MDT –ийг ашиглах тухай ГМС ын протокол болон аргачлал …dbyd-data.s3.amazonaws.com/mongolia-mdt/GIS_Protocols_and_Procedures... · Хулангийн

Тайлбар: ДХ-Дүйцүүлэн хамгаалал, НЭҮ-Нөлөөллийн Эх Үүсвэр Page 1

MDT – Mitigation Design Tool (Нөлөөлөл Бууруулах Загвар програм)

MDT –ийг ашиглах тухай

ГМС-ын протокол болон аргачлал

(БО-ны нөлөөллийн үнэлгээний аргачлалын

дагуу боловсруулав)

ГМС-ийн аргачлал ба Нөлөөлөл бууруулах загвар програмын тухай

TNC – 2016-03-29



Гарчиг Танилцуулга ..................................................................................................................................................................... 3

MDT (Нөлөөлөл бууруулах загвар програм)-ийн тухай ................................................................................................ 4

MDT-Desktop (Компьютерт суурилсан хувилбар) ..................................................................................................... 4

MDT-Web (Вэбд суурилсан хувилбар) ....................................................................................................................... 5

Алхам 1 - Төслийн нөлөөллийн эх үүсвэрүүдийг зураглах тухай ................................................................................ 5

Формат ба байрлалын нарийвчлал ........................................................................................................................... 5

Зурган мэдээнд тавигдах шаардлага ......................................................................................................................... 6

Хүснэгтэн мэдээлэлд тавигдах шаардлага ................................................................................................................ 6

НЭҮ-ийг зураглах аргууд ба MDT ................................................................................................................................ 7

Алхам 2-Нөлөөлөлд өртөх талбай, нөлөөллийн хэмжээг тогтоох............................................................................... 8

Харгалзах НЭҮ-ийн нөлөөллийн параметрүүд .......................................................................................................... 8

Төслийн нөлөөлөлд өртөх газар ба хэмжээг тооцох арга ...................................................................................... 10

Нөлөөлөлд өртөх газар ......................................................................................................................................... 10

НЭҮ үргэлжилсэн нөлөөллийн хэмжээг харуулах растер мэдээ ........................................................................ 10

Нөлөөлөлд өртөх талбай ба хэмжээ .................................................................................................................... 11

Нөлөөлөлд өртөх газар ба хэмжээг бодох MDT ба Гарах үр дүн .......................................................................... 11

Алхам 3 – ДХ ба чухал байрлалуудыг тогтоох тухай ................................................................................................... 11

Дүйцүүлэн хамгаалал ................................................................................................................................................ 12

Байрлалын хүчин зүйлс ......................................................................................................................................... 12

Дүйцүүлэн хамгаалал хэрэгжүүлэх газрыг тогтоох аргачлал ............................................................................. 13

Зураг 7. Сумын хэмжээнд экосисемийн төрлийг гаргасан байдал ................................................................... 16

MDT ашиглан ДХ хэрэгжүүлэх шаардлагатай газрыг тогтоох ............................................................................ 16

MDT-ДХ-ын зардлын тайлан ..................................................................................................................................... 16

Зайлсхийх мэдээлэл –ДХ-ын хүчин зүйлсийн нийлбэр утга ба Хөгжлийн хязгаарлалт ....................................... 20

MDT – Зайлсхийх програм ба гаралтын мэдээ/ үр дүн .......................................................................................... 21

Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний аргачлал дахь ДХ-ыг хэрэгжүүлэх тухай мөрдлөг – ГМС алхмууд ......... 23

ArcGIS алхмууд ........................................................................................................................................................... 23

QGIS алхмууд ............................................................................................................................................................. 23

Хавсралтууд A - F ........................................................................................................................................................... 25

Хавсралт A: Байршлын ДХ хүчин зүйлсийг тооцох ГМС алхмууд ......................................................................... 25

Хавсралт B – MDT-ын мэдээллийн сан .................................................................................................................... 31

Хавсралт C – ArcGIS 10x хэрэглэгчдэд өгөх заавар .................................................................................................. 35

Хавсралт D – QGIS 2.12 дээр ажиллах заавар .......................................................................................................... 45

Хавсралт E– Нэмэлт туслах материалууд MDT ........................................................................................................ 53



Танилцуулга Ямар нэг төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үед байгаль орчинд нөлөөлөл үзүүлдэг бөгөөд үүнийг бууруулах, зайлсхийхийн тулд 2014 онд батлагдсан “Монгол улсын БО-ны нөлөөллийн үнэлгээний аргачлал”-д дүйцүүлэн хамгааллыг хэрэгжүүлэх тухай мөрдлөг болгон оруулсан байдаг. Төсөл хэрэгжүүлэгч компаниуд нь тухайн орон нутгийн удирдах байгууллагууд, БОНХАЖЯ-тай хамтран ажиллаж өөрсдийн ДХ-ын төлөвлөгөөг дараах 3 алхмын дагуу боловсруулдаг. Үүнд:

1) Төслийн нөлөөлөлд өртөх газрын хэмжээг тогтоох

2) Дүйцүүлэн хамгаалах шаардлагатай газрын хэмжээг тогтоох

3) Дүйцүүлэн хамгааллын зардлыг тодорхойлох.

Эдгээр бүх алхмууд нь математик бодолт, тооцоо хийхийг шаардана. Бодолтыг хийх үед зарим техникийн бэрхшээл, алдаа гардаг учир ГМС-ийн загвар програм үүсгэх зайлшгүй шаардлагатай болсон юм. Үүсгэсэн ГМС-ийн загвар програм дээр ажиллахын тулд хэрэглэгчид нь ГМС-ийн суурь мэдлэгтэй, ажиллах зарчмын тухай ойлголттой байх ёстой. Энэ заавар нь уг загвар програмын 2 янзын хувилбар (ESRI ArcGIS ба QGIS) дээр ажиллах зарчмыг дэлгэрэнгүй заах юм.

Нөлөөлөл бууруулах загвар програмыг үүсгэх ажил нь “БОНХАЖЯ-ны чадавхийг бэхжүүлэх, Өмнийн говийн байгаль хамгаалал, биологийн олон янз байдал төсөл”-ийн үүрэгт ажлуудын нэг хэсэг юм. Энэ төслийн хүрээнд нийт 4 үндсэн ажил хийгдэхээр тусгагдсан: 1. Хулангийн амьдрах орчныг зураглах, дүн шинжилгээ хийх 2.Нөлөөлөл бууруулах загвар загвар програм боловсруулах ажил 3. Бүсийн зам тээврийн судалгаа, боломжит хувилбаруудыг тогтоох 4. Чадавхи бэхжүүлэх сургалтуудыг зохион байгуулах. Энэ төслийг ЕСБХБ санхүүжүүлж байна.

Энэхүү зааварт БО-ны нөлөөллийн үнэлгээний аргачлалд заасны дагуу хийгдэх ДХ-ын арга хэмжээг тогтоох алхмуудыг ArcGIS (http://www.esri.com/arcgis) ба QGIS (http://www.qgis.org) дээр MDT ашиглан хэрхэн хийх талаар дэлгэрэнгүй дурьдлаа. MDT-ийн вэб хуудасны холбоос нь: http://s3.amazonaws.com/DevByDesign-Web/MitDesignTool/index.html бөгөөд холбогдох өгөгдөл ба tool-үүдийг татаж авах боломжтой. Энэ вэб хуудаснаас Нөлөөлөл бууруулах загвар програмтай холбоотой бүх өгөгдөл, зааврууд, мэдээ мэдээллийг авч болно.

http://www.esri.com/arcgis

http://www.qgis.org/

http://s3.amazonaws.com/DevByDesign-Web/MitDesignTool/index.html

http://s3.amazonaws.com/DevByDesign-Web/MitDesignTool/index.html



MDT (Нөлөөлөл бууруулах загвар програм)-ийн тухай Энэхүү загвар програм нь нөлөөлөл бууруулах аргачлалыг зайлшгүй хэрэгжүүлэх шаардлагатай аж ахуйн нэгжүүд, төрийн албан хаагчдын ажлыг хөнгөвчлөх, дэмжих зорилготой. Компьютерт болон вэбд суурилсан хоёр хувилбар нь ижил үйл ажиллагаатай. Компьютерт суурилсан програм нь нэмэлт програмтай боловч хоёулаа нөлөөллийн үнэлгээний аргачлалыг дагаж мөрдөхөд шаардагдах өгөгдлүүдийг боловсруулдаг.

MDT-Desktop (Компьютерт суурилсан хувилбар) MDT-Десктоп нь үндсэн дөрвөн багц tool-тэй (Зураг 1):

• Land Disturbance and Impact Tools-Нөлөөллийн эх үүсвэр болон Нөлөөллийн tool

• Offset Tools- Дүйцүүлэн хамгааллын tool, • Supplementary Avoidance Tools-Нэмэлт

Зайлсхийх tool, • Update Tools-Шинэчлэх tool.

1. Land Disturbance and Impact tool нь тухайн төслийн буюу төлөвлөсөн хөгжилтэй холбоотой орон зайн мэдээллийг үүсгэхэд хэрэглэгдэх ба НЭҮ-ийн орон зайн мэдээ, хүснэгтэн мэдээ, тусгаг зэргийг тохирох стандарт, кодын дагуу үүсгэхэд нь хэрэглэгчдэд тусалдаг програм юм.

2. Offset tool нь үүсгэсэн НЭҮ-ийн орон зайн мэдээллийг ашиглаж дүйцүүлэн хамгааллын зардлын тайлан, дүйцүүлэн хамгааллыг хэрэгжүүлэх боломжтой газар нутгийг тогтоодог tool юм.

3. Supplementary Avoidance Tools нь өмнөх 2 tool-ийг ашиглан гаргасан НЭҮ ба ДХ-ын зардлын тайлан, ДХ боломжтой талбайнуудыг хооронд нь харьцуулж ДХ-ын өндөр зардал үүсгэхээс зайлсхийх боломжийг бий болгодог tool юм.

4. Update Tools нь нэг удаа өөрийн компьютерт суулгасан MDT-ийг мэдээллийн сангийн хамт байнга шинэчлэх боломжийг өгнө.

Tool-бүрийн тухай MDT-Desktop Help зааварт дэлгэрэнгүй оруулсан. Tool-тэй холбоотой бүх заавар, аргачлалуудыг Mongolia Mitigation Design Tool Web Portal –аас татаж авч болно. Хэрэглэгчид бүх tool-ийг скрипт болон бусад мэдээллийн хамт агуулсан zipfile (шахсан файл)-ыг татаж авна. Компьютерт суурилсан MDT-Desktop нь зөвхөн ArcGIS 10.1 дээр ажиллаад зогсохгүй бусад хувилбарууд дээр ESRI Spatial Analyst extension-той хамт ажиллана.

Зураг 1. Нөлөөлөл бууруулах загвар програм – ArcGIS багц tool

http://s3.amazonaws.com/DevByDesign-Web/MonOffsetDesign/index.html



MDT-Web (Вэбд суурилсан хувилбар) MDT-Web (Зураг 2) нь хэрэглэгчдэд интернетийн орчинд “БО-ны нөлөөллийн үнэлгээний аргачлал”-ыг дагаж мөрдөхөд шаардлагатай өгөгдлийг үүсгэж, мэдээллийг боловсруулах боломжийг олгоно. Хэрэглэгчид НЭҮ-ийн орон зайн мэдээг бэлтгэж shapefile форматаар вэб tool-д оруулна. Энэ аргачлал нь QGIS ашиглан хэрхэн

shapefile форматаар файл хадгалах тухай тайлбарласан боловч бусад олон програмууд энэ үйлдлийг мөн гүйцэтгэж чадна. Оролтын мэдээг TNC сервер дээр боловсруулан төслийн нөлөөллийн талбайг харуулах растер мэдээ, ДХ-ын зардлын тайланг агуулсан html файл, бусад дагалдах shape файлуудын хамт зип файл болгоод хэрэглэгч рүү мэйлээр илгээдэг. Вэбд суурилсан MDT-ийн бүрэн танилцуулгыг MDT-Web Help заавраас эсвэл Mongolia Mitigation Design Tool Web Portal-аас харна уу.

Алхам 1 - Төслийн нөлөөллийн эх үүсвэрүүдийг зураглах тухай Нөлөөллийн үнэлгээний аргачлалын дагуу гүйцэтгэх эхний алхам нь компаниудыг төслийн НЭҮ-үүдийн орон зайн мэдээг үүсгэхийг шаарддаг. Нөлөөллийн эх үүсвэрт дэд бүтэц (зам, шугам хоолой, барилга), үйл ажиллагаа (уурхайн нүхнүүд, овоолго, цөөрөм), суурин газар (оффис, хот суурин) зэрэг тухайн газрыг хөгжүүлэхэд шаардагдах үйл ажиллагааг явуулахын тулд барихаар төлөвлөсөн обьектууд орно. Эдгээр өгөгдлийг зураглах, атрибут мэдээтэй болгох нь маш чухал алхам бөгөөд нөлөөллийн эх үүсвэрүүд дээр тулгуурлан нөлөөллийн эрчим, дүйцүүлэн хамгааллын зардал зэрэг бусад тооцоонуудыг хийдэг.

Формат ба байрлалын нарийвчлал Төлөвлөсөн нөлөөллийн эх үүсвэрүүд буюу дэд бүтцүүдийг газрын зурагт буулгах олон аргууд байдаг. Компьютерт суурилсан болон Вэбд суурилсан загвар програмүүд нь хоёулаа энэхүү оролтын мэдээг шаардана. Иймээс дэд бүтцийг зурагт оруулан ESRI-гийн shape файлын хэлбэрээр хадгалах ёстой. Энэ форматыг бүх ГМС-ийн програм хангамжууд танидаг. Илүү ихийг мэдье гэвэл http://doc.arcgis.com/en/arcgis-online/reference/shapefiles.htm холбоосоор орж уншиж болно. AutoCad DXF file ба GPX GPS файлуудыг хөрвүүлдэг онлайн загвар програмийг http://www.gisconvert.com/ гэсэн холбоосоор орж ашиглана. Эсвэл ArcGIS ийн Help цэснээс хэрхэн хөрвүүлэх талаар мэдээлэл бий. “Import from CAD (Conversion)” and “GPX To Features (Conversion),”. QGIS –ийн хэрэглэгчид shape файлыг dxf хооронд хөрвүүлэхдээ http://docs.qgis.org/2.8/en/docs/user_manual/plugins/plugins_dxf2shape_converter.html?highlight=dxf харин GPX файлыг энэ холбоосоор хөрвүүлнэ. http://docs.qgis.org/2.8/en/docs/user_manual/working_with_gps/plugins_gps.html

Зураг. 2 MDT - Вэб


http://doc.arcgis.com/en/arcgis-online/reference/shapefiles.htm

http://doc.arcgis.com/en/arcgis-online/reference/shapefiles.htm

http://www.gisconvert.com/

http://docs.qgis.org/2.8/en/docs/user_manual/plugins/plugins_dxf2shape_converter.html?highlight=dxf%20

http://docs.qgis.org/2.8/en/docs/user_manual/working_with_gps/plugins_gps.html



НЭҮ-ийг зурагт оруулахдаа шугаман ба полигон гэсэн хоёр хэлбэрээр оруулна. Байршил тодорхойлогч гар GPS ашиглан оруулсан бол байршлын алдаа нь 10 м байхыг зөвшөөрнө. Харин агаарын зурагнаас дижитайз хийн оруулсан бол алдаа нь 5 м ээс ихгүй байна. Байршлын нарийвчлал багатай зураг нь (50м-ээс бага) нөлөөллийн эх үүсвэрүүдийг нарийвчлал муутай дүрсэлнэ. Бүх өгөгдөл солбицлын системд холбогдсон байх хэрэгтэй. Уг хоёр төрлийн загвар програм хоёулаа геодезийн солбицлын системийг зөвшөөрдөг. Жишээ нь WGS 84 дээр суурилсан UTM, Zone 48N (ESRI name: WGS_1984_UTM_Zone_48N or EPSG WKID: 32648).

Зурган мэдээнд тавигдах шаардлага Бүх НЭҮ-ийг шугаман ба полигон хэлбэрээр зураглаж тохирох форматаар мэдээллийн багц дотор байрлуулах ёстой. Хашаалсан талбай дотор орших НЭҮ-ийн мэдээг үүсгэхгүй байж болно. Харин хашаалсан талбайн гадна орших бүх нөлөөллийн хувьд заавал орон зайн мэдээг үүсгэх ёстой.

Хүснэгтэн мэдээлэлд тавигдах шаардлага MDT Web ба Desktop нь хоёулаа хэрэглэгчийн зүгээс тусгай хүснэгтэн мэдээллийн стандарт хэлбэрийг шаарддаг. Шугаман ба полигон хэлбэрийн обьектууд нь дараах хүснэгтүүдэд үзүүлсэн стандартаар байх ёстой. Уг файлын обьект бүр хүснэгтэнд үзүүлсэн харгалзах кодуудыг агуулсан байх ёстой.

Хүснэгт 1: Шугаман байгууламж

LD_code НЭҮ –ийн төрөл Тайлбар

1 Цахилгааны шугам Өндөр болон нам тогтой бүх цахилгааны шугам 2 Дамжуулах шугам – Өргөгдсөн Газрын дээр өргөгдсөн бүх төрлийн үйлчилгээ явуулж буй

шугам 3 Дамжуулах шугам – Газар

дээрхи Газар дээрх бүх төрлийн үйлчилгээ явуулж буй шугам

4 Дамжуулах шугам – Газар булсан

Газар доор булсан бүх төрлийн үйлчилгээ явуулж буй шугам

5 Зам – Засмал Бүх төрлийн засмал зам – хэрвээ хоёр урсгалтай бол хоёуланг нь оролцуулах хэрэгтэй

6 Зам – Сайжруулсан шороон зам

Бүх төрлийн сайжруулсан шороон зам – хэрвээ хоёр урсгалтай бол хоёуланг нь оролцуулах хэрэгтэй

7 Зам – Нэг салаа шороон зам Дахин салаалахгүй эсвэл үргэлж нэг салаа байх бүх төрлийн шороон зам

8 Зам – Олон салаа шороон зам Олон салаа шороон зам. Гол эсвэл хамгийн их ашиглагддаг замыг тэмдэглэх хэрэгтэй.

9 Төмөр зам Төмөр зам 10 Бусад шугаман дэд бүтцүүд Дээр дурьдаагүй бусад шугаман хэлбэрт дэд бүтцүүд.

Хүснэгт 2. Талбай хэлбэрт НЭҮ (Area LD) төрлүүд. Энэхүү хүснэгт нь НЭҮ-ийн талбай хэлбэрийн төрлүүдийг тохирох кодын хамт харуулна.

LD_code НЭҮ-ийн төрөл Тайлбар

1 Хот 5000-аас дээш хүн амтай байнгийн суурин газар

2 Том тосгон 1000-5000 хүн амтай байнгийн суурин газар



3 Тосгон 1000-аас цөөхөн хүн амтай байнгийн суурин газар 4 Түр кэмп Ажилчдын түр зуурын кэмп

5 Хашаалсан талбай Үйл ажиллагаа явуулж буй хашсан талбай. Хэрвээ талбай дотор өөр үйл ажиллагаа явуулбал, түүнийг бусад шугаман эсвэл талбайн тэмдэглэлд нэмж оруулах шаардлаггүй

6 Оффис, барилга Ажилд зориулагдсан барилгууд 7 Үйлдвэрлэл явагдах барилга Үйл ажиллагаанд зориулагдсан барилгууд 8 Агуулах Хадгалах байр 9 Шатахуун Түгээх Станц Машинд шатахуун түгээх байгууламж 10 Уурхайн карьер Төлөвлөгдсөн уурхайн орд, бүх талбайг олборлоно 11 Газрын тос олборлох

байгууламж Газрын тос олборлох байгууламж

12 Овоолгууд Төмрийн хаягдлын, хүдрийн хаягдлын, хогийн болон бусад овоолгууд

13 Цөөрөм Суурин газрын, үйл ажиллагааны, агуулахын болон бусад зориулалтын цөөрмүүд

14 Зогсоол – Засмал Засмал зогсоол

15 Зогсоол – Шороон Шороон зогсоол

16 Онгоц буух зурвас Онгоц буух зурвас

17 Онгоцны буудлын байгууламжууд

Онгоцны буудлын байгууламжууд

18 Бусад талбанй дэд бүтцүүд Дээр дурьдаагүй бусад талбай хэлбэрт дэд бүтцүүд.

19 Овоолго уусгах дэвсгэр Уурхайн хүдрийг буталж услаад металыг уусгаж үйл ажиллагааг явуулдаг газар.

НЭҮ-ийг зураглах аргууд ба MDT MDT-Дэсктоп нь НЭҮ-ийн орон зайн мэдээг тохирох стандарт, кодын дагуу оруулахад туслах 2 tool-тэй. Үүнд: Step 1a – Create Land Disturbance Data (Алхам 1а - НЭҮ-ийн мэдээлэл үүсгэх) ба the Step 1b – Check Land Disturbance Data (Алхам 1б – НЭҮ-ийн мэдээллийг шалгах програм) (MDT-Desktop Help Document-ийг хар).

Step 1a – Create Land Disturbance Data tool нь (Зур. 3) заасан фолдерт geodatabase үүсгэдэг. Geodatabase дотор шугаман болон талбай хэлбэрийн НЭҮ-ийг оруулахад зориулсан 2 ширхэг (шугаман ба талбай) shp файлыг автоматаар үүсгэнэ. Ингэж автоматаар үүссэн shp файлыг нээж НЭҮ-үүдийг нэмж оруулаад төрлийг нь зааж өгснөөр Хүснэгт 1-2-т үзүүлсэн кодууд хамт сонгогддог.

Step 1b – Check Land Disturbances -НЭҮ-ийн мэдээллийг шалгах програм нь хэрэглэгчдэд эдгээр мэдээллийг MDT-Десктопын бусад програмд ашиглахаас өмнө алдаа болон орхигдсон өгөгдлүүдийг шалгах боломж олгодог. Хэрэв НЭҮ -д ямар нэг асуудал (жишээ нь, хэрэв оруулсан мэдээлэл буруу тусгагтай байвал аппликейшн энэхүү мэдээллийг автоматаар харуулах болно) гарвал энэ програм анхааруулга өгөх ба тухайн асуудлыг аппликейшн янзлах болно. Мөн аппликейшн ашиглаж болохгүй НЭҮ гарвал алдааны цонх гарч ирнэ



(жишээ нь, НЭҮ-ийн кодын утга аль ч кодын утгатай тохирохгүй бол). Энэ програм нь бусад аппликейшнээс мэдээлэл оруулж MDT-Десктоп дээр ажилладаг хэрэглэгчдэд зориулагдсан.

Алхам 2-Нөлөөлөлд өртөх талбай, нөлөөллийн хэмжээг тогтоох БО-ны нөлөөллийн үнэлгээний аргачлалд орсон ДХ-ыг хэрэгжүүлэх мөрдлөгийн хоёр дахь алхам нь тухайн төлөвлөсөн төслийн үйл ажиллагааны улмаас хуримтлагдах нөлөөллийг тооцоолж олохыг аж ахуйн нэгжүүдээс шаарддаг. Нөлөөллийг тооцохдоо их, дунд, бага гэсэн 3 ангилна. Үүнийг тооцохдоо дараах 4 үе шаттай гүйцэтгэнэ. 1. Нөлөөллийн эх үүсвэр бүрийн нөлөөллийг хамгийн их нөлөөлөл буурах зай дээр үндэслэн гаргах, 2. Нөлөөллийн талбай дотор орших нөлөөлөл буурах функцыг харгалзах нөлөөллийн жинлэсэн утга ба нөлөөлөл буурах зайн утгыг ашиглан үргэлжилсэн нөлөөллийн хэмжигдэхүүнийг боодож олно. 3. Бүх үргэлжилсэн нөлөөллийн утгуудыг хамгийн их нөлөөллийн эрчмийн утгатай нэгтгэх 4. Нэгтгэсэн утгуудыг их, дунд, бага гэсэн 3 төрлийн хэмжигдэхүүний бүсд байрлуулна.

Харгалзах НЭҮ-ийн нөлөөллийн параметрүүд Эцсийн нөлөөлөлд өртөх газрын хэмжээ ба нөлөөллийн хэмжээг гаргаж авахын тулд 3 төрлийн параметрийг НЭҮ бүр дээр төрлөөс нь хамааруулан тооцох ёстой (Хүснэгт 3). Энэхүү 3 параметр буюу хувьсагчийг TNC-гээс гаргасан мэргэжилтнүүдийн санал дээр үндэслэн тогтоосон. Хамгийн их нөлөөлөл буурах зай нь метрээр байна. Нөлөөллийн жинлэсэн утга нь 3 утгын (300, 200 ба 100) аль нэг нь байх ба эдгээр нь тархалтын эрчмээрээ ялгагдана. Нөлөөлөл буурах функц нь нь Алгуур, Дунд, Огцом гэсэн 3 төрөлд хуваагдах ба НЭҮ-бүрд харгалзах үргэлжилсэн нөлөөллийн утгыг олоход ашиглагдана. Нөлөөллийн утгууд нь нөлөөллийн эх үүсвэрээс зай холдох тусам буурдаг. Сонгосон функцээс хамаарч утгууд нь өөр өөрөөр буурдаг. Жишээ нь: Огцом функц нь тасралтгүй үргэлжлэх нөлөөллийн хурдтай буурч байгаа утгыг үзүүлэх бол Алгуур функц нь аажуу бууралтыг үзүүлнэ (Зураг 3).

Хүснэгт 3. Нөлөөллийн эх үүсвэрүүд тус бүрд хамаарах нөлөөллийн зай, нөлөөлөл буурах функц, нөлөөллийн жинлэсэн утга

Group Нөлөөллийн төрөл Нөлөөлөл буурах зэрэг

ДХ код*

Нөлөөлөл буурах функц

Нөлөөлөл буурах зай (m)

Нөлөөллийн жинлэсэн утга**

Суур

ьшил

Хот Талбай 1 Алгуур 10,000 300

Том суурин Талбай 2 Алгуур 5,000 300

Суурин Талбай 3 Алгуур 2,500 300

Түр зуурын суурин Талбай 4 Алгуур 1,000 300

Үйл

ажил

лага

а

Хашаалсан талбай Талбай 5 Дунд 1,000 300

Оффисийн барилга Талбай 6 Алгуур 100 300

Үйлдвэрийн барилга Талбай 7 Алгуур 300 300

Агуулах Талбай 8 Дунд 100 300

Шатахуун түгээх станц Талбай 9 Алгуур 100 300



Уурхайн нүх Талбай 10 Алгуур 1,000 300

Өрмийн тавцан (тос) Талбай 11 Дунд 150 300

Овоолго Талбай 12 Алгуур 300 300

Цөөрөм Талбай 13 Дунд 100 300

Зогсоол-хучилттай Талбай 14 Огцом 100 300

Зогсоол-хучилтгүй Талбай 15 Алгуур 200 300

Бусад үйл ажиллагаа Талбай 18 Дунд 100 300

Дэд

бүт

эц

Онгоцны буудлын зурвас Талбай 16 Алгуур 100 300

Онгоцны буудлын барилга

Талбай 17 Дунд 100 300

Дамжуулах шугам Шугаман 1 Огцом 100 100

Дамжуулах хоолой-өндөрлөсөн

Шугаман 2 Огцом 100 200

Дамжуулах хоолой-газрын түвшинд


Дамжуулах хоолой-газар доогуур


Хатуу хучилттай зам Шугаман 5 Огцом 100 300

Сайжруулсан хөрсөн зам Шугаман 6 Дунд 200 200

Ердийн хөрсөн зам-дан Шугаман 7 Дунд 100 100

Ердийн хөрсөн зам-олон салаа

Шугаман 8 Алгуур 250 100

Төмөр зам Шугаман 9 Огцом 100 300

Бусад шугаман дэд бүтэц Шугаман 10 Дунд 100 200



Зураг 3 – т харьцангуй нөлөөлөл буурах функцийн муруйнууд нөлөөллийн эрмийг харгалзах жинлэсэн утгын хамт %-иар харуулж байна. Жишээ нь, хэрвээ нөлөөлөл үүсгэгч хүчин зүйлийн нөлөөллийн жинлэсэн утга нь 100 бол хамгийн их нөлөөлөл буурах зай нь 500 м бөгөөд нөлөөлөл буурах функц нь алгуур, нөлөөллийн эх үүсвэрээс 250 метрийн зайд орших нөлөөллийн эрчим 50 буюу 50 хувь.

Төслийн нөлөөлөлд өртөх газар ба хэмжээг тооцох арга MDT-ын Дэсктоп ба вэб хоёр хувилбар хоёулаа төслийн нөлөөлөлд өртөх газар ба хэмжээг тогтоохдоо ижил аргыг ашигладаг. Тус бүр нь нөлөөллийн эс үүсвэрүүдийг оруулж тохирох параметрүүдийг өгдөг (нөлөөлөл буурах зай, нөлөөллийн жинлэсэн утга, нөлөөлөл буурах функц) ба дараах үйлдлүүдийг хийнэ.

Нөлөөлөлд өртөх газар Нөлөөлөлд өртөх газрыг тогтоохдоо Euclidian distance – растер мэдээг 10 м-ийн нарийвчлалтай үүсгэнэ. Энэхүү растер мэдээ НЭҮ-ээс пиксель нүдний төв цэг хүртэлх шулуун зайнуудыг тогтоодог. Растер мэдээний нүдний утгууд 0-оос эхлэх ба НЭҮ-ийн байрлалыг заах юм. НЭҮ бүрд хамаарах нөлөөлөл буурах зайн хамгийн их утга хүртэл үргэлжилнэ. 10 м-ийн нарийвчлалыг шороон зам, шугам хоолойнууд гэх мэт жижиг обьектуудыг зураглахын тулд сонгосон.

НЭҮ үргэлжилсэн нөлөөллийн хэмжээг харуулах растер мэдээ Нөлөөлөлд өртөх газрыг тогтоосны дараа растер мэдээний багц нь үргэлжилсэн нөлөөллийн хэмжээг харуулах растерыг НЭҮ бүрийн хувьд гаргахад ашиглагдана. Энэ үйлдлийг хийхдээ тохирох нөлөөлөл бууруулах функцыг сонгож пиксель нүд бүрийн утгатай холбоно. Томъёог харуулав:

Огцом: (1 / (1 + Exp(((Distance / (Max_Distance/20)) - 1) * 5))) * Weight

Дунд: (1 / (1 + Exp((Distance / (Max_Distance/20)) - 5))) * Weight

Алгуур: (1 / (1 + Exp(((Distance/ (Max_Distance/20)) - 10) * 0.5))) * Weight

Үүнд: Distance = Нөлөөлөл буурах зай (Euclidian distance raster),



Зураг. 4 Нөлөөлөлд өртөх газар

Max_Distance = Тогтоосон нөлөөллийн буурах хамгийн их зай метрээр,

Weight = Нөлөөллийн жинлэсэн утга

Томъёо бүр 3 хувьсагчаас тогтоно. 1. Нөлөөлөл буурах зай, 2. Тогтоосон нөлөөллийн буурах хамгийн их зай метрээр, 3. Нөлөөллийн жинлэсэн утга. Жинлэсэн утгаар үржүүлэхийн өмнө томъёо бүр 0-1 хооронд утгатай урвуу, илтгэгч функцийг ашиглаж байна. Утга нь 0 рүү ойртох тусам нөлөөллийн эх үүсвэрээс зай холдож хамгийн их нөлөөлөл буурах зайд хүрнэ. Гарсан бутархай утгыг дараа нь жинлэсэн утгаар үржүүлж үргэлжилсэн нөлөөллийн хэмжээг тохирох нөлөөлөл буурах зайд оногдуулна.

Нөлөөлөлд өртөх талбай ба хэмжээ НЭҮ бүрийн хувьд эрчмийн утгуудыг бодож олсны дараа растер мэдээллийн багцуудыг нэгтгэж нэг эрчим харуулсан растер үүсгэнэ. Утгууд нь давхцаж байгаа растер нүднүүдийн хувьд хамгийн өндөр эрчмийн утгыг эцсийн растер дээр өгнө. Энэ растер зургийг ижил хэмжээтэй интервалуудад ангилна. Үүнд: Их, Дунд, Бага.

Эрчмийн утга болох 1/3 –ийг Их ангилалд, дараагийн 1/3-ийг Дунд, үлдсэн 1/3-ийг Бага ангилалд оруулдаг. Эцсийн ДХ зардлыг тооцохын тулд нүдний утгуудыг 3 төрөлд ангилна: Их-30, Дунд-20, Бага-10 (Зураг 4).

Нөлөөлөлд өртөх газар ба хэмжээг бодох MDT ба Гарах үр дүн Үүнийг бодож гаргахдаа Дэсктоп ба Вэб хувилбарууд ижил аргыг ашигладаг. Дэсктоп хувилбар энэхүү мэдээллийг үүсгэх тусгай програмтай: Алхам 2 – Нөлөөлөлд өртөх газрыг тооцох (Step 2 – Calculate Project Impact Area) Гарах үр дүн нь адилхан растер хэлбэрээр байх ба 10, 20, 30 гэсэн 3 төрлийн утга агуулсан байна. Энэ мэдээг ДХ-ын бодолт ба чухал байрлалуудыг тогтооход ашиглана.

Алхам 3 – ДХ ба чухал байрлалуудыг тогтоох тухай ДХ-ыг хэрэгжүүлэх тухай аргачлалын эцсийн алхам нь ДХ-ыг тооцож гаргах явдал юм. Энэ үед ДХ-ыг хаана хамгийн чухалд авч үзэхийг тодорхойлдог. Монго улсын БО-ны нөлөөллийн үнэлгээний аргачлал дотор үүнийг тооцох алхмуудыг тайлбарласан байдаг. Гэвч дүйцүүлэн хамгаалах газрыг хаана сонгох талаар зааварчилгаа



байдаггүй. Иймээс TNC үүнийг тогтоох аргачлалыг боловсруулсан. Энэ аргачлалаар ДХ хэрэгжүүлж болох газар нутгийг сонгох бөгөөд заавал дагах ёстой зааварчилгаа биш юм.

Дүйцүүлэн хамгаалал ДХ-ыг хэрэгжүүлэх аргачлалын дагуу ДХ шаардлагатай талбайн хэмжээг тооцож гаргахдаа хуримтлагдах нөлөөлөл ба нөлөөллийн хэмжээг илэрхийлэх бүсүүдийг байрлалын 4 хүчин зүйлтэй харьцуулна (Экосистемийн төрөл, Ландшафтын эрүүл байдал, Амьдрах орчны ангилал, Ландшафтын байршил). Түүнчлэн нөлөөлөл үргэлжлэх хугацааг гаргахдаа 3 түр зуурын ангиллын (богино, дунд, урт хугацааны) нэг рүү нэмж тооцох ёстой. Эдгээр 5 хүчин зүйлсийг эцсийн дүйцүүлэн хамгаалах шаардлагатай газрыг тогтооход авч үзнэ. ДХ-ын итгэлцүүрийн матриксыг ашиглан аль нөлөөллийн бүс тухайн хүчин зүйл бүртэй хамааралтайгаар аль ангилалд орж байгаа эсэхийг тооцож ДХ шаардлагатай газрын тогтооно.

Байрлалын хүчин зүйлс 4 төрлийн байрлалын хүчин зүйлсийг Экологийн бүс нутгийн үнэлгээнээс гарсан мэдээллийн багц дээр тулгуурлан тогтооно. Экологийн бүс нутгийн үнэлгээгээр Монгол орны газар нутгийг биологийн олон янз байдлын чухал байдлаар нь 3 төрөлд ангилсан байдаг. Эдгээр ангилал бүр өөр өөр нэртэй, харин хүчин зүйл бүр ижил итгэлцүүрийг ашигладаг. Өндөр ангилал нь 3-1 гэсэн утгыг, дунд ангилал нь 1,5-1 гэсэн утгыг, бага ангилал нь 0,2-1 гэсэн утгыг шаардана. Жишээлбэл өндөр гэсэн ангилалд багтах газрын 1 га хэмжээтэй нөлөөлөл нь 3 га газрыг дүйцүүлэн хамгаалахыг шаарддаг. Байрлалын хүчин зүйл бүрийг ДХ-ыг хэрэгжүүлэх аргачлалын хүрээнд боловсруулсан. Хавсралт А – д үзүүлсэн Байрлалын хүчин зүйлсийг тооцоолох ГМС-ийн алхмууд гэсэн хэсгээс илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг харж болно.

Экосистемийн төрөл – Ecosystem Category

Маш ховор Эх газрын экосистемийн ангиллаар тухайн экологийн бүс нутаг ба био-газарзүйн мужлалын хэмжээнд < 5% тархацтай,

Ховор Эх газрын экосистемийн ангиллаар тухайн экологийн бүс нутаг ба био-газарзүйн мужлалын хэмжээнд 5%<-<10% тархацтай,

Хэвийн Эх газрын экосистемийн ангилалаар тухайн экологийн бүс нутаг ба био-газарзүйн мужлалын хэмжээнд 10%<тархацтай,

Үүнээс маш ховор ангилалд ус болон ойн сан бүхий газрууд, ховор биологийн төрөл зүйл агуулсан газруудыг оруулна.

Ландшафтын эрүүл байдал-Landscape Condition

Энэ хүчин зүйл нь бүс нутгийг Нөлөөллийн Индекс дээр үндэслэн хуримтлагдах нөлөөллийн хэмжээнээс хамаарч 3 ангилж үздэг. (Сайн, Дунд, Муу – Үүнээс Сайн ангилал нь ДХ-ын өндөр зардал үүсгэнэ) Хамгийн бага нөлөөлөлд өртөх газар буюу нийт нутгийн 50%-ийг Сайн, хамгийн их нөлөөлөлд өртөх 5%-ийг Муу гэсэн ангилалд оруулж үзнэ. Үлдсэн хувийг Дунд ангилалд оруулна.

Амьдрах орчны ангилал – Habitat Type

Амьдрах орчны ангиллаар судалгааны талбайг Чухал, хэвийн, өөрчлөгдсөн гэж ангилах ба Чухал амьдрах орчин нь ДХ-ын хувьд хамгийн их өртөгтэй. Мэдээллийн багцийг 3 төрөлд хуваана. Үүнд: Улсын тусгай хамгаалалттай газрууд, Хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газрууд, Монгол орны хувьд тогтоосон Нөлөөллийн Индексв УТХГН ба Хамгаалах шаардлагатай газруудыг Чухал гэсэн ангилалд авч үзнэ. Хамгийн их нөлөөлөлд өртөх 5%---ийг Өөрчлөгдсөн, үлдсэн газар нутгийг Хэвийн гэж үзнэ.



Эцсийн байдлаар хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газар нутгууд ба Эрдэмтдийн санал болгосон газруудыг Чухал гэсэн ангилалд оруулсан. Ландшафтын 5 хувь нь нөлөөлөлд өртөх бол Өөрчлөгдсөн, бусад газар нутгуудыг хэвийн ангилалд авч үздэг.

Ландшафтын байршил-Landscape priority

Энэхүү хүчин зүйл нь Монгол орны газар нутгийг Өндөр, Дунд, Нам гэж ангилна. Өндөр гэсэн ангилалд улсын тусгай хамгаалалтанд орсон буюу оруулахаар төлөвлөсөн газар нутгууд хамрагдана. Өндөр гэсэн ангиллын газар нутгуудын 20 км дотор орших газруудыг дунд гэсэн ангилалд, үлдсэн газар нутгуудыг нам гэсэн ангилалд авч үзнэ.

Дүйцүүлэн хамгаалал хэрэгжүүлэх газрыг тогтоох аргачлал Нийт дүйцүүлэн хамгаалах шаардлагатай газрын хэмжээг тогтоох ажил нь төслийн үргэлжлэх хугацаа болон 4 Байрлалын хүчин зүйлстэй уялдуулан нөлөөлөлд өртөх газар нутгийг хэмжих гэх мэт хэд хэдэн үе шаттай. Эдгээр 5 үе шатуудыг тайлбарлаж Хүснэгт 4-т жишээгээр харууллаа.

1. Нэгдүгээрт, 4 байрлалын хүчин зүйлстэй хамт 3 нөлөөллийн бүстэй хамт газар нутгийг хүснэгтлэнэ. Байрлалын 4 хүчин зүйлс: Амьдрах орчны ангилал, Ландшафтын эрүүл байдал, Ландшафтын байршил, Экосистемийн төрөл; Эдгээр 4 Байрлалын хүчин зүйлс тус бүр дээр тухайн газар нутгийг 3 ангилсан. Энэ нь экологийн бүс нутгийн үнэлгээнээс гаргаж авсан мэдээллийн багц дээр тулгуурласан. Хүснэгтэлсэн мэдээг Хүснэгт 4-А, -В, -С ба –D гээс харна уу.

2. Хоёрдугаарт төслийн үргэлжлэх хугацааг сонгоно (Хүснэгт 4-E): Урт – 20 –оос дээш жил, Дунд – 5-20 жил, Богино – 5-аас бага жил. Энэхүү үргэлжлэх хугацаа нь тухайн төсөл хэр удаан үйл ажиллагаа явуулахаас хамаарна. Түүнээс төслөөс үүсэх нөлөөллийн эх үүсвэр бүрийн үргэлжлэх хугацаа биш юм.

3. Гуравдугаарт бүх утгуудыг нэмж гаргана (Хүснэгт 4-F). 4. Дөрөвдүгээрт нийлбэр утгуудыг ДХ-ын аргачлалаар зааж өгсөн итгэлцүүрийн утгаар үржүүлнэ (Хүснэгт

4-G). Дараа нь дүйцүүлэн хамгаалах талбайн хэмжээг 4-G дээр гарсан утгаар үржүүлнэ (Хүснэгт H). Нийт ДХ талбайн хэмжээ нь эдгээр утгуудын нийлбэр болно.

5. Эцэст нь нийт ДХ зардлыг олохдоо нийт ДХ талбайг нэг га-д ногдох зардлаар үржүүлж гаргана (Хүснэгт 4-I).

Хүснэгт 4: Жишээ болгож нэг төслийн ДХ зардлыг бодож гаргая. Нөлөөлөлд өртөх газар нутаг нь 100 га бөгөөд 3 ангид хуваавал: Их – 50 га, дунд – 10 га, бага – 40 га. Төслийн үйл ажиллагаа 14 жил үргэлжилнэ. Хүснэгт А-Е –д нөлөөллийн ангилал тус бүрээр ДХ – ын хүчин зүйлсийг үзүүлэв. Хүснэгтийн F хэсэг нь нийт га буюу хэсэг A-E гийн нийлбэрийг үзүүлнэ. Хэсэг G нь дүйцүүлэн хамгааллын итгэлцүүрийг харууна. Хэсэг Н нь =F*G ийг харуулна. Эцэст нь нийт ДХ зардлыг нэг га-д оногдох зардлын хамт гаргасан байна.

A) Impact Area / Экосистемийн төрөл Чухал Хэвийн Өөрчлөгдсөн

Нөлөөлөл их 20 10 20

Нөлөөлөл дунд 2 4 4

Нөлөөлөл бага 10 20 10 B) Impact Area / Ландшафтын эрүүл байдал Маш ховор Ховор Хэвийн



Нөлөөлөл бага 10 15 15 C) Impact Area / Амьдрах орчны ангилал Сайн Дунд Муу



Нөлөөлөл бага 15 5 20



D) Impact Area / Ландшафтын байршил Чухал Дунд Чухал бус



Нөлөөлөл бага 10 15 25 E) Impact Area / Нөлөөлөл үргэлжлэх хугацаа

Урт 20< Дунд 5-20 Богино <5



Нөлөөлөл бага 0 40 0 F) Нийт талбайн хэмжээ га ( A + B+ C + D + E ) Их Дунд Бага



Нөлөөлөл бага 45 95 70 G) Offset Multipliers Их (3) Дунд (1.5) Бага (0.2)

Нөлөөлөл их (1) 3 1.5 0.2

Нөлөөлөл дунд

1.98 0.99 0.132

Нөлөөлөл бага

0.99 0.495 0.066 H) Offset Hectare Requirements ( F x G ) Их Дунд Бага


Нөлөөлөл дунд 25.74 23.76 1.716

Нөлөөлөл бага 44.55 47.025 4.62 I) Нийт дүйцүүлэн

хамгааллын зардал

Нийт талбай га-аар: 480.411 Дүйцүүлэн хамгаалах нэг га-д ногдох зардал $5 Дүйцүүлэн хамгаалах зардлын нийт хэмжээ $2,402

ДХ-ыг хэрэгжүүлэх боломжтой газруудын байршлыг тогтоох

MDT –програмын Дэсктоп ба Вэб хувилбарууд хоёулаа ДХ-ын зардлын тооцоог хийдэг. Мөн ДХ-ыг хэрэгжүүлж болох газруудын байршлыг тогтоож өгнө. Эдгээр байршлыг тогтоохдоо УТХГН ба ОНТХГН-ийн хэмжээнд тогтоодог. Програм эхлээд нөлөөлөлд өртөх газар нутагт байгаа ижил экосистем болон эдгээр экосистемүүдтэй тэнцүү эсвэл илүү том талбай агуулсан экологийн бүс нутаг доторх хамгаалах шаардлагатай газруудыг тодорхойлдог (Зураг 5). Нөлөөлөлд өртсөн аймаг болон сум дахь дүйцүүлэн хамгаалах шаардлагатай газруудыг тодорхойл гэсэн командыг идэвхижүүлснээр програм нь сум болон аймгийн түвшинд ижил үйлдлийг хийх болно. Гэвч энэ процес нь аймаг эсвэл сумд илэрсэн нөлөөлөлд өртсөн экосистемийг эхэлж тооцоолно. Дараа нь аймаг юм уу сумд харъяалагдах хамгаалах шаардлагатай гэж заасан газруудыг зөвхөн тухайн хэсгийн аймаг юм уу сумд илэрсэн нөлөөлөлд өртсөн экосистемтэй харьцуулна (Зураг 6 ба 7).



Зураг 6. Аймгийн хэмжээд экосистемийн төрлийг гаргасан байдал

FЗураг. 5. Говийн бүс дэх экологийн бүс нутгийн үнэлгээг хамгаалалттай газруудтай нэгтгэсэн үр дүн



Зураг 7. Сумын хэмжээнд экосисемийн төрлийг гаргасан байдал

MDT ашиглан ДХ хэрэгжүүлэх шаардлагатай газрыг тогтоох MDT-ын Дэсктоп хувилбарын ДХ хэрэгжүүлэх шаардлагатай газрыг тогтоох зориулалттай tool нь 2 янз байдаг. Энэ хоёр tool тус бүр Step 3 – Calculate offset Cost Report ба Step 4 – Identify Potential Offset Sites гэсэн нэртэй. Харин MDT-ын Вэбд суурилсан хувилбар нь зөвхөн Offset Analysis Tool буюу tool-ийг ашиглан дээрх хоёр үйлдлийг гүйцэтгэдэг. Дэсктоп хувилбараар ДХ зардлын тайлан ба ДХ хэрэгжүүлж болох газрын байршлыг хэрэглэгчид харуулдаг бол Вэб хувилбарыг ашиглан тухайн мэдээллүүдийг хэрэглэгчийн цахим хаяг руу илгээж болно. Уг хоёр хувилбараар боловсруулагдан гарах үр дүнгийн файл хоёулаа адил форматтай (html – зардлын тайлан, shp – ДХ хэрэгжүүлэх газруудын байрлал). Ижил НЭҮ-үүдийн ДХ-ын зардлын тайлан бага зэрэг ялгаатай бичигддэг.

MDT-ДХ-ын зардлын тайлан Програм ажиллаж дуусахад зардлын тайлан нь хэрэглэгчийн вэб броузер дээр нээгддэг. ДХ-ын зардал (Offset costs) ба НЭҮ-ийн нөлөөлөл (Land Disturbance Impacts) гэсэн 2 гарчигтай гарч ирнэ (Зураг 8-10). Хэрэглэгч нэрнүүд дээр дарж хүссэн мэдээллээ харж болно. ДХ-ын зардал хэсэгт Монгол улсын ДХ аргачлалын дагуу тооцсон нийт ДХ-ын зардлыг харуулна (зураг 8-9). НЭҮ-ийн нөлөөлөл хэсэгт тайланг гаргахад ашигласан нөлөөллийн мэдээ, нөлөөлөл бүрийн хуримтлагдах утгуудыг харуулна (Зураг 10). Түүнчлэн энэ хэсэг нь сум ба экологийн бүс нутгийн үнэлгээгээр нөлөөллийн хувийг гаргана. Мөн сум бүрээр нь нөлөөлөлд өртсөн экосистем бүрийг мэдээлнэ.

MDT тайлангийн Дүйцүүлэн Хамгааллын Зардлын хэсэг нь (Зур. 8-9) нөлөөлөлд өртсөн бүс нутагт шаардлагатай дүйцүүлэн хамгааллын нэгжүүдийг дүгнэж, дүйцүүлэн хамгааллын нэгж бүрийн эрчмийг жагсааж мөн дүйцүүлэн хамгааллын жил болгоны эцсийн зардлыг тооцоолдог. Мөн тооцоололд ашиглагдсан дүйцүүлэн хамгааллын хүчин зүйл болгонд (Экосистемийн төрөл, амьдрах орчны ангилал, ландшафтын байршил, Ландшафтын эрүүл байдал болон төслийн үргэлжлэх хугацаа) хүснэгт үүсгэдэг ба энэ нь дүйцүүлэн хамгааллын нийт нэгж хэрхэн үүссэнийг харуулдаг. Дүйцүүлэн хамгааллын нөлөөллийн хүснэгтний зүүн талд нөлөөллийн эрчим, дээд талд дүйцүүлэн хамгааллын хүчин зүйлсийн ангиллыг харуулсан байна. Хаалтанд нөлөөлөл болон хүчин зүйлийн ангилал болгонд шаардагдах итгэлцүүрийг харуулсан. Нөлөөлөл болон дүйцүүлэн хамгааллын хүчин зүйлийн ангиллын бүх комбинаци (Их/Маш ховор, Их/Ховор, Их/Хэвийн) болгоны га-г тооцоолж Жинхэнэ (га) гэсэн баганад оруулсан.

Дараа нь комбинаци болгон мөн жинхэнэ га-д хамааралтай итгэлцүүр дээр тулгуурлан дүйцүүлэн хамгааллын нэгжийн утгыг тооцоолсон. Энэхүү утгыг Дүйцүүлэн хамгааллын нэгж гэсэн баганад оруулсан. Жишээ нь, Зур.8-д Экосистемийн төрөл гэсэн хүснэгт доторх Их/Маш ховор ангиллын комбинаци 539.36 га-г тодорхойлсон байна. Энэ комбинацид шаардлагатай дүйцүүлэн хамгааллын нэгжийг бодохын тулд 539.36 га-г Нөлөөлөлд өртсөн бус нутгийн хувьд Их гэсэн ангилалд ордог учир 1-ээр мөн Экосистемийн төрлийн ангилалд Маш ховор



гэсэн ангилалд ордог учир 3-аар үржүүлнэ (1*3*539.36 = 1618.08 дүйцүүлэн хамгааллын нэгж). Бүх есөн комбинацийн дүйцүүлэн хамгааллын нэгжийг нэмсэн нийт утгыг хүчин зүйлийн хүснэгт болгоны доор бичсэн. Хэрэглэгч төслийн үргэлжлэх хугацааны гурван хүчин зүйлээс аль нэгийг урьдчилж сонгодог тул Төслийн үргэлжлэх хугацааны хүснэгт нь дүйцүүлэн хамгааллын нэгжийг гурван комбинацаар тооцоолсон (Зур.9-ын доод талд). Дараа нь дүйцүүлэн хамгааллын таван хүчин зүйл болгоны хариуг нэмж нийт дүйцүүлэн хамгааллын нэгжийг тооцоолсон. Энэхүү утгыг дүйцүүлэн хамгааллын нэгжийн зардлаар ($5/ДХН) үржүүлж жилийн дүйцүүлэн хамгааллын нийт зардалыг тооцоолсон. Дүйцүүлэн хамгааллын зардлын тайланг тооцоолох талаар илүү мэдээлэл авахыг хүсвэл энэ файлын ГМСPPC Дүйцүүлэн хамгааллын зардлын/нөхөн олговорын хэсгийг харна уу.

Зур. 8 MDT Дүйцүүлэн хамгааллын зардлын жишээ тайлан – Дүйцүүлэн хамгааллын зардлын хэсэг

Oakleaf уурхайн НБЗП Дүйцүүлэн хамгааллын тайлан Холбоос: Дүйцүүлэн хамгааллын зардал НЭҮ-ийн үүсгэх нөлөөлөл

Дүйцүүлэн хамгааллын зардал

Итгэлцүүр дээр тулгуурласан нийт дүйцүүлэн хамгааллын ажилд шаардагдах нэгж = 16,805

Дүйцүүлэн хамгааллын зардал =$5/нэгж

Дүйцүүлэн хамгааллын нэг жилийн нийт зардал = 84,025

Экосистемийн төрөл

Маш ховор (3) Ховор (1.5) Хэвийн (0.2)

Нөлөөлийн ангилал

Жинхэнэ (га)

ДХН Жинхэнэ

(га) ДХН


ДХН

Их (1) 539,36 1,618 644,24 966 517,55 104

Дунд (0.66) 9.36 19 50.58 50 47.18 6

Бага (0.33) 100,56 100 594,29 294 587.08 39

Дүйцүүлэн хамгааллын нийт нэгж = 3,196

Амьдрах орчны ангилал

Чухал (3) Хэвийн (1.5) Өөрчлөгдсөн (0.2)

Нөлөөлийн ангилал



(га) ДХН


ДХН

Их(1) 0 0 1,701.15 2,552 0 0

Дунд (0.66) 0 0 107.12 106 0 0

Бага (0.33) 0 0 1,281.93 635 0 0




Зур. 9 MDT Дүйцүүлэн хамгааллын зардлын жишээ тайлан – Дүйцүүлэн хамгааллын зардлын хэсэг (үргэлжлэл)


Ландшафтын эрүүл байдал

Чухал (3) Дунд (1.5) Чухал бус (0.2)

Нөлөөлийн эрчим



(га) ДХН


ДХН

Их (1) 1.701.15 5.103 0 0 0 0

Дунд (0.66) 107.12 212 0 0 0 0

Бага (0.33) 1.281.93 1.269 0 0 0 0

Дүйцүүлэн хамгааллын нийт нэгж = 6.584

Ландшафтын Байршил

Сайн (3) Дунд (1.5) Муу (0.2)

Нөлөөлийн эрчим



(га) ДХН


ДХН

Их (1) 0 0 0 0 1.701.15 340

Дунд (0.66) 0 0 0 0 107.12 14

Бага (0.33) 0 0 0 0 1.281.93 85

Дүйцүүлэн хамгааллын нийт нэгж = 439

Төслийн хугацаа

Дунд (1.5)

Нөлөөллийн эрчим

Жинхэнэ (га) ДХН

Их (1) 1,701.15 2,552

Дунд (0.66) 107.12 106

Бага (0.33) 1,281.93 635




Зур. 10 НБЗП Дүйцүүлэх хамгааллын зардлын жишээ тайлан– Нөлөөллийн эх үүсвэрийн нөлөөллийн хэсэг


Газар ашиглалтын нөлөөлөл

Нөлөөлөлд өртсөн бүс нутгийн мэдээлэл: XSoumsFencedDisturb

Файлын байрлал: D:\Data\Applications\JRO_Tools\MitigationDesignTool\Data\final_tests\impacts_output.gdb\XSoumsFencedDisturb

• 100% Говийн ERA доторх нөлөөлөл • Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сум дахь нөлөөллийн хувь 33.65% • Дорноговь аймгийн Хөвсгөл сум дахь нөлөөллийн 66.35%

Нөлөөллийн эрчим Га

Их 1,701.15

Дунд 107.12

Бага 1,281.93

Нөлөөлөлд орсон нийт = 3,090.2 га

Улаанбадрах сум дахь нөлөөлөлд өртсөн экосистем (ЭС)

ЭС код ЭС Ангилал Нөлөөлөлд өртсөн га

51 Цайдам, жижиг сав газрууд 100-1000 км2 192.45

92 Голын эргийн бүсийн шигүү ургамалжилт 102.1

95 Элсэн манхан 745.36

Хөвсгөл сум дахь нөлөөлөлд өртсөн экосистем (ЭС)

ЭС код Экосистемийн ангилал Нөлөөлөлд өртсөн талбай /га/

40 Цөлжүү хээр 817.4

50 Хуурай хээр 327.31

51 Цайдам, жижиг сав газрууд 100-1000 км2 344.29

92 Голын эргийн бүсийн шигүү ургамалжилт 12.2

95 Элсэн манхан 549.09



ДХ-ыг хэрэгжүүлэх боломжтой газар нутгууд

MDT –Web, Desktop хувилбарууд хоёулаа ESRI shp файлын форматаар орон зайн мэдээг үүсгэж ДХ-ыг хэрэгжүүлэх боломжтой газруудыг ERA, Аймаг, Сум гэсэн 3 түвшинл тогтооно. Жишээ нь Зураг 11-т үзүүлсэн shp файл нь Говийн экологийн бүс нутгийн үнэлгээ, Дорноговь аймаг, Улаанбадрах сумын хэмжээнд ДХ-ыг хэрэгжүүлж болох газруудыг тодорхойлжээ. Энэхүү shapfile-уудыг дараах байдлаар нэрлэнэ: OffSites_In_<ERA Name>_ERA, OffSites4_<Aimag Name>_in<ERA Name>, and OffSites4_<Soum Name>_in<ERA Name>. Аль ч түвшинд дүйцүүлэн хамгаалал хэрэгжүүлэх ямар ч газар олдоогүй бол уг програм хэрэглэгчид мэдээлнэ.

Мэдээллийн багц бүр Category гэсэн field-д тухайн газар нь УТХГН, ОНТХГН-ийн аль нь болохыг зааж өгнө. Мөн тус бүр өөрийн гэсэн нэртэй байна. Хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газраас нөлөөлөлд өртөх газар нутгийн хил хүртэл татсан богино шулууныг мөн агуулна. Аймаг болон сумын хэмжээний хамгаалах шаардлагатай газар нутгийн хувьд NAME гэсэн field нь тухайн аймаг эсвэл сумын нэртэй байна

Зураг. 11 ДХ-ыг хэрэгжүүлж болох газруудыг түвшин бүрээр харуулсан жишээ файл

Зайлсхийх мэдээлэл –ДХ-ын хүчин зүйлсийн нийлбэр утга ба Хөгжлийн хязгаарлалт MDT програм нь төсөл хөтөлбөр, ямар нэг хөгжлийг (уул уурхай) төлөвлөхийг хориглосон газруудыг (УТХГН, ОНТХГН, ус ойн сан, голын эргийн болн намгархаг газрууд) тогтоохын тулд 6 янзын мэдээллийн багцыг ашигладаг. Иймээс тухайн төслийг эхлүүлэхээс өмнө буюу төлөвлөлтийн явцад хориглосон газарт үйл ажиллагаа явуулахаас зайлсхийхийн тулд тухайн газруудыг тогтоож зурагт оруулах хэрэгтэй. Бид MDT мэдээллийн санг үүсгэхдээ жил бүр шинэчлэгдэж байдаг тусгай хамгаалалттай газар нутгийн сүлжээний мэдээллийн сүүлийн мэдээг ашигласан юм. Ус, ой, голын эргийн ба намгархаг газруудын мэдээллийг Дэлхийн Байгаль Хамгаалах сангийн гүйцэгэсэн ажлаас авч хэрэглэсэн.

Аж ахуйн нэгжүүдийг ирээдүйд байгаль хамгааллын өндөр зардал үүсгэхээс сэргийлэх, зардлыг бууруулахын тулд ДХ-ын хүчин зүйлсийн нийлбэр утгыг (COF value) илэрхийлдэг мэдээллийг үүсгэв. Энэхүү raster мэдээллийн багц нь ДХ-ын зардлыг тооцоход хэрэглэгдэх 4 төрлийн байршлын хүчин зүйлсийн ангилал бүр дэх ДХ-ын итгэлцүүрийн нийлбэр дээр үндэслэсэн хэмжээнүүдийг агуулдаг (илүү мэдээлэл авахыг хүсвэл “ГМС-ын протокол болон аргачлал” – Дүйцүүлэн хамгааллын байршлын хүчин зүйлсийг хар).



Энэ нь 0.8-аас эхэлсэн нүдний утгатай мэдээллийн багцыг үүсгэх юм. Уг мэдээллийн багцад бүх 4 байршлын хүчин зүйлсийг чухалд тооцохгүй. Иймээс бага нөхөн олговор шаардана. 12 утгатай мэдээллийн багц нь 4 хүчийн зүйлийг чухалд тооцох учраас хамгийн өндөр нөхөн олговор шаардана. Програм нь эдгээр утгуудыг ашиглан бус нутгууд дахь (лицензтэй талбайнуудын хувьд эсвэл буфер хүрээ шугам татсан бүс нутгууд) бүх нүднүүдийн дундаж утгыг эсвэл бүс нутаг доторх нүднүүдийн нийт утгыг тооцоолдог.

MDT – Зайлсхийх програм ба гаралтын мэдээ/ үр дүн MDT-ын Дэсктоп ба Вэб хувилбарууд хэрэглэгчдэд бүх НЭҮ-ийн мэдээг ашиглах боломжийг өгдөг. Дэсктоп хувилбарын хувьд үүнийг Compare Land Disturbances гэсэн нэртэй tool-ээр, Вэб хувилбарын хувьд Avoidance Analysis tool-ээр гүйцэтгэнэ. Хоёулаа ижил гаралтын мэдээ буюу үр дүнг харуулна. Энэ нь оруулсан НЭҮ-ээс буфер татсан полигон хэлбэрийн мэдээ байна. НЭҮ бүрийн нөлөөлөл буурах зай өөр өөр байдаг ба буферийг энэ хэмжээс дээр үндэслэн татна (Step 2 – Calculating Project Impact Area and magnitude-г хар). Өмнө дурьдсанчлан, энэхүү програмаас гарах үр дүн буюу гаралтын мэдээлэл нь полигон хэлбэрт тэмдэглэгээ байдаг. Полигон болгон нь НЭҮ мэдээллийн багц болон 10 шинэ талбар бүхий атрибут мэдээг агуулсан байна: buff_dist, LinkID, mdt_avgCat, mdt_avgCOF, mdt_Rank, mdt_sumCOF, mdt_PAs, mdt_FAs, mdt_HAs, ба mdt_RAs. Эдгээр талбаруудыг хэрхэн үүсгэснийг Хүснэгт 5-өөс харж болно. mdt_avgCat, mdt_avgCOF, mdt_Rank, and mdt_sumCOF талбарууд дундаж ба нийт COF утгаас хамааруулан НЭҮ –үүдийг харьцуулах боломж өгнө. Энэхүү утга НЭҮ ийн зүгээс ДХ-ын зардалд үзүүлэх нөлөөг харьцуулах боломж өгдөг боловч бодит жинхэнэ эцсийн ДХ зардлыг заахгүй. (Step 3 – Calculate Offset Compensation and Potential Location гэсэн хэсгийг хар)

Хүснэгт 5. Зайлсхийх дүн шинжилгээг хийхэд бий болох хүснэгтний талбаруудын тайлбар

Нэр Утга Тайлбар

buff_dist Хувьсагч

НЭҮ-ээс нөлөөллийг тооцохдоо үүсгэх буферийн зайг бодоход ашиглагддаг зайн хэмжээ бөгөөд хамгийн их нөлөөлөл буурах зайн хэмжээтэй тэнцүү гэсэн үг.

LinkID Хувьсах текст Тухайн нөлөөлөлд өртөх буфер талбай нь хаанаас үүссэнийг заана. Жишээ нь P_0 гэдэг нь уг буфер талбай нь эхний талбай хэлбэрийн НЭҮ –ээс үүссэн, L_0 гэдэг нь эхний шугаман НЭҮ-ээс үүссэн гэдгийг заана.

mdt_avgCat

Их – mdt_avg> 9.5

Дунд – mdt_avg> 6.5 болонmdt_avg<= 9.5

Бага – mdt_avg< =6.5

НЭҮ-ээс татсан буферийг агуулах shp файл дотор ДХ-ын хувьд өгсөн оноонуудын дундаж утга дээр суурилан үүсгэсэн ангиллыг харуулах талбар юм. Хүснэгтэн мэдээний mdt_avg талбар дахь утгуудыг ангилж үүссэн утгууд юм.

mdt_avg 12 (хамгийн их) - 0.08 (хамгийн бага) НЭҮ-ээс татсан буферийг агуулах файлын нүд бүр дэх утгуудын дунджаар үүсэх нийлбэр утгын дундаж юм.

mdt_TCRank Дараалсан эрэмбэ 1 (хамгийн өндөр mdt_sum талбарын дараалсан эрэмбэ.



нийт зардалтай уул уурхай)

mdt_sum Хувьсагч НЭҮ-ээс татсан буферийг агуулах файлын нүд бүр дэх утгуудын нийлбэр утга юм.

mdt_PAs

0- НЭҮ –ийн хүрээлсэн шугам татсан бүс нутаг доторх ямар нэг хамгаалалтад аваагүй бүс нутаг

1- НЭҮ –ийн хүрээлсэн шугам татсан бүс нутаг доторх Улсын эсвэл орон нутгийн тусгай хамгаалалттай газар

НЭҮ-ийн буфер нь улсын болон орон нутгийн хамгаалалттай газартай давхацсан эсэхийг заана.

mdt_FAs

0- Нөлөөллийн талбайд ойн сан бүхий газар байхгүй.

1-Ойн сан бүхий газар байгаа.

НЭҮ-ийн буфер нь ойн сан бүхий газартай давхацсан эсэхийг заана.

mdt_HAs

0- Нөлөөллийн талбайд усан сан бүхий газар байхгүй.

1-усан сан бүхий газар байгаа.

НЭҮ-ийн буфер нь усан сан бүхий газартай давхацсан эсэхийг заана.

mdt_RAs

0- Нөлөөллийн талбайд голын эргийн буюу намгархаг газар байгаа.

1- Голын эргийн буюу намгархаг газар байхгүй.

НЭҮ-ийн буфер нь голын эргийн буюу намгархаг газартай давхацсан эсэхийг заана.

MDT Desktop нь нэмэлт зайлсхийх tool –ийг ашиглаж ДХ-ын зардлыг уул уурхайн үйл ажиллагаа явуулдаг талбайнуудтай харьцуулж харуулдаг.

Хэрэглэгч нь уул уурхайн талбайнуудыг илэрхийлж буй полигон shp файлыг сонгож гаралтын мэдээ буюу үр дүнг хадгалах фолдерийн байршил нэрийг зааж өгнө. Шинэ найман хүснэгтийн талбаруудыг үүсгэнэ: mdt_avgCat, mdt_avgCOF, mdt_Rank, mdt_sumCOF, mdt_PAs, mdt_FAs, mdt_HAs, and mdt_RAs. Энэхүү талбарууд дахь утгууд нь Land Disturbance – Locational Offset Cost and Restrictions Assessment Tool–тэй (Хүснэгт 4-ийг хар) адилхан зарчмаар бодолт хийдэг ба энэ тохиолдолд НЭҮ-ийн буферийн оронд уул уурхайн талбайнуудын хилийг ашигладаг.



Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний аргачлал дахь ДХ-ыг хэрэгжүүлэх тухай мөрдлөг – ГМС алхмууд

ArcGIS алхмууд Алхам 1 (Хувилбар А) – Бусад програм хангамж ашиглан НЭҮ-ийн орон зайн мэдээг үүсгэх

1. НЭҮ-ийн орон зайн мэдээг shapefile формат руу хөрвүүлэх буюу үүсгэх 2. Шугаман ба талбай хэлбэрийн shapefile –уудыг WGS 1984 datum дээр тулгуурласан UTM, Zone 48N

гэсэн тусгагт оруулах 3. Нөлөөллийн эх үүсвэр тус бүрд тохирох код бүхий хүснэгтэн мэдээг үүсгэнэ. Хүснэгт 1-Шугаман НЭҮ ба

Хүснэгт 2-Талбай НЭҮ 4. Land Disturbance Data Check tool-ийг ажиллуулан мэдээллийг шалга. Энэ tool-ийг ашиглан гарах үр дүн

нь алдаа бий эсэхийг мэдээлэх юм. 5. Алдаа илэрсэн бол засах.

Алхам 1 (Хувилбар Б) – ArcGIS ашиглан НЭҮ-ийн мэдээг үүсгэх.

1. Create Land Disturbance Data tool-ийг ажиллуул. 2. 1-р алхмаар үүсгэсэн файл дотор НЭҮ-ийг зурж оруул. 3. Тохирох кодуудыг оруул.

Алхам 2 – ДХ-ын зардлыг багасгах, хөгжлийг хязгаарласан газар нутагт төсөл эхлүүлэхээс зайлсхийхийн тулд НЭҮ-ийн мэдээг шинэчил.

1. Compare Land Disturbance (НЭҮ-үүдийг харьцуул) гэсэн tool-ийг ажиллуул. 2. Хөгжлийг хязгаарласан газар нутагт төлөвлөлт хийхээс зайлсхийх, ДХ-ын зардлыг өндөр гарахаас

сэргийлэхийн тулд тухайн НЭҮ-ийг нүүлгэнэ.

Алхам 3 – Хуримтлагдах нөлөөллийн талбай ба Хэмжээсийн мэдээллийн багцыг үүсгэх

Step 2 – Calculate Project Impacts Tool- ийг ажиллуулна.

Алхам 4 – ДХ тайланг бодож гаргах

Step 3 – Calculate Offset Report Tool –ийг ажиллуулна.

Алхам 5 – ДХ хэрэгжүүлж болох газрыг тогтоох

Step 4 – Identify Potential Offset Sites Tool –ийг ажиллуулна.

QGIS алхмууд Дэлгэрэнгүй мэдээллийг Хавсралт D – QGIS 2.12 ийг хэрэглэгчдэд зориулсан заавраас хар.

Алхам 1 – НЭҮ-ийн орон зайн мэдээллийг үүсгэх

1. НЭҮ-ийн орон зайн мэдээг QGIS дээр digitize хийдэг tool-ийг ашиглан shp файлын форматаар үүсгэнэ. 2. Тохирох кодуудыг НЭҮ-бүрд оноож өгнө.

Алхам 2 – НЭҮ-ийн орон зайн мэдээ болох shp файлтай холбоотой бүх файлуудыг нэг зип файл болгох

Шугаман ба талбай хэлбэрийн НЭҮ-үүдийн shp файлуудыг нэгтгэн нэг зип файл болгоно.



Алхам 3 – MDT-Web програмыг нээнэ.

Өөрийн ашигладаг вэб броузер дээр дараах вэб хаягаар ор. http://s3.amazonaws.com/DevByDesign-Web/MappingAppsVer2/MDT_Mongolia/index.html

Алхам 4 – MDT Web програм дээр зип файлыг хуулах ба турших

1. Upload Land Disturbance Data tool ашиглаад зип файлыг оруулна. 2. Run LD check товчийг дарж ажиллуулна. Ингэснээр оруулсан мэдээг зөв эсэхийг шалгана. 3. Ямар нэг алдаа илэрсэн бол хүснэгтэн мэдээг засах 4. Run LD check –ийг дахин ажиллуулна. 5. Алдаа заахгүй болтол нь дээрх үйлдлүүдийг эхнээс нь хий.

Алхам 5 – Offset Analysis Tool буюу ДХ-ын дүн шинжилгээ хийдэг програмыг ажиллуул

1. Шаардлагатай 3 талбарт мэдээллийг оруул (fields). a) Төслийн үргэлжлэх хугацаа b) Төслийн нэр c) Цахим хаяг 2. Run Offset Analysis товчийг дар. 3. Интернет програм нь дүн шинжилгээг хийж хуримтлагдах нөлөөлөлд өртөх талбайг гаргаж ирнэ. Мөн

ДХ-ыг хэрэгжүүлж болох газруудыг тогтооно. Бүх мэдээлэл зип файл хэлбэрээр хэрэглэгчийн оруулсан цахим хаягаар ирнэ. Run Offset Analysis товчийг дарсан нөхцөлд Вэб броузерийг хаасан байсан ч гэсэн бодолт цаанаа хийгдэнэ гэсэн үг.

Алхам 6 –QGIS дээр

зип файл ба мэдээллийг шалгана.

http://s3.amazonaws.com/DevByDesign-Web/MappingAppsVer2/MDT_Mongolia/index.html




Хавсралтууд A - F

Хавсралт A: Байршлын ДХ хүчин зүйлсийг тооцох ГМС алхмууд Экосистемийн төрөл

Тайлбар:

Газар нутаг дахь экосистемийн ховор байдлыг улсын, экологийн бүс нутгийн, биогазарзүйн мужлалын хувьд Маш ховор, Ховор, Хэвийн гэж ангилдаг. Энэ ангиллыг эрдэмтдийн хамгаалах шаардлагатай гэж санал болгосон газрууд, мөн экосистемийн ховор ангиллууд дээр тулгуурлан гаргасан.

Хүснэгт А1. Монгол орныг хамарсан экосистемийн төрлүүдийг нэгтгэн харуулав.

Экосистемийн төрөл ДХ төрөл

Цөлийн шигүү ургамал Маш ховор

Цөлийн хужир мараалаг бут сөөг Маш ховор

Хуурай голын голдирол Маш ховор

Гадагш урсацгүй нуур Маш ховор

Гадагш урсацгүй намгархаг газар Маш ховор

Тогтоол тойром Маш ховор

Татмын нуга Маш ховор

Нуурууд Маш ховор

Уулын хөндий Маш ховор

Ай савын шигүү ургамал Маш ховор

Голын эрэг хавийн ой Маш ховор

Голын эрэг хавийн нуга Маш ховор

Голын эрэг хавийн бут сөөг Маш ховор

Даац/ус шүүрдэг газрын шигүү ургамал Маш ховор

Жижиг урсацтай ай сав Маш ховор

Ус Маш ховор

Намгархаг газрууд Маш ховор

Цайдам, том хагалбар > 1,000 км2 Маш ховор

Цайдам, жижиг хагалбар 100-1,000 км2 Маш ховор



Таг цармын нуга ба дэд таг цармын ой Ховор

Сөнөсөн галт уул Ховор

Цөлийн сайр Ховор

Цөлийн хужир мараалаг хотгор Ховор

Шигүү ой Ховор

Сийрэг ой Ховор

Ойт хээр Ховор

Өндөр уулын навчит-шилмүүст ой Ховор

Уулархаг сэрүүн бүсийн шилмүүст ой Ховор

Дэд сэрүүн бүсийн шилмүүст навчит ой Ховор

agland Хэвийн

Таг царам – сайргат цөл Хэвийн

Таг, царам – тундр Хэвийн

Таг цармын хээр Хэвийн

Сайргат цөл Хэвийн

Цөлжүү хээр Хэвийн

Хуурай ба хуурайдуу хээр Хэвийн

Хуурай хээр Хэвийн

Хэт гандуу Хэвийн

Өндөр уулын нуга Хэвийн

Өндөр уулын хээр Хэвийн

Өндөр уулын тундр Хэвийн

Нам уулын хээр Хэвийн

Нуга Хэвийн

Нугын хээр Хэвийн

Хуурайдуу хээр Хэвийн

Уулын хээр Хэвийн



Уулс - rough terrain Хэвийн

Хээржүү цөл Хэвийн

Жинхэнэ цөл Хэвийн

Элсэн манхан Хэвийн

Оролтын мэдээ:

• Экосистемийн ангилал – EC

Алхмууд:

1. Тохирох утгуудыг, ангиллын хамт сонго. 2. Маш ховор-3, Ховор-2, Хэвийн-1 гэсэн ангилал дээр үндэслэн экосистемийн растер мэдээг дахин

ангилна.

Ангиллуудын тодорхойлолт:

3 (Маш ховор) – Усан сан бүхий газрууд

2 (Ховор) – Ихэвчлэн ойн сан бүхий газрууд

1 (Хэвийн) – Үлдсэн экосистемийн төрлүүд

Монгол орны экосистемийн төрлүүд:

Ландшафтын эрүүл байдал

Тайлбар:

Экологийн бүс нутгийн үнэлгээний нөлөөллийн индекс дээр тулгуурлан хуримтлагдах нөлөөллийг 3 төрөлд ангилдаг. Үүнд: Сайн, Дунд, Муу. Ландшафтын хувьд хамгийн бага нөлөөлөлд өртсөн 50% нь сайн гэсэн ангилалд, хамгийн их нөлөөлөлд өртсөн 5% ийг Муу, үлдсэн газар нутгийг Дунд гэсэн ангилалд авч үзнэ.



Шаардагдах оролтын мэдээ:

• Нөлөөллийн индекс (DI)

Үүсгэх алхмууд:

1. Нөлөөллийн индекс DI-ыг Equal Area ашиглан 100 бүсд хуваа 2. Хуваасан мэдээллийг дараах байдлаар ангил: • : >= 95 (i.e. муу) • : 50-94 (i.e. дунд) • : <50 (i.e. сайн)


3 (Сайн) - ГЗМС дээр тогтоосон хүний үйл ажиллагааны нөлөөллийн индексийн утга бага байх 0%-50% бүхий газрууд

2 (Дунд) – ГЗМС дээр тогтоосон хүний үйл ажиллагааны нөлөөллийн индексийн утга 51%-94 % бүхий газрууд

1 (Муу) - ГЗМС дээр тогтоосон хүний үйл ажиллагааны нөлөөллийн индексийн утга их байх 95% <бүхий газрууд.

Ландшафтын эрүүл байдал:

Амьдрах орчны төрөл

Тайлбар:

Судалгааны талбайг Чухал, Хэвийн, Өөрчлөгдсөн хэмээн ангилна. Чухал төрөлд хамрагдах газар нутагт нөлөөлөл үүсгэвэл ДХ зардал хамгийн өндөр гарна. УТХГ, хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газар нутгууд энэ ангилалд хамаарна. Хамгийн их нөлөөлөлд өртсөн газар буюу 5% нь Монгол улсын нөлөөллийн индексийн дагуу Өөрчлөгдсөн гэсэн төрөлд хамаарна. Бусад газар нь Хэвийн төрөлд орно.

Шаардлагатай оролтын өгөгдлүүд:

• Улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгууд (УТХГ - NPA)



• Эрдэмтдийн санал болгосон буюу хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газрууд (PNPA) • Ландшафтын эрүүл байдал (LC) – урьдчилан үүсгэсэн

Үүсгэх алхмууд:

1. NPA ба PNPA –уудыг хооронд нь нэгтгэж нэг мэдээллийн багц үүсгэнэ. 2. Нэгтгэсэн давхарга дотор grid conversion гэсэн хүснэгтний талбар үүсгээд 3 гэсэн утга оноон тооцоолж

гаргах. 3. 2-р алхмаар олсон талбарыг ашиглан растер мэдээг нэгтгэсэн давхарга луу хөрвүүлэх. 4. Ландшафтын эрүүл байдал LC – утгуудыг 1 (муу) руу бусдыг нь 2 гэх. 5. Хамгийн их утгыг хадгалж Алхам 4 ба 3-ыг нэгтгэх. Амьдрах орчны ангиллыг 3 =Чухал, 2 – Хэвийн, 1 –

Өөрчлөгдсөн гэж ангилах.

Ангиллуудын тайлбар:

3 (Чухал) – Экологийн бүс нутгийн үнэлгээгээр экологийн хувьд чухал гэж тогтоогдсон газрууд.

2 (Хэвийн) – Чухал болон өөрчлөгдсөн гэж тогтоогдсон газруудаас бусад.

1 (Өөрчлөгдсөн)- ГЗМС дээр тогтоосон хүний үйл ажиллагааны нөлөөллийн индексийн утга 95% <бүхий газрууд.

Амьдрах орчны ангилал:

Ландшафтын байршил

Тайлбар:

Хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газар нутгууд болон эрдэмтдийн санал болгосон газрууд (Экологийн бүс нутгийн үнэлгээний тайланг хар) дээр үндэслэн Чухал, Дунд, Чухал бус гэж ангилдаг.

Шаардлагатай оролтын мэдээ:

• Амьдрах орчны төрөл (HT) – урьдчилан үүсгэсэн

Алхмууд:

1. Амьдрах орчны төрөл (HT) утгуудыг сонгох = 3 (жишээ нь чухал)



2. Буфер алхам 1 нь 20 км дотор байх ба уг буфер дахь газрыг 2 гэсэн төрөлд оруулах. 3. 20 км ээс гадна орших бүх газар нутгийг тооцох. Гэвч 1 гэсэн чухал ангиллын газруудыг оруулахгүй. 4. Алхам 1-3-ийг хамгийн их утгыг нь хадгалж нэгтгэнэ. Ландшафтын байршлын растер мэдээг 3 =Чухал, 2

– Дунд, 1 – Чухал бус гэсэн ангилалтай үүсгэнэ.


3 (Чухал) – Экологийн хувьд чухал ач холбогдолтой газруудын хилээс 20 км-ээс бага зайтай бол,

2 (Дунд) – Экологийн хувьд чухал ач холбогдолтой газруудын хилээс 20 км-50 км зайтай бол,

1 (Чухал бус) - Экологийн хувьд чухал ач холбогдолтой газруудын хилээс 50 км-ээс хол зайтай бол,

Ландшафтын байрлал:



Хавсралт B – MDT-ын мэдээллийн сан MDT програмууд нь ДХ-ыг хэрэгжүүлж болох газруудыг тогтоох, зардлыг тодорхойлохдоо холбогдох орон зайн мэдээллийн багцуудыг ашигладаг.

Хүснэгт В1. MDT програмд шаардагдах орон азйн мэдээллүүд

./COF.img 4 хүчин зүйлс хамаарах утгуудын нийлбэр утгаар гарч ирэх растер мэдээ

./Forest_Areas.shp Монгол орны ойн мэдээллийг харуулна. Ашигт малтмалын тухай хуулийн дагуу энэ бүс нутагт олборлолт явуулахыг хориглодог.

./Headwater.shp Монгол орны усан сан бүхий газруудыг харуулна.

Ашигт малтмалын тухай хуулийн дагуу энэ бүс нутагт олборлолт явуулахыг хориглодог.

./PA_Local.shp 2015 оны 9 сарын байдлаар орон нутгийн тусгай хамгаалалттай газар нутгуудыг харуулах файл.

./PA_National.shp 2015 оны 9 сарын байдлаар улсын тусгай хамгаалалттай газар нутгуудыг харуулах файл.

./Riparian.lyr Голын эргийн бүс ба намгархаг газруудыг харуулах давхарга файл.

./Riparian_Wet_Areas.shp Монгол орны хувьд голын эргийн бүсийг харуулна. Ашигт малтмалын тухай хуулийн дагуу энэ бүс нутагт олборлолт явуулахыг хориглодог.

MDT_Mongolia/mdt_data/Costs

Дүйцүүлэн хамгааллын байршлын хүчин зүйлсээс хамааралтай зардлыг тооцоолоход ашигласан мэдээллийн фолдер (энэ фолдер доторхи бүх файлуудыг яаж хийснийг харахыг хүсвэл “ГМС-ын протокол болон аргачлал” ийг хар)

./EsCategory.img Байршлын ДХ хүчин зүйл – Экосистемийн ангилал растер мэдээ

./HabitatType.img Байршлын ДХ хүчин зүйл – амьдрах орчны төрөл растер мэдээ

./LdCondition.img Байршлын ДХ хүчин зүйл – Ландшафтын эрүүл байдал растер мэдээ

./LdPriority.img Байршлын ДХ хүчин зүйл – Ландшафтын байршил растер мэдээ

MDT_Mongolia/mdt_data/Impact Нөлөөллийн эх үүсвэрийн файлыг үүсгэх буюу шалгахад шаардагдах бүх мэдээллийг агуулах фолдер. Дараа нь төслийн нөлөөлөлд өртөх газрыг тогтооход ашиглана.



(Алхам 1 – НЭҮ-ийг зураглах ба Алхам 2-Нөлөөлөлд өртөх газрыг тогтоох гэсэн хэсгүүдийг “ГМС-ын протокол болон аргачлал” –аас хар)

./area_disturbances.dbf

Нөлөөллийн эх үүсвэр бүхий бүс нутгуудын нөлөөллийн бүсийг тооцоолоход хэрэгтэй мэдээлэл агуулсан хүснэгт (илүү мэдээлэл авахыг хүсвэл энэ файлын Нөлөөллийн эх үүсвэр гэсэн хэсгийг хар)

./linear_disturbances.dbf

Шугаман обьектийн үүсгэсэн нөлөөллийн бүсийг тооцолоход ашиглагдсан мэдээллийг агуулсан хүснэгт (илүү мэдээлэл авахыг хүсвэл энэ файлын нөлөөллийн эх үүсвэр гэсэн хэсгийг хар)

MDT_Mongolia/mdt_data/Location /Common

Хамгаалах шаардлагатай газруудыг сонгох, MDT болон layer файлуудыг дэмжиж ажиллахад зориулж Монгол орныг хамарсан мэдээллийг агуулах фолдер.

./Aimag_Bnd.img Монгол орны аймгуудыг тодорхойлсон raster багц өгөгдөл.

./Aimags_Polys.shp Монгол орны аймгуудыг тодорхойлсон полигон мэдээлэл

./ERA_Bnd.img Монгол улс даяар хийсэн дөрвөн ERA-г тодорхойлсон raster багц дата

./ERA_Polys.shp Монгол улс даяар хийсэн ERA-г тодорхойлсон полигон мэдээ

./Soum_Bnd.img Сумуудын хил хязгаарыг агуулсан растер файл

./Soums_Polys.shp Монгол орны сумууд болон тэдгээрийн аймгуудыг тодорхойлоход ашигласан полигонууд

./East_aimags_ports.shp

Аймгийн хилтэй давхацсан ERA хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газар нутгууд. Атрибут мэдээ нь тухайн нэгж талбайд хамаарах экосистем бүрийн талбайг га-аар илэрхийлсэн хэмжээг агуулна.

./East_era_ports.shp ERA хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газар. Атрибут мэдээ нь экосистем бүрийн талбайг га-р илэрхийлсэн хэмжээг агуулна.

./East_es.img Экологийн бүс нутгийн үнэлгээнд зориулж хийсэн дүн шинжилгээгээр зурагласан экосистемийн растер мэдээ.

./East_es_lut.dbf Экосистемийн код ба холбогдох тайлбарыг агуулсан хүснэгт.

./East_soums_ports.shp Сумын хилтэй давхацсан ERA хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газар нутгууд. Атрибут мэдээ нь тухайн нэгж талбайд хамаарах экосистем бүрийн талбайг га-аар



илэрхийлсэн хэмжээг агуулна.

./Gobi_aimags_ports.shp


./Gobi_era_ports.shp ERA хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газар. Атрибут мэдээ нь экосистем бүрийн талбайг га-р илэрхийлсэн хэмжээг агуулна.

./Gobi_es.img Экологийн бүс нутгийн үнэлгээнд зориулж хийсэн дүн шинжилгээгээр зурагласан экосистемийн растер мэдээ.

./Gobi_es_lut.dbf Экосистемийн код ба холбогдох тайлбарыг агуулсан хүснэгт.

./Gobi_soums_ports.shp

Сумын хилтэй давхацсан ERA хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газар нутгууд. Атрибут мэдээ нь тухайн нэгж талбайд хамаарах экосистем бүрийн талбайг га-аар илэрхийлсэн хэмжээг агуулна.

./West_aimags_ports.shp


./West_era_ports.shp ERA хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газар. Атрибут мэдээ нь экосистем бүрийн талбайг га-р илэрхийлсэн хэмжээг агуулна.

./West_es.img Экологийн бүс нутгийн үнэлгээнд зориулж хийсэн дүн шинжилгээгээр зурагласан экосистемийн растер мэдээ.

./West_es_lut.dbf Экосистемийн код ба холбогдох тайлбарыг агуулсан хүснэгт.

./West_soums_ports.shp

Сумын хилтэй давхацсан ERA хамгаалах шаардлагатай гэж тогтоосон газар нутгууд. Атрибут мэдээ нь тухайн нэгж талбайд хамаарах экосистем бүрийн талбайг га-аар илэрхийлсэн хэмжээг агуулна.

Дээрх мэдээллийн багцуудыг шинэчлэж байхын тулд TNC-гийн зүгээс MDT_Spatial_Database_Update _Tools -ийг бий болгосон (Зураг В1). Энэ tool –ийг зөвхөн мэдээллийн санг хариуцсан албаны хүнд өгөх бөгөөд дотроо хоёр tool багтаана. Үүнд: Update Offset Factor Database, Update Potential Offset Locations.

Зураг. B1 MDT Spatial Database Update Tools



Update Offset Factor Database tool (Fig.B2) нь хэрэглэгчдэд COF.img растерыг байршлын хүчин зүйлсийн (экосистемийн төрөл, амьдрах орчны ангилал, ландшафтын байршил, ландшафтын эрүүл байдал) хамт хялбархан шинэчлэх боломж өгдөг. Нөлөөллийн индекс, хамгаалалттай газар нутгийн сүлжээ зэргийг шинэчлэхдээ энэ tool-ийг ашигладаг. Бүх мэдээллүүд UTM, Zone 48 N тусгагт суурилсан WGS -1984 системд байна.

Update Potential Offset Locations tool –ээр (Зураг В3) улсын болон орон нутгийн тусгай хамгаалалттай газруудыг нийлүүлсэн полигон мэдээллийг ашиглаж ДХ-ын түвшинг тогтоодог. Нэгтгэсэн мэдээллийг өмнө дурьдсан tool-ийг ашиглан үүсгэнэ.

Fig. B2 Update Offset Factor Database dialog.

Fig. B3 Update Potential Offset Locations dialog.



Хавсралт C – ArcGIS 10x хэрэглэгчдэд өгөх заавар

Дүйцүүлэн хамгааллын зардлын тооцоо ба хэрэгжүүлж болох газруудыг тогтоох.

ArcMap програм дээрээ EX1.mxd (i.e. File>Open menu) –ийг нээнэ. Уг файл нь MDT_Training/Exercises фолдерт хадгалагдаж байгаа. Нээхдээ Каталог цонхыг мөн ашиглаж болно.

Файлыг нээсний дараа та гурван янзын layer (давхарга) дэлгэцэнд харах болно; Үүнд: 1.Land Disturbances-Linear (НЭҮ-Шугаман); 2.Land Disturbances-Area (НЭҮ - талбай); 3.Fake Mine Plan (Жишээ уурхайн төлөвлөгөө). Жишээ уурхайн төлөвлөгөө гэдэг нь хийсвэрээр үүсгэсэн бодит бус жишээ уурхай бөгөөд Говийн бүсд байрлана.

Хэмжигч хэрэгсэл болох ийн талбай хэмжигч ашиглан тухайн төлөвлөсөн төслийн нийт талбай ойролцоогоор хэдэн км2 байгааг хэмжинэ? Хэдэн км2 байна вэ? Ойролцоогоор 5-7 км2

ArcMap дээр төслийн НЭҮ-үүдийг зураглаж оруулах бол эхний алхам нь тухайн НЭҮ-үүдийг үүсгэх Step1a – Create Land Disturbance Data tool-ийг ашиглана. ArcToolbox цонхыг нээгээд MDT toolbox-ийг сонгоод дотроос нь уг tool-ийг нээн ажиллуулна.

C:/ дотор үүсгэсэн MDT_Output фолдерийг project Folder Location-нүдэнд нэмж бусад тохиргоог хэвээр үлдээнэ.

OK товч дар.

Хичнээн ширхэг давхарга ArcMap дээр нэмэгдсэн бэ? 8

Хөгжлийг хязгаарласан газар нутгууд (УТХГ, ОНТХГ, ус, ой, намгархаг газар) уурхайн талбайтай давхцаж

байна уу? Үгүй

Cumulative Offset Factor layer (ДХ-ын хүчин зүйлсийн нийлбэр давхарга) нь хэрэглэгчдэд бүс нутгийн хувьд ДХ-ын зардлын ялгааг харуулна. Энэ мэдээллийг ашигласнаар НЭҮ буюу төслийн обьектуудыг төлөвлөхдөө ДХ-ын зардал ихтэй газар байгаа эсэхийг мэдэж өндөр зардал үүсэхээс зайлсхийж чадах юм. Энэ давхаргыг Fake Mine Plan layer-ийн доор маусаараа чирээд зөөж оруул. Уурхайн аль НЭҮ нь ДХ-ын хувьд өндөр өртөгтэй газар байрлаж байна вэ? Төлөвлөсөн уурхайн талбайн урд хэсэгт орших хөрсний овоолго (Overburden piles).

Development Restriction Area давхарга ба Cumulative Offset Factor давхаргыг ArcMap дээрээс хас.



Catalog цонхонд MDT_Output фолдерийг сонгоод дотор нь орших mdt_land_disturbances.gdb файлыг сонгоод баруун товчоо дарж Properties-ийг сонго. Нээгдсэн цонхны Domains tab-ын цонхыг хар. Хичнээн ширхэг домэйн энэ гео мэдээллийн багцтай холбоотой байна вэ? 2

MDT_LD_Area_Domain-ны хувьд хичнээн ширхэг кодчилсон утга (coded values) агуулагдаж байна вэ? 19

Database Properties цонхыг хаагаад Table of Contents доторх давхаргуудаас LD_Area давхаргыг сонгон баруун товчоо дарж Properties –ийг сонго. Fields tab –дээр дар. LD_Code –талбар дээр дар. Coded value domain (Кодчилсон утгын домэйн) нүдэнд энэ давхаргад хамаарах домэйний нэр юу гэж байна вэ? MDT_LD_Area_Domain

Хүснэгтийн аль талбар MDT (Нөлөөлөл бууруулах програм)-тай холбоотой НЭҮ-ийн кодыг агуулж байна вэ? LD_Code

Одо Source tab дээр дар. Өгөгдөл маань ямар тусгагт байна вэ? Projected Coordinate System: UTM Zone 48 North using the WGS 1984 datum

LD_Linear болон LD_Area давхаргуудыг хас/баруун товчоо дараад Remove хийнэ/. Энэ давхаргуудыг та өөрийн НЭҮ-ийг шугаман ба талбай хэлбэрээр үүсгэхдээ ашиглана. Харин аль хэдийн үүсгэчихсэн жишээ давхарга нь Land Disturbances – Linear болон Land Disturbances – Area гэсэн нэртэй харагдаж байна.

Одоо аль хэдийн үүсгэчихсэн эдгээр давхаргуудын мэдээллийг шалгацгаая. Үүний тулд Step 1b – Check Land Disturbance Data (НЭҮ-ийг шалгах) tool-ийг ажиллуулна. MDT toolbox дотроос энэ tool-ийг нээ. Тохирох утгуудыг нүд бүрд өгөөд Ok дар. Дараах зурагт үзүүлсэн цонхтой адил харагдах ёстой.

Land Disturbances – Linear (НЭҮ-Шугаман) давхаргын хувьд хэдэн алдаа илэрсэн бэ? Улаан өнгөөр бичигдсэн текстээс хар. 3

Land Disturbances – Area (НЭҮ-Талбай) давхаргын хувьд хэдэн алдаа илэрсэн бэ? Улаан өнгөөр бичигдсэн текстээс хар. 8

Одоо илэрсэн алдааг засцгаая. Зөвхөн Land Disturbances – Linear давхаргыг харагдахаар үлдээ.

Шинэ засах үйлдлийг эхлүүлнэ. Ингэхдээ Editor товчин дээр дарна. Editor toolbar цонх нэмэгдэн нээгдэнэ. Дараа нь Editor гэсэн дээр дарж Start Editing –ийг сонго, ингэснээр тухайн давхарга дахь мэдээллийг засах боломжтой болж байгаа юм.



Attributes товчийг Editor Toolbar дотроос дарж атрибут хүснэгтэн мэдээг засна /цонх нэмэгдэнэ/.

Одоо Editor Selection tool буюу товчийг дарж курсороо гүйлгэж тухайн уурхайн төслийн талбайн Баруун ба Хойд хэсэгт орших төв замыг сонго. Хүснэгтэн мэдээ нь сонгонгуут харагдана. LD_Code талбар доторх утга дээр дарахад тусдаа цонх задарч гарч ирэх Roads-Paved (Засмал зам) гэсэн төрлийг сонгоно.

Бусад шугаман НЭҮ-ийн буюу замуудыг нэг нэгээр нь сонгож хүснэгтэн дэх кодын талбар зөв бичигдсэн эсэхийг шалгаад хэрвээ бичигдээгүй Null гэсэн байвал Roads – Improved Dirt (Сайжруулсан зам)–ийг дээрхтэй адилаар сонгоно.

Editor цонхны Editor дээр дарж Save Edits/Stop editing гэж өөрчилсөн мэдээллээ хадгална. Хэрвээ ямар нэг обьект сонгож идэвхижүүлсэн байгаа бол бүгдийг идэвхигүй болгоно.

Одоо Land Disturbances – Area болон Fake Mine Plan давхаргуудыг харагдахаар болго. Өмнөх шугаман обьектуудыг зассантай ижил зарчмаар засна. Талбай хэлбэрийн обьектуудыг сонгоод тохирох кодуудыг өг. Хэрвээ Fake Mine Plan зургийг ойлгоход хэцүү байвал дараах зааврыг ашиглаж болно. Үүнд:

Цайвар цэнхэр – Уурхайн карьер /Mining Pit – Ultimate Pit Boundary/ Бор – Хөрсний овоолго /хуулж авсан хөрс/ /Overburden piles - Piles/ Ногоон – Шимт хөрсний овоолго /Growth media Piles/ Хөх – Овоолго уусгах дэвсгэр /heap leach pad/ Хүрэн – Уурхайн боловсруулалтын барилга/тоног төхөөрөмжүүд /Processing facilities, Facilities/

Өөрчлсөн мэдээллүүдээ хадгалаад, бүх идэвхижүүлсэн обьектуудыг идэвхигүй болгож Editor дээр дарж Stop editing хийнэ.

Одоо давхаргад агуулагдаж байгаа мэдээллийг зурагт харуулах таних тэмдгийг өөрчлөхийн тулд баруун товчоо дараад Properties / Symbology гэж ороод Categories/Unique Values ангиллыг сонго. Доорх зурагт үзүүлсэн шиг өнгөөр ялгаж таних тэмдгийг өөрчилнө. Тайлбар: LD_Code атрибуттай хамаарах Домэйн Кодоос болж ArcMap нь автоматаар таних тэмдгийг нэмж оруулдаг. Тухайн уурхайтай хамааралгүй НЭҮ-ийн таних тэмдгийг арилгах хэрэгтэй.

Хэрвээ шинээр засах алхмыг эхлүүлэхээ мартсан бол атрибут мэдээг нь үүсгээд хадгална.



Одоо мэдээллийг дахин шалгацгаая. Step 1b – Check Land Disturbance Data (НЭҮ-ийг шалгах) tool-ийг эхлүүлнэ. Тохирох мэдээллүүдийг оруулна. Зурагт үзүүлэв.

Ok товч дарсны дараа та “Таны мэдээлэлд ямар нэг алдаа болон анхаарах зүйлс байхгүй байна” гэсэн зурвас хүлээн авна. Алдаа байхгүй гэсэн учраас Step 2 – Calculate Project Impact Area tool (Төслийн нөлөөлөлд өртөх газрыг тогтоох) –ийг ажиллуулж болно гэсэн үг.

Step 2 – Calculate Project Impact Area tool –ийг ArcToolbox>MDT>Land Disturbance and Impact Tools дотроос нээнэ. Land Disturbance - Linear давхаргыг Land Disturbances – Linear Features нүдэнд сонгож LD_Code талбарыг Field Name for Land Disturbance Type нүдэнд сонгоно. Land Disturbance - Area layer давхаргыг LD_Code талбарынх нь хамт мөн сонгож өгнө. Эцэст нь Project Impact Raster Dataset нүдэнд үүсэх файлын нэрийг Ex1ProjectImpact.img гэж бичиж өгөөд өмнө үүсгэсэн MDT_Output фолдерт хадгалагдахаар зааж өгнө. Доорх зурагт харагдах байдлыг үзүүлэв.

OK товчийг дар. Тооцоолох явц ойролцоогоор 3 минут үргэлжилнэ.

Ex1ProjectImpact.img нэртэй үүссэн растер файлыг ажиглаад дараах асуултад хариул: o Растер мэдээний нарийвчлал хэд вэ (давхаргын нэрийг сонгоод баруун товчийг дарахад гарч

ирэх Properties цэсний Source tab –аас cell size харна)? 10 м o Аль НЭҮ-нь хамгийн их нөлөөлөл бүхий талбай үүсгэж байна вэ? (Хүснэгтэн мэдээг нээж

хамгийн их нүдний тоотой (cell count) утгыг ол. 30-хамгийн их нөлөөлөлтэй o Уг хамгийн их нөлөөлөл үүсгэж буй ангиллын талбайн хэмжээ хэдэн кв.м байна вэ?

(нарийвчлал *нарийвчлал*нүдний тоо) 5,661,100 м2 эсвэл 5.661 км2



Нөлөөлөлд өртөх газрыг тогтоосон учраас одоо дүйцүүлэн хамгааллын зардлын тооцоог хийнэ. Step3 –

Calculate Offset Cost Report (ДХ-ын зардлын тайланг тооцоолох) tool –ийг Toolbox>MDT>Offset Tools – дотроос нээнэ. Project Name нүдэнд Oakleaf, Project Impact Area raster (Төслийн нөлөөллийг харуулах растер) нүдэнд Ex1ProjectImpact.img файлыг зааж өгнө. Project Duration (Төсөл үргэлжлэх хугацаа) нүдэнд Medium (5 – 20 years) гэж оруулна. Эцэст нь үүсэх файлын нэрийг Oakleaf_Report.html гэж өгнө. Tool-ийн цонх доорх байдлаар харагдах ёстой.

OK товчийг дар.

Үүссэн html файл буюу ДХ-ын зардлын тооцоог харуулсан файлыг нээж хараад дараах асуултуудад

хариулна уу:

o Энэ төслийн нэг жилд төлөх ДХ-ын нийт зардал хэд вэ (Total offset costs per year)? $25,370 o Энэ төслийн нэг жилд төлөх ДХ-ын нэгж хэд вэ (Total offset units)? 5,074 o Нийт нөлөөлөлд өртөх талбайн хэмжээ хэдэн га вэ (Hectares Impacted)? 1,016.38 га o Энэ төслийн барагцаалсан ДХ-ын итгэлцүүр хэдээс хэдийн хооронд байна вэ? 5 аас 1 o Аль ДХ-ын хүчин зүйл (Экосистемийн ангилал, Амьдрах орчны төрөл, Ландшафтын эрүүл байдал,

Ландшафтын эрэмбэ, Төслийн үргэлжлэх хугацаа) нь нийт ДХ-ын зардалд илүү их нөлөөлж байна вэ? Амьдрах орчны төрөл ба Ландшафтын байршил – 1,353 ДХ нэгж

o Аль сум нөлөөлөлд хамгийн их өртөх вэ? Хүрмэн сум o Төслийн нөлөөлөлд хамгийн их өртөх экосистемийн төрөл? Хээржүү цөл

Одоо хаана ДХ-ыг хэрэгжүүлэхэд тохиромжтой газар нутаг байгааг тогтооё. Step 4 (optional) – Identify Potential Offset Sites (ДХ хэрэгжүүлэх боломжит газрыг тогтоох)-ийг MDT>Offset Tools дотроос нээнэ. Ex1ProjectImpact.img файлыг Project Impact Area Raster нүдэнд зааж өгнө, үүсэх файлыг өмнө үүсгэсэн MDT_Output фолдерт хадгалагдахаар зааж доод талын хоёр нөхцлийг идэвхижүүлнэ. Цонх дараах байдлаар харагдах болно.



Ok товч дар.

Хүрмэн сумын нутаг дэвсгэрт хэдэн ДХ хэрэгжүүлэх боломжит газар сонгогдсон байна вэ? (үүссэн мэдээг хар)? 3

Gobi давхаргаас Хүрмэн сумын хүснэгтэн мэдээг нээж AREANAME, dist_away талбарыг ашиглан төслийн

нөлөөлөлд өртөх талбайгаас хамгийн ойр орших ДХ хэрэгжүүлж болох талбайн нэрийг тодорхойл. Таван сухайн хөндий.

Өмнөговь аймгийн хэмжээнд хэдэн ДХ хэрэгжүүлж болох газар байна вэ? 18

OffSites4_O_mnogovi_Aimag_inGobi давхаргын атрибут мэдээг нээнэ, хүснэгтэн мэдээнээс dist_away

талбарыг хар, төслийн нөлөөлөл үүсгэж байгаа талбайд хамгийн ойрхон орших ДХ хэрэгжүүлж болох газрын нэр? Таван сухайн хөндий

Зэргэлдээ орших энэ хоёр ДХ хэрэгжүүлж болох талбайнууд ямар ялгаатай вэ? Offsetes4_Omnogovi aimag in

gobi дотор орших Таван сухайн хөндий нь судлаачдын хамгаалах шаардлагатай гэж санал болгосон газруудыг бүхэлт нь хамарч байхад, нөгөө талбай нь зөвхөн Хүрмэн сумын хэмжээнд хамаарах хамгаалах шаардлагатай талбайнуудыг агуулж байна.

ArcMAP -ыг хадгалахгүйгээр шууд хаа.

Зайлсхийх.

EX2.mxd файлыг MDT_Training/Exercises фолдероос нээнэ. Каталог цонхыг ашиглана.

Oakleaf Fake Mine – Linear Land Disturbance хүснэгтийг нээнэ (Open attribute table). Энэ давхаргад хичнээн төрлийн обьект байгааг тэмдэглэ (LD_Code-оор ялгагдана). 4 (таних тэмдэг нь ялгааг бүрэн харуулж чадахгүй, жишээ нь хүснэгтэн мэдээнд хоёр өөр төрлийн сайжруулсан зам байгааг харж байна.)

Oakleaf Fake Mine – Area Land Disturbance хүснэгтийг нээнэ. Энэ давхаргад хичнээн обьект байгааг тэмдэглэ (LD_Code-оор ялгагдана). 5

ArcToolbox цонхыг нээж MDT toolbox-ийг сонго Land Disturbances and Impact Tools (НЭҮ ба Нөлөөллийн tool)-ийн дотор байрлах Step 2 – Calculate Project Impact Area (Алхам 2 – Нөлөөлөлд өртөх газрыг тогтоох) tool–ийг хоёр дарж нээ.



Oakleaf Fake Mine –Linear Land Disturbances-давхаргыг Linear Features нүдэнд сонгож оруулна. Field

Name хэсэгт LD_Code –ийг зааж өгнө. Area Features нүдэнд мөн адил Oakleaf Fake Mine – Area Land Disturbances давхаргыг зааж өгнө. Эцэст нь үүсэх файлыг Oakleaf_Project_Impact.img гэж нэрлээд MDT_Output folder дотор хадгалахаар зааж өгнө. Цонхыг доорх байдлаар бөглөсөн байх ёстой.

Ok товчийг дарж tool-ийг ажиллуул. Tool ажиллаж эхэлснээс хойш гарч ирэх мэдээг ажигла. Энэ мэдээ нь танд НЭҮ бүрийн хувьд төслийн

нөлөөлөлд өртөх талбайг үүсгэхэд ашиглагддаг.

Та энэ tool-ийг ажиллах явцад цай болон кофе ууж түр завсарлага авч болно.

Tool ажиллаж дуусангуут хэр удаан тооцоолол явагдсаныг тэмдэглэж ав. Компьютерийн хүчин чадлаас хамаарч өөр өөр үргэлжилдэг ба миний хувьд 10 минут үргэлжилсэн.

Зөвхөн Oakleaf_Project_Impact.img давхаргыг харагдахаар үлдээж атрибут хүснэгтийг нээнэ. Аль нөлөөллийн ангилал нь хамгийн их талбайг эзэлж байна вэ? 10-Low

MDT Toolbox дотор байрлах Offset Tools -ээс Step 3 – Calculate Offset Cost Report tool –ийг нээж гарч ирэх цонхны Project Name нүдэнд Oakleaf Fake Mine гж оруулна, Project Impact Area Raster нүдэнд Oakleaf_Project_Impact.img файлыг зааж өгнө, төслийн үргэлжлэх хугацаа буюу project duration нүдэнд Medium (5-20 years) гэж оруул, үүсэх гаралтын HTML файлыг MDT_Output фолдерт Oakleaf.html гэсэн нэрээр хадгалагдахаар тохируул. Цонх дараах байдлаар харагдах ёстой.



OK товчийг дар. Tool ажиллаж эхэлснээс хойш гарч ирэх мэдээг ажигла. Тайланг үүссэний дараа нээж дараах асуултуудад хариулна уу:

o Энэ төслийн ДХ-ыг хэрэгжүүлэхэд гарах жилийн нийт зардал хэд вэ (Total offset costs per year)?

$212,490 o Төслийн улмаас нөлөөлөлд өртөх талбайн хэмжээ хэд вэ (Total impacted)? 9,477.48 га o Хөвсгөл сумын хэдэн хувь нөлөөлөлд өртөх вэ (Land Disturbance Impacts)? 0.31% o Улаанбадрах сумын нутагт хамгийн их нөлөөлөлд өртсөн экосистемийн төрөл? Цөлжүү хээр

Одоо тухайн төслийг бага өртөгтэй хэрэгжүүлэх арга замыг олохын тулд Land Disturbances – Locational

Offset Cost and Restrictions Assessment Tool -ийг ArcToolbox>MDT>Supplementary Avoidance Tools дотроос нээнэ. Тохирох утгуудыг өгөөд үүсэх файлын нэрийг LC_CostAssessment.shp гэж өгнө. Доод талд харагдах хоёр нөхцлийг идэвхижүүл. Цонх дараах байдлаар харагдах ёстой.

OK товчийг дар.

Энэ tool тооцоолол хийхдээ хэр удаан хугацаа зарцуулсан бэ? Өөр өөр байдаг боловч миний хувьд 40

секунд зарцуулсан.



Бүх НЭҮ-үүдийн хувьд нийт COF утга хэд вэ? (Энэ утгыг Geoprocessing/Results/Current session/Land Disturbance.../Messages гэсэн цонхноос харж болно) 83,102

Аль хоёр НЭҮ хамгийн өндөр өртөг үүсгэж байна вэ (Cumulative Offset Factor давхаргатай давхцуулж хар)? 1) Зам – Шороон 2)Уурхайн кэмп

Уурхайн кэмп (Temporary Camp)-ыг ДХ-ын хүчин зүйлсийн нийлбэр утгатай харьцуул, тухайн төслийн талбайг ижил төрлийн замтай холбосон хэвээр нь НЭҮ-ийн үүсгэх нөлөөллийг багасгахын тулд та юу хийж чадах вэ? Төслийн талбайг баруун тийш зөөж 1000м-ийн буферийн хамт ногоон бүс дотор оруулна.

ДХ-ын зардлыг багасгаж чадах бусад боломжит өөрчлөлтүүдийг жагсааж бич.

1. Зүүн талд байрлах төв зам руу шууд очих замыг төлөвлөх. 2. Зөвхөн нэг зам барих. 3. Уурхайн кэмпийг төслийн талбайн зүүн тал руу нүүлгэх.

Хөгжлийг хязгаарласан газар нутаг буюу хамгаалах шаардлагатай, эсвэл хамгаалалтад авсан газар нутагтай аль нэг нөлөөллийн эх үүсвэр давхцаж байна уу? Тийм, Цахилгаан дамжуулах шугам, кэмп, бүх төрлийн замууд.

ArcMap програмыг хадгалахгүйгээр хаана. Одоо EX2_modified.mxd файлыг каталог цонхноос нээнэ. НЭҮ-ийн shp файлд орсон өөрчлөлтүүдийг жагсаавал:

o Уурхайн кэмпийг баруун тийш нүүлгэхдээ ногоон өнгийн бүсд нөлөөллийн буфертайгаа хамт бүрэн

орсон эсэхийг сайтар хянана. (жишээ нь: COF утга 6.2) o Дамжуулах шугамууд ганц замын хажуу руу шилжсэн.

Одоо Land Disturbances – Locational Offset Cost and Restrictions Assessment –ийг ажиллуулж шугаман ба

талбай хэлбэрийн НЭҮ гэсэн нүдэнд өөрчлөлт хийгдсэн НЭҮ-үүд бүхий файлыг оруулж үүсэх файлыг Modified.shp гэж нэрлэ. Энэ удаад цонхны доод талд байрлах хоёр нөхцлийн Add Cumulative Offset Factors and Development Restrictions Layers (ДХ-ын хүчин зүйлсийн нийлбэр утга ба хөгжлийг хязгаарлах талбайг харуулсан давхаргууд) гэсэн сонголтыг хийлгүйгээр OK дарна. Доор зурагт үзүүлсэн цонхтой ижил харагдах ёстой.



OK товчийг дар. Шинээр гарсан нийт COF утга хэд вэ? 46,042 Аль НЭҮ нь хамгийн өндөр үнэтэй өртөг үүсгэж байна вэ? Уурхайн карьер Одоо өөрилсөн НЭҮ-үүдийн хувьд ДХ-ын зардлын тайланг тохирох tool-ийг ашиглан дахин бодож үз. Одоо нийт ДХ-ын зардал жилд хэд болсон байна вэ? $ 147,320 ДХ-ын зардлыг хэдий хэмжээгээр хэмнэсэн бэ? Ойролцоогоор $65,170 /жилд Дахиад зардал хэмнэх арга зам бий юу?

Хариулт: o Машины зогсоолын талбайг багасгаж уурхайн карьераас татсан буфер дотор байхаар болгоно. o Машины зогсоолыг уурхайн кэмптэй тохирох хэмжээтэй болгох.

ArcMap-ыг хадгалахгүйгээр хаана.



Хавсралт D – QGIS 2.12 дээр ажиллах заавар Setup

• QGIS вэб рүү ороод хамгийн сүүлийн хувилбарыг татаж авч суулгана. (http://www.qgis.org/en/site/forusers/download.html#).

• MDT програмын зааврыг татаж ав. http://s3.amazonaws.com/DevByDesign-Web/MonOffsetDesign/data.html

• mdt_tutorials.zip файлыг задал. Зааврыг энэ фолдерийн Solutions фолдероос нээнэ. • MDT_Output фолдерийг C/ дискэнд үүсгэ.

НЭҮ-ийн орон зайн мэдээг QGIS дээр үүсгэх

(Хэрвээ та QGIS дээр НЭҮ оруулах тухай сурах шаардлагагүй гэж үзвэл энэ хэсгийг алгасч болно)

• ExDigitize.qgs file-ийг нээ. Энэ файл нь сканердаад холболт хийсэн уурхайн төлөвлөгөө юм. • Юуны өмнө НЭҮ-ийн shp файлыг үүсгэсэн байх ёстой.

• Дижитайз хийх товч - ийг сонгож зурна. • New Vector Layer цонхноос Line гэсэн ангиллыг сонго. Солбицлын системийг UTM zone 48 гэж оруулна.

Хүснэгтэн мэдээг нэмэхдээ Name дээр LD_Code, Type дээр Whole number, Width дээр 2 гэж оруулна. Дараа нь орсон талбаруудаас сонгоод Remove attribute гэж дар. Зураг F1 дээр үзүүлсэн байдлаар харагдах ёстой. Ok дар.

• Шинээр үүссэн LD_Linear layer ийг сонгоод баруун товчоо дараад Edit Widget Properties цонхыг нээнэ. Style tab дээр дарж өнгө, өргөнийг тохируулна. Дараа нь Fields tab –ийг сонгож LD_Code field-ийг сонго. Text Edit товчин дээр дар. Жагсаалтаас Value Map ангиллыг сонго. Editable ба Label on top гэсэн хоёр сонголтыг идэвхижүүл. CSV файлын Load Data дээр дар lineLDcodes.csv файлыг Data\ExQGIS _Digitizing фолдероос сонго. Ok товчийг дарахаас өмнө зураг D2 дээр үзүүлсэн шиг цонх харагдаж буй эсэхийг шалга.

Зураг. D1 New Vector Layer dialog.

http://www.qgis.org/en/site/forusers/download.html

http://s3.amazonaws.com/DevByDesign-Web/MonOffsetDesign/data.html

http://s3.amazonaws.com/DevByDesign-Web/MonOffsetDesign/data.html



• Давхаргын шинж чанарыг QGIS Layer Style File дотор хадгална. Энэ үйлдлийг Style товчийг дарж Save Style – QGIS Layer Style File гэж хийнэ.

Зураг. D3 Layer Properties dialog.

• Алхам 5а-5b хүртэлх үйлдлийг давт. New Vector Layer –ийг полигоны хувьд үүсгэнэ. Зураг D4-ийг хар. Shape файлыг LD_Area.shp гэж хадгал.

• Алхам 5с-ийг давт. QGIS_Demo/Data дотроос areaLDcodes.csv файлыг сонго. • Давхаргын шинж чанарыг QGIS Layer Style File дотор хадгална. Энэ үйлдлийг Style товчийг дарж Save

Style – QGIS Layer Style File гэж хийнэ.

Зураг. D2 Edit Widget Properties dialog.



Орон зайн мэдээллийг дижитайз хийхийн өмнө Settings/Snapping Options тохиргоог хийнэ. Зам зэрэг шугаман мэдээллийг засах үед энэ тохиргоог ашигладаг.

Одоо шугаман НЭҮ-ийг дижитайз хий.

LD_Linear layer дээр баруун товчоо дарж Toggling Editing цэсийг нээ. Ингэснээр засварлах боломжтой.

дижитайз хийдэг tool ашиглаж зурах үедээ замын гол шулууныг дагуулж зурна. Шугаман обьект зурж эхлэхдээ зүүн товчоо ашиглаж зурна. Дуусах үед хамгийн сүүлийн цэг дээр очоод баруун товчоо дараад end гэж дарна. Маусны баруун товчоо дарах үед цэс нээгдэх ба тохирох НЭҮ-ийг сонгоно. Өмнөд хэсэгт орших төв замын төрлийг Roads – Paved (засмал зам) гэж сонгоод үлдсэн замуудыг Roads-Improved Dirt (Сайжруулсан шороон зам) гэж сонгоно. Таны шугаман мэдээллүүд доорх зурагт үзүүлсэн шиг харагдах ёстой. (Зураг D5)

Зураг. D4 New Vector Layer dialog.



Одоо талбай хэлбэрийн мэдээллүүдийг оруулъя. LD_Area давхаргыг сонгоод баруун товчоо дарж Toggle Editing

–ийг сонго. Editor toolbar нь автоматаар Polygon tool болж хувирна. Таны оруулсан мэдээлэл дараах байдлаар харагдана.

зураг. D5 Шугаман мэдээллүүдийг оруулсан байдал



Одоо та 2 ширхэг shp файлыг үүсгэсэн бөгөөдөө үүнийг MDT Web програм дээр оруулж тооцоолол хийх боломжтой боллоо.

Эдгээр файлыг зип файл болгох бөгөөд нэрнүүд нь LD_Area, LD_Linear гэж бичигдсэн байх ёстойг анхаар.

QGIS ба MDT Вэб

Ex3.qgs файлыг MDT_Training/Exercises фолдер дотроос нээнэ. QGIS програмыг ашиглан дараах асуултуудад хариул.

o Хэдэн ширхэг талбай хэлбэрийн НЭҮ байна вэ? (Атрибут мэдээнээс хар) 25 o Эдгээрээс аль НЭҮ нь хамгийн олон байна вэ? Office Facilities (Оффисийн барилга) o Аль төрлийн НЭҮ нь хамгийн том талбайг эзэлж байна вэ? Piles (Овоолго) o Нөлөөлөлд өртсөн буюу доройтсон талбайн хэмжээ? 13 – 16 км2 o Уурхайн карьерийн талбайн хэмжээ? 1.342 км2 o Хичнээн ширхэг шугаман НЭҮ байна вэ? 8

Ex3.qgs –ийг хадгалахгүйгээр хаа. Одоо бид Вэбд суурилсан MDT (Нөлөөлөл бууруулах загвар програм) –ыг ашиглан төсөл төлөвлөхөөс

зайлсхийх шаардлагатай газар нутаг болон ДХ-ын зардлыг тооцох алхмуудыг гүйцэтгэнэ.

Зураг. D6 Талбай хэлбэрийн мэдээлэл оруулсан байдал



Өөрийн броузер (Firefox, Google Chrome, Internet explorer) –ийг нээж http://s3.amazonaws.com/DevByDesign-Web/MappingAppsVer2/MDT_Mongolia/index.html гэсэн линкээр орно.

MDT дүн шинжилгээг эхлэхийн өмнө, уг вэбийг ашиглан дараах асуултуудад хариулна уу: o Хэдэн Map tools (Газрын зургийн tools) байна вэ? 10 o Хичнээн Input data maps (Оролтын мэдээ/зураг) агуулагдаж байна вэ? 7 o Local Protected Areas layer ба Aimag Boundaries layer-үүдийг нээ (check хий). Одоо зургаас аль

хоёр аймаг хамгийн их ОНТХГН-ийг агуулж байна вэ? Баянхонгор, Өвөрхангай o Local Protected Areas layer-нь хэдэн онд үүсгэгдсэн мэдээ вэ? (Давхаргын нэрийн баруун талд

байрлах info товч дээр дар)? 2015

o Газрын зургийн tools дотроос -ийг ашиглаж Latitude (Өргөрөг): 47 ба Longitude(Уртраг): 93, гэж бичээд Zoom to дар. Дараах асуултуудад хариулна уу: Аль экологийн бүс нутгийн үнэлгээний бүс энд байрлаж байна вэ? Баруун-Төвийн Ямар экосистемийн төрөл тухайн байршилд байна вэ? Цөлжүү хээр

Одоо бид MDT Analysis tools-ийг ашиглана, хэдэн tool байна вэ? 3 Upload Land Disturbances Data (НЭҮ-ийн мэдээллийг оруулах) tool дээр дар. Browse/Choose file товч

дээр дараад FakeGoldMineEx3.zip гэсэн зип файлыг Exercises folder-дотроос сонгож оруул. Tool-ийг эхлүүлэхийн өмнө жишээ алтын уурхайн төсөл байрлах аймгийн нэрийг тодорхойл. Ховд /Xovd/

LD Code Field –ийн нэрс Area LDs ба Linear LDs нүднүүдэд DCode гэж байх ёстой бөгөөд Run LD Check товчийг дар. Хичнээн алдаа илэрсэн бэ (Улаан өнгийн текстээр гарч ирнэ)? 2

Upload and Check Land Disturbance Data цонхыг хаа. Алдаа агуулж буй обьект ямар өнгөөр зурагт дүрслэгдсэн байна вэ? Улаан

Зүүн талд байрлах таних тэмдгүүдийг ажигла, хэрвээ тодорхойгүй зүйлс зурагт дүрслэгдсэн байвал тэдгээрийг тодорхойл. Засмал замыг дамжуулах хоолой, Уурхайн карьерийг нисэх буудал гэж тэмдэглэсэн байна. Мөн төслийн талбайн баруун талд байрлах том полигон дотор өөр нисэх буудлын талбайнууд дүрслэгдсэн байна.

Одоо уг мэдээллийн атрибут дахь алдааг засцгаая: o Алдаа заасан шугаман обьект дээр дарж LD_Code –ийг тодорхойл? 0 o Edit LD Code товчийг дар, задарч гарч ирэх цэснээс Roads-Improved Dirt-ийг сонгоод update

товчин дээр дар. o Цонхыг хаа. Одоо обьектийн өнгө хэрхэн өөрчлөгдсөн бэ? Хар өнгөтэй болсон. o Алдаа заасан полигонийг сонгоод, Pile буюу овоолго гэж тодорхойл. o Pipeline linear -ийг Roads – Paved болгон өөрчил. o Төслийн талбайн зүүн өмнө хэсэгт орших Airport (Нисэх буудал)-ийг Mining Pit (Уурхайн карьер)

болгон өөрчил. o Төслийн талбайн баруун талд орших Airport (Нисэх буудал)-ийг Pile (Овоолго) болгон өөрчил. o Одоо таны вэб газрын зураг дараах зурагт үзүүлсэн байдлаар харагдах ёстой.




MDT Analysis дэх Avoidance Analysis дээр дар. Эхний алхмын ард байрлах icon буюу дүрст тэмдгийг тодорхойл. Улаан өнгөтэй.

Одоо хүснэгтэн мэдээг шалгахын тулд Upload Land Disturbances Data – ийг дахин нээнэ. Run LD Check товчин дээр дарж гарах үр дүн нь ямар нэг алдаа заахгүй байх ёстойг анхаар. Хэрвээ

алдаа зааж байвал хүснэгтэн мэдээг өмнө заасан ёсоор зассан эсэхээ дахин нягталж үзээд Run LD Check –ийг дахин ажиллуул.

Дэлгэцэнд харагдах НЭҮ-ийн зурагт Cumulative Offset Factors давхаргыг нэмж хар. Ингээд тухайн давхаргатай давхацсан НЭҮ-үүдээс ДХ-ын хувьд хамгийн өндөр өртөг үүсгэх нь аль нь вэ? Tөлөвлөсөн төслийн талбайн баруун хэсэг дэх улбар шар өнгөтэй давхацсан НЭҮ-үүд нь хамгийн өндөр өртөг үүсгэнэ.

Landscape Priority давхаргыг харагдахаар болгоно, уг давхаргын аль ангилалд төслийн талбай орж байна вэ? Их

Давхаргын мэдээлэл эсвэл input data maps дахь мэдээллүүдийг ашиглан яагаад энэ төслийн талбай энэ ангилалд хамаарч байгааг тогтоо. Учир нь энэ талбай УТХГН-т авахаар сонгогдсон газарт байрлаж байна.

Одоо өөрсдийн дүгнэлтээ MDT Avoidance Analysis ийг ажиллуулж баталцгаая. Avoidance Analysis цэсийг сонго. Одоо эхний алхмын ард байрлах дүрст тэмдгийн өнгө ямар болсон байна вэ? Ногоон check тэмдэг.

Өөрийн ажиллаж байгаа хувийн компьютерт тохируулсан мэйл хаягийг 2-р алхмын нүдэнд оруулна. (Тайлбар: Хэрвээ та ажиллаж байгаа компьютертээ мэйл хаягаа тохируулаагүй эсвэл тухайн мэйл хаягийг шууд ашиглах боломжгүй байгаа бол өөрийн хувийн мэлийг оруулна. Дараань үр дүнг агуулах zip file (жишээ нь. mdt_avoid_data_originalEx3.zip) -ийг Data>Ex3>output folder дотроос ашиглана).

Ашигалж байгаа вэб болон серверийн замаас шалтгаалж энэ tool-ийн үр дүн тодорхой хугацаанд боловсруулалт хийдэг.

Зайлсхийх мэдээллийг агуулсан мэйлийг илгээгч нь хэн байсан бэ? [email protected] Хавсралт/ирсэн файлын нэр юу вэ? mdt_avoid.data.zip Файлыг нээж дотор нь хичнээн файл байгааг тогтоо. total_summary.txt гэсэн файлыг нээ. Энэ төслийн хувьд ДХ-ын хүчин зүйлсийн нийлбэр утга (COF value)

хэд вэ? 20,457 Вэб броузерийн цонхыг жижигрүүлээд Ex3b.qgs-ийг нээнэ. ld_avoid давхаргын хүснэгтэн мэдээг ажиглаад дараах асуултад хариулна уу:

o Их буюу өндөр өртөгтэй ангилалд НЭҮ-үүдээс хэд нь байрлаж байна вэ? 5

mailto:[email protected]



o Эдгээр НЭҮ-үүд төслийн талбайн хаана байрлаж байна вэ? Баруун хэсэгт. o Эдгээр өндөр өртөгтэй ангилалд байрласан НЭҮ-ийн хэд нь талбай хэлбэрийнх вэ (LinkID нь

шугаман ба талбай хэлбэрийг зааж өгөх ба НЭҮ-ийн эх дугаарыг заана)? 3 o Аль НЭҮ нь ДХ-ын хувьд хамгийн их зардлыг үүсгэх вэ? Уурхайн карьер o НЭҮ-үүдээс хамгаалалттай газруудтай давхацсан нөлөөлөл байна уу? Үгүй

Ex3b.qgs –ийг хадгалалгүй хаана. Вэб броузер цонхоо томруул. Одоо бид уурхайн төслийн талбайг вэб tool дээр оруулж өндөр өртөгтэй

зардал үүсгэхээс зайлсхийнэ. Upload Land Disturbances Data цэсийг сонго. Ямар зип файлыг ашиглаж байна вэ? Хүснэгтэн мэдээг засварласан FakeGoldMineEx3.zip гэсэн файл.

Browse товчийг дарж Exercises folder дотор орших FakeGoldMineEx3Avoid.zip –ийг сонгож оруулна. LD Code Field талбарыг Ld_Code болгож Run LD Check товчийг дар. Алдаа зааж байна уу? Үгүй Энэхүү шинээр оруулсан мэдээллийг харж өмнөх мэдээллээс ямар өөрчлөлт байгааг тогтоо.

Одоо ингээд төслийн эцсийн байршлыг тогтоож шийдвэр гаргачихсан учраас ДХ-ыг хэрэгжүүлэх талбайг тогтоохын тулд Offset Analysis-ийг нээж ажиллуул.

Select project life гэсэн нүдэнд төслийн үргэлжлэх хугацааг дунд буюу Medium (5-20 years) гэж тохируулна, Input project name гэсэн нүдэнд нэр өгөөд, дараагийн нүдэнд өөрийн мэйл хаягаа оруул. Run Offset Analysis товчийг дарна. (Тайлбар: Хэрвээ та ажиллаж байгаа компьютертээ мэйл хаягаа тохируулаагүй эсвэл тухайн мэйл хаягийг шууд ашиглах боломжгүй байгаа бол өөрийн хувийн мэлийг оруулна. Дараань үр дүнг агуулах zip file (жишээ нь. mdt_avoid_data_originalEx3.zip) -ийг Data>Ex3>output folder дотроос ашиглана).

Зип файлыг нээгээд дараах асуултанд хариул (Data>Ex3>output folder дотроос mdt_offset_data.zip): o Зип файл хичнээн файл агуулж байна вэ? 35 o mdt_offset_cost.html файлыг нээгээд дараах асуултад хариул:

Уг төслийн нэг жил дэх ДХ-ын нийт зардал хэд вэ? $70,620 Аль ДХ-ын ангилал нь хамгийн их ДХ-ын нэгжийг шаардаж байна вэ? Амьдрах орчны

төрөл, Ландшафтын байршил хоёулаа Аль сумын нутаг дэвсгэр дотор бүх нөлөөлөл үүсч байна вэ? Мөст Уг төслийн нөлөөлөлд өртөх талбайн нийт хэмжээ (га) хэд вэ? 1,862 Аль экосистемийн төрөл хамгийн их нөлөөлөлд өртөж байна вэ? Цөлжүү хээр

o offset_info.txt файлыг нээж дараах асуултад хариул: Зип файл доторх аль 3 shape файл нь ДХ-боломжит байршлуудыг тодорхойлж байна вэ?

OffSites_In_West_ERA.shp, OffSites4_Xovd_Aimag_inWest.shp, OffSites4_Mo_st_Soum_inWest.shp

Ховд аймгийн хэмжээд нийт хэдэн ДХ хэрэгжүүлж болох байршлыг тогтоосон бэ? 2 Зип файлыг хаа. Ex3c.qgs файлыг нээ. Энэ нь Вэбд суурилсан MDT програмаас гаргаж авсан үр дүнгийн файл бөгөөд

дараах асуултад хариулна уу. o Тухайн газар нутгийн хувьд нөлөөллийн аль ангилал хамгийн том талбайг эзэлж байна вэ? Их o Төслийн талбайд хамгийн ойр орших Дх хэрэгжүүлж болох талбайн нэр? Баатархайрхан o ДХ хэрэгжүүлж болох газрын аль ангилал нь төслийн талбайд ойрхон байна? Хамгаалалтад

авахаар санал болгосон газар – Proposed NPA o Аймаг дотор орших хамгийн ойрхон ДХ хэрэгжүүлж болох газрын нэр юу вэ? Сутай хайрхан

Ex3c.qgs файлыг хаа.



Хавсралт E– Нэмэлт туслах материалууд MDT Хүснэгт E1. Доорх материалуудыг энэ холбоосоор орж татаж авч болно. Mongolia Mitigation Design Tool Web Portal.

Нэр Тайлбар

MDT – Desktop Help Documentation (Дэсктоп хувилбарыг ашиглах заавар)

ArcGIS програм дээр Дэсктоп хувилбарыг ажиллуулах бүрэн заавар (Англи/Монгол хэл дээр)

MDT – Web Help Documentation (Вэб хувилбарыг ашиглах заавар)

Вэб хувилбарыг ажиллуулах бүрэн заавар (Англи/Монгол хэл дээр

Application Development Plan for MDT- Desktop (Дэсктоп хувилбарыг хөгжүүлэх төлөвлөгөө)

Зөвхөн Говийн бүсийг хамарсан эхний төлөвлөгөө (Англи хэл дээр).

Application Development Plan for MDT-Web (Вэб хувилбарыг хөгжүүлэх төлөвлөгөө)

Зөвхөн Говийн бүсийг хамарсан эхний төлөвлөгөө (Англи хэл дээр).



Documents

MDT –ийг ашиглах тухай ГМС ын протокол болон аргачлал …dbyd-data.s3.amazonaws.com/mongolia-mdt/GIS_Protocols_and_Procedures... · Хулангийн