tsirairay. Mariky ny fahazoan-dalana

hanjono amin’ny fari-dranomasina iray iny karatra iny‖.127

Misy ihany koa ny latsakemboka na hetra aloan’ny mpanjono isan-taona. Ireo rehetra

ireo no fepetra takina amin’ny mpanjono tsirairay mba ho fanaraha-maso ny asany sy ny

fitaovana ampiasainy.

Toy izao ny fitsipika napetraka eo amin’ny dinan’ny mpanjono:

Tsy azo atao ny manjono sy manarato amin’ny faritra tsy nahazoana alalana.

Izany hoe tokony hangata-dalana amin’ny tompon’andraikitra amin’iny faritra iny raha hiala

amin’ny faritra misy azy ny mpanjono ka handeha hanjono amin’ny toeran-kafa.

Tsy mahazo mampiasa ny fari-dranomasina izay rehetra tsy nahaloa ny

saran-mpampiasana. Misy sarany ny fampiasana ny fari-dranomasina izay aloa any amin’ny

tompon’andraikitry ny jono ka tsy mahazo mampiasa ny fari-dranomasina izay tsy mahaloa

izany.

Ankoatra ny saran’ny fampiasana ny fari-dranomasina, misy ihany koa ny

latsakemboka aloan’ireo mpijibika128

sy ny mpitifitra trondro. Sakanana tsy hanao izany asany

izany ireo izay tsy mahaloa io latsakemboka io.

126

Dina hifehezana ny fari-dranomasina ao amin’ny VOI Ankiakabe, toko faha 3 andininy faha14 ; 127

Araka ny voalazan’i BE Alexis, tompon’andraikitry ny jono eto Maroantsetra, ny 19 martsa 2013 tamin’ny 8

ora sy sasany maraina. 128

Fomba fakana trondro, izay misitrika any anaty rano na samborina ny trondro na mampiasa fitaovana

maranitra.

70

Napetraka kosa ireto fitsipika manaraka ireto mba hiarovana ireo karazana hazandrano

tsy ho lany taranaka. Isan’izany ny fandrarana fa:

«Tsy azo atao ny mihaza lamboharana, fano129

, maka vahitrarana»130

Vitsy dia vitsy ireo karazana hazandrano ireo (lamboharana sy fano) ka hiarovana azy

tsy ho fongana tanteraka no laharam-pahamehana amin’io votoatin’ny fitsipika io. Karazana

zava-maniry any anaty ranomasina izay sakafo sy fialofan’ireo trondro ny vahitrarana. Mety

ho lany sy ho faty ka tsy hanam-pialofana intsony ireo trondro raha alaina izy io.

Tafiditra ao anatin’ny hazandrano tsy azo alaina ihany koa ny langosta vavy

efa misy atody ao anatiny.

Eo ihany koa ny oran-dava latsaky ny 10 santimetatra ny halavany; ny

langosta latsaky ny 20 santimetatra ny halavany ary ny fozabe latsaky ny 8 santimetatra ny

savaivo.131

Mba hitazonana ny hatsaran’ny vokatra no antony nametrahana izany rehetra

izany.

Roapolo tapitrisa ka hatramin’ny iray alina ariary ny vonodina ho an’izay mandika

ireo lalàna sy fitsipika ireo. Roanjato ka hatramin’ny roa arivo kosa ny fahazoan-dalana sy

saram-pampiasana ny fari-dranomasina.132

Porofo izany fa manao ezaka mafy ny tompon’andraikitra isan-tsokajiny mbamin’ny

fanjakana hikajiana sy hitehirizana ireo harena an-dranomasina. Mananosarotra ihany anefa

ny fametrahana izany noho ny tsy firaharahan’ny ankamaroan’ireo mpanjono. Izany hoe na eo

aza ny fisian’ireo lalàna ireo dia mandeha amin’izay nahim-pony ihany ny mpanjono.

Miankina betsaka amin’ny karazam-pitaovana ampiasaina anefa ny

fahatanterahan’izany fiarovana izany. Hosoritana manaraka etoana ireo fitaovana

ampiasain’ny mpanjono amin’ny faritr’i Maroantsetra ary hosinganina amin’izany ireo

mpanjono ao Ankiakabe.

II-1-2- Ireo fitaovam-panjonoana ampiasain’ny mpanjono ao Ankiakabe

Ny antsoina hoe: fitaovam-panjonoana eto dia ireo fitaovana entina hakana ny trondro

an-dranomasina. Misy karazany efatra izy ireo: ny harato, ny fintana, ny sihitra ary ny lakana.

Hojerena voalohany ny harato.

129

Karazana trondro 130

Vahitrarana: algue marine. 131

Dina ifehezana ny fari-dranomasina ao amin’ny VOI Ankiakabe, toko faha 3 andininy faha 15, 16, 17, 18, 19,

20, 21, 22. Araka ny fanadihadiana natao tamin’i BE Alexis tompon’andraikitra momba ny jono eto

Maroantsetra. 132

Dina ifehezana ny fari-dranomasina ao amin’ny VOI Ankiakabe, toko faha 5.

71

II-1-2-1- Harato

SARY2: mpanjono mampiasa ramikaoko

(Sary nalain’ny mpikaroka ny 09-07-13)

Misy karazany roa ny harato fampiasain’ireo mpanjono any amin’ny faritr’i

Maroantsetra eny araka ny hita ao Ankiakabe:

Harato vita amin’ny tadim-pintana

Harato vita amin’ny lamba manify.133

a) Harato vita amin’ny tadim-pintana

Toy izao hita amin’ny sary faharoa izao ny bikabikan’ny harato vita amin’ny tadim-

pintana:

133

Fanazavana nomen’i Jasmin, mpanarato, 30 taona, monina ao Ankiakabe Andavanio, ny 14 may 2013

tamin’ny 3 ora hariva.

72

Fañempo Masona harato

SARY3: Harato vita amin’ny tadim-pitana

(Sary nalain’ny mpikaroka ny 09-07-13)

Miavaka ity karazana harato voalohany ity eo amin’ny akora entina anamboarana azy

sy ny fomba hanamboarana azy. Amin’ny ankapobeny, asan-tanan’ireo mpanjono ihany ny

harato hiasany.

Fitaovana iray ampiasain’ireo mpanjono hanamboarana izany harato izany ny tadim-

pintana. Rariana ny tadim-pintana mba ho lasa harato. Miankina amin’ny halavany sy ny

haben’ny harato horariana ny hamaroan’ny tadim-pintana ilaina amin’ny fanamboarana harato

iray Ohatra: mila tadim-pintana bobinina 1000 metatra folo raha hanamboatra harato manana

halava 100 metatra.

Ery ambony misy ny antsoina hoe Laboe134

, izay manana endrika boribory ohatry ny

baolina fa vita amin’ny plasitika somary mafimafy, mifatotra amin’ny zorony roa ambony

amin’ny harato.

Eo anelanelan’ny laboe anankiroa misy ny antsoina hoe Fañempo135

. Misy karazany

roa ny fanempo dia ny lehibe sy ny kely, ny fanempo lehibe dia vita amin’ny zavatra maivana

afaka mitsikafona eo ambonin’ny rano toy ny ―polistren‖, mahasolo ny asan’ ny laboe ny

asany rehefa tsy misy laboe. Ny fanempo kely kosa dia zavatra boribory kely, eo ho eo

amin’ny 3 santimetatra ny halavany ary eo ho eo amin’ny 2 santimetatra ny hateviny. Vita

amin’ny karazana kiraro maivana afaka mitsikafona eo ambony rano izany. Misy loaka eo

134

Zavatra boribory vita amin’ny plasitika ampiasaina mba hampitsikafona ny harato. 135

Zavatra natao mba hampiempo

73

ampovoany, iny loaka iny no itsofohan’ny tadim-pintana izay atao hoe tady be mba hahatonga

azy hipetraka eo amin’ilay harato. Manaraka ny halavan’ny fanempo ny tadim-pintana ary

isaky ny masona harato dia asiana azy avokoa. Ny asan’ireo karazam-pitaovana roa ireo dia

natao mba tsy hampilentika ny harato any anaty rano fa ho voatazona aty ambony. Izany hoe

mba hampitsikafona azy aty ambonin’ny rano. Miankina amin’ny halavan’ny harato ny

hamaron’ny fanempo ampiasaina ary ny tsara dia isaky ny masona harato, natao izany mba

hampifandanja tsara ny herin’ilay fanempo sy ny havesatry ny harato.

Eo ambany kosa dia ahitana ny firaka136

izay natao mba hampilentika ny tapany

ambany amin’ny harato any anaty rano. Mijanona tsy mihetsika sady mipetraka tsara ny

harato noho ireo fitaovana roa ireo, izany hoe sady tsy milentika any anaty rano no tsy

mitsikafona aty ambonin’ny rano ny harato noho ny fifandanjan’ny fitaovana apetraka

tamin’ny tapany ambany dia ny laboe sy fañempo ary amin’ny tapany ambany dia ny firaka.

Eo anelanelan’ny tady ambony misy ny laboe sy ny tady ambany misy ny firaka no

misy ny masona harato. Raha faritana dia ny elanelana eo ampovoan’ny vona anaky efatra no

lazaina hoe masona harato.

Misy refiny manokana ny masona harato ary ny tondro no venty andrefesana azy. Ny

vona roa mifanaraka ihany no jerena rehefa mandrefy azy amin’ny tondro. Miankina amin’ny

haben’ny trondro ho halaina ny refin’ny masona harato. Izany hoe trondro madinidinika na

trondro salan-tsalany na trondro lehibe dia miankina amin’izay ny masona harato:

- Raha trondro madinidinika no tiana halaina, ny harato manana maso 1 ka

hatramin’ny 2 tondro no ampiasaina. Ho an’ny trondro salantsalany kosa mampiasa 3 sy 4

tondro.

- Ny 5 tondro mihoatra, ampiasaina hakana trondro lehibe. 12 tondro ny masona

harato lehibe indrindra ampiasain’ireo mpanjono ao Ankiakabe.

136

Karazana vy, somary mavesabesatra ihany.

74

SARY 4: Harato eo am-panamboarana

(Sary nalain’ny mpikaroka ny 08-05-13)

Ity karazana harato naseho antsika etsy ambony ity dia harato harabaraba137

. Izany

hoe halatsaka tsikelikely ny fampiasana azy. Mila olona roa mampiasa ity karazana harato ity,

ny iray mitondra ny lakana, ny iray kosa mandatsaka ny harato.

Fomba maromaro no azo atao rehefa latsaka ny harato:

- Azo atao ny mandona138

azy iray na roa andro ary aorian’izay vao ampiakarina.

- Azo atao ihany koa ny mandona azy ao anatin’ny fotoana fohy roa na telo ora avy eo

ampiakarina.

- Misy ihany koa ny mandatsaka ny haratony, rehefa latsaka izany dia mijibika ao

anaty ranomasina mandroaka sy manaitra ny trondro hiditra ao anatin’ny harato. Atao izany

tetika izany raha any amin’ny manodidina ny nosy ny toerana hanjonoana. Raha any am-

povoan-dranomasina kosa, tsy miala ao anaty lakana ny mpanarato noho ny halalin’ny rano fa

mampiasa hazo lava kosa androahana ny trondro.

Misy kosa anefa harato vita amin’ny tadim-pintana ihany fa atoraka ny fampiasana azy

ka antsoina hoe « harato atoraka ».

Miavaka amin’ny karazana harato hita teo aloha ny endriny. Tsy ahitana fañempo sy

laboe toy ny harato harabaraba ity karazana ity fa ny firaka eo ambany kosa dia itoviany.

137

Halatsaka tsikelikely 138

Avy amin’ny fototeny lona izay midika hoe: avela ao anaty rano mandritra ny fe-potoana voafaritra na tsia.

75

Miendrika boribory izy rehefa mivelatra, eny amin’ny sisin’ilay boribory no ahitana

ny firaka mampilentika azy any anaty rano. Mifatotra eo am-povoany kosa ny tady itazonana

azy rehefa ampiasaina. Azo ahorona toy ny lamba izy rehefa ampirimina. Natao hakana

trondro mandehandeha aty amin’ny sisin-dranomasina ity karazana harato ity. Trondro

madinika sy salantsalany no hita amin’ny sisiny amin’ny ankapobeny; masona harato

mifanaraka amin’izany no ananan’ity harato atoraka ity, iray tondro ary misy ny ny manana

maso roa trondro.

Olona iray ihany dia efa afaka mampiasa ny harato atoraka, entina amin’ny toerana

izay heverina fa misy andian-trondro ny lakana. Rehefa tonga any, atoraka ny harato ary

sintonina eo no ho eo. Mikisaka miala amin’ilay toerana rehefa hita mihavitsy ny trondro azo

ary manaraka andian-trondro hafa indray ny mpanjono.

Hita araka ireo fa voefehin’ireo mpanjono ao Ankiakabe ity sehatrasa ity. Voamarika

avokoa izany na eo amin’ny fanamboarana fitaovana sy ny fikirakirana izany, na eo amin’ny

tetika amam-paika ampiasana ireny fitaovana ireny.

b) Harato vita amin’ny lamba manify

Karazana harato fampiasa amin’iny faritra iny ihany koa ny ramikaoko139

.

Harato vita amin’ny lamba manify, manana endrika mitovitovy amin’ny harato vita

amin’ny tadim-pintana ny ramikaoko. Izany hoe miendrika efa-joro, ny halavany manaraka ny

marin-drano ary ny sakany mijidina ao anaty rano. Ampiasana laboe sy fañempo ary firaka

tahaka ny harato vita amin’ny tadim-pintana ihany koa izy fa ny mampiavaka azy dia taritina

amin’ny tanana sy ny tongotra ny fampiasana ity karazana harato ramikaoko ity.

Voasokajy ao anatin’ny harato kely maso ity karazana harato ity ary tsy fampiasa any

ampovoan-dranomasina toy ny harato vita amin’ny tadim-pintana fa amin’ny sisin-

dranomasina no ampiasana azy.

Misy karazana roa ny ramikaoko:

―Ny karazany voalohany dia ny ramikaoko madinika izay antsoina hoe

tamis vita amin’ny lay mostikera. Iray sy sasany ka hatramin’ny roa metatra ny

halavany. Ny sakany kosa, iray metatra sy 20 santimetatra‖140

. Maivana no sady mora

ampiasaina ity karazana voalohany ity, olon-droa ihany dia efa afaka mampiasa azy.

139

Mandray izay rehetra mifanena aminy. 140

Fampahalalana nomen’i Noya, 42 taona, mpanarato monina ao Ankiakabe, ny 08 may 2014, tamin’ny 4 ora.

76

SARY 5: mpanjono mampiasa “tamis”

(Sary nalain’ny mpikaroka ny 09-07-13)

Mahatonga azy ho mora ampiasaina ny bika aman’endrika ananany. Asiana vonan-

tady ahafahan’ny tànana sy ny ankihibe-tongotra mitsofoka ny zorony efatra. Samy maka ny

zorony roa amin’ny ilany avy ny olon-droa mampiasa azy. Milahatra mifanitsy izy roa ary

miara-mandeha.

Tsy ampiasaina lakana ny fanjonoana amin’ity karazana harato ity noho izy voatokana

ho amin’ny rano ridritra fa tsy rano lalina. Rano eo ambany helika no rano ambony indrindra

ampiasaina azy. Noho izay toe-javatra izay, mikendry rano haka ireo mpampiasa ity harato ity

vao mandeha manjono. Miomana ny hiakatra kosa ireo mpanjono rehefa manomboka

mitombo ny rano.

Ny ramikaoko lehibe ny karazana faharoa. Manana halava 6 ka hatramin’ny

15 metatra ary olona 6 ka hatramin’ny 10 mihoatra no mampiasa azy. Mavesatra sy lehibe

kokoa ity karazana harato faharoa ity raha oharina amin’ny hita teo aloha. Tsy tarihina eo

anaty rano tahaka ny « tamis » rehefa mampiasa azy fa asiana tady lava sy mahazaka ny

ampohiny roa ary iny no itarihana azy avy aty an-tanety.

Rano lalindalina noho ny rano ampiasana tamis ny rano ampiasana ny ramikaoko

lehibe. Izay tsy fitoviana izay no maha samihafa ny fomba fampiasana azy ireo. Mitaky

77

fampiasana lakana ny fampiasana ramikaoko lehibe saingy tsy mandritra ny fanjonoana anefa

fa amin’ny fandatsahana azy amin’ny voalohany ihany.

Mandatsaka ilay harato any anaty ranomasina miaraka amin’ny lakana ny olona iray.

Izany hoe mamelatra ny harato any anaty rano mba hahafahan’ireo hazandrano miditra. Avela

hijanona iray na roa ora ao anaty rano, aorian’izay vao tarihina ho aty an-tanety.

SARY 6: Ny ramikaoko

(Sary nalain’ny mpikaroka ny 14-05-13)

Amin’ny maha ramikaoko azy, faohiny avokoa ny karazan-javatra rehetra mifanena

aminy ao anaty rano. Noho izany dia ahitana karazan-javatra maro samihafa toy ny fasika,

tapa-kazo, ravinkazo, trondro ao anatin’ny harato rehefa tafakatra an-tanety izy. Havahana

amin’ireo ny trondro ka ampirimina anaty koveta ary ariana ny fakofakon-javatra tsy ilaina.

Saika zana-trondro avokoa no azo amin’ny ramikaoko. Zana-trondro ny betsaka satria

amin’ny sisin-dranomasina no fialofan’ireo zana-trondro izay mbola tsy maharo tena amin’ny

ankapobeny.

Raha hazavaina misimisy kokoa dia izao, hazain’ireo trondro lehibe izay monina any

ampovoan-dranomasina ireo zana-trondro ho sakafony. Mitady fialofana aty amin’ny sisin-

dranomasina ireo zana-trondro, izany no mahatonga azy ho betsaka amin’ny sisin-

dranomasina.

78

II-1-2-2- Ireo karazana fintana

Vintana no iantsoan’ny mponina any amin’ny faritr’i Maroantsetra ny fintana. Ny

mpanjono mampiasa ny vintana no atao hoe: mpamintana.

Mirefy 25 ka hatramin’ny 200 metatra ny halavany ary mahazaka hatramin’ny 100 kg ny

tanjaky ny tadim-pintana ampiasain’ny mpanjono. Misy karazany telo ny vintana: ny vintana

tsatoko sy ny vintana tariky ary vinta-mandry.

- Ny vintana tsatoko dia tadim-pintana iray ahitana lelam-pintana roa na telo.

Arotsaky ny mpanjono ao anaty rano amin’ny faritra anjonoany ny fintana ary andrasany eo

mandra-pahazony. Azo anjonoana amin’ny alina koa ity karazam-pintana ity. Natao

anjonoana karazan-trondro maro toy ny lanorana, sorindra, paskavaly, amboso izy io.

- Ny vintana tariky indray dia tadim-pintana iray ahitana lelam-pintana tokana

ary tokana ihany. Tsy mba andrasana toy ny teo aloha izy io, fa arotsaka ao anaty rano ary

taritaritina avy ao aorian’ny lakana ao. Tsy mijanona amin’ny faritra iray izany ny mpanjono

fa mandehandeha. Anjonoana ny trondro mivoaka mitady sakafo toy ny boniky sy thon ny

vintana tariky.

- Ny vinta-mandry kosa dia tadim-pintana manana halavana 100 ka hatramin’ny

200 m ary misy lelam-pintana maro be manaraka ny halavany. Ity karazana fintana ity dia

natao hanjonoana ireny karazan-trondro lehibe ireny. Noho izany, any ampovoan-

dranomasina any no ampiasaina azy. Apetraka milona any anaty rano mandritra ny herinandro

na indroa herinandro izy io ary aorian’izay vao ampiakarina.

Ankoatra ireo voatanisa ireo, karazana fitaovanam-panjonoana efa tranainy nefa mbola

ampiasain’ny mpanjono vitsivitsy ao Ankiakabe mandraka ankehitriny ihany koa ny fitaovana

iray antsoina hoe sihitra.

79

II-1-2-3- Ny Sihitra

SARY 7: Ny sihidava SARY 8: Ny kaoba

(Sary nalain’ny mpikaroka ny 16-05-13 tao Ankiakabe)

Fitaovam-panihifana iray vita amin’ny rofia ny sihitra. Akora hita eto amintsika ny

rofia fanamboarana azy. Raha hazavaina misimisy kokoa, ny vololon-drofia izay hakana rofia

no ampiasaina. Esorina ny tahony miraikitra amin’ny raviny ka rariana ho lasa sihitra.

Roa karazana ny sihitra dia ny kaoba141

sy ny sihidava142

. Ampiasaina hakana

karazana patsa madinika izay hita any an-dranomasina antsoina hoe tsivakina143

ireo karazana

sihitra ireo. Ampiasaina amin’ny sisin-dranomasina tahaka ny tamis ihany koa, izany hoe

amin’ny rano tsy dia lalina.

Tsy amin’ny ranomasina ihany no ampiasaina azy fa azo atao ihany koa ny mampiasa

azy amin’ny ranomamy.

Ho an’ny sihidava manokana, tarihina avy eo aloha ny fomba fampiasana azy ary

olona roa no mitarika azy. Ho an’ny kaoba kosa, olona iray ihany no mampiasa azy. Olona

mpitazona ny harona hasiana ny vokatra azo ny olona faharoa miaraka aminy.

Ny vehivavy no tena mampiasa ny sihitra amin’ny ankapobeny ary azo lazaina ho tsy

dia ampiasaina lakana loatra ny fampiasana azy.

141

Fitaovam-panihifana izay vita amin’ny taolan-drofia 142

Fitaovam-panihifana vita amin’ny taolan-drofia ihany koa,fa manana endrika lavalava. 143

Karazana patsa fa madinika

80

II-1-2-4- Ny lakana ampiasaina

Fitaovana tsy afa-misaraka amin’ny mpanjono ny lakana, indrindra ireo mpanjono

mampiasa harato vita amin’ny tadim-pintana, satria, miasa any ampovoan-dranomasina lalina

any izy ireo. Fitaovana ahafahany miaro tena tsy hilentika any anaty rano sy hitondrany ny

vokatra azo ny lakana.

Misy karazany roa ny lakana ampiasain’ny mpanjono ao Ankiakabe dia ny lakan-

jily144

sy ny lakan-drafitra145

.

Ny lakan-jily: lakana vita amin’ny vatan-kazo voasokitra tsara. Izany hoe

alaina ny vatan-kazo iray lehibe izay boribory sy mahitsy tsara, hadina ny ao anatiny ary

lamalamaina tsara ho lasa lakana, famaky sy ny antsy be no ampiasaina amin’ny fanaovana

izany. ―Marihina fa hazo efa antitra tsara izay lazain’ny mpampiasa hazo hoe taiza146

no

ampiasaina eto. Ampiasaina izany mba hiarovana amin’ny fahasimban’ny lakana aingana,

satria ny hazo efa antitra dia maharitra kokoa vao simba na dia milona isan’andro ao anaty

rano aza raha oharina amin’ny hazo mbola tanora‖.147

Tsy ny karazan-kazo rehetra anefa na

dia efa ―taiza‖ aza no azo ampiasaina anaovana lakana. Amin’ny ankapobeny, hazo maivana

kanefa mateza sy tsy mora vaky toy ny Vintano, ny Aramy, Longotro, Pamba, Bizia, Mantaly,

Lalono, Hintsina, Ampalibe no ampiasaina anamboarana lakana. Mitsikafona ireo karazan-

kazo ireo rehefa tonga eo ambonin’ny rano ary izany no mahatsara azy anamboarana lakana.

Raha karazan-kazo mavesatra kosa no ampiasaina dia mora milentika any anaty rano ka mety

ho tra-doza ny mpampiasa azy. Hisorohana izany, aleon’ny mpanjono tsy mampiasa karazan-

kazo hafa ankoatra ireny. Noho izany, tsy ampiasain’ny mpanamboatra lakana mba

hisorohana ny fahasimbany aingana ny hazo mora simban’ny rano. Ireto avy ireo karazan-

kazo tsy azo ampiasaina anamboarana lakana: Jirofo, Gresilia, Makoba, Varanto, Fôtatra,

Arongana, ny antony tsy ampiasana ireo dia hazo somary kelikely ireo hazo ireo ka tsy

mahavoaka lakana iray. Hazo somary mavesatra sady mora vaky ny Paka, Mandrofo,

Mandravonkona ka tsy tsara ampiasaina atao lakana hoenti-manjono.

Misy fipetrahana izay antsoin’ny mponina any hoe: Sakana148

manaraka ny ampohiny

raha ny ao anatin’ny lakana no asian-teny. Miankina amin’ny haben’ny lakana ny halavan’ny

sakana, iray metatra latsaka kely ny halavany raha lakana lehibe, antsasa-metatra mahery kosa

raha lakana kelikely ary toy izany ihany koa ny hamaroany.

144

Lakana vita amin’ny hazo boribory iray, tsy ampiasaina fantsika toy ny amin’ny fandrafetana ny

fanamboarana azy fa iny hazo iray iny ihany no amboarina ho lakana. 145

Lakana vita amin’ny hazo ihany koa fa harafitra no fomba fanamboarana azy. 146

Hazo efa antitra no sady mafy. 147

Hoy Velonasy, 50 taona, mpanamboatra lakana monina ao Anjahamarina I 148

Hazo fisaka lavalava apetaka ao anatin’ny lakana hipetrahan’ny mpandeha sy ny mpitondra azy.

81

SARY 8: Ny lakan-jily

(Sary nalain’ny mpikaroka 14-03-13 tao Ankiakabe)

Eo amin’ny sisiny roa, misy ny antsoina hoe mambra149

izay mitazona ny lakana tsy

hisokatra na hivelatra. Mahazaka olona roa na telo ny lakan-jily raha entina manjono. Tsy ny

jono ihany anefa no ampiasaina ity karazan-dakana ity fa ampiasaina ihany koa ho fitaovam-

pitaterana amin’ny fiampitana renirano izay tena betsaka amin’ny faritr’i Maroantsetra.

Fitaovana roa no ampiasaina amin’ny fampandehanana azy dia ny fivohy na five150

sy

ny tehina151

. Ampiasaina ny fivohy rehefa amin’ny rano lalina, ny tehina kosa ampiasaina

amin’ny rano tsy dia lalina. Ampiasaina miaraka kosa ireo fitaovana ireo rehefa amin’ny rano

sady tsy lalina no tsy misy rihan-drano.

Mila hery betsaka ny fitondrana ny lakan-jily, indrindra rehefa manohitra ny rian-

drano. Tsy ampiasaina tehina loatra ny fitondrana ny lakan-jily amin’ny ranomasina fa ny

fivohy no tena miasa.

Ny fampiasana lay kosa, miankina amin’ny fitsokan’ny rivotra. Velarina ny lay raha

mitsoka amin’ny toerana tiana aleha ny rivotra. Mifanohitra amin’izany, raha hianavaratra ny

dia kanefa mitsoka mianatsimo ny rivotra, tsy ilaina ny fampiasana lay amin’izay fotoana

izay.

Azo tsoahina araka ireo rehetra ireo fa mila hery sy mila fahafehezana ny tontolon’ny

manodidina ny rano ny fampiasana ny lakan-jily. Tahaka ny lalànan’ny fifamoivoizana an-

149

Hazo apetaka ao anatin’ny lakana mba tsy hampivelatra azy 150

Hazo fisaka natao hivoizana ny lakana. 151

Hazo lava hanampiana ny fivoy hitondrana ny lakana.

82

tanety ihany ny an-dranomasina. Tsy misy afa-tsy ny fitandremana ihany no fisorohana ny

loza.

Ny lakan-drafitra: lakana vita amin’ny hazo tahaka ny lakan-jily ihany fa

ny fomba fanamboarana azy no misy ny fahasamihafany. Hazo efa vita fafana152

no

ampiasaina, izany hoe tsy loahana fa silatsilahana miendrika fafana ary arafitra hanana

endrika lakana. Izay no maha lakan-drafitra azy araka ny anarany.

SARY9: Lakan-drafitra

Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest,

2002 , p4.

Lehibe kokoa ity karazan-dakana ity raha oharina amin’ny lakan-jily. Mahazaka

entana aman-taonina izy ary mandeha amin’ny alalan’ny motera fa tsy hivoizina tahaka ny

lakan-jily.

Motovitovy amin’ny endriky ny lakan-jily ny ao anatiny, izany hoe misy mambra izay

ipetrahan’ireo fafana mandrafitra azy ety ivelany. Misy sakana izany hoe hazo mitsivalana

izay ipetrahana ihany koa ao anatiny. Na dia mandeha maotera aza anefa ity lakan-drafitra ity,

misy fotoana ihany ilana ny tehina. Ampiasaina ny tehina rehefa amin’ny toerana tsy

hahafahana mampiasa maotera. Ohatra, rehefa haka ny rano ka mikasika tany ny motera.

Amin’izay fotoana izay, ampiasaina ny tehina mba hahafahana mampikisaka ny lakana.

Manamaivana kokoa ny asan’ny mpanjono ny fampiasana ny lakan-drafitra. Làlana

tokony hatao adiny 3 amin’ny lakan-jily, dia lasa adiny 1 izany raha mampiasa lakan-drafitra.

152

Planche

83

Araka izany, mihena ny fotoana lany ary mihena ihany koa ny hery lany raha mampiasa ity

karazan-dakana ity.

Mametraka olana amin’ireo mpanjono anefa indrindra ireo mpanjono madinika ny

fividianana azy satria lafo vidy na ny fanamboarana azy na ireo fitaovana ilaina amin’ny

fanamboarana azy eo ihany koa ny solika miantoka ny fandehanany. Noho izany, mionona

amin’ny lakan-jily ny ankamaroan’ireo mpanjono.

Misedra olana anefa ny mpanjono ankehitriny satria mihalavitra ny toerana ahitana

hazo lehibe mety anamboarana lakana

Ireny rehetra ireny no fitaovana izay azo lazaina ho tena fampiasan’ireo mpanjono ao

Ankiakabe.

Mety hahaliana ny maro ny hahafantatra hoe: ahoana kosa ny amin’ny fitsindrona, ny

antsoro, ny lefona?

Amin’ny ankapobeny, azo lazaina ho tsy dia mampiasa ireo fitaovana ireo ny

mpanjono ao Ankiakabe. Ny toetoetry ny ranomasina no antony mahatonga azy ireo tsy

mampiasa izany. Raha tsiahivina ny toetoetry ny vohontany sy ny ranomasina ao

Maroantsetra dia toy izao: aorian’ny morontsiraka dia ranomasina tsy misy na inona na inona

avy hatrany. Mihalalina hatrany izy io mandra-pahatongany any am-povoan’ny ranomasimbe

any. Sarotra ny hampiasa ny fitsindrona sy ny lefona ary antsoro amin’izay toetoetra

ananan’ny ranomasina izay.

―Ny vezo no azo lazaina ho tena mpampiasa ireo fitaovana ireo. Mifandraika sy

mifanaraka tsara amin’izany ny endriky ny tontolon’ny ranomasina any aminy. Misy haram-

bato honenan’ireo trondro sy hiriharihavany matetika raha vao miala ny morontsiraka. Misy

vato mamefy ny tena ranomasimbe tsy hibosesika aty amin’ny haram-bato ihany koa. Ao

anatin’ireo haram-bato tony sy tsy misy riaka firy ireo no ampiasan’ny mpanjono ny

fitsindrona sy ny lefona‖.153

Ny zava-misy anefa tsy mipetraka loatra amin’ny sisin-dranomasina ny trondro

vaventy any amin’ny ranomasin’i Maroantsetra fa ny trondro madinika ihany no hita

amin’ireny. Noho ny tsy fisian’ny toerana ialokalofany no antony mahatonga izany. Raha izay

ny amin’ny fitaovana ampiasainy ahoana kosa ny amin’ny fotoam-panjonoana?

153

MANGANIRIN-DRANJA Zoarivola Lalatiana, ny fiantraikan’ny tetika asa « DCP » tamin’ny

fiarahamonina mpanjono Vezondriaka ao Ankiembe Toliara, Antananarivo, 08 Aogositra 1997, 113p.

84

II-1-3- Ny fotoam-panjonoana

Saika mandavan-taona ny fotoam-panjonoana any amin’ny faritr’i Maroantsetra

anisan’izany ny ao Ankiakabe izay ivon-toerana niompanan’izao asa fikarohana izao. Tsy

mba misy ny fotoana hitsaharan’ny asa fanjonoana. Anaovana izany avokoa ny andro sy ny

volana rehetra mandritra ny taona. Na izany aza tsapan’ireo mpanjono fa tsy mitovy ny

vokatra azo mandritra ny taona. Misy fotoana mahakely kokoa ny vokatra ary misy fotoana

kosa maha betsaka kokoa ny vokatra.

II-1-3-1- Ny Vanim-potoana isian’ny trondro

Mifandray amin’ny toetrandro ny vanim-potoana isian’ny trondro na ny fotoana

mahabetsaka ny vokatra. Ny vanim-potoana mahakely kokoa ny rotsakorana sy maha tsara

kokoa ny toetrandro no maha tsara ny fiakaran’ny vokatry ny jono. Ny volana Septambra ka

hatramin’ny volana Desambra izany vanim-potoana izany. Noho izay fotoana lava

ahafahan’ireo mpanjono miasa izay no mahatonga azy hahazo vokatra betsaka na

mahabetsaka kokoa ny vokatra azony 3-7 kg ho an’ny mpanjono madinikaTsara kokoa ny

toetrandro amin’ireo volana ireo satria efa lasa ny vanim-potoanan’ny ririnina izay mahabe ny

rotsakorana nefa mbola tsy tonga ihany koa ny vanim-potoanan’ny rivodoza. Izany hoe tsy

dia ahitana ny fifofofon’ny rivotra loatra ary tony sy tsy be fanonja ny ranomasina. Noho

izany, maharitra kokoa ireo mpanjono any am-povoan-dranomasina ary azony atao ihany koa

ny manao indroa miverina ao anatin’ny iray andro. Izany hoe: fiaingana voalohany amin’ny

roa ora maraina, miverina amin’ny 09 na amin’ny 10. Ny fiaingana faharoa: amin’ny 12 ora

antoandro na amin’ny 01 ora antoandro, miverina amin’ny 04 ora sy 30 minitra hariva na

amin’ny 05 ora hariva. Vanim-potoana miavaka amin’ny volana rehetra mandritra ny taona

ireo volana ireo eo amin’ny hatsaran’ny vokatry ny jono.

Tokony hahay hanararaotra araka izany ireo mpanjono ka hanomana tsara ny

fitaovany mandritra ireo fotoana ireo mba tsy ho olana amin’ny fandraisana ny vokatra. Izany

hoe tokony hamboarina sy karakaraina mialoha ny fitaovana (harato sy ny lakana) mba tsy

hisian’ny olana mandritra ireo fotoana ireo. Haraha-maso isaky ny avy manarato ihany koa ny

harato ho fisorohana ny olana mety hitranga. Ohatra: jerena tsara sao misy rovitra.

Midina ambany kosa ny vokatry ny jono amin’ny vanim-potoanan’ny rivo-doza sy ny

vanim-potoanan’ny ririnina. Mandritra ireo fotoana ireo, mitovy amin’ny fisian’ny trondro

amin’ny volana Septambra ka hatramin’ny Desambra ihany fa mihena ny vokatra noho ny

fihenan’ny fotoana ahafahan’ireo mpanjono miasa. Kely dia kely ny fotoana ahafahan’ireo

mpanjono miasa mandritra ireo vanim-potoana ireo, tsy miandriaka ny mpanjono.

85

Ny vanim-potoanan’ny rivodoza ohatra, ny volana Janoary ka hatramin’ny Aprily.

Rehefa manomboka miforona any ampovoan-dranomasina any ny andro ratsy dia efa

manomboka tsy miasa ny mpanjono. Mitohy izany rehefa mivadika ho rivodoza ny andro

ratsy, ary tsy mifarana raha tsy roa na telo andro aorian’ny fahavitan’ny rivodoza. Maharitra

herinandro ka hatramin’ny iray volana amin’ny ankapobeny ny faharetan’ny fotoana tsy

hiasan’ny mpanjono rehefa mandalo ny rivodoza iray. Toy izany ihany koa ny vanim-

potoanan’ny ririnina (volana Mey ka hatramin’ny volana Aogositra). Amin’io vanim-potoana

io mitombo ny rotsakorana sy ny haratsian’ny toetrandro indraindray. Ao anatin’ny iray

volana, zara raha hisy masoandro miposaka. Ny mampiavaka ity toetrandro ririnina ity

amin’ny toetrandro amin’ny vanim-potoanan’ny rivodoza dia amin’ny fotoana andalovany

ihany no tsy ahafahan’ ireo mpanjono miasa. Miverina amin’ny laoniny ny toetrandro rehefa

lasa tanteraka izany.

Ny ririnina kosa, mandritra ny ririnina iray manontolo mihitsy no tokony hitandrina ny

mpanjono mba hisorohana ny loza satria mivadibadika ny toetrandro, tapany maraina tsara, ny

hariva miova na mifanohitra ny tapany maraina ratsy, ny hariva tsara. Tandindomin-doza

araka izany ireo mpanjono mandritra ity vanim-potoanan’ny ririnina ity. Mihena ny fotoana

hiasany noho izany toe-javatra izany ary mihena tahaka izany ihany koa ny vokatra azony any

ho any 2-4 kg ho an’ny mpanjono madinika no vokatra azo isaky ny mandeha. Matetika mody

maina ny mpanjono raha mivadika tampoka ny toetrandro.

Raha fintinina dia toy izao manaraka izao:

Janoary-Aprily Mai-Aogositra Septambra-Desambra

- - +

— : Kely ny vokatra

+ : Betsaka kokoa ny vokatra

Raha jerena io fafana io, kely dia kely ny fotoana mahatsara ny vokatra mandritra ny

taona.

Mandalo fotoan-tsarotra ireo mpanjono mandritra ny valo volana voalohany. Vanim-

potoana somary sarotsarotra ho an’ireo mpanjono io vanim-potoana io.

Mihiratra kosa izany rehefa tonga ny lohataona ny volana septambra ka manomboka

mahazo aina indray ny mpanjono.

Raha izay ny fizaram-potoanan’ny vokatra mandritra ny taona, ahoana kosa ny

fandaharam-potoanan’ny mpanjono isanandro.

86

II-1-3-2 Ny fiaingana

Tsy misy fombafomba raikitra iraisan’ireo mpanjono mialohan’ny fiaingana fa samy

manana ny fomba amam-panao mahazatra azy ny tsirairay.

Ho an’izay kristianina, manao fotoam-pivavahana fohy mialohan’ny hanainga.

Mandritra iny fotoam-pivavahana iny no angatahana ny fitantanan’Andriamanitra ny dia mba

tsy hisy loza hanjo. Mangataka ihany koa ny mba ho ambinina amin’ny asa atao ka hahazo

vokatra betsaka.

Ho an’izay mpandala ny finoana nentim-paharazana kosa mangataka amin’ny

Zanahary sy ny Razana mba hitantana sy hiaro mandritra ny famakivakiana ny ranomasina

ary hitahy amin’ny asa mba hahazo vokatra betsaka.

Miankina amin’ny toetrandro sy ny halaviran’ny toerana haleha ny ora iaingana.

Amin’ny roa ora maraina izany raha tsara ny toetrandro. Raha ratsy kosa ny toetrandro,

amin’ny fotoana mahatony kokoa ny rivotra ny fiaingan’ireo mpanjono.

Manao andiany ireo mpanjono rehefa miainga amin’ny maraina. Izany hoe mpanjono

roa na telo no miara-miainga, natao izany mba hahamoramora kokoa ny fihatrehana olana

raha toa ka misy izany. Hoy ny ohabolana hoe: « tondro iray tsy mahafoy hao », ary « ny

mitabe tsy lanin’ny mamba ».

Samy efa miomana amin’ny sakafo ny mpanjono tsirairay eo am-piaingana satria

lavitra ny toerana aleha ary ny asa rahateo mandreraka. Iny sakafo iny no manampy hery ireo

mpanjono amin’ny dia lavitra izay ataony. Afaka adiny telo vao tonga any amin’ny toerana

anjonoana ny mpanjono ka any vao manomboka ny tena asa.

II-1-3-3- Mandritra ny maha eny an-dranomasina

Any ho any amin’ny dimy ora maraina vao tonga amin’ny toerana hanjonoana ireo

mpanjono. Samy mamonjy ny toerana izay heveriny fa hahazoany vokatra betsaka ireo

mpanjono rehefa tonga. Samy mampiasa ny tetika amam-paika hahombiazany ihany koa ny

tsirairay.

Mandatsaka ny harato, no asa atao voalohany rehefa tonga atao milamina sy mirindra

ny fandatsahana azy ary havarina tsikelikely. Tsy ampiakarina eo no ho eo anefa iny harato

iny fa avela hilona ao anaty rano mandritra roa na telo ora araka ny efa notaterina teto. Miala

sasatra kely noho ny harerahana teo amin’ny fivohizana ny lakana nandritra ny adiny telo ny

mpanarato aorian’ny fisakafoanana. Misy ny mihaino hira amin’ny onjam-peo, ao ny mamaky

boky ary misy ny matory mandritra ny fotoana fialan-tsasatra toy izany. Aorian’ny

fialantsasatra, ampiakarina avy ao anaty rano ny harato ary esorina amin’ny harato ny trondro

azo.

87

Alohan’ny handatsahana fanindroany ny harato, entina miala iny toerana efa

nanjonoana iny ny lakana ka mamonjy toeran-kafa izay mbola tsy nanjonoana indray.

Halatsaka toy ny nandatsahana azy tamin’ny voalohany indray ny harato ary andrasana adiny

2 na 3 toy ny teo aloha ihany koa. Aorian’izay, ampiakarina ny harato ary amin’ny

fampakarana azy farany dia tsy hesorina amin’ny harato intsony ny trondro azo fa avela eo

ihany. Alohan’ny hodiana dia misakafo ireo mpanjono ary aorian’ny sakafo vao mody. Izany

hoe indroa misakafo ny mpanjono any am-panatanterahana ny asa: vao tonga sy alohan’ny

hody.

Any ho any amin’ny 11 ora ny fodiana, satria efa manomboka mitsoka ny rivotra izay

manova ny toetrandro amin’io fotoana io. Izay rivotra mitsoka izay no hahafantaran’ireo

mpanjono fa tokony hiverina izy ireo. Izany hoe, mibaiko ny fodian’ny mpanjono ny

fitsokan’ny rivotra.

II-1-3-4- Ny fiverenana

Tsy ireo any ampovoan-dranomasina ihany no mahafantatra fa fotoana fiakarana iny

fotoana iny fa ny any an-tanàna ihany koa dia efa mahalala sy miandry. Ny hahafantarany

izany dia ny fiovan’ny toetrandro izay manomboka mandrivotra. Rehefa miseho io

famantarana io, manao diabe ireo mpanjono mamonjy fodiana hisorohana ny

faharendrehan’ny lakana. Miandry eo an-tseranana kosa ireo vehivavy izay vadin’ny

mpanjono na anabaviny ho an’izay mbola tsy manam-bady. Miaraka amin’ny koveta ireo eo

am-piandrasana, iny koveta iny no itondrana ny trondro ho any an-tsena.

88

SARY 10: Ny fomba fanasana harato

(Sary nalain’ny mpikaroka 14-05-13 tao Ankiakabe)

Miara-manaisotra ny trondro amin’ny harato ny mpitsena sy ny vao tonga rehefa tody

soa aman-tsara ireo mpanarato. Sasana ny harato ary miara-mandamina iny harato iny izy

ireo. Mody any an-trano miaraka amin’ireo fitaovana ny lehilahy izay avy nanarato fa ny

vehivavy kosa mitondra ny trondro ho any an-tsena.

Hita araka izany fa samy manana ny andraikitra mifanandrify azy na ny raim-

pianakaviana na ny renim-pianakaviana amin’ity fiharian-karena momba ny jono ity.

Manatombo kosa ny an’ny raim-pianakaviana noho izy natao ho mpamelona fa ny renim-

pianakaviana dia mpanampy ny raim-pianakaviana.

II-1-4- Ny vokatra

Miankina amin’ny fitaovana ampiasaina ny mahatsara na ny maharatsy ny vokatra

azo. Eo amin’ny sehatry ny jono ohatra, raha tsara sy manaja ny lalàna mifehy ny

fitrandrahana ny trondro ny fitaovana ampiasaina dia ho tsara ny vokatra mahavelom-

panantenana ny ho avin’ny asa fanjonoana. Hiharatsy ny vokatra raha ratsy sy mamotika ny

taranaky ny trondro ny fitaovana ampiasaina.

Vokatra tao anatin’ny fotoana samihafa: talohan’ny taona 2000 sy ny taorian’ny taona

2000 no hohadihadina manaraka. Karazam-pitaovana samihafa no nampiasaina tao anatin’ireo

vanim-potoana roa samihafa ireo.

89

Talohan’ny taona 2000, harato harabaraba no nampiasaina izay manana maso 3 tondro

ny ambany indrindra. Ara-dalàna ity karazana harato ity, satria tsy manimba na manelingelina

ny fiainan’ny trondro.

Taty aorian’ny taona 2000 kosa nanomboka ny fampiasana ny ramikaoko izay

manimba ny trondro ka nampidina ny vokatra.

Izay fampahafantarana tsotsotra izay no mitarika any amin’ny fandinihana ny

fisehon’ny vokatra tao anatin’ireo vanim-potoana roa samihafa ireo.

II-1-4-1- Ny fisehon’ny vokatra

Haseho amin’ny alalan’ny fafana roa lehibe ny vokatry ny jono tao anatin’ireo

vondron-taona roa samihafa ireo talohan’ny taona 2000 sy taorian’ny taona 2000.

Marihina fa tarehimarika ankapobeny ireto noriaisina ireto, mety latsaka kely na

mihoatra kely ny lanjan’ny vokatra sy ny vidiny. Mba hisian’ny marimaritra iraisana ny

ankapoben-javatra no noraisina.

Fafana 5: Vokatra talohan’ny taona 2000

Loharanon-kevitra: Ny tompon’andraikitry ny jono ao Maroantsetra154

Maneho ny vokatra sy ny vidin’ny trondro na laoko talohan’ny taona roa arivo ny

fafana (5). Azo lazaina ho tsar any vokatra tamin’izany fotoana izany satria dimy kilao ny

ambany indrindra ary dimampolo kilao ny ambony indrindra.

Ny mpanjono mampiasa lakan-jily: dimy kilao ny entin’ny mpanjono mody

raha tena tsy mahazo. Mety hahatratra roapolo kilao anefa izany raha tena tony tsara ny andro.

Ireo mpanjono mampiasa lakan-drafitra kosa dia ambony noho izany:

manodidina ny valo ka hatramin’ny 50 kg ny vokatra azony isanandro. Manatombo eo

amin’ny vokatra ity sokajina mpanjono ity noho izy mampiasa fitaovana matanjaka izay

ahafahany mandeha eny ampovoan-dranomasina tsy dia misy mpanjono firy ireny. Ankoatra

ny fitaovana, mampiasa olona maromaro ihany koa izy ka tsy mahagaga raha betsaka kokoa

ny vokatra azony.

154

Fanadihadiana natao teo anivon’ny tompon’andraikitry ny jono ny taona 1998.

Mpanjono Laoko miakatra isanandro Vidiny : 1000 isaky ny kg

Mampiasa lakan-jily 5-20 kg/ andro 5 000 – 20 000 Ar/kg

Mampiasa lakan-drafitra

no sady mampiasa olona

8 – 50 kg /andro 8 000 – 50 000 Ar/kg

Mampiasa fitaovan’olona (6-25 kg)/2

= 3 – 13 kg/andro

3 000 – 13 000 Ar/kg

90

Ireo mpanjono mampiasa fitaovan’olona kosa dia mizara roa ny vokatra

azony. Antsasany ho an’ny tompon’ny fitaovana fa ny antsasany ho azy mpanjono.

Raha ny vidiny kosa no soritsoritana, azo lazaina ho tsy mbola miakatra loatra ny

vidim-piainana talohan’ny taona roa arivo ka tany ho any amin’ny 1000 Ar ny kilaon’ny

trondro. Tamin’izay fotoana izay, ny vola ambany indrindra azon’ny mpanjono isaky ny

mandeha manjono dia telo arivo ariary ary ny ambony indrindra kosa dimy alina ariary.

Raha fehezina izany voalaza izany, betsaka ny vokatra talohan’ny taona roa arivo fa

ambony ny vidiny hany ka kelikely ihany ny vola miditra amin’ireo mpanjono.

Niova izany toe-javatra izany taty aorian’ny taona roa arivo izay ambara antsika

amin’ny alalan’ny fafana (6).

Mpanjono Laoko miakatra

isanandro

Vidiny : 3000 – 8 000 Ar

isaky ny kg

Mampiasa lakan-jily 3 – 7 kg/ andro -9 000 – 24 000 Ar

+21 000–56 000 Ar

Vola azo isan’andro

Mampiasa lakan-drafitra no

sady mampiasa olona

6 – 10 kg/

andro

-18 000 – 30 000 Ar

+48 000 – 80 000 Ar

Vola azo isan’andro

Mampiasa fitaovan’olona (4-8 kg)/2

= 2 – 4 kg/ andro

-6 000 – 16 000 Ar

+12 000 – 32 000 Ar

Valo azo isan’andro

Fafana6: Ny vokatra taty aorian’ny taona 2000

Loharanon-kevitra: ny tompon’andraikitry ny jono ao Maroantsetra155

Ny fafana (6) kosa maneho fa nihena ambany dia ambany ny vokatra azon’ireo

mpanjono isaky ny mandeha. Ho an’ny mpanjono mampiasa lakan-jily, tafidina any amin’ny

3-7 kg ny vokatra azo isanandro. Ny mampiasa ny lakan-drafitra kosa dia tafalatsaka any

amin’ny 6-10 kg isanandro ny trondro azo. Ny mpanjono mampiasa ny fitaovan’olona 4 – 8

kg mizara roa kosa 2-4 kg isaky ny mandeha, kivy tanteraka ireo mpanjono teo anatrehan’io

fototonganana lehibe io.

Nahavelom-bolo kosa ny vidiny raha ampitahaina tamin’ny teo aloha. Niakatra

ambony dia ambony ny vidim-piainana nanomboka ny taona roa arivo, nahatratra 3 000 –

8 000 ar ny trondro iray kilao.

Nitombo araka izany ny vola niditra amin’ireo mpanjono na dia eo aza ny

fitotonganan’ny vokatra.

155

Fanadihadiana nataon’izy ireo ny volana Oktobra 2012.

91

Telo kilao ny laoko azo isanandro, ny vola azo amin’izany: 9000 – 24000 Ar miankina

amin’ny haben’ny trondro raha tena tsy mahazo ny mpampiasa lakan-jily. Raha tsaratsara

kosa ny vokatra, mahatratra 7 kg ny trondro na ny laoko azo isan’andro; 24000 – 56000 Ar,

ny vola raisina amin’izany raha 3000 Ar ka hatramin’ny 8000 Ar ny iray kilo.

Ny mampiasa lakan-drafitra kosa: 6 kg isan’andro raha tena tsy mahazo ary mandray

any amin’ny 18000 – 30000 Ar any ho any isan’andro; raha tsaratsara kosa: 10 kg izay

mitentina any amin’ny 48000 – 80000 Ar ny vidin’izy 10 kg. 2-4 kg isan’andro ho an’ireo

manofa fitaovana ary 6000 – 12000 Ar ny vola azony raha tena kely ny vokatra; raha mba

misimisy kosa, 12000 – 32000 Ar.

Araka izany, hita fa nitotongana ny vokatry ny jono taty aorian’ny taona 2000. Nihena

hatramin’ny 20 ka hatramin’ny 75 isan-jato ny vokatra azon’ ny mpanjono. Izany hoe ny 20-

75 isan-jaton’ny vokatra teo aloha sisa no hany vokatra sisa azon’ireo mpanjono taty aoriana.

Niakatra ambonin’ny 100 isan-jaton’ny vidiny teo aloha kosa ny vidiny taty aoriana.

Azo ambara noho ireo toe-java-misy ireo ny fitotonganan’ny vokatra, nefa nisy

fiakarany ihany ny vola miditra amin’ireo mpanjono isaky ny avy manjono izy. Ny

fiakaran’ny vidim-piainana no antony mahatonga izany. Ambony noho izao anefa ny vola

miditra amin’ireo mpanjono raha mbola nijanona tamin’ny fisian’ny vokatra teo aloha ihany

ny fisiany amin’izao.

II-1-4-2- Ny fomba fikirakirana sy fitehirizana ny vokatra

Roa ihany ny fomba fitehirizana trondro tena ampiasain’ny mponina ao Ankiakabe

faritra Maroantsetra. Ny fomba voalohany: fanaovana azy ho trondro maina; ny fomba

filazan’ny mponina azy dia laoko maiñy156

.

Tsy mitovy ny fomba fikirakirana ny trondro madinika sy ny trondro lehibe raha

hamainina ho lasa trondro maina.

Ho an’ny trondro madinika sy ny salantsalany, raisina ny trondro sokafina ny vavany

ary esorina ny hisanisany157

. Izany hoe tsy vakina tahaka ny fikirakirana ny trondro handroina

fa sintonina fotsiny. Manaraka ho azy ny ao anaty kibony rehetra sintonina iny ary atao eo

ambonin’ny talantalana. Tsy sasana ny trondro hamainina fa avela amin’izao eo ambonin’ny

talantalana ihany, izay antsoin’ny mponina any hoe: salazaña158

. Ny fanamainana azy eo

156

Trondro maina 157

Sofin-trondro 158

Talantalana fanamainana trondro

92

amin’ny salazana kosa no lazainy hoe: manaly laoko,159

asiana afo eo ambanin’iny salazana

izay mitondra hafanana ho amin’ireo trondro ka hahatonga azy ho maina.

SARY 11: Ny salazana (fitaovana fanamainana trondro)

(Sary nalain’ny mpikaroka tamin’ny 06-06-13 tao Ankiakabe)

Rakofana ravin-kafe na antafoka fary160

eo ambonin’ireo trondro mandritra ny

fanamainana azy mba hahatsara volo na hahatsara endrika ilay trondro.

Ho an’ny trondro lehibe kosa, vakina avy ao an-damosiny mba hampivelatra azy ary

esorina ny ao anaty kibony. Tsy sasana tahaka ny teo aloha ihany koa ity farany hitazomana

ny tsirony, satria, manaraka ny rano anasana azy ny tsirony ka lasa matsatso.

Mitovy amin’ny fomba fanamboarana ny fikirakirana ny trondro madinika sy

salantsalany ihany ny fikarakarana azy. Ampirehetina ny afo eo ambany mba hanamaina azy

rehefa voavaky avy ao an-dramosiny ary hapetraka eo ambonin’ny talantalana.

Matetika ny salazaña eo andakozia ihany no ampiasaina raha kelikely ny trondro

hohamainina. Raha maro be kosa ny trondro, anaovana talantalana lehibe eo antokotany.

Ny fanaovana laoko sira161

no fomba fitehirizana faharoa. Izany hoe tehirizina

amin’ny alalan’ny sira ny trondro mba tsy hahasimba azy. Tsy mampiasa afo tahaka ny teo

aloha anefa ity fomba faharoa ity fa ny masoandro no ampiasaina. Hamainina amin’ny

alalan’ny masoandro ny fikarakarana ny laoko sira. Ampiasaina anaovana ity laoko sira ity

avokoa na ny trondro madinika na trondro lehibe. Raha trondro madinika, tsy vakina tahaka 159

Fanamainana trondro amin’ny alalan’ny afo eo ambony talantalana. 160

Faikam-pary 161

Trondro tehirizina amin’ny alalan’ny sira

93

ny trondro madinika ho hamainina fa esorina avy ety amin’ny vavany ny ao anaty kibony.

Raha trondro lehibe kosa, vakina ary eo an-damosiny ihany koa ary esorina ny ao anaty

kibony. Alona anaty sira mandritra ny 24 ora, aorian’izay vao atapy na ahahy amin’ny

masoandro ary atao isanandro mandrampahamaina azy tsara.

Tsy ahitana ny fampiasana ny vata fampangatsiahana ho fitehirizana ny trondro loatra

amin’iny faritra Maroantsetra iny indrindra raha trondro mbola hamidy. Fomba tsotra no

ataony kanefa mahomby satria azo tahirizana tsara ny vokatra.

II-1-4-3- Ny lalam-barotra misy hanaparitahana ny vokatra

Sarotra ho an’ny mponina manodidina an’i Maroantsetra ny hamoaka ny vokatra ao

aminy ho any amin’ireo distrika manodidina sy i Toamasina renivohitra, sarotra toy izay koa

araka izany ny mitady lalam-barotra ho an’ireo mpanjono madinika ao Ankiakabe.

Ratsy dia ratsy ireo lalam-pirenena mampitohy azy amin’ireo distrika manodidina ary

sarotra noho izany ny hifandraisany amin’ireo indrindra ny renivohitra. Azo lazaina ho

mitoka-monina araka izany ny distrikan’i Maroantsetra izay misy ny fokontany Ankiakabe.

Noho ireo antony ireo, ny tsena eo an-toerana sy ny tanàna manodidina ihany no mpanjifa

voalohany ny vokatry ny jono. Kely anefa izany lalam-barotra izany ka tsy ahafahan’ny

sehatry ny jono any an-toerana mivelatra sy mandroso bebe kokoa.

Ny olana mipetraka noho izay tsy fisian’ny lalam-barotra izay, rehefa betsaka ny

vokatra ka tsy lanin’ny mpiantsena intsony dia voatery alefa amin’ny vidiny mora amin’ireo

mpialakantoka, dia ireo mpivarotra trondro maina izany. Voa mafy araka izany ireo mpanjono

satria ao ambadiky ny fitomboan’ny vokatra azo dia tokony hitombo ny vola miditra. Tsy

izany anefa ny zava-miseho fa tsy arakaraky ny fiakaran’ny vokatra ny vola azo.

Mandreraka ireo mpanjono amin’iny faritra iny izany toe-javatra izany ary ny

fandraisan’ny fanjakana an-tanana amin’ny fanamboarana ireo lalam-pirenena ireo no

antenaina hanarina izany.162

II-2- Ny zava-misy ankapobeny momba ireo mpanjono ao Ankiakabe

Ireo olona izay manao ny asa fanjonoana ho anton’asa sy ho foto-pivelomana ary

antoky ny fiainana amin’ny ankapobeny no atao hoe mpanjono. Mametraka tetika amam-

paika mba hahitana fahombiazana ny mpanjono tsirairay. Izany tetika amam-paika

ampiasain’ireo mpanjono izany no nahafahana nanasokajy ny mpanjono ao Ankiakabe ho

araka ireto manaraka ireto.

162

Fifampiresahana natao tamin’ny RAKOTOARIVELO Céléstin, tompon’andraikitra voalohany ao amin’ny

fikambanana TPA , 48 taona, monina ao Ankiakabe, tamin’ny 09 Jolay 2013.

94

II-2-1- Ireo sokajy misy ny mpanjono hita ao Ankiakabe

Azo sokajiana ho efatra ireo mpanjono ao Ankiakabe raha ny fomba fiasan’izy ireo no

jerena araka ny fandalinana nataonay tany an-toerana ny taona 2013. Miankina amin’ny

fomba fihevitra sy ny fomba fisainan’ny tsirairay izany fanasokajiana izany. Misy ireo

mpanjono izay mihevitra fa «ny akanga maro tsy vakin’amboa» ka ny fivondronana ao anaty

fikambanana irery ihany no hitan’izy ireo fa mahomby. Na dia tsara anefa ny fihombonana sy

ny fiarahana, hoy ny ohabolana malagasy hoe: «ny havan-tiana tsy hiaraha-monina». Mba

hisorohana ny mety ho olana sy ny disadisa madinidinika, aleon’ny mpanjono sasany ny

mifidy ny hiasa tena. Ao ihany koa anefa ireo mpanjono mametraka fa «ny tao-trano tsy

vitan’ny irery» ka maka olona hanampy amin’ny asa fanjonoana mba hampandroso tsara ny

asa. Ireo rehetra ireo no hojerena ato anatin’ity zana-pizarana manaraka ity: ireo mpanjono

mivondrona ao anaty fikambanana; ireo mpanjono miasa tena, ireo mpanjono mampiasa olona

sy ireo mpanjono mpikarama amin’olona.

II-2-1-1- Ireo mpanjono mivondrona ao anaty fikambanana

Anisan’ny fomba iray hitan’ireo mpanjono fa hampandroso ny asa fanjonoana ny

fivondronana ao anaty fikambanana. Hoy ny ohabolan-drazana Malagasy hoe: «Izay

mitambatra vato fa izay misaraka fasika».

Tsapan’ireo mpanjono ao Ankiakabe ny fahamarinan’izany ohabolana izany ka

nahatonga azy hanangana fikambanan’ny mpanjono vitsivitsy. Iray amin’izany fikambanana

izany ny T.P.A163

, izay nijoro tamin’ny taona 2002 tao Ankiakabe ihany. Mpanjono valo

ambinifolo no mandrafitra izany fikambanana izany, izay tarihin-dRakotoarivelo ary ny lefitra

dia i PITRA William.

Hanatsara sy hanandratra avo ny sehatry ny asa fanjonoana ao Ankiakabe no tanjon’ny

fikambanana. Miara-miasa amin’ny tetikasa PSDR ny fikambanana eo amin’izay lafiny

fanatsarana izay. Miahy ny lafiny ara-tsosialin’ny vahoaka io tetikasa io. Famatsiana ara-

pitaovana no ataon’io tetikasa io amin’ny fikambanana TPA, anisan’izany ny harato 19 kg

iray sy ny moteran-dakana iray.

Manana fitaovana maromaro hafa iombonana ny fikambana ankoatra ireo fitaovana

avy tamin’ny PSDR ireo, ireto avy izany:

Lakan-jily iray.

Lakan-drafitra iray

Harato 19 kg 60 m 8 tondro miisa 3, 3kg 3 tondro iray.

163

Tanora mPikambana Ankiakabe

95

Manana ny fomba fiasany ny fikambanana amin’ny fitantanana sy ny fampiasana ireo

fitaovana ireo. Ny filoha sy ny filoha lefitra no mitazona sy manara-maso ny fitaovana.

Manana kahie roa ny fikambanana: ny iray mirakitra ny lisitry ny fitaovana, ny iray

kosa hitehirizana ny isan’ny vokatra sy ny vola miditra vidin’ny vokatra. Apetraka any

amin’ny filoha ihany koa ireo kahie ireo. Ny vola kosa apetraka any amin’ny Banky na any

amin’ny OTIV 164

mba tsy hisian’ny olana eo amin’ny samy mpikambana.

Tsy hiasana ho an’ny fikambanana avokoa anefa ny andro rehetra mandritra ny

herinandro fa indroa isan-kerinandro ihany ny mba anjaran’ny fikambanana. Tsy dia miasa ho

an’ny fikambanana ihany araka izany ny mpikambana fa mbola manana dimy andro hiasany

ho azy manokana izy ireo. Tombony ho azy izany ary fomba iray hahafahany mampandroso

ny sehatry ny asa fanjonoana. Zaraina ho sokajy ny mpikambana ka mifandimby mandeha

manjono ho an’ny fikambanana ny sokajy tsirairay. Anjaran’ny sokajy miasa no manamboatra

ny harato amin’ny fotoana hiasany. Ny vadin’ireo ao amin’ny sokajy miasa no miandraikitra

ny fivarotana ny vokatra azo. Aterina any amin’ny filoha ny vola rehetra azo ary aterin’ny

filoha miaraka amin’ny solon-tenan’ny mpivarotra any amin’ny OTIV.

Tsy misy vola mivoaka raha tsy tapaka eo amin’ny fivorian’ny fikambanana ny

famoahana azy. Toe-javatra vitsivitsy no tapaky ny fikambanana fa hamoahana vola. Ohatra

raha misy fahoriana mianjady amin’ny fianakaviana ankaikin’ny mpikambana na fahafatesana

na voina hafa dia mamoaka vola ny fikambanana ho fanotronana azy. Mamoaka vola ihany

koa ny fikambanana raha misy maty ny olon-dehibe eo an-tanàna. Tsy amin’ny alahelo ihany

anefa no mifanotrona ny mpikambana fa eo amin’ny hafaliana ihany koa. Mamoaka vola ho

fitsofan-drano ny fikambanana ohatra, raha misy manambady ny zanaky ny iray ao amin’ny

mpikambana.

Ankoatra ireo, natao hitsinjovana ny vodiandro merika ny tsirairay ao amin’ny

fikambanana ihany koa ny tahirim-bolan’ny fikambanana. Amin’ny fotoana izay mahamafy

ny adim-piainana, izany hoe: ny vary mbola tsy miakatra, ny vola tsy misy, ny vokatry ny

jono tsy azo antenaina toy ny amin’ny rivo-doza. Amin’ireo fotoana ireo dia alaina ny

ampahany ao amin’ny tahiry ka zaraina amin’ny mpikambana mba hanampiana azy.

Manamaivana ny fahoriana sy ny fahasahiranan’ny isam-pianakaviana ny fisian’ny

fikambanana amin’ny ankapobeny.

Na izany aza anefa olana efa hita tamin’ny fikambanan’ny mpanjono tahaka ity, ny tsy

fahatokian’ny mpikambana, ny filoha mpitantana. Vola hiaraha-mitady sy ny fitaovana

164

OTIV: Ombona Tahiry Ifampisamborana Vola.

96

hiaraha-mividy nefa tsy hita ny hiafarany. Ny vola manjavona, ny fitaovana tsy hita.

Fikambanana maro no efa mijoro nefa rava vetivety noho ireo antony ireo. Ny toe-javatra toy

izany no nahaleo ny mpanjono maro ka nahatonga azy mandray fanapahan-kevitra ny tsy

hiditra amin’ny fikambanana fa hiasa samirery.165

II-2-1-2- Mpanjono miasa tena

Ireo mpanjono izay tsy manana fiaraha-miasa amin’ny mpanjono hafa na amin’ny

lafiny fitaovana na amin’ny fanatanterahana ny asa no lazaina hoe mpanjono miasa tena.

Izany hoe, sahaniny samirery na ny asa na ny lafiny fitaovana ary ho azy irery ihany koa ny

vokatra. Amin’ny ankapobeny, lakana tsotra toy ny lakan-jily no ampiasain’ireto

vondronolona ireto, vitsy dia vitsy ny mpanjono miasa tena mampiasa lakan-drafitra.

Olana ho an’ireto sokajina mpanjono ireto ny lafiny fitaovana, satria ambony vidy na

ny lakan-drafitra na ny motera hampandehanana azy. Noho izany mionona amin’ny fitaovana

izay tratrin’ny fahafahany izy ireo. Harato hahazoana trondro madinidinika sy salantsalany no

tena fampiasan’ny ankamaroan’izy ireo. Amin’ny ankapobeny, eo ho eo amin’ny 1, 2, 3

tondro ny masona harato ampiasainy. Ireo no ampiasainy satria ny trondro lehibe izay

ampiasana harato manana maso amboninin’ireo dia tsy hita raha tsy any am-povoan-

dranomasina be any. Tsy tratry ny lakan-jily anefa izany toerana izany fa manonja be. Izany

toe-javatra izany no mahatonga ireo mpanjono ireo tsy hampiasa ny harato manana maso 10

tondro no mihoatra.

II-2-1-3- Ireo mpanjono mampiasa olona

Amin’ny ankapobeny, anisan’ireo mpanjono izay mampivady ny asa fanjonoana

amin’ny fandraharahana momba ny varotra ireo mpanjono mampiasa olona. Azo lazaina ho

tsy dia mandalo fahasahiranana loatra ity sokajin’ny mpanjono iray ity na dia eo aza ny

fikorontanana misy eo amin’ny sehatry ny fihariana harena momba ny jono.

Mifanohana sy mifanampy ireo sehatrasa roa sahaniny ireo. Raha reradreraka ny ato

amin’ny varotra dia tohanan’ny ato amin’ny jono, mifanohan-tohan-tsy ho lavo. Noho izany

dia afaka mividy izay fitaovana mifanaraka amin’ny toetrandro izy. Afaka manatsara sy

mampitombo ny vokatra ihany koa izy amin’ny alalan’ny fampitomboana sy fanatsarana ireo

fitaovana ampiasainy, ohatra manana fiara hitaterana ny vokatra haparitaka amin’ny faritra

hafa. Izany dia manambara fa miankina amin’ny hatsaran’ny fitaovana sy ny hamaroany ny

hatsaran’ny vokatra. Fitaovana maromaro araka izany no ampiasain’ireto mpanjono ireto. Iray

amin’izany mpanjono ato amin’ity sokajy ity ny lehilahy iray antsoina hoe: Mena laoko,

165

Araka ny fanazavana nomen-dRakotoarivelo Celestin, tompon’andraikitra ao amin’ny fikambanana T.P.A no

sady mpanjono, monina ao Ankiakabe.

97

mpanjono azo lazaina ho mpanjono tsaraina ao Ankiakabe izy. Hatramin’ny taona 1985 dia

efa tao izy ary efa manjono tao ihany koa. Manao ny asa fanjonoana ka mampiasa harato

fakana trondro lehibe (7 – 12 tondro) miisa folo izy sady manao ny fandraharahana momba ny

varotra. Ny harato salantsalany (4, 5, 6 tondro) dia 15 no isany. Mampiasa karazam-pitana

ihany koa izy anisan’izany ny vintana maro lela izay antsoin’izy ireo hoe «Palengre». Eo

ihany koa ny vintana tarihina izay ampiasainy miaraka amin’ny harato.

Lakan-drafitra mandeha motera miisa valo no ampiasaina ary io lakan-drafitra io no

ampiasana ireo harato lehibe (7-12 tondro). Lakan-jily miisa 15 no ampiasany an’ireo harato

salantsalany. Mba hafahana misahana ireo fitaovana ireo dia mampiasa olona any ho any

amin’ny 30 mahery any izy. Ny zana-pizarana manaraka no haneho amintsika ny fiaraha-

miasan’izy ireo sy ny mombamomba ireo mpikarama ireo.

II-2-1-4- Ireo mpanjono mpikarama miasa amin’olona

Azo lazaina ho mpanjono mbola mila mpitantana eo amin’ny sehatry ny fihariana

momba ny jono ireo mpanjono ato amin’ity sokajy ity. Izany hoe manana ny fahaiza-manao

mahakasika ny asa fanjonoana izy fa ny lafiny fitaovana no manahirana azy. Izany no ilany

mpitantana dia ireo mpanjono efa manana ny maha izy azy toy ireo sokajy teo aloha teo ireo,

ohatra. Mizara ho sokajy roa ihany koa ireto mpanjono mpikarama ireto. Ny voalohany, ireo

mpikarama mipetraka sy miara-monina ao amin’ny mpampiasa azy. Ireo no mpanarato

mampiasa ny lakan-drafitra sy ireo harato lehibe. Ny mpampiasa no mametraka ny fotoana

iasana sy iaingana. Tsy ny manarato ihany anefa no asa ataony fa hatramin’ny fikirakirana ny

trondro azo ho fitehirizana azy. Isam-bolana no andraisany ny karamany.

Ny sokajy faharoa ireo mpikarama manana endri-piaraha-miasa hafa noho izay

amin’ny mpampiasa azy. Tsy miara-monina amin’ny mpampiasa azy ny mpikarama fa samy

amin’ny fonenany avy. Ny mpampiasa no miantoka ny fitaovana, mampiasa fotsiny ny

mpikarama. Zaraina roa mitovy ny vokatra azo, ny iray anjaran’ny tompon’ny fitaovana, ny

iray kosa anjaran’ny mpampiasa ilay fitaovana.

98

FEHINY

Raha aravona izay rehetra voalaza izay dia azo ambara fa manana ny lalàna mifehy

azy toy ny sehatra rehetra ny sehatry ny jono an-dranomasina. Mifototra amin’ny lafin-javatra

roa ny votoatin’ny lalàna mifehy ny jono an-dranomasina, dia ny lafiny fitaovana sy ny

fotoam-panjonoana. Tsy ny fitaovam-panjonoana rehetra no azo ampiasaina ary tsy ny

fotoana rehetra ihany koa no azo anjonoana mba hitsinjovana ny ho avin’ny asa fanjonoana.

Ao anatin’ny fitaovana ampiasain’ireo mpanjono ao Ankiakabe anefa ireo fitaovam-

panjonoana izay voararan’ny lalàna ireo. Misy akony amin’ny fiakaran’ny vokatra izany, raha

ampitahaina amin’ny teo aloha ny vokatra amin’izao dia nihena noho ireo toe-javatra rehetra

ireo, izay olana lehibe atrehin’ny mpanjono ao Ankiakabe.

FIZARANA FAHATELO:

Ny fiatrehan’ny panjonon’ankiakabe

ny fivoarana sy ny fiovam-piainana

misy ankehitriny

99

Lanja miakatra ny fiainana, arakaraka ny fivadibadian’ny andro, volana, taona no

mampiova ny fiainan’olombelona. Hita taratra amin’ny sehatry ny jono any Ankiakabe izany

fiovana izany. Azo ampifandraisina amin’ny voalazan-dRandza ZANAMIHOATRA izay ao

amin’ny tononkalony iray manao hoe:

“Fa fotoana hafa, taranaka hafa;

Taranaka hafa, fisainana hafa.

Homba lalam-baovao toy izany koa ny Hairaha (Art)

Fa tandindona maneho ny endri-piainana misy izany.”166

Nanova zavatra betsaka teo amin’ny sehatra sy ny lafim-piainana samihafa ny

fivoarana sy ny fandrosoana teo amin’ny sehatry ny teknôlôjia. Hita izany fiovana izany teo

amin’ny sehatry ny fifandraisana, teo amin’ny sehatry ny toekarena, teo amin’ny lafiny

fiarahamonina sy ny sosialy. Mialohan’ny hamelabelarana ny endrika isehoan’izany fivoarana

teo lafin’ny teknôlôjia izany, hojerena aloha ny zava-nisy niainana talohan’ny nisian’ny

fivoarana.

III-1- Ny fiainan’ny mpanjono ao Ankiakabe sy ny fidiran’ny fandrosoana

Ny taona nampahazo vahana ireo fitaovana vaovao novokarin’ny teknôlôjia, indrindra

ny fitaovam-panjonoana no nampizara ho roa miavaka tsara ny vanim-potoana nodiavin’ny

tantaran’ny jono an-dranomasina ao Ankiakabe. Nanomboka nahazo vahana ireo fitaovana

vaovao ireo ny taona 2000, nanomboka teo ihany koa ny fiovana teo amin’ny sehatry ny jono

an-dranomasina tao Ankiakabe.

III-1-1- Zava-nisy ankapobeny talohan’ny fiparitahan’ny fivoaran’ny

teknôlôjia

Nanana ny fomba fiainany sy ny fomba fisainany nifanandrify tamin’ny zava-nisy

niainana tamin’izany fotoana izany ny mponina tao Ankiakabe, talohan’ny fiparitahan’ny

fivoaran’ny teknôlôjia.

III-1-1-1- Ny zava-misy teo amin’ny lafim-piainana samihafa

a) Teo amin’ny lafiny serasera:

Tamin’ny fotoana izay mbola tsy nahitana firy ny fivoarana teo amin’ ny lafiny

teknôlôjia dia mbola vitsy dia vitsy ny fitaovan-tserasera azon’ny fiarahamonina nampiasaina,

iray amin’izany ny taratasy. Fitaovam-pifandraisana azo lazaina ho tranaina indrindra na

voalohany nampiasaina ny taratasy. Tany ho any amin’ny taonjato faha 15 no nanomboka ny

166

Randza ZANAMIHOATRA , Vainafo tononkira, Ambozontany Fianarantsoa, 1969 , p10

100

fampiasana azy.167

Tamin’io vanim-potoana io, rehefa misy hafatra tiana nampitaina dia

ampitaina amin’ny alalan’ny taratasy, indrindra raha mifanalavitra ny toerana. Nijoro ny

Paositra izay miandraikitra ny fandefasana ireo taratasy mirakitra hafatra taorina kelin’ny

fampiasana ny taratasy ho fitaovana fampitan-kafatra. Mbola teo ambany fanapahan’ny olon-

tsotra ny fitantanana izany Paositra izany, ary tamin’ny taona 1506 izay vao lasa teo

ampelantanan’ny fanjakana ny fitantanana ny positra.168

Io taona io no nanombohan’ny

fampiasana azy tany amin’ny toerana niforonany, azo antoka anefa fa taona maro

taorian’izany izay vao tonga taty amintsika izany zava-baovao izany indrindra ny toerana

lavitry ny renivohitra toa an’Ankiakabe.

―Fampitan-kafatra am-bava no nampiasaina, talohan’ny tsy nampahazo vahana ny

fampiasana ny soratra na ny taratasy na tamin’ny tsy nisian’ny Paositra169

‖. Izany hoe misy

olona mpitondra hafatra ary mifanatrika mivantana amin’ny olona itondrana ny hafatra iny

olona iny. Mety mifanalavitra ny toerana misy ilay mpitondra hafatra sy ilay olona itondrana

hafatra ka mety ho sakana amin’ny fahatongavan’ny hafatra izany. Mitaky fotoana ireo fomba

fampitan-kafatra roa ireo indrindra ny fampitan-kafatra am-bava ary mety ho fotoana

lavalava. Hita araka ireo fa mbola sarotra ny ifandraisana sy ifaneraseran’olona avy amin’ny

faritra sy ny fiarahamonina samihafa noho ny elanelan-tany tamin’izany fotoana izany. Azo

lazaina araka izany fa voafetran’ny toerana sy ny fotoana ny fifandraisana tamin’izany.

b) Teo amin’ny sehatry ny varotra:

―Azo lazaina fa mbola sarotra ny fifaneraserana ara-barotra noho ny tsy fisian’ny

fitaovam-pitaterana. Dia an-tongotra no fomba nampiasaina nanaparitahana ny vokatra.‖170

Izany hoe, mandeha mitety ny tanàna sy ny vohitra manodidina ireo mpanjono na ireo

mpivarotra mba hahafahana mamadika ny vokatra ho vola na mandefa ny vokatra amin’ny

vidiny mora amin’ny mpamoto-barotra ireo mpanjono na ireo mpamokatra mba hahazoana

vola. Ho an’ireo mpivarotra, ny dia lavitra, ny entana mavesatra ary fotoana betsaka no lany

nefa kely ny tombony azo. Ho an’ireo mpanjono na ireo mpamokatra kosa, zara raha

mahahonitra ny hery sy ny fotoana lany ny vola azo. Hita araka izany fa sarotra ny toe-java-

nisy teo amin’ny sehatry ny fiharian-karena tamin’izany vanim-potoana izany.

167

Le papier est le premier moyen de communication. Son usage est généralié au 15e Siècle.

168 Moyen de communication, WWW.ph.ludwigsburg.de/wp/kuntze/villette/anfs/thst 52. htm.

169 Araka ny fifampiresahana natao tamin’i Belahin’i Gasy

170 Marie Angeline, 40 taona, monina ao Antanambao, mpivarotra trondro maina amin’ny Tanana manodidina

an’i Maroantsetra.

101

d) Teo amin’ny lafiny fitaovana:

Mbola vitsy dia vitsy ny fitaovana teny am-pelantanan’ireo mpamokatra, anisan’izany

ny teo amin’ny sehatry ny fambolena, teo amin’ny sehatry ny jono, fitaovana nentim-

paharazana no nampiasaina tamin’ireo sehatra ireo. Teo amin’ny fambolena ohatra: ny

angady sy ny omby no tena nampiasaina ary mifanindran-dalana tamin’izany ny fomba

fambolena nentim-paharazana. Teo amin’ny sehatry ny jono kosa dia ny fintana ny fitaovana

nampiasaina izay mbola nanaraka ny fomba fanjonoana nentim-paharazana.

e) Teo amin’ny lafiny fanabeazana:

Mbola tsy takatry ny ankamaroan’ny ray aman-dreny sasany ny maha zava-dehibe ny

fandehanan’ny zaza an-tsekoly indrindra ireo ray aman-dreny tantsaha na mpiompy na

mpanjono. Vokatra izany, vitsy ny mandefa ny zanany an-tsekoly. Manana adidy sy anjara

andraikitra amin’ny asa fivelomana ataon’ny ray amandreny ny zanaka araka ny fomba

fijerin’ny ankamaroan’ny ray aman-dreny tamin’izany toy ny fiandrasan’omby, ny

fanampiana ny rainy amin’ny asa fanjonoana ohatra, ny asa fambolena isan-karazany. Tsy

afaka mamonjy ny sekoly ny zaza noho ireo adidy aman’andraikitra ireo. Na ny ray aman-

dreny aza toa tsy mandrisika azy handeha, satria, tsy ho afaka manampy azy amin’izany izy

ireo raha mandeha. Ankoatra izany, anisan’ny antony naha vitsy ny zaza mankany an-tsekoly

tamin’izany fotoana izany ihany koa ny tsy fisiam-bola sy ny fahasahiranana.

f) Teo amin’ny lafiny finoana:

Nanaraka sy nanaja ny fivavahana nentim-paharazana ny ankamaroan’ny olona na ny

mponina tamin’izany. Nahazo vahana ny fanompoana ny tromba, ny fivavahana tamin’ny

razana, ny fivavahana tamin’ny vatomasina sy ny hazo masina. Manamarina izany ny teny

nolazain’ny vehivavy iray antsoina hoe Berthe, 58 taona monina ao Ankiakabe, lehiben’ny

tromba hoe ―Mihavitsy ny vehivavy mandray anjara amin’ny fanompoana tromba raha

oharina tamin’ny teo aloha, ary efa tsy dia misy lanjany amin’olona loatra ny fanompoana ny

razana. Ny hazo masina sy ny vato masina, vitsy ny olona mbola manatitra zavatra amin’ireny

ary efa sahin’ny olona ny maka zavatra aterina amin’ireny.‖171

Azo takarina avy amin’izany fa

nirona kokoa tamin’ny fivavahana nentim-paharazana ny olona fahiny raha oharina

amin’izao. Nino ny olona fa andraisany fitahiana ny fanateran-javatra amin’ny razana ka tsy

nataony tsinontsinona izany.

Azo lazaina fa tsy mbola nahazo vahana loatra kosa ny fivavahana kristianina

tamin’izany. Mbola vitsy mantsy ny antokom-pivavahana nisy ary vitsy ihany koa ny olona

171

Fanadihadiana natao tamin’ny 02 Martsa 2013, tamin’ny roa ora tolakandro.

102

mamonjy fiangonana. Manamarina izany, ny fanadihadiana nataonay: olona folo

nifampiresahana ka ny olona fito tamin’ireo no nilaza fa tamin’ny taona 2000 vao niditra

tamin’ny fivavahana kristianina. 172

III-1-1-2-Ny fiainan’ny mponina ao ankiakabe ireo toe-javatra ireo:

Hita tao Ankiakabe sy niainan’ny mponina tao ny tsy fahampiam-pitaovana teo

amin’ny sehatra maro samihafa. Tsikaritra izany tamin’ny vanim-potoana tsy nisian’ny

fivoarana teo amin’ny sehatry ny teknôlôjia na tamin’ny fotoana mbola tsy niparitahan’ny

vokatry ny teknôlôjia. Azo lazaina ho nitoka-monina sy niady irery ny ankamaroan’ny faritra

lavitry ny renivohitra noho ny tsy fisian’ny fitaovan-tserasera azo ampiasaina. Araka ny

fanazavana nomen’i Mbelo Samuel, 59 taona monina ao Anjahamarina voalohany, ―tamin’ny

faha efatra ambinifolo sy faha dimy ambinifolo taonany ka mandrapahatonga azy hanambady

aman-janaka izany hoe tany ho any amin’ny taona 1970 ka hatramin’ny taona 1978 dia izy no

irakiraka mpanatitra hafatra teo anivon’ny fianakaviana‖. Mbola tsy nisy ny fitaovana azo

ampiasaina ho fampitan-kafatra tamin’izany ankoatra ny am-bava sy ny an-taratasy na ny

soratra. Rehefa misy zavatra atao an-kafaliana na fahoriana mianjady eo anivon’ny

fianakaviana iray, ny tovolahy matanjaka no asaina mampita iny hafatra iny any amin’ny

havana aman-tsakaiza na any amin’ny tanàna manodidina. Ampitondraina olona am-bava na

an-tsoratra ny hafatra raha toerana tena mifanalavitra.173

Ny olana amin’izany; ela kokoa ny

hafatra vao tonga any amin’ny andefasana azy, raha fahafatesana, ohatra, dia mety efa

aorian’ny fandevenana vao heno ny vaovao ratsy, raha iankinan’aina kosa dia mety tsy

hahavonjy mihitsy.174

Ny lafiny tsara kosa, nisy kokoa ny fifamangiana teo amin’ny mpihavana sy ny mpiray

tanàna satria rehefa misy hafatra tiana ampitaina na resaka tiana atao amin’ny olona dia tsy

maintsy mifehy vatsy mankany amin’ilay olona raha toerana mifanalavitra; raha eo akaiky

kosa dia tsy maintsy mandondom-baravarana an’ilay olona.

Tamin’ny endriky ny dalaly175

ny fomba fampitan-kafatra teo anivon’ny fokonolona

tamin’izany. Karazana antso avo ataon’ny lehilahy iray na roa mifandimby ho fampitana ny

hafatra avy amin’ny lehiben’ny fokontany izy io. Amin’ny takariva amin’ny fito ora na

amin’ny fito ora sy sasany no fotoana fanaovana izany, satria efa tonga ao an-trano avokoa ny

ankamaroan’ny mponina amin’ireo fotoana ireo. Mitety ny lalana sy ny sakelidalana rehatra

172

Fanadihadiana notanterahina tao amin’ny mponin’Ankiakabe ny 02 Martsa 2013, tamin’ny 3 ora ka

hatramin’ny 5ora sy sasany. 173

Fifampiresahana natao tamin’i Mbelo Samuel tamin’ny 07 Jolay 2013, tao Ankiakabe. 174

Fifampiresahana natao tamin’i RAKOTOVAO Emmanuel, 67 taona, monina ao Ankiakabe 175

Fomba fampitan-kafatra eny anivon’ny fakonolona izay ampiasaina amin’ny toerana tsy ahitana fitaovan-

tseratsera toy ny haino aman-jery, ny finday.

103

eo an-tanàna ny mpanao azy ary tsy mantsy atao maheno ny rehatra. Fiantsoana fivoriana,

fampahatsiahivana ny asan’ny fokonolona, fampahatsiahivana ny fanefan’ny fokonolona

adidy no votoatiny amin’ny ankapobeny. Ireo rehetra ireo no fomba fiainan’ny mponina tao

Ankiakabe tamin’ny fotoana nahatery kokoa ny lafiny serasera.

a) Teo amin’ny lafiny fitaovana:

Teo amin’ny sehatry ny jono, ny fintana no tena nampiasaina. Vitsy ny mpanjono

nanana harato raha ny tao Ankiakabe manokana no resahana. Anisan’ny fitaovana

nampiasaina ihany koa ireo karazan-tsihitra toy ny kaoba sy ny sihi-dava. Kely ny vokatra

azo ary zara raha mahazo laoka indray mahandro ankoatra izay hamidy vary sy ny kojakoja

hafa toy ny sira, siramamy raha mampiasa fintana sy ireo fitaovana ireo. Tsy ampy

amelomana ny ankohonana ny asa fanjonoana tamin’izany fotoana izany ary tsy azo

nianteherana ho foto-pivelomana. Hita taratra tamin’ny fiainana andavanandron’ny mponina

ny fahamarinan’izany toe-javatra izany.

Porofon’izany, trano falafa avokoa izay lazain’ny mponina any hoe: ―trano gasy176

‖ ny

ankamaroan’ny tranon’ireo mpanjono tao Ankiakabe talohan’ny taona 2000. Ny fiainana

tsizarizary, ka noheverin’ny fiarahamonina ho toy ny asa ambany indrindra ny asa

fanjonoana. Ny lakanjily irery ihany no lakam-panjonoana nampiasainatamin’io fotoana io.177

Hita arak’io toe-java-nisy io fa mbola nanify dia nanify ny fitaovana teny am-pelantanan’ireo

mpanjono tao Ankiakabe. Nanano sarotra ny fampandrosoana sy fampivoarana ny sehatry ny

jono noho izany.

b) Ny lafiny fanabeazana:

Ny fandraisany anjara amin’ny asa fivelomana no mitaiza sy manabe ny zaza hiatrika

ny fiainana amin’ny fahalebiazany. Ao anatin’izany ny fandehanana manjono miaraka

amin’ny rainy no ataon’ny ankizilahy, manao ny raharaha ao an-tokantrano sy miara-manao

ny taozavatra miaraka amin’ny reniny kosa ny ataon’ny ankizivavy. Vitsy amin’ny ray aman-

dreny ny mandefa ny zanany any an-tsekoly ary ho an’izay mba mandefa, rehefa tena fotoam-

piasana dia ny ray aman-dreny mihitsy no mandeha mihera any amin’ny mpampianatra mba

handeha hanampy azy amin’ny asany ny zanany. Midika izany fa mbola ambany ny

fahatakaran’ny ray aman-dreny tamin’izany ny maha zava-dehibe ny fianarana an-tsekoly.

Tsy ampy anefa ny fahalalana azon’ny ankizy ao anatin’izay fanabeazana azy izay hany ka ny

teo ihany no miverina eo amin’ny sehatry ny jono. Izany hoe ny fomba fiasa efa tranainy

176

Trano vita amin’ny hazo boribory madinika, mitafo bozaka na ravim-pontsy ary rindrina falafa. 177

Fanadihadiana natao tamin’i Noya, mpanjono monina ao Ankiakabe, 54 taona.

104

ihany no ampiasain’ny taranaka aty aoriana. Miseho izany noho ny tsy fahampian’ny

fanabeazana azon’ireo ankizy.

III-1-2-Fivoarana sy ny firoboroboan’ny teknôlôjia

Tsy mitsahatra mivoatra ny fikarohana siantifika izay mifandray amin’ny fivoaran’ny

teknôlôjia sy ny fitaovana maro samihafa ampiasaina eny anivon’ny fiarahamonina. Nanova

tanteraka ny zava-nisy teny anivon’ny fiarahamonina izany. Ao anatin’izany ireo fitaovana

maro samihafa ampiasaina eo amin’ ny sehatry ny serasera toy ny finday, ny solosaina, izay

nanova zavatra betsaka teo amin’ny sehatry ny serasera. Lasa nivelatra ny lafiny

fifandraisana, efa tsy miteraka olana intsony ny elanelan-tany sy ny fotoana. Nihamora ny

fampitan-kafatra noho ny fidiran’ny finday. Afaka mifampaheno sy mifampiresaka ny olona

roa nefa toerana samihafa. Tsy mandany fotoana no tsy mandany herim-batana io fomba

fifandraisana io. Mbola nivoatra ihany ireo fitaovana ireo ka tonga ny ―Internet‖ sy ny

―facebook‖, azo atao ny mifandray amin’ny olona rehetra eran’izao tontolo izao ary na ny

olona izay mbola tsy fantatrao aza noho ny fivoaran’ny teknôlôjia. Vokatra izay, azo atao ny

mifampiresaka mivantana na mifanatrika nefa toerana samihafa eny fa nadia firenena

samihafa aza178

. Ireo rehetra ireo dia maneho fa mihazakazaka ny fivoaran’ny teknôlôjia ary

nampifandray tanteraka an’izao tontolo izao ireo fitaovana ireo. Hita ihany koa fa resy ny

elanelan-tany satria efa azon’ny olona aty Madagasikara atao ohatra ny mifampiresaka

amin’ny olona any Etazonia eny fa na dia eo aza ny elanelan-tany. Ahatarafana izay

fahafoanan’ny elanelan-tany izay ihany koa ny fahatongavan’ny fahitalavitra sy ny onjam-

peo. Hahenoana sy hahitana ny zava-misy sy ny zava-miseho rehetra eran-tany ireo. Efa azo

atao ihany koa ny mahita ny toe-javatra iray amin’ny fotoana isehoany any an-toerana.

Ohatra, azontsika Malagasy natao na ny firenena hafa ny nijery ny fizotran’ny lalao niaraka

tamin’ny mpijery tany an-toerana tamin’ny amboara iraisam-pirenena teo amin’ny baolina

kitra izay notanterahina tany Brezil teo. Nanova zavatra betsaka teo amin’ ny fomba

fiainan’ny fiarahamonina araka izany ny fahatongavan’ireo zava-baovao ireo. Nisy ny fiovana

teo amin’ny lafiny tsara ary nisy ihany koa ny fiovana teo amin’ny lafiny ratsy naterak’izany.

Ny teo amin’ny lafiny tsara ohatra, afaka mifandray amin’ny fotoana rehetra sy

amin’ny toerana rehetra ny olona. Azo atao ihany koa ny mifanerasera amin’ny olona hafa

firenena. Tombony, afaka mifampizara sy maheno vaovao amin’ny fotoana rehetra ny

mpihavana na ny mpinamana na ny mpihara-monina. Raha misy ny ilana famonjena

haingana; azo antoka kokoa ny hahavoavonjy azy.

178

Amin’ny alalan’ny fitaovana atao hoe ―SKYP‖

105

Ny lafiny ratsy kosa: mihena ny fifaneraseran’ny olona amin’ny soratra, vitsy dia vitsy

ny mbola mandefa hafatra amin’ny alalan’ny taratasy indrindra ny tanora. Mihena ihany koa

ny fifandraisan’ny olona amin’ny boky ao anatin’izany ny mpianatra, any amin’ny ―Internet‖

no anaovan’ny ankamaroan’ny mpianatra fikarohana fa tsy any anaty boky intsony. Mihena

ihany koa ny fifaneraserana mivantana amin’ny alalan’ny fifanatrehan-tava. Ho an’ny

Malagasy manokana, mihalevona ny soatoavina hoe ―izay mahavangivangy tian-kavana‖.

Teo ihany koa ny fahatongavan’ny fiaramanidina, ny fiarakodia, ny sambo

isankarazany. Azo atao ny mifamezivezy amin’ny toerana rehetra ary ao anatin’ny fotoana

fohy noho ny fahatongavan’ireo fitaovana ireo. Toamasina-Maroantsetra, ohatra, amin’izao

dia adiny iray mahery amin’ny fiaramanidina, iray andro amin’ny sambo, telo andro na efatra

andro amin’ny fiarakodia, taloha anefa iray volana na iray volana mahery raha mandeha an-

tongotra. Ny lakan-day izay roa na telo herinandro eny ambonin’ny ranomasina raha mandeha

lakana. Hita araka ireo fa voafehy ny elanelan-tany noho ny fivoaran’ny fikarohana eo

amin’ny sehatra ny siansa.

a) Teo amin’ny lafiny fitaovana:

Fitaovana maro samihafa no tonga eny am-pelantanan’ny mponina noho ny

fikarohana nataon’ny manam-pahaizana. Anisan’izany ireo fitaovana ampiasaina eo amin’ny

fambolena toy ny angadin’omby, fitaovana fiavana vary ohatra ary ny fijinjana. Tsy voatery

atao amin’ny tanana intsony fa efa azo atao ny mampiasa ny trakitera ijinjana ny vary.

Eo amin’ny sehatry ny fanjonoana, fitaovam- panjonoana moderina manaraka ny

toetrandro maro no miparitaka eny rehetra eny toy ny harato be velarana ka ahafahana

mahazo trondro maro mandritra ny fisarihana indray mandeha monja. Tsy misy ahafahan’ireo

trondro miala na kely na lehibe, ireo karazana harato lehibe. Ny motera no miantoka ny

fampandehanana ny lakana. Ireo fitaovana maro samihafa ampiasain’ny sambo mpanjono

ohatra ny milina fampiakarana harato, ireo fitaovana fitehirizana sy fanodinana vokatra

ahitam-pivoarana avokoa. Miseho ihany koa ny fitaovana fanamboarana taozavatra toy ny

milina fanjairana, ny milina fanodinana ny karazana lamba maro samihafa. Hitan’ireo

manam-pahaizana ihany koa ny vata fampangatsiahana izay manamora ny fomba fiainan’izao

tontolo izao hitahirizana ny sakafo toy ny trondro. Ny lehibe indrindra dia ireo ozinina

mpamokatra ireo fitaovana rehetra ireo.

Andaniny, manala ny fahasahiranana sy manamora ny fiainan’ny zanak’olombelona

ny fahitana sy ny famokarana ireo fitaovana ireo.

106

b) Eo amin’ny sehatry ny varotra:

Noho ny fisian’ireo fitaovana maro samihafa ireo, nisy ny fiovana teo amin’ny sehatry

ny varotra, lasa nivelatra sy nihamora kokoa ny serasera ara-barotra. Azo atao ny mitondra na

mandefa ny vokatra any amin’ny toerana maro samihafa noho ny fisian’ny fitaovam-

pitaterana toy ny fiaramanidina, fiarakodia, ny sambo. Azo atao ihany koa ny tsy miala any

an-toerana fa mifandray sy mifanaraka amin’ny mpandraharaha ara-barotra any amin’ny

toeran-kafa fotsiny ka alefany ny vola ary alefan’ny avy any ny vokatra. Ohatra, ny

mpandraharaha ara-barotra aty Antananarivo mifandray amin’ny mpanjono any Ankiakabe.

Andaniny mandefa ny vola, ny ankilany mandray ny vokatra. Tanteraka ireny rehetra ireny

noho fisian’ny finday sy ny tambanjotram-pifandraisana maro samihafa.

d) Eo amin’ny lafiny toekarena:

Azo atao tsara ny mampandroso sy mampivoatra ny lafiny toekarena noho ireo

fivoarana ireo. Azo atao ny manova ny fomba fiasa hatramin’izay hifanaraka amin’ireo zava-

misy ireo ka hampisondrotra ny lafiny toekarena. Raha fivelomana fotsiny ny sehatry ny jono

hatramin’izay, noho ireo fitaovana ireo dia azo atao ny mamadika azy ho fampitomboan-

karena. Raha mandray sy mampiasa ireo ny mponina dia hiova ny toe-javatra eo amin’ny

lafiny toekarena ka hiroborobo fatratra.

e) Eo amin’ny lafiny sosialy:

Mifandray sy mifameno ny lafiny toekarena sy ny fari-piainan’ ny mponina. Rehefa

miakatra ny toe-karena hihatsara ny fari-piainan’ny mponina sy ny fomba fiainany

andavanandro. Hiova ny endriky ny trano ipetrahany sy ny ao anatin’ny trano. Izay fiovana

izay dia hanova ny rivo-piainana ao an-tokantrano sy ny fifandraisan’ny ankohonana.

III-1-3- Ny fiainan’ireo mpanjono ao Ankiakabe ny fivoarana sy ny

fandrosoan’ny teknôlôjia

Tsy ny karazam-pitaovana rehetra no azon’ny mponina ao Ankiakabe ampiasaina na

dia eo aza ny fihazakazaky ny fandrosoana eo amin’ny lafiny teknôlôjia. Eo amin’ny lafiny

serasera ohatra, vitsy mba tsy hilazana hoe tsy misy ny afaka mampiasa ny solosaina,‖

Internet,‖ ―ny facebook‖ raha ireo mpanjono no resahina. Ny antony ankoatra ny tsy fahafaha-

manao na ny tsy fahatomobanan’ny enti-manana ho amin’izany; azo lazaina ihany koa fa

mbola tsy tafiditra tanteraka amin’ny tontolo misy azy ny filana ireo fitaovana ireo. Lany eny

am-povoan-dranomasina sy lany amin’ny fisaintsainana ny fiainany sy ny fivelomany ny

ankabetsahan’ny fotoanany. Vokany tsy misy fotoana intsony atokany mba hamantarana ny

zava-baovao toy ireny. Izany hoe tsy mahalala ny fisian’ireo ny ankamaroan’ny mponina. Tsy

afaka mampiasa noho ny tsy fahalalana ny fampiasana azy kosa ny sasany. Ny tanora sy ny

107

mpianatra no tena liana amin’ny ankapobeny amin’ny ―Internet‖ sy ny ―Facebook‖. Any am-

pianarana no ahafantarany ny mombamomba ireo karazam-pifandraisana ireo. Ny

tanoran’Ankiakabe anefa, aty amin’ny fahazazana no efa manomboka mandao fianarana

sahady; hany ka maro ny zavatra izay tsy hananany fahalalana. Tafiditra amin’ny fandaharam-

pianarana ao amin’ny Lycée Maroantsetra ny ankapobeny mahakasika ny fikirakirana sy ny

fampiasana izany solosaina izany ary ny zavatra madinidinika manodidina izany. Natao izany

mba hahatonga ny tanora tsy ho vahiny loatra amin’ny fivoaran’ny serasera sy ny tontolony.

Ampahafantarina ao anatin’izany ny fomba famelomana ny milina sy ny fomba famonoana

azy. Ampahafantarina ihany koa ny fomba fampiasana azy. Omena ireo ankizy ihany koa ny

zavatra azo atao ao anatin’izay solosaina izay dia ny ―Internet‖, ny ―Facebook‖, sy ny sisa179

.

Mba manana fahalalana kely ny amin’ireo voalaza ireo ka tsy ho vahiny loatra amin’ny resaka

serasera atao amin’ireny sehatra ireny ny tanora Raha manohy fianarana hatrany amin’ny

Lycée izy ireo.

Ny finday no tena ampiasain’ny mponina ao Ankiakabe, mampiasa azy avokoa

manomboka amin’ny tanora izay efa manana fidiram-bola kely ka hatramin’ny lehibe sy ny

antitra. Hifandraisana sy hihainoana hira ny ampiasan’ny ankamaroan’ny mponina azy.

Nanala fahasahiranan’ny mponina amin’ny serasera amam-pifandraisana ny fahatongavan’io

fitaovana io. Efa tsy sahirana midododo mankany ambanivohitra intsony rehefa misy zavatra

atao na hafatra ampitaina. Mifampiantso fotsiny dia tonga ny hafatra. Ampiasain’ny tanora ho

fialamboly ihany koa izy io ho solon’ny ―onjam-peo‖ ary azony entina na aiza na aiza, na eny

an-dalana na eny am-panjonoana.

Eo amin’ny resaka varotra, tsy dia hita taratra loatra ny fampiasany ny ―Internet‖ sy ny

―facebook‖. Ny serasera amin’ny finday no ampiasain’ny mponina. Tsy dia mivelatra loatra

any amin’ny toeran-kafa fa mijanona ao amin’ny manodidina ihany. Midika izany fa na dia eo

aza ireo fivoarana eo amin’ny lafiny serasera ireo dia mbola tsy mifantoka na mivelatra loatra

amin’izany ny tontolon’ny varotra ao Ankiakabe fa ny fomba fiasa hatramin’izay ihany no

ampiasain’ ny ankamaroan’ny mponina. Azo atao anefa ny miserasera ara-barotra amin’ny

alalan’ireo fitaovana ireo. Izany hoe azo atao ny mifandray amin’ny olona ivelan’ny faritra na

ny olona manerana an’i Madagasikara amin’ny alalan’ireo fitaovana ireo eo amin’ny sehatry

ny varotra. Mitady mpandraharaha momba ny varotra any Toamasina, ohatra, na aty

Antananariva amin’ny alalan’ny ―Internet na Facebook‖. Ao no ifankahitana sy ifandraisana

ary ifankafantarana voalohany. Atao ny fifanarahana sy ny vinavinam-piaraha-miasa.

179

Fanadihadiana natao tamin’ny tompon’andraikitry ny Lycée miampy ny zava-nisy niainanay fony nianatra

tany amin’ny Lycée Maroantsetra.

108

Mivelatra kokoa ny sehatry ny varotra fa tsy mikatona na mijanona ao anatiny ao ihany

amin’izay fotoana izay.

Misy olona vitsivitsy mba efa mampiasa ireny fitaovam-pitaterana toy ny fiarakodia,

ny sambo mpitatitra entana ireny hanaparitahana ny vokatra. Ny maro amin'ireny dia saika

ireo mpanjono efa mampiasa fitaovana ambonimbony lenta kokoa sy ireo mpanjono izay sady

manao ny asa fanjonoana no manao asa momba ny varotra dia ireo efa mba matanjaka kokoa

eo amin’ny lafiny toekarena ka tsy sarotra ho azy ny mandefa vokatra any ivelan’ny faritra.

Ny fidangan’ny saran-dalana no olana mateti-pitranga. Mahatratra 700 ariary ka hatramin’ny

1000 ariary isaky ny kilo ny saram-pitaterana ny vokatra. Mavesatra amin’ireo mpanjono

izany ary mety hitarika ho amin’ny fatiantoka mihitsy aza. Noho izany toe-javatra izany,

mijanona amin’ny tsena ao anatiny ihany ka tsy afaka mivelatra amin’ny tsena any ivelan’ny

faritra ny ankamaroan’ny mpanjono madinika. Azo lazaina ho tsy dia nisy vokany loatra

tamin’ny fampivoarana sy fampandrosoana ny sehatry ny jono ny fahatongavan’ireo fitaovan-

tserasera ireo.

Ny fahatongavan’ireo ONG toy ny MNP, ny WCS, ny PSDR, ny MAKIRA izay

nitondra fitaovana vaovao sy ny fomba fiasa vaovao no nanomboka nanova ny zava-nisy teo

amin’ny sehatry ny jono an-dranomasina tao Ankiakabe. Nanomboka teo dia tonga teny

ampelantanan’ireo mpanjono tao Ankiakabe ireo fitaovam-panjonoana vaovao novokarin’ireo

manam-pahaizana. Ny taona nampahazo vahana ireo fitaovana ireo indrindra ny fitaovam-

panjonoana no nampizara ho roa miavaka tsara ny vanim-potoana nodiavin’ny tantaran’ny

jono an-dranomasina tao Ankiakabe. Ny taona 2000 no nanomboka nahazo vahana ireo

fitaovanana vaovao ireo. Nanomboka teo ihany koa ny fiovana lehibe teo amin’ny sehatry ny

jono an-dranomasina tao Ankiakabe.

III-1-3-1- Teo aloha

Mbola fiainana sy fisainan’ny olon-tsotra sy tsy nandranto fianarana no hita tamin’ireo

mpanjono tao Ankiakabe talohan’ny taona 2000. Fivelomana fotsiny ny sehatry ny jono

tamin’izay fotoana izay fa tsy tafiditra tao antin’ny sehatra fiharian-karena. 180

Izany hoe: asa

natao hitadiavana vola hividianana sakafo sy ny zavatra madinidinika ilaina amin’ny fiainana

andavanandro fotsiny toy ny sira, siramamy, savony, menaka sy ny sisa izany. Tsy nitady ny

hampivoatra sy hampandroso io sehatra io ireo mpanjono ireo noho izay toe-tsaina nananany

izay. Mbola mpitaiza zaza no tena anjara andraikitry ny vehivavy tamin’izany. Ny lehilahy no

180

Fanazavana nomen’i François Dany, 62 taona ; mpanjono monina ao Ankiakabe, ny 16 may 2013 tamin’ny 2

ora tolakandro sy Rakotoarivelo, filohan’ny fikambanana TPA , 50 taona, monina ao Ankiakabe ny 09 Jolay

2013 tamin’ny 3 ora tolakandro.

109

mpitady vola sy manao ny hampandroso ny lafiny toekarena. Mpitahiry izay azon’ny lehilahy

ihany ny vehivavy. Izany hoe mbola tsy nandray anjara loatra tamin’ny fampitomboana ny

lafiny toekarena ny vehivavy vadin’ny mpanjono. Mbola tsizarizary mantsy ny fitaovana teo

am-pelantanan’ireo mpanjono tamin’izany. Ny fintana no tena nianteherana ary mbola vitsy

dia vitsy ny nanana harato lehibe tahaka ny hita amin’izao fotoana izao. Olona tsy nianatra

manokana na olona tsy nahazo fiofanana manokana mahakasika ny jono an-dranomasina na

olona tsy manam-pahalalana manokana momba ny toekarena ny ankamaroan’ireo mpanjono.

Ny tsy fahampian’ny tany hovolena sy tsy fisian’ny asa azo ianteherana no nahatonga ny

maro amin’ireo mpanjono ho nanao ny asa fanjonoana ho foto-pivelomana.

Mbola tsotra dia tsotra ny fomba fiainan’ireo mpanjono tamin’izany fotoana izany,

mbola tsy nozaraizarain’ny efitrano fa mbola navondron’ny efitrano iray ary io efitrano iray io

no ihaonana amin’ny fotoana rehetra ao an-trano. Ao no ikoranana sy ifampitafana amin’ny

takariva eo ampiandrasana ny sakafo ho masaka. Ao ihany koa no ifampitantarana ny zava-

nisy niseho nandritra ny andro, eo koa no ilazan’ireo ankizy ny hetahetany sy ny fikasany ary

ny hanambaran’ny ray aman-dreny ny tokony hataony sy ny tsy tokony hataony. Mandritra io

fotoana io ihany koa no hisangisangiana sy hifampikasohana akaiky amin’ny ankizy.

Vokatr’ireo toe-javatra ireo, nanana fifandraisana ankaiky sy nanana fifankazahoana am-po

ny ray aman-dreny sy ny zanaka ka rehefa miteny ny ray amn-dreny dia manaiky sy mankato

avy hatrany ny zanaka. Izany no mahatonga ny olona taloha na dia efa lehibe manan-

tokantrano aza dia tsy sahy mandika ny tenin-dray aman-dreny.

III-1-3-2 Ankehitriny

Niova ny fomba fisainan’ireo mpanjono tao Ankiakabe nanomboka ny taona 2000

nankaty. Tsy antom-pivelomana fotsiny ny asa fanjonoana fa sehatra hampitomboana harena.

Nanomboka teo, nanampy sy nanohana ankaiky ny vadiny ireo vehivavy tao Ankiakabe.

Nandray anjara tamin’ny fampidiram-bola sy ny fanatsarana ny lafiny toekarena ihany koa izy

ireo. Anisan’izany ny fanitarany ny tsenany ka tsy mijanona amin’ny trondro azon’ny vadiny

fotsiny izy ireo. Maka trondro amin’ny mpanjono hafa hafoti-barotra indray izy ireo raha

kelikely ny vokatra miakatra ho an’ny mpanjono. Anisan’ny fomba fiasan’izy ireo ihany koa

rehefa betsaka ny trondro eny an-tsena dia maka amin’ny vidiny mora ka hamainina ary

amin’ny fotoana tsy hisian’ny trondro izy vao hamidy maina.

Maro tamin’ny mponina tao Ankiakabe ihany koa ny tsy mijanona tamin’ny asa

fanjonoana fotsiny ihany fa mampivady izany tamin’ny asa hafa. Tsy ny mponina ao

Ankiakabe ihany anefa no manao izany zavatra izany fa ny ankamaroan’ny mpanjono ao

110

amin’ny faritra Analanjirofo iny. Mizara ho sokajy telo lehibe ny mpanjono ao Ankiakabe

raha izay asa fivelomana izay no jerena.

Ny sokajy voalohany dia ireo tokantrano mpanjono izay tena mivelona amin’ny jono

fotsiny ihany. Izany hoe tsy misy asa hafa ataony ankoatra ny jono. Ny fanadihadiana natao

tamin’i Solofo Andriamaharavo, tompon’andraikitry ny jono ao amin’ny WCS181

ny 11

Aprily 2013 tamin’ny 3 ora hariva no ahafantarana fa amin’ny ankapobeny ireo sokajin’olona

ireo dia vahiny mpihavy eto Ankiakabe. Tsy manana tany ho volena ka mihonona amin’ny

jono, ho antom-pivelomany izy ireo amin’ny maha vahiny azy.

Ny sokajy faharoa dia ireo mpanjono mampivady ny asa fanjonoana amin’ny asa

fambolena. Izany hoe sady manjono izy no mamboly. Olona avy amin’ny toerana na tanàna

madinika manodidina an’i Maroantsetra ka mifindra monina ao Ankiakabe ireo vondronolona

ireo. Manana tany fambolem-bary (ôraka) sy fambolena vokatra samihafa tsy lavitra

an’Ankiakabe ireo olona ireo ka tsy manahirana azy ny mampivady ireo asa roa ireo.

Ny sokajy fahatelo kosa dia ireo mpanjono mampivady ny asa fanjonoana amin’ny

fandraharahana momba ny varotra. Azo lazaina ho efa lasa lavitra kokoa amin’ity fihariana

momba ny jono ity ireto vondronolona ireto. Harifomba kokoa ny fitaovana ampiasainy raha

ampihataina amin’ireo antoko roa teo aloha. Mampiasa olona maromaro izy ary tsy mionona

amin’ny tsena anatiny ihany fa manondrana vokatra amin’ny toerana ivelan’i Maroantsetra.

Ohatra: Toamasina, Mananara. Raha jerena dia efa sehatra lehibe sy mivelatra kokoa ity

sehatra sahanin’ireo mpanjono ato amin’ity antoko fahatelo ity. Nisy ireo fiovana ireo noho

ny fanampiana sy ny fanofanana nentin’ireo ONG sy ny fanjakana. Nofanina ireo mpanjono

mba hanana fomba fiasa vaovao sy fomba fijery vaovao eo amin’ny sehatry ny fiharian-

karena momba ny jono. Noho ireo ezaka natao ireo dia nisy ny fiovana sy ny fivoarana teo

amin’ny sehatry ny jono an-dranomasina ary nisy fivoarana sy fandrosoana tahaka izany

ihany koa ny fiaimpiainan’ireo mpanjono.

Niova ny endrikendriky ny trano, efa tsy trano falafa toy ny taloha intsony fa efa trano

vita amin’ny hazo tsara tarehy izay mijoro etsy sy eroa. Vitsy ny mbola mampiasa tafo

―kasaka‖ fa ny ankamaroany dia tafo fanitso avokoa. Efa tsy efitra tokana tahaka taloha

intsony fa efa mba efitra maromaro ary efa hita ao ny efitra fandraisam-bahiny, ny efitra

fihinana, efitra fatoriana maromaro. Hita ho niova ihany koa ny fanaka ampiasaina ao an-

tokantrano, raha seza bory sy ny akalana no nampiasaina teo aloha, amin’izao kosa dia efa

nilaozana izany ka mampiasa seza ―meuble‖ ny maro amin’ny mponina. Raha nisakafo teo

181

WCS: Wildlife Conservation Society

111

ambonin’ny lambanana no fomba fanao teo aloha niova izany ka efa eo ambonin’ny latabatra

ny amin’izao. Maro amin’ny mponina ihany koa no efa manana ny fahitalavitra sy ny―radio‖.

Niova nanaraka izany koa ny endrikendriky ny ao an-trano, raha matory amin’ny tany ny teo

aloha, amin’izao kosa dia efa manomboka matory eo ambony farafara ary efa mampiasa

―éponge‖ ny ankamaroan’ ny mponina. Efa voahaingo sy voaravaka tsara ny tokantranon’ny

mpanjono maro ao Ankiakabe amin’izao, efa maro ihany koa ny manadio sy mampangirana

ny gorodona. Nahitana taratra ihany koa fa efa niova ny zava-misy eo amin’ny sehatry ny

jono an-dranomasina ao Ankiakabe, ny fahitana fa saika ny takantrano rehetra no manana

bisikileta ary efa maro ihany koa ny manana môtô. Midika izany rehetra izany fa nisy ny

fivoarana sy ny fandrosoana teo amin’ny sehatry ny jono an-dranomasina tao Ankiakabe ka

nampiova ny kojakoja ilaina ao an-tokantrano.

Noho izany miezaka ireo mpanjono ao Ankiakabe mba hampandroso sy hampivelatra

kokoa ny seha-pihariana momba ny jono, amin’ny alalan’ny fampivadiana izany asa izany

amin’ny asa hafa mampidi-bola.

Ahoana ary no hiatrehan’ireo sokajy tsirairay ireo izany asany izany eo amin’ny

andavanandrom-piainany.

III-1-3-3- Ny andavanandrom-piainan’ireo mpanjono

Manana ny fandaharam-potoanany hiatrehany ny asany mandritra ny tontolo andro toy

ny olona rehetra ny mpanjono. Mifoha mialoha ny amin’ny roa ora maraina ny fianakaviana

mpanjono satria amin’ny roa ora ny fiaingana ka ny fanomanana sy ny fanamboarana sakafo

dia mialoha izany ora izany.

Ny lehilahy no mandeha manarato na manjono fa ny vehivavy no mikarakara ny ao

an-trano mandrapiverenan’ireo izay nandeha nanarato na nanjono. Manenjika ny fanadiovana

sy ny fandaminana ny ao an-tokantrano ny renim-pianakaviana mandritra ny maha eny

ampovoan-dranomasina ny raim-pianakaviana. Mandritra izany ihany koa no hanenjehana ny

sasa lamba sy ny fikarakarana sakafo ary ny zavatra madinidinika ilana fandaminana ao an-

trano. Miainga miala ao an-trano ny raim-pianakaviana miaraka amin’ny zanany ho an’ny

manan-janaka lahy efa afaka manampy azy. Mifanao fotoana amin’ny mpanjono mifanakaiky

trano aminy kosa ireo tsy mana-janaka afaka hanampy na tsy manana olona manampy azy.

Misakafo tsara alohan’ny handeha satria mitaky hery ny fivoizana ny lakana sy ny asa atao

any ampovoan-dranomasina, tsy vitan’ny misakafo fotsiny fa mitondra sakafo ihany koa ho

tohan’aina any am-piasana. Tsy mandeha tsirairay fa lakana telo na efatra no miara-miainga

eo amin’ny seranana amin’iny maraina be iny mba hisorohana ny loza na olana mety hitranga.

112

Eo ho eo amin’ny folo ora maraina dia efa miandry any antsiranana fitodiana

(Antsiranamborondolo) ny vehivavy vadin’ny mpanarato sy ny zanany vavy. Mitondra koveta

hitondrana ny trondro azo ireo ary izy ireo ihany koa no mandeha mivarotra azy rehefa avy

eo. Miara-manasa harato sy manaisotra ny trondro mbola eo amin’ny harato miaraka amin’ny

mpanarato aloha ny mpitsena (na vadiny ho an’izay manambady na zanany na anabaviny ho

an’izay tsy manambady) rehefa tody soa aman-tsara ny mpanarato aorian’izay vao lasa

mankany an-tsena ny mpivarotra. Ny mpanarato kosa mitondra ny fitaovana mody any an-

trano. Manamboatra harato na mandrary harato ny raim-pianakaviana miaraka amin’ny

zanany lahy mandra-piverin’ireo mpivarotra, rehefa tonga ny mpivarotra dia miara-misakafo

ny mpanakavy.

Rehefa fotoanan’ny ketsa dia mizara ny olona ao an-trano ka ny raim-pianakaviana

irery no mandeha manjono fa ny sisa dia any an-tanimbary. Amin’ny ankapobeny dia efa tsy

fotoam-pianarana ny fotoana fambolem-bary any amin’ny faritra manodidina an’i

Maroantsetra anisan’izany ny ao Ankiakabe satria ny fotoana fambolem-bary any dia ny

volana Jolay, Aogositra ka afaka manampy tsara ny ray aman-dreny ny zanany mba tsy

ampahavesatra loatra ny asa.

Hafa noho izay ny fisehony ho an’ireo mampivady ny asa fanjonoana amin’ny

fandraharahana momba ny varotra. Amin’ny ankapobeny, tsy mankany an-dranomasina mba

hanarato izy fa ny olona karamaina ihany no manarato ary ny fitaovana miaraka amin’ny

vokatra azo no aterina rehefa avy manarato ireo olona mikarama ireo. Manara-maso ireo

olona ampiasainy no ataony ankoatra ny andraikiny amin’ny fivarotana, izany hoe ny

fivarotana no tena asa ataony.

Ny fahaizan’ireo fianakaviana mpanjono mandamina mandrindra ny fandaharam-

potoany isan’andro mba hahatrarany ny asa fivelomany no antoky ny fahatsarana sy ny

fiakaran’ny faripiainany.

III-2-Fiantraikan’ireo zava- baovao nentin’ny fandrosoana eo amin’ny

jono an-dranomasina

Araka ny efa voalaza teo aloha, nisy ny fiovana teo amin’ny lafiny fifandraisana na ny

serasera noho ny fahatongavan’ireo fitaovana maro samy hafa voatokana ho amin’izany.

Tafiditra tany amin’ny faritra manodidina an’i Maroantsetra anisan’izany ny tao

Ankiakabe ireo fitaovam-panjonoana maoderina manaraka ny toetrandro toy ny harato lehibe

fampiasa any ampovoan-dranomasina. Izany hoe: harato mahazaka 200 kilo mahery, ny

113

karazana harato ramikaoko. Nanomboka nisy ihany koa ny sambo vaventy mpanjono 182

izay

manana fitaovana arifomba toy ny harato lehibe no sady kely. Mahafaoka ny karazan-javatra

maro ny milina fampiakarana harato lehibe ireo sy fitaovana fitehirizana ary fanodinana

vokatra nanomboka ny taona 2000183

.

Nifanindrandalana tamin’ny fahatongavan’ireny zava-baovao ireny ny

fahatongavan’ny fomba fiasa vaovao teo amin’ny sehatry ny jono an-dranomasina. Nanova

zavatra betsaka teo amin’ny fiainana sy ny fomba fiainan’ny mponina ny fahatongavan’ireo

rehetra ireo.

Nisy akony lehibe teo amin’ny sehatry ny jono an-dranomasina tao Ankiakabe ihany

koa ny fidiran’ireo zava-baovao ireo indrindra ny teo amin’ny fiainan’ny isan-tokantrano.

Endrika roa no nisehoan’ny fiantraikan’ny fidiran’ireo zava-baovao ireo. Andaniny, nisy ny

nandray ireo zava-baovao ireo ka nitarika ho amin’ny fanatsarana. Ankilany, nisy kosa ny

nandray ireo ka nitarika ho amin’ny fanimbana. Noho ny fisian’izay tsy fitoviana teo amin’ny

fandraisana ireo zava-baovao izay dia nisy ny vokatra tsara sy ny lesoka teo amin’ny sehatry

ny jono an-dranomasina.

III-2-1-Vokatra tsara:

Nahatonga ireo mpanjono hanana fomba fijery vaovao ny fidiran’ireo fitaovam-

panjonoana maoderina. Nanomboka nanana hetaheta ny hampandroso sy hampivoatra ny

sehatry ny jono ireo mpanjono. Manaporofo izany ny fijoroan’ny fikambanana mpanjono

PCDDBA ny Oktobra taona 2000184

. Nanana tanjona ny hampandroso sy hampivoatra ny

sehatry ny jono ny fikambanana. Tsy tao anatin’ny fikambanana ihany no nisian’izay

hetaheta izay fa ny tsirairay ihany koa dia samy nanova sy nanatsara ny fomba fiasany mba

hisian’ny fandrosoana eo amin’ny sehatry ny jono. Tsy nionona tamin’ny fintana sy harato

madinika intsony ireo mpanjono fa nanomboka nampiasa ny fintana maro lela185

sy ireo

harato lehibe izay manana refy zato metatra miakatra. Niakatra noho izany ny fari-

piainan’ireo mpanjono tao Ankiakabe noho ireo toe-javatra ireo.

Noho izay fiovana teo amin’ny sehatry ny jono izay dia niova ihany koa ny fomba

fijerin’ny fiarahamonina ireo mpanjono sy ny asa fanjonoana. Lasa asa manana ny maha izy

azy ny jono an-dranomasina ary lasa nanana ny hajany ihany koa ireo mpanjono.

182

Chalutier 183

Hoy i BE Alexis tompon’andraikitry ny jono, monina ao Ankiakandrefana, 58 taona, ny 25 martsa 2013

tamin’ny 2 ora ka hatramin’ny 3 ora sy sasany. 184

BE Alexis tompon’andraikitry ny jono, monina ao Ankiakandrefana, 58 taona ny 25 martsa 2013 tamin’ny 2

ora ka hatramin’ny 3 ora sy sasany. 185

Palengre

114

Azo lazaina araka izany, fa nampivoatra sy nanatsara ny sehatra ny jono an-

dranomasina tao Ankiakabe ny fidiran’ireo fitaovam-panjonoana vaovao ireo.

Na dia teo aza anefa izany dia tsy azo lavina fa nisy ny lafy ratsiny araka izay ho hita

manaraka eto.

III-2-2-Ny lesoka:

Tato amin’ny faritanin’i Toamasina, azo lazaina ho nanana vokatra tsara teo amin’ny

sehatry ny jono an-dranomasina ny faritry ny Helodranon’Antongil (Mananara Maroantsetra)

talohan’ny taona 2000.

Nahatsapa anefa ireo tompon’andraikitry ny jono sy ny ankamaroan’ny olona ny taona

2000 mankaty fa nikorosifahana ny vokatry ny jono an-dranomasina tamin’ireo faritra ireo.

Manaporofo izany ny fisehon’ny vokatra taty aorian’ny taona 2000 izay nidina 2 ka

hatramin’ny 10 kilo isan’andro ny vokatra. Ny teo aloha mantsy dia 3 ka hatramin’ny 50 kilo

isan’andro ny vokatra azo. Nitotongana araka izany ny vokatry ny jono an-dranomasina tao

Ankiakabe nanomboka io taona io noho ny antony maro samihafa.

Ny ramikaoko sy ny voka-dratsiny:

Anisan’ny antony nahatonga izany fitotonganana izany ny fidiran’ny ramikaoko.

Tafiditra tany amin’ny faritra Maroantsetra izany karazana harato izany nanomboka ny taona

2000 ary harato 5 no hita tany amin’ny kaominina Voloina sy kaominin’I Maroantsetra tany

am-piandohana.186

Izany hoe, ahitana harato 5 ao anatin’ny toerana roa.

Nitombo isan-taona izany tarehimarika izany, tafiakatra hatrany amin’ny 67 ny

isan’ny harato hita ao anatin’ny toerana 8 mampiasa ramikaoko ny taona 2013. Miavaka

amin’ny harato harabaraba ity harato ramikaoko ity. Mandray ny karazan-javatra rehetra izay

mifanena aminy izy rehefa ampiasaina. Raisiny avoko ny karazan-trondro rehetra na kely na

lehibe. Tsy ny trondro ihany anefa fa hatramin’ny tapaka hazo sy ny zava-maniry any anaty

ranomasina dia kaohiny avokoa.

Misy akony lehibe aty amin’ny vokatra izay toetoetran’ny fitaovana ampiasaina izay.

Ripaka dieny fahakeliny ny ankamaroan’ny hazandrano. Raha ny tokony ho izy, ny trondro

efa mamela taranaka no azo jonoina. Izany hoe hazandrano efa lehibe, izany no nahatonga ny

lalàna hoe: harato 3 tondro miakatra no azo ampiasaina. Ny antony izay dia hahazoana

trondro efa lehibe ny harato 3 tondro fa tsy zana-trondro intsony. Ao anatin’izany dia tsy

voahelingelina ireo trondro madinika fa afaka mitombo tsara. Natao izany mba tsy hahalany

taranaka ny trondro fa hifandimby eny hatrany.

186

Fanazavana nomen’i BE Alexis tompon’andraikitry ny jono andranomasina, monina ao Ankiakandrefana ny

25 martsa 2013 tamin’ny 2 ora ka hatramin’ny 3 ora sy sasany tolakandro.

115

Ahina ny hahalany taranaka ny karazan-trondro maro ny fampiasana ny ramikaoko

satria mbola tsy mamela taranaka ny zana-trondro dia efa ripaka sahady. Vokany mihavitsy

ny trondro mpanome zanaka ary mety ho lany tamingana mihitsy aza ny hiafarany.

Noho ireo toe-javatra ireo, vitsy dia vitsy ny trondro lasa lehibe hany ka kely ny

vokatra ho an’ireo mpanjono mampiasa fitaovana ara-dalàna.

Tsy olom-bitsy anefa ireo olona mampiasa ity ramikaoko ity fa olona maro izay vao

mainka manampy trotraka amin’ny fahasimabana aterany.

Olona any ho any amin’ny 477 no mpitarika ramikaoko 187

hita ato amin’ny faritry ny

helodranon’Antongil (Mananara-Maroantsetra). Ny 65,6% amin’ireo olona ireo hita amin’iny

faritr’i Maroantsetra iny avokoa.188

Olona tsy manana fahaiza-manao momba ny jono ny ankamaroan’izy ireo. Mpamboly

sy mpianatra izy ireo teo aloha fa noteren’ny adim-piainana sy ny fahasahiranana ka nanao io

asa io. Tsy mba manana ny tena toe-tsain’ny mpanjono izay mitsinjo ny ho avy sy ny any

aoriana ireo olona ireo.

Raha ny fotoana ampiasana io fitaovana io kosa no asian-teny, tsy mahagaga raha

mihoa-pampana ny fahasimbana entiny. Mandritra ny taona ny fampiasana azy, izany hoe tsy

misy fotoanany fa ny volana rehetra mandritra ny taona dia ampiasana azy avokoa.

Raha ny herinandro kosa no jerena, 5 andro ao anatin’ny herinandro dia ampiasana azy

avokoa, 200 andro kosa ny fitambaran’ny andro rehetra ampiasana ny ramikaoko mandritra

ny taona.189

In-droa ao anatin’ny indray andro ny fampiasana ny ramikaoko dia ny maraina sy

hariva, amin’ny maraina: amin’ny 5 ka hatramin’ny 9 ora, amin’ny hariva kosa amin’ny 12

ora ka hatramin’ny 3 ora.190

Ireo rehetra ireo dia maneho fa tandimonin-doza isan’andro ny

fiainan’ireo trondro ary sarotra ho azy ny hahita fialofana azo antoka sy hanatodizany.

Ny vokatra kosa dia eo ho eo amin’ny 5 kg – 20 kg isaky ny mampiakatra. Indroa

mampiakatra ny tapany maraina ary in-droa ihany koa ny hariva. Ao anatin’ny iray andro dia

187

Tireurs de sennes de plages 188

ANDRIAMARAVO(S)& RAHARINAIVO (H.c)& RASOARIMANANA(B) , Rapport d’étude sur les

impacts écologiques,sociaux et économiques de l’utilisation des sennes de plage dans la Baie d’Antongil. »477

individus ont été recensés comme tireurs de sennes de plages dans la Baie d’Antongil dont 65,6% des

pratiquants sont des originaires de la ville de Maroantsetra. 189

La senne de plage se pratique pendant toute l’année durant lesquels elle est pratiquée au moins 5 jours par

semaine. Selon l’estimation, une senne de plage est utilisée environ 200j par ans, in rapport d’étude sur les

impactes écologiques, sociaux et économiques de l’utilisation des sennes de plage dans la Baie d’Antongil,

fanadihadiana nataon’i Solofo ANDRIAMARAVO sy Hajavelo Charline RAHARINAIVO ary Briac

RASOARIMANANA ny taona 2013. 190

« Une senne de plage peut être utilisée 2 fois par jour,la première,tôt le matin(entre 5 à 9 heures) et de l’après

midi (entre 12 à 15 heures) ». in rapport d’étude sur les impactes écologiques, sociaux et économiques de

l’utilisation des sennes de plage dans la Baie d’Antongil, fanadihadiana nataon’i Solofo ANDRIAMARAVO sy

Hajavelo Charline RAHARINAIVO ary Briac RASOARIMANANA ny taona 2013.

116

20 – 80 kg ny vokatra azo. Ao anatin’ny herinandro kosa dia 100 kg – 400 kg ny vokatra azo,

ary mandritra ny taona di 20t – 80 t. Izany hoe zana-trondro 20t – 80 t no ripaka isan-taona.

Mampidina ambany dia ambany ny vokatry ny jono izany fahasimbana lehibe izany.191

Mety

hahalany tamingana haingana ny trondro ny gaboraraka ataon’ny mpanjono.

Ny sambo vaventy sy ny fitaovana arifomba

Tsy izay ihany anefa ny olana misy ka mampidina ny vokatry ny jono fa eo ihany koa

ny fidiran’ny sambo vaventy mpanjono avy amin’ny ―Société Réfrigépêche Est‖ Toamasina

izay miditra amin’ny faritra iasan’ny mpanjono madinika indraindray. Miteraka olana lehibe

amin’ireo mpanjono amin’ny faritra manodidina an’i Maroantsetra izany araka ny zava-misy

ao Ankiakabe. Ny fidinan’ny vokatry ny jono amin’ny faritra ijanonan’ny sambo mpanjono

no olana voalohany naterak’izany. Mandritra ny fotoana ijanonan’ny sambo mpanjono

amin’ny faritra anjonoan’ny mpanjono madinika, zara raha mahazo 2 kg na 3 kg ny mpanjono

iray isaky ny mandeha manjono. Manana fitaovana matanjaka sy avo lenta mantsy ireny

sambo mpanjono ireny ary andro aman’alina no hiasany ka betsaka araka izany ny vokatra

azony ka mihavitsy ny trondro ka tsy misy ho an’ny mpanjono madinika intsony.

Harato manana halava an-kilometatra no ampiasainy. Milina no mampiakatra azy avy

ao anaty ranomasina. Azo vinaniana araka izany fa aman-taonina ny trondro azony mandritra

ny fe-potoana ijanonany amin’ny faritra iray. Olana faharoa mipetraka ihany koa ny karazana

harato ampiasainy. Harato madini-maso mitovitovy amin’ny ramikaoko no ampiasainy ary

lava no sady ngeza noho ny ramikaoko aza. Fahapotehana mihoatra noho ny fahapotehana

ateraky ny fampiasana ny ramikaoko ny fahapotehana hita vokatry ny fampiasan’ny sambo

mpanjono ity harato ity.

Tsy vitan’ny hoe mihavitsy ihany ny trondro fa ny zana-trondro izay tokony ho

vokatra andraindraina rahampitso koa faohin’io karazana harato io avokoa. Tsy ny trondro

ihany anefa no faohin’ilay harato fa hatramin’ny poti-javatra izay tokony ho sakafon’ny

hazandrano sy ireo zava-maniry iainan’ireo trondro any an-dranomasina. Mihasarotra araka

izany ny hiveloman’ireo trondro sisa tsy ripaky ny ramikaoko sy ny sambo mpanjono. Tsapa

araka ireo fa mihamanjombona ny ho avin’ny asa fanjonoana nentim-paharazana aty amin’ny

faritr’i Maroantsetra.

191

ANDRIAMAHARAVO Solofo, RAHARINAIVO Hajavelo Charline, RASOARIMANANA Briac, Rapport

d’étude sur les impacts écologiques, sociaux et économiques de l’utilisation des sennes de plagedans la Baie

d’Antongil, Avril 2012 , p5,6 .

117

Ny olana amin’ny fiovan’ny toetrandro

Olana lehibe tsy mbola nahitam-bahaolana hatramin’izao ny olana amin’ny fiovan’ny

toetrandro. Anisan’ny antony mahatonga io fiovana io ny fahasimban’ny sosona ôzônina.

Miaro ny tany tsy hodoran’ny hafanan’ny masoandro ny sosona ôzônina araka ny voalazan’ny

manam-pahaizana. Izany hoe, mandalo amin’ny sosona ôzônina ny hafanana halefan’ny

masoandro, mihamalefaka iny hafanana iny ka tsy mandoro mivantana ny tany.

Mihasimba tsikelikely io sosona ôzônina io noho ireo entona simika avoakan’ny

ozinina maro sy ireo fiara isan-karazany ary ireo entona ampiasaina amin’ny vata

fampangatsiahana. Manova tsikelikely ny toetrandro izay fahasimban’ny sosona ôzônina izay

ary nanova ihany koa ny tontolo iainan’ny zavaboary sy ny olombelona. Manomboka

manjavona sy mihalevona tsikelikely ireo biby sy ireo zavamaniry izay tsy mahazaka ny

hafanana noho ny fitomboan’ny hafanan’ny tany. Rehefa mihamafana ny tany, mihamafana

ihany koa ny ranomasina izay iainan’ireo hazandrano sy ny zavamaniry samihafa

iveloman’ireo trondro ao anaty ranomasina ao.

Misy akony amin’ireo trondro sy ireo zavamaniry ireo izany fiovan’ny tontolo iainany

izany. Maro amin’izy ireo no tsy mahazaka izany ka ahina ny hahalany tamingana azy. Ritra

ny ankamaroan’ny loharano noho ny fitomboan’ny hafanana, nefa ireny loharano ireny no

mitondra ny biby madinika toy ny kankana sy ny maro hafa ary ny poti-javatra ho

sakafon’ireo trondro any an-dranomasina. Manimba ny fitomboan’ny trondro sy mahafaty ny

karazany maro amin’ireo ny fahatapahan’ny loharano. Mihahosa araka izany ny vokatry ny

jono ary maro ireo trondro lany tamingana.

Tsy ny trondro sy ny zava-manana aina ihany anefa no lasibatry ny vokatry ny

fiovan’ny toetrandro fa niharan’izany ihany koa ireo zava-maniry sy ny karazana vato izay

hialofan’ireo trondro.

Ny loza mitatao

Toeram-pialofan’ireo trondro ny alan-tsavoka sy ny vatoarana. Any anatin’ireny no

manatody ireo karazana hazandrano maro samihafa. Apetrany any antsefatsefan’ireny ny

atodiny mba tsy ho lanin’ny trondro hafa.

Karazana hazo maniry manamorona ny ranomasina ny ―savoka”. Hazo somary

kelikely fa tsy dia lehibe izy io, mivoaka ety ivelany ny vahany, mifanetihety ka lasa toa fefy.

Mialoka ao anatin’ireo ny trondro andeha hanatody avelany any anatin’ireny ny atodiny mba

ho voaharo.

Ny“vatoharana” kosa, karazana vato mipetraka any anaty ranomasina, be dia be izy

ary mifanaingitaingina ao anaty rano. Fialofana azo antoka ho an’ireo zana-trondro mbola

118

malemy sy mbola tsy maharo tena eo anoloan’ireo trondro lehibe ny matanjaka izy ireny.

Izany hoe tsy misy fiarovana ireo atodin-trondro sy ireo zana-trondro raha tsy eo ireo zavatra

roa ireo.

Mihalany taranaka sy ripaka anefa ireo karazan-kazo sy ireo karazam-bato ireo noho

ny fiovan’ny toetrandro sy ny fanimbana ataon’ny olona, alain’olona ampiasainy amin’ny

zavatra hafa io savoka io ka ripaka no sady tsy misy solony ny lasa. Toy izany koa ny

vatoharana, ampiasain’olona amin’ny fanamboarana lava-piringa manara-penitra izy io ka

mihavitsy. Mitsentsitra ny zavatra maloto any anaty ranomasina no asany, mitsentsitra ny

maloto ihany koa no antony ametrahana azy ao anaty lava-piringa. Roa araka izany ny asan’io

vatoarana io, miaro ny trondro amin’ny loto mety hanimba azy, miaro ihany koa ireo trondro

madinika amin’ireo trondro lehibe izay fahavalony. Viravirain’ireo trondro lehibe ireo zana-

trondro raha tsy eo izay toeram-pialofana izay. Noho izany, maro ireo trondro ripaka eo

amin’ny fahakeliny noho ny fahasimban’izay fialofana izay.

Ny loza mihatra

Vokatry ny fidiran’ny fitaovana maoderina ―Ramikaoko‖:

- tsy misy fialofana sy toerana azo hanatodizana ny trondro

- mihena ny trondro vaventy noho ny faharipahan’ny trondro hatramin’ny

fahakeliny.

Ireo toe-javatra ireo dia anisan’ny mampidina ny vokatry ny jono amin’iny faritra

Maroantsetra iny. Nisy fiantraikany taty amin’ny fiainan’ny fiarahamonina izany

fitotonganan’ny vokatra sy ny antony mahatonga izany fitotonganana izany.

III-2-3- Ny fiovam-piainana hita vokatry ny teknôlôjia maoderina:

Nanova ny fomba fiainan’ireo mpanjono tao Ankiakabe ny fidiran’ireo zava-baovao

nentin’ny fandrosoana teo amin’ny sehatry ny jono an-dranomasina. Roa ny fiovana nisy

naterak’ireo toe-javatra ireo ny fiovana teo amin’ny lafiny tsara sy ny fiovana teo amin’ny

lafiny ratsy.

III-2-3-1 Ny lafiny tsara:

Tombontsoa lehibe ho an’ireo mpanjono tao Ankiakabe ny fahatongavan’ireo

fitaovam-panjonoana maoderina izay nanova ny fomba fiasa sy ny fomba fijerin’ireo

mpanjono. Nahitana fiakarana ny fari-piainan’ireo mpanjono noho izay fiovana nentin’ny

fidiran’ny fitaovana vaovao izay.192

Manaporofo izany ny fahitana trano vaovao maro mijoro

ao Ankiakabe ary ny ankamaroan’ireo trano lehibe sy tsara tarehy hita ao dia saika trano

192

Fanazavana nomen’i BERTE, monina ao Antanambao Maroantsetra, 49 taona, tompon’andraikitry ny jono

any amin’ny faritra Voloina sy Ankaofabe, ny 11 martsa 2013 tamin’ny 10 ora maraina.

119

naorina taty aorian’ny taona 2000 avokoa.193

Nahitana fiovana izay ahatarafana ny fiakaran’ny

fari-piainan’ireo mpanjono ihany koa ny fivoaran’ny fitaovana nampiasain’ny

ankamaroan’ireo mpanjono tao Ankiakabe. Maro ireo mpanjono madinika mampiasa ny

lakan-jily no niakatra tamin’ny sehatra ambonimbony kokoa nanomboka ny taona 2000.

Nampiasa ny lakan-drafitra sy harato maromaro izy ireo, manomboka manome misasaka ny

harato any amin’ireo mpanjono madinika hafa koa. Izany hoe manome harato olona ka ny

vokatra azo dia zaraina roa mitovy: ny an-tsasany ho an’ny mpanjono ary ny an-tsasany ho

an’ny tompon’ny harato. Anisan’izany i Beresaka mpanjono monina ao Ankiakabe, nahavita

trano lehibe roa izy ary nahatsangana toeram-pivarotana iray.

III-2-3-2 Ny lafiny ratsy

Na dia teo aza ireo lafiny tsara tamin’ny nidiran’ny fitaovam-panjonoana vaovao, azo

lazaina ho namotika zavatra betsaka teo amin’ny tontolon’ny asa fanjonoana ihany koa ny

fidiran’izany fitaovana vaovao izany. Namotika ny tontolo eny an-dranomasina no sady

namotika ny fifandraisana nisy teo amin’ny fiarahamonina izany.

- Eo amin’ny tontolo an-dranomasina

Ny akony lehibe indrindra, ny fihenan’ny zava-maniry ao anatin’ny 50 metatra miala

ny morontsiraka194

, amin’ireo toerana izay ampiasana matetika ny ramikaoko. Ireny zava-

maniry ireny anefa, sakafo sy fialofan’ireo zana-trondro. Miteraka fahavoazana lehibe

amin’ireo trondro madinika ny tsy fisian’izany ary ahina ny haharipaka izy ireo anatin’ny

fotoana fohy. Mitombo ny hamaroan’ireo zana-trondro maty noho ny ramikaoko sy ny sambo

mpanjono ary ireo antony hafa izay namotika tamin’ny fomba aingana ny vokatry ny jono.

Noho ny fahapotehan’ny zana-trondro betsaka dia maro ireo karazan-trondro efa lany

taranaka toy ny Hena mahery, Lamboara, Tsiamangy, Troies taches, Pakobatra, Antsantsa,

Antafana, Ambanivava fotsy, Laoko sabatra, Sorokay195

. Izany hoe efa mihalany taminga.

Azo lazaina araka izany fa mihena ny vokatry ny jono, mihena ihany koa ny fisiany any an-

tsena.

Ankoatra ny fiakaran’ny vidim-piainana, io fahamaroan’ny trondro mihalany taminga

io ihany koa no nahatonga ny fiakaran’ny vidin’ny trondro eny an-tsena. Misy fiantraikany

any amin’ny isan-tokantrano izany satria tsy mitovy ny fahafaha-mividin’ny tsirairay.

Mitombo ny fahasahiranana eny amin’ny isan-tokantrano.

193

Araka ny fanadihadiana natao tao amin’ny kaominina andrenivohitr’i Maroantsetra.

195

Fampahalalana nomen’i ABASSE , tompon’andraikitra misahana manokana momba ny jono ao amin’ny

tetikasa PSDR, tamin’ny 20 Septambra 2014 .

120

- Eo amin’ny mpanjono

Mizara ho sokajy roa ny mpanjono raha izay lafiny izay; mpanjono mampiasa harato

ara-dalàna; mpanjono mampiasa ramikaoko.

Niteraka ady teo amin’ireo mpanjono ireo izany toe-javatra izany. Mahatratra any

amin’ny 25% ireo mpanjono mampiasa harato ara-dalàna. Manohitra ny fampiasana io

fitaovana io ireo olona ireo ary tsy vitan’ny hoe manohitra fotsiny fa manenjika no sady

manao ny fomba rehetra hanafoanana izany. Tsy manaiky izany anefa ireo mpampiasa

ramikaoko izay 75 isanjaton’ny mpanjono, eo amin’ny faritra manodidina an’i Maroantsetra.

III-2-4- Ireo fepetra noraisin’ny fanjakana sy ny tompon’andraikitra

manoloana ny olan’ny jono an-dranomasina

Nihena ambany dia ambany ny vokatra ho an’ireo mpanjono mampiasa fitaovana ara-

dalàna. Lasa fandaniana andro sisa ny asa fanjonoana satria mila tsy hahazo na dia ho laoka

indray mahandro aza. Vokatra izany, mikorosofahana ny fiainan’ny mpanjono ary zara raha

mahavidy sakafo ho an’ny ankohonany izy.

Manoloana io toe-java-misy io, niezaka nitady vahaolana ireo samy mpanjono. Ny

fananganana fikambanana iray, ivondronan’ny mpanjono rehetra amin’ny faritra manodidina

an’i Maroantsetra no hevitra hitany voalohany. Nitsangana ny fikambanan’ny mpanjono ny

taona 2003 ka nampitondraina ny anarana hoe: PCDDBA196

. Ny filoha mpitarika izany dia

Andriamatoa Dimilahy Maurice.

Nikaon-doha ny mpikambana naneho ny fitarainany tamin’ny fanjakana sy ny

tompon’andraikitry ny jono ny amin’ny olana atrehiny eo amin’ny sehatry ny jono. Niara-

nidinika tamin’ny tompon’andraikitra ny jono tany an-toerana ny fikambanana ka niezaka

nitady vahaolana. Ny fametrahana mpanara-maso any amin’ireo toerana manamorona ny

ranomasina no vahaolana hita. Ireo mpanara-maso ireo no nantsoiny hoe: VOI197

. Izany hoe

nametrahana vondronolona hanara-maso ny resaka jono any amin’ireo toerana ifaharan’ireo

mpanjono indrindra ireo mpanjono mampiasa ramikaoko. Hifehezana ny karazam-pitaovana

ampiasain’ireo mpanjono no tanjona. Eo ihany koa ny fisakanana ny fampiasana ireo

fitaovana tsy ara-dalàna.

196

Plateforme de Concertation du Développement Durable de la Baie d’Antongil 197

VOI : Vondron’Olona Ifotony

121

Olona valo isaky ny faritra no notendrena ho vondrona iray ary olona avy amin’ilay

toerana sy mpikambana ao amin’ny PCDDBA izany. Ankoatra ny fanaraha-maso ataony,

nomena fahefana ihany koa ireo hitantana ny ranomasina amin’ny faritra misy azy avy198

.

Nomena karatra ny mpanjono tsirairay avy mba hahafahan’izy ireo manara-maso ny

asa fanjonoana. Ny karatra no ahafantarana fa mpanjono ara-dalàna izy. Voaisy tombokin’ny

filohan’ny fokontany any an-toerana izany karatra izany ary tsy mahazo alalana hanjono izay

tsy manana an’io karatra io.

Ankoatra izany, nanangana dina ny fikambanana mba hanoherana ny fampiasana ny

ramikaoko izay tena olana. Dinam-pokonolona izay dina nampiharin’ny VOI any amin’ny

faritra iadidian’ny tsirairay avy.

Na teo aza izany, tsy nahavaha ny olana, ireo fepetra ireo fa mbola mitohy ihany ny

fampiasana ny ramikaoko. Izany indrindra no nahatonga ny Ministeran’ny jono niditra

antsehatra tamin’ny alalan’ny tetikasa ZAC199

tamin’ny taona 2006; ka ny tompon’andraikitra

tao anatin’izany tetikasa izany no niara-niasa tamin’ireo mpanjono tato amin’ny faritr’i

Maroantsetra mba hamahana ny olana vokatry ny fampiasana ny ramikaoko.

III-2-4-1- Ny fiaraha-miasa teo amin’ny mpanjono sy ny mpanao ny

tetikasa ZAC

Niara-niasa tamin’ny fikambanana mpanjono PCDDBA ny mpiandraikitry ny tetikasa

ZAC ny taona 2006. Naharitra iray taona ny fiaraha-miasa, izany hoe 2006 ka hatramin’ny

2007. Hanafoanana ny fampiasana ny ramikaoko no tanjona.

Niainga tamin’ny fanadihadiana ireo mpanjono ny fomba fiasa. Nojerena tamin’izany

ny karazana fitaovana ampiasain’ny mpanjono tsirairay. Ny valin’ny fanadihadiana no

nahitana fa mpanjono 25 no fantatra fa mampiasa ny harato ramikaoko. Nanatona ireo

vondronolona ireo ny tompon’andraikitra ao amin’ny PCDDBA sy ny tetikasa ZAC ka

nifampiresaka taminy.

Nesorina tamin’ireo ny ramikaoko ka nosoloana harato manara-penitra (1kg ary 5

tondro) ireo ramikaoko nampiasain’ireo mpanjono ireo. Izany hoe nomena harato ara-dalàna

tsirairay avy izy 25 nampiasa ramikaoko. Namatsy ireo fitaovana ireo ny tetikasa ZAC mba

hamahana ny olana eo amin’ny sehatry ny jono. Noraisin’ireo olona ireo ny harato izay

nomena azy ary nampiasainy.

198

Fanazavana nomen’i BE Alexis tompon’andraikitry ny jono andranomasina, monina ao Ankiakandrefana ny

25 martsa 2013 tamin’ny 2 ora ka hatramin’ny 3 ora sy sasany tolakandro. 199

ZAC: Zone d’Amenagement Concerter.

122

Tsy nijanona tamin’izay anefa ny fikambanan’ny mpanjono PCDDBA fa

nohamafisiny tamin’ny alalan’ny fangatahana tamin’ny ministera ny hamoahana lalàna

mifandraika amin’izany. Izany indrindra no nampiditra antsika amin’ny fepetra manaraka

noraisin’ny fanjakana manoloana ny olana atrehin’ireo mpanjono.

III-2-4-2- Famoahan’ny minisiteran’ny jono ny lalàna mandrara ny

fampiasana ny ramikaoko

Nangataka tamin’ny minisiteran’ny jono ny fikambanana PCDDBA ny mba

hamoahana lalàna manokana hahamafy orina ny dingana efa natao ny taona 2006. Nanaiky

izany fiaraha-miasa izany ny fanjakana ka namoaka ny « Arrêter » laharana 18/680/06 izay

mandrara ny fampiasana ny ramikaoko ao amin’ny baie d’Antongil tamin’ny 30 Oktobra

2006. Izany dia maneho fa tsy namela ireto mpanjono ireto ho irery ny fanjakana, fa niara-

nikaroka sy niara-namaha olana tamin’izy ireo izy. Nanao fanentanana sy fampahafantarana

an’izay lalàna izay ny tompon’andraikitry ny jono tao Maroantsetra rehefa nivoaka io lalàna

io. Izany hoe natao izay ahafantaran’ny olona rehetra izany lalàna izany alohan’ny

hampiharana azy. Rehefa nampiharina ireo rehetra ireo, hita fa nisy vokany saingy tsy

naharitra satria nijanona iray taona ny fampiasana ny ramikaoko. Izany hoe ny taona 2007 dia

foana ny fampiasana ny ramikaoko, taorian’izay anefa dia niverina indray ny fampiasana

izany ramikaoko izany.

Ny taona 2008 ka hatramin’ny 2012 dia tafaverina indray ny fampiasana ny ramikaoko

ary tsy nisy nahomby ny vahaolana naroso. Samy nanao izay tiany natao ny mpampiasa ireo

fitaovna ireo nandritra izany.

Namolavola vahaolana indray ny faritra Analanjirofo ny faramparan’ny taona 2012.

Nivoaka ny ―Arretée régionale‖ mikasika ny fitazonana ny ramikaoko, fivarotana ary ny

fampiasana izany ny taona 2013. Nampahafantarina ny mpanjono io lalàna io sady

nampiharina, saingy tsy nisy vokany ihany koa izany.

Samy nandamoka avokoa ny vahaolana rehetra na ny naroson’ny tompon’andraikitry

ny jono tany an-toerana na ireo mpanjono na ny naroson’ny ministeran’ny jono. Azo lazaina

ho tsy nahitana vahaolana ity olana mikasika ny ramikaoko ity.

Tsy ity olan’ny ramikaoko ity ihany anefa no tokony hikaroham-bahaolana fa eo ihany

koa ny fidiran’ny sambo vaventy aty amin’ny faritra iasan’ny mpanjono madinika sy ny tsy

fisian’ny fotoana ikatonan’ny fotoam-panjonoana. Ireo rehetra ireo dia samy manimba ny ho

avin’ny asa fanjonoana mitovy amin’ny ramikaoko kanefa tsy misy vahaolana azo aroso.

Noho izany, toa mijery fotsiny ny fanjakana sy ny tompon’andraikitra manoloana ireo olana

ireo fa tsy misy ny azony atao intsony satria tsy voafehin’ny lalàna ny mpanjono.

123

Mitombo andro aman’alina anefa ny fahasimbana aterak’ireo toe-javatra ireo ary

ahiana ho maro ireo karazan-trondro ho lany tamingana raha izao no mitohy. Tsy tafandry

mandry ireo tompon’andraikitry ny jono sy ireo mivelona amin’ny asa fanjonoana fa mitady

vahaolana mba tsy ho tonga amin’izany fahasimbana fara-tampony izany.

Ny vahaolana eritreretina naroso manaraka dia tsy hiady amin’ireo olana hita teo aloha

intsony fa hitady vahaolana vaovao. Fanangana toerana iray na maromaro hiarovana ireo

trondro tsy ho lany tamingana no fepetra noraisina.

III-2-4-3- Ny fananganana tahirin-daoko harovana

Rehefa tsy nahomby ny ady tamin’ny fampiasana ireo karazana harato tsy ara-dalàna

dia mitady vahaolana hafa ireo tompon’andraikitra sy ireo mpanjono. Ny fitehirizana ireo

trondro tsy ho lany tamingana no vahaolana hitan’izy ireo.

Ny fomba hanatanterahana izany dia ny fananganana tahirin-daoko harovana. Izany

hoe miara-mamaritra ny toerana izay atokana mba harovana any an-dranomasina ny

fokonolona sy ny mpanjono. Hiarahan’ny rehetra manapaka ihany koa ny velaran’ilay faritra

ho harovana. Iny toerana voafaritra iny dia harovana tahaka ny fiarovana ny valan-javaboary.

Ny mampiavaka azy amin’ny valan-javaboary dia azo atao ihany ny manjono ao fa amin’ny

fotoana voatokana sy voafetra. Tsy misy mahazo manjono na mamintana amin’izany toerana

izany ankoatr’io fotoana voatokana io. Natao izany mba tsy hahafoana ireo karazan-trondro

maro samihafa. Tsy fotoana mampanatody na mampitomba habe ny trondro ny fotoana

anjonoana ao amin’io toerana io fa fotoana efa mahalehibe azy.

Harato 4 na 5 tondro mihoatra sy ny fintana no fitaovana ampiasaina amin’izany. Tsy

ekena ny harato kely maso sy ny fitaovana hafa fankamamoana ary ny hafa manohitohina ny

fiainan’ny trondro. Misy lafiny mahatsara izany saingy misy ihany koa ny lesoka tamin’ny

fepetra noraisina.

- Ny lafiny tsara:

Mety hanova ny fomba fisainan’ny mponina sy ny mpanjono ny fametrahana io

tetikasa momba ny tahirin-daoko io, satria mitaky ny fiaraha-miasa amin’ny vahoaka ny

fanatanerahana azy. Tsy maintsy ataon’ny tompon’andraikitra ny mandresy lahatra ny

vahoaka amin’io tetikasa io. Tsy maintsy beazina ny vahoaka mba hahamora kokoa ny

fandresen-dahatra. Tsy maintsy tezaina hanana toe-tsaina hitahiry ny harena voajanahary izy

ireo. Omena torohevitra sy torolalana maro samihafa izy ireo mba hahatanteraka izany.

Mitaiza sy manefy ny fomba fisainan’ny mponina ireo torolalana sy fanabeazana ireo ka

hampitsiry ny fitiavany hitahiry ireo harena voajanahary indrindra ny any an-dranomasina.

124

Tsy hijanona amin’ny faritra kely fotsiny izany rehefa resy lahatra ny tsirairay fa mety hiitatra

ho amin’ny ranomasina iray manontolo.

- Ny lafiny ratsy:

Mety tsy hiombon-kevitra amin’izay fananganana ny tahirin-daoko izay ny rehetra.

Mety tsy hanaraka ny toromarika sy hanaiky ny fanapahan-kevitra horaisina ihany koa.

Hiteraka olana sy korontana eo anivon’ny fiarahamonina izany tsy fifanarahana izany ka

hampizarazara sy hiteraka ady eo amin’izy ireo.

III-2-4-4-Ny lesoka tamin’ireo fepetra noraisin’ny fanjakana sy ny

tompon’andraikitra.

Nifantoka tamin’ny lafin-javatra telo ny vahaolana naroso teo anatrehan’ny olana

mahakasika ny fitotonganan’ny vokatry ny jono an-dranomasina tany amin’ny faritr’i

Maroantsetra.

Ny lafin-javatra voalohany, niompana amin’ny lafiny fitaovana. Izany hoe novatsiana

fitaovana ara-dalàna ireo mpanjono mampiasa ramikaoko mba hialany amin’ny fampiasana

izany ramikaoko izany.

Ny lafin-javatra faharoa kosa, ny fanamafisana ny lalàna efa misy mikasika ny

fampiasana ny ramikaoko. Nohamafisina io lalàna io izay niafara tamin’ny fampidirana am-

ponja ireo tratra mandika lalàna eo amin’ny fampiasana fitaovana.

Ny lafin-javatra fahatelo farany, nifantoka tamin’ny fomba hitehirizana ireo trondro

tsy ho lany tamingana.

Ireo rehetra ireo anefa, tsy nahavaha tanteraka ny olana. Vao mainka nihamaro ny

nampiasa ny ramikaoko. ―Ny fanadihadiana natao no hanitana fa ny taona 2005, ramikaoko

32 no nampiasaina tato amin’ny faritry ny Helodranon’Antongil. Ny volana Mai 2012,

niakatra any amin’ny 185 ny isany. Nananika any amin’ny 250 ny taona 2013‖200

. Midika

izany fa tsy nahavaha ny olana ny vahaolana naroso, satria, arakaraky ny fisesin’ny vahaolana

no vao mainka nitombo ny isan’ny ramikaoko nampiasaina. Tsy nifanaraka tamin’ny olana

misy ny vahaolana naroso. Ny tsy fahafantaran’ny mpanome vahaolana ny tena olana fototra

no antony nahatonga izany.

Ny tsy fitsinjovana ny taranaka

Ny fahaverezan’ny foto-pisainan’ny Malagasy mahakasika ny fitsinjovana ny ain’ny

taranaka no olana azo tsapain-tànana.

200

ANDRIAMAHARAVO(S) & RAHARINAIVO (H.CH) & RASOARIMANANA(B), Rapport d’étude sur les

impacts écologiques, sociaux et économiques de l’utilisation des sennes de plage p3 « En 2005, 32 sennes de

plages ».

125

Mamy tamin’ny Malagasy tokoa izany taranaka izany. Fitsinjovana sy fitsimbinana ny

taranany no nahatonga azy hametraka lalàna maro samihafa hiarovana ny zavaboary sy ny

tontolo manodidina azy. Napetrany ny fady isan-karazany, ankoatra ny fiarovana ny tenany.

Napetrany ihany koa izany ho fiarovana ny tontolo manodidina azy mba tsy ho simba. Ohatra

amin’iny faritra Maroantsetra iny, misy renirano atao hoe Vatobe izay tsy azo ampiasana

harato rehefa haka hazandrano ao aminy. Ny fintana ihany no azo ampiasaina rehefa haka

trondro ao. Raha hilatsahana harato io renirano io, milatsaka mivatravatra ny orana. Tondraka

ny rano ka miafara amin’ny faharendrehan’ny tanàna.201

Finoana sy fepetra napetrak’ireo

Ntaolo izany mba hitsinjovana ny taranaka any aoriana ka tsy ho lany taranaka ny trondro.

Very izany toe-tsaina izany ankehitriny noho ny adim-piainana sy ny fandrosoana izay toa

mametraka fa lany andro ny fisainana Ntaolo ka tsy misy mieritreritra ny taranaka ho avy

intsony. Toa ny tena ihany no eritreretina ankehitriny. Manjaka izany toe-tsaina satria tsy

misy miraharaha ny lalàna mifehy ny zavaboary sy ny tontolo iainana intsony. Izay toe-tsaina

izay no raiki-tapisaka ao anatin’ireo mpampiasa ny ramikaoko fa tsy mitsinjo lavitra akory.

Olana mipetraka ihany koa ny fomba fiheveran’ny ankamaroan’ny olona ny harena

iombonana. Vitsy ny mahatsapa fa tomponandraikitra amin’ny fiarovana ny fananana

iombonana ny tsirairay. Ny zava-misy hita ombieny ombieny ny fanimbana no andraisan’ny

tsirairay anjara fa tsy ny fiarovana sy ny fikarakarana. Fototry ny olana momba ny jono

atrehin’i Maroantsetra sy ny manodidina araka izany ny fananan’ny mponina ireo toe-tsaina

ireo. Raha mbola izay toe-tsaina izay manjaka dia tsy ho voavaha mihitsy io olana io. Noho

izany, tsy misy afa-tsy ny fanovana ny toe-tsaina no ahafahana mandroso.

III-3- Ny fiatrehan’ny mpanjono any amin’ny firenen-kafa ny zava-misy

manodidina ny jono sy ny fiovam-piainana misy ankehitriny.

Firenena maro ivelan’ny firenentsika no miaina sy mivelona amin’ny asa fanjonoana.

Nanana ny fomba iatrehany ireo zava-nisy manodidina ny asa fanjonoana izy ireo. Nanana

ihany koa ny paikady sy ny fomba fiasa entina hanatsarana sy hampandrosoana ny sehatry ny

jono. Anisan’izany ny faritry ny Afrika andrefana izay manana firenena maro mivelona

amin’ny asa fanjonoana toy an’i Nigeria, Zambie, Guinée, Burkina Faso sy ny sisa. Niatrika

toe-javatra maro ireo firenena ireo teo amin’ny sehatry ny jono. Tao ny olana sy ny zava-

manahirana maro samihafa. Tsy rendrika tao anatin’izay anefa izy ireo fa nanao ny dingana sy

ny hetsika maro mba ho fanatsarana sy ho fampandrosoana ny sehatry ny jono.

201

Araka ny fanazavana nomen’i Jean Frédéric ny 07 Martsa 2013, tamin’ny 6 ora hariva.

126

Anisan’ny fomba iray mahatonga ny olona iray handroso ny fahaizana maka tahaka ny

fomba nahombiazan’ny hafa. Noho izany, azo atao tsara ny mandray ireo fomba fiasa sy ireo

paikady nampahomby ireo firenen-kafa ireo mba ho fampandrosoana ny aty amintsika.

Voakasik’izany ny ao Ankiakabe. Izay no manosika antsika hijery ireo zava-nisy tany

amin’ireo firenena ireo mba hahitana ireo paika sy ireo fomba fiasa nahombiazan’izy ireo.

III-3-1-Ny zava-misy eo amin’ny sehatry ny jono any Afrika andrefana

Miaina sy mivelona amin’ny asa fanjonoana sy ny vokatry ny jono ny

ankamaroan’ireo firenena maro any Afrika andrefana ary mahantra ny ankamaroan’izy ireo,

vinavinaina ho fito tapitrisa ny olona mivelona amin’ity sehatrasa ity amin’iny faritra iny.202

Ao anatin’ireo fito tapitrisa ireo, misy ny tena mpanarato, misy ny mpamoto-barotra, misy ny

mpamadika trondro ho lasa trondro maina na laoko sira fotsiny.

III-3-1-1-Ireo olana atrehin’ny mpanjono

Ny fahantrana no olana lehibe indrindra atrehin’ny mpanjono any Afrika andrefana.

Miaina eo anivon’ny fahantrana ny ankamaroan’ny olona mivelona amin’ny asa fanjonoana

sy ny vokatry ny jono. Izany hoe mahantra ny ankamaroan’ireo olona fito tapitrisa izay

mivelona amin’ny asa fanjonoana hita manerana ny Afrika andrefana ireo. Noho izay

fahantrany izay, tsy ampy ny fitaovana eo am-pelantanan’ireo mpanjono ka lasa tsizarizary ny

sehatry ny asa fanjonoana, zara raha hahavelona ny ankohonana ny vola azo. Ahina ny

haharava ny sehatry ny jono amin’ny faritra maro manerana ny Afrika andrefana.

Olana hita atrehin’ny sehatry ny jono any Afrika andrefana ihany koa ny tsy

fananan’ireo mpanjono ny fahaiza-manao mahakasika ny jono. Maro amin’ireo mpanjono no

teo amin’ny sehatrasa hafa teo aloha kanefa noho ny fisian’ny olana teo amin’izay sehatrasa

nisy azy izay dia nivadika ho amin’ny sehatry ny asa fanjonoana ny ankamaroan’ny mponina.

Tao anatin’izay fiovana tampoka izay anefa, tsy nisy ny karazana fanofanana na fizaran’asa

natao fa samy nandeha amin’izay saim-pantany. Vokany, tsy nahitana fahombiazana sy

vokatra tsara loatra ny asa fanjonoana, satria nitsipozipozy ny sehatry ny asa fanjonoana. Tsy

azo nianteherana ho foto-pivelona izany.

Anisan’ny olana miseho eo amin’ny tontolon’ny asa fanjonoana amin’ny faritry ny

Afrika andrefana ihany koa ny tsy fanarahan-dalàna. Maro amin’ireo mpanjono no tsy

miraharaha ny lalàna mifehy ny jono sy ny harena anaty rano. Mba hitsinjovana ny ho avin’ny

asa fanjonoana dia napetraka fa misy ny fotoana izay tsy hahazoan’ ny mpanjono manjono toy

202

ORGANISATION DES NATIONS UNIES, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, Photos

et données produites par les Unités de Coordination Nationale , 2002 : « L’on estime à plus de sept millions le

nombre de pauvres d’ Afrique de l’Ouest qui vivent plus ou moins de la pêche » .

127

ny amin’ny fotoana anatodizan’ny trondro ary misy toerana ihany koa izay tsy azony

anjonoana toy ny amin’ny vinany sy ny toerana fanatodizan’ny trondro. Napetraka ihany koa

fa misy ny karazam-pitaovana izay tsy azo ampiasaina toy ny dinamita, ny poizina. Tsy

manome lanjan’ireo lalàna ireo anefa ny maro amin’ireo mpanjono any amin’ny faritry ny

Afrika andrefana. Mitovy tsy misy valaka amin’ny lalàna sy fepetra napetraka tao amin’ny

fari-dranomasin’i Maroantsetra ihany ireo toe-java-misy ireo.

Olana ihany koa ny haintany, ny rivo-doza, ary ny fifindra-monin’ny trondro, miteraka

fahasahiranana ho an’ny mponina ireo toe-javatra ireo. Ireo no olana lehibe atrehin’ny

mpanjono sy ny tontolon’ny asa fanjonoana manerana ny Afrika andrefana iray manontolo.

Tsy indray miseho amin’ny toerana iray anefa ireo olana rehetra ireo fa mizarazara amin’ny

faritra sy ny toerana manerana ny Afrika andrefana. Manao ahoana àry ny fisehon’ireo olana

ireo any amin’ny firenena sy ny faritra samihafa any Afrika andrefana?

Iray amin’ny firenena mandrafitra ny faritry ny Afrika andrefana i Burkina Faso izay

ahitana ny tanànan’i Sandogo. Ny haintany ny olana atrehin’ny mponina ao. Maina ny tany ka

tsy azo ambolena, ny fambolena anefa no foto-piveloman’ny mponina. Noho io toe-javatra io,

nivarina tamin’ny asa fanjonoana ny ankamaroan’ny olona tao an-tanàna.203

Olana faharoa, araka ny efa voalaza teo ambony dia mpamboly ny mponin’ny

Sandongo teo aloha ka ny fomba fambolena sy ny tekinika tao anatin’izany fambolena izany

no tena ananany. Mbola tena zava-baovao taminy ny sehatry ny fanjonoana. Izany hoe tsy

manana fahaiza-manao mahakasika ny jono sy ny fikirakirana ny vokatry ny jono ny mponin’i

Sandogo.

Olana natrehin’ny vahoakan’i Sandogo ihany koa ny fisian’ny voay, mba hahafahana

manohy ny asa fanjonoana na dia eo aza ny haintany dia nanamboatra toha-drano ireo

mpanjono, rehefa vita anefa ny toha-drano dia nifindra monina ao amin’ilay rano ny voay izay

mampidi-doza ho an’ireo mpanjono204

. Ny fomba amam-panao any Sandogo anefa dia

mametraka fa zava-masina ny voay ka tsy azo vonoina. Noho izay fomba amam-panaon’ny

mponina izay dia sarotra ny hamahana ny olana ary ny fihetsiky ny mponina, aleon’izy ireo

ny manaraka ny fombafomba toy izay hanaraka ny lalàna apetraky ny fanjakana mba

hampandeha tsara ny asa fanjonoana. Zava-doza anefa no ateraky ny fisian’io voay io ho

an’ireo mpanjono, araky ny voalazan’i Tubo Zongo izay lehiben’ny vondrona mpanjono ao

203

« Le village de Sandogo, au Burkina Faso est victime de la sécheresse qui ne cesse de dévaster le Sahel

dépuis le début des années 1970 , les habitants de Sandogo, des cultivateurs pour la plupart, ont appris à pêcher

pour s’en sorti r ». Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, p2 204

« Il y avait aussi le problème des crocodiles qui avaient migré des rivières avoisinantes vers le barrage »,

Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002, p2.

128

Sandogo: ―tsy ela izay io voay io dia nihinana tongotry ny mpanjono iray, ary simbainy ihany

koa ny harato mba hihinanany ny trondro ao anatiny.‖205

Izany hoe: ny harato alona na avela

any anaty rano, sady simba ary tsy tratra intsony ny trondro voatazona ao anatiny. Hita araka

izany fa fahavoazana lehibe no mahazo ireo mpanjonon’i Sandogo noho ny fisian’io voay ao

amin’ny toha-drano io.

Niatrika olana lehibe ihany koa ny vondrona mpanjono tany Guinée, ny olana ho azy

ireo dia ny fisian’ny sambo mpanjono206

izay tsy manara-dalàna207

, ny harato ampiasainy dia

harato kely maso no sady be velarana tarihina ao aorian’ny sambo ary entina mandehandeha

mba hahatratrarana ny trondro rehetra mandalo ao anaty rano. Tsy i Guinée irery no tratran’ity

olana ity fa saika ny morontsiraka ao Afrika andrefana iray manontolo.

Manimba zavatra betsaka ireo sambo mpanjono ireo, anisan’izany ny harato milona ao

anaty ranomasina sy ny trondro voafandrika ao, satria, mandray ny zavatra rehetra ao anaty

rano izay mifanena aminy ny harato ampiasainy.

Mpanjono telo alina no miankina sy mivelona amin’ny sisin-dranomasin’i Guinée. Ny

olan’ireo mpanjono ireo, tsizarizary ny fitaovana eo am-pelantanany (minimum agin), ka

manao vy very ny ainy ireo mpanjonon’i Guinée ireo mba hanenjehana ny vokatra, izany hoe

na dia efa ratsy sy mampididoza aza ny toetrandro ka tsy tokony hanjonoana dia miroso ihany

ny mpanjono (maximum de risque). Nanimba ny vokatry ny jono tany Guinée ny fidiran’ny

sambo mpanjono. ―Taloha 50.000 taonina isan-taona ny vokatra azo, ny zavatra tsapa anefa

dia nihena izany taona vitsivitsy taty aoriana‖208

. Tandindomin-doza ny fiainan’ny

vondron’ny mpanjono sy ny harena an-dranomasina noho io toe-javatra io. Te hiaro ireo

vondron’ny mpanjono sy ireo harena an-dranomasina ny fanjakana saingy izao ny olana, sady

tsy manam-bola no tsy manam-pitaovana izy ireo. Tena lafo ny fanaraha-maso ny harena an-

dranomasina sy ny fitaovana ampiasaina amin’izany.

Ho an’ny firenena efa matanjaka kokoa dia mampiasa sidina anabakabaka sy ny radara

mba hanarahana maso ny harena an-dranomasina. Tsy tratran’ny ankamaroan’ny firenena na

ny fanjakana maro amin’ny faritra Afrika andrefana anefa izany. Niezaka nanakana ireo

205

Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002, p2 : «Il y a

quelque temps, un crocodile a mangé le pied d’un nourrisson, et ces animaux détruisent les filets pour manger les

poissons qui ysont piégés. » 206

Sambo mpanjono : Chalutiers 207

« Les chalutiers de pêche industrielle qui pêchent illégalement dans les aux côtièrs posent de sérieux

problèmes aux pauvres communautés de pêche à Guinée ». Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie

des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002 , p8. 208

« Dans le passé, les estimations officielles chiffraient les captures de ces pêcheurs à 50.000 tonnes par an ;

mais il est constaté au cours des dernières années que leurs prises ont diminué ». Organisation des Nations

Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002 , p8.

129

sambo mpanjono ny mpanjonon’i Guinée sy ny mpitondra fanjakana tao kanefa mbola nitohy

hatrany izany. Araka ny fanazavana nomen’i Souleymane Contée, ―mbola manohy ny

fandikan-dalàna hatrany ireo sambo mpanjono ireo ka manjono amin’ny toerana izay

anatondizan-trondro sy amin’ny faritry ny vinany izay toerana tena misy ireo trondro‖209

.

Izany hoe misy ny fandikan-dalàna ataon’ireo sambo mpanjono ankoatra ny harato

ampiasainy izay tsy manara-dalàna toy ny ny fanjonoana amin’ny toerana izay anatodizan-

trondro sy amin’ny vinany, ny fampiasana fitaovana mahery vaika izay manimba ny harato sy

ny fitaovan’ireo mpanjono madinika.

Matetika ihany koa dia mandona ny lakan’ireo mpanjono madinika ny sambo

mpanjono ka miteraka fahafatesana ho an’ny mpanjono madinika. Hoy i Mamadou: ―maty

noho ny fandonana nataon’ny sambo mpanjono ny rahalahiko sy ny mpanjono efatra hafa210

‖.

Azo vinavinaina ho 450 isan-taona ny loza ateraky ny fidiran’ny sambo mpanjono ao Guinée,

araky ny antontanisa nomen’ny fanjakana.

Ny zava-nisy tany Gambie izay ahitana ny tanànan’i Tanji indray koa dia vondron’ny

mpanjono ahitana mpikambana 12.000 ka hatramin’ny 15.000211

. Eo amin’ny findramam-bola

ny olana atrehin’izy ireo. Efa maro ny mpikambana amin’ny vondrona mpanjono. Maro ny

lakana ampiasaina. Mampiasa lakana madinika 212

50 ny mpanjono 300 ao Tanji. Tsy

mahafeno fepetra amin’ny fiaraha-miasa amin’ny Banky momba ny findramam-bola izy

ireo213

. Maro amin’ny mpikambana amin’ny vondrona mpanjono ao Tanji no tsy mahay

mamaky teny sy manoratra indrindra ny vehivavy. Olana ihany koa ny tsy fananan’izy ireo

antoka noho ny tsy fahampiana sy ny faharatsian’ny fitaovana ka sarotra amin’ny Banky ny

hatoky fa hahaloa ny vola takina aminy izy ireo. Mahatonga ny Banky hisalasala amin’ny

fanampiana azy ireo ihany koa ny fifindran-toerana matetika ataon’ireo mpanjono ao Tanji.

Ireo no olana misakana ny fandrosoan’ny asa fanjonoana tao Tanji.

209

« Les chalutiers industriels continuent d’enfrindre les règles parce que c’est la zone où l’on trouve du poisson

en grande quantité. C’est aussi la zone où les poissons se réproduisent ». Organisation des Nations Unies, La

pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002 , p8. 210

« Mamadou Bangoura, du village de Bongolon, en témoigne: « J’ai perdu mon frère en mer suite à l’incursion

d’un gros chalutier industriel. Lui et quatre autres personnes sont morts dans leur bateau qui a été entièrement

détruit par une collision avec le chalutier ». Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en

Afrique de l’Ouest, 2002 , p8. 211

« Tanji, une communauté de pêche de 12.000 à 15.000 personnes sur la côte gambienne (…) ». Organisation

des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002 , p6. 212

Embarcation : lakana madinika vita amin’ny hazo. 213

« La communauté de pêche de Tanji n’avait jamais pu réunir les conditions exigées par les banques pour

obtenir des crédits ». Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest,

2002 , p6.

130

Ny fisaratsarahana eo amin’ny samy mpanjono ny zava-misy any Nigeria. Izany hoe

tsy misy ny fiombonana sy ny fiaraha-miasa mba hahitana ny fahombiazana fa samy mitady

ny fomba hahombiazany ny tsirairay. Noho izany fomba fiasa izany dia teraka ny fifaninana

sy ny fifanenjehana eo amin’ny samy mpanjono ary miafara amin’ny ady. Olana ho an’ny

mpanjonon’i Nigeria ihany koa ny tsy fahaizana mitantana ny harena anaty rano.

III-3-1-2-Vahaolana noraisin’ny Afrikanina tandrefana

Tsy nijery fotsiny anefa ireo tompon’andraikitry ny jono manerana ny Afrika

andrefana teo anatrehan’ireo toe-javatra ireo. Niezaka nitady vahaolana niombonana ry zareo.

Niezahina naparitaka manerana ny faritra sy ny firenena any Afrika andrefana ny vahaolana

mifanandrify amin’izany.

Anisan’ny vahaolana noraisina ny fampidirana ny programa PMEDP214

mba hanampy

sy hiahy ireo mpanjono fito tapitrisa any Afrika Andrefana eo anatrehan’ny olana sy ny zava-

manahirana mianjady aminy. Ny tanjon’io programa io dia ny hampaharitra ny asa fanjonoana

izany hoe hanampy sy hiahy ireo mpanjono mba hahatonga ny asa tsy ho rava na ho foana.

Notanterahina izany tanjona izany tamin’ny alalan’ny fomba fiasa (approche) AMED215

. Tao

anatin’io fomba fiasa io dia nisy ny fanarahana maso ankaiky ny asa fanjonoana sy ny

fanampiana maro samihafa natao tamin’ireo mpanjono. Tsy ny resaka fanjonoana fotsiny no

nojerena tao anatin’izay fa ny maha olona ireo mpanjono iray manontolo. Izany hoe tsy

fanampiana amin’ny fitaovam-panjonoana na amin’ny torohevitra momba ny jono irery no

nomena fa hatramin’ny fomba hiatrehana ny fiainana iray manontolo. Fantatry ny PMEDP fa

efa manana fahaiza-manao kely eo am-pelantanany ireto mpanjono ireto kanefa ny

hampivelatra sy hampiroborobo ireo no sarotra aminy noho ny tsy fampian’ny fitaovana sy ny

fanofanana ary ny tetika amam-paika enti-miasa. Ny ezaka nataon’ny PMEDP dia ny ampiasa

ireo efa ampelantanana ireo izany hoe ny ampitombo sy anatsara ny fahaiza-manao kely efa

ananany (atous). Ny fahalemena kely sy ny tsy fahatomombanana eo amin’ireo mpanjono dia

ezahiny harenina sy tampenana na hatsaraina.

Nametraka principe ny PMEDP dia ny CCPR216

, nohamafisina ny tao anatin’io ny

lalàna sy ny fitsipika mifehy ny jono. Natao ny fomba rehetra nifehezana sy nanafoanana ny

endriky ny tsy fanarahan-dalàna rehetra. Natao izany mba hampaharitra ny asa fanjonoana,

mba tsy haharava azy fa mba ho lovain’ ny taranaka fara-mandimby.

214

PMEDP: Le Programme pour des Moyens d’Existence Durables dans la Pêche. 215

AMED: Approche des Moyens d’Existance Durables. 216

CCPR : Code de Conduite pour une Pêche Responsable.

131

Ankoatra ny mombamomba ny jono, nanome zavatra ilaina eo amin’ny maha olona sy

ilaina eo amin’ny fiarahamonina ny PMEDP toy ny fanabeazana, ny fanofanana momba ny

fitantanana sy ny fandaminana. Nomena fanampiana amin’ny lafiny sosialy toy ny trano, ny

sekoly, ny fiangonana ihany koa izy ireo. Nomena lakana na sambo sy ny fitaovana ilaina

amin’ny asa fanjonoana sy amin’ny fiainanana andavanandro ny fikambanana mpanjono .

Lazaina hoe maharitra ny asa fanjonoana raha toa ka afaka miatrika na miady amin’ny

fahantrana amin’ny alalan’ireo fahaiza-manao sy ireo tombontsoa eo am-pelantanany ny

fikambanann’ny mpanjono. Izany hoe na dia mandalo ny fotoan-tsarotra aza ny sehatry ny

jono dia afaka miatrika ireo mpanjono. Tsy rava ny asa fanjonoana any amin’ny vondrona

tsirairay noho ny fahaizana mampiasa ireo tombontsoa eo am-pelantanany.

Tsy mandavan-taona ny fahasahiranana eo amin’ny sehatry ny jono fa misy fotoanany,

toy ny rehefa mifindra monina ny trondro (migration annuelle de poisson), fotoanan’ny rivo-

doza, fotoanan’ny haintany. Ritra ny rano amin’ io fotoana io kanefa miankina amin’ny rano

ny fiveloman’ny mponina na eo amin’ny fambolena na eo amin’ ny fanjonoana. Miaina ao

anatin’ny fahasahiranana ny mponina mandritra ny vanim-potoana isehoan’ireo. Manampy

ireo fikambanana mpanjono na vondrona mpanjono hanatsara sy hampivoatra ny tetika

amam-paika entina miatrika izany mba hahatonga ny sehatry ny jono tsy ho resin’ny fotoan-

tsarotra ny PMEDP. Mila mpiahy toy izany foana ny vondrona mpanjono na dia efa

mahatsapa hoe mahavita tena aza mba hiarovana azy amin’ny fahantrana na fahasahiranana.

Izany hoe tokony hiara-miasa amin’ny programa toy ny PMEDP foana ny vondrona

mpanjono mba hahafahany miady amin’ny toe-javatra mety hanimba na mety handrava ny

sehatry ny asa fanjonoana.

Ankoatra ny fiaraha-miasa amin’ny programa toy ireny, zava-dehibe ihany koa ny

fitambaran’ny vondron’ny mpanjono hiady amin’ny fahantrana na ny fahasahiranana. Izany

hoe, tsy tokony hiady irery ny vondron’ny mpanjono na ny mpanjono eo anoloan’ ny

fahantrana fa tokony hiray hina. Ny vondron’ny mpanjono mitambatra no miara-miasa

amin’ny prôgrama toy ny PMEDP. Natao izany mba hanamorana kokoa ny fiaraha-miasa ary

manamora kokoa ny famahana ny olana.

Asa sahanin’io PMEDP io ihany koa ny famahana ny olana misy eo anivon’ ny

vondrona mpanjono, ohatra: olan’ny toerana. Mifanalavitra ny toerana misy ny mpanjono sy

ny toerana anjonoana dia miezaka ny PMEDP mamaha izay. Raha misy ny olana eo amin’ny

tsy fahampian’ny fanofanana dia miezaka ny PMEDP manome ny karazam-piofanana rehetra

ilaina. Ireo no vahaolana naroso teo anoloan’ny olan’ireo mpanjono manerana ny Afrika

andrefana. Nohezahin’ny PMEDP naravona tamin’ny alalan’ny fanampiana maro samihafa ny

132

olana natrehin’ny mpanjono. Samy nanana ny fomba nampiharany ireo vahaolana naroson’ny

PMEDP ireo ny tanàna tsirairay manodidina ny Afrika andrefana arakaraka ny fisehon’ny

olana any aminy. Ahoana ary ny fomba niatrehan’ny tanàna vitsivitsy manodidina ny Afrika

andrefana ireo olana ireo sy ny fomba nentiny namahana izany?

Ny haintany izay mahatonga fahasarotana eo amin’ny asa fambolena sy ny asa

fanjonoana ny olan’ny tanànan’i Sandogo izay hita ao Burkina Fasao raha tsiahivina. Nanao

toha-drano 217

lehibe izy ireo mba hahafahana manohy ny asa fanjonona eo anoloan’ny

fisian’ny haintany. Amin’ny alalan’io toha-drano io no ahafahan’ny mpanjono manao ny

asany. Izay no vahaolana hitan’izy ireo hiadiana amin’ny fahantrana nateraky ny haintany.

Tsy maintsy miaina amin’ny zava-misy mba hahafahana mivelona ara-dalàna.

Olana faharoa: tsy fahampian’ny fahaiza-manao eo amin’ny sehatry ny jono satria

mpamboly izy ireo teo aloha, noho ny haintany anefa dia nivadika ho mpanjono ka maro ny

zavatra tsy nananany fahalalana teo amin’izay sehatra izay. ―Nangataka fanofanana tany

amin’ny minisiteran’ny jono ireto mponin’i Sandogo ireto mba hahafahana mamaha ny

olana‖218

. Nanampy azy ny minisitera ka nanome fanofanana ho azy ireo. Natomboka

tamin’ny fianarana milomano ny fanofanana. Nitohy tamin’ny fomba fiasa sy ny fitantanana

izany. Sarotra ihany izany tamin’ny voalohany kanefa rehefa elaela zatra ka nandeha hoazy.

Ny fomba fiasan’izy ireo ankehitriny dia izay mahay milomano dia mampianatra ny hafa.

Izany hoe tsy misy ny fanofanana milomano avy amin’ny minisitera fa izay efa nahazo

fanofanana no mampita ny fahalalana azony amin’ny hafa mbola tsy mahay. Tsy amin’ny

fianarana lomano ihany izany fiaraha-miasa izany fa tamin’ny fanofanana rehetra nomena.

Noho ireo fanofanana nomena ireo dia afaka nametraka fomba fiasa vaovao ireo mpanjonon’i

Sandongo. Nahitana fahombiazana izany tetik’ady vaovao izany. Nanomboka nandefa trondro

maina tany an-drenivohitra ny vondron’ny mpanjono tao Sandogo.

Ny zava-nisy ihany koa, hatramin’izay ny lehilahy ihany no miandraikitra ny asa

fanjonoana. Izany hoe voatokana ho an’ny lehilahy ihany ny mikirakira ny jono sy ny vokatry

ny asa fanjonoana. Nanomboka nandray anjara ny vehivavy noho ny fanofanana nomena, ka

nianatra nanamaina trondro. Vokany, ny varotra sy ny fanamainana trondro no anjara

andraikitra noraisin’ny vehivavy. Ohatra manamafy izany, nanana olan’ny fanamainana

trondro i Aline Zongo tamin’ny voalohany. Taty aoriana voafehiny tsara izany. Ankehitriny

217

Barrage 218

« Une demande de formation fut adressée avec succès au Ministère chargé de la pêche ». Organisation des

Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002 , p2.

133

faly i Aline Zongo amin’io asany io satria nahazo vola ampy ivelomany sy ny ankohonany

izy.

Resy lahatra amin’ny hatsaran’ny tombontsoa azo avy amin’ny jono ny mponin’ny

Sandogo ary niakatra an-jatony ny isan’ny mpikambana ao amin’ny vondron’ny mpanjono.

Nahazo fanofanana ny mpanjono 20 tao anatin’izay mpikambana an-jatony izay. Nampita ny

fahalalana azony amin’ny tanora 60 izay mpamboly teo aloha. Naniry te hianatra ny

mombamomba ny asa fanjonoana izy ireo.219

Izay fomba fiasa izay no nampahomby ireto

mponin’i Sandogo ireto.

Ny fomba namahan’ny mponin’i Sandogo ny olana natrehiny ihany koa ny fifidianana

komity manokana hitantana ny vondrona mpanjono. Niantso ny tompon’andraikitra avy

amin’ny Ministera mba hanampy ireo komity ireo mandra-pahatonga azy hahazo traikefa sy

hanamafy ny fahaiza-manao efa ananany. Ny zavatra napetraka teo anivon’ny komity dia tsy

maintsy manaraka ny fepetra tapaka sy ny dingana rehetra efa napetraka ny mpikambana

tsirairay. Tapaka ihany koa fa samy mandoa hetra isaky ny trondro iray kilo ny mpikambana

tsirairay mba hahafahana manao ny tahiry iombonana any amin’ny banky. Ny vola

voahangona tamin’izay no nentina hanatsarana sy hanoloana ny fitaovana efa simba toy ny

―digue‖ izay miaro ny toha-drano ary nampiasaina hanesorana ny voay amin’ny faritra

anjonoana. Nahitana fahombiazana izay fomba fiasa noraisin’ny vondrona mpanjono tao

Sandogo izay. Ny tombony azon’izy ireo tamin’ilay hetra: tamin’ny fanomboan’ny

fanjonoana tany amin’ny taona 1999, lakana telo no nampiasaina. Niakatra ho telo ambiny

folo ny lakana nampiasaina nanomboka tamin’ny nampiasana ireo fomba fiasa ireo. Nahazo

harato roa amby roapolo sy harato atoraka dimy amby enim-polo ary angitrim-bintana efa-

jato. Nahazo lafaoro roapolo isa miampy ny kojakoja madinika ilaina amin’izany ny vehivavy

mpanamaina trondro na mpanaly laoko. Lasa mpanjono manana ny maha izy azy ny

mpanjono izay sahirana noho ny haintany teo aloha noho ireo tetika amam-paika vaovao

nampiasaina ireo. Mbola tsy mitsahatra ny fanatsarana izany hatramin’izao. Nahatsapa ny

mponina tao Sandongo fa azon’ny mpanjono atao ny mampivoatra sy manatsara ny sehatra

iasany amin’ny alalan’ny fiaraha-mientana eo amin’ny samy mpanjono arahina fanampiana

avy amin’ny fanjakana. Ao anatin’izay ny anjara asan’ny fanjakana ny manome ny

fanofanana sy ny torolalana fa ny anjaran’ireo mpanjono kosa ny mampihatra sy

manatanteraka izany.

219

« La communauté est aujourd’hui convaicue des opportunités qu’offre la pêche, et le groupe des pêcheurs de

Sandogo compte à présent une centaine de membres. Il y a 20 pêcheurs formés qui sont en mesure de transmettre

leurs compétences à plus de 60 jeunes cultivateurs, sans terre pour la plupart, qui désirent aussi apprendre ce

métier ». Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002 , p2.

134

Ny olan’i Guinée220

indray dia ny tsy fanarahan-dalàna ataon’ireo sambo mpanjono

izay mitera-doza ho an’ny mpanjono madinika. Noho io toe-javatra io, nisy fepetra noraisina

tao amin’ny tanànan’i Bongolon mba hampihena izany loza izany. Nahazo fanofanana

momba ny fanaraha-maso ny jono izy ireo noho ny fanampiana avy tany ivelany. Mpanjono

efatra no nahazo tombontsoa tao anatin’izany. Natao mba hahafahana mamantatra ny sambo

tsy manara-dalàna amin’ny alalan’ny fitaovana izay mifandray amin’ny zana-bolana221

Io

fiofanana io. Izany hoe nomena azy nandritra ny fiofanana ny fomba hahafantarana fa misy

sambo tsy manara-dalàna any amin’ny alalan’ny fitaovana. Afaka miantso ny

tompon’andraikitra izy rehefa hitany fa misy sambo tsy manara-dalàna ary manatona any ny

tompon’andraikitra rehefa avy eo. Raha lazaina amin’ny fomba hafa, mijery ny toerana

hitrangan’ny tsy fanarahan-dalàna no asan’ireo mpanjono. Miantso ny tompon’andraikitra izy

ka ireo no mandray ny fepetra tokony ho raisina avy eo. Nomena fitaovana hafa ankoatra ny

ilay fitaovana ahitana ny tsy fanarahan-dalàna ireo miandraikitra ny fanaraha-maso ireo toy

ny ―Gilet de sauvetage, imperméable, lampe torche‖ mba hahafahany miaro tena. Tsy

nihonona tamin’ny fanampiana avy tany ivelany fotsiny izy ireo fa nisy ihany koa ny

fandraisany anjara. Anisan’izany ny lasantsa nanatanterahana ny fanaraha-maso. Niantoka

izany ny vondron’ny mpanjono tao an-toerana. Nahitana fahombiazana izany rehetra izany ka

dia nahatsiaro ho afa-po i Ibrahim Sory Soremah, izay anisan’ny mpanjono nahazo fihofanana

tamin’izany fanaraha-maso ny harena an-dranomasina izany. Hoy izy ―faly aho noho io

tetikasa io. Nihena ny olana ny amin’ny sambo mpanjono nanomboka tamin’ny nahazoana ny

fitaovana fanarahana maso ny harena an-dranomasina, nihatsara ny fari-piainan’ny mpanjono

ary nanomboka nanangana trano vaovao aho‖. 222

Tany am-boalohany, toa tsy resy lahatra amin’ny fahombiazana ny amin’ny

andraisan’ireo mpanjono madinika ny fanaraha-maso ny harena an-dranomasina ny fanjakana.

Niezaka izy ireo nandresy lahatra ny fanjakana ka nitaona azy hiara-miasa aminy. Hoy i Hadj

Barry, tompon’andraikitry ny jono: ―tokony handresy lahatra ny fanjakana isika fa io tetikasa

io dia mampivondrona ny mpanarato hiady amin’ny sambo mpanjono.‖Tonga saina ny

fanjakana ary nahatsapa fa manampy azy ireo amin’ny fiarovana ny harena an-dranomasina

ny mpanjono madinika. Rahefa niseho izay, dia maro ny vondrona mpanjono amin’ny tanàna

220

Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002 , p6. 221

« Grace à une aide extérieure, quatre pêcheurs de Bongolon ont reçu une formation de base en surveillance des

pêches. Cette formation leur appris à localiser les chalutiers en infraction en utilisant un équipement manuel de

positionnement par satellite ». Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de

l’Ouest, 2002 , p8. 222

«Je suis enchanté par ce projet. Depuis qu’on nous a fourni l’équipement, nous avons eu moins de problèmes

avec les chalutiers. Maintenant, je m’en sors mieux et j’ai commencé à construire une nouvelle maison ».

Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002 , p8.

135

manodidina ny morontsirak’i Guinée no nitambatra ka nanatevin-daharana tamin’izany.

Nandresy ny mpanjonon’i Guinée ary ny zava-misy amin’izao, rehefa mahita ny mpanjono

madinika ny sambo mpanjono dia mandositra miala ny toerana izay tsy azony anjonoana.

Raha hiverenana ny olan’i Gambie izay ahitana ny tanànan’i Tanji dia ny tsy

fahafenoan’ny fepetra hafahana manao ny findramam-bola any amin’ny Banky. Tsy nionona

tamin’izay anefa izy ireo fa niezaka nitady vahaolana ny taona 2000. Nampidirina tao Tanji

ny fikambana TAFCDF izay miandraikitra ny fampandrosoana ny vondrona mpanjono. Ny

hanatsara ny fiainan’ireo vondrona mpanjono eo amin’ny lafiny sosialy sy ny toe-karena mba

hahafahany manao ny findramam-bola no tanjona tamin’io. Nahatsapa ny mpikambana

amin’ny vondrona mpanjono sy ny TAFCDF fa ilaina ny manatsara ny eo amin’ny

fitantanana sy ny firafitry ny vondrona mpanjono. Nifandray tamin’ny NACCUG izy ireo izay

miandraikitra ny resaka fampindramam-bola. Nanome fanofanana mikasika ny fitantanana

ireo vondrona mpanjono ireo io fikambanana io. Rehefa vita ny fanofanana momba ny

fitantanana dia nanome vola mitentina 15.000 dolara ny TAFCDF mba hahafahana

mampandeha ny findramam-bola. Mandefa solontena ny vondron’ny mpanjono tsirairay

rehefa misy fomba fampiasana ―credit‖ vaovao.

Natsangana ny komity hanara-maso ny vola indramina sy ny fivezivezen’ny vola mba

hampizotra tsara ny fiaraha-miasa. Raha misy ny hilana ny fanofanana dia manome boky ny

NACCUG izay manambara ny fomba fitantanana ny vola. Nanapa-kevitra ny mpikambana fa

handoa tsipaipaika isam-bolana mandritra ny enim-bolana na 40 dolara mialoha ny

findramam-bola mba hahafahana manao ny findramam-bola ankoatra ny 15.000 dolara

nomen’ny TAFCDF. Azon’ny mpikambana atao ny mindrana vola amin’ny anarany

manokana na amin’ny anaran’ny vondrona. Tamin’ny fiandohan’ny taona 2000, mpikambana

65 no nanao ny findramam-bola, ny volana Aogositra 2002, tafakatra ho 180223

ny

mpikambana nanao izany findramam-bola izany.‖ Ny zavatra hita dia nahomby izy ireo

tamin’izany findramam-bola izany ary porofo azo tsapain-tanana tamin’izany fahombiazana

izany ny nahafahan’ny vondrona mpanjono nanangana birao, ny volan’ny vondrona no

nividianana ny biriky, nividianana ny fitaovana samihafa nananganana izany.

Nanana ny fomba niatrehany ny olana tany aminy ny mpanjonon’i Nigeria. Ny

fanatsarana ny tontolon’ny asa fanjonoana sy ny fahafahana mitantana io asa fanjonoana io

no zavatra tena nilain’izy ireo. Tokony hisy ny lalàna miaro ny zon’ny mpanarato na ny

mpanjono. Misy ady eo amin’ny samy mpanjono ka ny fametrahana ny vondrona manodidina

223

« La mutuelle de crédit de Tanji a démarré avec 65 membres en 2000 et en comptait 180 en août 2002. »

Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002 , p6.

136

ny toha-dranon’i Tiga any avaratr’i Nigeria dia maneho fa misy ny fanelanelanana atao

amin’ny ady eo amin’ny samy mpanjono. Mirefy 30.000 hekitara ny toha-dranon’i Tiga izay

niorina efa 30 taona lasa. Mamelona sy mamatsy olona any ho any amin’ny 10.000 izay

mpamboly io toha-drano io. Noho ny haintany anefa maro tamin’ireo mpamboly ireo no

nivadika ho mpanjono. Ny zava-nisy teo amin’ny sehatry ny jono anefa, toa tsy nahomby

loatra ireo mpanjono noho ny fisaratsarahana na tsy fivondronana. Izany hoe tsy nisy ny

fiombonana teo amin’ny samy mpanjono fa nandeha tsirairay izy ireo. Anisan’ny nahatonga

ny tsy fahombiazana ihany koa ny tsy fahaizan’ireo mpanjono mitantana ny harena anaty rano

toy ny fampiasana ny poizina, ny dinamita ho fitaovana hakana trondro.

Niditra an-tsehatra ny departemantan’ny jono tamin’ny fiarovana ny harena anaty

rano. Nampiditra tetikasa hiara-hiasa hanelanelana ny fanjakana sy ny vondron’ny mpanjono

mba hahafahana manamora ny fitantanana ny harena anaty rano sy mba hampivondronana ny

fanjakana sy ny vondron’ny mpanjono no vaindohan-draharaha. Nizara trakita misy ny

torohevitra mikasika ny fomba fikajiana ny harena anaty rano. Nomena fihofanana ireo

mpanjono. Miisa 200 ny mpanarato nahazo tombontsoa tamin’izany. Tao anatin’izany

fiofanana izany no nanomezana ny fomba fanjonoana ara-dalàna mba hahafahana mikajy ny

hareana anaty rano. Nanao petra-bola ihany koa ireo vondrona mpanjono mba hahafahana

manao findramam-bola izay azo efaina tsikelikely. Ampiasaina hividianana fitaovana sy am-

pandehanana ny asa io vola nindramina io. Nentanina ireo mpanjono mba hanangana

fikambanana na vondrona mpanjono hiaro sy hitantana ny harena anaty rano. Nampianarina

sy nentanina mihitsy izy ireo mba ho tomponandraikitra amin’ny fitantanana sy fiarovana ireo

harena anaty rano ireo. Mba hahafahana mampitambatra azy ireo na mampijoro ilay

fikambana na dia novahana aloha ny ady eo amin’ny samy mpanjono. Nezahina nalamina ireo

mpanjono ary nozaraina ny toerana nanjonoana. Nitsangana ny fikambana rehefa nivaha ny

ady. Nampian’ny fanjakana ny fikambanana mba hividy zana-trondro224

hampitomboana ireo

trondro efa ao anaty rano. Anisan’ny fikambanana nijoro tamin’izany ny Rurum.

Nanatsara sy nanova ny fiainan’ireo mpanjono izany fomba fiasa vaovao izany, hoy

Dabo Sule, mpitan-tsoratry ny fikambanana mpanjono Rurum nanazava ny fiovana

nentin’izany teo amin’ny fiainany. ―Afaka nandefa ny zanako tany amin’ny Oniversite sy tany

amin’ny Kolejy ary mbola afaka nanorina trano noho ny fahombiazana teo amin’ny sehatry

224

Alevin

137

ny jono225

.‖ ―Mpikambana hafa ao amin’ny Rurum i Yunusa Dankisha izay mpamoto-barotra

na mpiala-kantoka trondro nanambara ny fahombiazana azony: nahavita nanorina trano,

nividy bisikileta izay ilaina amin’ny asany ary nahavita nandefa ny zanany nianatra amin’ny

―Institut d’Etudes Islamique.‖226

Fiovana azo tsapain-tànana ny fandraisan’ny vehivavy an-

tànana ny asa fanjonoana sy ny lafiny toe-karena. Zava-dehibe izany fandraisana an-tanana

ataon’ny vahevavy izany. Taloha ny lehilahy ihany no niandraikitra ny asa fanjonoana,

ankehitriny anefa dia afaka mandray anjara amin’ny asa fanjonoana sy ny fampandehanana ny

lafiny ekonomika ny vehivavy noho ny fanatsarana natao. Hajia Bintu Saibu dia nanome

fanampiana tamin’ny alalan’ny fanofanana ny vondron’ny vehivavy mpivarotra trondro tao

amin’ny fikambanana Rurum. Vadina mpanjono ireo vehivavy mpivarotra trondro ireo ary

nitarika azy ireo hahita lalam-barotra i Hajia Bintu Shaibu. Ny vokatra azon’ny vadin’izy ireo

ihany no amidin’izy ireo tamin’ny voalohany, amin’izao, efa maka trondro amin’ny mpanjono

hafa sy amin’ireo mpamoto-barotra ireo vondrona vehivavy ireo. Vokany, afaka nividy

fitafiana tsara sy sakafo tsara ho an’ny zanany ireo vehivavy mpivarotra tao anatin’ny

fikambanana ary ankehitriny dia mahaloa tsara ny saram-pianaran’ny zanany. Noho izay

fahombiazana rehetra izay dia nihatsara ny fifandraisan’i Bintu tamin’ny vadiny.

Nividy trondro amin’ny mpamoto-barotra ary hamainina izay vao amidy I Suaba

Dabo. Tao antin’ny vondrona vehivavy mpivarotra trondro izy ary nahita tombony, satria,

afaka nandefa ny zanany tany amin’ny sekoly fanabeazana fototra. Tsy nisy fanampiana avy

amin’ny vadiny akory kanefa vitany irery. Niova ny fiainan’ireo vondrona mpanjono. Taitra

noho izay fiovana izay ny fanjakana ka nitady lalam-barotra ho an’ireo vondrona mpanjono

ireo. Ny tena nahagaga, tsy nisy fandaniana loatra fa tsostotra ihany ny fomba natao kanefa

nahitana fahombiazana lehibe. Anisan’ny fiovana hita teo amin’ny mpanjono ihany koa ny

fahaizany nitantana ireo harena anaty rano, lasa nisy fiaraha-miasa teo amin’ny mpanjono

samy mpanjono. Izany hoe, tsy nandeha irery intsony ny mpanjono fa niara-niasa tamin’ny

olona hafa. Tsy izy irery intsony no manarato sy mivarotra trondro fa maka izy dia mandefa

amin’ny olona hafa. Noho ny fananganana ny vondrona mpanjono sy ny fiaraha-miasa teo

amin’ny fanjakana sy ilay vondrona no nahitana izany tombontsoa izany. Azo lazaina araka

225

« J’ai pu envoyer l’un de mes fils à l’université locale et autre au collège et j’ai pu construire une maison en

dur dans la communauté ». Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de

l’Ouest, 2002 , p6. 226

« Un autre membre de l’association de Rurum, un mareyeur de 65 ans, du nom de Yunusa Danksha, affirme

que sa réussite lui a permis de construire sa propre maison, d’acheter une bicyclette (indispemsable pour ses

activités) et d’avoir encore suffisamment de fonds pour envoyer son fils à l’institut d’Etudes Islamique ».

Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002 , p6.

138

izany fa nampisy fiombonana sy fivondronana teo amin’ny mpanjono samy mpanjono ary ny

vondrona mpanjono sy ny fanjakana izany fomba fiasa vaovao izany.

III-3-2- Fampitahana ny zava-misy niainan’ny mpanjono any Afrika

andrefana sy ny zava-nisy iainan’ny mpanjono ao Ankiakabe

Ny tao Afrika andrefana

Raha jerena ireo zava-misy ireo, mitovitovy amin’ny olana natrehin’ny mpanjono any

Afrika andrefana ny olana misy ao Ankiakabe eo amin’ny sehatry ny jono. Anisan’ny olana

atrehin’ny Afrika andrefana ny tsy fahampiam-pitaovana noho ny fahantrana. Miatrika

izany ihany koa ireo mpanjono ao Ankiakabe. Vitsy amin’ireo mpanjono ny mahatratra ny

vidin’ny harato lehibe hahazoana trondro manana habe mifanaraka amin’izay tadiavin’ny

tsena ivelan’ny faritra. Harato hahazoana trondro madinika izay manana maso telo na efatra

tondro na ambany noho izay aza ny ankamaroan’ny harato ampiasain’ny mpanjono. Kely ka

tsy mahavaky onja loatra ny lakana ampiasainy hany ka aty amin’ny manamorona ny

morontsiraka ihany ireo mpanjono no manjono nefa ―ny trondro vaventy tsy hita raha tsy

amin’ny lalina.‖

Olana nifanena tamin’ny sehatry ny jono tany Afrika andrefana izay itoloman’ny

mpanjono ao Ankiakabe ihany koa ny fidinan’ny vokatra. Mifandray amin’ny tsy fanarahan-

dalàna izay ataon’ny mpanjono ao an-toerana sy ireo sambo mpanjono ity olana ity. Ao

anatin’ny tsy fanarahan-dalàna izay ataon’ireo mpanjono ny fampiasana ny fitaovana izay

mandripaka ireo trondro sy ny tsy fanajana ny fotoana izay hikatonan’ny asa fanjonoana.

Ripaka ny trondro no sady mihena ny vokatra noho ireo rehetra ireo.

Olana atrehina eo amin’ny sehatry ny asa fanjonoana ihany koa ny olana eo amin’ny

tsena sy ny lalam-barotra. Miankina betsaka amin’ny fisian’ny lalam-barotra ny

fandrosoana sy ny firoboroboan’ny asa fanjonoana, na dia eo aza ny fahaiza-manao sy ny

fitaovana tsara nefa ny lalam-barotra tsy misy azo lazaina ho tsy tonga amin’ny fahombiazana

ihany ny mpanjono. Niady sy nitolona tamin’izany ireo mpanjono tany Afrika andrefana ka

nivoaka tamin’ny fandresena, mbola ao anatin’ny tolona kosa ireo mpanjono ao Ankiakabe.

Olana hita any Afrika andrefana izay hita ao Ankiakabe ihany koa ny tsy

fahampian’ny fanofanana eo amin’ireo mpanjono. Maro ireo lafin-javatra izay ilan’ny

mpanjono fitarihana, ilany torolalana sy torohevitra mba hahafahany manatsara ny sehatry ny

asa fanjonoana. Natomboka tamin’ny zavatra madinika toy ny lomano ny fanofanana tany

Afrika andrefana, nitohy tamin’ny fomba fikirakirana ny trondro, ohatra ny fomba

fanamainana, niditra lalin-dalina kokoa dia ny fitantanana, ny fomba fiasa, ny fomba

fiatrehana sy ny fomba famahana ny olana. Zava-dehibe eo amin’ny fanatsarana ny sehatry ny

139

jono ny fahazoan’ny mpanjono ny fanofanana mahakasika ireo lafin-javatra ireo. Mitovy ny

olana eo amin’ny sehatry ny jono any Afrika andrefana sy ny olana eo amin’ny sehatry ny

jono ao Ankiakabe. Raha mitovy ny olana, ahoana kosa ny fomba niatrehan’ny any Afrika

andrefana sy ny ao Ankiakabe ireo olana ireo?

Samy nanana ny fomba nentiny niady tamin’ireo olana ireo ny tany Afrika andrefana

sy ny tao Ankiakabe. Nanana tetika amam-paika sy fomba fiasa matotra nentina niady

tamin’ireo olana ireo ny tany Afrika andrefana. Niainga avy tany amin’ny foibe ny

fandraisana ny fepetra, izany hoe tsy samy nitady vahaolana ho amin’ny olana atrehiny ny

faritra na ny tanàna tsirairay fa ny tompon’andraikitry ny jono any amin’ny foibe mihitsy no

niezaka nitady vahaolana. Nanentanana ireo mpanjono sy ny tompon’andraikitry ny jono any

amin’ny tanàna sy ny faritra maro manerana ny Afrika andrefana ny fampiharana ny

vahaolana noraisina.

Tao anatin’ny vahaolana noraisina ny fiaraha-miasa tamin’ny tetikasa PMEDP,

nahafahana nifehy ireo karazana olana nosedraina teo amin’ny sehatry ny jono ny fidiran’ity

tetikasa ity. Niara-niasa tamin’ny fanjakana sy ireo mpanjono ny tompon’andraikitry ny jono

sy ny tetikasa PMEDP teo amin’ny fampiharana. Natao ny fomba izay hampivondrona ireo

mpanjono mba hampahomby ny fiaraha-miasa, notanterahana izany tamin’ny alalan’ny

fananganana vondrona mpanjono isaky ny faritra sy ny tanàna misy ireo mpanjono. Nezahina

nofehezina ny tsy fanarahan-dalàna rehefa nijoro tsara ny vondron’ny mpanjono. Nezahina

naparitaka any amin’ny faritra sy ny tanàna manerana ny Afrika andrefana arakaraka ny olana

atrehiny ny fanofanana sy ny fitaovana hahafahana miatrika izany. Niatrika ny olan’ny tsy

fanarahan-dalàna ataon’ny sambo mpanjono ohatra ny tany Guinée. Nomena fanofanana

mahakasika ny famantarana ny fisian’ny sambo mpanjono tsy manara-dalàna izy ireo.

Nomena ihany koa ny fitaovana ilaina amin’izany.

Nahazo fiofanana momba ny fomba fiasa avy tamin’ny ministeran’ny jono ny tao

Sandongo izay any Burkina Faso.

Nomen’ny TAFCDF fanofanana mahakasika ny fitantanam-bola sy ny fitantanana ny

harena anaty rano ary ny fitantanana ny vondrona ny tao Tanji any Gambie.

Ny fiaraha-miasa teo amin’ny tompon’andraikitra foibe sy ny tompon’andraikitry ny

jono isaky ny faritra, ny fanjakana, ireo mpanjono, ny tetikasa sy ny mpamatsy vola no fomba

namahan’ny Afrika andrefana ny olana teo amin’ny sehatry ny jono. Nitarika ho amin’ny

fahombiazana ny fiombonana sy ny fiaraha-mientana nataon’ireo vondronolona ireo. Porofo

maneho izany fahombiazana izany ny fahafahan’ny mpanjono maromaro nandefa ny zanany

hianatra any amin’ny oniversite anisan’izany i Dabo Sule, Yumisa Dankisha. Tombontsoa

140

azon’ireo mpajono tao anatin’ireo ezaka ireo ihany koa ny fahafaha’ny ankamaroan’ny

mpanjono nanorina trano sy nividy ireo fitaovana madinidinika ilaina toy ny bisikileta. Azo

lazaina araka izany fa zava-dehibe fiaraha-miasa eo anatrehan’ny olana toy itony raha te

hahita fahombiazana.

Ny tao Ankiakabe

Nanana ny fomba niatrehany ireo olana ireo ihany koa ireo mpanjono sy ny

tompon’andraikitry ny jono ao Ankiakabe. Ny fampivondronana ireo mpanjono no ezaka

natao voalohany tamin’ny alalan’ny fananganana ny fikambanana mpanjono PCDBBA, izay

nivondronan’ny mpanjono rehetra amin’ny faritra manodidina an’i Maroantsetra. Natao ny

fomba mba hahatonga ny mpanjono rehetra ho ao anatin’ny fikambanana. Hifehezana ny tsy

fanarahan-dalàna rehetra ataon’ny mpanjono no anton’izany.

Nentanina ihany koa ireo mpanjono isaky ny fokontany mba hanangana fikambanana

maromaro hivondronan’izy ireo. Miara-miasa amin’ny ONG227

toy ny WCS, PSDR228

ary ny

fanjakana ireo fikambanana ireo amin’ny fihatrehana ny olana. Manampy ireo mpanjono

amin’ny lafiny ara-pitaovana sy ny lafiny fanofanana izy ireo. Ohatra, nahazo fanampiana

ara-pitaovana toy ny harato, ny lakana, ny motera ―hors bord‖ avy tamin’ny PSDR ny

fikambanana TPA229

ao Ankiakabe. Nahazo fanofanana mahakasika ny fitantanana ny harena

an-dranomasina avy tamin’ny WCS ihany koa. Niova ny zava-nisy teo amin’ny sehatry ny

jono an-dranomasina tao Ankiakabe, teo amin’ny fomba fiasa noho ireo rehetra ireo. Nanana

fomba fiasa vaovao nentina nanatsara ny sehatry ny asa fanjonoana sy ny fari-piainany ireo

mpanjono.

Nihatsara ny fitaovana nampiasainy raha oharina tamin’ny teo aloha noho ny

fanampiana ara-pitaovana azony. Tsy tonga tamin’ny fahombiazana tanteraka anefa ny tao

Ankiakabe na dia teo aza ny fiovana nisy noho ny ezaka natao tamin’ny famahana ny olana

teo amin’ny sehatry ny jono. Mbola tsy resy ny ankamaroan’ny olana toy ny tsy fanarahan-

dalàna eo amin’ny mpanjono madinika sy ny sambo mpanjono, ny fidinan’ny vokatra, ny tsy

fisian’ny lalam-barotra. Mafy ny ezaka sy ny ady efa natao nefa mbola azo lazaina ho tsy

nahitana vahaolana ireo rehetra ireo. Tsy tonga tamin’ny fahombiazana tahaka ny tany Afrika

andrefana ny tao Ankiakabe noho ny antony maro samihafa. Inona àry ny tokony hatao mba

hahatrarana ny tena fahombiazana tanteraka?

227

Organisation Non Gouvernementale 228

PSDR : Projet Soutien du Dévelopement Rural. 229

TPA : Tanora mPikambana Ankiakabe.

141

Mba hahafahana miroso dia zava-dehibe ny hijerena ireo ezaka efa natao, fantarina ao

anatin’izany ireo lafiny tsara teo amin’ny vahaolana noraisina sy ny lesoka izay nahatonga ny

tsy fahombiazana.

III-3-2-1-Jery todika ho fanatsarana ny jono sy fari-piainan’ny mponina

ao Ankiakabe

Raha ny zava-nisy niainan’ireo mpanjono sy ny zava-nisy teo amin’ny sehatry ny jono

an-dranomasina tao Ankiakabe no jerena, hita fa nisy ny fivoarana sy ny fandrosoana teo

amin’ny fomba fijery sy ny fomba fiasa nefa nisy ihany ny tsy fahombiazana.

- Ny lafiny tsara teo amin’ny ezaka efa natao

Fomba fiasa vaovao izay nanampy ireo mpanjono tamin’ny fanatsarana ny sehatry ny

jono ny fananganana fikambanana izay nivondronan’ny mpanjono maromaro. Nanampy

tamin’ny fanatsarana ny fomba fiasa ny fisian’ireny, satria, ny hevitry ny maro no mahataka-

davitra. Olona samihafa izay manana fomba fijery samihafa no mikanbana ao. Mampanan-

karena eo amin’ny resaka hevitra izay tsy fitoviana izay. Ahafahana manentana sy manosika

ireo mpanjono ho amin’ny fanajana ny lalàna mifehy ny jono amin’ny alalan’ny fanofanana

ny fisian’io fikambana io.

Ezaka efa nataon’ireo mpanjono tao Ankiakabe ihany koa ny fiaraha-miasa amin’ny

ONG vitsivitsy misy ao an-toerana. Manampy ireo mpanjono eo amin’ny lafiny fitaovana,

fomba fiasa sy ny tetika amam-paika maro samihafa ny ONG. Ny hanatsara ny sehatry ny

jono an-dranomasina ao Ankiakabe ny tanjona tao anatin’izay.

- Ny lafiny azo kianina

Eo amin’ny lafiny sosialy ohatra, efa nisy ihany ny fikambanana mpanjono nefa tsy

ny mpanjono rehetra no niditra tao anatin’ny fikambanana. Nahazo ny fanofanana sy

voafehin’ny lalàna misy eo amin’ny fikambanana izay tao anatin’ny fikambanana. Nanamafy

ny lalàna mifehy ny jono ny lalàna napetraka teo anivon’ny fikambanana mba hahatonga ny

tsy fanarahan-dalàna ho rava. Nitohy anefa ny tsy fanarahan-dalàna ataon’ny mpanjono

madinika izay tsy ao anatin’ny fikambanana. Mitombo isa ireo vondronolona tsy ao anaty

fikambanana ireo.

Eo amin’ny lafiny fifandraisana, tsy ampy ny fifandraisana eo amin’ny samy

mpanjono, tsy ampy ny fifampidinihana sy ny fifanakalozana. Samy maka ho azy ny

ankamaroan’ireo mpanjono kanefa hoy ny ohabolana hoe ―izay mitambatra vato‖. Izany hoe,

hanana ny tena fahatanjahany ny sehatry ny jono an-dranomasina ao Ankiakabe raha misy ny

tena firaisan-kina sy ny tena fiombonana eo amin’ny samy mpanjono. Tsy ampy ny

142

fifandraisany amin’ny olona ivelan’ny fiaraha-monina misy azy, indrindra amin’ny mitovy

taranja aminy toy ny mpanjono any amin’ny faritra hafa.

Eo amin’ny lafiny fitantanana, tsy ampy ny fanabeazana ny vahoaka sy ny taranaka

hiatrika ny asa fivelomana. Tsy ampy ny fampandraisana anjara ny vehivavy amin’ny asa

fivelomana. Raha ny zava-misy ao Ankiakabe no resahina, tsy tafiditra ao anatin’ny

mpandray anjara amin’ny fampandrosoana ny lafiny toe-karena ny vehivavy. Mpijery sy

mpitazana fotsiny izy. Kely ny sehatra mba hafahany mandray anjara. Ny tsy fahampian’ny

fanofanana sy ny fitarihana azy ireo no mahatonga izany rehetra izany. Tsy misy ny

fanofanana mifantoka amin’ny vehivavy manokana mba hanetsika ny fahaiza-manaony ka

hahatonga azy hanana ny fahavitriana. Mivantana amin’ireo lehilahy mpanjono avokoa ny

ankamaroan’ny fanofanana. Porofo manamarina izany, nisy fanofanana mpanjono tao

amin’ny WCS tamin’ny fotoana nanaovanay fitsidihana. Iray ihany ny vehivavy tao

anatin’ireo olona maromaro nandray ny fanofanana.

Eo amin’ny lafiny toekarena, mifandray sy mifamatotra ny toe-karena sy ny varotra.

Raha osa ny lafiny varotra, osa ihany koa ny lafiny toekarena; izany hoe tsy ho tafakatra

mihitsy ny lafiny toekarena raha tsy misy ny lalam-barotra. Kely ny lalam-barotra, raha ny

zava-misy ao Ankiakabe. Ny tsena any an-toerana ihany no mba azon’ireo mpanjono

antenaina.

III-3-2-2-Ny soso-kevitra ho fanatsarana ny fiharian-karena sy ny

fiainan’ny mpanjono

Adidy sy andraikitry ny mponina ny hampandroso ny faritra misy azy. Eo

anoloan’izay adidy sy andraikitra izay dia manana soso-kevitra ho amin’ny fampandrosoana

sy fampivoarana ireo mponina ao Ankiakabe ary manana ny azo atolotra ihany koa izahay

mpanadihady.

Avy amin’ny hetahetan’ny mponina:

- Hetahetan’ny mponina indrindra ireo mpanjono ny mba hisian’ny fiaraha-

miasa matotra eo amin’ny fokonolona sy ny tompon’andraikitra, ao anatin’izany ny fanjakana

sy ny ONG maro samihafa. Andraikitry ny fanjakana sy ny ONG maro no manome

fanofanana ireo mpanjono sy ireo vahoaka momba ny fiarovana sy fikolokoloana ireo harena

an-dranomasina. Hetahetan’ny vahoaka ihany koa ny hitadiavana lalam-barotra

ivelan’Ankiakabe sy ny iraisam-pirenena.

- Tokony hapetraka ihany koa fa tokony hiditra ao amin’ny fikambanana

mpanjono mba hahafahana manara-maso ny fitaovana ampiasainy sy ny fomba fiasany izay

rehetra te hanao ny asa fanjonoana.

143

- Ankoatra ny olana amin’ny fitotonganan’ny vokatry ny jono dia eo ihany

koa ny olana eo amin’ny fanaparitahana ny vokatra, mipetraka izany olana izany noho ny tsy

fisian’ny làlana mampifandray an’Ankiakabe amin’ny renivohitra sy ny faritra manodidina.

Sakana amin’ny fandrosoan’ny fiharian-karena izany ary ao anatin’izany ny sehatry ny jono

ka mba hampandrosoana sy hampivoarana ny sehatry ny fiharian-karena izay mifandray

amin’ny fandrosoan’ny fiainan’ny mponina dia mangetaheta ny hijeren’ny fanjakana ny

resaka làlana mba hahafahan’ny mponina mifandray amin’ny faritra manodidina.

Avy amin’ny mpikaroka:

Miankina amin’ny toe-tsain’ny tsirairay ny fahombiazan’ny vahaolana haroso

manoloana ny olana misy eo amin’ny sehatry ny jono an-dranomasina ka mba hisian’ny

fahombiazana dia ny toe-tsaina aloha no amboarina. Ao anatin’izay ny fanabeazana sy ny

fandresen-dahatra amin’ny alalan’ny fanentanana:

Atao izay fomba hahatsapan’ny tsirairay fa tompon’andraikitra amin’ireo

harena voajanahary ireo izy, atao tsapany fa azy ireo harena ireo ka tokony ho karakarainy.

- Atao mazava ao an-tsainy fa raha tsy mandray andraikitra amin’ny

fiarovana ireo izy dia ho simba ireo, ary izy ireo ihany no iharan’ny fatiantoka voalohany

amin’izany.

- Aseho azy ny maha sarobidy ireo trondro ireo, ampahafantarina azy ihany

koa ny isan’ny tokantrano mivelona amin’io resaka jono io. Raha ripaka ny trondro dia ho

aiza ireo tokantrano ireo.

Atao tsapany ihany koa ny filan’izy mponina ireo vokatry ny jono eo amin’ny ara-

tsakafo. Izany hoe beazina sy ampianarina ny mponina hanana fijery sy fiheverana vaovao

momba ny harena iombonana.

Rehefa resy lahatra amin’izany rehetra izany ny mponina sy ny mpanjono vao haroso

ny fiaraha-miasa amin’ny ONG toy ny natao tamin’ny tetik’asa ZAC sy ny tamin’ny

fanjakana.

Rehefa tena resy lahatra ireo mpampiasa ramikaoko dia tsy mila dinam-pokonolona sy

ny fanaraha-maso isan-karazany intsony fa miravona ho azy ny olana rehetra.

Tezaina sy beazina ny vahoaka mba hanana indray ny foto-pisainan’ireo Ntaolo

Malagasy ny amin’ny fitsinjovana sy fiahiana ny taranaka sy ny tontolo iainana.

Ampahafantarina azy ny fiainan’ireo Ntaolo izany fandalana ny taranaka izany, aseho azy

ihany koa ireo lalàna sy ny fitsipi-piainana maro samihafa izay napetrany.

144

III-3-2-3- Tantsoroka ho fanatsarana ny jono sy ny fari-piainan’ny

mpanjono

Eo amin’ny lafiny fifandraisana, tokony hisy fifandraisana ny mpanjono

rehetra manerana an’i Madagasikara sy manerana ny Afrika mba hisian’ny fifanakalozana

ara-pahaiza-manao eo amin’ny samy mpanjono, mba hisian’ny fifampizarana eo amin’ny

fomba fiasa. Izany fomba fiasa vaovao izany dia hitarika ainga vaovao amin’ireo mpanjono,

hitarika sy hanampy ireo mpanjono hanana fomba fiasa vaovao, hanana fomba fijery vaovao

izany, satria samy manana ny fomba fiady izay mampahomby azy ny tsirairay any amin’ny

toerana misy azy avy. Izay paika sy ny fomba fiady hita any amin’ny faritra iray dia mety tsy

ananan’ny amin’ny faritra hafa ka ny fifandraisana misy amin’izy ireo no hahafahana

mifampizara izany. Mba hahafahana manatanteraka izany dia tokony hanokatra tranonkalam-

pifandraisana 230

ireo mpanjono mba hahafahany mifandray sy mifanerasera akaiky. Mialoha

izany anefa mba hafahan’ny rehetra mandray anjara dia omena fanofanana mahakasika ny

serasera aloha ireo mpanjono.

Tokony hanomana karazana fihaonam-be izay hiarahan’ny manjono rehetra eto

Madagasikara sy ny eran’i Afrika. Mandritra izany no hanaovana sy anomezana fihofanana ho

an’ny mpanjono rehatra, eo ihany koa no anomezana azy ny tekinika sy ny fomba fiasa

rehetra mba hafahana mampandroso sy manatsara ny sehatry ny jono an-dranomasina. Asiana

fiofanana manokana mahakasika ny toekarena mba hahafahan’ireo mpanjono hampisondrotra

sy hanatsara ny lafiny toekarena amin’ny alalan’ ny asa fanjonoana.

Ny antony nidiran’ny ankamaroan’ireo mpanjono amin’ity sehatrasa ity dia tsy noho

ny fahalalany io sehatra io fa noho ny olana eo amin’ny foto-pivelomana, noho izany mila

hofanina sy tohanana ara-kevitra ireo mpanjono mba hampandroso io sehatra io. Toy izany ny

zava-nisy tany amin’ny tanàna iray atao hoe Sahel de Sandogo tany Burkina Faso, tratran’ny

haintany ny tanànan’i Sahel ny fiandohan’ny taona 1970, ary nandrava sy namotika ny

tanànan’i Sahel io hain-tany io, ny ankamaroan’ny mponina anefa dia mpamboly ka mba

hiadiana amin’ny fahantrana naterak’izay dia nanao ny asa fanjonoana ny mponina. Mba

hampandeha sy hampizotra tsara ny asa dia nangataka fanofanana tany amin’ny minisitera

miandraikitra ny jono ireo vahoaka ireo, noho izay fanofanana izay dia lasa nanana fahaiza-

manao ireo mpanjono ary nandroso sy niroborobo ny sehatry ny jono.231

230

Cite Web 231

, Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002, p2:

« Le village Sahélien de Sandogo, victimes de la sécheresse qui ne cesse de dévaster le Sahel depuis le début des

années 1970, les habitants de Sandogo, des cultivateurs pour la plupart, ont appris à pêcher pour s’en sortir.

Une demande de formation fut addressées au Ministère chargé de la pêche. »

145

Eo amin’ny lafiny varotra, mila amboarina ny momba tsena, tsy tokona

hianina amin’ny tsena ao an-toerana ireo mpanjono fa hijery lalam-barotra any ivelan’ny

faritra ary izay no ilana ny fampiasana ny teknolojia toy ny finday, ny ―Internet‖,‖ny face

book‖ hifandraisana amin’ny olona maro mba hahitana lalam-barotra hanaparitahana ny

vokatra.

Tokony hatsaraina ny endriky ny vokatra, izany hoe ny fomba fanehoana azy dia atao

amin’ny endrika tsaratsara kokoa, atao mahasintona kokoa. Ny trondro maina ohatra, atao

mifono sy mihaja tsara mba hahasintona ny mpividy, ny fanehoana azy. Azo atao ny

mampiasa famonosana ary asiana adiresy mazava tsara miaraka aminy. Azo atao ihany koa ny

mampiasa karazan-karona na ratin’akondro atao amin’ny endrika samihafa.

Azo atao ihany koa ny manao karazana tsenabe na foara izay iantsoana ny olona

rehetra manerana ny faritra na manerana an’i Madagasikara, natao izany mba hisintonana ny

olona rehetra mba hijery ny vokatra vokarin’ny mponina ao Ankiakabe ohatra. Ao anatin’izay

no hihaonany amin’ireo mpandraharaha ara-barotra izay afaka miara-miasa aminy, mandritra

izany ihany koa no mety hihaonany amin’ny olona manana orinasa mampiasa ny vokatry ny

jono an-dranomasina na mpanodina ny hazandrano ohatra. Mety ao ihany koa no hihaonany

amin’ireo mpanondrana vokatra mankany ivelany, izany hoe azo lazaina ho manampy ireo

mpanjono amin’ny fitadiavana ny lalam-barotra ity fanaovana tsenabe na foara ity.

Ao anatin’ny fanatanterahana izany rehetra izany dia tokony ho hiseho ny anjara-

toeran’ny vehivavy eo amin’ny fampandrosoana na ny fandraisana andraikitry ny vehivavy eo

amin’ny fampandrosoana. Tokony hanao karazana varotra fampirantina ohatra ny

fikambanam-behivavy vadina mpanjono, mandritra io no hanehoan’ireo vehivavy vadina

mpanjono ireo amin’ny endrika maro samy hafa ny vokatry ny jono. Azony atao ao

anatin’izany ny mampiasa ny resaka taozavatra ho fanohanana ny sehatry ny jono indrindra eo

amin’ny resaka varotra. Azony ampiasaina amin’izany ohatra ny rary, manao saronan-karona

miendrika trondro, miendrika efa-joro, miendrika lakana na mampiasa karazana kira na

kiram-boanio na kiran-drofia atao miendrika vovo na sihi-dava saingy tsy atao misy vavany,

azo atao ihany koa ny manao azy amin’ny endrika maro samihafa. Ireny fitaovana ireny no

ampiasaina amin’ny fampirantina ny vokatra.

Marihina fa ny trondro maina no tena mety amin’ireo fomba fiasa ireo. Azo antoka fa

hahaliana ny olona kokoa ny fanehoana ny vokatra amin’ireo endrika ireo. Fomba iray

ampiasaina hisarihana olona ihany koa ny fanaovana karazana ―tombola‖ mandritra ny

fotoana hanaovana fampirantina, izany dia mandrisika kokoa ny olona hividy ny vokatra.

146

Tokony hatsaraina ny fomba fiasa eny anivon’ny fikambanana, tokony hanana tanjona

mazava ny fikambanana tsirairay ary tokony hanana fomba fijery mivelatra. Izany rehetra

izany dia tokony ho tsapa dieny any am-pianarana ny zanak’ireo mpanjono ka sady manabe

voho ara-tsaina, no manatsara fari-piainan’ny Ray aman-dreny.

FEHINY

Raha fehezina izany rehetra izany dia azo lazaina fa nanova zavatra betsaka teo

amin’ny fomba fiainan’ny mpanjono sy ny sehatry ny jono an-dranomasina ny fivoaran’ny

teknôlôjia. Andaniny, namaha ny olan’ny tsy fahampiam-pitaovana ny firoboroboan’ny

teknôlôjia, tafiditra ireo karazam-pitaovana maro samihafa izay nanamora ny asa fanjonoana

sy ny fivezivezena ary ny fifandraisana amin’ny mponina ao an-toerana sy ivelan’ny faritra.

Ankilany, nanimba zavatra maro teo amin’ny sehatry ny tontolo iainana ny fivoaran’ny

teknôlôjia anisan’izany ny tontolo an-dranomasina izay mihasimba andro aman’alina. Misy

akony amin’ny tontolon’ny asa fanjonoana izany fahasimbana izany dia ny fitontonganan’ny

vokatry ny jono. Ny fampiasana ireo fitaovana toy ny harato ramikaoko madinika sy lehibe

izay ampiasain’ny mpanjono madinika sy ireo mpanjono mampiasa sambo vaventy izay

mifanindran-dalana amin’ny tsy fanarahan-dalàna no antony mahatonga izany. Ny

fivoaran’ny teknôlôjia no nahateraka ireo karazam-pitaovana ireo. Niezaka ny fanjakana sy ny

tompon’andraikitra mba hifehy ireo rehetra ireo nefa tsy nampiova ny toe-java-misy izany.

Nitombo isan’andro ny isan’ireo mpanjono nampiasa ramikaoko ary nitombo ihany koa ny

fahasimban’ny vokatry ny jono aterak’izany. Ny fanamboarana ny toe-tsaina sy ny

fanavaozana ny fomba fiasa no soso-kevitra azonay aroso amin’ny alalan’ity asa fikarohana

ity.

TENY FAMARANANA

147

Nandritra ny fikarohana sy ny famotopotorana izay natao dia ny Fokontan’Ankiakabe

no toerana nifotorana tao anatin’ny fandalinana. Distrika avaratra indrindra amin’ny faritra

Analanjirofo dia ny distrikan’i Maroantsetra ao no ahitana an’io Fokontany Ankiakabe io.

Manana ny fiaim-piainany toy ny fiarahamonina rehetra ny mponina ao.

Eo amin’ny lafiny ara-tsosialy,

Manana ny foto-pivelomana ny mponina dia ny asa fanjonoana; manana sekoly

ambaratonga fototra izay miahy ny lafiny fanabeazana ihany koa ny fokontanin’Ankiakabe.

Zava-dehibe amin’ny fiainan’ny fiarahamonina ny lafiny fitsaboana noho izany dia misy

mpitsabo vitsivitsy izay misahana sy miahy izany fahasalamam-bahoaka izany ao Ankiakabe

ankoatra ny tobim-pahasalamana izay itambarany amin’ny ireo Fokontany maromaro hita ao

Maroantseatra renivohitra.

Eo amin’ny lafiny ara-politika

Ahitana mponina 2816 ny ao Ankiakabe, manana mpitondra ara-panjakana voafidim-

bahoaka dia ny filoham-pokontany Andriamatoa Be Jacnarison izy ireo. Manampy sy miara-

miasa amin’ny filoham-pokontany amin’ny fandrindrana sy fandamianana ary famahana ny

olana miseho eo anivony fiarahamonina ny tangalamena sy ny mpiambinjiny. Ireo

antokon’olona 3 ireo no misahana ny lafiny fitondrana sy ny fitantanana ny

fokontanin’Ankiakabe. Mandamina ny olana toy ny ady misy eny anivon’ny fiarahamonina sy

fianakaviana izy mialohan’ny hiakaran’iny ady iny any amin’ny sehatra ambonimbony kokoa.

Eo amin’ny lafiny fanabeazana,

Ahitana karazam-panabeazana roa ao Ankiakabe: fanabeazana an-tsekoly sy ny

fanabeazana ivelan’ny sekoly. Ny fanabeazana an-tsekoly dia ny fianarana atao eny anivon’ny

sekoly, izay ampianarana ny ankizy hamakiteny sy manoratra ary anomezana azy fahalalana

maro samy hafa momba ny olombelona sy ny zavaboary manodidina azy. Ny fanabeazana

ivelan’ny sekoly kosa dia ny fitaizana ny zaza hiatrika avy hatrany ny foto-pivelomana. Raha

ny zava-misy no jerena dia omen’ny mponina lanja ambony kokoa ny fanabeazana ivelan’ny

sekoly raha oharina amin’ny fanabeazana any an-tsekoly. Izany hoe vitsy amin’ny zaza sy ny

Ray aman-dReny no manana fikasana ho lasa lavitra amin’ny fianarana fa rehefa ahafahany

manao ny asa fivelomana ny fianarana vitany dia efa ampy izany. Anisan’ny antony

mahatonga izany ny hery miasa mangina avy amin’ny zava-misy eny amin’ny fiarahamonina,

izay tsy dia mandrisika ny zaza hifantoka loatra amin’ny fianarana any an-tsekoly. Ohatra

amin’izany ny fahitany olona tsy nahita fianarana firy nefa lasa mpanam-bola sy manana ny

maha izy azy eo amin’ny fiaramonina noho ny filofosany amin’ny asa fivelomana dia ny asa

fanjonoana.Tsapan’izy ireo ao anatin’izany fa tsy ny fianarana no maha lasan-davitra amin’ny

148

fiainana fa ny filofosana amin’ny asa fivelomana. Noho izay toe-javatra izay dia ny

fanabeazana ny zaza hiatrika ny foto-pivelomana no imasoan’ny Ray aman-dReny sy

handrisiany azy mafimafy kokoa toy izay ny fianarana any an-tsekoly.

Eo amin’ny lafiny fahasalamana,

Ahitana karazany roa ihany koa ny eo amin’ny sehatry ny fitsaboana dia ny fitsaboana

nentim-parazana sy ny fitsaboana moderna. Ny fitsaboana nentim-parazana: fitsaboana

amin’ny alalan’ny ravinkazo sy ny fanatonana ny olona izay heverina ho manana hery

ivelan’ny tenany ka afaka manasitrana ny karazan’aretina maro.

Ny fitsaboana maoderina kosa dia ny fanatonana ny tombim-pahasalamana izay

ahitana ny fampiasana ny karazana pilina sy ny tsindrona isan-karazany. Ahitana ireo

karazam-pitsaboana roa ireo eto ankiakabe. Tsikaritr’ireo tompon’andraikitra avy amin’ny

tobim-pahasalamana fa vitsy amin’ny mponina ao Ankiakabe no manaraka ny fitsaboana

moderina, 20 isan-jaton’ny mponina no tarehimarika nomen’izy ireo. Mifantoka amin’ny

fitsaboana nentim-paharazana araka izany ny ankamaroan’ny mponina. Izany fanaony izany

dia mifandray amin’ny finoany fa misy hery hafa izay manampy sy miahy ny fiainan’ny

olombelona.

Eo amin’ny lafiny ara-toekarena

Ny fiharian-karena eo amin’ny sehatry ny jono an-dranomasina no foto-piveloman’ny

mponina. Vanim-potoana roa lehibe no nodiavin’ny jono an-dranomasina eto ankiakabe. Ny

vanim-potoana voalohany dia talohan’ny taona 2000, vanim-potoana izay naha tsizarizary

sehatry ny jono an-dranomasina tao Ankiakabe, mbola tsizarizary ny fitaovana teo

ampelantanan’ireo mpanjono tamin’izany fotoana izany, mbola tsy nanana fomba fiasa

matotra nahafahana nampivoatra io sehatrasa io ihany koa ireo mpanjono. Asa natao

hitadiavana sakafo hahavelona fotsiny ny jono an-dranomasina tamin’izany fa tsy natao ho

fampitomboana harena. Niova izany toe-javatra izany taorian’ny taona 2000, lasa nifantoka

tamin’ny fihariana sy ny fampitomboan-karena ny sehatry ny jono an-dranomasina tao

Ankiakabe. Nivoatra niaraka tamin’izay fiovana izay ny fitaovana nampiasaina, tsy nijanona

tamin’ny fitaovana tsizarizary intsony fa nanao ezaka ireo mpanjono mba hanatsarana sy

hampitomboana isa ireo fitaovana teo ampelantanana. Niseho izany teo amin’ny harato

nampiasaina, tsy ny harato 3 na 4 tondro iray isaky ny mpanjono intsony no nampiasaina fa

nivoatra izany ka nisy ny nampiasa harato hatramin’ny 10 tondro ary tsy iray fotsiny fa

maromaro no hita amin’ny mpanjono iray.

Toy izany ihany koa teo amin’ny lakana nampiasaina, nanomboka nisy ny nampiasa

ny lakan-drafitra izay mandeha amin’ny alalan’ny motera. Nahitana fiovana ihany koa ny teo

149

amin’ny fomba fiasa lasa nanana fomba fiasa vaovao ireo mpanjono tao Ankiakabe dia ny

fananganana ny fikambanana mpanjono izay hiara-hiasa sy hitolona mba hampandroso ny

sehatry ny jono an-dranomasina. Nampiasaina ihany koa nanomboka teo ireo karazam-

pihariana hafa toy ny varotra, ny fambolena, ny fiompiana mba hanohanana sy hanampiana ny

sehatry ny jono an-dranomasina izay foto-pivelomana.

Anisan’ny nahatonga ireo fiovana ireo ny fivoarana sy ny fandrosoana teo amin’ny

lafiny teknôlôjia izay nampitobaka ireo karazam-pitaovana maro samihafa manaraka ny

toetrandro. Nifanindran-dalana tamin’izay fivoaran’ny fitaovana izay ihany koa ny

fijoroan’ireo ONG sy ny fidiran’ny fanjakana an-tsehatra hitarika sy hanofana ireo mpanjono

hiatrika izay fandrosoan’ny fitaovana izay. Nampisondrotra ho ambonimbony kokoa ny

sehatry ny jono an-dranomasina tao Ankiakabe ny fisian’ireo toe-javatra ireo.

Nisy voka-dratsiny ihany koa anefa izany fandrosoan’ny lafiny teknôlôjia izany, ka

nampihemotra ny fandrosoana izay efa mby teo am-baravarana. Nanova ny toetrandro ny

fihazakazaky ny fivoaran’ny teknôlôjia ary izay fiovan’ny toetrandro izay dia nanimba

zavatra betsaka teo amin’ny tontolo an-dranomasina ary maro ireo karazana trondro tsy

mahazaka izany fiovana izany ka miha lany taranaka.

Teo amin’ireo fitaovana vaovao novokarina dia misy ny karazam-pitaovana izay

manimba sy mandripaka ireo trondro sy ireo zava-maniry any anaty ranomasina, tsy inona

izany fa ny karazana harato atao hoe: ramikaoko. Nampidina ambany ny vokatra azon’ireo

mpanjono ao Ankiakabe izany toe-javatra izany ary mamotika tsikelikely ny fiharian-karena

eo amin’ny sehatry ny jono an-dranomasina. Olana atrehin’ireo mpanjono ao Ankiakabe

izany ary nahatonga korontana sy fizarazarana teo amin’ny samy mpanjono dia ireo

mampiasa ny harato ramikaoko sy harato kely maso izay toherin’ny lalàna mifehy ny jono an-

dranomasina sy ireo mampiasa harato vita amin’ny tadim-pintana izay eken’ny lalàna.

Tsy nijery fotsiny anefa ny tompon’andraikitry ny jono sy ny fanjakana fa nandray

fepetra avy hatrany, anisan’ny fepetra noraisina ny fanesorana ny harato ramikaoko teny

ampelantanan’ireo mpanjono ary ny fanoloana izany ny harato manara-dalàna.

Nohamafisin’ny fanjakana izany tamin’ny namoahany ny ―Arrêté‖ laharana 18/680/06

tamin’ny 30 Oktobra 2006, izay mandrara ny fampiasana ny ramikaoko. Tsy nahomby ireo

vahaolana ireo, izany hoe tsy nahavaha ny olana noho ny tsy fahafantarany ny tena olana misy

eo amin’ny sehatry ny jono. Ny tena olana dia tsy mahay mamaky teny sy manoratra ny

ankamaroan’ireo mpanjono, izany hoe vitsy dia vitsy ny mba nandalo fianarana.

150

Tsy ny eto Madagasikara ihany no mipetraka io olana io fa saika manerana

an’Afrika232

, ohatra ny any Benin maro amin’ireo zanaka mpanjono no tsy mahalala zavatra

hafa ankoatra ny jono, anisan’izany i Boena, 30 taona mahery eo manan-janaka efatra izay 2

ka hatramin’ny 10 taona, mpivarotra trondro no asany hatramin’ny fahazazany. Mpanjono ny

rainy ary ny reniny mpivarotra trondro, lehibe teo amin’ny morontsirak’i Benin izy. Ny zava-

misy eo amin’izay tontolo nahalehibe azy izay ihany no mba fantany ankoatra izay dia tsy

misy zava-pantany.233

Tsy mivelatra amin’ny tontolo hafa ankoatra ny tontolo nahalehibe azy ny fijerin’i

Boena noho izay toe-javatra izay, izany hoe tsy hitany ny fifandraisan’ny tontolo hafa sy ny

tontolo misy azy, hany ka sarotra ho azy ny handray ireo zava-baovao, handray ireo

fanabeazana sy ny toro-hevitra izay vaovao aminy entina hanatsarana ny sehatry ny jono.

Maro amin’ireo mpanjono ao Ankiakabe no miaina izany toe-javatra izany ka mahasarotra ny

ady atao amin’ny fampiasana ireo fitaovana tsy ara-dalàna sy ny fampandrosoana ny sehatry

ny jono indrindra ny an-dranomasina.

Ny vahaolana naroson’ny PMEDP dia ny fampianarana ireo mpanjono ireo hamaky

teny sy hanoratra, tsy tokony hijanona hatreo anefa fa tokony hiafara amin’ny famolavolana

ny sainy mba hivelatra amin’ny sehatra hafa toy ny resaka tontolo iainana sy ny zavatra hafa

mifandray amin’izany mba hahafahana mampivoatra sy mampandroso ny sehatry ny jono an-

dranomasina. Aorian’ny fitaizana ny sainy izay vao tokony haroso ny toro-hevitra sy ny tetika

amam-paika entina hampandrosoana ny jono.

Ankoatra ireo olana ireo, olana hatrehin’ireo mpanjono ao Ankiakabe ary tsy izy irery

ihany fa saika manerana ny Afrika andrefana anisan’izany ny ao Guinée ny fidiran’ireo

mpanjono vaventy aty amin’ny faritra anjonoan’ireo mpanjono madinika. Manimba zavatra

betsaka eo amin’ny sehatry ny jono an-dranomasina io toe-javatra io ary miteraka olana

amin’ireo mpanjono madinika, ny vokatra no lasibatra voalohany, ary mipaka aty amin’ny

fiainan’ireo mpanjono.234

Misy fitoviana amin’izay mitranga any Guinée io ny olan’ny

mpanjono ao Ankiakabe.

232

Araka ny fanambarana nataon’ny PMEDP (Programme pour des Moyens d’Existence Durables dans la pêche

en Afrique de l’ouest) ny taona 2002. 233

Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002, p1: « Boena,

la trentaine, mère de quatres enfants de 2 à 10 ans, est vendeuse de poisson depuis son enfance. Son père était

pêcheur et sa mère vendeuse de poisson. Elle a grandi sur les plages du Benin ou vivent et travaillent les

caumunautés de pêche, et elle n’a rien connu d’autre. » 234

Organisation des Nations Unies, La pêche dans la vie des pauvres en Afrique de l’Ouest, 2002, p8: « Les

chalutiers de pêche industrielle qui pêche illegalement dans les eaux cotières pose de sérieux problèmes aux

pauvres caummunautés de pêche. Ces chalutiers, détruisent les stocks de poisson et les alevins, mais aussi les

moyens d’existence des pauvres villageois qui vivent de cette ressource. Dans le passé, les estimations officielles

151

Adidy sy andraikitry ny fanjakana ny famahana io olana lehibe io, efa nametraka

lalàna mandrara ny fidiran’ireo sambo vaventy mpanjono aty amin’ny faritra iasan’ireo

mpanjono madinika ny fanjakana saingy tsy nahasakana azy. Toy ny hita any Guiné, ny

antony araka ny fanazavana nomen’i Souleymane Conté: mitohy ny fanitsakitsahan’ireo

mpanjono vaventy io lalàna io satria ao anatin’io faritra andrarana azy io no tena betsaka ny

trondro ary amin’io faritra io ihany koa no anatodizany.235

Tokony ho matotra kokoa noho

izany ny fepetra raisin’ny fanjakana ka hametraka sampam-pitsikolovana manokana ny

amin’izany, tsy tratra anefa izany noho ny enti-manana. Ireo toe-javatra ireo no vato misakana

amin’ny fandrosoan’ny sehatry ny jono ato amin’ny faritra Afrika ary anisan’izany ny ao

Ankiakabe araka ny fizotry ny fanadihadiana izay narosonay tato amin’ity asam-pikarohanay

ity.

Eto am-pamaranana dia marihina fa misy ireo vonodina236

ifanaovana sy ampiharina

ao amin’ny tontolon’ny jono, saingy toy ny fisian’ny lalàna rehetra dia tsy mahafoana ny

olana sy ny fandikan-dalàna eo amin’ny sehatry ny jono sy ny fiharian-karena ao Ankiakabe

ireny vonodina ireny. Ny tena olana dia ny tsy fahampian’ny fampiharana ny dina, mipetraka

an-taratasy fotsiny fa tsy tena ampiarina. Ohatra, ny dina mahakasika ny sambo vaventy

mpanjono, mandoa vonodina 20.000.000 Ar izay tratra ao anaty fari-dranomasina iasan’ny

mpanjono madinika. Ny zavatra fantatry ny rehetra dia mitsofoka aty amin’ny faritra iasan’ny

mpanjono madinika amin’ny alina ireo sambo vaventy mpanjono ireo. Tsy misy anefa ny

fanaraha-maso akaiky sy ny fanenjehana azy ireo amin’izany. Tokony hametraka olona

hanara-maso any amoron-dranomasina ny fanjakana sy ny tompon’andraikitra mba

hahafahana manatratra ireo mihoapefy sy hahafahana mampihatra ny dina. Raha matotra tsara

ny fanaraha-maso sy ny fanenjehana ireo mpandika lalàna ary entitra tsara ny fampiharana ny

dina dia hatahotra ireo mpanjono ka andositra tsy ho aty amin’ny faritra voarara intsony.

Ohatra faharoa ihany koa ny amin’ny fampiasana ny ramikaoko sy ny tamis, mandoa

vonodina 30.000 Ar izay tratra mampiasa ireo ary raisina ny fitaovana sy ny vokatra azo. Azo

lazaina ho tsy misy ihany koa ny fampiharana io dina io, fotoana fohy taorian’ny fametrahana

azy ihany no tena nisy ny fanaraha-maso fa rehefa nandeha ny fotoana dia tsy nisy intsony

izany. Azo atao tsara anefa ny manatratra ireo mpanjono na amin’ny fotoana iasany na any

chiffraient les captures de ces pêcheures à 50.000 tonnes par an ; amis il est constaté au cours des dernières

années que leurs prises ont diminué. » 235

Inspecteur du Centre National de Surveillance et de Protection des Pêches : « Les chalutiers industriels

continuent d’enfriendre les règles parce que c’est la zone ou l’on trouve du poisson en grande quantité. C’est

aussi la zone ou les poissons se reproduisent dans les mangroves et les estuaires. » 236

Vonodina sy ny fandoavana azy,

152

an-tsena satria aty amin’ny sisin-dranomasina no iasany ary fantatra ihany ny vokatra azo avy

amin’ny ramikaoko rehefa eny an-tsena.

Ny zavatra hita dia toa matahotra ireo tompon’andraikitra hampihatra ny dina, ny

antony angamba dia noho ny tsy fahampiam-pitaovana eo am-pelantanana. Mila fitaovana

ireo mpiandraikitra ny jono mba hahafahan’izy ireo manenjika ireo mpandika lalàna. Raha

hanenjika ireo sambo vaventy mpanjono ohatra, dia tokony hanana sambo haingam-pandeha

mba hahafahana manatratra ny sambo tsy manara-dalàna, tokony hanana fitaovam-

pitsikilovana ihany koa mba hahafahana mahita mialoha ny toerana misy ireo sambo

mpanjono tsy manara-dalana.

Antenainay, fa hitondra anjara biriky eo amin’ny fanatsarana ny fiainan’ny mponina

sy ny mpanjono ao Ankiakabe ny fahavitan’izao asa izao ka hahafahana mifanabe amin’ny

maha mpiofana hoe mpampianatra sy mpanabe ny tenanay.

Vonona hifampitantsoroka sy hifanampy eo amin’ny fanatsarana ny fari-piainan’ny

mponina sy ny mpanjono ao amin’ny Fokontan’Ankiakabe izahay satria izay tsy mahay

sobika mahay fatambary.

Tianay hosoritana manokana eto am-pamaranana ihany koa ny lanjan’ny asan’ny

―antropologue‖ eo amin’ny sehatry ny fihariana sy ny toekarena indrindra ho an’ny firenena

toa an’i Madagasikara izay mbola miaina amin’ny fomba amam-panao nentin-drazana na dia

efa miroso amin’ny fikirakirana ny teknôlôjia sy ny hairahan’ny fandrosoana aza. Tsikaritra

izany nandritra ny asam- pandalinana momba ―Ny fihariana sy ny toekarena momba ny jono

an-dranomasina ao amin’ny Fokontany Ankiakabe distrikan’i Maroantsetra faritra

Analanjirofo‖. Ny jono no fototry ny asam-pikarohana fa amin’ny maha asa miompana

amin’ny antrôpôlôjia ny asa narosonay tato dia azon’ny tsirairay atao ny mampiasa sy

mijery ireo varavarana misokatra ho an’ny seha-pikarohana samihafa mifandray amin’ny

―jono an-dranomasina sy ny fiainan’ny mpanjono‖.

Marihina ihany koa ny fifamatorana sy ny fifanindranan-dalan’ny antrôpôlôjia

ekonomika sy sosio-antrôpôlôjika amin’ny asa fikarohana amin’izao fotoana izao noho ny

toerana misy an’ny Madagasikara ankehitriny sy ny filana manoloana ny tolotra sy ny tinady

maneran-tany237

. Tsy ho tratra anefa ny tanjona izay nokendrena raha tsy mahafehy ireo

teoría voatanisa sy nampiharinay238

araka ny fijerinay manokana dia ny ―multi-rationalités‖,

―anthropologie dynamique‖, ―socio-anthropologie‖

237

Olivier de SARDAN, George BALANDIER 238

G. Winter in l’anthropologie économique et le dévelopement

153

LOHARANO NANOVOZAN-KEVITRA

A- LOHARANON-KEVITRA AM-BAVA: olona nifampidinihina

Ireo olona

nifampidinihina Fotoana Toerana

Lahy

na vavy Asa atao

Taonan’

ny

olona

Jean Frédéric 07/03/13

6.10-6.30 maraina

Ankiakabe

Maroantsetra Lahy Mpampianatra

52

Taona

BE Alexis 19/03/13

08.30-11ora Maraina

Ankiakandrefana

Maroantsetra Lahy

Tompon’andraikitra momba

ny jono eto Maroantsetra

55

Taona

Mme Berthe 11/04/13

10ora-11 maraina

Antanambao

Maroantsetra Vavy

Tompon’andraikitra momba

ny jono amin’ny faritra

Voloina sy Ankofabe

49

Taona

Mr Solofo

Andriamaharavo

11/04/13

3 ora-3.30 tolakandro Andavanio Lahy

Tompon’andraikitra momba

ny jono ao amin’ny WCS

Noya 08/05/13

4ora-5 tolakandro Ankiakabe Lahy Mpanarato

42

Taona

Jasmin 14/05/13

3ora-4 tolakandro Andavanio Lahy Mpanarato

30

Taona

Jean André 14/03/13

4ora-4.15 tolakandro Ankiakabe

Zaza

Lahy Mpianatra

9

Taona

Be Manistino 15/05/13

2ora-2.15 tolakandro Ankiakabe

Zaza

Lahy Mpianatra

12

Taona

François Dany 16/05/13

2ora-3 tolakandro Ankiakabe Lahy Mpanjono

62

Taona

Mme

Jacqueline

13/06/13

2ora-2.30 tolakandro Ankiakandrefana Vavy Mpamboly

41

Taona

Mme Marie

Elenne

06/06/13

9ora-10 Maraina Ankiakabe Vavy

Tompon’andraikitra ao

amin’ny Secaline

40

Taona

Mr Morel 27/06/13

5ora-6.30 Hariva Mangabe Lahy Mpamboly

72

Taona

Mr

Rakotoarivelo

Céléstin

09/07/13

3ora-4 tolakandro Ankiakabe Lahy

Tompon’andraikitra

amin’ny fikambanana

T.P.A. no mpanjono

48

Taona

154

B- BOKY SY TAHIRIN-KEVITRA NAMPIASAINA

Ireo rakibolana nampiasaina:

MINESEB-CRESED II Dictionnaire Hachette encyclopédique, edition

illustrée, 125.000 définitions, 3000 illustrations,

RAKOTONAIVO François, Rakibolana Frantsay-Malagasy 2003

Ambozontany Fianarantsoa, , 978p.

Regis RAJEMISA-Raolison, Rakibolana malagasy, edit.Ambozontany 2003

Analamahitsy Antananarivo-Madagascar 1061p.

SIMS (J) & KINGEZTT (J.C), Dictionnaire Français-Malgache, 1970

Trano printy fiangonanaLoterana Malagasy, 359p

LAROUSSE Dictionnaire de Français 2001 edit Bordas.

Ireo boky nanovozan-kevitra momba ny anthrôpôlojia sy ny fomba amam-panao

AUJAS, (L),: Notes sur l’histoire des Betsimisaraka in Bulletin de

1906 l’Académie Malgache, numero spécial Vol 4.

BEATTIE (J.), Introduction à l’anthropologie sociale,

1972 Editions Payot, Paris. 371 p.

COUSINS (Rev. W.E), Fomba Malagasy, 1963

Trano Pirinty Imarivolanitra Tananarivo, 207p.

DANDOUAU (A) Historie des populations de Madagascar, 1952

et CHAPUS (G-S): Larose, Paris, pp 35-40.

DESCHAMPS, (H), Histoire de Madagascar, 1965

Berger Levrault, Paris,

E SOAVELOMANDROSO (M), La province maritime Orientale du Royaume

1979 de Madagascar à la fin du XIXe siècle (1882-

1895), Antananarivo, 432 p.

EVANS – PRITCHARD (E.), Anthropologie sociale, 1969

edit. Payot, Paris, 174 p.

LAHADY (P.), Le culte Betsimisaraka et son système symbolique

1979 Préf de Razafintsalama (A.), Librairie

Ambozontany, Fianarantsoa, 279p.

NDROVA Patric, Tsaboraha isan-karazany fomba Betsimisaraka,

1977 Imprimerie Catholique, Tananarivo, , 32p

J. MARICILLE et B. STEQUERT La pêche crevettière à Madagascar en 1973

&. DE Y. BERTIN et E. BASILE, Evolution des stocks et des pourcentages1974.

des différentes espèces dans les captières 25p

B. Stequet, J. Marcille et B. Piton La pêche Thonière à Madagascar (de Mai 1973 à

& F. Moulla Fidaly et A. Ramaroson), Février 1975),15p1976

155

POIRIER, (J), Chez les Betsimisaraka et 1923 les Tsimihety de

Maroantsetra, in Bulletin Economique de

Madagascar 1ère

trimestre,

KASPRZYK, ZBIGNIEE Pêche et aquaculture à Madagascar. 96 p. 1994

KIENER (A) Poissons malgache, 1961in Bulletins de Madagascar

Avril, Mai, Juin 1961. 117 p.

Poissons et plantes d’aquarium de Madagascar.

Ed. Rakotomiary S.l.n.d. de la revue de Madagascar

N° 12-13.

KLUCHON (CLy De), Initiation à l’Anthropologie, S.A. 1965

Tournai, Belgique, 158 p.

RANDRIAMAMONJY (F) Tantaran’i Madagasikara isam-paritra, 2006

Antananarivo 586p

RAZAFINTSALAMA, Tari-dalana ho enti-manadihady ny 1995

fiarahamonina Ntaolo,

Institut de theologie et de philosophie

Ambatoroka Antananarivo,

septambra 1995.

RIVIERA (C.), Introduction à l’anthropologie, 1995

Editions HACHETTE, Paris.

ROCHER (G.) Introduction à la Sociologie générale, 1968

Tome I, L’action sociale, édit HMN Litée, 180 p.

THEREZIEN (Y) La Pêche dans les eaux 1961

continentales de Madagascar - S.L., 8 p. ill.

TONGASOLO (P), Fomban-drazana tsimihety, 1935

Ambozontany Fianarantsoa,

156

D- TAHIRIN-KEVITRA ELEKTRONIKA

Mikasika ny Antrôpôlôjia sy ny Foko Betsimisaraka:

Fr.wikipedia.org/wiki/Betsimisaraka

www.maroantsetra.com/pages/peuple.html.

www.madagascar.guide.com/article/.../les-betsimisaraka-467.html?.

www.madagascar-guide-vision.com>Ethnologieetethnies>.

www.sos-enfants-malgaches.org>leBlog-Madagascar.

www.Universalis.fr/encylopedie/betsimisaraka-royaume-des/

Fr.wileipedia.org/wilei/Anthropogie.

www.anthropologie.com

www.cas_sca.ca/fr/a_propos/quest_/anthropologie.

Fr.Wileipedia.org/wilei/Anthropologie èconomique.

www.puf.com/Dictionnairy.../ANTHROPOLOGIEECONOMIQUE.

www.Universalis.fr/encyclopedie/anthropologie-économique/.

www.green_Fishing.net

www.Voile_reunion.com/madagascar.

www.green_Fishing.net/peche_materiel.madagascar.html

www.wwf.fr/Peche_Durable.

www.actioncontrelafaim.org/Madagascar.

AKORA

157

I-Vonodina

A- Vonodina amin’ny fitaovana enti-manjono

Mandoa vonodina 20 000 000 Ar ny sambo vaventy mpanjono tratra ao anaty fari-

dranomasina iasan’ny mpanjono madinika.

Mandoa ―ristourne‖ 150 Ar isaky ny Kilao amin’ny VOI ny sambo mpividy

makamba.

Ny laka-motera na sambo tratra manary menaka sy solika amin’ny fari-dranomasina

iasan’ny mpanjono dia mandoa vonodina 50 000 Ar

Ferana ho 30 000 Ar ny vonodina amin’ireo mampiasa ramikaoko sy tamis. Raisin’ny

VOI ny vokatra azo sy ny fitaovana.

Mandoa vonodina 20 000 Ar iza rehetra tratra mampiasa harato latsaky ny telo tondro.

Raisin’ny VOI ny vokatra azo sy ny fitaovana

Mandoa vonodina 300 000 Ar izay tratra mampiasa fankamamo sy fitaovana mandeha

elektrika. Raisin’ny VOI ny fitaovana sy ny vokatra azo.

Mandoa vonodina 50 000 Ar izay tratra manao maloto eo amoron-dranomasina.

B- Ny vonodina momba ny hazan-dranomasina:

Maka makamba latsaky ny 10 Santimetatra: 20 000 Ar

Maka makamba amin’ny volana Janoary-febroary-marsa: 40 000 Ar

Maka langosta vavy manantody, l angosta vavy amin’ny volana Janoary-Febroary-Marsa

na maka tsy ampy refy dia mandoa 40 000 Ar.

Maka foza be latsaky ny 8 santimetatra ny savaivony dia mandoa 10 000Ar

Mandoa vonodina 40 000 Ar izay tratra mihaza fano sy lamboharana. Alefa mandeha

ireo biby raha mbola velona.

D- Ny saram-pampiasana ny fari-dranomasina:

Mpikambana: 200Ar

Tsy mpikambana: 1 000Ar

158

E- Ny saram-pampiasana ho an’ny mpanihitra

Mikambana: 200Ar isakin’ny manihitra

Tsy mpikambana: 500Ar isakin’nymanihitra

Ny mpijibika sy mpitifitra trondro : 1 000Ar isaky ny mandeha

Mpanjono mampiasa lakana maotera : 2 000Ar isanandro

Maka fahazoan-dalana 2 000 Ar isan’andro ireo vazaha mpanjono manao fialam- boly.

Raha tratra tsy mahazo alalana kosa dia mandoa vonodina 50 000 AR.

II-Fanisana mpanjono sy ny lakana ny taona 2014

KAOMININA FOKONTANY MPANJONO LEHIBE ZAZA LAHY VAVY LAKANA

ANANDRI-

VOLA

Fananehana 20 19 01 19 01 15

Andakantombaka 07 07 0 07 0 05

Sarovava 02 02 0 02 0 02

Tanantsara 13 12 01 13 0 08

Anandrivola 14 14 0 14 0 06

Tanambao-

Anandrivola 19 19 0 19 0 11

Maintimbato 38 36 02 38 0 22

RANTABE

Rantabe 35 31 04 34 01 35

Itenina 29 25 04 29 0 23

Tampolo 08 06 02 08 0 05

Ampasimbe 13 12 01 13 0 08

Mahasoa 09 09 0 08 01 06

Sarandrano 08 07 01 08 0 08

Rantohely 56 56 0 56 0 52

159

AMBANIZA

NA

Famolahambe 14 13 01 11 03 08

Andranovato

05 03 02 05 0 03

Rantabe/Ambani

zana 175 146 29 114 61 87

Ambodiforaha 04 04 0 03 01 02

Nandrahanana 30 20 10 25 05 19

Ankazofotsy 02 02 0 02 0 02

Marofototra 46 34 12 39 07 29

Ambanizana 174 126 48 50 124 50

Famolahankely 01 01 0 01 0 01

ANDRANO-

FOTSY

Matsotarihina 51 44 07 51 0 43

Ambodivohangy 29 27 02 24 05 09

Andranofotsy 115 106 09 52 63 41

ANJAHANA

Anjahana² 87 79 08 69 18 55

Navana 90 85 05 68 22 62

ANJANAZA

NA

Ambodimandror

ofo 203 195 08 93 110 66

Andrivotra 23 20 03 10 13 11

ANKOFA BE

Tampolo 49 46 03 29 20 26

Anjiabe-

Ankofabe 17 16 01 17 0 13

Antoraka 180 172 08 125 55 37

160

MAHALEVO

-NA

Mahalevona 06 05 01 05 01 10

Iharaka 175 156 16 75 100 19

Lanivahona 05 04 01 04 01 04

Masindrano 172 156 16 70 102 62

MAROAN-

TSETRA

Andranonangozy 230 220 10 79 131 85

Ankiakabe

Tanambao 44 43 01 29 15 28

Varingohitra 90 87 03 51 39 28

Soanierana 29 29 0 12 17 04

Ankiakandrefana 91 90 01 45 46 52

Anjahamarina 21 19 02 11 10 11

VOLOINA

Ambodibaro 10 10 0 08 02

Ambodipaka 92 89 03 43 49 37

Nandrasana 158 149 09 56 102 43

Tanantsara 60 60 0 32 28 27

Voloina 20 19 01 07 13 07

Mahasoa 09 08 01 09 0 08

161

III-Ny lisitry ny fokontany misy ireo mpanjono ato amin’ny

distrikan’i Maroantsetra

Faritra atsimo Faritra afovoany Faritra avaratra

Kaominina Anadrovola: Kaominina Maroantsetra: Kaominina Anjananazana:

Fananehana Andranonangozy Ambodimandrorofo

Sarovava Ankiakabe Andrivotra

Andakantombaka Tanambao Kaominina Andranofotsy

Tanantsara Varingohitra Matsotarihina

Anandrivola Soanierana Ambodivoahangy

Tanambao/ Anandrivola Ankiakandrefana Andranofotsy

Maintimbato Anjahamarina Kaominina Anjahana

Kaominina Rantabe Anjahana

Rantabe Navana

Itenina Kaominina Mahalevona

Mahasoa Mahalevona

Tampolo Iharaka

Ampasimbe Lanovahona

Sarandrano Masindrano

Rantohely Kaominina Ambanizana

Kaominina Voloina Ambodiforaha

Ambodibaro Famolahambe

Ambodipaka Andranovato

Nandrasana Nandrahanana

Tanantsara Ankazofotsy

Voloina Rantabe/Ambanizana

Mahasoa Ambanizana

Marofototra

162

Ireo fikambanana mpanjono:

Kaominina Fokontany Anarana fikambanana

ANANDRIVOLA Fananehana FMMF

Tanantsara FMMA

Anandrivola FMLA

Tanambao/Anandrivola FMMTA

Maintimbato FMM

RANTABE Rantabe MALOKY-MPAMIRA-FMR

Itenina FMLT-LOVASOA

Tampolo FMT

Mahasoa MONDRAZY

Rantohely OPERA-FLMR

ANDRANOFOTSY Matsotarihina FMM

Andranofotsy FIAVOTANA

Antoraka FMMTA-VOI

MAROANTSETRA Andranonangozy FIZAMIFA-LE DAUPHIN-FMTA

Ankiakabe TAFITASOA-VOAHIRANA-TPA

Tanambao FMMT

Varingohitra VOI

VOLOINA Ambodibaro VOI

Ambodipaka VOI-TTFA

Nandrasana TSI KIVY-SAMINA-HRN-ONJA

Tanantsara TMT-VOI

163

IV-Ireo kaominina hita ato amin’ny distrikan’i

Maroantsetra

Kaominina andrenivohitra

MARONTSETRA (fokontany 17)

Kaominina ambanivohitra

- AMBANIZANA (fokontany 03) - AMBODIMANGA/ (fokontany 07)

- ANANDRIVOLA (fokontany 08) - ANDRANOFOTSY (fokontany 07)

- ANDRONDRONA (fokontany 07) - ANJAHANA (fokontany 07)

- ANJANAZANA (fokontany 15) - ANKOFA (fokontany 10)

- ANKOFABE (fokontany 09) - ANTKOTAKO (fokontany 12)

- ANTSIRABE/SAHATANY (fokontany 06) - AMBINANITELO (fokontany 10)

- MAHALEVONA (fokntany 05) - MANAMBOLO (fokontany 10)

- MORAFENO (fokontany 04) - RANTABE (fokontany 07)

- VOLOINA (fokontany 10)

164

Ireo fokontany hita ao amin’ny kaominina andrenivohitra

Maroantsetra

FOKONTANY FILOHAM-POKOTANY

Anjahamarina 1 BARISON Jackob

Varingohitra BETSIMAIKA Felix

Ankiakalava 1 KALO Julien

Amboditsoha VELOMANORO HoyLam

Ampatsona RAMAROTIANA Claude

Emile

Ambodivoafaho DOMINIQUE Soso

ANKIAKABE BE JACNARISON Louis

Ambohitsara JAOHARIVELOZAFY Essé

Claujus

Ankiakalava 2 ZEFO Céléstin

Antaimby BATSIAHINA Ferro

Antanambao JAO Landrice

Morafeno JAO Paul

Mangabe KALONJARA Bruno

Ambatomasina FALY Maro

Soanierana RENE

Ankiakandrefana RAMAHARIVELOARISON

Honoré

Androkaroka RAKOTOMALALA Félix

165

Ireo sekoly miankina sy tsy miankina misy ato amin’ny

distrikan’i Maroantsetra:

Sekoly miankina ambaratonga fototra:

Kaominina AMBANIZANA:

-EPP Ambanizana

-EPP Nandrahanana

-EPP Rantabe/Ambanizana

-Ecole Communautaire Marofototra

-Ecole Communautaire Ambodiforaha

-Ecole Communautaire Anjinjakoho

Kaominina AMBINANITELO :

-EPP Ambatoana -Ecole Communautaire Tsararivotra

-EPP Ambinanitelo -EPP Ambalamahogo

-EPP Ambodiaramy -EPP Ambodivoangy

-EPP Ambodihazomamy -EPP Ambatofotsy

-EPP Anantonambilany -EPP Marovovonana

-EPP Andranasana -EPP Andaparaty

-EPP Mariarano -EPP Marovaka

-EPP Sahamadio -EPP Rantavatobe

-EPP Sarahandrano -EPP Sahantaha

-EPP Tanambao Andranasana -Ecole Communautaire Ambohisoa

-EPP Valambahoaka -Ecole Communautaire Ambodimangatelo

-Ecole Cominautaire Ambalasoa -Ecole Communautaire Rantavatohely

-Ecole Communautaire Bekongona -Ecole Communautaire Anjiamazav

Kaominina AMBODIMANGA:

-EPP Ambodibaro -EPP Ambodimanga 2

-EPP Mafaipoza -EPP Antsiradrano

-Ecole Communautaire Sahajinja Manonga -Ecole Communautaire Andratambe

Kaominina ANANDRIVOLA

-EPP Ankoba -EPP Anandrivola

-EPP Antsoraka -EPP Anena

-EPP Maintimbato -EPP Fananehana

-EPP Antsirabe /Anena -EPP Tanambao Ranolalina

166

Kaominina ANDRANOFOTSY

-EPP Ambohimoko -EPP Andranofotsy

-EPP Ankazomandroko -EPP Ampafatra

-EPP Ivato -EPP Antsangambato

-EcoleCommunautaireAmbodivoangy -EPP Matsotarihina

Kaominina ANDRONDRONA

-EPP Ambodiampaly -EPP Ambodimanga/Nandihizana

-EPP Ampanobe -EPP Ampatrabe

-EPP Antsahamilemaka -EPP Antsirabe/Nandihizana

-EPP Antsiradrano -EPP Nanoharana

-EPP Sahavatana -EPP Vatobe

-EPP Vinanisahandrazana -Ecole communautaire Ambavala

-Ecole Communautaire Ambodiadabo -Ecole Communautaire Bekilandy

-Ecole Communautaire Anjanozano -Ecole Communautaire Antanantsara

-Ecole Communautaire Ambalamanasy -Ecole Communautaire Anjiabe

-Ecole Communautaire Ambinaninankindry -Ecole Communautaire Ambohimarina

-Ecole Communautaire Maroangady -Ecole Communautaire Sahafekona

-Ecole Communautaire Seranandrazana -Ecole Communautaire Tsararano

-Ecole Communautaire Tsaravoly -Ecole Communautaire Vohitsara

-EPP Androndrona

Kaominina ANJAHANA

-EPP Anjomo -EPP Antsanofia

-EPP Mahafidina1 -EPP Mahafidina2

-EPP Sahafotra -EPP Navana

-EPP Anjahana

Kaominina ANJANAZANA

-EPP Ambatoharanana -EPP Anjanazana

-EPP Ambodivoanio -EPP Ambodimandrorofo

-EPP Andrakanana -EPP Andasibe

EPP Madiotsifafana -EPP Ankadimbazaha

-EPP Maroantsafa -EPP Maharanina

-EPP Sahanama -EPP Sahasindro

-Ecole Communautaire Ambodivoanio -EPP Vohidravina

Ecole Communautaire Nosy Manambolo -Ecole Communautaire Tanambao Anjanazana

Kaominina ANKOFA

-EPP Ambalarano -EPP Ambodiadabo

-EPP Ambodivato -EPP Ampatakana

-EPP Benavony -EPP Fampanambo

-EPP Majinavola -EPP Sadikamonjo

-EPP Talanaro -EPP Vinanimbidy

-EPP Ankofa

167

Kaominina ANKOFABE

-EPP Anjiabe -EPP Anjahamarina 2

-EPP Tsarahonenana -EPP Sahajinja

-Ecole Communautaire Ankarantany -Ecole Communautaire Ankofabe

-EPP Antoraka -Ecole Communautaire Vohitsara Sahamalaza

-Ecole Communautaire Analalava -EPP Manambia

Kaominina ANTAKOTAKO

-EPP Ampafamboay -EPP Antakotako

-EPP Marofototra -EPP Ankadibe

-EPP Sahameloka -EPP Sahambatra

-EPP Somisika -EPP Sakatihina

-Ecole Communautaire Antsiranambato -EPP Takoly

-Ecole Communautaire

Antanambao/Ambanivalotra

-Ecole Communautaire Belle Rose

-Ecole Communautaire Sahasatrana -Ecole Communautaire Ampoahantsatroka

-Ecole Communautaire Mahitsiarongana -Ecole Communautaire Sahakoho

-Ecole Communautaire Sahavary -Ecole Communautaire Ampanobe

Kaominina ANTSIRABE /SAHATANY

CEG Antsirabe Sahatany

Kaominina MAHALEVONA

CEG Mahalevona

Kaominina MANAMBOLO

Sekoly tsy miankina:

CEG Manambolo

Sekoly tsy miankina:

Andriamahery

Kaominina MORAFENO

CEG Communautaire Morafeno

Kaominina RANTABE

Sekoly miankina:

CEG Rantabe

Sekoly tsy miankina:

Fanavotana Rantabe

Kaominina VOLOINA

Sekoly miankina:

CEG Voloina

168

Kaominina AMBANIZANA

CEG Communautaire

Kaominina ANDRONDRONA

CEG Androndrona

Kaominina ANANDRIVOLA

CEG Communautaire

LYCEE:

Kaominina MARONTSETRA

Sekolytsymiankina:

Lycée générale Maroantsetra

Sekolytsymiainkina:

F.J.K.M

Avenir de Maroantsetra

Zanatany

Soafaniry

Saint Joseph

La Lumiere

Kaominina ANJAHANA Lycée Anjahana

169

FANDALINANA SÔSIÔ-ANTRÔPÔLÔJIKA NY JONO AN-

DRANOMASINA AO AMIN’NY FOKONTANY ANKIAKABE

DISTRIKAN’I MAROANTSETRA FARITRA

ANALANJIROFO HANITRINIAINA Florida Stephanie, BLOC Laceleste Port 06 Ankatso II 101

Antananarivo (Tél: 0327492337/ 0348109237)

TENY FOTOTRA: fihariana, toekarena, jono an-dranomasina, mpanjono, asa

fanjonoana, Betsimisaraka, Ankiakabe, antrôpôlôjia.

Isan’ny takila: 170

Isan’ny fafana: 11

Isan’ny sarin-tany: 4

Isan’ny kisary: 1

Isan’ny sary: 14

Famintinana:

Sehatra iray anisan’ny mahazo vahana eto Madagasikara ny sehatry ny asa fanjonoana.

Mamelona sy mamatsy olona sy faritra maro manerana ny Nosy io sehatrasa io, anisan’izany

ireo mponina ao Ankiakabe distrikan’i Maroantsetra. Misedra olana anefa ny sehatry ny jono

an-dranomasina ao Ankiakabe noho ny fomba fiasa sy ny tetika amam-paika entina

manatanteraka izany ary ny tsy fanarahan-dalàna ataon’ireo mpanjono. Tsy mitsahatra

mitotongana ny vokatry ny jono an-dranomasina ary ahina ho lany taranaka ny karazan-

trondro maro. Vokany mihaosa ny sehatry ny jono an-dranomasina ao Ankiakabe ary

mitotongana manaraka izany ihany koa ny fiainan’ireo mpanjono. Niezaka nitady vahaolana

ireo tompon’andraikitra sy ireo mpanjono nefa tsy nahitam-bokatra izany.

Niatrika olana mitovy amin’ny olan’ny mponina ao Ankiakabe ireo mpanjono any

Afrika andrefana, nezahina naseho tato anatin’ny asa ny fomba niatrehan’izy ireo izany sy ny

fomba nandreseny izany mba hanampiana ireo mpanjono ao Ankiakabe amin’ny fitadiavana

ny vahaolana. Niezaka nitondra ny tantsoroka azo aroso koa izahay amin’ny maha mpikaroka

sy mpanabe ny tenanay.

Résumé:

Au niveau de l’économie nationale du pays, la pêche assure la meilleure rentrée de

devises étrangères. Elle assure la survie de la population littorale, à savoir les habitants

d’Ankiakabe.

Cependant, la pêche y se heurte de difficultés à la suite d’une défaillance sur les

techniques de pêches utillisées et le non respect des règles ou loi régissant la pêche. Cela

explique donc le tarissement des produits halieutiques qui provoque l’asphyxie de vie des

170

pêcheurs. Les autorités compétentes et les pêcheurs ont essayé de trouver ensemble des

solutions mais cela s’est soldé par l’échec.

Un cas similaire s’est produit en Afrique de l’ouest et des solutions efficaces ont été

mises en place. On peut transmettre ces résultats aux pêcheurs d’Ankiakabe et en tant que

chercheur et enseignant, nous avons essayé d’apporter une idée novatrice aux pratiques de la

pêche dans le but d’améliorer les conditions de travail pour un meilleur bien être de l’homme.

ABSTRACT:

Maritime fishing is still one of the most considered work in Madagascar. Many people

depend completely on this work in field as it feeds (source of income), supplies families, and

more regions around the Island, among of them is Ankiakabe people, Maroantsetra territory.

However, Ankiakabe maritime fishing undergoes different problems due to the way

they manage their work, the technique (method) uses, and the non following of the present

laws (by fishermen). In fact, maritime production still decrease, and many kinds of fish will

be classified as endangered species, they may probably disappear san or leter. Is a result,

Ankiakabe maritime fishing is weekened, similarly, the life style of fishermen becomes weak

though. Although the effort done and the solution proposed by the person in cherge on this

field and the fishermen, there is no improvement.

Fishermen from the western Africa have met similar problems before. In order to solve

the current problem at Ankiakabe and to help fishermen up there, this research work will

showa about the manner they adopt facing such crucial situation, and also the way they fight

against this problem. Is a researcher and a teacher, suggestion will be proposed too.

FANDALINANA SÔSIÔ-ANTRÔPÔLÔJIKA NY JONO AN-DRANOMASINA AO AMIN’NY FOKONTANY

ANKIAKABE DISTRIKAN’I MAROANTSETRA FARITRA ANALANJIROFO.

HANITRINIAINA Florida Stephanie, BLOC Laceleste Port 06 Ankatso II 101 Antananarivo (Tél: 0327492337/

0348109237)

TENY FOTOTRA: fihariana, toekarena, jono an-dranomasina, mpanjono, asa fanjonoana, Betsimisaraka, Ankiakabe,

antrôpôlôjia.

Isan’ny takila: 170

Isan’ny fafana: 11

Isan’ny sarin-tany: 4

Isan’ny kisary: 1

Isan’ny sary: 14

Famintinana:

Sehatra iray anisan’ny mahazo vahana eto Madagasikara ny sehatry ny asa fanjonoana. Mamelona sy mamatsy

olona sy faritra maro manerana ny Nosy io sehatrasa io, anisan’izany ireo mponina ao Ankiakabe distrikan’i Maroantsetra.

Misedra olana anefa ny sehatry ny jono an-dranomasina ao Ankiakabe noho ny fomba fiasa sy ny tetika amam-paika entina

manatanteraka izany ary ny tsy fanarahan-dalàna ataon’ireo mpanjono. Tsy mitsahatra mitotongana ny vokatry ny jono an-

dranomasina ary ahina ho lany taranaka ny karazan-trondro maro. Vokany mihaosa ny sehatry ny jono an-dranomasina ao

Ankiakabe ary mitotongana manaraka izany ihany koa ny fiainan’ireo mpanjono. Niezaka nitady vahaolana ireo

tompon’andraikitra sy ireo mpanjono nefa tsy nahitam-bokatra izany.

Niatrika olana mitovy amin’ny olan’ny mponina ao Ankiakabe ireo mpanjono any Afrika andrefana, nezahina

naseho tato anatin’ny asa ny fomba niatrehan’izy ireo izany sy ny fomba nandreseny izany mba hanampiana ireo mpanjono

ao Ankiakabe amin’ny fitadiavana ny vahaolana. Niezaka nitondra ny tantsoroka azo aroso koa izahay amin’ny maha

mpikaroka sy mpanabe ny tenanay.

Résumé:

Au niveau de l’économie nationale du pays, la pêche assure la meilleure rentrée de devises étrangères. Elle

assure la survie de la population littorale, à savoir les habitants d’Ankiakabe.

Cependant, la pêche y se heurte de difficultés à la suite d’une défaillance sur les techniques de pêches utillisées

et le non respect des règles ou loi régissant la pêche. Cela explique donc le tarissement des produits halieutiques qui

provoque l’asphyxie de vie des pêcheurs. Les autorités compétentes et les pêcheurs ont essayé de trouver ensemble des

solutions mais cela s’est soldé par l’échec.

Un cas similaire s’est produit en Afrique de l’ouest et des solutions efficaces ont été mises en place. On peut

transmettre ces résultats aux pêcheurs d’Ankiakabe et en tant que chercheur et enseignant, nous avons essayé d’apporter

une idée novatrice aux pratiques de la pêche dans le but d’améliorer les conditions de travail pour un meilleur bien être de

l’homme.

ABSTRACT:

Maritime fishing is still one of the most considered work in Madagascar. Many people depend completely on

this work in field as it feeds (source of income), supplies families, and more regions around the Island, among of them is

Ankiakabe people, Maroantsetra territory.

However, Ankiakabe maritime fishing undergoes different problems due to the way they manage their work, the

technique (method) uses, and the non following of the present laws (by fishermen). In fact, maritime production still

decrease, and many kinds of fish will be classified as endangered species, they may probably disappear san or leter. Is a

result, Ankiakabe maritime fishing is weekened, similarly, the life style of fishermen becomes weak though. Although the

effort done and the solution proposed by the person in cherge on this field and the fishermen, there is no improvement.

Fishermen from the western Africa have met similar problems before. In order to solve the current problem at

Ankiakabe and to help fishermen up there, this research work will showa about the manner they adopt facing such crucial

situation, and also the way they fight against this problem. Is a researcher and a teacher, suggestion will be proposed too.