MBROJTJA E TË DREJTAVE NË KOSOVË (1)cms.horus.be/files/99931/MediaArchive/MPDL... · janë përdorur burime shkencore dhe praktike. Meqë ky punim hulumtues dhe shkencor ka vënë

MBROJTJA E TË DREJTAVE NË KOSOVË (1)

1 Të gjitha adresimet në Kosovë, qoftë per territorin, institucionet apo popullsinë, në këtë tekst do të kuptohen

në pajtim të plotë me Rezolutën e Këshillit të Sigurimit 1244 (1999) dhe pa paragjykuar statusin e Kosovës.

Mars / 2010

Opinionet e shprehura në këtë punim janë përgjegjësi e autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht politikën zyrtare të MPDL

Mirvete Bytyqi Këshilltare ligjore në CLARD Kosova

Autor:Afrim Hoti

Bashkëpunëtore:Arbane Shala – Rama

Dy studime ligjore për vlerësimin e nivelit të pajtueshmërisë së legjislacionit dhe praktikave vendore me standardet e

aplikueshme ndërkombëtare

PARATHËNIE Ky publikim konsiderohet si një mjet përkrahjeje për të përmirësuar qasjen në të dre-jtat ekonomike dhe për të vetëdijësuar shoqërinë civile si dhe institucionet qen-drore/lokale lidhur me nevojën për një kornizë ligjore më të përshtatshme që gara-nton një zhvillim të dhe mbrojtje më të avancuar të të drejtave themelore në Kosovë. Studimet ligjore të paraqitura përmes këtij publikimi janë elaboruar në kuadër tëkornizës së projekteve "Qasja në të Drejtat e Punës në Ballkan nga perspektivarajonale " dhe "Rivendosja e te drejtave për ndërtimin e paqes në Ballkan" të financuara nga Oda e Avokatëve të nderuar të Madridit (Spanjë) dhe AgjencioniSpanjoll për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ndërkombëtar. Fondet për publikimin dheprezantimin e tij u ofruan edhe nga institucioni i njohur akademik Universiteti iCantabria-s (Spanjë) i cili dha një kontribut të vlefshëm në këtë rast. Përveç publikimit, dy projektet përfshijnë edhe aktivitetet e lidhura me ofrimin endihmës juridike primare dhe sekondare falas për qytetarët që u takojnë grupeve mestatus të ulët ekonomik me qëllim që të lehtësojmë qasjen e tyre në drejtësi, me njëvëmendje të veçantë në fushën e të drejtave të natyrës ekonomike dhe sociale.Shërbimet e përmendura bien brenda fushëveprimit të projektit "Rritja e kapaciteteveekonomike dhe sociale, dhe forcimi i materialeve produktive dhe përfshirjes në tregune punës, veçanërisht i komuniteteve të rrezikuara", financuar nga Agjencia Spanjolle për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ndërkombëtar dhe implementuar nga MPDL-Lëvizja për Paqe partnerit lokal, OJQ-s Qendra për Ndihmë Juridike dhe Zhvillimin Rajonal(CLARD) Kosova. Vlerësimi i nivelit të pajtueshmërisë së legjislacionit dhe praktikave të brendshme në Kosovë me standardet e aplikueshme ndërkombëtare, i reflektuar në të dy studimetligjore është kryer nga z. Afrim Hoti, ekspert i së drejtës ndërkombëtare, me ndihmën e znj. Arbane Shala dhe znj Mirevete Bytyqi, këshilltare ligjore të CLARD-it. Autori, duke qenë mjaft i vetëdijshëm për thellësinë dhe gjerësinë e pengesave qëhasin ata të cilët nuk gëzojnë qasje të plotë në të drejtat ekonomike dhe sociale, kapërdorur një qasje krahasuese me qëllim që të nxjerrë në pah mangësitë e kornizësaktuale ligjore dhe të bëjë rekomandimet përkatëse. Publikimi u adresohet organizatave kombëtare dhe ndërkombëtare, hulumtuesve, profesionistëve ligjorë, sindikatave dhe autoriteteve publike. Ky publikim gjithashtumund të jetë me interes për publikun e gjerë, për shkak të faktit se mundëson krijimin e një tabloje më të kompletuar rreth situatës aktuale ligjore në Kosovë në lidhje me punën dhe të drejtat socio-ekonomike.

Delphine Liegeois

Drejtore Ekzekutive e CLARD-it

Mikel Cordoba Gavin Shef i Misionit të MPDL në Evropën Juglindore

Përmbajtja:

Përmbledhje 7

Studim për të Drejtën e Punës në KosovëHyrje 11Kreu I 13

Gjendja momentale e legjislacionit të punës në Kosovë 13Legjislacioni i punës në Kosovë 15Sfi dat 16Perspectiva 17

Kreu II 18Kompleksiteti i Ligjeve / Ligji i Aplikueshëm në Kosovë 18

Kreu III 20Mekanizmat ndërkombëtar dhe implementimi i tyre në Kosovë 20

Karta sociale Evropiane 20Konventa për te drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore 25Konventat e Organizatës Ndërkombëtare te Punës 27

1. Konventa Nr. 1 për Orarin e Punës 272. Konventa Për Nxitjen e Punësimit dhe Mbrojtjen Kundër Papunësisë, 1988 283. Konventa për Mbrojtjen Nga Puna e Natës 294. Konventa për Lirinë Sindikale dhe Mbrojtjen e te Drejtës Sindikale, 1948 305. Konventa për te drejtën e organizimit te negociatave kolektive 31

Kreu IV 32Përfundime dhe rekomandime 32

Hyrje 37

Studim për të Drejtat Ekonomike dhe Sociale në Kosovë

Kreu I 39Të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore si parakusht për ndërtimin e paqes 39Të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore në Kosovë 39Kosova nën administrimin ndërkombëtar 40Kosova pas statusit 40

Kreu II 42Baza juridike, aplikueshmëria dhe kompleksiteti 42

Kreu III 43Aspekte praktike të zbatimit të mekanizmave ndërkombëtar në Kosovë 43

1. Karta Sociale Evropiane 432. Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore dhe zbatimi i saj në Kosovë 54

Kreu IV 59Përfundime dhe rekomandime 59

Bibliografi a 61

7

PËRMBLEDHJE

E drejta e punës si dhe të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore janë kategori e tëdrejtave me të cilat duhet të merremi domosdoshmërisht. Këto janë kategori të tëdrejtave, të cilat historikisht ishin të rëndësishme dhe të tilla vazhdojnë të mbeten.Keto të drejta normalisht janë të rëndësishme për të gjitha vendet gjithandej, e nëveçanti për vendet në tranzicion. Adresimi i këtyre kategorive të të drejtave ka rëndësi të veçantë për vitet e passtatusit në Kosovë. Karakteristikë e këtyre viteve është faktise çështjet politike si prioritet kombëtar u tejkaluan dhe në vend të tyre në krye tëaxhendës u vendosen ato me natyrë ekonomike dhe aspekte të punës. Megjithatë, zbatimi i këtyre të drejtave nuk varet tërësisht nga gatishmëria e shtetit sepse nëmasë të madhe kjo përcaktohet nga zhvillimi ekonomik dhe politik i vendeve tëcaktuara, si dhe rrethana të tjera. Kontribut të veçantë në respektimin e këtyre tëdrejtave mund të jepet nga instumente relevante juridike ndërkombëtare të këtyrefushave. Për fat të keq në Kosovë, këta mekanizma adekuatë ndërkombëtarë, të cilatmund të sigurojnë nivel më të lartë të zbatimit të këtyre të drejtave, ende mbeten të pa ratifikuara.

Këto dy hulumtime trajtojnë aspekte të punës, si dhe aspekte të të drejtaveekonomike, sociale dhe kulturore në Kosovë. Janë këto dy kategori të të drejtave tëcilat ende mbeten të "pa mbuluara" në Kosovën e pas-luftës. Karta Sociale Europiane dhe Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturorevazhdojnë të jenë të pazbatueshëm në Kosovë, ngase nuk ishin të përfshira në ligjin eaplikueshëm në Kosovë gjatë administrimit të Kombeve të Bashkuara dhe as ngainstitucionet e Kosovës të themeluara nga Kushtetuta e saj e datës 15 qershor 2008.Kjo në asnjë mënyrë nuk kontribuon për demokracinë dhe zhvillimin ekonomik, pasi,ende nuk është siguruar trajtim adekuat i të drejtave të punëtorëve dhe kushtevenormale të punës së tyre. Në nivel vendi, ka shenja pozitive nga institucionet vendorepër të ecur përpara, por ende mbetet shumë për t'u bërë. Së pari, institucionet publike duhet të përshpejtojë hapat e tyre në kompletimin e strukturës ligjore për sa ipërket miratimit të ligjeve dhe amendimin e tyre në raport me ndryshimet faktike dhesë dyti, për të krijuar mekanizma adekuatë për mbikëqyrjen dhe rrespektimin ezbatimit të këtyre ligjeve dhe akteve të tjera nënligjore si garanci e respektimit të plotëtë këtyre të drejtave. Një qasje adekuate dhe më serioze e institucioneve publike tëKosovës, mund të krijojë kushte më të mira dhe të favorshme për rrespektimin eketyre te drejtave në nivel të ngjajshëm me vendet tjera mbase nënshkruese të akteve të sipërcekura dhe në perspektivë afatgjate tërësisht në përputhje me dispozitat einstrumenteve relevante ndërkombëtare, të cilat rregullojnë çështjet nga kjo fushë.

Të dy kerkimet paraqesin analizë gjithëpërfshirëse të aspekteve të ndryshmerelevante të legjislacionit dhe praktikave vendore. Duke marrë parasysh rëndësinëparësore të këtyre fushave të së drejtës në zhvillimin e shoqerisë dhe krijimin emirëqenjes sociale në theks të veqantë është vënë nevoja për ndërgjegjësim dhe adresim të duhur si dhe angazhim më të fuqishëm të autoriteteve publike përkatëse.

Autori

STUDIM PËR TË DREJTËN E PUNËS NË KOSOVË

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

11

Studim për të Drejtën e Punës në Kosovë

Hyrje E drejta e punës në Kosovë rrespektivisht raportet nga kjo fushë e së drejtës nuk janë diçka e re dhe fushë e cila nuk është rregulluar juridikisht që më herët. Përkundrazi, fusha në fjalë ka gëzu-ar tretman shumë të mirë juridik në Kosovë që nga koha e Kosovës nën administrimin jugosllav e këndej. Sidoqoftë, ndryshimet shpeshta politikedhe kushtetuese kanë sjellur si pasojë edhe ndryshimin e situatës në sferën e punës. Duke pasur parasysh se pozicioni kushtetues dhe juridik i Kosovës ka ndryshuarnëpër dekadat e fundit dhe duke pasur poashtu parasysh faktin se në shumicën e këtyre rregullimeve Kosova kishte kapacitet në nxjerrjen e ligjeve atëherë ështëkrejtësisht e kuptueshme se çështja në fjalë, sikur se edhe shumica e çështjeve tjera, kanë qenë subjekt i ngatërrimeve dhe ndërthurjes së normave juridike. Si rezultat tëkëtyre zhvillimeve sot kemi në Kosovë një mori ligjesh, të nxjerrura në periudha tëcaktuara kohore, të cilat pretendojnë të mbulojnë aspekte të përgjithshme të sëdrejtës së punës. Në këtë hulumtim shkencor dhe praktik do bëhet përpjekje që të hulumtohet dhe studiohet kjo sferë e së drejtës në Kosovë. Për më shumë, përveq këtij hulumtimi provohet të nxirret, për aq sa është e mundur, situata e përgjithshme e punës nëKosovë dhe mangësitë rrjedhimisht pengesat në zbatimin e ligjit dhe funksionimin e tijefikas në këtë sferë. Në kreun e parë të hulumtimit do të shqyrtohet situata epërgjithshme me theks të posaçëm në kontekstin e bazës ligjore të çështjes. Legjislacioni ekzistues mbi të cilin funksionon dhe bazohet e drejta e punës si dheperspektiva dhe sfidat e zhvillimit të kësaj lëmie do jenë objekt i shqyrtimit në kreun eparë. Çështja e strukturës juridike në Kosovë dhe ligjit të aplikueshëm mbetet komplekse.Kjo për faktin që gjendja aktuale legjislative në Kosovë lejon edhe mëtej të qenit nëfuqi të ligjeve të ndryshme nga ish Jugosllavia, dhe Kosova e administruar nëfederatën jugosllave të cilat bashkë me rregulloret e UNMIK dhe ligjet e miratuara ngainstitucionet kosovare para dhe pas statusit veç sa e komplikojnë situatën edhe mëtej. Kjo strukturë ligjore nuk siguron efikasitet të zbatimit të legjislacionit nga sfera e punës për faktin se mund të ketë rol të dyfishtë, në njërën anë krijimin e vakumit juridik dhe në anën tjetër dyfishimin (kolizionin) e normave juridike. Gjithçka që lidhet me këto çështje do të sqarohen në kreun e dytë. Kreu i tretë e punimit do të adresoj punë krejtësisht hulumtuese praktike në kuptimin e krijimit të një pasqyre të zbatimit të konventave/mekanizmave ndërkombëtare nëKosovë. Kjo pjesë e hulumtimit do të trajtoj disa nga institutet juridike kryesorendërkombëtare nga sfera e së drejtës së punës në kontekst të mbulimit me dispozita vendore dhe zbatimit të tyre praktik në Kosovë. Kreu i katërt dhe i fundit do të përmbledh dhe prezantoj konkluzat e përgjithshme tëpunës hulumtuese si dhe rekomandimet që do u drejtohen lexuesit qoftë pjesë e institucioneve publike po ashtu edhe shoqërisë civile. Gjatë punës në këtë hulumtimjanë përdorur burime shkencore dhe praktike. Meqë ky punim hulumtues dhe shkencor ka vënë në pah më shumë anën praktike të zbatimit të dispozitave ligjore, jemi shtyrë që akte të ndryshme juridike te jene burime kryesore për nxjerrjen në dritëtë këtij punimi. Kështu si burime kemi shfrytëzuar konventa të ndryshme ndërkombëtare, Kushtetutën e Kosovës dhe ligje tjera. Po ashtu, interneti dhe informacione të ndryshme nga mediat kanë qenë burim i punës sonë.

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

13


Kreu I Gjendja momentale e legjislacionit të punës në Kosovë Siguria ekonomike dhe sociale është një aspekt i rëndësishem i sigurisë njerëzore. Nëkëtë pikëpamje e drejta për punë dhe të drejtat gjatë punës luajnë një rol shumë tërëndësishëm për arritjen e sigurisë njerëzore. Njerëzit pa një qasje në punë, ose janë të varur nga ndihma sociale ose nuk kanë fare perspektivë. E drejta për punë si një standard i të drejtave të njeriut shkon përtej mbrojtjes sëmbijetesës për arsye se kënaqja e nevojës themelore të mbijetesës nuk do tëmjaftojë për ta rritur sigurinë njerëzore. Të drejtat e punëtorëve sigurojnë kushte tëpërshtatshme për punë dhe po ashtu mbrojnë kundrejt diskriminimit dhe shfrytëzimitnë vendin e punës. Puna nuk duhet ta sigurojë vetëm mirëqenien por ka të bëjë me raportet dhe pjesëmarrjen në shoqëri. Është shumë ngushtë e ndërlidhur me vetëvendosjen,vetërrespektin, vetërealizimin dhe nga kjo rrjedhë se është e lidhur edhe me dinjitetinnjerëzor. Veç kësaj ajo mund të dërgojë në pasiguri personale, rrezik, kushte jo tëshëndetshme dhe të padrejta. Papunësia është prirje për të shkaktuar trazira dhe kështu të krijohet pasiguri dhe jo stabilitet në shoqëri. Roli i drejtësisë shoqërore dhekushtet e mira të punës janë shtytje drejt paqes dhe zhvillimit, prandaj ky fakt nukduhet nënvlerësuar. Njohja e faktit, se puna e përshtatshme është parakusht për dinjitet njerëzor në të shumtën e rasteve është rezultat i luftës së punëtorëve për tëdrejtat e tyre. Edhe po ta vështrojmë në kontekst historik puna gjithësesi ka qenëgjithmonë bazament ose rrënjë e lëvizjeve për të drejta të njeriut dhe në veçanti për faktin që kjo e drejtë buron edhe nga Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut. Si e tillë ajo duhej të organizohej sepse në fakt organizimi i saj krijonte parakushtet enevojshme për negocimin e pagës, benefiteve dhe kushteve të punës. Shpesh kjo e drejtë mund të paraqitet edhe si lëvizje e cila kërkon drejtësi ekonomike dhe sociale ecila do duhej të ishte e përgatitur për qëndrime të hapura dhe të vepronte në mënyre publike në çështje që konsiderohen si urgjente në botën bashkëkohore siç janë lufta dhe të drejtat e njeriut. Siç u pat thëne edhe në Forumin e Punës për EkonominëGlobale “si një aspekt demokratik, organizimi masiv i punëtoreve, puna ka për obligimtë flet zëshëm në kohërat e krizave lokale dhe atyre ndërkombëtare. Dhe atë që e thotë puna në këtë kuptim do duhej të shihej si tregues i rëndësishem i kualitetit tëpunës dhe lidershipit/udhëheqjes. Por, duke qenë realist konstatojmë se kjo as nukishte dhe as nuk është sot detyrë e lehtë për t’u realizuar. Për më shumë kjo ishte dhe mbetet një “pikë konflikti” në mes të punëdhënësve dhe punëmarrësve, i pari duke provuar shmang’jen sa më të madhe kundrejt këtyre normave sikundër që ky i fundit i gjendur pandërprerë në betejën për të fituar këto të drejta dhe përmes tyre tësiguronte pozitën e merituar dhe mbi të gjitha dinjitetin dhe trajtimin human. Dhe kjondodh, jo në masë të madhe në vendet me sisteme të avancuara dhe demokratike,ndërkohë që është tipike për vendet në tranzicion dhe ato që tashmë konsiderohen si vende të botës së tretë. Në kontekstin e situatës së punës në Kosovë mund të përmendim faktin se gjendja etë drejtave të punëtorëve që punojnë në dy sektorët e punës ai publik dhe privat nukështë në nivelin e duhur ashtu siç parashihet me konventa dhe standarde

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

14


ndërkombëtare. Por gjendja e të punësuarve në sektorin privat krahasuar me gjendjene të punësuarve në sektorin publik, në aspektin e mungesës së të drejtave elementare nga marrëdhënia e punës, është më e rëndë. Punëtorët në sektorin privat janë pjesë e ekonomisë informale, e punës në të zezë dhe të dëmtuar nga evazionet e shpeshta fiskale. Shumica prej tyre janë pa kontrata pune, me një orar te zgjatur, pagëzuar të drejtën për pushim ditor për ushqim si dhe pa pushime javore ndërkohë qëpër pushimet vjetore as që mund të flitet, pa kompensim për punë shtese, pa sigurimenë punë, pa mjete mbrojtëse dhe pa të drejta tjera fundamentale që burojnë nga instrumente juridike ndërkombëtare dhe vendore etj. Sipas raportit vjetor të Inspektoratit të Punës për vitin 2009, nga 22246 të punësuar në sektorin publik dhe privat 1659 nuk kanë fare ndonjë kontratë pune2. I shprehur për numër të kompanive del që 202 kompani nuk kanë themeluar fare marrëdhënie pune përmes kontratave3. Për Kosovën dhe realitetin e saj kjo çështje është bërë edhe me evidente meqë tashme ka kohë që ka filluar procesi i privatizimit të ndërmarrjeve shoqërore dhe kjo ka hapur shtegun dhe mundësitë për abuzime, shkelje dhe pasiguri të madhe për punëtorët e këtyre ndërmarrjeve në kuptimin e realizimit të të drejtave të tyre. Rrjedha e këtij procesi ka dëshmuar dhe po dëshmon që, si edhe në raste tjera, punëtorët vazhdojnë të jenë viktima. Siç u cek më lartë është vlerësim i përgjithshëm se procesi i privatizimit nuk ka arriturefektet e pritura në aspektin e krijimit të vendeve të reja të punës, por përkundrazi ka rritur numrin e të papunëve dhe ka shtuar mundësinë e keqpërdorimit dhe abuzimitme të drejtat e punëtorëve. Gjatë këtij procesi hasim në shkelje të të drejtave tëpunëtorëve siç janë: vonesa e ndarjes së 20%4 të kompensimit, manipulimi me listat epunëtorëve, vonesa e pagesave të borgjeve – pagave për punëtorët për punën qëkanë bërë me vite e kështu me radhë. Krejt kjo situatë jo shumë e mirë në sferën e punës dhe të drejtat nga marrëdhënia e punës, vije si pasojë e mungesës së një ligji unik5 që do të rregullonte çështjet e lartpërmendura. Por megjithatë pas periudhës së luftës dhe kohës së tranzicionit, marrëdhënia epunës është themeluar në bazë të një legjislacioni të vjetër të punës, rregulloreve tëcilat i ka nxjerrur misioni i Kombeve te Bashkuara6, ligjet e vjetra të ish – Jugosllavisë, ligjet e nxjerra nga Kuvendi i Kosovës gjatë administrimit të misionit të Kombeve tëBashkuara. Ky legjislacion edhe pse i mangët në përmbajtje të të drejtave, dhe pjesërisht i zbatuar, megjithatë ka pas ndikim pozitiv në krijimin e marrëdhënieve tëreja të punës për punëtorët dhe sadopak ka shmangur gjendjen kaotike edhe pse jonë nivelin e dëshiruar.

2 Raporti vjetor i Inspektoratit të Punës për vitin 2009 3 Po aty 4 Çështja e pagesës së 20% përveq si problem procedural tashmë është bërë edhe problem politik sidomos në kontekst të ndryshimit të menaxhmentit të AKM/AKP si dhe strategjive të tyre për vazhdimin e procesit tëprivatizimit në Kosovë. 5 Artikull i botuar në “Gazeta Express“, datë 21 qershor 2008 që trajton problematikën e së drejtës së punës në Kosovë dhe çështje që lidhen me raporte nga e drejta e punës. 6 UNMIK

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

15


Legjislacioni i punës në Kosovë

Siç u cek më sipër, situata në sferën e punës në Kosovë ka qenë dhe mbetet komple-kse dhe kjo për dy arsye: arsyeja e parë është fakti i mungesës së një ligji unik qërregullon çështjet nga e drejta e punës dhe arsyeja e dytë është çështja e kompli-kueshmërisë së dispozitave të zbatueshme nga kjo sferë gjë që në masë të madhe pamundëson shmang’jen nga kolizioni i normave dhe pasiguria juridike. Sidoqoftë, edrejta e punës në Kosovë bazohet në dispozitat ligjore si në vijim:

• Rregullorja e UNMIK Nr. 2001/27 për Ligjin Themelor të Punës në Kosovë, e cila rregullon punësimin dhe marrëdhëniet e punës sipas të cilave kryhen punët dhe shërbimet në Kosovë dhe e cila rregullore është shumë e mangët në përmbajtjen e saj sa i përket të drejtave të punëtorëve dhe obligimeve të punëdhënësve.

• Rregullorja e UNMIK Nr. 2001/36 për Shërbimin Civil të Kosovës, e cila rregullon marrëdhëniet e punës së nëpunësve civil (pra të çdo nëpunësit paga e të cilit paguhet nga BKK7).

• Kontrata e Përgjithshme Kolektive e nënshkruar me 2005. Kontrata e përgjithshme kolektive, e firmosur rreth katër vjet më parë nga qeveria, përfaqësuesit e punëdhënësve dhe të punëtorëve, ende vazhdon të mbetet e pazbatueshme. Ndonëse është arritur me miratimin e të gjitha palëve të përfshira në një këshill social, kjo marrëveshje asnjëherë nuk mori mbështetje politike, prandaj vazhdon të mbetet vetëm në letër.

• Ligji për Siguri në Punë, Mbrojtje të Shëndetit të Punësuarve dhe Ambientit të Punës, Rregullorja e UNMIK Nr. 2003/19 që synon parandalimin nga lëndimet në punë, sëmundjet profesionale në vendin e punës dhe mbrojtja e ambientit të punës.

• Ligji për Inspektoratin e Punës, Nr. 03/L-017, i cili rregullon çështjen e Inspektoratit të Punës, mbikëqyrë zbatimin e dispozitave ligjore dhe nënligjore në lëmin e punës në mënyrë gjithëpërfshirëse duke përfshirë marrëdhëniet e punës, sigurinë në punë, mbrojtjen e shëndetit të punësuarve dhe ambientit të punës”

• Ligji për Aftësimin, Riaftësimin Profesional dhe Punësimin e Personave

me Aftësi të Kufizuara Nr. 03/L-019 me të cilin rregullohen dhe përcaktohen të drejtat, kushtet, mënyrat për aftësim, riaftësim profesional dhe punësimi i personave me aftësi të kufizuara, për integrimin e tyre në tregun e hapur të punës sipas kushteve të përgjithshme dhe të veçanta të përcaktuara në legjislacionin e aplikueshëm.

Aktet juridike të cekura më sipër paraqesin pjesë nga korniza juridike e rregullimittë marrëdhënjes së punës në Kosovë8. Normalisht, këto janë disa akte të cilat

7 Buxheti i Konsoliduar i Kosovës

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

16


konsiderohen si më kryesoret e kësaj lëmie porse fusha në fjalë nuk kufizohet vetëm në aktet e sipërcekura. Prandaj, duke marr parasysh faktin që ekziston një legjislacion bazë, mekanizmat përkatës dhe efikasiteti i tyre për zbatim, si dhegatishmëria e instancave shtetërore vendimmarrëse për të pasuruar këtë legjislacion9, ka indikacione se perspektiva e realizimit të të drejtave tëpunëtorëve do të ketë trendë pozitivë.

Sfidat

Legjislacioni i punës dhe gjendja e përgjithshme determinohet por nuk kufizohetkrejtësisht në ekzistencën e akteve ligjore. Si faktor që ndikojnë dhe reflektojnë pozitivisht dhe negativisht në punë dhe legjislacionin e punës mund ti përmendim:

- Mungesa e disa akteve dhe instrumenteve adekuate të punës sikundër që edhe efikasiteti dhe funksionaliteti i tyre, krijon mundësi për shkelje të të drejtave të punëtorëve dhe manipulim me të drejtat e tyre nga ana e punëdhënësve.

- Kostoja e lartë e implementimit të Ligjit të ri punës10 – ligji i punës është ende draft ligj edhe pas shumë përpjekjeve që të aprovohet në Kuvendin e Kosovës sepse është llogaritur se për implementimin e tij kostoja është e lartë në raport me buxhetin Republikës së Kosovës.

- Kontrata e Përgjithshme Kolektive është po ashtu pjesërisht e aplikueshme për shkak të kostos së lartë për implementim të saj. Pjesa e pa implementuar ka të bëjë me çështjet si: çështja e pagesës së pushimit të lehonisë, pushimit mjekësor, sigurimit në punë, sigurimit shëndetësor, pagesën e punës së natës etj.

- Mos efikasiteti i mekanizmit monitorues dhe implementues të legjislacionit të punës (inspektorati i punës) dhe mekanizma tjerë11. Në Kosovë është i konstituuar Inspektorati i punës me Ligjin për Inspektoratin e Punës, por efikasiteti i punës së këtij mekanizmi është në nivel jo të duhur për shkak të numrit të vogël të personelit (inspektorëve), mungesa e kapaciteteve profesionale të tyre në lëmi përkatëse dhe mungesa e trajnimeve të domosdoshme për ushtrimin e detyrave të tyre konform kompetencave të parapara me ligj.

8 Ka edhe akte tjera të cilat direkt ose indirekt përmbajnë dispozita të caktuara nga sfera e punës nëKosovë 9 Strategjitë legjislative të tri viteve të fundit parashohin nxjerrjen e akteve tjera, qoftë origjinere qoftë nëmbështetje të akteve ekzistuese, nga lëmia e së drejtës së punës. 10 Ligji i Punës është njëri ndër aktet kryesore të miratuara nga Institucionet e Përkohshme tëVetëqeverisjes në Kosovë. Aktet e para të miratuara kanë marrur aprovimin e institucioneve pa u bërëndonjë përllogaritje e saktë financiare për koston e zbatimit të tij dhe si pasojë aktet në fjalë kanë mbetur pjesërisht e mbase disa edhe tërësisht të pazbatueshme. 11 OSBE ishte përgjegjëse për monitorimin e zbatimit të ligjeve në Kosovën e administruar nga UNMIK ndërkohë që pas statusit kjo kompetencë kalon në Kuvendin e Kosovës.

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

17


- Mungesa e mekanizmit për implementimin dhe monitorimin e Ligjit për Aftësimin, Riaftësimin Profesional dhe Punësimin e Personave me Aftësi të Kufizuara Nr. 03/L-019

Perspektiva

Ekzistenca e legjislacionit të punës, edhe pse i mangët në përmbajtje të të drejtave, do të shmangte kaosin po që se do të ishte plotësisht i aplikueshëm. Arsye shtesë nëkëtë drejtim është edhe funksionimi i Inspektoratit të Punës, si mekanizëm për monitorimin dhe implementimin e legjislacionit të punës edhe pse nuk mund të flasim për një funksionalitet të plotë të tij. Prandaj duke marr parasysh faktin e ekzistimit tëbazës ekzistuese legjislative, mekanizmit mbikëqyrës për implementim, si dhegatishmërinë institucionale për të vazhduar me perfeksionimin dhe për të pasuruar këtë legjislacion, duket që sfera e punës rrespektivisht marrëdhënjet nga kjo sferë do të kanë tjetër pamje dhe zhvillime shumë më perspektive në të ardhmen.

Nëse mungon gatishmëria e institucioneve për të aprovuar në një afat sa më tëshkurtër Ligjin e Punës, Ligjin për Pagat, Ligjin për Grevat, Ligjin e OrganizimitSindikal, Ligjin për Sigurimin Pensional e invalidor dhe Ligjin për sigurimin shëndetësor si ligje bazike12 atëherë problemet nga sfera e punës do të evitoheshin në masë të madhe duke marrë parasysh faktin se mungesa e këtyre ligjeve bazikeshtytë zhvillimin e ekonomisë informale dhe u jep hapësirë punëdhënësve për tëmanipuluar me të drejtat e punëtorëve. Kjo edhe për faktin se sindikatave në Kosovë u mungon fuqia e nevojshme për të mbrojtur interesat e anëtarëve të tyre, roli i tyre kaqene dhe vazhdon të jetë pasiv, veçanërisht në lidhje me mungesën e vullnetit të tyre për ta realizuar deri në fund implementimin e plotë të kontratës kolektive. Prandaj përtë shmangur këtë situatë, është e nevojshme që në mënyrë urgjente të bëhet funksionalizimi i plotë i sindikatave përmes riorganizimit të tyre, krijimit të një pozicioni më të qartë dhe më të fortë dhe aktiviteteve më shumë bindëse, me qëllim që ato të mund garantojnë një mbrojtje të vërtetë të të drejtave të punëtorëve karshipunëdhënësve. Shikuar nga një aspekt gjithëpërfshirës duket që ekzistojnë dy lloje faktorësh me ndikim në rregullimin e legjislacionit dhe marrëdhënjeve të punës nëKosovë. Ata faktorë do ndaheshin në faktorë të brendshëm dhe të jashtëm.

Faktorët e brendshëm – janë faktor vendimtar në perspektivën e realizimit të drej-tave të punës dhe përmirësimin e pozitës së punëtorëve si në sektorin publik ashtu edhe në atë privat. Kontributi i tyre më i madh mund të realizohet përmes përkrahjespolitike dhe duke vënë sferën e punës si çështje prioritare shtetërore me ç’rast do tëndaheshin fonde të mjaftueshme për implementimin e Ligjit të ri të punës,

12 “BSPK”. Komunikatë për media, 17 prill 2008 për nevojën e hartimit dhe miratimit të ligjeve sistemore nga fusha e punës dhe punësimit në Kosovë

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

18


funksionalizohet në nivel të duhur edhe Inspektorati i Punës, si në aspektin e burimeve njerëzore ashtu edhe në nivelin profesional përmes trajnimeve profesionale.Po ashtu faktorët e brendshëm kanë rol vendimtar edhe në avancimin e zhvillimit tëdialogut social, përmes funksionalizimit të plotë të Këshillit Ekonomiko – Social.

Faktorët e jashtëm – po ashtu kanë efekt të madh në avancimin e legjislacionit tëpunës në Kosovë. Shembull konkret janë rekomandimet dhe mbështetja nga institu-cione ndërkombëtare, si psh, mos aprovimi i Ligjit të ri të punës, nga Kuvendi i Kosovës, si rezultat i rekomandimit të dhënë nga Fondi Monetar Ndërkombëtar, mearsyetimin e kostos së lartë të zbatimit.

Kreu II Kompleksiteti i Ligjeve / Ligji i aplikueshëm në Kosovë Struktura ligjore në Kosovë është shumë komplekse dhe konfuze. Kompleksiteti ështëekzistues për shkak të normave dhe akteve të ndryshme nga ish - Jugosllavia të cilat vazhdojnë të jenë në fuqi, rregulloreve të UNMIK-ut, ligjeve të Kosovës para hyrjes nëfuqi të Kushtetutës së Kosovës dhe ligjeve të cilat kanë hyrë në fuqi pas kushtetutës. Po ashtu konfuzitet krijohet edhe në raport me konventat ndërkombëtare dhe supremacion në krahasim me ligjet e aplikueshme vendore pasi që kjo në mënyrëshprehimore nuk është e përcaktuar me ligje. Vendosja e UNMIK në Kosovë me Rezolutën 1244/1999 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, miraton si akt të parë Rregulloren e UNMIK 1999/1 e cila, në nenin 4, përcakton ligjin e aplikue-shëm në Kosovë13. Sipas saj thuhet “Ligjet e Kosovës të cilat kanë qenë në fuqi nëterritorin e saj para datës 24 mars 1999 do të vazhdojnë të zbatohen në Kosovë nësenuk bien në kundërshtim me standardet e përmendura në Nenin 2, me përmbushjen emandatit të dhënë UNMIK-ut me Rezolutën 1244 (1999) të Këshillit të Sigurimit tëKombeve të Bashkuara ose me këtë rregullore a çdo rregullore tjetër të nxjerrë ngaUNMIK-u”14.

Rregullorja e UNMIK 1999/1 e plotësuar me Rregulloren e UNMIK 1999/24, Neni 1 kaparaparë ligjet e aplikueshme në Kosovë. Sipas tyre ligj i aplikueshëm është15:

a) Rregulloret e shpallura nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëmdhe instrumentet ndihmëse të nxjerra në përputhje me to, dhe

b) Ligjin në fuqi në Kosovë deri më 22 mars 1989. c) Ligjet e nxjerrura pas 22 mars 1989 me kusht qe dispozitat e tyre te mos kenë

karakter diskriminues dhe te mos jene ne kundërshtim me dispozitat ekonventave dhe praktikave ndërkombëtare, dispozite kjo e cila mund tezbatohen ne praktike si përjashtim sipas Nenit 1.2 te rregullores ne fjale – 1.2.

13 Rregullorja e UNMIK Nr. 1999/1, Neni 4 14 Po aty, Neni 4 15 Rregullorja e UNMIK Nr. 1999/24, Neni 1

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

19


Në qoftë se një gjykatë e juridiksionit kompetent, një organ ose një person qëduhet të zbatojë një dispozitë të legjislacionit, konstaton se një çështje ose një situatë nuk mund të mbulohet nga legjislacioni i përcaktuar në paragrafin 1.1të kësaj rregulloreje, por mbulohet nga një ligj tjetër në fuqi në Kosovë i miratuar pas 22 marsit 1989, i cili nuk është diskriminues dhe është nëpërputhje me nenin 1.3 të kësaj rregulloreje, atëherë gjykata, organi osepersoni, si përjashtim, e zbaton atë ligj16.

Prandaj, nga sa u tha më lartë konsiderojmë që struktura ligjore në Kosovë përbëhet nga aktet si në vijim17: ligjet e ish – Jugosllavisë, Rregulloret e UNMIK – ut, ligjet e Kosovës para dhe pas hyrjes në fuqi të Kushtetutës së Kosovës dhe Konventat ndërkombëtare. Si rrjedhojë legjislacioni në përgjithësi dhe ai nga sfera e punës nëveçanti vazhdojnë të mbeten të paqarta.

Pas datës 15 qershor 2008 dhe hyrjes në fuqi të Kushtetutës së Kosovës kemi një ndryshim të procesit dhe krijim të një hierarkie ligjore. Kushtetuta e Kosovës në nenin 16 flet për hierarkinë ligjore “Kushtetuta është akti më i lartë juridik i Republikës sëKosovës. Ligjet dhe aktet e tjera juridike duhet të jenë në pajtim me këtë Kushtetutë .18

Ne ndërkohë neni 19 i kushtetutës rregullon zbatimin e dispozitave të marrëveshjeve ndërkombëtare. Pika 1, Neni 19 thotë “Marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara ngaRepublika e Kosovës, bëhen pjesë e sistemit të brendshëm juridik pasi të botohen nëGazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës. Ato zbatohen në mënyrë të drejtpër-drejtë, me përjashtim të rasteve kur nuk janë të vetëzbatueshme dhe zbatimi i tyrekërkon nxjerrjen e një ligji19. Ndërkohe që pika 2, neni 19 thotë “Marrëveshjetndërkombëtare të ratifikuara dhe normat juridikisht të detyrueshme të së drejtësndërkombëtare kanë epërsi ndaj ligjeve të Republikës së Kosovës”20.

Nga ajo që u tha më lartë është lehtë të konstatohet se Kosova ka një strukture mjaft komplekse dhe të paqartë të legjislacionit të aplikueshëm në Kosove i cili shumë lehtëmund të krijon paqartësi dhe eventualisht kolizion të normave juridike. Pas ndryshimeve politike dhe juridike pushimit të miratimit të legjislacionit nga ana e UNMIK situata është bërë edhe më e komplikuar në kuptimin e zbatimit tëRregulloreve dhe akteve tjera të nxjerra nga UNMIK.

16 Shih Neni 1.1 dhe 1.2 i Rregullore e UNMIK-ut nr. 2000/59 për Ndryshimin e Rregullores së UNMIK-ut nr.

1999/24 për Ligjin e aplikueshëm në Kosovë.

17 Material nga punëtoria “Building a Professional Civil Service in Kosovo”. 26-27 Qershor 2008 lidhur me kornizën ligjore aktuale për shërbimin civil në Kosovë. Prishtinë 2008 18 Kushtetuta e Kosovës, Neni 16 19 Po aty, Neni 19, pika 1 20 Po aty, Neni 19, pika 2

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

20


Kreu III

Mekanizmat ndërkombëtare dhe implementimi i tyre në Kosovë

Në vijim të këtij hulumtimi dhe më qëllim që të nxjerrim një pasqyrë sa më të qartë tëlegjislacionit të punës në Kosovë do ndalemi në aspekte praktike duke shqyrtuar disanga institutet themelore ndërkombëtare nga sfera e punës te zbatueshme nëinstrumente ndërkombëtare dhe ndërlidhjen e tyre me legjislacionin vendor punën dhe situatën reale në praktikë. Është me rendësi të theksohen dy instrumentet kryesorejuridike ndërkombëtare që përmbajnë dispozita nga marrëdhënia e punës dhe të cilatende nuk janë të përfshira e as të permenduara në legjislacionin e Kosovës; Karta Sociale Europiane dhe Konventa për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore.Këto dy instrumente juridike ndërkombëtare, aktualisht, nuk prodhojnë ndonjë efektjuridik për institucionet vendore.

Karta Sociale Evropiane

Karta Sociale Evropiane21 Dispozitat e ligjeve vendore22

Vërejtje dhe rekomandime lidhur me zbatueshmërinë në praktikë

Pjesa I, pika 8: “Gratë e punësuara, në rast të shtatzënisë, kanë të drejtë për mbrojtje të veçantë”.

1. Kontrata kolektive

- nuk përmban dispozita ligjore që parashohin mbrojtjen e veçante të gruas së punësuar e cila është shtatzënë

2. Rregullorja e UNMIK-ut Nr 2001/27

- po ashtu nuk përmban asnjë dispozite qe i referohet mbrojtjes se veçantë te gruas se punësuar e cila është shtatzënë,

3. E njëjta situate është edhe te Rregullorja e UNMIK Nr

Rekomandim:

Rekomandohet që urgjentisht Qeveria e Kosovës të ketë në konsiderate situatën në fjalë dhe të veproj në përputhje me rrethanat për të miratuar legjislacion në harmoni të plotë me dispozitat e Kartës Sociale Europiane.

Ratifikimi i Kartës Sociale Europiane.

21 Meqë Karta Sociale Europiane mbulon në masë të madhe dispozitat nga sfera e punës konsiderojmë seky instrument juridik ndërkombetar do të jetë në objektiv të shqyrtimit duke krahasuar disa nga dispozitat esaja me nivelin e përputhjes dhe pajtueshmërinë me dispozitat e brendshme gjegjësisht me situatën realepër institutet e analizuara. Në vijim do analizojmë me kujdes dispozitat nga Pjesa I, pika 8, Pjesa I, pika 12, Pjesa I, pika 25, Neni 15, pika 2 dhe Neni 24, pika (a). 22 Në kuadër të ligjeve vendore hulumtimi është bërë në aktet si në vijim: Kontrata Kolektive, Rregullorja eUNMIK Nr 2001/27, Rregullorja e UNMIK Nr 2001/36, Urdhëresa Administrative Nr 2003/2 për zbatimin e Rregullorës së UNMIK Nr 2001/36.

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

21


2001/36 - e cila përcakton te drejtat e nëpunësve civil por nuk e përfshinë te drejtën e femrave për mbrojtje te veçante ne rast te shtatzënisë

Pjesa I, pika12 23 “Të gjithë punëtorët dhe personat e varur prej tyre kanë të drejtë për sigurim social”

1. Kontrata kolektive - ne asnjë dispozite te saj nuk përfshin te drejtën e punëtorëve dhe personave te varur prej tij për sigurim social

2. Rregullorja e UNMIK-ut Nr 2001/27

Kjo rregullore nuk e përmend fare sigurimin shëndetësor

3. Rregullorja e UNMIK-ut Nr 2001/36 dhe Urdhëresa Administrative Nr 2003/2 për zbatimin kësaj rregullore nuk përmbajnë dispozita që parashohin sigurimin social

Sigurimi social, në të gjitha format e tij, nuk është i përfshirë në asnjë ligj me të cilin themelohet marrëdhënia e punës në Kosovë.

Rekomandim

Eshtë nevojë urgjente që të aprovohet Ligji për Sigurim Shëndetësor dhe të aprovohet Ligji për Themelimin e Fondit për Sigurim Invalidor dhe Pensional.

- Një lloj sigurimi social për punëtoret përfshihet nga Rregullorja e UNMIK – ut 2001/35 e cila përcakton kontributet e punonjësve për pension, si vijon:

Neni 7

7.1 Çdo punëdhënës është i obliguar që të kontribuojë në emër të punonjësve të vet në Fondin e kursimet pensionale. Punonjësit obligohen që të kontribuojnë në emër të vet në kursimet pensionale. Obligimet e punëdhënësit dhe të punonjësit fillojnë në ditën e parë të punësimit te punëdhënësi për punonjësit që kanë arritur moshën tetëmbëdhjetëvjeçare (18) dhe përfundojnë kur punonjësi arrin moshën e pensionit.

23 Karta Sociale Evropiane, pjesa 1 pika 12

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

22


7.2

(a) Çdo punëdhënës paguan një shumë që është baras me pesë për qind (5%) të rrogave të përgjithshme të të gjithë punonjësve (siç është përcaktuar me këtë Rregullore) dhe

(b) Çdo punonjës paguan një shumë që është baras me pesë për qind (5%) të rrogës së tërësishme të tij.

Pjesa I, pika 2524 “Të gjithë punëtorët kanë të drejtë për mbrojtje të pretendimeve të tyre në rastin e falimentimit të punëdhënësit të tyre”.

Ne Rregulloren e UNMIK Nr 2001/27, për Ligjin Themelor te Punës është e parapare me nenin 12 – “Shkëputja e kontratës së punës për shkak të ndryshimeve ekonomike, teknologjike ose strukturale në ndërmarrje” , i cili parasheh se: “ punonjësi nuk mund të largohet nga puna derisa punëdhënësi të mos ia ketë paguar atij një dëmshpërblim të njëkohshëm”

- Në praktikë ka vështirësi në aplikimin e këtij neni sidomos me rastin e privatizimit të ndërmarrjeve shoqërore. Punonjësit presin me vite të tëra për të realizuar 20% e kompensimit që u takon nga shitja e ndërmarrjeve ku ata ishin të punësuar sipas Rregullores së UNMIK Nr. 2003/13 për transformimin e së drejtës për përdorimin e pronës së paluajtshme shoqërore25.

Rekomandim

Kërkohet një përkushtim me serioz ndaj kësaj çështje nga institucionet përkatëse, pasi qe ne ketë drejtim është treguar neglizhence.

Neni 15, pika 226 përcakton obligimin e shtetit qe: “të nxis eksesin e punonjësve në punësim nëpërmjet të gjitha masave që tentojnë të inkurajojnë punëdhënësit të marrin dhe mbajnë në punë persona me gjymtime në mjedisin e zakonshëm të punës dhe të përshtatin kushtet e punës për nevojat e të gjymtuarve ose, ku kjo nuk është e

Ligji për aftësimin, riaftësimin profesional dhe punësimin e personave me aftësi te kufizuar, ne nenin 11 parasheh: 1. Personi me aftësi të kufizuara ka të drejtë në punësim, integrim në tregun e punës në kushtet përgjithshme dhe te veçanta të përcaktuara me këtë ligj.

Edhe pse ekziston Ligji adekuat që rregullon çështjen e punësimit të personave me aftësi të kufizuar, përkatësisht gjymtime, aplikueshmëria e tij në praktikë nuk është e kënaqshme, sepse punëdhënësi dhe institucionet punëdhënëse nuk janë duke aplikuar ne tërësi nenin 12 të Ligjit për aftësimin, riaftësimin profesional dhe punësimin e personave me aftësi të kufizuar.

24 Po aty, pjesa 1 pika 25 25 Shih rastin e përshkruar si ‘rasti A’ i cili është raportuar nga OJQ CLARD, në fund të tabelës 26 Karta Sociale Europiane, neni 15 pika 2

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

23


mundur për shkak të gjymtimit, duke rregulluar ose krijuar punësim të mbrojtur në përputhje me nivelin e gjymtimit. Në disa raste, këto masa mund të kërkojnë ndihmën e shërbimeve të specializuara për gjetjen e vendeve të punës dhe mbështetjes;

Neni 12 2. Çdo punëdhënës është i obliguar të punësoj një person me aftësi të kufizuara në çdo pesëdhjetë (50) punëtor Po ashtu lidhur me punën e personave me gjymtime, dispozita relevante përfshin edhe Rregullorja 2001/27, ne nenin 2.4, te cilën çështje e lidh edhe me diskriminim, si vijon: “Diskriminimi ndaj një personi me të meta, gjasat e të cilit për sigurimin, ruajtjen ose përparimin në një punë të përshtatshme janë të zvogëluara në mënyrë të konsiderueshme si pasojë e të metave mendore a fizike të konstatuara me kohë, është i ndaluar”

Sot shohim se edhe ata persona me aftësi të kufizuar që janë në marrëdhënie pune, trajtohen në mënyre jo të duhur.

Rekomandim

Kërkohet një përkushtim më serioz ndaj kësaj çështje nga institucionet përkatëse, pasi që në këtë drejtim është treguar neglizhence27

Neni 24, pika a)28 Parasheh “ të drejtën e të gjithë punëtorëve që të mos u përfundohet punësimi pa arsye të vlefshme për atë përfundim të lidhura me aftësinë ose sjelljen e tyre ose bazuar në kërkesat operacionale të ndërmarrjes, organizmit ose shërbimit”

1. Rregullorja e UNMIK Nr 2001/27 me nenin 11.5 përcakton mënyrën e shkëputjes se kontratës: (a) Punëdhënësi do ta njoftojë punonjësin me shkrim për qëllimin e tij për ta ndërprerë kontratën e punës. Ai njoftim përfshinë edhe shkaqet për shkëputjen e kontratës së punës dhe (b) Punëdhënësi do ta mbajë një takim me punonjësin me ç’rast punëdhënësi ia shpjegon me gojë punonjësit shkaqet e shkëputjes së kontratës. Në rast se punonjësi është anëtar i ndonjë sindikate ka të drejtë që në atë takim të jetë i pranishëm edhe një përfaqësues i sindikatës. Po ashtu me dispozitat e kësaj rregulloreje

- Edhe me dispozitat ligjore përkatëse është e përcaktuar mënyra e shkëputjes se kontratës, në praktikë në sektorin privat, punëdhënësit në të shumtën e rasteve nuk e njoftojnë punonjësin për arsyet e shkëputjes së kontratës gojarisht apo me shkrim, në afatin e paraparë ligjorë29.

- Në administratën publike, nëpunësve civil në të shumtën e rasteve, supozohet, se u lëshohet njoftimi me shkrim në afatet e parapara ligjore30, lidhur me ndërprerjen e marrëdhënies së punës edhe pse nderprerja e kontratës mbetet shqetësimi kryesor i të të punësuarve. 112 raste gjatë vitit 2008, ose 28.24% e ankesave të parashtruara para KPMK - së31, lidhen me

27 Shih rastin e përshkruar si ‘rasti B’ i cili është raportuar nga OJQ CLARD, në fund të tabelës 28 European Social Charter, neni 24, pika (a) 29 Shih rastin e pershkruar si ‘rasti C’ i cili është raportuar nga OJQ CLARD, ne fund te tabelës 30 Nuk ka raste të ankesave të bëra tek KPMK mbi bazën e mungesës së njoftimit paraprak me shkrim 31 Raporti Vjetor i KPMK për vitin 2008, faqe 17, ne http://www.ks-gov.net/kpmk/english/publications.htm

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

24


përcaktohen edhe sjelljet dhe veprimet e punonjësve qe sjellin shkëputjen e kontratës. 2. Urdhëresa Administrative e UNMIK Nr 2003/2 për implementimin e Rregullores së UNMIK Nr 2001/36 dhe që ka të bëjë me procedurat e ndërprerjes së marrëdhënies së punës, parasheh që:“ Nësë kontrata nuk përtërihet, menaxheri i personelit do t’i shkruaj të punësuarit së paku gjashtë [6] javë para se kontrata të përfundojë për të informuar atë për datën e përfundimit të marrëdhënies së punës “

problematikën e ndërprerjes së kontratës. Rekomandim:

Me qëllim që kjo situatë të përmirësohet edhe në sektorin privat, është e nevojshme që inspekcioni i punës të jetë me funksional dhe më i përgjegjshëm në ushtrimin detyrave të tij, dhe të monitorojë punën e punonjësve në sektorin privat, sidomos në aspektin e procedurave për ndërprerjen e marrëdhënies së punës.

Përshkrim i rastit A: Legjislacioni vendor i aplikueshëm: Rregullorja e UNMIK Nr.2003/13 Ish i punësuari ne një Ndërmarrje Shoqërore (NSH) me inicialet A.G nuk i përmbushkriteret e nevojshme që kërkohen sipas ligjit të aplikueshëm32 për te marrur pjesë bazuar në prioritet në 20% të aksioneve që kanë rezultuar nga shitja e një pjese tëndërmarrjes dhe shitjes së aseteve në procesin e likuidimit33. NSH ishte privatizuar dhe ankuesit si dhe një numri të madh të ish të punësuarve u ishte mohuar e drejtapër të përfituar nga shitja. Në mesin e punëtoreve të kësaj NSH, disa qenë punësuarpara vitit 1999, sipas “Vendimit për Punë” (ende në fuqi në Kosovë dhe me vlerë tënjëjte sikur kontrata) dhe disa të tjerë u kontraktuan pas luftës me kontrata. Pas vitit1999, disa nga punëtorët e punësuar sipas Vendimit për Punë, nuk ishin duke punuarpraktikisht (dhe as nuk paguheshin), por ata shkonin cdo ditë në vendet e tyre tëpunës dhe kërkonin punë ndërkohe qe punëdhënësi u ofronte librin e nënshkrimeveku ata nënshkruheshin vetëm sa për te vërtetuar se ata po vazhdonin punën. Kështu,te gjithë këta te punësuar do duhej te gezonin të drejta të njëjta në kohën e privatizimittë NSH. Por vetem të punësuarit sipas kontratës (pas 1999) u përfshinë ne listën e20%.

32Sipas Urdhereses Administrative No. 2005/12, Seksioni 4.2, nese Agjensioni Kosovar i Mirebesimitdisponon me asete te NSH te shitjes se aksioneve te korporatave vartese dhe te aseteve ne procesin elikuidimit, ajo do te nxjerr listen e te punesuarve te tyre. Kërkesat legjitime të punonjësve përcaktohenbazuar në kohën para privatizimit apo fillimit të procedurës së likuidimit të një ndërmarrjeje të tillëshoqërore. 33 Rregullorja e UNMIK- ut Nr 2003/13 Seksioni 10.1 “Te drejtat e te punesuarve”

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

25


Pershkrimi i rastit B: Legjislacioni vendor i aplikueshëm; Ligji për personat me aftësi të kufizuara, Neni 11dhe 12; Rregullorja e UNMIK Nr 2001/27, neni 2.4 për Ligjin Themelor të Punës E.S. është grua me aftësi të kufizuar dhe lëvizshmëri të kufizuar. Ajo ka punuar përShtëpinë e Shëndetit të Qendrës Shëndetësore Komunale në Prishtinë si ndihmesë eoperatores sipas kontratës se nënshkruar për periudhën 1 Tetor 2005 – 31 Dhjetor 2006. Marrëdhënia e punës u vazhdua edhe pas kësaj kohe porse nuk iu ofruakontratë tjetër për t’u nënshkruar përveç se i ishte kërkuar në disa raste vazhdimi ipunës nga menaxheri. Në Prill 2008 ajo ishte shkarkuar pa ndonjë njoftim të shkruarparaprak që do e njoftonte me arsyet e marrjes së vendimit ndërkohe që gjatë gjithëkësaj kohe i ishte nënshtruar presionit psikologjik dhe trajtimit nënçmues nga personate tretë dhe organet mbikëqyrese. Përshkrimi i rastit C: Legjislacioni vendor i aplikueshëm; Rregullorja e UNMIK Nr.2001/27 Seksioni 11.5 A.J. punonte si arkëtar për një supermarket nga 10 Mars 2008 deri në Shtator 2009.Nga 30 Qershor 2009, ajo punonte pa kontratë të nënshkruar. Edhe pse nuk kishtemarrur ndonjë vërejtje negative gjatë periudhës së punës, ishte marrur vendimi për ndërprerjen e kontratës pa ndonjë njoftim paraprak me shkrim dhe vetëm një ditë pasimenaxheri i saj në mënyre eksplicite kishte kërkuar nga ajo qe te pushonte një ditë.Asnjë arsye nuk i ishte dhënë ankueses për të shpjeguar vendimin për ndërprerjen e kontrates.

Konventa për te drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore

Dispozitat e Konventës për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore34

Dispozitat e ligjeve vendore35 Vërejtje dhe rekomandime lidhur me zbatueshmërine në praktikë36

Neni 7

b) Kushte të sigurta dhe të shëndetshme në punë

- Në Kosovë është në fuqi Ligji për Siguri ne Punë, Mbrojtje të Shëndetit të të Punësuarve dhe Ambientit të Punës, nr.2003/19, i cili në nenin 1.5 parasheh themelimin e Këshillit Nacional për Siguri në Punë dhe Mbrojtje të Shëndetit të të Punësuarve dhe

Në praktikë realiteti është tërësisht ndryshe sepse punëdhënësi nuk i mbulon shpenzimet për kurimin e punonjësve të lënduar në punë ose me sëmundje profesionale. Në të kundërtën, atyre shumë lehtë mund t’u ndërprehet

34 Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore është akt që përmban dispozita nga marrëdhenja e punës. Mbi këtë bazë ky akt dhe disa nga dispozitat e tij do jetë objekt ishqyrtimit tonë. Nga KNDESK do shqyrtojmë Neni 7 i cili u referohet kushteve të punës 35 Për krahasim me dispozitat vendore/pajtueshmërinë e tyre do i referohemi Ligji për Siguri në Punë, Mbrojtje të Shëndetit të të Punësuarve dhe Ambientit të Punës, të shpallur me Rregulloren e UNMIKNr.2003/19 36 Gjendja reale

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

26


Ambientit të Punës.

- Po ashtu në ketë Ligj në nenin 2, parashihet obligimi i punedhenesve që të krijojnë kushte për siguri në punë mbrojtje te shëndetit te te punësuarve dhe ambientit te punës, si dhe obligimin për te paguar kurimin e te lënduarve në punë dhe sëmundjeve profesionale.

- Ndërsa në nenin 2.10 te këtij Ligji përcaktohet se punëdhënësi i përgjigjet punëmarrësit për dëmin e shkaktuar me rastin e lëndimit në punë dhe sëmundjes profesionale në lidhje me punën në bazë të parimit të përgjegjësisë objektive sipas të drejtës së detyrimeve.

marrëdhënia e punës, pa e njoftuar për arsyet reale37.

Me qëllim të përmirësimit të situatës në praktikë, nevojitet që ky Ligj të zbatohet plotësisht nga të gjithë punëdhënësit dhe që Qeveria të themelojë Këshillin Nacional për Siguri në Punë dhe Mbrojtje të Shëndetit të të Punësuarve dhe Ambientit të Punës ashtu siç është e obliguar me Ligj.

Përshkrim i rastit D: Legjislacioni vendor i aplikueshëm; Ligji për Siguri në Punë, Mbrojtje të Shëndetit të tëPunësuarve dhe Ambientit të Punës Nr.2003/19 49 ish të punësuar të kompanisë publike merrnin kompensim mujor pas lëndimit qëpësuan gjatë punes. Për shembull V.A. ishte djegur nga zjarri i provokuar nga pajisjaelektrike e kompanisë. Në disa raste tjera, ankuesit kishin humbur aftësitë fizike tëtyre të punës si pasoje e kushteve te tyre të përditshme të punës. Ankuesit ishinkontrolluar nga komisioni mjekësor i kompanisë dhe ishin deklaruar pjeserisht tëpaaftë. Kompania u propozoj atyre që të ndërprisnin punën dhe të realizonin kompensim mujor. Ankuesit kishin fituar të drejtën për kompensim te pagave sipas njëmarrëveshjeje me kompaninë që nga koha kur ndërprenë punën, e cila konfirmontese ata do realizojnë të ardhurat deri në momentin e themelimit të Fondit Kombëtar për Sigurinë nga Invaliditeti. Kompania vendosi njëanshëm dhe pa njoftim paraprak tëndërpres kompensimin edhe pse ky Fond ende nuk është themeluar në Kosovë. Për momentin, nuk ka ndonjë mbrojtje të vazhdueshme për punëtorët e lartë-permendur.

37 Shih rastin e përshkruar si ‘rasti D’ i cili është raportuar nga OJQ CLARD, në fund të tabelës

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

27


Konventat e Organizatës Ndërkombëtare te Punës (ONP)38

1. Konventa Nr. 1 për Orarin e Punës

38 Meqe hulumtimi trajton aspektet e punes, ne vijim do analizohen disa nga konventat e ONP – se. 39 Do analizojmë disa dispozita nga Konventa për Orarin e Punës 40 Nga legjislcioni vendor jemi referuar ne Rregulloren e UNMIK Nr 2001/27 për Ligjin Themelor të Punës dhe në Udhezimi administrative 2003/09 mbi orarin e punës dhe vijimin në punë, të shërbyesve civil 41 Gjendja reale 42 Raporti vjetor i Inpektoratit të Punës për vitin 2009 43 Shih rastin e përshkruar si ‘rasti E’ i cili eshte raportuar nga OJQ CLARD, ne fund te tabeles

Dispozitat e Konventës për Orarin e Punës39

Dispozitat e ligjeve vendore40 Vërejtje dhe rekomandime lidhur me zbatueshmërine në praktikë41

Neni 3

Orët e punës për personat mbi te cilët zbatohet kjo konvente nuk duhet te kalojnë 48 ore ne jave dhe 8 ore ne dite, përheq se atëherë kur ne Konvente është e parashikuar ndryshe

Neni 4

Maksimumi i orëve te punës ne një jave te parashikuar me nenin 3, duhet te rregullohet ne mënyre qe orët e punës ne një dite te mos kalojnë 10-oreshin

1. Rregullorja 2001/27 për Ligjin Themelor te Punës, parasheh:

16.5 Orari i punës nuk zgjat më shumë se 40 orë në javë.

16.6 Dita e punës nuk zgjatë më shumë se 12 orë.

2. Udhëzimi Administrative I UNMIK Nr 2003/09 mbi orarin e punës dhe vijimin ne pune, te shërbyesve civil përcakton si ne vijim: 17.1. Orari standard i punës te shërbyesit civil është (40) ore ne jave, duke përjashtuar pushimet. 17.2. Çdo shërbyes civil ka te drejte ne një (1) ore pushim gjate tete (8) orëve te punës gjate ditës, dhe po ashtu pushim javor ne kohëzgjatje se paku katerdhjete e tete (48) ore, dhe Jave standarde konsiderohet 5 ditshi E Hëne - E Premte nga 8 ore pune.

Ne sektorin privat orari i punës nuk është ne harmoni me konventën dhe legjislacionin vendor për orarin e punës. Punonjësit janë te detyruar te punojnë minimumi 12 ore ne dite dhe me vetëm një dite pushim gjate javës. 55 nga 7000 kompani të inspektuara nga Inspektorati i Punës nuk kanë fare rregullore për orarin e punës42. Shih rastin përshkrues43

Rekomandim:

Inspektorati i Punës duhet t’i kryej detyrat e përcaktuara me Ligjin mbi Inspektoratin e Punës, me qëllim që sektori privat që monitorohet me shpesh ne mënyre periodike që të identifikoj vendet e punës ku nuk përfillet orari i punës i parashikuar me ligj.

Nëse Inspektorati vërteton se ka shkelje në lidhje me orarin e punës, të shqiptoj gjoba konform ligjit.

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

28


Përshkrimi i rastit E: Legjislacioni vendor i aplikueshëm: Rregullorja e UNMIK Nr 2001/27 për Ligjin Themelor të Punës, neni 16.6:

A.J. kishte punuar si arkëtare për një supermarket për 18 muaj, gjatë 2008 – 2009. Ajo punonte rregullisht orë shtesë dhe kjo ishte bërë praktikë e rregullt, me njëmesatare prej 13 orë pune në ditë, pa gëzuar të drejtën në kompensim. Ajo deklarojse nuk i ishte dhënë paraprakisht mundësia të njihej me orarin e punës. Në këtë rast, janë shkelur dispozitat vendore dhe ndërkombëtare duke mos lejuar të punësuarit tënjihen me të drejtën e tyre në orar të punës në pajtim me orarin e punës të rregulluarme ligj dhe konventën e sipërpërmendur. Orari i punës për shërbyesit civil në administratën shtetërore është në pajtim medispozitat ligjore.

2. Konventa Për Nxitjen e Punësimit dhe Mbrojtjen Kundër Papunësisë, 1988

Dispozitat e Konventës për Nxitjen e Punësimit dhe Mbrojtjen Kundër Papunësisë44

Dispozitat e ligjeve vendore45

Vërejtje dhe rekomandime lidhur me zbatueshmërine në praktikë46

Neni 2

Çdo shtet/palë do të ndërmarr hapat e nevojshëm për të koordinuar sistemin e tij të mbrojtjes ndaj papunësisë dhe politikat e punësimit. Për ketë qellim, do të synojë që të sigurojë që sistemi i mbrojtjes ndaj papunësisë dhe ne veçanti metodat për dhënien e përfitimit të papunësisë, kontribuojnë në nxitjen e plotë, produktive dhe zgjedhjen e lirë të punës, dhe nuk janë të tilla që të diskurajojnë punëdhënësit që të ofrojnë dhe punëtorët të kërkojnë punësim produktiv.

1. Përfitimet e dhëna në formë të pagesës periodike për të papunët mund të lidhen me metodën e mbrojtjes

Kjo çështje nuk mund të përcaktohet me dispozita juridike, por me strategji dhe plane vepruese për nxitje te punësimit me qëllim të zbutjes së papunësisë në nivel të kënaqshëm.

Kjo situatë është e tillë edhe për shkak të mungesës së Ligjit të mirëfillte të punës i cili do të parashihte krijimin e një Fondi të veçantë financiar për mbështetjen e të papunëve gjate periudhës së papunësisë.

Rekomandim

Kosova duhet të adoptojë strategji dhe plane vepruese me qëllim që të nxis rritjen e numrit të punësuarve si dhe politika të veçanta sociale për tu ofruar përfitime në formë të pagesës periodike derisa ata te gjejnë vend pune të përshtatshëm me aftësitë e tyre.

44 Konventa për Nxitjen e Punësimit dhe Mbrojtjen Kundër Papunësisë ka qenë objekt shqyrtimi në këtë hulumtim. Eshtë analizuar Neni 2. 45 Nuk kemi dispozita vendore ku do mund të referohemi 46 Gjendja reale

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

29


3. Konventa për Mbrojtjen Nga Puna e Natës

Dispozitat e Konventës për Mbrojtjen nga Puna e Natës47



Neni 8

Kompensimi për punëtorët qe punojnë edhe natën në formën e punës se rregullte, pagesa ose përfitime të ngjashme do tu njihen ne pajtim me natyrën e punës së natës.

Rregullorja e UNMIK Nr 2001/27 për Ligjin Themelor te Punës ne nenin 16 pika 13 dhe 15 parasheh qe: 13. “Orët e punës ndërmjet orës 22:00 dhe 5:00 njihen si punë nate dhe paguhen si punë jashtë orarit” 15. “ Puna jashtë orarit paguhet me një shkallë më të lartë prej 20% në orë, ose me kërkesë të punonjësit ajo mund të kompensohet me pushim përkatës gjatë muajit pasues” - Ne udhëzimin administrative 2003/09 për zbatimin e rreg. 2001/36, lidhur me orët e punës dhe vijimin ne pune, parashihet se prej menaxherit duhet te ketë punonjësi autorizim për kryerjen e punës jashtë orarit dhe ai mund të kërkoj nga punëtorët të punojnë jashtë orarit, maksimum 20 orë në javë ose 40 orë në muaj kalendarik, dhe kjo nënkupton se kjo pune jashtë orarit përfshin edhe punën e natës. - Sipas këtij udhëzimi punëtorët kanë të drejtë të kompensimit për punën jashtë orarit.

Edhe pse puna e natës është e paraparë në ligjet vendore, pagesat që punonjësit i marrin për punën te natës nuk është në nivel të kënaqshëm dhe shpeshherë ato pagesa u vonohen sidomos ne sektorin e shëndetësisë ku organizohet puna e natës, kompensimi për ketë punë u vonohet shumë.

Rekomandim:

Me ligjin e ri të punës të përcaktohet puna e natës në mënyre më të qartë në pajtim me konventën për mbrojtje nga puna e natës, dhe të parashihet krijimi i një fondi te veçante stabil nga i cili fond do të bëhet pagesa me kohë për të gjithë punonjësit që punojnë natën.

47 Konventa për Mbrojtjen nga Puna e Natës shihet si instrument me rëndësi të veqantë andaj edhe është shtyrtuar në këtë hulumtim. Me theks të posaqëm është Neni 8. 48 Dispozitat nga Rregullorja 2001/27 për Ligjin Themelor të Punës janë analizuar si dispozita që fuzionojnë këtë materie nga legjislacioni ndërkombëtar në atë vendor 49 Gjendja reale

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

30


4. Konventa për Lirinë Sindikale dhe Mbrojtjen e te Drejtës Sindikale, 1948

Dispozitat e Konventës për Lirinë Sindikale dhe Mbrojtjen e së Drejtës Sindikale50



Neni 2

Punëtorët dhe punëdhënësit, pa asnjë lloj dallimi, do të kenë të drejtë të krijojnë organizata dhe tu nënshtrohen vetëm rregulltave te organizatës në fjalë, për t'u bashkuar me organizatat e zgjedhjes së tyre pa autorizim paraprak.

Rregullorja e UNMIK Nr 2001/27 për Ligjin Themelor te Punës, ne nenin 5 “E drejta për organizim dhe për ujdi kolektive” përcakton se: 5.1 Punonjësit dhe punëdhënësit kanë të drejtë të themelojnë dhe, varësisht nga rregullat e organizatës në fjalë, t’u bashkohen organizatës/ve të cilën a të cilat i zgjedhin vetë pa kërkuar leje paraprakisht. Organizatat e punonjësve përfshijnë edhe sindikatat. Rregullorja e UNMIK Nr 2001/36 për shërbyesit civil parasheh në nenin 5 dy dispozita qe i referohen çështjeve sindikale siç janë: 5.1 Nëpunësit civilë mund të jenë anëtarë të sindikatave. 5.2 Nëpunësit civilë të punësuar në polici, në shërbimet korrektuese dhe shërbimet emergjente dhe në çfarëdo kategorie të tjera të nëpunësve civilë, shërbimet e të cilëve janë shpallur si qenësore, nuk mund të bëjnë grevë ose të ndërmarrin ndonjë veprim sindikal që do t’i pengonte shërbimet në mënyrë të qenësishme.

Edhe pse me ligjet ekzistuese të marrëdhënieve të punës lejohet veprimi sindikal, ne praktike situata është tërësisht ndryshe. Në administratën shtetërore punonjësit nuk janë edhe aq të lire që t’i shprehin pakënaqësitë e tyre për kushtet e punës, sepse shpesh i nënshtrohen presioneve të ndryshme nga udhëheqësit/menaxherët e tyre për largim nga puna apo ndërrim te vendit të punës53.

Ndërsa në sektorin privat të punës gjendja është edhe më e keqe, sepse punonjësit janë të privuar nga e drejta për organizim sindikal.

Kjo situatë është e tille si pasojë e mungesës se Ligjit te Sindikatave, i cili Ligj do të mbronte të drejtën legjitime të punonjësve për bashkime sindikale, mungesa e Ligjit të grevave që do t’ua njihte të drejtën punonjësve që pakënaqësitë e tyre t’i shprehin përmes grevave.

Po ashtu në Kosovë nuk ekziston sindikate funksionale por ekzistojnë dy krahë të sindikatës: Federata Sindikale e Kosovës dhe Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës, veprimet e të cilave nuk janë unike në mbrojtjen e të

50 Konventa për Konventa Për Lirinë Sindikale dhe Mbrojtjen e të Drejtës Sindikale është shqyrtuar me nenin 2. 51 Referim për legjislacionin vendor merret Rregullorja 2001/27 për Ligjin Themelor të Punës dhe Rregullorja 2001/36 për shërbyesit civil. 52 Gjendja reale 53 Nuk ka statistika për raste ku janë shkelur dispozitat juridike vendore dhe ndërkombetare

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

31


drejtave të punonjësve, përkundrazi veprimet e tyre të pakoordinuara shpeshe i dëmtojnë të drejtat e punonjësve.

Rekomandim:

Që të përmirësohet kjo situatë Kuvendi i Kosovës duhet që sa më parë t’i procedojë dy ligjet e lartpërmendura në seancat plenare për aprovim, dhe këto dy ligje se bashku me Ligjin e ri të punës do të komplementonin të drejtat e punonjësve në Kosovë.

5. Konventa Për te Drejtën e Organizimit te Negociatave Kolektive

Dispozitat e Konventës për te Drejtën e Organizimit te Negociatave Kolektive54



Neni 1

1. Punëtorëve gëzojnë mbrojtje adekuate kundër akteve ati-diskriminuese për bashkim (sindikate) ne lidhje me punësimin e tyre.

2. Mbrojtje e tillë do të zbatohet veçanërisht në ketë drejtim:

(a) punësimi ne një subjekt punonjës me kusht që ai nuk do të bashkohet me ndonjë sindikate apo do të heqë dorë nga

Rregullorja e UNMIK-ut 2001/27 për Ligjin themelor te Punës në nenin 7 parasheh: Mbrojtja ndaj akteve të diskriminimit sindikal 7.1 Punonjësit gëzojnë mbrojtje adekuate ndaj akteve të diskriminimit sindikal përkitazi me punësimin e tyre. 7.2 Aktet e diskriminimit sindikal përshijnë: (a) paraqitjen e ofertës për punësim me kusht që punonjësi i mundshëm të mos anëtarësohet në sindikatë, ose aty ku vlen, të heqë dorë nga anëtarësia sindikale dhe (b) Largimin nga puna ose

Edhe pse në legjislacion është e përfshire e drejta e punonjësve që të mbrohen nga aktet diskriminuese për shkak të organizimit sindikal, edhe në ketë drejtim situata faktike është ndryshe.

Në praktikë, shpesh ka pasur përpjekje nga ana e punonjësve për të krijuar unione sindikale brenda vendit të tyre të punës por që në start kanë hasur në vështirësi dhe në rezistencë nga ana e punëdhënësve (kryesisht në sektorin privat të punësimit), ndaj të cilëve është marr edhe masa e largimit nga puna por është tentuar qe t’i jepet karakter tjetër largimit nga puna, duke

54 Konventa për të Drejtën e Organizimit të Negociatave Kolektive ka qenë objekt i analizës me theks të posaqëm Neni 1, pika 1 dhe pika 2 (a) dhe (b). 55 Legjislacion vendor ka shërbyer Rregullorja e UNMIK-ut Nr 2001/27 për Ligjin Themelor të Punës 56 Gjendja reale

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

32


anëtarësimi ne to;

(b) t’i jepen punonjësit vërejtje për mungesë në kohen kur ai merret me aktivitete sindikale edhe pse është jashtë orarit, ose është në ato aktivitet me lejen e punëdhënësit brenda kohës së punës

paragjykimin ndaj një punonjësi për shkak të anëtarësisë sindikale të tij/të saj ose të pjesëmarrjes në veprimtari sindikale.

tentuar të fshehët realiteti.

E tërë kjo situate është e lidhur me mos aprovimin e Ligjit mbi sindikatat që do t’i mbronte punonjësit në këtë drejtim.

Gjithsesi që aktet e shtjelluara dhe analizuara përmes disa mekanizmave ndërkombëtarë dhe dispozitave vendore më sipër nuk kompletojnë tërësinë e proble-matikës të së Drejtës Themelore të Punës në Kosovë porse përmes tyre kemi provuartë vejmë në pah dhe te analizojmë disa nga dispozitat ligjore të cilat konsiderojmë se kanë rendësi në Kosovë. Perfundimisht, nuk pretendojmë se kemi mbuluar te gjitheaspektet e kësaj fushe porse është bërë përpjekje serioze për t’i ofruar lexuesit njëvizion të qartë dhe solid për gjendjen e legjislacionit dhe situatën nga marrëdhënja e punës në Kosovë.

Kreu IV Përfundime dhe rekomandime

Është krejtësisht e qartë që ky hulumtim nuk mund të shtjellojë gjithë materien nga e drejta e punës sikundër që nuk mund as të mbulojë institutet themelore të kësaj lëmie. Sidoqoftë ky hulumtim adreson disa nga aspektet më të rëndësishme juridike përmbrojtjen e së drejtës së punës dhe marrëdhënieve të punës. Qëllimi ynë kryesor kaqenë që përmes këtij hulumtimi të vejmë në spikamë para shoqërisë civile por edhepara institucioneve shtetërore që kjo sferë vazhdon të mbetet problematike dhe kashumë punë për t’u bërë në mënyrë që kaptina e analizuar të konsiderohet e për-mbyllur dhe funksionale.

Konkluzë e përbashkët e hulumtimit do konsideroheshin dy komponentë që shënojnë problematiken më të madhe të kësaj sferë në veçanti dhe një problemi tjetër të tretëme natyrë të veçantë vetëm për Kosovën:

- E para, çështja që ende mbeten shumë aspekte të kësaj sfere juridike të cilat nuk janë të mbuluara dhe rregulluara fare në legjislacionin vendor e që bota demokratike i njeh dhe zbaton si standarde botërisht të pranuara,

Stu

dim

për

të D

rejtë

n e

Pun

ës n

ë K

osov

ë

33


- E dyta, çështja e materieve/instituteve të cilat janë të rregulluara ose në një masë është siguruar pajtueshmëria me standarde ndërkombëtare porse zbatimi i tyre praktik rrespektivisht gjendja reale len për të dëshiruar. Kjo për faktin e mosnjohjes së ligjeve dhe joefikasitetin e mekanizmave shtetërore për zbatimin konsekuent të këtyre normave, dhe

- E treta, dhe kjo si çështje e veçantë vetëm për Kosovën, çështja e kompleksitetit të ligjeve dhe strukturës shume konfuze të ligjit të aplikueshëm në Kosove. Siç tashmë dihet botërisht në Kosovë vazhdojnë të zbatohen norma të ndryshme të miratuara nga autoritete të ndryshme. Edhe sot e kësaj dite vërehet mungesa e një strukture dhe hierarkie të qartë juridike që do eliminonte në masë të madhe kolizionin e normave dhe në të njëjtën kohe do siguronte standardin e njohur dhe të pranuar gjerësisht – sundimin e ligjit. Problematika në fjalë është evidente në të gjitha sferat e punës në Kosovë që jo rrallë herë krijon huti dhe konfuzion jo vetëm tek qytetari por edhe tek vet ata të cilët janë të thirrur të bëjnë zbatimin dhe ndarjen e drejtësisë – administrata shtetërore dhe nëpunësit e gjykatave në instancë të fundit.

Përveq kësaj, është evident dallimi në vështrim të sektorëve të punës në publik dhe privat. Përderisa sektori publik mund të llogaritet se ka bërë hapa në drejtim tërregullimit dhe harmonizimit të dispozitave të të drejtave të punëtorëve me standarde dhe norma ndërkombëtare sektori privat vazhdon të mbetet “njollë e zezë” pa ndonjë rregullim adekuat të të drejtave të punëtorëve dhe larg të qenit kompatibil me norma ndërkombëtare. Edhe mëtutje ky sektor rrespektivisht punëtorët e këtij sektori janë pjesë e ekonomisë informale, e punës në të zezë dhe të dëmtuar nga evazionet e shpeshta fiskale. Shumica prej tyre janë pa kontrata pune, me një orar te tejzgjatur,pa pushim ditor për ushqim si dhe pa pushime javore e mos te flasim për pushimetvjetore, pa kompensim për punë shtese, pa sigurime në punë, pa mjete mbrojtëse dhe jo rrallë here subjekt i ndërprerjeve abritrate të kontratave të punës pa ndonjë lajmërim a konsultim paraprak etj.

Me sa u tha më lartë, le te mbeten si rekomandime që dalin nga ky hulumtim shke-ncor aktivitetet si në vijim:

- nevojë imediate nxjerrja e ligjeve sistemore nga fusha e së drejtës së punës,

- zbatimi efikas dhe monitorimi i zbatimit të këtyre normave juridike përmes raporteve dhe mekanizmave tjerë

- sigurimi në masë sa më të madhe i pajtueshmërisë dhe përputhshmërisë me standarde ndërkombëtare nga fusha e së drejtës së punës.

Kosova tashme ka përcaktuar objektivin e vet strategjik dhe perspektiv për të qenëpjese e komunitetit ndërkombëtare dhe të qenit pjesë e këtij komuniteti determinonnevojën e arritjes së këtyre standardeve dhe zbatimin e tyre praktik.

STUDIM PËR TË DREJTAT EKONOMIKE DHE SOCIALE NË KOSOVË

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

37


Hyrje Të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore paraqesin kategori mjaft të rëndësishme të të drejtave të njeriut respektimi i të cilave mbetet parakusht për jetë më të mirë dhe standard më të lartë të qytetarëve. Në të shumtën e rasteve zbatimi i plotë i tyre nukvaret nga vullneti i autoriteteve por në të njëjtën kohë gatishmëria e tyre do mund tëzbuste respektivisht të nxirrte mundësinë më të mirë të zbatimit të tyre.

Në këtë hulumtim për këtë kategori të të drejtave do të ndalemi në disa aspekte tëcilat konsiderojme se kanë rëndësi të madhe. Kështu, në kreun e parë të këtij punimido të paraqitet, gjendja dhe rëndësia e këtyre të drejtave në përgjithësi duke u ndalur në veçanti në këtë kategori të drejtash në Kosovë dhe atë në periudha të caktuarakohore. Shkurtazi, do trajtohen këto të drejta për periudhat kohore përkatëse nënadministratën jugosllave, nën administrimin ndërkombëtar dhe për gjendjen e passtatusit.

Kreu i dytë i punimit do të ndalet në aplikueshmerinë e dispozitave të kësaj fushe sidhe kompleksitetin e zbatimit të tyre në Kosovë.

Kreu i tretë i hulumtimit do të jetë i koncentruar në aspekte praktike të zbatimit të Kartës Sociale Evropiane në Kosovë dhe Konventës Ndërkombëtare për të DrejtatEkonomike, Sociale dhe Kulturore si dy instrumentet kryesore ndërkombëtare në këtëkategori të drejtash. Ky kapitull do të pasqyrojë aspekte dhe institute shumë konkretetë drejtash dhe adresimin e tyre me dispozita vendore. Sa mbulon legjislacionivendorë çështjet në fjalë dhe cila është zbatueshmëria e tyre në praktikë duke umunduar në të njëjtën kohë të japim edhe rekomandime eventuale për situata të cilatkonsiderohen më të ndjeshme dhe më problematike.

Në kreun e fundit do t’i nxjerrim përfundimet dhe rekomandimet bazuar në rezultatet epunës sonë. Punimi është mbështetur kryesisht në burime nga aktet juridike tëzbatueshme në Kosovë dhe dy konventat ndërkombëtare të përmendura më sipër.

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

39


Kreu I Të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore si parakusht për ndërtimin e paqes

Të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore janë kategori e të drejtave fundamentaletë njeriut edhe pse zbatimi dhe mbrojtja e këtyre të drejtave nuk është çështje edëshirës së shteteve përkatëse por më shumë se kjo është çështje e mundësiveobjektive dhe ekonomike të shteteve veç e veç. Shumë subjekte të së drejtës ndër-kombëtare sot edhe përkundër vullnetit të tyre për të zbatuar me përpikëri dispozitat ekësaj kategorie të të drejtave të njeriut e kanë pothuaj të pamundur zbatiminkonsekuent të këtyre dispozitave dhe kjo për shkakun e varësisë nga zhvillimiekonomik i shteteve dhe aspekteve tjera kryesisht të natyrës ekonomike dhemateriale. Duke pasur parasysh faktin që kjo fushë e të drejtave të njeriut përfshinë të drejtat që kanë të bëjnë me punën, sigurimin social, standardin e jetesës, mbrojtjen efamiljes, sigurimin e shëndetit, edukimin etj. Është krejtësisht e qartë që zbatimi ikëtyre të drejtave nuk varet nga vullneti i mirë i autoriteteve të pushtetit në një vend,por sistemit juridik dhe ekonomik te vendit, shkallës së zhvillimit të tij etj.

Megjithatë, nevoja e adresimit dhe zgjidhjes së kësaj problematike është e hershmedhe e vazhdueshme dhe se ka shkaktuar shumë diskutime në mesin e shkencë-tarëve, teoricienëve, politikanëve dhe praktikuesve të ligjit dhe konventave ndërko-mbëtare. Presidenti i SHBA-ve Franklin Roosevelt në një mesazh drejtuar Kongresitnë vitin 1944, duke adresuar këtë kategori të të drejtave të njeriut thoshte “Ne kemi ardhur tek një përfundim i qartë që liria e vërtetë e individit nuk mund të ekzistojë pa siguri ekonomike dhe pa pavarësi”. “Njeriu nevojtar nuk është i lirë”. “Njerëzit që nuk kanë punë janë material nga të cilët bëhen diktaturat”57. Ky është vetëm një tregues ivogël por me kuptim të madh dhe me refleksione shumë serioze që kjo fushë e tëdrejtave të njeriut po pretendonte të merrte në të ardhmen. Mbi bazën e kësaj nevojedhe të këtij serioziteti me pas filluan që këto përpjekje të materializoheshin duke filluarkonkretisht me hartimet dhe miratimet e mekanizmave ndërkombëtar nga kjo fushë si Konventa Ndërkombëtare për te Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore ndërkohe që në Evropë me Kartën Sociale Evropiane edhe përkundër faktit që institute tëcaktuara të kësaj fushe mund të jenë të përfshira edhe në instrumente të tjera ndërkombëtare si psh. e drejta në punë, në shkollim, në shëndet, në pronë, familje etj. Vende të caktuara të cilat kanë kaluar nëpër periudha trazirash vazhdojnë të kenë probleme me rregullimin ligjor të këtyre kategorive të cilat jo rrallë herë kanëpërfunduar edhe me konflikte që cenuan paqen në vend dhe më gjerë.

Të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore në Kosovë

Kosova, me historinë e saj shumë dinamike dhe interesante, nuk bën ndonjëpërjashtim. Ajo sikurse shumica e shteteve që dolën nga ish Jugosllavia por edheBallkanit si tërësi u ballafaqua me të njëjtat probleme të kësaj fushe të cilat kishin dhe kanë rëndësi të jashtëzakonshme për të siguruar paqen në vendet përkatëse por edhe rajonin në përgjithësi. Ndonëse shumica e këtyre vendeve patën probleme në

57 Henry J. Steiner and Philip Alston, “International Human Rights in Context of Law, Politics and Morals”. Clarendon Press – Ofxord 1996, faqe 258

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


40

këtë fushë, në Kosovë kjo problematike ishte më e theksuar dhe shumë më e madhe për shkak të zhvillimeve dhe specifikave të saj. Kjo për shkak të zhvillimit shumë tëulët ekonomik dhe mungesës së sundimit të ligjit ndonëse në periudha të caktuara edhe për shkak të problemeve politike dhe mungesës së vullnetit të “autoriteteve vendore”58 për të siguruar dhe promovuar këto të drejta në Kosovë. Gjatë këtyre momenteve Kosova përjetoj kohërat më të errëta të saj në realizmin e këtyre tëdrejtave ngase mbi baza etnike punëtoret ishin dëbuar nga puna, mjekët ishin dëbuar nga spitalet, mësimdhënësit ishin dëbuar nga objektet e Universitetit e kështu meradhë. Me fjalë tjera ky ishte një shembull tipik dhe shumë i pashembullt i shkeljes sëkëtyre të drejtave jo vetëm në Kosovë por në gjithë botën moderne.

Kosova nën administrimin ndërkombëtar

Kosova nën administrimin ndërkombëtar nuk pati ndonjë mekanizëm efikas për tësiguruar mbrojtjen e këtyre të drejtave kaq fundamentale. Struktura juridike dhepolitike e Kosovës në mase të madhe promovonte të drejtat e njeriut porse shmangtetërësisht problematiken e të drejtave të karakterit ekonomik, social dhe kulturor duke mos përmendur fare konventat që rregullojnë çështjet e kësaj natyre. Në aktin mëlartë juridik nën administrimin e UNMIK59, citoheshin në mënyre taksative, konventatndërkombëtare të cilat ishin drejtpërdrejt të zbatueshme në Kosovë porse dy konventat kryesore të kësaj lemie; Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore dhe Karta Sociale Evropiane nuk ishin të përfshira dhe të cituara fare. Kjo situatë nuk prodhonte ndonjë obligim as për institucionetlokale e as për ato ndërkombëtare për të trajtuar këto çështje me seriozisht edhe psenë nivel të legjislacionit vendor u bënë përpjekje për të rregulluar çështjet e caktuaratë kësaj lemie.

Kosova pas statusit

Kosova pas statusit nuk shënon ndonjë ndryshim të madh në këtë drejtim. Kushtetuta e vendit citon në saktësi aplikueshmërinë direkte të konventave ndërkombëtare. Neni22 i Kushtetutës thotë: Të drejtat dhe liritë e njeriut të garantuara me instrumentet dhemarrëveshjet ndërkombëtare në vijim, garantohen me këtë Kushtetute, zbatohen drejtpërdrejtë në Republikën e Kosovës dhe kanë prioritet, në rast konflikti, ndaj dispozitave e ligjeve dhe akteve të tjera të institucioneve publike:

1. Deklarata Universal për të Drejtat e Njeriut,

2. Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut dhe Protokollet e saj,

3. Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike dhe Protokollet e saj,

58 Fjala është për periudhën nga 1989 deri në vendosjen e administratës së Kombeve të Bashkuara në Kosove, periudha kur ne mënyre te dhunshme ishte abroguar autonomia e Kosovës dhe si rrjedhoje kishimshkelje drastike të të drejtave të kësaj fushe po edhe të fushave tjera. 59 Korniza Kushtetuese për Vetëqeverisjen e Përkohshme të Institucioneve në Kosovë

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

41


4. Konventa Kornize e Këshillit te Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare,

5. Konventa për Eliminimin e të gjitha Formave të Diskriminimit Racor,

6. Konventa për Eliminimin e të gjitha Formave të Diskriminimit ndaj Gruas,

7. Konventa për të Drejtat e Fëmijës, dhe

8. Konventa kundër Torturës dhe Trajtimeve e Ndëshkimeve të tjera Mizore, Jonjerëzore dhe Poshtëruese60.

Siç shihet nga dispozita e lartpërmendur edhe situata e passtatusit mbetet pak ashumë e njëjte në parim sepse dy mekanizmat kryesore juridik ndërkombëtar ngafusha e të drejtave ekonomike, sociale e kulturore mbeten të papërfshira. Normalisht që institute të caktuara të kësaj fushe janë të rregulluara përmes akteve tjera si psh.Konventa për të Drejtat e Fëmijës, por edhe instrumente tjera porse dy mekanizmatkryesore mbeten jashtë zbatimit direkt në Kosovë. Kjo gjendje nuk determinongjendjen përfundimtare të kësaj sfere dhe, në rrethana tjera, kur Kosova heqpengesat aktuale formale ndërkombëtare, mbase do të mund te ratifikonte këto konventa dhe dispozitat e tyre t’i bënte të detyrueshme dhe obligative për vendin dhedispozitave të tyre t’u jepte superioritet ndaj dispozitave juridike vendore. Kjo në një forme edhe sigurohet përmes Nenit 19, pika 1 ku thuhet ““Marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara nga Republika e Kosovës, bëhen pjesë e sistemit tëbrendshëm juridik pasi të botohen në Gazetën Zyrtare të Republikës së Kosovës. Ato zbatohen në mënyrë të drejtpërdrejtë, me përjashtim të rasteve kur nuk janë tëvetëzbatueshme dhe zbatimi i tyre kërkon nxjerrjen e një ligji61. Ndërkohe qe superioriteti i dispozitave ndërkombëtare ndaj atyre vendore rregullohet me pikën 2, neni 19 ku thuhet “Marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara dhe normat juridikisht tëdetyrueshme të së drejtës ndërkombëtare kanë epërsi ndaj ligjeve të Republikës sëKosovës”62.

Përjashtimi, siç shihet nga sa u tha më sipër Kosova në dy dekadat e fundit ka qenëe përjashtuar nga aplikimi i dispozitave të konventave ndërkombëtare me rendësi tëdorës së parë nga fusha e të drejtave ekonomike, sociale e kulturore. Kjo nuk do tëthotë në asnjë mënyrë që edhe në të ardhmen do të vazhdohet me të njëjtin trend porse situata aktuale është e tillë. Se kur dhe në çfarë rrethana do të ndryshohet dhe kur këto mekanizma do të jenë të zbatueshëm, direkt apo pas ratifikimit nga ana einstitucioneve edhe në Kosovë, mbetet të shihet në të ardhmen.

60 Kushtetuta e Kosovës, Neni 22 61 Po aty, Neni 19, pika 1 62 Po aty, Neni 19, pika 2

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


42

Kreu II Baza juridike, aplikueshmëria dhe kompleksiteti

Siç është thënë tashmë në kreun paraprak të këtij hulumtimi nuk ekziston ndonjë bazëe caktuar juridike meqë të dyja instrumentet juridike ndërkombëtare nga fusha e tëdrejtave ekonomike, sociale dhe kulturore nuk janë ratifikuar dhe hyrë në fuqi nëKosovë: Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturoredhe Karta Sociale Evropiane. Sido që të jetë, institute të ndryshme juridike të kësaj natyre janë të mbuluara deri në një masë përmes mekanizmave tjerë juridikë vendore edhe pse jo në masën dhe nivelin e dëshiruar. Psh. familja dhe të drejtat familjare janë të rregulluara me Ligjin për Familjen, e drejta ne shëndetësi është e rregulluar me Ligjin për Shëndetësinë e Kosovës, e drejta e punës është e rregulluar me Ligjin Themelor të Punës ndërkohe që pritet që të definohet dhe avancohet në pika tëcaktuara me miratimin dhe hyrjen në fuqi të ligjit të ri, pastaj institute tjera me rëndësi juridike janë të rregulluara dhe mbrojtura madje edhe me aktin më të lartë juridik –kushtetutën, si psh: e drejta e punës dhe ushtrimit të profesionit (neni 49), liria e artitdhe shkencës (neni 48), mbrojtja shëndetësore dhe sociale (neni 51), pastaj ligje tjerasistemore për fusha të caktuara të së drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore si psh. Ligji për Arsim i Kosovës që i dedikohet arsimit fillor dhe të mesëm dhe ligj tjetër i veçante për arsimin e lartë, Ligji për Shëndetësi i Kosovës, Ligji për Skemën eNdihmës Sociale, Ligji për Shërbime Sociale dhe Familjare, Ligji për Barazinë Gjinore, Ligji për të Drejtën e Autorit dhe të drejta te tjera të përafërta dhe një mori ligjesh tjerasistemore që rregullojnë të drejta të caktuara të kësaj fushe dhe që synojnë përafrimin më të madh të mundshëm të dispozitave të tyre me standarde ndërkombëtare63.

63 Tashme është rregulluar juridikisht ceshtja e hartimit dhe miratimit të ligjeve në Qeveri dhe Kuvend. Postjerash, kur ligji dërgohet për aprovim në Qeveri ai duhet të jetë i shoqëruar me vlerësimin e kostosfinanciare dhe deklaratës për pajtueshmërinë e tij me Acquis Communautaire

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

43


Kreu III Aspekte praktike të zbatimit të mekanizmave ndërkombëtar në Kosovë

1. Karta Sociale Evropiane

Karta Sociale Evropiane64 Dispozitat e Ligjeve vendore65

Vërejtje dhe rekomandime lidhur me zbatueshmërinë në praktikë66

Neni 2 E drejta për kushte të drejta pune Me synimin që të sigurohet ushtrimi efektiv i së drejtës për kushte të drejta pune, Palët angazhohen: 1. të marrin masa për orar pune ditor e javor të arsyeshëm, që java e punës të ulet progresivisht në masën që e lejojnë rritja e produktivitetit dhe faktorëve të tjerë përkatës;

Kushtetuta e Republikës së Kosovës67 në nenin 49 [E Drejta e Punës dhe Ushtrimit të Profesionit] përcakton se: 1. E drejta e punës garantohet. 2. Secili person është i lirë të zgjedhë profesionin dhe vendin e punës.

Edhe Kontrata kolektive, poashtu parasheh rregullimin e orarit të punës, dhe ketë e përcakton në: Neni 18 Orari i plotë i punës është 40 orë në javë. Java e punës është 5 ditë. Në raste të jashtëzakonshme orari i punës mund të zgjatet edhe më tepër se 40 orë, por jo më shumë se 20 orë shtesë në javë, përkatësisht 40 orë në muaj.

Edhe pse çështja e të drejtës për kushte të drejta në punë, është e përcaktuar me dispozita të Kushtetutës dhe ligjeve relevante vendore, në praktike gjendja është ndryshe, varësisht prej sektorit të punës68.

Në sektorin privat orari i punës nuk është në harmoni me këtë konvente dhe legjislacionin vendor për orarin e punës. Punonjësit në ketë sektor nuk kanë orar të rregulltë të punës dhe shumica prej tyre janë të detyruar të punojnë minimumi 12 ore ne dite, 6 ditë punë në javë, me vetëm një ditë pushim gjatë javës, dhe shumë shpesh pa pushim të rregullt vjetor. 55 nga 7000 kompani të inspektuara nga Inspektorati i Punës nuk kanë fare rregullore të brendshme për orarin e punës69. Ky fenomen konfirmon shkeljen e të drejtave elementare të

64 Karta Sociale Evropiane është padyshim instrumenti me i rëndësishëm juridik ndërkombëtar në fushën etë drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore prandaj në këtë hulumtim do të jetë instrument në dispozitat etë cilit kryesisht do të referohemi. 65 Për të pasur një pasqyrë më të qartë do referohemi në dispozitat e akteve vendore si Kushtetuta eKosovës, Kontrata Kolektive, Ligjin Themelor te Punës, Ligjin për Shërbimet Sociale dhe Familjare, Ligjin për Familjen e kështu me radhë. Dispozitat e këtyre akteve juridike përmbajnë norma për rregullimin einstituteve kryesore nga fusha ekonomike, sociale dhe kulturore. 66 Gjendja reale 67 Kushtetuta e Kosovës si akt më i larte juridik përcakton dhe njeh në vija të përgjithshme disa të drejta menatyrë ekonomike dhe sociale si psh: E drejta e punës dhe ushtrimit të profesionit, mbrojtja shëndetësoredhe sociale etj 68 Sektori publik ose privat 69 Raporti vjetor i Inspektoratit të Punës të Kosovës 2009

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


44

1. Rregullorja 2001/27 për Ligjin Themelor te Punës, parasheh:

16.5 Orari i punës nuk zgjat më shumë se 40 orë në javë.

16.6 Dita e punës nuk zgjatë më shumë se 12 orë.

tyre për të punuar me orar të parapare me ligj. Ndërsa në administratë shtetërore është në nivel të kënaqshëm orari i punës, dhe ekzistojnë kushte më të favorshme për punonjësit.

Rekomandim:

Inspektorati i Punës duhet t’i kryej detyrat e përcaktuara me Ligjin mbi Inspektoratin e Punës, me qëllim që sektori privat që monitorohet me shpesh në mënyre periodike që të identifikoj vendet e punës ku nuk përfillet orari i punës i parashikuar me ligj.

Nëse Inspektorati vërteton se ka shkelje në lidhje me orarin e punës, te shqiptoj gjoba konform ligjit.

Neni 7 E drejta e fëmijëve dhe të rinjve për mbrojtje Me synimin për të siguruar ushtrimin efektiv të së drejtës së fëmijëve dhe të rinjve për mbrojtje, Palët angazhohen: 1 të marrin masa që mosha minimale për pranim në punësim të jetë 15 vjeç, duke ju nënshtruar përjashtimeve për fëmijët që punojnë në punë të lehtë të përcaktuar të padëmshme për shëndetin, moralin ose arsimimin e tyre; 2 të marrin masa që mosha minimale për pranim në

Me Rregulloren 2001/27, të Ligjit Themelor të Punës, parashihet mbrojtja e fëmijëve dhe të rinjve në fushën e punës: Neni 3 Mosha minimale 3.1 Mosha tetëmbëdhjetë vjeçare (18) është mosha minimale për punësim ose punë, e cila sipas natyrës së saj, ose rrethanave në të cilat kryhet ajo punë, ka gjasa të kërcënojë shëndetin, sigurinë ose moralin e të rinjve. 3.2 Personi nën moshën 18-vjeçare mund të punësohet

Edhe kjo çështje e punës së fëmijëve dhe të rinjve nën moshën 18 vjeçare, është e rregulluar me ligjet vendore, por situata në praktikë është më e ndërlikuar. Jemi dëshmitarë të përditshëm të punës së fëmijëve nën moshën 18 vjeçare, siç është shitja në rrugë e duhanit dhe gjërave tjera, bartjes së ngarkesave të rënda me karrocë, ngarkim –shkarkimit, shpesh edhe lëmosha e detyruar me qëllim të përfitimit etj. Një anketë e bërë nga UNICEF tregon që mosha mesatare e fëmijëve kur ata fillojnë punën si fëmije është 9.8 vjeq70. Mosha 10 vjeqare është kritike dhe më

70 Child Labour in Kosovo – A study on working children, UNICEF Raport per vitin 2004 2004 , faqe30

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

45


punësim të jetë 18 vjeç persa u përket punëve të përcaktuara që konsiderohen të rrezikshme ose të pashëndetshme; 4 të marrin masa që orët e punës për personat nën 18 vjeç të kufizohen në përputhje me nevojat e zhvillimit të tyre, dhe veçanërisht të nevojës së tyre për trajnim profesional;

vetëm për punë të lehta të cilat nuk e dëmtojnë shëndetin ose zhvillimin e tij ose të saj dhe nuk e pengon atë për ndekjen e mësimit në shkollë. 3.3 Personat nën moshën 15 – vjeçare nuk mund të punësohen.

e shpeshta kur fëmijet në Kosovë fillojnë të punojnë71.

Kjo dukuri ka tendencë të rritet në të ardhmen si pasojë e varfërisë dhe standardit të ulët ekonomik.

Ndërsa Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale në bashkëpunim me Ministrinë e Punëve të Brendshme, kanë lansuar një fushatë e cila fushatë ka pasur sensibilizimin e opinionit që të mos përkrahin lypjen e detyruar të fëmijëve, për atë mos u jepet fëmijëve para, poashtu të mos përkrahet shfrytëzimi i fëmijëve për kryerjen e punëve të ndryshme, duke u treguar mënyrat se si të veprojnë në rastet kur hasin në dukuri të tilla.

Rekomandim:

Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale në bashkëpunim me Inspektoratin e Punës duhet të ndërmarr hapa konkret në parandalimin e kësaj dukurie, përmes ofrimit të shërbimeve sociale të këtyre fëmijëve, përkatësisht mbështes kthimin e tyre në procesin e rregullt mësimor dhe ndaj prindërve të cilët identifikohen se i detyrojnë fëmijët e tyre të punojnë, të marrin masa ligjore.

Neni 8 E drejta e grave të punësuara për mbrojtje të shtatzënisë

Kontrata e përgjithshme kolektive72 Neni 23 - Femra e punësuar gjatë kohës së shtatzënisë dhe lindjes ka të drejtë në pushim

E drejta e grave të punësuara në Kosovë, gjatë kohës së shtatzënisë nuk është në harmoni me të drejtat e garantuara me Kartën Sociale Evropiane, sepse në ligjet

71 Po aty, faqe 30 72 Kontratën e Përgjithshme Kolektive, neni 23

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


46

Me synimin për të siguruar një ushtrim efektiv të së drejtës së grave të punësuara për mbrojtje të shtatzënisë, Palët angazhohen: 1. Të marrin masa që, ose nëpërmjet lejes së paguar, ose përfitimeve të përshtatshme nga sigurimet shoqërore ose nëpërmjet përfitimit nga fonde publike, gratë e punësuara të marrin leje para dhe pas lindjes së fëmijës deri në një total prej të paktën katërmbëdhjetë javësh; 2. Të konsiderojnë që është e paligjshme për një punëdhënës t’i japë një gruaje njoftim për pushim nga puna që nga momenti që ajo njofton punëdhënësin e saj se është shtatzënë deri në fund të lejes së saj të shtatzënisë, ose t’i japë asaj njoftimin e pushimit në kohë të atillë që afati i njoftimit të përfundojë brenda kësaj kohe;

lehonie prej gjashtë (6) muajsh pa ndërprerë.

- Pushimi i lehonisë njihet si periudhë kohore pune, dhe për tre (3) muajt e parë të pushimit të lehonisë paguhet nga punëdhënësi prej jo më pak se 70 për qind nga paga e të punësuarës, kurse për tre (3) muajt e tjerë vijues pagesa bie në ngarkesë të Fondit të Qeverisë së Kosovës për mbrojtjen e maternitetit, jo më pak se 70 për qind të pagës së të punësuarës.

vendore parashihet vetëm e drejta për pushim të lehonisë, por jo edhe e drejta e paraparë me nenin 8 pika 1 dhe 2 të Kartës, pasi që në praktikë ka shumë raste në të cilat gratë gjatë pushimit të lehonisë, u ndërprehet kontrata e punës, ose thirren në përgjegjësi në lidhje me ushtrimin e detyrave që i përkasin periudhës së pushimit. Poashtu në praktikë nuk respektohet edhe e drejta e gruas shtatzëne për mbrojtje nga puna e natës. Edhe çështja e pagesës prej 70% për tre muajt e dytë të pushimit (prej 6 muajsh) nga paga e të punësuarës, nga ana e punëdhënësit, ashtu siç përcaktohet me Ligj, nuk është e aplikueshme në shumë raste në praktikë.

Rekomandim:

Në ligjet vendore duhet të garantohet me dispozita konkrete mbrojtja e gruas gjatë periudhës së pushimit të lehonisë nga ndërprerja e marrëdhënies së punës dhe përgjegjësia në punë. Poashtu me Ligj të rregullohet edhe çështja e mbajtjes së shtatzënisë në raste të caktuara, ku kjo çështje nuk është e përmendur në asnjë dispozite ligjore vendore në fuqi, ndërsa në Kartë parashihet.

Neni 13 E drejta për asistencë mjekësore dhe sociale Me synimin për të siguruar një ushtrim efektiv të së drejtës për asistencë mjekësore dhe sociale, Palët

Ne Kushtetutën e Republikës se Kosovës, ne nenin Neni 51, shprehimisht është e përcaktuar Mbrojtja Shëndetësore dhe Sociale, si vijon: 1. Kujdesi shëndetësor dhe

Kosova ka legjislacion adekuat në lidhje me asistencën sociale dhe mjekësore, duke filluar nga Kushtetuta si akt më i lartë juridik dhe aktet tjera ligjore.

Por në praktikë ka dobësi në lidhje me zbatimin e këtyre

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

47


angazhohen: 1 të sigurojnë që çdo personi, i cili është pa burime të mjaftueshme dhe i cili nuk ka mundësi të sigurojë këto burime si nëpërmjet përpjekjeve të tij ashtu edhe nga burime të tjera, veçanërisht nga përfitimet prej një skeme të sigurimit shoqëror, t’i jepet asistencë e përshtatshme dhe, në rast sëmundjeje, kujdesi i nevojshëm për atë gjendje;

sigurimi social rregullohen me ligj. 2. Sigurimi social themelor, që ka të bëjë me papunësinë, sëmundjen, aftësitë e kufizuara dhe moshën e shtyrë, rregullohet me ligj. Ligji nr. 2003/05, Për Skemën e ndihmës sociale73, rregullon çështjen e te drejtës për të marrë ndihme sociale dhe ky ligj parasheh kriteret jo financiare për të marrë ndihmën sociale neni 4 dhe kriteret financiare për të marrë ndihmën sociale neni 5

Ligji për shërbime sociale dhe familjare

Neni 1

Dispozita të përgjithshme

1.1 .Ky Ligj përcakton dhe rregullon ofrimin e shërbimeve sociale dhe familjare për personat në nevojë dhe familjet që janë në nevojë në Kosovë.

1.2 Në rrethanat kur nuk ka përkrahje nga familja ose kur ajo nuk është e mjaftueshme për të siguruar mirëqenien e një individi, shteti ka për detyrë të ofrojë shërbime sociale dhe familjare për ata njerëz që ndryshe nuk do të ndihmoheshin në mënyrën, e cila do të respektonte dinjitetin e tyre si qenie njerëzore dhe të drejtat e tyre themelore të bazuara në legjislacionin e Kosovës dhe në konventat ndërkombëtare

dispozitave ligjore.

Në shumë raste, edhe pse disa persona i plotesojnë kriteret që të përfitojnë nga asistenca sociale, rastet e tyre nuk trajtohen në mënyrë serioze nga ana e zyrtarëve përkatës, dhe pa fajin e tyre ata mbesin jashtë listave të përfituesve.

Poashtu edhe në aspektin e asistencës mjekësore, qytetarëve nuk u ofrohet trajtim i drejtë ashtu siç parashihet me Ligj, sidomos kategorive që janë të përcaktuar me Ligjin për Shëndetësinë në Kosovë, sipas të cilit Ligj ata mund të përfitojnë falas nga lista esenciale e barnave dhe kujdes mjekësor, e në fakt ata shumë pak përfitojnë.

Rekomandim:

Institucionet përgjegjëse të marrin masa adekuate, që personave, që janë nevojtare të jenë përfitues të asistencës sociale, t’u njihet kjo e drejtë e garantuar me ligj.

Poashtu lidhur me situatën e cila ekziston në lidhje me asistencën mjekësore, problemi qëndron te menaxhimi i shpërndarjes së barnave që janë të përfshira në listën esenciale të barnave. Në këtë rast Ministria e Shëndetësisë duhet të jetë më e kujdesshme dhe më e përgjegjshme për menaxhimin e listës esenciale të barnave dhe shpërndarjen

73 Ligji për Skemën e Ndihmës Sociale i miratuar dhe shpallur ndër aktet më të hershme nga administrata ndërkombëtare përmes Rregullores së UNMIK Nr 2003/5, neni 4 dhe 5 rregullojnë kategoritë dhe skemat edhënies së ndihmave sociale për qytetarët e Kosovës.

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


48

për të drejtat e njeriut. Përveç në rrethana të jashtëzakonshme të nevojës dhe të mbrojtjes, këto shërbime do t’u ofrohen personave në nevojë dhe familjeve në suaza të komunitetit e jo nëpër institucione rezidenciale.

1.3 Shërbimet sociale dhe familjare përfshijnë ofrimin e drejtpërdrejtë të përkujdesjes sociale, këshillimit ose në raste të veçanta, ndihmë materiale për njerëzit në nevojë sociale.

Ligji për Familjen74, nr. 2004/03

Neni 7 Forma e mbrojtjes Për realizimin e të drejtave nga marrëdhëniet familjare, nënës dhe fëmijës u sigurohet mbrojtje e posaçme me mjete të mirëqenies sociale

Ligji për Shëndetësi i Kosovës75 Nr.2004/4

Neni 7

Dispozita te përgjithshme

7.1. Të gjithë qytetarët dhe të gjitha komunitetet e Kosovës duhet të kenë qasje në sistemin e kujdesit shëndetësor.

Neni 22

Sistemi i kujdesit shëndetësor

e tyre. Poashtu, Ministria e Shëndetësisë duhet ta shpejtojë procedurën e furnizimit me barnave të institucioneve gjegjëse shëndetësore.

74 Ligji për Familjen i Kosovës i shpallur me Rregulloren e UNMIK Nr 2004/03, rregullon të drejtat dhe obligimet nga raportet familjare në Kosovë.

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

49


22.1.Kujdesi shëndetësor nga neni 23 i këtij Ligji sigurohet falas në institucionet publike shëndetësore për grupe të posaçme të popullatës. Ky Ligj taksativisht i përcakton këto grupe.

Neni 15 E drejta e personave me gjymtime për pavarësi, integrim social dhe pjesëmarrje në jetën e komunitetit Me synimin që t’u sigurohet personave me gjymtime, pavarësisht nga mosha dhe natyra e origjina e gjymtimeve të tyre, ushtrimi i të drejtës për pavarësi, integrim social dhe pjesëmarrje në jetën e komunitetit, Palët angazhohen, në veçanti: 1. të marrin masa të nevojshme që t’u japin personave me gjymtime orientim, arsim dhe trajnim profesional në kuadrin e skemave të përgjithshme kudo që të jetë e mundur ose, ku kjo nuk është e mundur, nëpërmjet organeve të specializuara, publike ose private;

Ligji për aftësimin, riaftësimin profesional dhe punësimin e personave me aftësi te kufizuar ne Kosove parasheh: Neni 8 Aftësimi, riaftësimi profesional dhe punësimi i personave me aftësi te kufizuar 1. Personi me aftësi të kufizuara ka të drejtë në aftësim, riaftësim profesional sipas kushteve të përgjithshme të përcaktuar me këtë ligj. Në rastet e caktuara, kur është e nevojshme për shkak të shkallës, llojit dhe rëndësisë, aftësimi, riaftësimi mund të behët në shkollat e veçanta dhe institucione tjera sipas plan-programeve për aftësimin, riaftësimin profesional. 5. Aktivitetet e aftësimit, riaftësimit profesional realizohen në institucionet arsimore, zyrat e punësimit, Qendrat e aftësimit profesional, dhe personat tjerë juridik, të cilët i plotësojnë kushtet për arsim dhe aftësim profesional, të përcaktuara me këtë ligj dhe ligjet e tjera të aplikueshme. Neni 11 Kushtet e përgjithshme dhe te veçanta të punësimit

Edhe pse me Ligj dhe strategji të veçantë, rregullohen të drejtat e personave me gjymtime, në aspektin e aftësimit, riaftësimit profesional dhe integrimin social të tyre, dhe ky rregullim qëndron në nivel të kënaqshëm, megjithatë pikë e dobët në praktike është çështja e integrimit të tyre në shoqëri përmes punësimit konfrom arsimit dhe edukimit që kanë.

Dhe shpeshherë kjo kategori e personave është objekt i trajtimit jo të barabartë-diskriminimit në shoqërinë e sotme kosovare, sidomos në sferën e punës.

Rekomandim:

Institucionet e Kosovës që janë përgjegjëse për mbështetjen e kësaj kategorie të personave, të jenë më të vëmendshme në monitorimin e qasjes dhe integrimit të tyre në shoqëri dhe nëse hasin në shkelje të të drejtave të tyre të marrin masa konform ligjit.

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


50

1. Personi me aftësi të kufizuara ka të drejtë në punësim, integrim në tregun e punës në kushtet përgjithshme dhe te veçanta të përcaktuara me këtë ligj. 2. Me kushte të veçanta personat me aftësi të kufizuara punësohen në Qendrën për aftësimin, Riaftësimin profesional, punëtorinë mbrojtëse dhe në qendër punuese, të cilët në bazë të aftësive të punës dhe sipas kushteve të përgjithshme nuk mund të punësohen në tregun e hapur të punës ose ta mbajnë punën e vet.

Neni 20 E drejta e mundësive të barabarta dhe trajtimit të barabartë në çështjet e punësimit dhe punës pa diskriminim për shkak të gjinisë Me synimin për të siguruar ushtrimin efektiv të së drejtës për mundësi të barabarta dhe trajtim të barabartë në çështjet e punësimit dhe punës pa diskriminim për shkak të seksit, Palët angazhohen të njohin atë të drejtë dhe të marrin masa të përshtatshme për të siguruar ose nxitur zbatimin e saj në fushat e mëposhtme: a. qasje në punësim, mbrojtje kundër pushimit nga puna dhe ri-integrimit në

Me Rregulloren 2001/27, te Ligjit Themelor te Punës76, parasheh: Neni 2 2.5 Diskriminimi qoftë i drejtëpërdejtë ose i tërthortë ndaj ndonjë femre punonjëse si rrjedhojë e shtatzënisë ose lindjes është i ndaluar. 2.6 Ngacmimi seksual në vendin e punës është i ndaluar.

Ligji për barazi gjinore i Kosovës,77 nr. 2004/2

Neni 13

Punësimi

13.3. Shpallja ose publikimi i vendit të lirë të punës nuk mund të përmbajë fjalë apo

Legjislacioni vendor ka garantuar të drejtën e mundësive të barabarta dhe trajtimit të barabarte në çështjet e punësimit dhe punës pa diskriminim për shkak të gjinisë, poashtu klauzolën për mosdiskriminim e përfshinë edhe në shumë dispozita të tjera ligjore përveç atyre që kanë të bëjnë me punësimin. Në praktike këto dispozita aplikohen, por jo në nivel të duhur.

76 Rregullorja e UNMIK Nr 2001/27, për Ligjin Themelor të Punës, përmban dispozitat që rregullojnë çështjen e diskriminimit në punë, me theks të posaçëm rregullon dhe mbron pozitën e femrës në punë. Nëmënyrë indirekte këto çeshtje rregullohen edhe përmes Konventës për Eliminimin e të gjitha Formave tëDiskriminimit ndaj Gruas si instrument juridik ndërkombëtar drejtpërdrejt i zbatueshëm në Kosovë.

77 Ligji për Barazi Gjinore i Kosovës, i shpallur me Rregulloren e UNMIK 2004/02, trajton aspekte të barazisë gjinore në Kosovë

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

51


punë; shprehje që diskriminojnë në baza gjinore. Kjo dispozitë nuk vlen nëse qëllimi i shpalljes dhe publikimit bëhet për të balancuar strukturën gjinore brenda një sektori profesional, dhe kjo duhet të vihet në dukje në shpallje.

Neni 23 E drejta e personave të moshuar për mbrojtje sociale Me synimin për të siguruar ushtrimin efektiv të së drejtave të personave të moshuar për mbrojtje sociale, Palët angazhohen të marrin dhe inkurajojnë, direkt ose në bashkëpunim me organizata publike ose private, masa të përshtatshme që synojnë veçanërisht: 1. Të mundësojnë personat e moshuar që të mbeten anëtarë të plotë të shoqërisë për sa më gjatë të jetë e mundur, nëpërmjet: a. burimeve të përshtatshme që mundësojnë ata të bëjnë një jetë të përshtatshme dhe të luajnë një rol aktiv në jetën publike, sociale dhe kulturore; b. ofrimit të informacionit për shërbimet dhe lehtësitë në dispozicion për personat e moshuar dhe mundësitë e tyre për t’i përdorur ato; 2. Të mundësojnë personat e moshuar të zgjedhin lirisht mënyrën e tyre të jetesës dhe

Rregullorja e UNMIK-ut 2001/35, mbi pensionet bazë ne Kosove ka paraparë të drejtën e personave qe mbushin moshën 65 vjeçare te përfitojnë një pension bazë në shumën prej 45 € në mënyrë që të jenë pjesë aktive e shoqërisë dhe me vendimin e qeverisë nr. 13/200778, dt. 31.10.2007 dhe me Udhëzimin administrative nr. 11/2007 i Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale, është vendosur që pensionistëve kontribuues më shumë se 15 vite t’u jepet rritje shtese në shumën prej 40€ Ligji për Shëndetësi i Kosovës, nr. 2004/479 Neni 22, pika c

22.1.Kujdesi shëndetësor nga neni 23 i këtij Ligji sigurohet falas në institucionet publike shëndetësore për grupe të posaçme të popullatës.

Në kuadër të kategorive që janë përfitues të kujdesit shëndetësor falas, janë edhe personat e moshuar mbi 65 vjeç. Poashtu në nenin 23, pika h, parashihet qasja në

Në lidhje me pensionin bazë, situata qëndron ashtu si parashihet me Rregullore, edhe pse pagesa nuk qëndron në nivel të kënaqshëm, sepse shuma prej 45 Euro, nuk u mundëson personave të moshuar t’i përmbushin as nevojat elementare jetësore, e lerë më të jenë pjesë aktive në jetën publike, sociale dhe kulturore, dhe në këtë mënyre ata nuk mund të bëjnë një jetë të pavarur.

Për më tepër kjo shumë i ngjan një asistence sociale sesa një pensioni bazë.

Poashtu edhe vendimi i Qeverisë, me të cilin përcaktohet rritje shtese në shumë prej 40 Euro, për pensionistet kontribuues, nuk është i drejte dhe i favorshëm për këtë kategori të pensionisteve, sepse rritja nuk është aspak në proporcion me kontributin e tyre si dhe jashtë këtij vendimi kanë mbetur shumë punëtorë të cilët kanë punuar më shumë se 15 vite por dokumentacioni punës është humbur gjatë luftës dhe ata nuk kam mundësi të provojnë stazhin e tyre të punës

78 Mbledhja e mbajtur me 31 tetor 2007, është nxjerrur Vendimi i Qeverisë së Kosovës, nr. 13/2007 dhe bashkë me udhëzimin administrativ 2007/11 të Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale vendosin përrritjen/shtesën në pensionet për kategori të caktuar. 79 Ligji për Shëndetësi i Kosovës, i shpallur me Rregulloren e UNMIK 2004/4, rregullon raportet dheparasheh kujdesin shëndetësor në Kosovë. Në veçanti neni 22 pika c dhe neni 23 pika h

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


52

të bëjnë një jetë të pavarur në mjedisin e tyre familjar për sa kohë që ata e dëshirojnë dhe kanë mundësi ta bëjnë, nëpërmjet: b kujdesit shëndetësor dhe shërbimet e nevojshme për gjendjen e tyre;

listën esenciale të barnave falas.

përveç librezës së punës.

Rekomandim:

Qeveria e Kosovës duhet të përmirësoje mirëqenien e pensionistëve (personave më të vjetër se 65 vjeç), duke ngritur shumën e pensioneve në proporcion me nevojat e tyre. Rekomandohet që Qeveria e Kosovës, të shfrytëzoj mekanizmat ndërkombëtare të cilët gjenden në Kosovë dhe jashtë saj, që të mundësohet kthimi i Fondit të Kursimeve Pensionale të Kosovës i cili gjendet në Serbi, që nga viti 1999. Në këtë mënyrë të gjithë kontribut dhënësit që kanë kontribuar me vite të tëra do t’u kthehet mirëqenia e tyre.

Neni 30 E drejta e mbrojtjes nga varfëria dhe përjashtimi shoqëror Me synimin për të siguruar ushtrimin efektiv të së drejtës së mbrojtjes nga varfëria dhe përjashtimi shoqëror, Palët angazhohen: a. të marrin masa brenda kuadrit të një përqasjeje të përgjithshme dhe të koordinuar për të nxitur qasjen efektive të personave që jetojnë ose rrezikojnë të jetojnë në një situatë të përjashtimit shoqëror ose varfëri, si edhe të familjeve të tyre, veçanërisht në punësim, strehim, trajnim, arsimim, kulturë dhe

Kuvendi i Kosovës në datën 17.10.2008, ka nxjerr Rezolutë me të cilën ka adoptuar Deklaratën e Mijëvjeçarit80, dhe ka pranuar parimet e kësaj deklarate, e ndër to edhe parimin e uljes së varfërisë dhe mbrojtjen nga varfëria.

Kosova nuk ka dispozita të veçanta ligjore, apo strategji të veçantë kombëtare me të cilën përcakton politikat e mbrojtjes së popullatës nga varfëria dhe përjashtimi shoqëror, por Kuvendi i Kosovës ka adoptuar Deklaratën e Mijëvjeçarit, përkatësisht objektivat e saj, e njëra nga ato objektiva është edhe ulja e varfërisë dhe mbrojtjen nga varfëria.

Rekomandim:

Kuvendi i Kosovës të monitorojë në mënyrë permanente përmbushjen e tetë objektivave, duke i dhënë instruksion Qeverisë së Kosovës, që si prioritet të këtë përmbushjen e këtyre

80 Rezoluta për Deklaratën e Mijëvjeçarit, Kuvendi i Kosovës, dt; 17.10.2008

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

53


asistencë sociale dhe mjekësore;

objektivave.

Neni 31 E drejta për strehim Me synimin për të siguruar ushtrimin efektiv të së drejtës për strehim, Palët angazhohen të marrin masa që synojnë: 1 të nxisin aksesin në strehim të një standardi të mjaftueshëm; 2 të parandalojnë dhe ulin numrin e të pastrehëve me synim të eliminimit të tij gradual; 3 të bëjnë çmimin e strehimit të arritshëm nga ata pa burime të mjaftueshme.

Ligji për Vetëqeverisjen lokale81, nr. 2008-03-L040, neni 17 përcakton kompetencat vetanake te Komunave te Kosovës ne ofrimin e shërbimeve familjare dhe shërbimeve të tjera të mirëqenies sociale, si vijon: Neni 17 Kompetencat vetanake k) ofrimin e shërbimeve familjare dhe shërbimeve të tjera të mirëqenies sociale, siç është përkujdesa për të cenueshmit, strehimin familjar, përkujdesën fëmijnore, përkujdesen për të moshuarit, duke përfshirë regjistrimin dhe licencimin e këtyre qendrave përkujdesëse, punësimin, pagesën e rrogave dhe trajnimin e profesionistëve të mirëqenies sociale; l) banimin publik

E drejta e strehimit nuk është e rregulluar detajisht me ndonjë ligj të posaçëm, por në mënyrë të përgjithshme, përcaktohet si kompetencë e komunave, në bazë të Ligjit për Vetëqeverisje Lokale te Kosovës.

Komunat çdo vit, janë duke punuar në ketë drejtim, duke ndërtuar objekte për strehim kolektiv, individual etj. Por numri i kërkesave është shumë më i madh sesa mundësitë që kanë komunat për të ndërtuar objekte të tilla.

Përshkrimi i rastit A: Legjislacioni i aplikueshëm vendor: Ligji për Shëndetësinë i Kosovës Nr. 2004/4, neni 22 c M.G dhe S.G banojnë në komunën e Fushë Kosovës, të dyja mbi 65 vjeq, përfituesetë skemave të asistencës sociale. Vazhdimisht u ishte mohuar marrja e barërave te përfshira në Listën Esenciale te Barërave dhe iu ishte thënë nga qendra lokaleshëndetësore që të aplikonin për barërat që u nevojiteshin në komunën fqinje tëPrishtinës apo që t’i kërkonin në farmacitë private. Sipas Nenit 22.1 qytetarët mbi moshën 65 vjeçare janë të trajtuar si grupe të veçanta të popullatës prandaj kanë tëdrejtë të marrin barërat nga lista esenciale pa pagese.

81 Ligji për Vetëqeverisjen Lokale i Kosovës, Nr2008-03-L040

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


54

2. Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore dhe zbatimi i saj në Kosovë

Konventa Ndërkombëtare për të drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore dhe zbatimi i saj në Kosovë82


Vërejtje dhe rekomandime lidhur me zbatueshmërinë në praktikë84

Neni 8 1. Shtetet pale ne këtë Konvente zotohen për te siguruar: (1) Te drejtën qe ka çdo person për te formuar me te tjerë sindikata ose për t'u bashkuar me sindikatën qe ka zgjedhur, me rezervën e vetme te rregullave te caktuara nga organizata e interesuar, me qellim qe te favorizoje dhe te mbroje interesat e veta ekonomike e shoqërore. Ushtrimi i kësaj te drejte mund te jete objekt vetëm i kufizimeve qe parashikohen nga ligji dhe qe përbejnë masa te domosdoshme, ne një shoqëri demokratike, ne interes te sigurimit kombëtar e te rendit publik, ose për te mbrojtur te drejtat dhe liritë e te tjerëve; (4) Te drejtën e grevës, te ushtruar ne përputhje me ligjet çdo vendi.

Me Rregulloren 2001/27, të Ligjit Themelor të Punës, është e paraparë edhe çështja e të drejtës së punëtorëve për të qenë pjesë e sindikatave,

Neni 5 E drejta për organizim dhe për ujdi kolektive, parasheh: 5.1 Punonjësit dhe punëdhënësit kanë të drejtë të themelojnë dhe, varësisht nga rregullat e organizatës në fjalë, t’u bashkohen organizatës/ave të cilën a të cilat i zgjedhin vetë pa kërkuar leje paraprakisht. Organizatat e punonjësve përfshijnë edhe sindikatat. Rregullorja 2001/36 për shërbyesit civil85 parasheh ne nenin 5 dy dispozita që i referohen çështjeve sindikale siç janë: 5.1 Nëpunësit civilë mund të jenë anëtarë të sindikatave. 5.2 Nëpunësit civilë të punësuar në polici, në shërbimet korrektuese dhe shërbimet emergjente dhe në çfarëdo kategorie të tjera të

Në Kosovë mungon Ligji i Sindikatave, ligj i cili do të mbronte të drejtën legjitime të punonjësve për bashkime sindikale. Në Kosovë nuk ekziston sindikate funksionale e cila është e obliguar të mbrojë të drejtat e punëtoreve.

Edhe pse me ligjet ekzistuese të marrëdhënieve të punës lejohet veprimi sindikal, në praktike situata është tërësisht ndryshe. Në administratën shtetërore punonjësit nuk janë edhe aq të lirë që t’i shprehin pakënaqësitë e tyre për kushtet e punës, sepse shpesh i nënshtrohen presioneve të ndryshme nga udhëheqësit/menaxherët e tyre për largim nga puna apo ndërrim të vendit të punës.

Ndërsa në sektorin privat të punës gjendja është edhe më e keqe, sepse punonjësit janë te privuar pothuajse tërësisht nga e drejta për

82Konventa Ndërkombëtare për të drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore është instrumenti kryesor juridik ndërkombëtar që rregullon cështjet e kësaj lëmie. Nuk është e zbatueshmedrejtpërdrejtë në Kosove dhe poashtu Kosova nuk është palë nënshkruese e kësaj konvente.Sidoqoftë, për shkak të rëndësisë së saj ne do u referohemi dispozitave të saj dhe aplikueshmërisë së tyre në Kosovë. 83 Dispozitat e ligjeve vendore 84 Gjendja reale 85 Rregullorja e UNMIK Nr 2001/36, për Shërbimin Civil të Kosovës që ende vazhdon të mbetet në fuqi në Kosovë edhe pse pritet të zëvendësohet me ligj të ri.

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

55


nëpunësve civilë, shërbimet e të cilëve janë shpallur si qenësore, nuk mund të bëjnë grevë ose të ndërmarrin ndonjë veprim sindikal që do t’i pengonte shërbimet në mënyrë të qenësishme.

organizim sindikal.

Rekomandim:

Që të përmirësohet kjo situatë Kuvendi i Kosovës duhet që sa më parë t’i procedojë ligjin e lartpërmendur në seancat plenare për aprovim.

Neni 10 Shtetet pale ne këtë Konvente pranojnë se: 1. Një mbrojtje dhe një asistence sa me e gjere duhet t'i japin familjes, qe është elementi i natyrshëm dhe themelor i shoqërisë, sidomos për formimin e saj dhe për aq kohe sa ajo ka përgjegjësin për mbajtjen dhe edukimin e fëmijëve ne ngarkim. Martesa duhet te behet me pëlqimin e lire te bashkëshortëve te ardhshëm.

Institucioni i familjes është i rregulluar me Ligjin për Familjen i Kosovës, nr. 2004/32, i cili përcakton se çka është familja, kush e përbën atë dhe format e mbrojtjes, si vijon:

Neni 2

Familja

(1) Familja është bashkësi vitale e prindërve dhe fëmijëve të tyre si dhe personave tjerë në gjini.

(2) Familja është bërthamë natyrore dhe themelore e shoqërisë dhe si e tillë gëzon të drejtën në mbrojtje.

Të gjithë personat gëzojnë trajtim të barabartë të drejtave dhe detyrimeve të parapara me këtë Ligj. Nuk do të ketë diskriminim të drejtpërdrejtë apo të tërthortë ndaj asnjë personi apo personave në bazë të gjinisë, moshës, gjendje martesore, gjuhës, paaftësisë mendore apo fizike, orientimit seksual, përkatësisë apo bindjeve politike, prejardhjes etnike, kombësisë, religjionit apo besimit, racës, prejardhjes shoqërore, pasurisë, lindjes apo gjendjes

Në praktikë nuk hasen situata që tregojnë për moszbatim të këtij Ligji.

Të gjitha situatat problematike që lindnin nga kjo sferë, nuk janë të natyrës ligjore, por janë të natyrës subjektive që krijohen nga vetë subjektet e së drejtës, dhe nuk varen nga mekanizmat shtetëror.

Lidhur me mbrojtjen e familjes nga dhuna, gjykatat në disa raste kanë demonstruar neglizhencë. Edhe pse me dispozitat e rregullores për mbrojtje nga dhuna e cila parasheh që Gjykata do duhej të merrte vendim në kërkesën për urdhër për mbrojtje brenda periudhës kohore në mes 24 orëve dhe 15 ditëve, kemi raste kur qytetarët presin me muaj. Gjatë këtyre muajve ata jetojnë në rrezik, viktima të dhunës derisa Gjykata merr vendim.86

86 Shih ‘rastet B dhe C’, të raportuara tek OJQ CLARD, në fund të tabelës

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


56

tjetër

Neni 7

Format e mbrojtjes

(1) Për realizimin e të drejtave nga marrëdhëniet familjare, nënës dhe fëmijës u sigurohet mbrojtje e posaçme me mjete të mirëqenies sociale.

(2) Fëmijëve pa kujdes prindëror u sigurohet mbrojtja e posaçme përmes formave të mbrojtjes siç janë kujdestaria, strehimi familjar, strehimi rezidencial dhe adoptimi

Gjithashtu Rregullorja Nr. 2003/12, për mbrojtjen kundër dhunës në familje, përfshin dispozita për mbrojtjen e familjes nga dhuna. Në nenin 7 parashihet marrja e vendimit për kërkesën për mbrojtje brenda 15 ditesh, por në raste urgjente brenda 24 orësh.

Neni 13 1. Shtetet pale ne këtë Konvente njohin te drejtën e çdo personi për arsim. Ata janë te një mendimi se arsimi duhet te synoje ne lulëzimin e plotë te personalitetit njerëzor dhe të ndjenjës se dinjitetit dhe te forcoje respektin për te drejtat e njeriut dhe liritë themelore. Ata veç kësaj janë te një mendimi se arsimi duhet te beje qe çdo person te jete ne gjendje te luaje një rol te dobishëm ne një shoqëri te lire, te favorizoje mirëkuptimin, tolerancën dhe miqësinë ndërmjet te gjitha kombeve dhe te gjitha grupeve racore, etnike a

Ligji për arsimin fillor dhe te mesëm87, nr. 2002/2 Neni 3 E drejta për arsim 3.1 Është detyra e përgjithshme e MASHT që, në bazë të dispozitave të këtij Ligji dhe ligjit përkatës, të nxitë arsimimin e njerëzve në Kosovë dhe të kanë një program të përshtatshëm dhe të efektshëm të arsimit fillor dhe të mesëm, të pranueshëm për të gjithë. 3.2 Të gjithë fëmijëve u sigurohet e drejta për arsim. Kjo e drejtë realizohet mbi bazën e parimeve të mëposhtme: Neni 7 Arsimi i detyruar

Në Kosovë, legjislacioni në lidhje me të drejtën e edukimit, qëndron në nivel te kënaqshëm për nga mënyra e rregullimit dhe përcaktimit të të drejtave nga kjo sferë, por në praktikë aplikueshmëria has në vështirësi sidomos tek një numër i fëmijëve të cilët vijnë nga familjet me gjendje jo të mirë materiale, për cka ata janë detyruar të braktisin shkollën, qoftë për shkak te kushteve ekonomike qoftë edhe për shkak të distancës së shkollës nga vendi ku jeton.

Kjo situatë kohëve të fundit është zbutur paksa, përmes

87 Ligjin për Arsimin Fillor dhe të Mesëm i Kosovës i shpallur me Rregulloren e UNMIK Nr. 2002/2

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

57


fetare dhe te ndihmoje zhvillimin e veprimtarive te Kombeve te Bashkuara për ruajtjen e paqes. 2. Shtetet pale ne këtë Konvente pranojnë se për te siguruar ushtrimin e plotë te këtyre te drejtave: a. Arsimi fillor duhet te jete i detyrueshëm dhe falas për te gjithë; b. Arsimi i mesëm, ne format e tij te ndryshme, përfshire arsimin e mesëm teknik e profesional, duhet te behet i përgjithshëm dhe i hapur për te gjithë me te gjitha mjetet e përshtatshme dhe sidomos me vendosjen progresive te ndjekjes falas; c. Arsimi i larte duhet te behet i hapur për te gjithë ne mënyre plotësisht te barabarte, ne funksion te aftësive te secilit, me te gjitha mjetet e përshtatshme dhe sidomos me vendosjen progresive te ndjekjes falas;

7.1 Shkollimi i detyruar fillon me fillimin e vitit shkollor pasi që fëmija t”i mbushë gjashtë (6) vjet (mosha minimale e arsimit të obliguar. 7.2 Shkollimi i detyruar mbaron me përfundimin e vitit të nëntë të shkollimit nga data e regjistrimit në arsimin fillor ose në datën kur nxënësi i mbush 15 vjet, varësisht se cila nga këto përputhet. Ligji për Arsimin e Larte ne Kosove88 Neni 3 Mundësitë për të ndjekur studimet e larta 3.1 Arsimi i lartë i cili kryhet nga bartësit e licencuar të arsimit të lartë në Kosovë do të jetë i mundshëm për të gjithë personat në territorin e Kosovës, ose nëpërmjet mësimit në distancë brenda ose jashtë territorit të Kosovës në çfarëdo vendi, pa asnjë lloj diskriminimi të drejtpërdrejtë ose indirekt për ndonjë arsye reale apo të supozuar që ka lidhje me gjininë, racën, orientimin seksuale, dëmtime fizike ose të një lloji tjetër, gjendjen civile, ngjyrën, fenë, opinionet politike apo të tjera, origjinën kombëtare, etnike apo sociale, përkatësinë ndaj një komuniteti kombëtar, pronësinë, vendlindjen apo ndonjë status tjetër. 3.2 Nuk do të ketë kufizim moshe për t’u regjistruar apo për të marrë kualifikim të arsimit të lartë në Kosovë.

aplikimit të politikave të shpërndarjes falas të teksteve shkollore (ashtu sic e parasheh Ligji për Arsimin fillor dhe të mesëm në Kosovë).

Por një situatë e cila e vështirëson procesin e mirëfillte shkollor, është mungesa e stafit pedagogjik dhe të psikologut, të cilët do të ndihmonin shumë nxënësit të cilët përfshihen në probleme të ndryshme dhe të cilat probleme shkaktojnë ndjekjen jo të rregulltë të mësimit.

Probleme të theksuara janë edhe në sferën e shkollimit të lartë universitar, sidomos në të drejtën e pakicave për qasje në këtë nivel të edukimit. Edhe pse ligji ua njeh ketë të drejte, në praktike kjo nuk realizohet për shkaqe politike por edhe të tjera.

Rekomandim:

Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë duhet të sjell vendim me të cilin kthen nëpër shkolla pedagogët dhe psikologët, me qëllim që të përmirësojnë situatën e lartpërmendur.

Një nga problematikat në sferën e arsimit të lartë universitar, është edhe ekzistenca e Universitetit serb në Mitrovicën Veriore, i cili funksionon paralelisht me Institucionet e arsimit të lartë në Kosovë, por i cili nuk funksionon konform ligjit të

88 Ligji për Arsimin e Lartë në Kosovë rregullon mundësitë, kushtet dhe proçesin që lidhet me këtë kategori të arsimimit në Kosovë

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


58

Kosovës për Arsimin e Larte, prandaj duke marr parasysh këtë situatë, rekomandohet që Qeveria e Kosovës të bëjë integrimin e këtij Universiteti me institucionet e rregullta universitare të Kosovës.

Neni 15 1. Shtetet palë në këtë Konventë i njohin secilit të drejtën:

(a) Të marrë pjesë në jetën kulturore;

(b) Të përfitojë nga progresi shkencor dhe nga aplikimet e tij;

(c) Të përfitojë nga mbrojtja e interesave morale e materiale që burojnë nga çdo prodhim shkencor, letrar ose artistik autori i të cilit është ai vetë. 4. Shtetet palë në këtë Pakt njohin dobitë që duhet të vijnë nga inkurajimi dhe zhvillimi i bashkëpunimit dhe i kontakteve ndërkombëtare në fushën e shkencës dhe të cultures.

Kushtetuta e Kosovës parasheh:

Neni 48

Liria e Artit dhe e Shkencës

1. Liria e krijimtarisë artistike dhe shkencore është e garantuar.

2. Liria akademike është e garantuar Ligji mbi të drejtën e autorit dhe të drejta të tjera të përafërta89, nr. 2004/45 Neni 5 Dispozita të përgjithshme Autorët e veprave në lëmin e letërsisë, shkencës dhe të artit gëzojnë mbrojtjen lidhur me veprat e veta dhe shfrytëzimin e tyre, në përputhje me këtë ligj. Neni 19 E drejta e respektimit të integritetit të veprës Autori ka të drejtë ekskluzive të kundërshtojë çfarëdo deformimi, gjymtimi apo shfrytëzimi të veprës, nëse me këtë mund të fyhet nderi dhe fama krijuese e tij.

E drejta e autorit është e garantuar me Kushtetutë dhe Ligj të veçantë, dhe ky rregullim ligjor është në nivel të kënaqshëm.

Por në praktikë autorët të cilëve u vjedhin veprat e tyre, pra bëhen plagjiatura, për realizimin e të drejtave të tyre ashtu sic ua garanton Ligji, u drejtohen Gjykatave kompetente, por gjykatat nuk janë azhure në procedimin e këtyre lëndëve, dhe këto lëndë nëpër gjykata po stërzgjaten sa që autorët po humbin vetëbesimin se mund t’i realizojnë të drejtat e veta autoriale, dhe shpeshherë kjo i detyron ata që të heshtin edhe përkundër asaj që u dëmtohet e drejta e tyre për të krijuar diçka artistike, me anë të plagjiaturës, duke e dëmtuar njëkohësisht kështu edhe artin në përgjithësi në Kosovë.

89 Ligji për të drejtën e autorit dhe të drejta të tjera të përafërta, i shpallur me Rregulloren e UNMIK Nr. 2004/45

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë

59


Përshkrimi i rastit B: Legjislacioni i aplikueshëm vendor: Regulation Nr. 2003/12, per mbrojtjen e dhunës në familje N.M. ka deponuar një kërkese për urdhër mbrojtje në Gjykatën Komunale me 14Gusht 2009. Gjykata nuk ka marrur ndonjë vendim, edhepse Rregullorja Nr 2003/12parasheh që vendimi duhet të merret brenda 15 ditësh. Me 17 Dhjetor 2009 ajo deponoj një letër urgjente në gjykatë, por në Janar (në kohen kur po e hartojmë këtëraport) ende nuk kemi ndonjë vendim të dhënë. Përshkrimi i rastit C: Legjislacioni i aplikueshëm vendor: Rregullorja Nr. 2003/12, për mbrojtjen e dhunës në familje Sh.S. është grua mbi 60 vjeqare. Ajo ka deponuar një kërkese për mbrojtje me 26Gusht 2009. Ajo deponoj edhe një letër urgjente me 2 tetor 2009, pasi që nuk ishtenxjerrur ndonjë vendim nga Gjykata. Sikurse për rastin e N.M., në janar gjykata ende nuk ka dhënë ndonjë vendim. Në shumë raste, ligji për mbrojtjen nga dhuna në familje nuk është duke ofruarmbrojtje për njerëzit në praktikë, për shkak të procedurave të ngadalshme tëgjykatave. Në CLARD janë raportuar disa raste të lenjes së njerëzve në dhunën në familje. Kreu IV Përfundime dhe rekomandime Siç shihet nga sa u tha më sipër fusha e të drejtave ekonomike, sociale dhe kulturorenë Kosovë vazhdon të mbetet problematike. Analiza e përgjithshme tregon se në fakt është bërë përpjekje për të shënuar progres në këtë drejtim porse përpjekjet ederitashme rezultojnë si jo të mjaftueshme. Institute të ndryshme juridike janë rregulluar pjesërisht përmes ligjeve të brendshme ndërkohe që edhe ato dispozita nuk zbatohet tërësisht në praktike. Dy instrumentet juridike ndërkombëtare kryesore ngakjo fushë Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturoredhe Karta Sociale Evropiane ende nuk janë ratifikuar dhe si rrjedhojë ende mbeten tëpazbatueshme në Kosovë. Poashtu, edhe instrumente tjera juridike vendore mbetenpeng i zbatimit të plotë si Kontrata kolektive dhe Ligji i Ri i punës të cilat vazhdojnë tëmos jenë të zbatueshme për shkak të kostos së lartë dhe të cilat në masë të madhe afektojnë negativisht në mbrojtjen rrespektivisht promovimin e këtyre të drejtave. Aspektet praktike të këtij punimi sjellin përfundimet që ka pengesa dhe mangësi serioze në aspektin e zbatimit të dispozitave ligjore nga kjo fushë. Edhe pse jo efikasiteti në zbatimin e normave juridike në fuqi ka qenë dhe mbetet problematikë kjo pengesë nuk është tipike për këtë kategori të drejtash ndonëse ky fenomen përcjelledhe çeshtjet tjera dhe shumicën e fushave në Kosovë. Ceshtja e privatizimit dhekalimi nga një fazë e ekonomisë në tjetrën shënon poashtu konfuzion dhe probleme

Stu

dim

për

të D

rejta

t Eko

nom

ike

dhe

Soc

iale

në

Kos

ovë


60

tjera të cilat jo rrallë herë përcillen edhe me shkelje të të drejtave ekonomike, sociale dhe kulturore. Kjo mbase për dy arsye kryesore:

- Kompanitë e privatizuara janë më tepër të interesuara për përfitime sa më tëmëdha nga ky proces sesa të themelojnë mekanizma adekuatë për mbrojtjene të drejtave dhe obligimeve të punësuarve të tyre,

- Mosnjohja dhe respektimi joadekuat i të drejtës së punëtorëve, arsimor, shëndetësor, social dhe kategori tjera për t’u organizuar dhe funksionuarpërmes sindikatave të cilat qëllim të tyre final do kishin mbrojtjen dhepromovimin e të drejtave të tyre.

Sidoqoftë, është krejtësisht e qartë që situata e tille nuk është e qëndrueshme dheshihet, të paktën në aspektin deklarativ, vullneti për të sjellur ndryshime pozitive. Kjo mbase do duhej të ndodhte në moment sa më të shpejt të mundshëm në mënyre qëtë respektoheshin këto kategori specifike dhe shumë të dobishme të të drejtave tënjeriut. Institucionet shtetërore do të duhej të ishin të vendosura në promovimin dhe zbatimin në Kosovë të instrumenteve juridike ndërkombëtare si në vijim:

- Konventa Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore, dhe

- Karta Sociale Evropiane,

- Mbi të gjitha do duhej siguruar një kontroll më efikas i zbatimit të normave juridike në fuqi, me theks të posaçëm atyre me karakter ekonomik, social dhe kulturorë.

Ratifikimi i këtyre dy mekanizmave juridik ndërkombëtar dhe hyrja e tyre në fuqi nëKosovë dhe një kontroll me efikas i zbatimit të tyre dhe normave tjera juridike nëKosovë padyshim do sillte një situatë dukshëm më të mirë dhe do kontribuonte për standardin më të lartë dhe forcimin e stabilitetit dhe paqes në Kosovë.

61

Bibliografi a

Libra dhe artikuj

1. Henry J. Steiner and Philip Alston, “International Human Rights in Context of Law, Politics and Morals”. Clarendon Press – Oxford 1996.

2. Artikull i publikuar ne gazetën “Express“, date 21 qershor 2008 qe trajton heshtjet e ligjit te punës dhe aspekte te tjera te punësimit

3. Konference shtypi e BSPK – se, date 17 prill 2008 për nevojën e hartimit dhe miratimit te ligjeve nga fusha e punës dhe punësimit ne Kosove.

4. Material nga punëtoria “Ndërtimi i Shërbimit Civil Profesional ne Kosove”. 26 – 27 qershor 2008 ne kontekst te kornizës aktuale ligjore për shërbimin civil ne Republikën e Kosoves. Prishtine 2008.

Konventa

5. Karta Sociale Evropiane, 1966.6. Konventa Ndërkombëtare për te Drejta Ekonomike, Sociale dhe Kulturore,

1966.7. Konventa për Orarin e Punës, 1930. 8. Konventa për Promovimin e Punësimit dhe Mbrojtjen nga Papunësia, 1988.9. Konventa për Punën e Natës, 1990.10. Konventa për për lirinë sindikale dhe mbrojtjen e te drejtës sindikale Nr 87.11. Konventa për te drejtën e organizimit te negociatave kolektive, Nr. 98.12. Rezoluta për miratimin e Deklaratës se Mileniumit, Parlamenti i Kosoves,

date: 17. 10. 2008

Kushtetuta

13. Kushtetuta e Republikës se Kosoves.14. Korniza Kushtetuese për Vetëqeverisjen e Institucioneve te Përkohshme ne

Kosove.

Ligje

15. Rregullorja e UNMIK Nr 1999/1, për Ligjin e Aplikueshëm ne Kosove.16. Rregullorja e UNMIK Nr 1999/24, për Ligjin e Aplikueshëm ne Kosove.17. Rregullorja e UNMIK Nr 2000/59, për Ligjin e Aplikueshëm ne Kosove.18. Rregullorja e UNMIK Nr 2001/27, për Ligjin Themelor te Punës ne Kosove.19. Rregullorja e UNMIK Nr 2001/35, për Pensionet ne Kosove.20. Rregullorja e UNMIK Nr 2001/36, për shërbimin Civil ne Kosove.

62

21. Rregullorja e UNMIK Nr 2002/2, për Arsimin Fillor dhe te Mesëm ne Kosove.22. Rregullorja e UNMIK Nr 2002/3, për Ligjin për Arsimin e Larte ne Kosove te

shpallur me Rregulloren e UNMIK Nr. 2003/14. 23. Rregullorja e UNMIK Nr. 2003/5, për Ligjin e Kosoves për Mbrojtjen e

Skemave Sociale.24. Rregullorja e UNMIK Nr 2003/13, për “Te drejtat e punëtoreve”.25. Rregullorja e UNMIK Nr.2003/19, për Sigurinë e Kushteve ne Pune, Mbrojtjen

e Shëndetit te Punësuarve dhe Ambientit ne Kosove. 26. Rregullorja e UNMIK Nr 2004/2, për Ligjin për Barazi Gjinore ne Kosove. 27. Rregullorja e UNMIK Nr 2004/4, për Ligjin e Shendetesise se Kosoves.28. Rregullorja e UNMIK Nr 2005/46, për Ligjin për Shërbimet Sociale dhe

Familjare ne Kosove, Nr 02/L-17. 29. Rregullorja e UNMIK Nr. 2006/7, për Ligjin për Familjen te Kosoves. 30. Rregullorja e UNMIK Nr 2006/46, për Ligjin për te Drejtën e Autorit dhe te

drejta tjera te përafërta te Kosoves.31. Ligji i Kosoves për Aftësimi, Riaftësimi Profesional dhe Punësimi i Personave

me Aftësi te Kufi zuar Nr 03/L-01932. Ligji i Kosoves për Vetëqeverisje Lokale 2008 – 03 - L040,

Akte nënligjore

33. Udhëzimi Administrative 2003/02 për implementimin e Rregullores 2001/3634. Urdhëresa Administrative Nr. 2005/12,35. Udhëzimi Administrative Nr 2007/11 i Ministrisë se Punës dhe Mirëqenies

Sociale me te cilin u vendos rritja e pensioneve për kategori te caktuara te qytetareve.

36. Vendim i Qeverise 13/2007,

Raporte

37. Raporti Vjetor për vitin 2009 për Inspektoratin e Punës se Kosoves.38. Raporti Vjetor për vitin 2008 i Këshillit te Pavarur Mbikëqyrës te Kosoves ne

http://www.ks-gov.net/kpmk/english/publications.htm39. Puna e fëmijëve ne Kosove – Një studime për punën e fëmijëve, Raport

i UNICEF-it, 2004 ne http://www.unicef.org/kosovo/kosovo_media_pub_prot.008.04.pdf

Burime tjera

40. Kontrata e Përgjithshme Kolektive, 200541. Baza e te dhënave te CLARD Kosova – Rastet konkrete.

ZAŠTITA PRAVA NA KOSOVU (1)

1 Sve reference vezane za Kosovo, vezane za teritoruju, institucije ili stanovništvo u ovom tekstu shvatiće

se u potpunosti u skladu sa Rezolucijom Saveta Bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244 i bez prejudiciranja

statusa Kosova

Mart 2010

Mišljenja izražena u ovom radu su odgovornost autora i ne odražavaju nužno zvaničnu politiku MPDLa

Mirvete BytyqiCLARD Kosovo pravna savjetnica

Autor:Afrim Hoti

Ekspert za socio-ekonomska pitanja

Saradnici:Arbane Shala-Rama

CLARD Kosovo pravna savjetnica

Dva pravna istraživanja o proceni razine usklađenosti domaćih zakonodavstava i prakse sa važećim međunarodnim standardima

Predgovor Ova publikacija smatra e se kao sredstvo za zastupanje i unapre enje pristupa ekonomskih i socijalnih prava za podizanje svesti civilnog društva i centralnih/ lokalnih institucija o potrebi za odgovaraju im zakonodavnim okvirom koji garantujeadekvatan razvoj i zaštitu osnovnih prava u Kosovu. Predstavljene pravne studije su razra ene pod okvirom projekta "Pristuppravima rada na Balkanu iz regionalne perspektive" i "Restitucija prava za izgradnju mira na Balkanu", finansirane od strane Uvažene Advokatske Komore Madrida iAgencije za me unarodnu saradnju i razvoj Kraljevine Španije. Sredstva za obja-vljivanje i prezentaciju su obezbe ena i od Univerziteta u Kantabriji (Španija) ipredstavljaju dragocen doprinos ove renomirane akademske institucije Kao dodatak ove publikacije, oba projekta sadrže aktivnosti vezane za pružanje usluga primarne i sekundarne besplatne pravne pomo i za ugroženegra ane u cilju olakšavanja njihovog pristupa pravdi sa posebnim akcentom na pravaekonomske i socijalne prirode. Pomenute usluge se pružaju u okviru projekta"Poboljšanje ekonomskih i socijalnih kapaciteta i ja anje produktivne mreže i uklju e-nje na tržište rada, a naro ito ugroženim kategorijama", koji finansira Agencija zame unarodnu saradnju i razvoj Kraljevine Španije, a sprovodi MPDL - Pokret za mir preko svog lokalnog partnera NVO Centar za pravnu pomo i regionalni razvoj(CLARD) na Kosovu. Ocenu nivoa uskla enosti doma eg zakonodavstva Kosova u praksi savaže im me unarodnim standardima koje se odnose na obe pravne studije uradio jeg-din Afrim Hoti - ekspert za ekonomska i socijalna prava, uz pomo gospo e Arbane Šalja i gospo e Mirvete Biti i, pravnih savetnica CLARD-a na Kosovu. Koriste i komparativni pristup, autor je bio svestan dubine i širine prepreka sa kojima se suo avaju oni koji ne uživaju pun pristup ekonomskim i socijalnim pravimasa ciljem da se istaknu nedostaci zakonodavnog okvira i predlože odgovaraju epreporuke. Predstavljena publikacija se odnosi na nacionalne i me unarodne organi-zacije, istraživa e, pravne profesionalce, sindikate i javnu vlast. Studija može tako e biti od interesa za javnost, zbog injenice da ona omogu ava razvoj kompletne sliketrenutne pravne situacije na Kosovu u pogledu rada i društveno-ekonomskih prava.

Mikel Cordoba Gavin MPDL Šef misije za Jugoistočnu Evropu

Delphine LiegeoisCLARD Izvršni Direktor

Sadržaj:

Kratak pregled 7

Studija o radnim pravima na KosovuUvod 11Poglavlje I 13

1. Trenutno stanje radnog zakonodavstva na Kosovu 132. Radno zakonodavstvo na Kosovu 143. Izazovi 154. Perspektiva 16

Poglavlje II 17Kompleksnost zakona / Primenjeni zakon na Kosovu 17

Poglavlje III 19Međunarodni mehanizmi i njihova primena na Kosovu 19

1. Evrposka socijalna povelja 192. Međunarodna konvencija o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima 233. Povelja Međunarodne organizacije rada (MORa) 25

a. Konvencija o radnom vremenu, 1930 25b. Konvencija o promociji zapošljavanja i zaštiti od nezaposlenosti, 1988 26c. Konvencija o noćnom radu, 1990 26d. Konvencija o slobodi udruživanja i zaštiti prava na organizovanje, 1948 27e. Konvencija o pravu na sindikalno udruživanje i kolektivno pregovaranje, 1949 29

Poglavlje IV 30Zaključci i preporuke 30

Studija o socijalno-ekonomskim pravima na KosovuUvod 35Poglavlje I 37

1. Ekonomska, socijalna i kulturna prava kao preduslov za izgradnju mira 372. Ekonomska, socijalna i kulturna prava na Kosovu 373. Kosovo pod međunarodnom administracijom 384. Kosovo posle statusa 38

Poglavlje II 39Pravna osnova, primenjivost i kompleksnost 39

Poglavlje III 41Praktični aspekti za primenjivanje međunarodnih mehanizama na Kosovu 41

a. Evropska socijalna povelja 41b. Međunarodna konvencija za ekonomska, socijalna i kulturna prava 50

Poglavlje IV 55Zaključci i preporuke 55

Bibliografi ja 56

7

Kratak pregled

Radna, ekonomska, socijalna i kulturna prava su kategorije prava koje semoraju rešavati kolektivno. Ova prava su imala važnu ulogu kroz istoriju i nastavljajuda igraju zna ajnu ulogu i danas. Iako su važna za sve zemlje, važnost ovih prava posebno je istaknuta u zemljama u tranziciji. Osvrt na ove dve kategorije prava imaposeban zna aj posle statusne godine na Kosovu. Karakteristika ovih godina je i-njenica da su politi ka pitanja kao nacionalni prioritet prevazi ene i na njihovo mestou dnevnom redu su postavljena pitanja ekonomske prirode i aspekti rada.

Sprovo enje ovih prava ne zavisi u potpunosti od države, pošto do neke meresprovo enje je odre eno trenutnim ekonomskim i politi kim tokovima, kao i oko-lnostima u drugim zemljama. Me unarodni mehanizmi moraju da stave poseban naglasak na poštivanje ovih kategorija prava. Na žalost na Kosovu, odgovaraju i me-

unarodni mehanizmi, koji e osigurati adekvatnu implementaciju tih prava, još nisu ratifikovani.

Ove dve studije tretiraju aspekte rada, kao i aspekte ekonomskih, socijalnih ikulturnih prava na Kosovu. To su dve kategorije prava koja i dalje ostaju "nepokrivena" u post-konfliktnom Kosovu. Evropska socijalna povelja i Me unarodni pakto ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima, i dalje se ne primenjuju na Kosovu, jer nisu uvršteni u važe i zakonu na Kosovu tokom uprave Ujedinjenih nacija na Kosovu,niti od institucija koje su osnovane njenim Ustavom od 15. juna 2008. Ovo ni na koji na in ne doprinosi demokratiji i ekonomskom razvoju, jer i dalje nije obezbe enoadekvatno tretiranje prava radnika i uslova za njihov normalan rad.

Na nivou zemlje, postoje pozitivni znaci od doma ih institucija da se krenenapred, ali ostaje mnogo da se uradi. Prvo, javne institucije bi trebalo da ubrzaju svojekorake u popunjavanju pravne strukture u pogledu usvajanja zakona i njihove izmene i dopune u odnosu na aktualne promene i drugo, da uspostavi odgovaraju emehanizme za nadzor i poštovanje sprovo enje ovih zakona i ostalih podzakonskihakata, kao garancija punog poštovanja ovih prava. Ozbiljniji i adekvatniji pristup odgovaraju ih državnih institucija na Kosovu, mogu stvoriti bolje i pogodne uslove zapoštovanje ovih prava na nivou sli nim sa drugim zemljama potpisnicama navedenihakata i u dugoro noj perspektivi, u potpunom skladu sa odredbama relevantnihme unarodnih instrumenata koji regulišu pitanja iz ove oblasti.

S jedne strane, državne institucije moraju da se ubrza proces završetkazakonske strukture u odnosu na donošenje zakona i njihove izmene i dopune sledeinjeni ne promene. S druge strane, oni moraju da stvore adekvatne mehanizme da

nadgledaju i posmatraju sprovo enje ovih zakona i drugih podzakonskih akata u ciljugarantovanja punog poštovanja ovih prava.

Oba istraživanja predstavljaju jednu sveobuhvatnu analizu razli itih releva-ntnih aspekata doma eg zakonodavstva u praksi. Imaju i u vidu klju ni zna aj ove

oblasti prava i razvoj društva i stvaranje socijalnog blagostanja dok poseban naglasakje stavljen na potrebu i podizanje svesti u javnost i snažnu posve enost državnihorgana

Afrim Hoti Ekspert za socio-ekonomska pitanja

RADNA PRAVA NA KOSOVU

11

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

Radna prava na Kosovu

Uvod

Pravo na rad na Kosovu odnosno izveštaji iz ove oblasti prava nisu neštonovo, i nije polje koje nije i ranije pravno regulisano. Naprotiv, navedena oblast je uživala veoma dobar pravni tretman na Kosovu u vreme kad je Kosovo bilo podjugoslovenskom upravom i nadalje. Me utim, este ustavne i politi ke promene sukao posledicu proizvele promene stanja u sferi rada. Imaju i u vidu ustavno-pravnepromene na Kosovu u poslednjim decenijama kao i injenicu da Kosovo u svim ovim poredcima imala kapacitete za izradu zakona, onda je sasvim jasno da pomenutopitanje kao i mnoga druga pitanja, su bila subjekt uplitanja i su eljavanja pravnihnormi. Kao rezultat svih ovih dešavanja na Kosovu danas ima raznih zakona,izra enih u odre enim vremenskim periodima, koji pokušavaju da pokriju opšteaspekte prava na rad.

Ovim nau nim i prakti nim istraživanjem pokuša e se da se ispita ova oblastprava na Kosovu. Štaviše, osim ovog istraživanja pokuša e se koliko je mogu e da seobelodani opšta situacija rada na Kosovu sa svim nedostacima za sprovo enjezakona i njegovo efikasno sprovo enje i funkcionisanje u ovoj oblasti. U prvompoglavlju ovog istraživanja e se razmotriti opšte stanje u sferi rada na Kosovu, sa posebnim osvrtom na pravna osnova po ovom pitanju. Postoje i zakon na osnovukojeg se bazira i funkcioniše radno pravo kao i perspektive i izazovi razvoja ovog poljabi e predmet razmatranja u prvom poglavlju.

Pitanje pravne strukture i primenjivog zakona na Kosovu ostaje kompleksna, zbog injenice da trenutna zakonodavna situacija na Kosovu i dalje omogu ava daostaju na snazi razli iti zakoni iz bivše Jugoslavije, zakoni Kosova pod admini-stracijom jugoslovenske federacije koji zajedno sa uredbama UNMIK-a i zakonima doneti od strane kosovskih institucija, pre i posle statusa, još više komplikuju i onakosloženu situaciju. Ova zakonska struktura ne obezbe uje efikasnost sprovo enje za-kona u oblasti rada iz razloga što može imati dvostruku ulogu, s jedne strane stvarapravni vakum, a sa druge dupliciranje pravnih normi. Sva ova pitanja e se razjasniti udrugom poglavlju.

Tre e poglavlje ovog istraživanja e se fokusirati na prakti nu stranu rada u smislu prezentovanja stavova me unarodnih konvencija / mehanizama i njihove prim-ene na Kosovu. Ovaj deo istraživanja e govoriti o nekim od glavnih me unarodnihpravnih institucija u oblasti rada u kontekstu uskla enosti sa lokalnim odredbama i nji-hove prakti ne primene na Kosovu.

etvrti i poslednji deo e sumirati i prezentovati opšte zaklju ke istraživa kog rada kao i preporuke koje e se obratiti itaocu bilo kao deo javnih institucija, ili civiln-og društva.

Tokom rada u ovom istraživanju su upotrebljeni nau ni i prakti ni izvori. Poštoovaj nau no istraživa ki rad ima za cilj uglavnom da navede prakti nu stranusprovo enja zakonskih odredbi, primorani smo da upotrebimo razli ite pravne aktekao izvore za obelodanjenje ovog rada. Na ovaj na in kao izvore smo koristili razneme unarodne konvencije, Ustav Kosova i druge zakone. Internet i razne informacije izmedija su tako e bili izvor našeg rada.

13

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


Poglavlje I 1. Trenutno stanje radnog zakonodavstva na Kosovu

Ekonomska i socijalna sigurnost predstavlja važan aspekt ljudske bezbedno-sti. U tom pogledu Pravo na rad i prava u toku rada igraju veoma važnu ulogu zapostizanje ljudske bezbednosti. Ljudi bez pristupa na rad, ili zavise od socijalne pomo i ili nemaju nikakvu perspektivu. Pravo na rad kao jedan od standarda zaštite ljudskih prava prevazilazi zaštitu opstanaka zbog toga što zadovoljenje osnovne potrebe opstanka nije dovoljna za pove anje ljudske bezbednosti. Prava radnika obezbe uju odgovaraju e uslove za rad i zaštitu protiv diskriminacije i eksploatacije na radnom mestu. Rad mora ne samo da obezbedi blagostanje, ali ima veze i saodnosima i u eš em u društvu. Ovo je vrlo blisko povezano sa samoopredeljenjem, samopo-štovanjem, samorealizacijom i od ovog proizlazi da je povezano i sa ljuds-kim dostojanstvom. Pored toga može da uti e i na li nu nesigurnost, opasnost, nezdrave i nepravedne uslove.

Nezaposlenost ima tendenciju izazivanja nereda i na taj na in stvaraneizvesnost i nestabilnost u društvu. Uloga socijalne pravde i dobri uslovi rada su oslonac ka miru i razvoju, tako da ovu injenicu ne treba potceniti. Priznavanje injenice da pogodan posao je preduslov za ljudsko dostojanstvo u ve ini slu ajeva je

rezultat borbe radnika za svoja prava. ak i ako se osvrnemo u istorijskom kontekstu, posao je oduvek bio temelj i koren pokreta za ljudska prava, a posebno imaju i u viduinjenicu da ovo pravo proizilazi iz Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima. Kao

takva, ona bi trebala da bude organizovana, jer organizacija stvara neophodne preduslove za pregovore isplata, naknada i uslova rada . Kao što je re eno i na Forumu Rada za Globalnu Ekonomiju "kao jedan demokratski aspekt masovneorganizacije radnika, rad je u obavezi da glasno govori u vreme lokalnih i me u-narodnih kriza. Na osnovu onog što rad predstavlja, mora se smatrati kao važanpokazatelj kvaliteta rada i rukovodstva. Ali, realno gledano može se zaklju iti da ovonije bilo niti e biti lak zadatak da se sprovede. Štaviše ovo je bilo i ostaje i dalje"konfliktna ta ka" izme u poslodavaca i zaposlenih, prvi pokušavaju i da što višezaobilazi ove norme, nasuprot drugog koji se neprekidno bori da obezbedi svoja pravai da preko njih obezbedi zaslužnu poziciju i pre svega dostojanstvo i ljudski tretman.Ovo se ne dešava u velikoj meri u zemljama sa naprednim demokratskim sistemima,ali je tipi no za zemlje u tranziciji i one koje se ve smatraju zemljama tre eg sveta.

U kontekstu situacije zapošljavanja na Kosovu, možemo spomenuti injenicuda je stanje prava radnika koji rade u dva sektora, javni i privatni sektor, nisu naprihvatljivom nivou kao što je predvi eno me unarodnim konvencijama i standardima.Situacija zaposlenih u privatnom sektoru je teža, u pore enju sa situacijom zaposlenihu javnom sektoru, u smislu nedostatka osnovnih radnih prava. Radnici privatnog sektora, su deo neformalne privrede, rada na crno i ošte eni estim fiskalnim utajama. Ve ina njih rade bez ugovora, rade duže nego što je odre eno, bez prava nakoriš enje dnevnog odmora i hrane, bez prava na nedeljni odmor, godišnji odmor, bez dodatne nadoknade za prekovremeni rad, bez osiguranja, bez zaštitne opreme i bez drugih osnovnih prava koja proisti u iz me unarodnih i doma ih pravnih

14

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


instrumenata, itd. Prema godišnjem izveštaju Inspektorata rada u 2009, od 22.246 zaposlenih u javnom i privatnom sektoru u 1.659 slu ajeva radnici nisu imali nikakavugovor o radnom odnosu1. Izraženo po broju preduze a može se videti da 202 preduze a nisu uopšte osnivali radne odnose putem ugovora2. Za Kosovo i za njenu realnost ovoj problem je još evidentniji kad se pogleda vremeod kada je po eo proces privatizacije društvenih preduze a, ovo je otvorilo put i mogu nosti za zloupotrebu, kršenje prava i veliku neizvesnost za radnike ovihpreduze a u smislu ispunjavanja njihovih prava. Tok ovog procesa je dokazao idokazuje da kao i u drugim slu ajevima, radnici i dalje nastavljaju biti žrtve. Kao što je gore navedeno, opšta ocena je da proces privatizacije nije postigaoo ekivane efekte u smislu stvaranja novih radnih mesta, ve je broj nezaposlenih pove an, pove ala se mogu nost zlostavljanja i zloupotrebe prava radnika. Tokom ovog procesa nailazimo na kršenje prava radnika, kao što su kašnjenja u otpla ivanju20%3 kompenzacije, manipulacija listama radnika, kašnjenja u isplatama dugova -plata radnika za njihov dugogodišnji rad i tako dalje. Ova nimalo povoljna situacija u oblasti radnih prava i radnih odnosa dolazi kao rezultat nedostatka jedinstvenog zakona4 koji bi regulisao gore navedena pitanja. Me utim, nakon posleratnog perioda i vreme tranzicije, radni odnos se uspostavio na osnovu jednog starog radnog zakonao radu, uredbe koja su izdate od strane misije Ujedinjenih nacija5, starih zakona bivše - Jugoslavije, i zakona koje donela Skupština Kosova tokom uprave misije Ujedinjenih nacija. Ovo zakonodavstvo, iako je manjkavo u sadržaju prava i delimi no sprovo en,ali kao takav imao pozitivan uticaj u kreiranju novih radnih odnosa za radnike idelimi no je izbegavao haoti nu situaciju, mada ne u željenom nivo. 2. Radno zakonodavstvo na Kosovu

Kao što je gore navedeno, situacija u oblasti rada na Kosovu je bila i ostala

kompleksna i to iz dva razloga: Prvi razlog je injenica nepostojanja jednog jedinstve-nog zakona koji reguliše pravna pitanja o radu, i drugi razlog je pitanje složenostiprimene odredbi iz ove oblasti što u velikoj meri onemogu ava odstupanje od uple-tanja i konfuzije normi kao i pravne nesigurnosti. U svakom slu aju, pravo na rad naKosovu zasniva se na zakonskim odredbama kao što su:

• Uredba UNMIK br. 2001/27 o Osnovnom zakonu o radu na Kosovu, kojim se reguliše zapošljavanje i radni odnosi u okviru kojih se obavlja rad i usluge na Kosovu, uredba koja je vrlo manjkava u njenom sadržaju u smislu prava radnika i obaveze poslodavaca.

1 Inspektorat rada Kosova, Godišnji izvještaj za 2009.godinu 2 Isti izveštaj, godišnji izvještaj 3 Pitanje isplate 20% osim kao proceduralni problem sada je postao i politi ki problem, pogotovu u kontektstu menjanja uprave AKM/AKP kao i njihove strategije o daljem procesu privatizacije na Kosovu. 4 lanak iz asopisa “Express”, od 21.juna 2008.godine, koji tretira pitanja radnog prava na Kosovu i pitanja koja se ti u izvještaja radnog prava. 5 UNMIK

15

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


• Uredba UNMIK br. 2001/36 o Javnoj službi Kosova, koja reguliše radne odnose javnih službenika (tj. svih zaposlenih koji su pla eni od strane KBK6).

• Opšti kolektivni ugovor potpisan 2005. god. Opšti kolektivni ugovor, koji je

potpisan pre oko etiri godine od strane vlade, predstavnika poslodavaca i radnika, i dalje ostaje neprimenjen. Iako je postignut uz saglasnost svih strana uklju enih u socijalnom savetu, sporazum nikad nije dobio politi ku podršku, dakle, ostaje samo na papiru.

• Zakon o zaštiti na radu, zaštitu zdravlja i radne sredine zaposlenih, Uredbe UNMIK-a br. 2003/19 u cilju spre avanja povrede na radu, profesionalne bolesti na radnom mestu i zaštiti radne sredine

• Zakon o radu Inspektorata, br. 03/L-017, koji reguliše pitanje rada Inspektorata, nadgleda primenu zakonskih propisa i zakonodavstva u oblasti rada, na sveobuhvatan na in uklju uju i radni odnos, zaštitu na radu, zaštitu zdravlja i radne sredine zaposlenih.

• Zakon za obuku, i profesionalnu rehabilitaciju i zapošljenja osoba sa ograni enim sposobnostima br. 03/L-019 kojim se reguliše i definišu prava, uslovi, na in obuke, profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje osoba sa ograni enim sposobnostima, za njihovu integraciju na otvorenom tržištu rada pod opštim i specifi nim uslovima odre eni važe im zakonskim propisima.

Gore navedeni pravni akti predstavljaju deo pravnog okvira za regulisanje radnogodnosa na Kosovu7. Normalno, ovo su neke radnje koje se smatraju glavnim u ovojoblasti, ali pomenuta oblast ne ograni ava se samo u navedene akte. Stoga, uzimaju i u obzir postoje e osnovne zakone i odgovaraju e mehanizme i njihovu efikasnost za realizaciju, kao i spremnost za donošenje odluka državnih struktura dase ide napred u sferi stvaranja novih zakonskih akata8, indikatori pokazuju pozitivnetrendove ka implementaciji prava zaposlenih.

3. Izazovi Radno zakonodavstvo i njeno opšte stanje se odre uje ali se ne ograni ava u potpu-nosti u postojanje pravnih akata. Kao faktori koji uti u i reflektuju pozitivno i negativnou radu i u radno zakonodavstvo mogu se pomenuti:

- Nedostatak nekih akata i relevantnih instrumenata rada kao i njihovu efikas-nost i funkcionalnost, stvaraju mogu ost kršenja prava radnika i manipulaciju njihovihprava od strane poslodavaca.

6 Konsolidovani Budžet Kosova 7 ima i drugih akata koji na direktan ili indirektan na in sadrže odre ene odredbe iz sfere rada na Kosovu. 8 Zakonodavna strategija u tri poslednje godine predvi a usvajanje drugih akata , bilo originalnih bilo kaopodrška postoje ih akata, iz oblasti radnog prava.

16

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


- Visoki troškovi sprovo enja novog zakona o radu 9 - zakon o radu je još

uvek u fazi nacrta zakona, nakon mnogo truda da se zakon usvoji u Skupštini Kosova,jer se smatra da je cena implementacije veoma u odnosu na budžet RepublikeKosovo.

- Opšti kolektivni ugovor se samo delom primenjuje tako e zbog visokih troš-kova za njegovo sprovo enje. Nesprovo eni deo sa injavaju pitanja kao što su: pita-nje isplate odmora za porodilje, bolovanje, zaštita na radu, zdravstveno osiguranje,isplata za no ni rad, itd.

- Neefikasnost mehanizama za nadgledanje i primenu radnog zakonodavstva

(inspekcija rada) i drugih mehanizma10. Na Kosovu je konstituisan inspektorat radasa Zakonom o inspekciji rada, ali efikasnost rada ovog mehanizama nije na odgo-varaju em nivo zbog malog broja osoblja (inspektora), nedostatak profesionalnogkapaciteta u odre enim oblastima i nedostatak obuke potrebne za vršenje njihovihdužnosti u skladu sa ovlaš enjima utvr enim zakonom.

- Nedostatak mehanizama za sprovo enje i pra enje Zakona o obuci, profe-sionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje osoba sa ograni enim sposobnostima Br. 03/L-019. 4. Perspektive

Postojanje radnog zakonodavstva, iako je manjkav u sadržaju prava, može

odigrati presudnu ulogu da se izbegne haos ako bi se te norme u potpunosti primenjivale. Dodatni razlog po ovom pitanju je funkcionisanje Inspektorata rada, kaomehanizam za pra enje sprovo enja radnog zakonodavstva, iako ne možemo govo-riti o njegovoj punoj funkcionalnosti. Obzirom na postoje e zakonske osnove, meha-nizme pra enja implementacije, kao i spremnost državnih institucija da nastavi obo-ga ivanje ove obla-sti zakonodavstva, u budu nosti se može o ekivati pozitivan raz-voj iz oblasti rada i zapošljavanja.

Ako postoji nedostatak volje od strane javnih institucija da brzo usvoji novi Zakon o radu, Zakon o platama, Zakon o štrajku, Zakon o slobodi udruživanja i zaštiti prava na organizovanje, Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju i Zakon o zdravstvenom osiguranju, kao osnovne zakone u ovoj oblasti11, situacija u oblasti radae nastaviti da bude komplikovana. Uz primenu ovih pravnih akata bi e ve i izgledi za

stabilnost obzirom da nedostatak ovih zakona podsti e nastavak neformalne

9 Zakon o radu jedan je od glavnih akata usvojenih od strane Privremenih samoupravnih institucija naKosovu. Prvi usvojeni akti su odobreni od institucije bez financijskih kalkulacija koštanja njihove primene, ikao rezultat pometnuti akti su ostali polovi no ili kompletno nesprovedeni. 10 OSCE je bila odgovorna za pra enje sprovo enja zakona Kosova pod UNMIK administracijom dok posle statusa ova kompetencija je prešla na Skupštinu Kosova. 11 “ITUK”- Konferencija za štampu, 17.april 2008. o potrebama izrade i usvajanja zakona iz oblasti rada i zapošljavanja na Kosovu

17

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


ekonomije i daje više šansi poslodavcima za manipulaciju i zloupotrebu pravazaposlenih. Ovo je tako e zbog injenica da sindikatima na Kosovu nedostaje potrebna snaga da zaštite interese svojih lanova, njihova uloga je i dalje pasivna,naro ito u odnosu na nedostatak volje da do kraja realizuju puno sprovo enjekolektivnog ugovora. Da bi izbegli ovu situaciju, potrebno je da se hitno fukcionalizuje sindikat pomo u svoje reorganizacije, stvaranja jasne i ja e pozicije sa više konkretnihaktivnosti, sa ciljem da sindikat može garantovati istinsku zaštitu prava radnikanasuprot njihovih poslodavaca. Gledano iz sveobuhvatnog aspekta može se zaklju itida postoje dve vrste uticajnih faktora u regulisanju zakona o radnom odnosu na Kosovu. Ovi faktori bi se delili na unutrašnje i spoljne faktore. Unutrašnji faktori - su odlu uju i faktori u perspektivi primene prava na rad i poboljšanje položaja radnika u javnom i privatnom sektoru. Njihov najve i doprinos se može ostvariti uz veliku politi ku podršku, postavljaju i ovu oblasti kao državni prioritet, gde bi se odvojilo dovoljno sredstava za implementaciju novog Zakona o radu, da se na adekvatan na in funkcionalizuje Inspektorat rada , kako u pogledu ljudskih resursa, tako i na profesionalnom nivo, kroz profesionalnu obuku. Unutrašnji faktori imaju presudnu ulogu u oblikovanju razvoja socijalnog dijaloga, kroz punu fun-kcionalnost Ekonomsko-socijalnog saveta. Spoljni faktori - tako e presudan uticaj ima razvoj i unapre enje radnog zakono-davstva na Kosovu. Konkretni primeri su preporuke i podrška od me unarodnihinstitucija, kao što je neusvajanje novog Zakon o radu od strane Skupštine Kosova,kao rezultat preporuke Me unarodnog Monetarnog Fonda, uz obrazloženja visokecene njegove implementacije. Poglavlje II Složenosti zakona / važe i zakoni na Kosovu

Pravna struktura na Kosovu je veoma kompleksna i zbunjuju a. Ova komple-ksnost postoji zbog raznih normi i akata iz bivše Jugoslavije koji su i dalje na snazi, uredbe UNMIK-a, Kosovskih zakona pre stupanja na snagu Ustava Kosova i zakonakoji su stupili na snagu nakon ustava. Tako e konfuzije se stvarju u odnosu same unarodnim konvencijama i premo i u pore enju sa važe im doma im zakonima pošto ova izri ita oblast nije definisana zakonom. Uspostavljanje UNMIK-a na Kosovu Rezolucijom Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244/1999 u prvom potezu odo-brena UNMIK Uredba 1999/1 koja u lanu 4 utvrdjuje važe i zakon na Kosovu12. U njoj se izri ito kaže: ”zakoni koji su bili na snazi na teritoriji Kosova pre 24. marta 1999. godine nastavi e da se primenjuju na Kosovu, ukoliko nisu u suprotnostima sastandardima koji se odnose na lan 2, na osnovu mandata koji je poveren UNMIK-u po Rezoluciji 1244 (1999) Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija, sa ovom ili bilokojom drugom uredbom koju je doneo UNMIK.13.

12 UNMIK uredba br. 1999/1, lan 4 13 Ista uredba, lan 4

18

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


UNMIK Uredba 1999/1 dopunjena uredbom UNMIK-a 1999/24, lan 1. je predvideo važe e zakone na Kosovu. “Zakon koji se primenjuje na Kosovu je slede i14:

(a) Uredbe koje objavljuje Specijalni predstavnik Generalnog sekretara zajedno sa dole navedenim dopunskim pravnim instrumentima; i

(b) Zakon koji je bio na snazi na dan 22. marta 1989. godine. (c ) Ukoliko u postupku odlu ivanja nadležni sud ili organ ili pravno lice utvrdi da pravni osnov nije ure en zakonima opisanim u lanu 1.1. ove Uredbe, ali je ure en nekim drugim zakonom koji je na snazi na Kosovu posle 22. marta 1989. koji nije diskriminatorski i koji je u skladu sa lanom 1.3 ove uredbe onda sud, organ ili pravno lice primeni e propise koji su na snazi posle tog datuma.15.

Dakle, na osnovu onog što je navedeno smatramo da pravne strukture naKosovu se sastoje od slede ih akata16: zakoni bivše - Jugoslavije, Uredbe UNMIK-a -Kosovski zakoni, pre i posle stupanja na snagu Ustava Kosova i me unarodneKonvencije. Kao rezultat zakonodavstvo u celini, a posebno zakonodavstvo u sferirada i dalje ostaju nejasni.

Posle 15. juna 2008. godine i stupanja na snagu Ustava Kosova imamo promenu procesa i stvaranja jedne pravne hijerarhije. Ustav Kosova u lanu 16 govorio pravnoj hijerarhiji "Ustav je najviši pravni akt Republike Kosovo. Zakoni i ostalipravni akti moraju biti u skladu sa ovim Ustavom17. U me uvremenu, lan 19 Ustava reguliše primenu odredbi me unarodnih sporazuma. Ta ka 1, lan 19 kaže da: “Svaki me unarodni sporazum ratifikovan od strane Republike Kosovo, nakon što se objavi uSlužbenom listu Republike Kosovo, postaje deo unutrašnjeg pravnog sistema.Sporazum se sprovodi na direktan na in, osim u onim slu ajevima kada je tonemogu e i kada sprovo enje istog zahteva donošenje novog zakona18. Dok stav 2, lan 19 propisuje da "ratifikovani me unarodni sporazumi i obavezna na ela me u-

narodnog prava imaju premo nad zakonima Republike Kosovo19”

Od onoga što je gore navedeno, lako je zaklju iti da Kosovo ima veomasloženu i nejasnu strukturu zakonodavstva u primeni zakona na Kosovu koji bi lakomogao da stvara nesigurnost i eventualno podudarnost pravnih normi. Nakon poli-ti kih i pravnih promena i donošenja zakona od strane UNMIK-a, situacija je postala komplikovanija u pogledu primene propisa i drugih akata izdate od strane UNMIK-a.

14 UNMIK uredba br. 1999/24, lan 1 15 Vidi lan 1.1 i 1.2 UNMIK uredbe br. 2000/59 za izmjenu uredbe UNMIK-a br. 1999/24 za važe i zakon na Kosovu. 16 Materijal iz Radionice “Building a Professional Civil Service in Kosovo”. 26-27 juna 2008 u vezi sadašnjeg pravnog okvira o civilnoj službi na Kosovu. Priština 2008 17 Ustav Kosova, lan 16 18 Tako e, lan 19, ta ka 1 19 Tako e, lan 19,ta ka 2

19

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


Poglavlje III Me unarodni mehanizami i njihova primena na Kosovu

U nastavku ovog istraživanja sa namerom da pružimo što bolju sliku radnog zakonodavstva na Kosovu osvrnu emo se na prakti ne aspekte problema, analizi-raju i neke od glavnih me unarodnih instrumenata koji se primenjuju na Kosovu, pro-u avaju i njihovu povezanost i uskla enost / koherentnosti sa doma im zakonoda-vstvom i stvarnim stanjem u praksi. Važno je ista i da dva glavna me unarodna pra-vna instrumenata koja sadrže odredbe iz radnih odnosa nisu uklju ena ili pomenuta u zakonodavstvu Kosova. Evropska socijalna povelja i Konvencija o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima. Ova dva me unarodna pravna instrumenta trenutno ne daju nikakav pravni efekat za doma e institucije.

1. Evropska socijalna karta

Evropska socijalna karta20

Odredbe lokalnih zakona21 Primedbe i preporuke u pogledu primenljivosti u praksi

Deo I, ta ka 8: “Zaposlene žene, u slu aju materinstva, imaju pravo na posebnu zaštitu”.

1. Kolektivni ugovor

- ne sadrži zakonske odrebe koje predvi aju posebnu zaštitu zaposlenih žena za vreme materinstva

2. Uredba UNMIK-a br. 2001/27

- tako e ne sadrži nijednu odrebu koja se odnosi na posebnu zaštitu zaposlenih žena za vreme materinstva 3. Sli na situacija je i sa uredbom UNMIK-a Br2001/36 – koja odre uje prava državnih službenika ali ne obuhvata pravo na posebnu zaštitu žena za vreme trudno e.

Preporuka: Preporu uje se da Vlada Kosova hitno razmotri doti nu situaciju i da djeluje u skladu sa okolnostima za odobrenje zakona koji su potpunosti uskla eni sa odredbama Evropske socijalne povelje. Ratifikacija Evropske socijalne povelje.

Deo I, ta ka12 22 1. Kolektivni ugovor –u nijednoj Socijalno osiguranje, u svim

20 Budu i da Evropska socijalna povelja obuhvata u velikoj meri odredbe Zakona o radu smatramo da je važno analizirati ovaj me unarodni instrument upore uju i njegove odredbe sa uskla enoš u ikoherentnoš u doma ih odredaba ove oblasti. U slede em smo analizirali odredbe I Deo, ta ka 8, I Deo I,ta ka 12, I Deo, ta ka 25, lana 15, stav 2 i lana 24, ta ka (a). 21 U okviru doma ih zakona istraživani su slede i akti: kolektivni Ugovor, UNMIK uredba br. 2001/27,UNMIK uredba br. 2001/36, Administrativno nare enje br. 2003/2 za sprovo enje Uredbe UNMIK-a br. 2001/36. 22 Evropska socijalna povelja, I deo ta ka 12

20

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


socijalno osiguranje.” 2. Uredba UNMIK-a br 2001/27

Ova uredba uopšte ne pominje zdravstveno osiguranje 3. Uredba UNMIK-a br. 2001/36 i Administrativna naredba br. 2003/2 sprovo enje ove uredbe ne sadrži odredbe koje predvi aju socijalno osiguranje.

radni odnos na Kosovu. Preporuka: Postoji hitna potreba da se usvaja zakon o Zdravstvenom osiguranju i da se usvaja zakon o Osnivanju Fonda za Penzijsko i Invalidsko Osiguranje. - Jedna vrsta socijalnog osiguranja radnika je obuhva en u UNMIK Uredbi br. 2001/35 koja odre uje doprinose radnika za penziju kao što sledi:

lan 7

7.1 Svaki poslodavac je obavezan da doprinese u ime svojih zaposlenih u Penzijskom Fondu. Zaposleni su obavezni da u svoje ime doprinesu u Penzijskom Fondu. Obaveze poslodavca i zaposlenih po inju prvog dana zaposlenja kod poslodavca za one koji su dostigli 18 godina i završava se kada zaposleni dostigne penzijsko doba. 7.2

(a) Svaki poslodavac pla a iznos od pet procenata (5%) od plata svih zaposlenih (kao što je definisano ovom Uredbom) i (b) Svaki zaposleni pla a sumu jednaku od pet procenata (5%) svoje ukupne plate.

Deo I, ta ka 2523 “Svi radnici imaju pravo na zaštitu svojih potraživanja u slu aju nesolventnosti njihovi poslodavaca.

Na UNMIK Uredbi br. 2001/27, O Osnovnom Zakonu o Radu lanu 12 predvi a : (a) poslodavac pismenim putem obaveštava zaposlenog da namerava da raskine ugovor o radu. To obaveštenje mora sadržavati razloge zbog kojih se ugovor

U praksi postoje poteško e u primeni ovog lana, posebno u slu aju privatizacije društvenih preduze a. Zaposleni ekaju godinama da realizuju 20% od naknade koja im pripada od prodaje preduze a u kojima su oni bili zaposleni Uredbom UNMIK-a br. 2003/13 za prenos prava na koriš enje

23 Evropska socijalna povelja, I deo ta ka 25

21

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


raskida; i b) održava se sastanak izme u poslodavca i zaposlenog i na tom sastanku poslodavac zaposlenom daje usmeno objašnjenje o razlogu za raskid ugovora. Ako je zaposleni lan sindikata, onda predstavnik

sindikata ima pravo da prisustvuje tom sastanku

nepokretne društvene imovine.24. Preporuka: Zahteva se ozbiljna posve enost prema ovom problemu od strane relevantni institucija, pošto su u tom pravcu pokazali izvestan nemar.

lan 15, ta ka 225 odre uje obaveze države kao što su: “da unaprede pristup ovim licima zapošljavanju svim merama koje na neki na in ohrabruju poslodavce da zaposle ili i dalje zapošljavaju hendikepirana lica u uobi ajenoj radnoj sredini i da prilagode radne uslove potrebama hendikepiranih ili, kada tako nešto nije mogu e zbog razloga onesposobljenosti, organizovanjem ili stvaranjem posebne vrste zapošljavanja prilago ene stepenu nesposobnosti. U odre enim situacijama takve mere mogu obuhvatiti poseban raspored i dodatne službe..”

Zakon o profesionalnoj obuci, rehabilitaciji i zapošljavanja osoba sa invaliditetom,

lan 1 predvi a: 1. Osoba sa invaliditetom ima pravo na zaposlenje, i integraciju u tržište rada pod opštim i posebnim odre ene zakonom..

lan 12 2. Svaki poslodavac je obavezan da zapošljava jednu osobu sa invaliditetom u svaki (50) radnika. O zapošljavanju lica sa invaliditetom, Uredba UNMIK- a 2001-27 sadrži relevantne odredbe, u lanu 2.4, koja povezuje ovo pitanje sa diskriminacijom ka što sledi: Zabranjuje se svaka diskriminacija prema osobama sa invaliditetom, koje imaju zna ajno umanjene mogu nosti osiguranja, zadržavanja ili napredovanja u odgovaraju em poslu kao rezultat propisno poznatih telesnih ili duševnih ošte enja konstatovani na vreme.

Iako postoji zakon koji reguliše pitanje zapošljavanja osoba sa invaliditetom, njegova primena u praksi nije zadovoljavaju a, jer su poslodavci i poslodavne institucije ne primenjuju u celosti lan 2 Zakona o Profesionalnoj obuci, rehabilitaciji i zapošljavanja osoba sa invaliditetom. Danas vidimo da ak i one osobe sa invaliditetom koje su zaposleni tretiraju se na neadekvatan na in. Preporuka: Zahteva se ozbiljna posve enost ovog problema od strane relevantni institucija, pošto su u tom pravcu pokazali izvestan nemar26.

24 Videti opis „slu aja A’ prema izveštaju NVO CLARD, na kraju tabele 25 Evropska socijalna karta, lan 15 ta ka 2 26 Videti opis „slu aja B’ prema izveštaju NVO CLARD, na kraju tabele

22

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


lan 24, ta ka a)27 Predvi a “ pravo svih radnika da im se zaposlenje ne okon a bez valjanih razloga koji bi se odnosili na njihove sposobnosti ili ponašanje ili zasnivali na operativnim zahtevima preduzetništva, ustrojstva ili službe;

1. UNMIK Uredba br. 2001/27 u lanu 11.5 odre uje na in raskida

ugovora o radu: a) poslodavac pismenim putem obaveštava zaposlenog da namerava da raskine ugovor o radu. To obaveštenje mora sadržavati razloge zbog kojih se ugovor raskida; i (b) održava se sastanak izme u poslodavca i zaposlenog i na tom sastanku poslodavac zaposlenom daje usmeno objašnjenje o razlogu za raskid ugovora. Ako je zaposleni lan sindikata, on ima pravo da

predstavnik sindikata prisustvuje tom sastanku. Sa odredbama ove Uredbe su odre ene i ponašanja i aktivnosti zaposlenih zbog ega dolazi do raskida radnog odnosa. 2. Administrativna naredba e UNMIK-a br. 2003/2 za primenu UNMIK Uredbe br 2001/36 i koja se ti e proceduri u raskidu radnog odnosa, predvi a:“ Ako se ugovor ne produži, rukovodilac službe treba da pismeno obavesti zaposlenog najmanje šest [6] nedelja pre okon anja ugovora da bi ga informisao o ta nom datum o prestanka ugovora “

- Relevantnim zakonskim propisima je utvr en na in raskida ugovora, u praksi u privatnom sektoru, poslodavac u ve ini slu ajeva ne obaveštava zaposlenog o razlozima raskida ugovora usmeno ili pismeno, predvi eno u zakonskom roku28. - U javnim službama, u ve ini slu ajeva, pretpostavlja se da se službenici obaveštavaju pismeno o raskida ugovora u zakonskom roku29. iako raskid ugovora ostaje primarna briga zaposlenih. U 112 slu ajeva tokom 2008, ili 28,24% od žalbi uložene u KPMK30 - u, se odnose na ovo pitanje, raskida ugovora. Preporuka: U cilju poboljšanja ove situacije i u privatnom sektoru, neophodno je da inspekcija rada bude funkcionalnija i odgovorna u vršenju svojih dužnosti, i da nadgleda rad zaposlenih u privatnom sektoru, naro ito u pogledu postupka prestanaka radnog odnosa.

Opis slu aja A: Doma e zakonodavstvo na snazi: Uredba UNMIK-a br.2003/13

27 Evropska socijalna povelja, lan 24, ta ka (a) 28 Videti opis „slu aja C’ prema izveštaju NVO CLARD,na kraju tabele 29 nema slu ajeva kod KPMK o prethodnom pismenom obaveštenju . 30 Godišnji izveštaj od KPMK –a 2008 god, strana 17, u http://www.ks-gov.net/kpmk/english/publications.htm

23

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


Bivši zaposleni u jednom društvenom preduze u (DP) sa inicijalima A.G. ne ispunjava potrebne kriterije prema važe em zakonu31 da u estvuje na osnovu priori-teta u 20% akcija koje su rezultirale iz prodaje dela preduze a i prodaju sredstva u procesu likvidacije32. DP je privatizovano me utim podnosiocu žalbe, kao i velikom broju bivših zaposlenih je uskra eno pravo na naknadu od prodaje.

Me u zaposlenima DP, neki su bili zaposleni pre 1999, na osnovu "Odluke oradu" (još uvek na snazi na Kosovu kao vrednost ugovora), a drugi su bili zaposleniposle rata ugovorima. Posle 1999, neki radnici zaposleni na osnovu Odluke o radu,fakti ki nisu radili ( i nisu bili pla eni), ali su oni svaki dan išli na svoja radna mesta traže i posao, dok im je poslodavac tražio da se potpišu u knjigu dolazaka kao potvrdu da su zaposleni.. Dakle, svi ovi radnici treba da uživaju ista prava od privati-zacije DP, me utim, samo zaposleni na osnovu ugovora (posle 1999) su obuhva enilistom od 20%. Opis slu aja B: Doma e zakonodavstvo na snazi; Prava za osobe sa invaliditetom, lan 11 i 12, Uredbe UNMIK-a br. 2001/27, lan 2.4 Osnovnog zakona o radu.

E.S. je žena sa invaliditetom sa ograni enim kretanjem. Radila je u Dom zdravlja Opštinskog zdravstvenog centra u Prištini, kao pomo nica lekara na osnovuugovoru potpisanog u periodu od 1. oktobra 2005 - 31. decembra 2006. Radni odnosje produžen i posle tog vremena bez ikakvog ugovora, uprkos njenim zahtjevima upu enh direktoru . U aprilu 2008 godine ona je otpuštena bez prethodnog pismenogobaveštenja o razlozima ove odluke, a za itavo vreme je bila izložena psihološkimpritiscima i ponižavaju im tretmanom od strane zaposlenih kolega i nadzornog tela. Opis slu aja C: Doma e zakonodavstvo na snazi; Uredbe UNMIK-a br.2001/27 lanu 11.5

A.J. je radila kao kasirka u supermarketu od 10. marta 2008. godine do septembra 2009. Od 30. juna 2009 godine je radila bez potpisanog ugovora. Iako nijedobila nikakvu negativnu primedbu u toku rada, odluka da se raskine ugovor bez prethodnog pismenog obaveštenja i to samo dan posle što je njen rukovodilac, na izri it na in, tražio da uzme slobodan dan. Ni jedan razlog nije pružen podnosiocužalbe kao obrazloženje za raskid ugovora.

2. Konvencija o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima

31 Na osnovu Administrativnog nare enja br. 2005/12, sekcija 4.2, ako kosovska povereni ka agencijaposeduje asete DP od prodaje akcija korporacije i onih u procesu likvidacije, agencija e sa initi listu zaposlenih. Legitimni zahtevi radnika se odre uju na bazi staža pre privatizacije ili po etka procesalikvidacije takvog preduze a. 32 UNMIK uredba br 2003/13 Sekcija 10.1 “Prava zaposlenih”

24

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


Odredbe Konvencije za Ekonomska, socijalna i kulturna prava33

Odredbe doma ih zakona34 Primedbe i preporuke u pogledu primenljivosti u praksi 35

lan 7

b) Pravo na bezbedne i zdrave uslove na radu

- Na Kosovu je na snazi Zakon o Zaštiti na radu, zaštiti zdravlja zaposlenih i radnoj sredini, br. 2003/19, koji u lanu 1.5 predvi a uspostavljane Nacionalnog saveta za zaštitu na radu, zaštitu zdravlja zaposlenih u radnoj sredini. - Tako e u ovom zakonu u lanu 2, predvi aju se obaveze poslodavca da stvori uslove za zaštitu na radu i radnu sredinu za svoje radnike, i za pla anje svih troškova koji se odnose na le enje nesre a i profesionalnih obolenja - Dok u lanu 2.10 ovog zakona odre uje se da poslodavac odgovara radniku za pretrpljenu štetu prilikom povrede na radu i profesionalne bolesti koja se odnosi na rad, prema na elima objektivne odgovornosti iz obligacionog prava.

U praksi realnost je potpuno druga ija jer poslodavac ne pokriva troškove le enja zaposlenih za povrede na radu ili profesionalne bolesti, ve se lako može dogoditi da im se ukine radni odnos, bez obaveštenja o pravim razlozima.36 U cilju poboljšanja stanja u praksi, neophodno je da se ovaj zakon u potpunosti sprovodi od strane svih poslodavaca i da Vlada osnuje Nacionalni savet za zaštitu na radu, i zaštitu zdravlja zaposlenih u radnoj sredini kao što je obavezna po zakonu.

Opis slu aja D:

Doma e zakonodavstvo na snazi, Zakon o Zaštiti na radu, zaštiti zdravlja zaposlenih u radnoj sredini Nr.2003/19

49 bivših radnika javnih preduze a primaju mese nu nadoknadu nakonpovreda zadobijenih tokom rada. Na primer V.A. je pretrpeo izvesno paljenje odpožara uzrokovanog elektri nom opremom preduze a. U nekim drugim slu ajevima,podnosioci žalbi su izgubili fizi ku sposobnost za rad, kao rezultat uslova rada.Podnosioci žalbi su bili pregledani od strane medicinskih komisija preduze a iproglašeni delimi no nesposobni. Preduze e im je predložilo da prekinu radni odnosuz mese nu nadoknadu. Tužioci su dobili pravo na mese nu naknadu po dogovoru sapreduze em od vreme prekida radnog odnosa koja je potvrdila da e oni ostvaritisvoje prihode dok se uspostavi Nacionalni fonda za zaštitu od invalidnosti.. Preduze e je odlu ilo jednostrano i bez prethodnog upozorenja da prekine ispla ivanje naknade

33 Me unarodna konvencija za ekonomska, socijalna i kulturna prava je akt koji sadrži odredbe iz radnogodnosa. Na ovoj bazi ovaj akt i neke od njenih odredbi bi e teme našeg razmatranja. Iz MKESPrazmotri emo lan 7 koji se odnosi na uslove rada. 34 Za svrhe pore enja, uzeli smo Zakon za zaštitu na radu, zdravstvenu zaštitu, zaštitu zdravlja zaposlenih iradnoj sredini, objavljenih uredbom UNMIK-a br 2003/19. 35 Realno stanje 36 Vidi opis „slu aja D’ prema izveštaju NVO CLARD, na kraju tabele

25

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


iako ovaj fond još uvek nije uspostavljen na Kosovu. Trenutno ne postoji neprekidnazaštita za navedene radnike. 3. Povelja Me unarodne Organizacije Rada (MOR)37

a. Konvecija o Radnom vremenu, 1930

37 Pošto istraživanje tretira aspekte rada, u nastavku e se analizirati neke konvencije MOR-a 38 Analizira emo neke odredbe iz Konvencije o radnom vremenu 39 Za svrhe pore enja uzimamo UNMIK Uredbu br.2001/270 Osnovnog zakona o radu 40 Realno stanje 41 Inspektorat rada Kosova, Godišnji izvještaj za 2009.godinu 42 Videti opis “slu aja E” prema izveštaju NGO CLARD, na kraju tabele

Odredbe Konvencije o Radnom vremenu38

Odredbe doma ih Zakona39 Primedbe i Preporuke u pogledu njihove primenjlivosti u praksi40

lan 3

Radno vreme za osobe nad kojima se sprovodi ova povelja ne treba pre i više od 48 sati nedeljno i 8 sati dnevno, izuzev kada je u povelji predvi eno druga ije.

lan 4

Maksimalan broj radnih asova u jednoj nedelji predvi enom u lanu 3, mora se

podesiti tako da radno vreme u toku dana ne prelazi 10 asova.

1. Odredba 2001/27 o Osnovnom Zakonu Rada predvi a:

16.5 Radno vreme nije duže od 40 sati nedeljno. 16.6 Radni dan nije duži od 12 sati. 2. Administrativna naredba UNMIK- br 2003/09 o radnom vremenu i prisustvu na radnom mestu javnih službenika odre uje kao što sledi: 17.1. Standardno radno vreme za javne službenike je (40) sati nedeljno, izuzimaju i odmore. 17.2. Svaki javni službenik ima pravo na jedan sat (1) odmora u toku (8) osmosatnog radnog vremena, i nedeljnog odmora u trajanju od najmanje (48) sati, i standardna nedelja se smatra 5 dana ponedeljak – petak po 8 sati rada.

U privatnom sektoru radno vreme nije u skladu sa Poveljom i doma im zakonodavstvom o radnom vremenu. Radnici su prisiljeni da rade najmanje 12 sati dnevno uz samo jedan dan odmora u toku nedelje. 55 od 7000 preduze a kontrolisane od strane inspekcije rada konstatovano da nemaju uopšte pravilnik o radnom vremenu41. Vidi opis slu aja.42 Preporuka: Inspektorat rada treba da obavlja dužnost propisanu Zakonom o inspekciji rada, kako bi privatni sektor eš e i periodi no pratio i da ustanovi gde se ne poštuje radno vreme propisano zakonom. Ako inspekcija utvrdi da postoje prekršaji radnog vremena onda e istima odre i kazne na osnovu zakona.

26

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


Opis slu aja E: Doma e zakonodavstvo na snazi: Uredbe UNMIK-a br 2001/27 Osnovnog zakona o radu, lan 16.6:

A.J. je radila kao kasirka u supermarketu 18 meseci, tokom 2008. – 2009.godine. Ona je redovno radila prekovremeno, sa prosekom radnog vremena od 13 sati dnevno bez mogu nosti da uživa pravo na naknadu. Ona je izjavila da joj nije data mogu nost da se unapred upozna sa pravilnikom o radnom vremenu. U ovom slu aju, kršenje doma e i me unarodne odredbe o nepružanju zaposlenima mogu-nost da se upoznaju sa njihovim pravom na radno vreme u skladu sa radnim vreme-

nom odre ene zakonom i gore navedenom konvencijom.

b. Konvencija o promociji zapošljavanja i zaštiti od nezaposlenosti, 1988

Odredbe Konvencije o Promociji zapošljavanja i zaštiti od nezaposlenosti43

Odredbe doma ih zakona44

Primedbe i Preporuke u pogledu njihove primenjivosti u praksi 45

lan 2

Svaka država / stranka e preduzeti neophodne korake da koordinira svoj sistem zaštite od nezaposlenosti i politike zapošljavanja. Za ovu svrhu, cilj je da obezbedi da sistem zaštite protiv nezaposlenosti, a naro ito metodi za obezbe enje sistema za zaštitu protiv nezaposlenosti, posebno metod davanja naknade nezaposlenih, doprine e u puni i produktivni podsticaj, slobodan izbor zaposlenja, i da ne obeshrabre poslodavce da pružaju a da radnici zahtevaju produktivno zapošljavanje. 1. Obezbe ivanje isplate periodi nih naknada za nezaposlene mogu se povezati sa zaštitom metodom

Ovo pitanje se ne može utvrditi zakonskim odredbama, ve jednom strategijom i operativnim planovima za podsticaj zapošljavanja u cilju ublaženja nezaposlenosti na željenom nivou.

Trenutno stanje je takvo da zbog nedostatka odgovaraju eg Zakona o radu koji e predvideti formiranje jednog posebnog financijskog fonda za financijsku podršku nezaposlenih tokom perioda nezaposlenosti Preporuka: Kosovo mora usvojiti strategiju i operativne planove u cilju pove anja broja zaposlenih, kao i specifi ne socijalne politike za obezbe ivanje naknada u obliku periodi nih isplata nezaposlanima dok ne na u odgovaraju i posao koji odgovara njihovim sposobnostima.

c. Konvencija o no nom radu, 1990

43 Povelja o promovisanju zapošljavanja i zaštite od nezaposlenosti je bila tema razmatranja o ovom istraživanju. Analiziran je lan 2. 44 Nema doma ih odredbi na koje se možemo pozvati 45 Realno stanje

27

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


Odredbe Konvencije o zaštiti od no nog rada46

Odredbe doma ih zakona47 Primedbe i Preporuke u pogledu njihove primenjivosti u praksi 48

lan 8

Naknadu za radnike koji rade no u u okviru redovnog radnog vremena, isplate ili sli ne pogodnosti bi e priznat u skladu sa prirodom no nog rada.

Uredba UNMIK-a br. 2001/27 O Osnovnom Zakonu o Radu na Kosovu lan 16 ta ka 13 i 15 predvi aju: 13. “Radni sati izme u 22:00 i 5:00 sati smatraju se kao no ni rad i pla aju kao prekovremeni rad” 15. “Prekovremeni rad se pla a prema stopi od 20% na sat ili, na zahtev zaposlenog, kompenzuje se odgovaraju im slobodnim vremenom tokom slede eg meseca” - Administrativna naredba 2003/09 za sprovo enje Uredbe 2001/36, u vezi radnog vremena i prisutnosti na poslu, predvi eno je da radnik mora imati od svog pretpostavljenog ovlaš enje za prekovremeni rad i on može da zatraži od radnika da radi prekovremeno maksimum 20 sati nedeljno ili 40 sati mese no.. - Na osnovu ove naredbe zaposleni imaju pravo na kompenzaciju za prekovremeni rad.

Iako je no ni rad predvi en doma im zakonom, isplate koje se pla aju zaposlenima za no ni rad nisu u zadovoljavaju em nivou i esto isplate kasne, posebno u zdravstvenom sektoru..

Prepuruka:

U novom Zakonu o radu, da se jasnije odredi no ni rad u skladu sa Konvencijom o zaštiti od no nog rada, i da se predvidi formiranje posebnog stabilnog fonda iz kojeg bi se uplatila sredstva na vreme za sve zaposlene koji rade no u.

d. Konvencija o slobodi udruživanja i zaštiti prava na organizovanje, 1948

Odredbe Konvencija za sindikalnu slobodu i zaštitu sindikalni prava49

Odredbe doma ih zakona50 Primedbe i Preporuke u pogledu njihove primenjlivosti u praksi 51

46 Povelja o zaštiti od no nog rada je instrument od posebne važnosti i zato je razmatran u ovom istraživanju, sa posebnim naglaskom na lan 8. 47 Odredbe Uredbe UNMIK-a 2001/27 o Osnovnom zakonu o radu se analiziraju kako bi se uporedila i proverila uskla enost sa me unarodnim standardima. 48 Realno stanje 49 Odredbe Povelje za sindikalnu slobodu i zaštitu sindikalnih prava, lan 2. 50 Doma e zakonodavstvo, Uredba UNMIK-a 2001/27 o Osnovnom zakonu o radu i Uredba UNMIK-a br. 2001/36 o Civilnoj službi Kosova. 51 Realno stanje

28

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


lan 2

Radnici i poslodavci, bez razlike, imaju pravo da osnuju organizacije i da podleže samo pravilima svoje organizacije za pridruživanje organizacije po svom izboru bez prethodnog odobrenja.

Uredba UNMIK- a br 2001/27 o Osnovnom zakonu o radu u lanu 5 “Pravo na organizovanje i kolektivno pregovaranje” odre uje: 5.1 Zaposleni i poslodavci imaju pravo da osnuju i pridruže se bez prethodnog odobrenja zajedni koj organizaciji (organizacijama) po li nom izboru, ograni eni samo pravilima svoje organizacije (organizacija). U organizacije zaposlenih spadaju sindikati. Uredba UNMIK br 2001/36 za državne službenike u lanu 5 predvi a dve odredbe koje se ti u pitanja sindikata kao što su: 5.1 Javni službenici mogu da budu lanovi sindikata.

5.2 Javni službenici zaposleni u policiji, popravnim službama i službama za vanredne situacije, kao i bilo koja druga kategorija javnih službenika ije je službe Vlada proglasila službama od vitalnog zna aja, nemaju pravo na štrajk niti mogu da preduzimaju bilo koju drugu aktivnost iz radnog odnosa koja može da naruši rad službe od vitalnog zna aja.

Iako postoje i zakon o radnom odnosu dozvoljava sindikalno delovanje, u praksi situacija je potpuno druga ija. U državnoj administraciji zaposleni nisu slobodni da izraze svoja nezadovoljstva o radnim uslovima, jer esto podležu raznim pritiscima od svojih predpostavljenih isterivanjem s posla ili pak promenu radnog mesta.52 Dok u privatnom sektoru stanje je još gore, jer su zaposleni isklju eni od prava na sindikalno organizovanje. Ova situacija je rezultat nedostatka zakona o sindikatu koji bi zaštitio legitimno pravo radnika za sindikalno udruživanje, nedostatak Zakona o štrajku koja bi priznao pravo radnika da svoja nezadovoljstva ispolje štrajkom. Tako e, na Kosovu nema funkcionalne zajednice sindikata nego postoje dva krila sindikata: Savez sindikata Kosova i Unija nezavisnih sindikata Kosova, me utim njihove radnje nisu jedinstvene u zaštiti prava radnika, naprotiv njihove nekoordinirane aktivnosti esto štete prava radnika.

Preporuka:

Da bi se ovo stanje poboljšalo, Skupština Kosova mora što pre da prosledi dva navedena zakona u plenarnim sednicama za odobravanje, i da sa ova dva zakona, zajedno sa novim Zakonom o radu upotpune prava zaposlenih na Kosovu.

52 Nema statistike o slu ajevima u kojima se krše lokalne i me unarodne odredbe.

29

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


e. Konvencija o Pravu na sindikalno organizovanje i kolektivno pregovaranje, 1949

Odredbe Konvencije o Pravu na organizovanje i kolektivno pregovaranje53

Odredbe doma ih zakona54

Primedbe i Preporuke u pogledu njihove primenjivosti u praksi 55

lan 1

1. Zaposleni e uživati adekvatnu zaštitu protiv anti-diskriminatorskih akata za sindikalno udruživanje u vezi sa svojim zaposlenjem. 2. Takva zaštita e se primenjivati posebno u pravcu: (a) zapošljavanje u nekom subjektu pod uslovom da zaposleni ne pristupi nekoj sindikalnoj organizacij ili da se odrekne njenog lanstva;

(b) Da se zaposlenom izri e opomena za odsustvo za vreme kada se on bavi sindikalnim aktivnostima iako je van radnog vremena, ili prisustvuje u tim aktivnostima za vreme radnog vremena uz dozvolu od poslodavca.

UNMIK Uredba br. 2001/27 o Osnovnom zakonu o radu u lanu 7 predvi a: Zaštita od akata o anti-sindikalnoj diskriminaciji 7.1 Zaposleni e uživati adekvatnu zaštitu od akata o anti-sindikalnoj diskriminaciji u vezi sa svojim zaposlenjem. 7.2 akti o anti-sindikalnoj diskriminaciji uklju uju slede e: (a) ponuda zapošljavanja pod uslovom da budu i zaposleni ne pristupi sindikatu ili, gde je to primenjivo, da se odrekne sindikalnog lanstva; i

(b) otpuštanje ili nanošenje štete zaposlenom na drugi na in zbog njegovog/njenog sindikalnog lanstva, ili u estvovanja u sindikalnim aktivnostima

Iako je zakonom predvi eno pravo radnika da budu zašti eni od diskriminatorskih akata zbog pristupa sindikatu, stvarno stanje je druga ije. U praksi, esto je bilo pokušaja od strane radnika da stvore sindikalne organizacije unutar svojih radnih mesta ali su naišli na poteško e i otpor poslodavaca (uglavnom u privatnom sektoru) protiv kojih su preduzete mere udaljavanja sa posla pa ak pokušavaju i da se time da druga iji karakter, sakrivaju i prave razloge otkaza. Cela ova situacija je posledica neusvajanje Zakona o sindikatu koji bi u tom pravcu štitio zaposlene.

Svakako akti koji su razmatrani i analizirani pomo u nekih gore navedenihme unarodnih mehanizama i doma ih odredbi ne predstavljaju celokupnu problema-tiku Osnovnog zakona o radu na Kosovu, ali kroz njih smo pokušali da pružimo na uvid i analiziramo neke zakonske odredbe koje smatramo da su važne za Kosovo.Na kraju, ne mislimo da smo pokrili sve aspekte u ovoj oblasti ali mislim da smo ita-ocima ponudili jednu jasnu sliku stanja o radnom zakonodavstvu kao i stanja radnihodnosa na Kosovu.

53 Povelja o Pravu na organizovanje i kolektivno pregovaranje je bila tema ove analize sa posebnim naglaskom na lana 1, ta ka1 i ta ka 2 (a) i (b). 54 Doma em zakonodavstvu je služila Uredba UNMIK-a br. 2001/27 Osnovnog zakona o radu. 55 Realno stanje

30

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


Poglavlje IV

Zaklju ci i preporuke

Potpuno je jasno da ovo istraživanje ne može obraditi sav materijal iz radnog zakonodavstva, niti može pokriti osnovne institucije iz ove oblasti. Me utim, ovo istra-živanje obra uje neke važne pravne aspekte o zaštiti radnih prava i radnih odnosa. Naš glavni cilj je bio da kroz ovo istraživanje predo imo civilnom društvu kao idržavnim institucijama da ova oblast nastavlja da bude problemati na te da ima jošpuno toga da se uradi kako bi se analizirano poglavlje moglo smatrati zaklju enim i funkcionalnim.

Kao zajedni ki zaklju ak ovog istraživanja mogu se smatrati dve posebnekompo-nente koje obeležavaju najve i problem u ovoj oblasti i jednog dodatnogproblema koji je karakteristi an samo za Kosovo:

- Kao prvo, injenica da su mnoga pitanja koja su razmatrana, prihva ena iimplementirana kao demokratski standardi u demokratskim zemljama i daljeostaju nepokrivena zakonom na Kosovu.

- Drugo, pitanja vezana za radno zakonodavstvo regulisana na nekom drugom nivou koji osigurava uskla enost sa me unarodnim standardima, njihovaprimena i dalje predstavlja klju ni problem. Ovo je zbog kompleksnostipravnih struktura, kao i neefikasnosti javnih mehanizama za sprovo enje ovihnormi, i

- Tre e, ovo je posebno pitanje samo za Kosovo, pitanje složenosti pravnestructure kao i konfuzne strukture primenjivog zakona na Kosovu. Kao što jeopšte poznato na Kosovu su i dalje u upotrebi razne norme koje su odobreneod raznih vlasti. I dan danas se može zapaziti nedostatak strukture i jednejasne pravne hijerarhije koja bi u nekoj meri eliminisala uplitanje normi a u istovreme obezbedila šire prihva ene standarde - vladavinu zakona. Ovaproblematika je evidentna u svim oblastima rada na Kosovu koja esto stvarakonfuzije ne samo kod gra ana nego i kod onih koji su pozvani da primene idele pravo – državna administracija i sudski radnici kao poslednja instanca.

Osim toga, evidentna je razlika u pogledu radnih sektora, privatni i društveni.Dok društveni sektor može ra unati da je u inio korake u pravcu regulisanja iuskla ivanja odredbi prava zaposlenih, sa me unarodnim normama i standardima,privatni sektor nastavlja da bude “crna ta ka” bez adekvatnog ure enja pravazaposlenih i daleko od uskla enosti sa me unarodnim normama. Ovaj sektorodnosno radnici ovog sektora su deo neformalne ekonomije, rada na crno i ošte eniod retkih fiskalnih utaja. Ve ina njih su bez radnih ugovora, rade produženo radnovreme, bez dnevnog odmora za hranu kao i bez nedeljnog odmora a da ne govorimo o godišnjem odmoru, bez kompenzacije za prekovremeni rad, bez zaštite na rad, bezzaštitnih sredstava i neretko su subjekt arbitrarnih raskida radnih ugovora bezprethodne konsultacije ili obaveštenja itd.

31

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu


Po onome što je gore pomenuto, kao preporuke iz ovog nau nog istraživanja ostajuslede e aktivnosti:

- Neposredna potreba izrade sistemskih zakona iz oblasti prava na rad, - Efikasna primena, pra enje i sprovo enje ovih pravnih normi pomo u

izveštaja i drugih mehanizama, - obezbe ivanje u što ve oj meri uskla enosti i usaglašenosti sa

me unarodnim standardima iz oblasti ranog prava.

Kosovo je ve odredio svoj strateški i perspektivni cilj da postane deome unarodne zajednice, a biti deo ove zajednice zahteva potrebu da se dostignu ovistandardi i njihova primena u praksi.

SOCIJALNO-EKONOMSKAPRAVA NA KOSOVU

35

Socijalno-ekonomska prava na Kosovu

Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

Uvod

Ekonomska, socijalna i kulturna prava predstavljaju veoma važnu kategorijuljudskih prava ije poštovanje ostaje preduslov za bolji život i ve i standard gra ana. U ve ini slu ajeva, njihova puna primena ne zavisi od dobre volje vlasti, aliistovremeno njena spremnost može da ublaži, odnosno, da pruži najbolju mogu nost za njihovu primenu.

U ovom istraživanju za ovu kategoriju prava u se založiti za neke aspekte za koje smatram da su od velikog zna aja. Tako da u prvom poglavlju ovog rada bi epredstavljeno, stanje i zna aj ovih prava u celini, osvrnuvši se posebno na ovukategoriju prava na Kosovu i to u odre enim periodima. Uglavnom e se tretirati ova prava u raznim periodima pod administracijom Jugoslavije, pod me unarodnomadministracijom i post- statusnog stanja.

Drugo poglavlje ovog rada e se fokusirati na primenljivost odredbi u ovojoblasti i kompleksnost njihove primene na Kosovu.

Tre e poglavlje ovog istraživanja bi e fokusirana na prakti ne aspekte

primene Evropske socijalne povelje na Kosovu i Me unarodne Konvencije za ekonomska, socijalna i kulturna prava, kao dva glavna me unarodna instrumentima iz ove kategorije prava. Ovo poglavlje e odražavati vrlo konkretne i specifi ne aspekte institucije prava i njihovu saglasnost sa doma im odredbama. Koliko doma e zakonodavstvo pokriva navedena pitanja, koja je njihova primenljivost u praksi u isto vreme pokušavaju i da dajemo eventualne preporuke za situacije koje se smatraju osetljive i problemati ne.

U poslednjem poglavlju done emo zaklju ke i preporuke bazirane narezultatima našeg rada. Rad se uglavnom bazira na izvore važe ih pravnih akata naKosovu i dve gore navedene me unarodne konvencije.

37


Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

Poglavlje I 1. Ekonomska, socijalna i kulturna prava, kao preduslov za izgradnju mira

Ekonomska, socijalna i kulturna prava su osnovne kategorije ljudskih prava, iako njihovo sprovo enje i zaštita nije stvar želja doti nih država ve je to i pitanjeekonomskih mogu nosti država pojedina no. Mnogi subjekti me unarodnog pravadanas, i pored njihove volje da u potpunosti primene odredbe iz ove kategorijeljudskih prava, gotovo je nemogu a njihova dosledna primena njenih odredbi i to zbogzavisnosti od ekonomskog razvoja država i drugih aspekata uglavnom, ekonomske i materijalne prirode. Imaju i u vidu injenicu da ova oblast ljudskih prava obuhvataprava koja se odnose na rad, socijalno osiguranje, životni standard, zaštiti porodice,zdravstveno osiguranje, obrazovanje, itd. sasvim je jasno da sprovo enje ovih prava ne zavisi od dobre volje državnih vlasti u jednoj zemlji, nego od stepena razvojapravnog i ekonomskog sistema država.

Me utim, potreba usmeravanja i rešavanja ovog problema je neprekidna te izaziva mnogo diskusije me u nau nicima, teoreti arima, politi arima i prakti arima prava i me unarodnih konvencija. Predsednik SAD Frenklin Ruzvelt je u poruciupu enoj kongresu u 1944 godini, adresiraju i ovu kategoriju ljudskih prava, rekao:"Došli smo do zaklju ka da stvarna individualna sloboda ne postoji bez ekonomske sigurnosti i bez nezavisnosti ". " ovek u nuždi nije slobodan". "Ljudi koji nisu zaposlenisu radni materijal od kojih se gradi diktatura 56”. Ovo je samo jedan mali pokazatelj ,ali ima veliki zna aj i veoma ozbiljan odraz u kome ova oblast ljudskih prava cilja ubudu nosti.

Na osnovu ove potrebe i ozbiljnosti, kasnije su ovi napori po eli da sematerjalizuju po evši konkretno dizajniranjem i odobravanjem me unarodnih meha-nizama iz ove oblasti kao što su me unarodna Konvencija za ekonomska, socijalna ikulturna prava, dok u Evropi, sa Evropskom socijalnom poveljom i uprkos injenici daodre ene institucije iz ove oblasti mogu biti uklju ene i u drugim me unarodniminstrumentima, kao što su: pravo na rad, obrazovanje, zdravstvo, imovina, porodicaitd. Pojedine zemlje koje prolaze kroz period nemira i dalje imaju problema sa pravnimregulisanjem ovih kategorija koje neretko završavaju sukobima koji ugrožavaju mir u zemlji pa i šire. 2. Ekonomska, socijalna i kulturna prava na Kosovu

Kosovo, u svojoj dinami noj i zanimljivoj istoriji, nije izuzetak. Ona kao i

ve ina zemalja koje su nastale iz bivše Jugoslavije pa i Balkan u celini, suo ena saistim problemima u ovoj oblasti koji su imali izuzetnu važnost za obezbe ivanje mira, u doti nim zemljama pa i regiona u celini. Iako je ve ina ovih zemalja imala problema u ovoj oblasti, na Kosovu, ovaj problem je još izraženiji i mnogo ve i zbog njenog specifi nog razvoja.

56 Henry J. Steiner and Philip Alston, “International Human Rights in Context of Law, Politics and Morals”. Clarendon Press – Ofxord 1996, strana 258

38


Mbr

ojtja

e të

dre

jtave

në

Kos

ovë

Ovo je zbog vrlo niskog ekonomskog razvoja i odsustvo vladavine prava, iako je u odre enim periodima, zbog politi kih problema i nedostatka volje "doma ihvlasti57" da obezbede i promovišu ova prava na Kosovu. Tokom ovog perioda Kosovoje doživelo najmra nija vremena u realizaciji ovih prava pošto su radnici proterani s posla na nacionalnoj osnovi, lekari proterani iz bolnice, nastavnici proterani sa Univerzitetskih objekata i tako dalje. Drugim re ima ovo je tipi an primer i bezpresedana koji govori o ugroženosti ovih prava ne samo na Kosovu ve i u ostalomsavremenom svetu.

3. Kosovo pod me unarodnom upravom

Kosovo pod me unarodnom upravom nije imalo neki efikasan mehanizam daobezbedi zaštitu ovih prava. Pravne i politi ka strukture na Kosovu su uveliko promovisale ljudska prava, ali u potpunosti izbegavale problematiku privrednih, socijalnih i kulturnih prava, ne pominjuju i uopšte konvencije koje regulišu pitanja oveprirode. U najvišem pravnom aktu pod upravom UNMIK58-a, me unarodne konvencijekoje su direktno primenjivane na Kosovu su se na taksativan na in citirale, dok dve glavne konvencije iz ove oblasti; Me unarodna Konvencija za ekonomska, socijalna ikulturna prava i Evropska socijalna povelja nisu uopšte bile uklju ene niti citirane.Ova situacija nije proizvela nikakvu obavezu ni za doma e niti za me unarodne institucije da ozbiljnije tretiraju ova pitanja, iako je na lokalnom nivou zakonodavstvabilo pokušaja da se regulišu odre ena pitanja iz ove oblasti.

4. Kosovo posle statusa

Kosovo posle statusa nije zabeležilo velike promene u ovom pravcu. Ustav zemlje ta no citira direktnu primenljivost me unarodnih konvencija. lan 22 Ustavakaže: Ljudska prava i slobode, koja su utvr ena slede im me unarodnimsporazumima i instrumentima garantovana su ovim Ustavom, i direktno se primenjujuna teritoriji Republike Kosovo i imaju premo , u slu aju konflikta, nad svim zakonskimodredbama i ostalim aktima javnih institucija: 1. Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima, 2. Evropski pakt za zaštitu ljudskih prava i sloboda i njeni protokoli, 3. Me unarodni Konvencija o gra anskim i politi kim pravima i njeni protokoli, 4. Okvirna konvencija Saveta Evrope za zaštitu nacionalnih manjina 5. Konvencija o eliminisanju svih oblika rasne diskriminacije, 6. Konvencija o eliminisanju svih oblika diskriminacije žena, 7. Konvencija o pravima deteta, i

57 Re je o periodu od 1989 do uspostavljanja administracije Ujedinjenih nacija na Kosovu, period kada jena nasilan na in ukinuta autonomija Kosova i kao rezultat imamo drasti na ugrožavanja prava iz ove pa idrugih oblasti. 58 Ustavni okvir Privremene samoupravne institucije na Kosovu.

39


Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

8. Konvencija protiv mu enja i drugih svirepih, nehumanih ili ponižavaju ih kazni ili postupaka.59.

Kao što se vidi iz gore navedenih odredaba post- statusna situacija u principumanje ili više je ostala ista zato što dva glavna pravna me unarodna mehanizma izoblasti ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava, ostaju neobuhva ena. Normalno dase odre ene institucije iz ove oblasti regulišu drugim aktima, kao što su Konvencija opravima deteta. Ipak, dva glavna mehanizma ostaju izvan direktne primene naKosovu. Ovo stanje ne utvr uje kona no stanja ove oblasti, ali u drugim okolnostimakada Kosovo ukloni trenutne me unarodne formalne prepreke, verovatno e mo i da ratifikuje ove Konvencije i da obezbedi da njihove odredbe postanu obavezne i obavezuju e za zemlju te da ove odredbe imaju premo nad doma im zakonskimodredbama. Ovo se na neki na in i obezbe uje u lanu 19, stav 1, Ustava RepublikeKosovo, koji kaže da "Svaki me unarodni sporazum ratifikovan od strane Republike Kosovo, nakon što se objavi u Službenom listu Republike Kosovo, postaje deounutrašnjeg pravnog sistema. Sporazum se sprovodi na direktan na in, osim u onimslu ajevima kada je to nemogu e i kada sprovo enje istog zahteva donošenje novogzakona60”. Dok se premo me unarodnih odredbi nad doma im reguliše stavom 2, lan 19 koji kaže da " Ratifikovani me unarodni sporazumi i obavezna na ela

me unarodnog prava imaju premo nad zakonima Republike Kosovo61".

Izuzetak, kao što se vidi od gore navedenog na Kosovo u poslednje dvedecenije je isklju ena iz primene vrlo važnih odredaba me unarodnih konvencija izoblasti ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava. Ovo nikako ne zna i da e se i ubudu e nastaviti istim trendom, ali je ovo izraz trenutnog stanja. Kada i pod kojim uslovima e se menjati i kada e ovi mehanizmi biti primenjivani, direktno ili nakonratifikacije od strane institucija na Kosovu, ostaje da se vidi u budu nosti.

Poglavlje II Pravna osnova, primenjivost i kompleksnost

Kao što je ve re eno u prethodnom poglavlju ovog istraživanja, ne postoji neka odre ena pravna osnova pošto oba me unarodna pravna instrumenata izoblasti ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava, Me unarodna konvencija za ekono-mska, socijalna i kulturna prava i Evropska socijalna povelja, nisu ratifikovana niti stupile na snagu na Kosovu. Me utim, razli ite pravne institucije ove prirode supokrivene do odre enog stepena pomo u drugih doma ih pravnih mehanizama, iako ne u potrebnom obimu. Na primer, porodica i porodi no pravo su regulisane Zako-nom o porodici, pravo na zdravlje je regulisano Zakonom o zdravstvu Kosova, pravona rad je regulisan Osnovnim zakonom o radu, koji se o ekuje da bude definisan iunapre en u odre enim ta kama prilikom usvajanja i stupanja na snagu. Zatim, druge

59 Ustav Kosova, lan 22 60 tako e lan 19, ta ka 1 61 tako e lan 19, ta ka 2

40


Mbr

ojtja

e të

dre

jtave

në

Kos

ovë

važne pravne institucije su regulisane i zašti ene sa najvišim pravnim aktom,Ustavom, kao što su: Pravo na rad i obavljanje profesije ( lan 49), Sloboda umetnostii nauke ( l. 48), Zdravstvena i socijalna zaštita ( lan 51), zatim ostali sistemski zakoni za odre ene oblasti kao što su oblasti privrednog, socijalnog i kulturnog prava, Kosovski Zakon o obrazovanju koji je posve en osnovnom i srednjem obrazovanju idrugih posebnih zakona o visokom obrazovanju, Zakon o zdravstvu, Zakon o shemi socijalne pomo i, Zakon o porodici i socijalnim uslugama, Zakon o ravnopravnostipolova, Zakon o autorskim i srodnim pravima i mnoštvo drugih zakona koji regulišusistemski odre ena prava i koji su usmereni na što ve e mogu e približavanje njiho-vih odredbi sa me unarodnim standardima62.

62 Pitanje izrade i podnošenje pravnih akata Vladi i Skupštini na usvajanje je regulisan. Izme u ostalog,kada se zakon podnosi Vladi i Skupštini treba da bude popra en izjavom o financijskim troškovima teuskla enosti i koherentnosti samog akta sa Acquis Communautaire.

41


Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

Poglavlje III Prakti ni aspekti primene me unarodnih mehanizama na Kosovu

a. Evropska socijalna povelja

Evropska socijalna povelja63

Odredbe doma ih zakona64 Primedbe i preporuke o primeni u praksi65

lan 2 Pravo na pravi ne uslove rada U nameri da obezbede efikasno ostvarivanje prava na pravi ne uslove rada, strane ugovornice se obavezuju: 1. da predvide razuman broj dnevnih i nedeljnih radnih sati, da se radna nedelja postepeno smanjuje do nivoa koji dozvoljavaju porast produktivnosti i drugi relevantni faktori;

Ustav Republike Kosova66 u lanu 49 (Pravo na Rad i

Obavljanje Profesije) odre uje: 1. Garantuje se pravo na rad. 2. Svako lice ima pravo da slobodno izabere svoju profesiju i radno mesto. Kolektivni Ugovor, tako e predvi a regulisanje radnog vremena kao što je u: lanu 18 Puno radno vreme je 40 sati nedeljno. Radna nedelja je 5 dana. U vanrednim slu ajevima radno vreme može da traje više od 40 sati, ali ne više od dodatnih 20 sati nedeljno, odnosno 40 sati mese no.

1. Uredba 2001/27 o Osnovnom Zakonu o radu, predvi a:

16.5 Radno vreme ne sme da bude duže od 40 sati nedeljno.

Iako je pitanje Prava na pravi ne uslove rada odre eno odredbama Ustava i relevantnim doma im zakonodavstvom, u praksi situacija je druga ija, zavisno od sektora rada.67 U privatnom sektoru radno vreme nije u skladu sa ovom Konvencijom i doma im zakonima o radnom vremenu. Zaposleni u ovom sektoru nemaju odre eno radno vremena, a ve ina njih su prisiljeni da rade najmanje 12 sati dnevno, 6 dana nedeljno, i samo jedan dan odmora u toku nedelje, a esto i bez redovnih godišnjih odmora. 55 od 7000 kontrolisanih preduze a od strane Inspekcije rada ispostavilo se da nemaju uopšte svoj unutrašnji pravilnik o radnom vremenu.68 Ovaj fenomen ukazuje na kršenje njihovih osnovnih prava da rade odre enim radnim vremenom propisano zakonom. Dok u državnoj administraciji radno vreme je regulisano na zadovoljavaju em nivou, i uslovi za zaposlene su povoljniji.

63 Evropska socijalna povelja bez sumnje je najvažniji me unarodni pravni instrument u oblasti ekonomskih,socijalnih i kulturnih prava tako da e biti u fokusu ovog istraživanja ije odredbe emo obraditi. 64Da bismo imali jasnu sliku u razmatranje emo uzeti odredbe doma ih akata kao što su Ustav Kosova,Kolektivni ugovor, Osnovni zakon o radu, Zakon o porodi nim i socijalnim uslugama, Zakon o porodici itd.Odredbe ovih pravnih akata sadrže norme za regulisanje glavnih institucija iz ekonomske, socijalne ikulturne oblasti. . 65 realno stanje 66 Ustav Kosova, kao najviši pravni akt odre uje u opštim principima odre enu kategoriju prava iz oblasti ekonomske, socijalne i kulturne prirode kao što su: pravo na rad, pravo na izbor profesije, socijalne zaštite itd. 67 Privatni ili javni sektor. 68 Inspektorat rada Kosova, izvještaj za 2009.godinu.

42


Mbr

ojtja

e të

dre

jtave

në

Kos

ovë

16.6 Radni dan ne sme da bude duži od 12 sati.

Preporuka: Inspektorat rada mora obavljati dužnosti propisane Zakonom o inspekciji rada, kako bi se privatni sektori eš e kontrolisali da bi identifikovali radna mesta gde se poštuje radno vreme propisano zakonom. U slu aju kada inspekcija ustanovi da postoje prekršaji u vezi radnog vremena, da odredi kazne na osnovu zakona.

lan 7 Prava dece i omladine na zaštitu U nameri da obezbede efikasno ostvarivanje prava dece i omladine na zaštitu, strane ugovornice se obavezuju: 1.da obezbede da minimalni uzrast za prijem na posao bude 15 godina, uz izuzetak za decu koja su zaposlena na propisanim lakim poslovima bez štete po njihovo zdravlje, moral ili obrazovanje; 2.da obezbede da viši minimum uzrasta za prijem na posao bude utvrdjen u odnosu na propisane poslove koji se smatraju opasnim i nezdravim; 4. da obezbede da radni sati za lica ispod 16 godina budu ograni eni u skladu sa potrebama njihovog razvoja, a naro ito sa njihovom potrebom za profesionalnom obukom;

Odredbom 2001/27, osnovni Zakonu o radu, predvi a zaštitu dece i omladine u oblasti rada:

lan 3 Donja starosna granica 3. Osamnaest (18) godina života je donja starosna granica za zaposlenje ili rad, koji po svojoj prirodi ili zbog okolnosti pod kojima se obavlja može da ugrozi zdravlje, bezbednost ili moralni integritet mlade osobe. 3.2 Osoba mla a od 18 godina može biti angažovana samo za obavljanje lakih poslova koji ne bi trebali da ugroze njegovo ili njeno zdravlje ili razvoj, i ne e uticati na njegovo ili njeno redovito poha anje škole. 3.3 Osoba mla a od 15 godina života na sme da bude zaposlena.

Pitanje rada dece i omladine ispod 18 godina, je regulisana doma im zakonima, me utim situacija u praksi je složenija. Svedoci smo svakodnenog rada dece ispod 18 godina kao što je prodaja cigareta i ostalih stvari na ulici, nošenje raznih teških tovara kolicama, rad na tovar – istovar, ak vrlo esto nasilno prosja enje sa namerom profitiranja itd. Istraživanje koje je sproveo UNICEF ukazuje da prose na doba dece kada oni po inju sa radom je 9.8 godina.69. Doba od 10 godina je najkriti nije, doba kada deca na Kosovu naj eš e po inju da rade70. Postoji mogu nost da ova tendencija raste u budu nosti kao posledica siromaštva i niskog ekonomskog standarda. U me uvremenu Ministarstvo rada i socijalne zaštite u saradnji sa Ministarstvom unutrašnji poslova, lansirale kampanju koja ima za cilj podizanje svesti javnosti da ne podrže nasilno prosja enje dece, kao i da se ne podrži eksploatacija dece za obavljanje raznih poslova, i savetuju i kako da reaguju u slu aju su eljavanja sa takvim pojavama.

69 Child Labour in Kosovo – A study on working children, UNICEF izveštaj za 2004 god , strana 30 70 tako e, strana 30

43


Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

Preporuka:

Ministarstvo rada i socijalnog staranja u saradnji sa Inspekcijom rada mora da preduzme neophodne mere za spre avanje ovog fenomena kroz pružanje socijalnih usluga ovoj deci i da ih podržavaju u povratku ka obrazovnom procesu.

lan 8 Pravo zaposlenih žena na zaštitu trudno e. U nameri da obezbede efikasno ostvarivanje prava zaposlenih žena na zaštitu materinstva, strane ugovornice obavezuju se: 1. da obezbede bilo pla enim odsustvom, bilo adekvatnim davanjima iz socijalnog osiguranja ili davanjima iz javnih fondova za zaposlene žene, da uzmu odsustvo pre i posle ro enja deteta u ukupnoj dužini od makar 14 nedelja; 2. da smatraju nezakonitim ako poslodavac ženi da otkaz u periodu od kada je obavestila svog poslodavca da je trudna do kraja njenog porodiljskog odsustva ili da joj da otkaz u takvom trenutku kada bi otkazni rok istekao za vreme takvog odsustva;

Opšti kolektivni ugovor71

lan 23 - Zaposlena žena tokom trudno e i materinstva ima pravo na porodiljski odmor od šest meseci (6) neprekidno. - Porodiljski odmor u prva tri (3) meseca se priznaje kao radni period, tako da prva tri meseca se pla aju od poslodavca ne manje od 70% od plate zaposlene, dok za slede a tri (3) meseca pla anje je na teret fonda Kosovske vlade za zaštitu materinstva, ne manje od 70% od plate zaposlene.

Pravo zaposlenih žena tokom trudno e na Kosovu nije u skladu sa zagarantovanim pravom iz Evropske socijalne povelje, zato što u doma im zakonima se predvi a samo odmor trudno e, ali ne i pravo predvi eno lanom 8, stav 2, Povelje, zato što u praksi ima puno slu ajeva kada žene u toku materinskog odsustva budu otpuštene sa posla, ili se pozovu na odgovornost za poslove koje pripadaju periodu njenog odsustva. Tako e se ne respektuje pravo na zaštitu od no nog rada trudnica.

Preporuka:

U doma im zakonima treba se garantovati konkretnim odredbama zaštita žena tokom materinskog odsustva, davanja otkaza i odgovornosti na radu. Tako e zakonom treba da se reguliše pitanje održavanja trudno e u odre enim uslovima. Ovo pitanje nije spomenuto ni u jednoj odredbi doma ih zakona koji su na snazi dok isti stoje u Povelji.

lan 13 Pravo na zdravstvenu i socijalnu pomo Da bi obezbedile efikasno

U Ustavu Kosova, lanom br. 51 je odre eno Pravo na zdravstvenu i socijalnu zaštitu, kao što sledi: 1. Zaštita i pravo na zdravstveno osiguranje su

Kosovo ima adekvatno zakonodavstvo u vezi socijalne i zdravstvene zaštite, po ev od Ustava kao najvišeg pravnog akta i ostalih zakonskih akata. Me utim, u praksi postoje

71 Opšti kolektivni ugovor, lan 23

44


Mbr

ojtja

e të

dre

jtave

në

Kos

ovë

ostvarivanje prava na socijalnu i zdravstvenu pomo , strane ugovornice se obavezuju: 1. da obezbede da svaka osoba koja nema adekvatna sredstva i koja je onesposobljena da obezbedi takva sredstva sopstvenim naporima ili iz drugih izvora, naro ito povlastice iz sheme socijalnog osiguranja, dobije adekvatnu pomo i, u slu aju bolesti, pomo koja joj je neophodna;

regulisani zakonom. 2. Osnovno socijalno osiguranje koje se odnosi na nezaposlenost, bolest, ograni ene sposobnosti i starost, se reguliše zakonom. Zakon br. 2003/05, O Shemi socijalne pomo i72, lanovi 4 i 5 regulišu finansijske i nefinaskijske kriterijume prava na socijalnu pomo iz socijalnog programa. Uredba UNMIK-a br 2005/46 o Zakonu o socijalnim i porodi nim uslugama na Kosovu, br 02/L-17

lan 1

Opšte odredbe 1.1 Ovim zakonom ure uje se pružanje socijalnih i porodi nih usluga licima i porodicama u stanju socijalne potrebe na Kosovu. 1.2 U okolnostima kada nedostaje ili je nedovoljna podrška porodice radi obezbe ivanja blagostanja pojedinca, država je dužna da pruža takve socijalne i porodi ne usluge licima kojima se obezbe uje poštovanje njihovog dostojanstva kao ljudskih bi a i osnovnih prava utvr enih zakonodavstvom Kosova i me unarodnim konvencijama o pravima oveka. Pored zadovoljavanja

potreba i zaštite u vanrednim prilikama, ove usluge e se pružiti licima i porodicama u stanju socijalne potrebe u okviru zajednice a ne preko rezidentnih institucija. 1.3 Socijalne i porodi ne usluge obuhva aju pažnju neposrednog socijalnog

slabosti u primeni ovih zakonskih odredbi.. U mnogim slu ajevima, ak i kad odre ena lica ispunjavaju kriterije za dobijanje socijalne pomo i, njihovi slu ajevi se ne razmotre ozbiljno od strane odre enih zvani nika, i bez njihove krivice ostaju van liste korisnika. Tako e, u pogledu zdravstvene pomo i, gra anima se ne nudi pravi tretman onako kako je predvi eno zakonom, posebno kategorije koje su definisane Zakonom o zdravstvu na Kosovu, na osnovu kojeg gra ani mogu dobiti besplatno medicinsku negu i lekove iz osnovne liste lekova, u stvari oni imaju vrlo malo koristi.75 Preporuka: Nadležne institucije bi trebale da preduzmu odgovaraju e mere kako bi obezbedile ljudima koji su u socijalnoj potrebi uživanje socijalne pomo i koje je predvi ena i zagarantovana zakonom. Tako e, u sferi medicinske pomo i o ituje se problem u upravljanju distribucijom lekova koje se nalaze na osnovnoj listi lekova. U ovom slu aju Ministarstvo zdravlja treba da bude pažljivije i odgovornije u upravljanju sa osnovnom listom lekova i njihovom raspodelom. Ministarstvo zdravlja tako e treba ubrzati procedure nabavke lekova za odgovaraju e zdravstvene institucije.

72 Zakon o shemi socialne pomo i jedan od prvih usvojenih akata od strane me unarodne administracijeUredbom UNMIK-a br. 2003/5, lan 4 i 5 ure uju kategorijsku shemu pružanja socialne pomo i za gra aneKosova. 75 Videti opis “slu aja A” prema izveštaju NGO CLARD, na kraju tabele.

45


Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

staranja, savetovanja ili u posebnim slu ajevima materijalnu pomo za lice u stanju socijalne potrebe

Porodi ni zakon Kosova br. 2004/32 proglašen Uredbom UNMIK-a br. 2006/0773,

lan 7 Oblik zaštite Za izvršenje prava iz porodi nog odnosa, majka i dete dobijaju posebnu zaštitu kroz socijalno staranje. Zakon o Zdravstvu Kosova br.2004/4

lan 7 Opšte odredbe 7.1. Sistem zdravstvene zaštite treba da bude dostupan svim gra anima i svim zajednicama Kosova

lan 22 Sistem zdravstvene zaštite 22.1. Zdravstvena briga iz lana 23 ovog zakona

obezbe uje se besplatno u javnim institucijama za posebne grupe stanovništva.

73 Zakon o porodici objavljen Uredbom UNMIK-a br. 2004/03, ure uje prava i obaveze i porodi ne odnose na Kosovu.

46


Mbr

ojtja

e të

dre

jtave

në

Kos

ovë

lan 15 Pravo hendikepiranih lica na nezavisnost, socijalnu integraciju i u eš e u životu zajednice. Da bi se obezbedilo delotvorno ostvarivanje prava hendikepiranih lica, bez obzira na uzrast ili prirodu nesposobnosti, na nezavisnost, socijalnu integraciju i u eš e u životu zajednice, strane ugovornice posebno se obavezuju: 1.da preduzmu neophodne mere kako bi obezbedile hendikepiranim licima potrebno usmerenje, obrazovanje i profesionalnu obuku, u okviru redovnih mehanizama gde god je mogu e ili u slu ajevima kad nije mogu e, pomo u javnih ili privatnih specializovanih institucija.

Kosovski Zakon o poofesionalnom osposobljavanju, rehabilitaciji i zapošljavanju osoba sa invaliditetom br 03/L-019 predvi a:

lan 8 Profesionalno osposobljavanje ili prekvalifikacija osoba sa ograni enim sposobnostima 1. Osoba sa ograni enim sposobnostima ima pravo na profesionalno osposobljavanje i prekvalifikaciju po opštim uslovima odre enim ovim zakonom. U odre jenim slu ajevima, kada je potrebno zbog stepena, vrste i važnosti, osposobljavanje i prekvalifikovanje može se obaviti u jedinstvenim školama i drugim institucijama po planu i programu za profesionalno osposobljavanje i prekvalifikaciju.

5. Aktivnosti za profesionalno osposobljavanje i prekvalifikovanje se realizuju u obrazovnim institucijama, kancelarijama za zapošljavanje, Centrima za profesionalno osposobljavanje i drugim pravnim licima koja ispunjavaju uslove za obrazovanje i profesionalno osposobljavanje, odredjena ovim i drugim primenjivim zakonima.

lan 11 Posebni i opšti uslovi zapošljavanja 1. Osoba sa ograni enim sposobnostima ima pravo na rad, integraciju na tržištu rada u opštim i posebnim uslovima odredjenim ovim zakonom.

Iako se zakonom ili posebnom strategijom regulišu prava osoba sa ograni enim sposobnostima, što se ti e aspekta profesionalnog osposobljavanja i prekvalifikovanja te njihovoe socijalne integracije, stanje je na zadovoljavaju em nivou, me utim slaba ta ka u praksi je njihova integracija u društvo pomo u zapošljavanja u skladu sa njihovim stepenom obrazovanja. Vrlo esto osobe ove kategorije su objekat nejednakog tretiranja, diskriminacije u današnjem Kosovskom društvu, pogotovo u sferi zapošljavanja. Preporuka: Kosovske institucije koje su odgovorne za podršku ovoj kategoriji lica, treba da budu pažljivi u pra enju njihovog pristupa i integracije u društvu i ako nai u na povrede njihovih prava da preduzmu mere u skladu sa zakonom.

47


Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

2. U posebnim uslovima osobe sa ograni enim sposobnostima se zapošljavaju u centar za obuku i profesionalno osposobljavanje, zaštitne radionice i centrima rada, koji na osnovu radnih sposobnosti i opštih uslova ne mogu se zaposliti putem otvorenog tržišta rada ili da sami vode posao.

lan 20 Pravo na jednake mogu nosti i jednak tretman u pitanjima zapošljavanja i zanimanja, bez diskriminacije na osnovu pola U cilju obezbe ivanja delotvornog uživanja prava na jednake mogu nosti i jednak tretman u pitanjima zapošljavanja i zanimanja, bez diskriminacije na osnovu pola, ugovorne strane se obavezuju da priznaju pravo i da preduzmu odgovaraju e mere da obezbede ili promovišu njegovu primenu u slede im oblastima: a. pristup zapošljavanju, zaštita od otpuštanja i ponovno uklju ivanje na posao;

Uredba UNMIK-a br 2001/27, o Osnovnom zakonu o radu na Kosovu, predvi a slede e:76

lan 2 Zabrana svih vrsta diskriminacije 2.5 Zabranjuje se diskriminacija, neposredno ili posredno, prema zaposlenoj ženi po osnovu trudno e ili materinstva. 2.6 Zabranjuje se seksualno uznemiravanje na radnom mestu. Zakon o ravnopravnosti polova na Kosovu,77 br. 2004/2

lan 13

Zaposlenje 13.3. Oglas i publikacija

Doma e zakonodavstvo garantuje pravo na jednake mogu nosti i jednak tretman po pitanju zapošljavanja i rada bez diskriminacije zbog polne pripadnosti, klauzule o nediskriminaciji sadrže i mnoge druge pravne odredbe, osim onih vezanih za zaposlenje. U praksi se ove odredbe primenjuju, ali ne na odgovaraju em nivo.

76 Uredba UNMIK-a br. 2001/27, o Osnovnom zakonu o radu sadrži odredbe u vezi sa pitanjimadiskriminacije na radu, a posebno reguliše i štiti položaj žena na radnom mestu. Ova pitanja su tako edirektno regulisana Konvencijom o eliminaciji svih vrsta diskriminacije žena koji se direktno primenjuje naKosovu..

77 Zakon o ravnopravnosti polova, objavljen UNMIK uredbom 2004/02, tretira aspekte polne jednakosti na Kosovu

48


Mbr

ojtja

e të

dre

jtave

në

Kos

ovë

slobodnog radnog mesta ne sme da sadrži re i ili izraze koje diskriminiraju na polnoj osnovi. Ova odredba ne važi ako je cilj oglasa da balansira polnu strukturu unutar jednog profesionalnog sektora, i ovo treba da se nazna i u oglasu.

lan 23 Pravo starijih lica na socijalnu zaštitu Da bi se obezbedilo delotvorno uživanje prava starijih lica na socijalnu zaštitu, ugovorne strane preuzimaju obavezu da usvoje ili podstaknu, bilo direktno ili u saradnji sa javnim i privatnim organizacijama, odgovaraju e mere koje imaju za cilj: 1. da omogu e starijim licima da ostanu aktivni lanovi društva koliko god je to mogu e, putem: a. adekvatnih materijalnih sredstava koja bi im omogu ila da vode dostojanstven život i da igraju aktivnu ulogu u javnom, društvenom i kulturnom životu; b. obezbe ivanjem informacija o uslugama i pogodnostima koja su na raspolaganju starijim licima kao i o mogu nostima da ih koriste; 2. omogu avanja starijim licima da odaberu svoj na in života i da vode nezavisan život u svom porodi nom okruženju

Uredba UNMIK-a br 2001/35, o Penzijama na Kosovu predvi a pravo na penziju za lica koja napune 65 godina u visini od 45 € u nameri da oni ostaju aktivni deo ovog društva. Odlukom Vlade br. 13/200778 od. 31.10.2007, kao i Administrativno uputstvo br. 11/2007 izdata od strane Ministarstva rada i socijalnog staranja je odlu eno da kategorija penzionera koji su radili više od petnaest godina budu ispla eni sa dodatnih 40 €. Zakon o Zdravstvu Kosova, br. 2004/479

lan 22, stav c

22.1 Zdravstvene usluge u skladu sa lanom 23 ovog zakona obezbe uju se besplatno u javnim zdravstvenim ustanovama za posebne grupe stanovništva koje obuhvataju ljude od 65 godina. Tako e, lan 23, stav h, predvi a slobodan pristup osnovnoj listi lekova.

U vezi penzijske osnove, situacija je kao što je propisano u uredbi, iako pla anje nije na zadovoljavaju em nivou, jer iznos od 45 € ne omogu ava starijim osobama da zadovolje osnovne životne potrebe niti da imaju aktivno u eš e u javnom, socijalnom i kulturnom životu. Štaviše, ovaj iznos ima više elemente socijalne pomo i nego penzijske osnove. Vladina odluka, koja odre uje dodatno pove anje u iznosu od 40 €, nije adekvatna i pogodna za ovu kategoriju penzionera, jer pove anje nikako nije u srazmeri sa njihovim doprinosom. Dodatno, ovom odlukom nisu obuhva eni mnogi radnici koji su radili više od 15 godina, ali koji ne mogu dokazati jer je ve ina dokumentacije izgubljena u toku rata. Preporuka: Vlada Kosova bi trebalo da poboljša blagostanje penzionera (osobe starije od 65 godina), pove anjem iznosa penzije u srazmeri sa njihovim doprinosima i potrebama. Preporu uje se da Vlada Kosova iskoristi me unarodne mehanizme koji su na Kosovu i van njega, kako bi omogu ili povratak Fonda penzijske štednje Kosova, koji je

78 Na sednici održanoj 31. oktobra 2007, je usvojena odluka Vlade br. 13/2007, zajedno sa Administrativnim uputstvom br. 2007/11 Ministarstva rada i socijalnog staranja, kojom je obezbe ena pravna osnova da se penzije na Kosovu pove aju za odre enu kategoriju ljudi. 79 Zakon o zdravstvu Kosova, objavljen Uredbom UNMIK-a, ure uje odnose i predvi a zdravstvenu brigu na Kosovu. Posebno lan 22, ta ka (c) i lan 23, ta ka (h)

49


Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

koliko god to žele i mogu, tako što bi se; b. obezbedila zdravstvena briga i pogodnosti koje su im potrebne za njihovo stanje;

u Srbiji, od 1999. Na ovaj na in svi prilozi onih koji su doprinosili godinama bi se vratio na njihovu korist.

lan 30 Pravo radnika na zaštitu od siromaštva ili isklju enja iz društva. Kako bi se obezbedilo delotvorno uživanje prava na zaštitu od siromaštva i isklju enja iz društva, ugovorne strane se obavezuju: a. da preduzmu mere, u širem okviru sveobuhvatnog i uskla enog pristupa kako bi se unapredio delotvoran pristup licima koja žive ili su na granici da žive u okolnostima društvenog isklju enja ili siromaštva, kao i njihovih porodica na, zapošljavanje, smeštaj, obuku, obrazovanje, kulturu te socijalnu i medicinsku pomo ;

Skupština Kosova dana 17.10.2008, je usvojila Rezoluciju kojom je prihvatila Milenijumsku Deklaraciju80, i prihvatila principe ove deklaracije, izme u ostalog i princip ublažavanja i zaštite od siromaštva.

Kosovo nema posebne zakonske odredbe ili posebnu nacionalnu strategiju kojom odre uje nacionalnu politiku o zaštiti radnika od siromaštva i isklu enja iz društva. Me utim, Skupština Kosova je usvojila Milenijumsku Deklaraciju, odnosno njene ciljeve, a jedan od njenih ciljeva je i ublažavanje i zaštita od siromaštva. Preporuka: Skupština Kosova treba da nadgleda na permanentan na in ispunjavanje osam ciljeva, preporu uju i kosovskoj Vladi da kao prioritet ima ispunjenje ovih ciljeva.

lan 31 Pravo na stanovanje Kako bi se osiguralo delotvorno uživanje prava na stan, ugovorne strane preuzimaju mere koje imaju za cilj: 1. unapre ivanje pristupa stambenom smeštaju odgovaraju eg standarda; 2. spre avanje ili umanjivanje

Kosovski Zakon o Lokalnoj samoupravi81, br. 2008-03-L040, lan 17 odre uje potpunu i isklju ivu nadležnost opština u pružanju porodi nih i ostalih usluga iz socijalne zaštite kao što su:

lan 17 Izvorna nadležnost k) pružanje porodi nih i drugih socijalnih usluga kao što su: zaštita osetljivih i nemo nih

Pravo na stanovanje nije detaljno regulisano posebnim zakonom, ve na osnovu Zakona o lokalnoj samoupravi na Kosovu, i u celini se odre uje kao nadležnost opština. Opštine svake godine, rade u tom pravcu, grade i zgrade za kolektivno i individualno stanovanje, itd. Me utim, broj zahteva je mnogo ve i od mogu nosti koje imaju opštine za izgradnju tih objekata.

80 Rezolucija za Milenijumsku deklaraciju, Skupština Kosova, datum 17.10.2008. 81 Zakon o lokalnoj samoupravi na Kosovu, br. 2008-03-L040

50


Mbr

ojtja

e të

dre

jtave

në

Kos

ovë

pojave besku nika, kako bi se ona postepeno uklonila; 3. prilagoditi cene stambenog smeštaja onima koji nemaju adekvatne resurse.

osoba, porodi na zaštita, zaštita dece, briga o starijima uklju uju i registraciju i licenciranje ustanova koje vode brigu o njima, prijem radnika u radni odnos, isplata plata i obuka l) javni smeštaj

Opis slu aja A: Doma e zakonodavstvo na snazi: Zakon o zdravstvo na Kosovu br. 2004/4, lan 22 c M.G. i S.G. žive u opštini Kosovo Polje, i obe su starije od 65 godina i korisnicesocijalne pomo i. Njih dve su redovno bile isklju ene od prava na besplatne lekove izosnovne liste lekova. U lokalnom zdravstvenom centru im je re eno da za potrebnelekove moraju da se obrate susednoj opštini u Prištini ili da potraže u privatnim apo-tekama. Na osnovu lana 22.1 gra ani stariji od 65 godina se tretiraju kao posebnagrupa stoga imaju pravo na besplatne lekove iz osnovne liste.

b. Me unarodna Konvencija o Ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima, i njena primena na Kosovu

Me unarodna konvencija o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima i njena primena na Kosovu.82

Odredbe doma ih zakona83 Primedbe i preporuke o primeni u praksi 84

lan 8 1. Države lanice ovog pakta obavezuju se da obezbede: (a) pravo koje ima svako lice da sa drugima osniva sindikate i da se u lani u sindikat i

Uredbom UNMIK-a br. 2001/27, O Osnovnom Zakonu o radu, su predvi ena i pitanja prava zaposlenih da budu lanovi sindikata.

lan 5 Pravo na organizovanje i kolektivno pregovaranje, predvi a: 5.1 Zaposleni i poslodavci imaju pravo da osnuju i pridruže se bez prethodnog odobrenja zajedni koj organizaciji

Na Kosovu ne postoji Zakon o sindikatima, koji bi zaštitio legitimna prava radnika na sindikalne unije. Na Kosovu nema funkcionalne zajednice sindikata koja ima obavezu da štiti prava radnika. Iako postoje i zakoni o radnom odnosu dozvoljavaju sindikalno delovanje, u praksi situacija je potpuno druga ija. U državnoj upravi zaposleni nisu slobodni da

82 Me unarodna konvencija o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima je glavni pravni instrument koji ure uje pravo iz ove oblasti. Ne primenjuje se direktno na Kosovu jer Kosovo nije deo ove konvencije. Me utim, zbog njene važnosti mi emo se osvrnuti na njene odredbe i njihovu primenu na Kosovu. 83 Odredbe doma ih zakona 84 Realno stanje

51


Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

po svom izboru, uz jedini uslov da pravila budu utvr ena od strane zainteresovane organizacije, u cilju unapre enja i zaštite ekonomskih i socijalnih interesa. Ostvarivanje ovog prava može biti predmet jedino ograni enja predvi enih zakonom i koja predstavljaju potrebne mere u demokratskom društvu, u interesu nacionalne bezbednosti ili javnog poretka, ili zaštite prava i sloboda drugoga; (d) pravo na štrajk, koje se ostvaruje prema zakonima svake zemlje.

(organizacijama) po li nom izboru, ograni eni samo pravilima svoje organizacije (organizacija) U organizacije zaposlenih spadaju sindikati. Uredba UNMIK-a 2001/36 O Javnim službama na Kosovu85 u lanu 5 predvi a dve odredbe koje se ti u pitanja sindikata i to: 5.1 Javni službenici mogu da budu lanovi sindikata.

5.2 Javni službenici zaposleni u policiji, popravnim službama i službama za vanredne situacije, kao i bilo koja druga kategorija javnih službenika ije je službe Vlada proglasila službama od vitalnog zna aja, nemaju pravo na štrajk niti mogu da preduzimaju bilo koju drugu aktivnost iz radnog odnosa koja može da naruši rad službe od vitalnog zna aja.

izraze svoja nezadovoljstva uslovima rada, jer su esto predmet raznih pritisaka od lidera / menadžera udaljavanjem sa posla ili promenom radnog mesta. Dok je situacija u privatnom sektoru zapošljavanja još gora, jer su zaposleni skoro u potpunosti lišeni prava na sindikalno organizovanje.

Preporuka:

Da bi se ovo stanje poboljšalo, Skupština Kosova mora što hitnije da usvoji gore navedeni Zakon u njenim plenarnim sednicama.

lan 10 Države lanice ove Konvencije priznaju da: 1. Treba da bude pružena što šira zaštita i pomo porodici koja je prirodni i osnovni sastavni deo društva, posebno za njeno obrazovanje i za ono vreme za koje ona snosi odgovornost za izdržavanje i vaspitanje dece o kojima se brine. Na sklapanje braka

Institucija porodice je ure ena Zakonom o porodici Kosova, br. 2004/32, proglašen Uredbom UNMIK-a br. 2006/07 koji odre uje šta je porodica, ko sa injava porodicu i njena zaštita, kao što sledi:

lan 2 Porodica

(1) Porodica je životna zajednica roditelja i njihove dece i drugih srodnika. (2) Porodica je prirodno i osnovno jezgro društva i uživa pravo na zaštitu. Sva lica uživaju ravnomeran tretman prava i obaveza predvi enih ovim zakonom. Ne e biti neposredne ili posredne diskriminacije prema nijednom licu ili licima na polnoj osnovi,

U praksi se ne postoje situacije koje ukazuju na nesprovo enje ovog Zakona Sve problemati ne situacije koje se javljaju u ovoj oblasti, nisu pravne ve subjektivne prirode koje se stvaraju od samih pravnih subjekata, i ne zavise od državnih mehanizma. Što se ti e zaštite porodice od nasilja u porodici, sudovi u nekim slu ajevima su pokazali nemar. Iako odredbe Uredbe za zaštitu od nasilja predvi aju da bi sud trebalo da donese odluku na zahtev za zaštitu u roku od 24 asa ili 15 dana, imamo slu ajeva kada su gra ani ekali mesecimana takvu odluku. Tokom ovog perioda žrtve

85 UNMIK uredba br. 2001/36, za civilne službe na Kosovu koja se i dalje primenjuje iako se o ekuje zamena sa novim zakonom.

52


Mbr

ojtja

e të

dre

jtave

në

Kos

ovë

budu i supružnici moraju slobodno pristati.

uzrasta, bra nog stanja, jezika, mentalne ili fizi ke nesposobnosti, seksualne orjentacije, politi koj pripadnosti ili ube enjima, etni kog porekla, nacionalnosti, religije ili vere, rase, društvenog porekla, imovine, ro enja ili drugog stanja.

lan 7 Oblik zaštite (1) Za izvršenje prava iz porodi nog odnosa, majka i dete dobijaju posebnu zaštitu kroz socijalno staranje. (2) Deci bez roditeljskog staranja obezbe uje se posebna zaštita putem oblika zaštite kao što su starateljstvo, porodi ni smeštaj, rezidentni smeštaj i usvajanje. Tako e, Uredba br. 2003/12, za zaštitu od nasilja u porodici, sadrži odredbe za zaštitu od nasilja u porodici. U lanu 7. je predvi eno donošenje odluke na zahtev za zaštitu u roku od 15 dana, ali u hitnim slu ajevima i u roku od 24 sata.

nasilja žive u opasnosti, sve dok sud donosi odluku.86

lan 13 1. Države lanice ove Konvencije priznaju svakom licu pravo na obrazovanje. One se slažu da obrazovanje treba da ima za cilj pun razvoj ljudske li nosti i dostojanstva i da poja a poštovanje prava oveka i osnovnih sloboda. One su saglasne osim toga da obrazovanje treba da omogu i svakom licu da igra korisnu ulogu u slobodnom društvu, da potpomaže razumevanje, toleranciju i

Zakon o Osnovnom i srednjem obrazovanju87, br. 2002/2

lan 3 Pravo na obrazovanje 3.1 Osnovna dužnost MONT ustanovljena odredbama ovog zakona i važe im zakonima je da promoviše obrazovanje ljudi na Kosovu i daje na raspolaganje adekvatan i efikasan program za osnovnu i srednju školu dostupan svima. 3.2 Ni jednom detetu ne može da se uskrati pravo na obrazovanje. Pri unapre enju ovog prava, moraju se primenjivati slede i principi:

lan7 Obavezno obrazovanje 7.1 Obavezno školovanje po inje sa po etkom školske godine nakon datuma kada dete puni šest (6) godina života (minimalan uzrast obaveznog obrazovanja). 7.2 Obavezno školovanje prestaje ili završetkom devete školske godine

Na Kosovu, Zakon o pravu na obrazovanje, stoji na zadovoljavaju em nivou na osnovu na ina regulisanja i odre ivanje prava u ovoj oblasti, ali u praksi njegovo sprovo enje nailazi na poteško e se posebno odnose na broj dece koja dolaze iz porodica sa lošim materijalnim stanjem, za šta moraju da napuste školu, bilo zbog ekonomskih uslova ili zbog udaljenosti škole od mesta gde žive Ovo stanje se nedavno donekle poboljšalo, kroz primenu politike za besplatno izdavanje udžbenika (kao što je predvi eno Zakonom o osnovnom i srednjem obrazovanju na Kosovu). Situacija koja otežava istinski proces škole je nedostatak osoblja pedagoga i psihologa u školama, koji bi u velikoj meri pomogli u enicima u rešavanju njihovih

86 Videti “slu ajeve B i C”, prema izveštaju NGO CLARD, na kraju tabele 87 Zakon o Osnovnom i srednjem obrazovanju na Kosovu, objavljen Uredbom UNMIK-a br. 2002/2

53


Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

prijateljstvo izme u svih naroda i svih rasnih, etni kih ili verskih grupa i da podsti e razvoj delatnosti Ujedinjenih nacija na o uvanju mira. 2. Države lanice ove konvencije priznaju da u cilju obezbe enja punog koriš enja ovog prava: a) osnovno školovanje mora da bude obavezno i svima dostupno; b) srednje školovanje, u svojim raznim vidovima uklju uju i tu i srednje tehni ko i stru no školovanje, treba da bude opšte i dostupno svima kroz odgovaraju e mere, a naro ito kroz postupno uvo enje besplatnog školovanja; c) više školovanje treba da bude dostupno svima podjednako, zavisno od sposobnosti svakoga, kroz odgovaraju a sredstva, a naro ito kroz postupno uvo enje besplatnog školovanja;

nakon dana upisa deteta u osnovnu školu, ili na dan kada u enik napuni 15 godina, zavisno od toga koji se datum pada ranije. Zakon o Višem obrazovanju na Kosovu88

lan 3 Mogu nost za poha anje viših studija 3.1 Visoko obrazovanje koje se vodi od licenciranih izvo a a visokog obrazovanja na Kosovu bi e dostupno za sva lica na teritoriji Kosova, ili putem u enja na daljinu unutar ili van teritorije Kosova, na bilo kom mestu, bez ikakve diskriminacije direktne ili indirektne, bez nekog realnog ili navodnog razloga koji se odnosi na pol, rasu, seksualno opredeljenje, fizi kog ili ošte enja druge vrste, bra nog stanja, boje kože, religije, politi kog ili drugog mišljenja, nacionalnog porekla, etni ke ili socijalne, nacionalne pripadnosti, imovini, mesto ro enja ili neki drugi status. 3.2 Ne e biti granica starosti da se registruju ili da dobiju kvalifikaciju visokog obrazovanja na Kosovu

problema koji prouzrokuju njihovo neredovno poha anje. Istaknuti problemi su u sferi visokog univerzitetskog obrazovanja, naro ito u pravima manjina na pristup u ovom nivou obrazovanja. Iako im zakon prepoznaje ovo pravo, u praksi se ne sprovodi zbog politi kih i drugih razloga. Preporuka: Ministarstvo Obrazovanja, nauke i tehnologije treba da donese odluku o povratku pedagoga i psihologa u škole, s ciljem da se poboljša gore navedeno stanje. Jedan od problema u oblasti univerzitetskog visokog obrazovanja, je postojanje Univerziteta Srba u Severnoj Mitrovici, koji posluje paralelno sa institucijama visokog obrazovanja na Kosovu, ali ne funkcioniše u skladu sa zakonom za visoko obrazovanje na Kosovu, tako da imaju i u obzir ovu situaciju, preporu uje se da Vlada Kosova integriše ovaj Univerzitet sa redovnim Univerzitetskim institucijama na Kosovu.

88 Zakon o visokom obrazovanju na Kosovu, br 2002 / 3 proglašen Uredbom UNMIK-a br. 2003/14, ure uje mogu nosti, uslove i postupak u celini za ovu kategoriju obrazovanja na Kosovu.

54


Mbr

ojtja

e të

dre

jtave

në

Kos

ovë

lan 15 1. Države lanice ove Konvencije priznaju svakom prava: a) da u estvuje u kulturnom životu; b) da se koristi dostignu ima nauke i njihovom primenom; c) da uživa zaštitu moralnih i materijalnih interesa koji proisti u iz svake nau ne, književne ili umetni ke proizvodnje iji je on autor. 4. Države lanice ove konvencije priznaju koristi koje treba da budu rezultati ja anja i razvitka me unarodne saradnje i veza na polju nauke i kulture.

Ustav Kosova predvi a:

lan 48 Sloboda nauke i umetnosti 1. Garantuje se nau no i umetni ko stvaralaštvo. 2. Garantuje se akademska sloboda. Zakon o autorskim i srodnim pravima89, br. 2004/45

lan 5 Opšte odredbe Autori književnih, nau nih i umetni kih dela uživaju zaštitu u vezi njihovih dela i njihovog koriš enja u skladu sa ovim Zakonom.

lan 19 Pravo poštovanja integriteta dela. Autor ima isklju ivo pravo da drugome zabrani izobli avanje ili bilo koje drugo neovlaš eno menjanje njegovog rada, kao i bilo kakvu upotrebu njegovog rada, ako takva manipulacija ili koriš enje može da bude štetna za njegovu stvarala ku ast i poštovanje.

Autorsko pravo je garantovano Ustavom jednim posebnim zakonom, i ovaj pravni aranžman je na zadovoljavaju em nivou. Ali u praksi, autori kojima se pokradu njihovi radovi, dakle vrše se plagijati, za ostvarivanje svojih prava zakonom garantovane se obrate kompetentnim sudovima, ali sudovi nisu efikasni u procesuiranju ovih predmeta, i ovi predmeti se odugovla e po sudovima tako da autori gube poverenje da mogu da ostvare svoja autorska prava, i esto ovo ih natera da ute, iako su ošte eni u ostvarivanju svojih prava da stvore nešto umetni ko, i na ovaj na in štete celokupnu umetnost na Kosovu.

Opis slu aja B: Važe e doma e zakonodavstvo: Uredba br. 2003/12, za zaštitu od nasilja u porodici.

N.M. je uložila zahtev za zaštitu Opštinskom sudu, 14 avgusta 2009. Sud nije doneo nikakvu odluku, iako Uredba 2003/12 predvi a da se odluka mora doneti u ro-ku od 15 dana. Dana 17. decembra 2009 ona je poslala požurnicu sudu, ali u januaru (kada se priprema ovaj izveštaj) i dalje nema takve odluke. Opis slu aja C: Važe e doma e zakonodavstvo: Uredba br. 2003/12, za zaštitu od nasilja u porodici

Sh.S. je žena sa preko 60 godina. Ona je uložila zahtev za zaštitu 26. avgusta2009. Ona je tako e priložila požurnicu 2. oktobra 2009, pošto je izostala odluka odstrane suda. Kao u slu aju N.M, i u januaru 2010. god, sud i dalje nije doneo nikakvuodluku. U mnogim slu ajevima, Zakon za zaštitu od nasilja u porodici u praksi ne obe-zbe uje zaštitu ljudi, zbog sporih sudskih procedura. U CLARD-u je prijavljeno nekoliko slu ajeva nasilja u porodici.

89 Zakon o autorskim i srodnim pravima na Kosovu, broj 2004/45 proglašen Uredbom UNMIK-a br. 2006/46

55


Zašt

ita p

rava

na

Kos

ovu

Zaklju ci i preporuke

Kao što se vidi iz gore navedenog, oblast ekonomskih, socijalnih i kulturnihprava na Kosovu i dalje ostaje problemati na. Opšta analiza pokazuje da su veliki napori uloženi da se postigne progres u ovom pravcu, ali dosadašnji napori rezultirajukao nedovoljni. Razne pravne institucije su delom regulisane doma im zakonima, me utim i ove odredbe se ne sprovode u celosti u praksi. Dva glavna me unarodnapravna instrumenta u ovoj oblasti Me unarodna konvencija za ekonomska, socijalna ikulturna prava i Evropska socijalna povelja još nisu ratifikovane i kao takve i daljeostaju neprimenljive na Kosovu. Drugi pravni doma i instrumenti su tako e ostali talacpune primene, kao što su Kolektivni ugovori, i novi Zakon o radu koji nastavljaju da sene primenjuju zbog visoke cene i koje u velikoj meri uti u uglavnom negativno nazaštiti odnosno promovisanju ovih prava. Na osnovu prakti nih aspekta ovog rada može se zaklju iti da ima ozbiljnih nedo-statka i prepreka u smislu sprovo enja zakonskih odredbi u ovoj oblasti. Iakoneefikasnost u sprovo enju pravnih normi koje su na snazi, bila i ostaje i dalje proble-mati na, ova prepreka nije tipi na za ovu kategoriju prava, s tim što ovaj fenomen prate i druga pitanja u ve ini oblasti na Kosovu. Pitanje privatizacije i prelaska iz je-dne ekonomske faze u drugu, tako e dovodi do konfuzije i drugih problema koji su neretko pra eni narušavanjem ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava. Ovo verova-tno proizlazi iz dva glavna razloga:

- Privatizovana preduze a su više zainteresovana da se okoriste ovimprocesom nego da stvore adekvatne mehanizme kako bi zaštitili prava iobaveze svojih radnika.

- Nepoznavanje i neadekvatno poštovanje prava radnika, obrazovanja,zdravstva, socijalne zaštite i drugih kategorija da se organizuju i funkcionišupreko sindikalnog organizovanja iji kona ni cilj bi bio zaštita i promovisanjenjihovih prava.

Me utim, sasvim je jasno da takvo stanje nije održivo i može se uo iti, bar u

deklarativnom smislu, volja za donošenjem pozitivnih promena. Ovo bi verovatnotrebalo da desi u što kra em roku kako bi se ove posebne i vrlo zna ajne kategorijeljudski prava poštovale. Javne institucije moraju biti odlu ne u promovisanju i primeni me unarodnih pravnih instrumenata na Kosovu kao što su:

- Me unarodna Konvencija za ekonomska, socijalna i kulturna prava, - Evropska socijalna povelja, - Pre svega bi trebalo da obezbede jednu efikasnu kontrolu primene pravnih

normi koje su na snazi, sa posebnim naglaskom na one iz ekonomskog,društvenog i kulturnog karaktera.

Ratifikacija ovih me unarodnih pravnih mehanizama i njihovo uvo enje na snagu naKosovu, i jedna efikasna kontrola njihovog sprovo enja i sprovo enja drugih pravnih normi na Kosovu, e nesumnjivo doneti znatno bolje stanje koja e doprinetipodizanju standarda i ja anja stabilnosti i mira na Kosovu.

56

Bibliografi ja

Knjige i članci

1. Henri DZ Stajner i Filip Alston “Međunarodni dan prava u kontekstu zakona, politike i morala” Klaredon pres – Oksford 1996.

2. Članak objavljen u listu “Ekspress” 22. juna 2008 o pitanjima radnog prava i drugim aspektima zapošljavanja

3. IRU - konferencija za štampu17. aprila 2008. održana za potrebe izrade i usvajanja zakona u oblasti rada i zapošljavanja na Kosovu.

4. Materijal iz radionice “Izgradnja profesionalne državne službe na Kosovu “26 - 27. jun 2008. u odnosu na sadašnji pravni okvir za javne službe u Republici Kosovo, Priština 2008.

Konvencije

5. Evropska socijalna povelja6. Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima 1966.7. Konvencija o satima rada 1930.8. Konvencija o podsticanju zapošljavanja i zaštiti nezaposlenih1988.9. Konvencije o noćnom radu, 1990.10. Konvencija o zaštiti prava na udruživanje i organizovanje, br. 8711. Konvencija o o organizovanju i kolektivnom pregovaranju, br. 98.12. Rezolucija o usvajanju Milenijumske deklaracije, skupština Kosova dana10.2008

Ustavi

13. Ustav Republike Kosovo14. Ustavni okvir o privremenim institucijama samouprave na Kosovu

Zakoni

15. Uredba UNMIK-a br.1999/1 o važećem zakonu na Kosovu.16. Uredba UNMIK-a br.1999/24 o važećem zakonu na Kosovu.17. Uredba UNМIК-а br. 2000/59 o izmenama važećeg zakona na Kosovu.18. Uredba UNМIК-а br. 2001/27 о osnovnom zakonu o radu na Kosovu.19. Uredba UNМIК-а br. 2001/35 о penzijama na Kosovu.20. Uredba UNМIК-а br. 2001/36 о civilnoj službi Kosova.

57

21. Uredba UNМIК-а br. 2002 / 2 о zakonu o osnovnom i srednjem obrazovanju na Kosovu.

22. Uredba UNМIК-а br. 2002 / 3 о zakonu o visokom obrazovanju proglašeno uredbom UNМIК-а br. 2003/14.

23. Uredba UNМIК-а br. 2003 / 5 о zakonu o socijalnoj zaštiti i planovima.24. Uredba UNMIК-а br. 2003/13, “Pravo zaposlenih “.25. Uredba UNMIК-а br.2003/19 zakon o bezbednim uslovima rada, zaštiti zdravlja

zaposlenih i radne sredine na Kosovu.26. Uredba UNMIK-а br. 2004 / 2 zakon o ravnopravnosti polova na Kosovu.27. Uredba UNMIK-а br. 2004 / 4 о zakon o zdravstvu Kosova.28. Uredba UNMIК-а br. 2005/46 о zakonu o socijalnim i porodičnim uslugama na

Kosovu, br 02/L-17.29. Uredba UNMIК-а br. 2006 / 7 porodični zakon Kosova,30. Kosovski zakon o autorskim i srodnim pravima br 2004/45 proglašen uredbom

UNMIK-a br. 2006/46,31. Kosovski zakon o srednjem stručnom osposobljavanju, rehabilitaciji i

zapošljavanju osoba sa invaliditetom br. 03/L-01932. Kosovski zakon o lokalnoj samoupravi Vlada br. 2008 - 03 - L040.

Podzakonski akti

33. Administrativno uputstvo 2003/02 za primenu Uredbe 2001/3634. Administrativna naredba br. 2005/1235. Administrativno uputstvo 2007/11 Odluka Ministarstvo rada i socijalnog staranja o

povećanju penzije na Kosovu za određene kategorije ljudi36. Odluka Vlade 13/2007

Izveštaji

37. Godišnji izveštaj za 2009. inspektorata rada Kosova.38. Godišnji izveštaj IOBK za 2008. na

http://www.ks-gov.net/kpmk/english/publications.htm

39. Prava dece na Kosovu- Studija o deci koja rade, UNICEF, izveštaj na http://www.unicef.org/kosovo/kosovo_media_pub_prot.008.04.pdf

Drugi izvori

40. Opšti kolektivni ugovor, 2005.41. KLARD Kosovo baza podataka- opisi slučajeva

PROTECTION OF RIGHTS IN KOSOVO (1)

1 All reference to Kosovo, whether to the territory, institutions or population, in this text shall be understood

in full compliance with United Nations Security Council Resolution 1244 (1999) and without prejudice to the

status of Kosovo.

March 2010

The opinions expressed in this work are the responsibility of the author and do not necessarily refl ect the offi cial policy of MPDL

Mirvete BytyqiCLARD Kosovo legal adviser

Author:Afrim Hoti

Socio-economic expert

Assisted by:Arbane Shala-Rama

CLARD Kosovo legal adviser

Two legal studies to evaluate the level of compliance of the domestic legislation and practices with the applicable international standards

Foreword

This publication shall be considered an advocacy tool to promote access to economic and social rights and make both civil society and central/local institutionsaware of the need for an adequate regulatory framework that guarantees adequatedevelopment and protection of fundamental rights in Kosovo.

The legal studies hereby presented have been elaborated under theframework of the projects “Access to Labor Rights in Balkans from a RegionalPerspective” and “Restitution of Rights for Peace Building in Balkans” funded by the Distinguished Madrid Chamber of Advocates (Spain) and the Spanish Agency forInternational Cooperation and Development respectively. Funds for the publicationand its presentation were also provided by the University of Cantabria (Spain) offeringa valuable contribution by this renowned academic institution.

In addition to the publication, both projects also comprised activities related tothe provision of primary and secondary free legal aid services to vulnerable citizensaimed at facilitating their access to justice with particular attention paid to rights of aneconomic and social nature. Said services fall within the scope of the project “Increase in the economic and social capacities, and strengthening productivematerial and inclusion in the labour market, especially attending vulnerablecommunities” funded by the Spanish Agency for International Cooperation andDevelopment and implemented by MPDL-Movement for Peace through its localpartner NGO Center for Legal Aid and Regional Development (CLARD) Kosovo.

The assessment of the level of compliance of Bosnia-Herzegovina domestic legislation and practices with the applicable international standards reflected on bothlegal studies has been conducted by Mr. Afrim Hoti, expert in economic and social rights, with the assistance of Mrs. Arbane Shala and Mrs. Mirvete Bytyqi, legaladvisers of CLARD Kosovo.

The author used a comparative approach being acutely aware of the depthand breadth of the obstacles faced by those who do not enjoy full access to economic and social rights with a view to highlight the deficiencies of the legislative frameworkand to make the corresponding recommendations.

The present publication is addressed to national and internationalorganisations, researchers, legal professionals, trade unions and public authorities.The study may also be of interest for the general public, due to the fact that it enablesto develop a more complete picture of the current legal situation in Kosovo concerninglabour and socio-economic rights.

Mikel Córdoba GavínMPDL Head of Mission South Eastern Europe

Delphine LiegeoisCLARD Kosovo Executive Director

Content:

Summary 7

Labor Rights Study In KosovoIntroduction 11Chapter I 13

1. Current situation of the labor rights in Kosovo 132. Labor legislation in Kosovo 143. Challenges 164. Perspectives 17

Chapter II 18Legal complexity/Applicable law in Kosovo 18

Chapter III 19International mechanisms and their implementation in Kosovo 19

1. European Social Charter 202. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights 243. Conventions of the International Labor Organizations (ILO) 25

a. Hours of Work (Commerce and Offi ce) Convention, 1930 25b. Employment Promotion and Protection against Unemployment Convention, 1988 26c. Night Work Convention 1990 27d. Freedom of Association and Protection of the Right to Organize Convention, 1948 28e. Right to Organize and Collective Bargaining Convention, 1949 29

Chapter IV 30Conclusion and recommendations 30

Socio-Economic Rights Study In KosovoIntroduction 35Chapter I 37

1. Economic, social and cultural rights as precondition for peace building 372. Economic, social and cultural rights in Kosovo 373. Kosovo under international administration 384. Kosovo after the status 38

Chapter II 40Legal base, applicability and complexity 40

Chapter III 40Practical aspects of international mechanisms implementation in Kosovo 40

a. European Social Charter 40b. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights in Kosovo 49

Chapter IV 55Conclusion and recommendations 55

Bibliography 56

7

Summary

Labor, economic, social and cultural rights are categories of rights that mustbe addressed collectively. These rights have been important throughout history andcontinue to play a significant role today. Though they are important for all countries,these rights are particularly salient for countries in transition. They are of crucialimportance for the newly independent country of Kosovo.

Since independence in February of 2008, economic and labor rights, ratherthan political rights, have been the top national priorities for Kosovo. Theimplementation of these rights is not fully up to the State, since to some extentimplementation is determined by economic and political developments as well ascircumstances in other countries. International mechanisms must place special emphasis to respecting these categories of rights. Unfortunately for Kosovo, theadequate international mechanisms that would ensure proper implementation of theserights have not yet been ratified.

The authors of this paper focus on various aspects related to labor, economic,social and cultural rights in Kosovo. There are two categories of rights that have notyet been addressed in post-conflict Kosovo. The European Social Charter and theInternational Covenant on Economic, Social and Cultural Rights are not applicable inKosovo. Neither was included as applicable law during United Nations administrationin Kosovo or in Kosovo institutions established by the Constitution of June 15, 2008.The same situation prevails with the conventions of the International Labor Organization. The failure to apply these laws prevents the adequate treatment ofrights of employees and normal working conditions and does nothing to advancedemocracy and economic development in Kosovo. At the local level, there are positive signs that local institutions are moving forward on these issues, but much remains tobe done.

On one hand, public institutions must accelerate the process of completingthe legal structure with respect to adopting laws and their amendments following factual changes. On the other hand, they must create adequate mechanisms tosupervise and observe implementation of these laws and other subsidiary acts inorder to guarantee full respect of these rights.

An appropriate and comprehensive approach by Kosovo’s public institutionswould create more favorable conditions for these rights to be respected. Such anapproach would allow Kosovo’s citizens to access rights enjoyed by citizens ofcountries that are member states to the aforementioned conventions. The long-term goal is that Kosovo’s laws and legal system are compatible with the provisions ofrelevant international instruments that regulate labor, economic, social and culturalrights.

The authors present a comprehensive analysis of the various relevant aspects of domestic legislation and practices. Bearing in mind the crucial importancethat this set of rights has in the development of society and the creation of socialwelfare, particular emphasis is placed on the need for greater public awareness and a solid commitment by public authorities.

Afrim Hoti Socio-economic expert

LABOR RIGHTS STUDY IN KOSOVO

11

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

Labor Rights Study In Kosovo

Introduction

Labor rights and more specifically employment relations in Kosovo arecertainly not new and undiscovered phenomena. On the contrary, labor rights andemployment relations were well protected from a legal stance in Kosovo during theperiod of Kosovo under former Yugoslavia and onwards. Anyway, constitutional andpolitical changes brought as consequence changes in the field of labor as well. Giventhat the political and constitutional status of Kosovo has changed during the lastdecades, and that at the same time Kosovo has had full capacity to adopt laws, it isfully understandable that this issue, as with many other legal issues, is subject toconfusion and collision of norms. As result, today in Kosovo there are many lawcategories, adopted in certain period of times, which claim to cover all aspects oflabor. This scientific and practical research has tried to investigate and study thissphere of law in Kosovo. Moreover, apart from this, there will be, to a possible extent,analyses on the general situation in Kosovo and of the obstacles in regard to theimplementation of the laws and functionality of this sphere in Kosovo. The first chapterof this research will elaborate the general situation and in particular the legal base ofthe issue. Existing legislation, based on which labor rights in Kosovo could beimplemented, as well as challenges and perspectives of this field will be in the scopeof this chapter.

The issue of complexity of the legal structure in Kosovo and applicable lawremains rather problematic. This is due to the fact that current trends of legislation inKosovo allow the application of legislation from ex-Yugoslavia, Kosovo underYugoslav federation, UNMIK Regulations as well as legislation adopted by the Kosovoinstitutions in the period before and after independence was declared. This legislative framework does not ensure a stable and efficient implementation of legislation fromthe field of labor due to two main problems; a legal vacuum on one side andduplication of legal norms on the other side. This aspect will be addressed in depth inthe second chapter.

The third chapter of this research will focus on the practical side of the work inthe sense of presenting views of the international conventions/mechanisms and theirimplementation in Kosovo. This part of the research will discuss some of the maininternational legal institutes in the field of labor in the context of compliance with localprovisions and their practical implementation in Kosovo.

The fourth chapter of the research will present the conclusions and

recommendations of the research study for all readers, be they public institutions orcivil society members. During the research, several scientific and practical sourceswere used. As this research is practical in nature, many legal acts were used as mainsources, for instance international conventions, Kosovo constitution and other piecesof legislation. The internet and other media were also used as sources of informationfor this research.

13

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


Chapter 1 1. Current situation of labor rights in Kosovo

Social and economic stability are very important factors for human security. In this regard, the right to work and one’s rights during work are very important aspectsin ensuring the human security. Those without access to work are dependant uponsocial protection or have no perspective.

Work should not only provide well-being, but it has to do with rapports andparticipation in society. It is more closely associated with self-determination, self-respect and self-realization, all linked with human dignity. Unemployment has a tendency to cause disorders that bring about uncertainty and instability in society. Therole of social justice and good working conditions are a drive towards peace anddevelopment, and thus this fact should not be underestimated.

Recognition of the fact that suitable work is a prerequisite for human dignity inmost cases is the result of workers combat for their rights. Even if we analyzed in a historical context, we would find that work has always been the foundation or root ofmovements for human rights and in particular based on the fact that this right derivesfrom the Universal Declaration of Human Rights. As such, it should be organized,even though its organization creates necessary preconditions for negotiation ofpayments, benefits and working conditions.. As it was already stated in the LaborForum for the Global Economy "as a democratic aspect, organizing massive workers,work is obliged to speak loudly in times of local and international crises”. And in this sense, work should be seen as important indicator of quality and leadership. But,being realistic, we can not conclude that even in the past it was an easy task to berealized, nor is it today. To conclude, it was and remains a "conflict point" between employers and employees; employers attempting avoidance against these norms andemployees battling to win these rights and through them to ensure position and aboveall dignity and human treatment. This does not happen to a great extent in countries with advanced and democratic systems, while it is typical for countries that experiencetransition and for those that are already considered as third world countries.

In the context of the employment situation in Kosovo, we can mention the fact that the situation of workers’ rights who work in two sectors, public and private sector,are not at an acceptable level as foreseen by international conventions and standards.For employees in the private sector compared with employees in the public sector, in terms of the lack of basic rights in working affairs, the situation is harder. Employeesin the private sector are often hired in utmost uncertainty, without contract and lackingany social insurance or contribution to the respective funds.. Most of them work without contracts, with longer working hours, without basic rights for a daily break,weekly breaks or annual breaks, without compensation for overtime, withoutinsurance at work, without protective equipment and with no other fundamental rights that derive from local and international legal instruments, and so forth. According tothe Labor Inspectorate Report 2009, out of 22,246 employees involved in public and

14

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


private sector, 1,659 did not have any contract1. In terms of companies there were 202 companies which did not create any employment relations through contracts2. For Kosovo and its reality, this issue has become even more evident since theprocess of privatization of socially owned enterprises started and this has led the wayfor abuse, violation and great uncertainty for employees of these enterprises in termsof attainment of their rights. The flow of this process testifies that, as well as in othercases, employees continue to be victims.

As mentioned above it is a general conclusion that the privatization processdid not achieve the expected results in terms of the creation of new jobs. Instead thisjust increased unemployment and created more opportunities to abuse and violate therights of the employees. Through this process there is much evidence of employeerights abuses starting from the delays and other abuses on the process of giving the20%3 compensation, manipulation of employees’ lists, delays in debt payments –salaries to the employees for their work they have done for years and so on. This unfortunate situation in the field of labor and employment rights comes as result of thelack of the systemic labor law4 which in principle and practice would regulate theabovementioned issues.

Anyway, after the war and transition the labor relationship continues to be

regulated based on the previous provisions of the former labor law, regulationspromulgated by the United Nations Mission in Kosovo5, previous acts of former Yugoslavia and legislation adopted by the Kosovo Parliament during the United Nations administration. This legislation, even though not complete in regards toprotection of rights, and only partially applicable, has had a positive impact on thecreation of new employment relations between employee and employer and to some extent has avoided a more complex situation, but still not at the level it must be to befully functional.

2. Labor legislation in Kosovo

As mentioned above, the situation in the field of labor in Kosovo has been,and continues to be, complex and this is because of two main reasons: the firstreason is the lack of a unique law which addresses issues in the field of labor andsecondly the complexity of the applicable provisions from this field creates conflict of norms and legal uncertainty. Anyway, the labor law in Kosovo is based in the legalprovisions as in the following:

• UNMIK Regulation Nr. 2001/27 on Essential Labor Law in Kosovo whichregulates employment including employment relationships under which

1 Annual Report 2009 of the Labor Inspectorate of Kosovo 2 Ibid, Annual Report 3 Rate payment of 20% apart of being a procedural problem is becoming a political issue in particular after the change of the management of the Kosovo Trust Agency/Kosovo Privatization Agency and their strategy to continue the privatization process in Kosovo. 4 Article published at newspaper “Express“, date 21 June 2008 treating the issues of labor law and other aspects of the employment. 5 UNMIK

15

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


work or services are performed in Kosovo. This regulation is consideredlacking in content especially in regards to the rights of employees andemployers’ obligations.

• UNMIK Regulation Nr. 2001/36 on the Kosovo Civil Service, whichregulates civil servants’ employment relationships (all servants who are paid by the KCB6).

• General Collective Contract signed in 2005. The General Collective Contract signed four years ago by the triangle: Government,representatives of employers and employees and The Chamber ofCommerce is still yet to be implemented. Even though it was signedupon the agreement of all parties involved in the social council, thisagreement has never achieved the necessary political support and thuscontinues to be in paper only.

• UNMIK Regulation Nr. 2003/33 on Occupational Safety, Health and Working Environment, which has as its main objective to preventoccupational injuries and diseases in the workplace and to protect theworking environment.

• Law on the Labor Inspectorate of Kosovo, Nr. 03/L-017, which regulates issues from the labor inspectorate, supervises the implementation oflegal acts and subsidiary acts in the field of labor in the comprehensiveway including employment relationships, occupational safety, health andworking environment.

• Law on Vocational Ability, Rehabilitation and Employment of People withDisabilities Nr. 03/L-019 which regulates and determines rights,conditions, Forms of Vocational Ability, Rehabilitation and Employment ofpeople with disabilities, for their integration into an open labor marketaccording to the general and special conditions laid down by applicablelegislation.

The Legal acts mentioned above are part of the existing legal framework,

which is supposed to regulate labor issues and employment relationships in Kosovo7. Normally, these are some of the acts, which are considered the main ones from thefield, but it should be stressed that labor legislation is not limited to theabovementioned acts only. Therefore, taking into consideration the existing basiclegislation, respective mechanisms and their efficiency for implementation, as well asthe readiness of decision making State structures to go ahead in the sphere of

6 Kosovo Consolidated Budget 7 There are other acts as well which direct or indirectly affect and contain provision from the labor sphere inKosovo

16

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


creating new pieces of legislation8, indicators show positive trends towards the implementation of employees’ rights.

3. Challenges

Labor legislation and the general situation of this field is determined, but notlimited as a whole, by the existence of the legal acts. There are some crucial factorswhich could be considered as very important and which could reflect either positively or negatively in regards to employment and employment legislation. Below arementioned some of them:

- A lack of adequate labor acts and instruments as well as their functionalityand efficiency creates possibilities to abuse the rights of employees from the employers’ side.

- The high financial cost of the implementation of the New Law of Labor9 –labor law continues to be draft version even after much discussion at theKosovo Parliament because it is considered that the cost of implementation is very high and thus impossible to be afforded by the Kosovo Budget.

- The Collective contract is partially unimplemented as well because of the highfinancial cost of its implementation. The unimplemented parts are theprovisions dealing with: issues of the maternity leave payment, medical leave,employment insurance, health insurance, payment for night work and so on.

- Inefficiency of the monitoring mechanisms established to monitor theimplementation of the labor legislation (Labor Inspectorate) and othermechanisms10. There exists in Kosovo a Labor Inspectorate based on the law, but the efficiency of this mechanism is of a low level due to the limitedstaff number (Inspectors), lack of professional capacities in the respectiveareas as well as a lack of necessary training in order to perform duties andobligations in conformity with the provisions of the law.

- Lack of the implementation and monitoring of the Law on Vocational Ability, Rehabilitation and Employment of People with Disabilities Nr. 03/L-019

8 Legislative strategies of the three last years contain initiatives for other pieces of legislation from the laborsphere, laws or other subsidiary acts. 9 Labor law is one of the main acts adopted by the Kosovo Provisional Institutions of Self Government. Firstlegislation pieces adopted by the Kosovo institutions got their approval without having any prior financialestimation of their implementation thus as consequence these acts remained partially or in some cases fullyunimplemented. 10 OSCE used to be the responsible body for monitoring of implementation of laws in Kosovo under the UNMIK since after the status this competence is transferred to the Kosovo Parliament.

17

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


4. Perspectives

The existence of labor legislation, even though not complete in containing allrights, could play a crucial role to avoid chaos if these norms are fully applicable.Additional argumentation in this regard is the existence and functionality of the Labor Inspectorate as an important mechanism for monitoring and implementing laborlegislation, even though one cannot conclude its full functionality. Therefore given theexisting legislative basis, monitoring mechanisms for the implementation as well as the readiness of public institutions to continue enriching this field of legislation, it canbe expected that the field of labor and specifically employment relationships from thisfield will development positively in the future.

If there is a lack of will on the part of public institutions to rapidly adopt thenew Labor Law, the Law on Salaries, the Law on Strikes, the Law on Freedom of Association and Protection of the Right to Organize, the Law on Pensions, and theLaw on Health as basic laws in this field11, the labor situation will continue to becomplicated. With the enforcement of these legal acts there will be a greater prospectfor stability given that the lack of these laws encourages the continuation of aninformal economy and gives more chances to employers to manipulate and abuse therights of employees. This is due to the fact that unions in Kosovo lack full capacities toprotect the rights of their members. Their role has been and is continuing to bepassive, in particular due to the lack of will to fully implement the collective contract. Therefore, to avoid this situation, full functionality of the unions through theirreorganization is more than needed, in order to create a clearer and stronger positionto continue their activities, which could ensure a real protection of the employees’rights against employers. Analyzing from a comprehensive perspective it seems thatthere are two kinds of factors, which influence regulation of the legislation andemployment relationships in Kosovo. They can be divided into internal and external factors.

Internal factors – are determinant factors in the sense of implementation of laborrights as well as the improvement of the employees’ position in both the public andprivate sectors. Their realization could be by and large made through political supportputting the labor issue as a main priority on the public agenda, by creating properfunds to implement the new labor law, by increasing functionality in the higher levelthe labor inspectorate, through the context of human resources and by increasingprofessional capacities through professional training. Internal factors are alsoimportant for advancing and developing social dialogue, through the functioning of theEconomic and Social Council.

11 “ITUK” Press Conference, 17 April 2008 on the needs of drafting and approval of the laws in the field oflabor and employment in Kosovo

18

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


External factors – are also very important with regards to the advancement of laborlegislation in Kosovo, for example the recommendations and support given byinternational institutions/organizations, concerning for instance the approval of thenew labor law from the Parliament of Kosovo, which continues to be “suspended” asresult of the recommendation given by the International Monetary Fund, due to thehigh cost of its implementation.

Chapter II Legal complexity/Applicable law in Kosovo

The legal structure in Kosovo is somewhat complex and can lead toconfusion. Legal complexity is created due to the different norms and legal acts of former Yugoslavia, which continue to be applicable, along with UNMIK Regulations,Kosovo laws promulgated before the enforcement of the Kosovo constitutions andlaws adopted after the new constitution. There is also uncertainty with respect tointernational conventions and the supremacy of norms compared to local legislationas they are not foreseen strictly by the laws. The deployment of UNMIK in Kosovounder Resolution 1244/1999 of the Security Council of United Nations adopted as thefirst legal act the UNMIK Regulation 1999/1 which, in article 4, determines theapplicable law in Kosovo12. This provision says “Kosovo laws which were in force in the Kosovo territory prior to 24 of March 1999 will continue to be implemented unlessthey are not in contradiction with the standards mentioned by the article 2, with thefulfillment of the UNMIK mandate given by the Resolutions 1244 (1999) of the Security Council of United Nations or with this regulation or any other regulationpromulgated by UNMIK”13.

UNMIK Regulation 1999/1 amended by UNMIK Regulation 1999/24, Article 1has foreseen applicable law in Kosovo. According to them the applicable laws in Kosovo are14:

(a) Regulations promulgated by the Special Representative of the SecretaryGeneral and the subsidiary instruments adopted in compliance with them, and

(b) Applicable law in Kosovo up to 22 March 1989.

(c) If a court of competent jurisdiction or a body or person required to implement aprovision of the law determines that a subject matter or situation is not covered by thelaws set out in section 1.1 of the present regulation but is covered by another law inforce in Kosovo after 22 March 1989 which is not discriminatory and which complies

12 UNMIK Regulation Nr 1999/1, Article 4 13 Ibid, Article 4 14 UNMIK Regulation Nr 1999/24, Article 1

19

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


with section 1.3 of the present regulation, the court, body or person shall, as anexception, apply that law15.

Therefore, as explained above we consider that legal structure in Kosovo is composed by acts as in the following16: former Yugoslav laws, UNMIK Regulations,Kosovo laws promulgated prior and after enforcement of the Kosovo constitution andinternational conventions. As a consequence, the applicability of different legislationsand that of the labor field in particular remains unclear.

After 15 June 2008, with the enforcement of the Kosovo constitution therewas a change in the process as well as in the hierarchy for legal norms. Article 16 ofthe Kosovo Constitutions refers to the legal hierarchy “The Constitution is the highestlegal act of the Republic of Kosovo. Laws and other legal acts shall be in accordancewith this constitution.17 In addition Article 19 of the Constitution regulates the reportand implementation of the provisions of international conventions. Point 1 of Article 19stipulates, “International agreements ratified by the Republic of Kosovo became partof the internal legal system after their publication in the Official Gazette of theRepublic of Kosovo. They are directly applied except for cases when they are not self-applicable and the application requires promulgation 18. At the same time, Point 2 ofArticle 19 states “Ratified international agreements and legally binding norms ofinternational law have superiority over the laws of Republic of Kosovo”19.

Based on the above elaborations, it is easy to conclude that Kosovo has avery complex structure of legislation and experiences uncertainty concerning theapplicability of laws in the country easily creating unclear situations and eventually a collision of norms. After political and juridical changes, and the promulgation oflegislation by UNMIK, the situation became much more complex in regards to theimplementation of regulations and other acts adopted by UNMIK.

15 Look at Article 1.1 and 1.2 of the UNMIK Regulation Nr. 2000/59 as amendment of the UNMIK Regulation

Nr. 1999/24 for the applicable law in Kosovo.

16 Material from the Workshop “Building a Professional Civil Service in Kosovo”. 26-27 june 2008 in regard of the current legal framework of the civil service in the Republic of Kosovo. Pristine 2008 17 Kosovo Constitution, Article 16 18 Ibid, Article 19, paragraph 1 19 Ibid, Article 19, paragraph 2

20

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


Chapter III

International mechanisms and their implementation in Kosovo

In order to create a clearer image of labor legislation in Kosovo this researchwill now refer to the practical aspects of the issue, analyzing some of the maininternational instruments which are applicable in Kosovo, studying their connectionand compliance/coherence to local legal provisions as well as citing the real situationin practice. It is relevant to highlight two major international legal instruments; oneswhich include many labor provisions which are still not included and not even referredto in Kosovo legislation, the European Social Charter or the International Covenant on the Economic, Social and Cultural rights. These two latter international legal instru-ments currently do not produce any obligations for local institution.

1. European Social Charter

Provisions of the European Social Charter20

Local legal provisions21 Remarks and recommendations in regards to its practical implementation

Part I, point 8: “Employed women, in the case of maternity, have the right to a special protection”.

1. General Collective Contract

No legal provisions which foresees special protection of pregnant employed women

2. UNMIK Regulation Nr 2001/27- contains no provision with regard to the special protection of women in case of maternity,

3. The same situation according to the provisions of the UNMIK Regulation Nr 2001/36 – which determines rights and obligations of civil servants, but does not include the right to special protection of women in case of maternity.

Recommendation:

It is urgently recommended that the Kosovo Government takes into consideration this situation and acts accordingly by adopting pieces of legislation in full harmony with the provisions of the European Social Charter.

Ratification of the European Social Charter.

20 Since the European Social Charter covers to a large extent provisions of the labor law we consider itimportant to analyze this international instrument comparing its provisions with the compliance andcoherence to the local provisions of this field. In the following we analyzed provisions of I Part, point 8, IPart I, point 12, I Part, point 25, Article 15, paragraph 2 and Article 24, point (a). 21 Our analysis was concentrated on the provisions of these local legal acts: Collective contract, UNMIK Regulation Nr 2001/27, UNMIK Regulation Nr 2001/36, as well as Administrative Instruction Nr 2003/2 forthe implementation of UNMIK Regulation Nr 2001/36.

21

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


dependants have the right to social security”

and their dependants to social security

2. UNMIK Regulation Nr 2001/27

This regulation does not mention health insurance at all.

3. UNMIK Regulation Nr 2001/36 and Administrative Instruction Nr 2003/2 for the implementation of this regulation does not contain any provision regarding the social insurance.

in Kosovo

Recommendation

Immediate approval of the Law on Health Insurance and the Law on the establishment of a Fund for Invalidity and Pensions is needed.

- A form of social insurance for employees is included in UNMIK Regulation 2001/35 which determines the contributions of the employees outlined below:

Article 7

7.1 Each Employer shall be obligated to contribute on behalf of its employees to Saving Pensions. Employees shall be obligated to contribute on their on behalf for the Saving Pensions. The Employer and Employee’s obligation to contribute begins in the first day of employment with the Employer for Employees who have reached the age of eighteen (18) years.

7.2

(a) Each employer shall pay an amount of five percent (5%) of the total wages of all employees (as defined by this regulation) and

(b) Each employer shall pay an amount of five percent (5%) of his or her total wages.

Part I, point 2523 “All workers have the right to protection of their claims in the event of the insolvency of their employer”.

UNMIK Regulation Nr 2001/27, on Essential Labor Law in Kosovo, article 12 foresees “A labor contract may be terminated by an employer due to an economic,

In practice usually there are difficulties on implementing this provision especially in the case of the privatization of socially owned enterprises. Employees wait for years to receive the 20%

23 European Social Charter, 1 part, point 25

22

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


retaining or advancing in suitable employment are substantially reduced as a result of the duly recognized natural or mental impairment, is prohibited”.

Article 24, par. a)27 “the right of all workers not to have their employment terminated without valid reasons for such termination connected with their capacity or conduct or based on the operational requirements of the undertaking, establishment or service”

1. UNMIK Regulation Nr 2001/27 Article 11.5 foresees the way of contract terminations: (a) The employer shall notify the employee in writing that it intends to terminate the labor contracts. Such notice shall include the grounds for termination, and (b) A meeting shall be held between the employer and employee, and at such a meeting the employer shall provide the employee with an oral explanation of the grounds for termination. If the employee is the member of a union, the employee shall be entitled to have a union representative present at such a meeting. Through this regulation the behavior and actions of employees which are subject to the contract termination are regulated 2. UNMIK Administrative Directive Nr 2003/2 for the implementation of UNMIK Regulation Nr 2001/36 regarding the procedures for the termination of contracts foresees “If the contract is not renewed the human resources manager shall write to the employee at least six (6) weeks in advance, before the contracts ends, to inform him of the date of the termination”.

- The respective legal provisions determine the way in which contracts are to be terminated. In practice, in the private sector, in most cases employers do not give notice to employee or state the reasons for termination of the contract neither orally nor in written form as is foreseen by the law28. Within public administration the employees most of the time receive, supposedly, written notices29 of the contract termination within the time limits foreseen by the law as the contract termination remains the main concern of the employees. In 2008 there were 112 cases, i.e. 28.24% of all the claims filed to the IOBK30, related to contract terminations.

Recommendation

Aiming to improve this situation in the private sector the Labor Inspectorate needs to improve functionality and demonstrate more responsibility to better perform its duties and obligations as well as to monitor the work of employees in the private sector, especially in regards to the procedure of the employment relationship terminations.

27 European Social Charter, article 24, paragraph (a) 28 See the description of ‘case C’ as reported by the NGO CLARD, at the end of the table. 29 There are no cases where employees complain to the IOBK of missing the prior written notice. 30 Annual Report of IOBK for the year 2008, page 17, on http://www.ks-gov.net/kpmk/english/publications.htm

23

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


Description of case A: Relevant applicable domestic legislation: UNMIK Regulation Nr.2003/13 A.G, a former employee of the Socially-Owned Enterprise (SOE) does not fulfill theeligibility requirements set out in applicable legislation31 to participate, on a priority basis, in the 20% share of the proceeds resulting from the sale of shares of asubsidiary corporation of the SOE and the sale of assets in the liquidation process32. The SOE was privatized and the claimant was denied the right to benefit from the saletogether with a large number of former employees. Among the workers of this SOE, some had been employed before 1999, under the“Decision for Work” (still enforced in Kosovo and having the same value as acontract), and others had been contracted in the aftermath of the 1999’s conflict. In this period,, some of the workers employed under the Decision of Work were nolonger working in practice (neither were they paid), but they were going every day totheir work place to ask for work, and the employer was making them signing a book toprove that they were coming. These employees should have had the same rights, atthe time of privatization of the SOE, but only the employees under contract (hired after1999) were included on the list for 20% compensation. Description of Case B: Relevant applicable domestic legislation; Law on disabled persons, Article 11 and 12 ;Essential Labor Law UNMIK Regulation Nr 2001/27, article 2.4 E.S. is a disabled woman with reduced mobility. She worked for the Municipal HealthCare Center Health House in Pristina as operator assistant pursuant to a contract signed for the period October 1st 2005 – December 31st 2006. The working relationship was prolonged at the end of said period, but no other contract was offereddespite being requested by the claimant to the manager on several occasions. In April 2008 she was dismissed without prior written notification, indicating the reasons onwhich the decision was based and reportedly during the whole period of work she wasoften subject to psychological pressure and humiliating treatment by fellow employees and supervisory bodies. Description of case C: Relevant applicable domestic legislation; UNMIK Regulation Nr.2001/27 Section 11.5 A.J. worked as cashier for a supermarket from March 10th 2008 until September 2009.From June 30th 2009, she was working without any signed contract. Despite nothaving received any negative remarks during the period worked, a decision tointerrupt the contract was taken without prior written notice and one day after being

31According to Administrative Direction No. 2005/12, Section 4.2, if the Kosovo Trust Agency disposes ofthe assets of an SOE through both the sale of shares in a subsidiary and a sale of assets in liquidation, itshall issue a single list of eligible employees. The eligibility requirements shall be determined on the basisof the earlier of the time of privatization and the initiation of the liquidation of the SOE. 32 UNMIK Regulation 2003/13 Section 10.1 “Entitlement of employees”

24

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


explicitly requested by the manager to take one day off. No reason has been given tothe claimant to explain the decision to interrupt the contract. 2. International Covenant for Economic, Social and Cultural Rights Provisions of the International Covenant for Economic, Social and Cultural Rights33

Local legal provision34 Remarks and recommendations in regard of the practical implementation 35

Article 7

b) Safe and healthy working conditions

Law on Safe Working Conditions, Protection of the Employees Health and Working Environment Nr.2003/19, in Article 1.5 foresees the establishment of the National Council for Safe Working Conditions, Protection of the Employees Health and Working Environment.

Also Article 2 of this law foresees the obligation of employers to create safe working conditions, to protect employees’ health and working environment, as well as the obligation for the payment of medical treatment of the injuries sustained during working hours and professional illness.

Article 2.10 of this law foresees that the employer has an obligation to the employee for damage caused by injuries at work based on the principle of objective responsibility of the obligatory law.

The practice shows to be totally different because the employer does not cover the expenses of the medical treatment of the workers caused by safe and healthy working conditions. On the contrary, they easily can be subject for terminating a contract, without notifying the real reasons36.

Recommendation

In order to improve the situation it is more than needed that this law be implemented in full by all employers and that the Government establish the National Council for Safe Working Conditions, Protection of the Employees Health and Working Environment as obliged by the law.

Description of case D: Relevant applicable domestic legislation; Law on Safe Working Conditions, Protectionof the Employees Health and Working Environment Nr.2003/19

33 The International Covenant for Economic, Social and Cultural Rights is an act which contains provisionsof the employment relations. Based on this, some provision of this act were the subject of our analysis. Article 7 of the ICESCR which deals with the labor conditions was analyzed. 34 For comparison purposes we referred to provisions of the Law on Safe Working Conditions, Protection of the Employees Health and Working Environment promulgated by the UNMIK Regulation Nr.2003/19 35 Real situation 36 See the description of ‘case D’, as reported by the NGO CLARD, at the end of the table.

25

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


49 former employees of a public company have been receiving a monthlycompensation as they stopped working after being hurt during the exercise of their functions. For instance V.A. has been burnt by a fire provoked by electric equipmentbelonging to the company. In some other cases, the claimants have lost physicalabilities due to their daily working conditions. The claimants have been examined anddeclared partially invalid by the medical commission of the company. The companyproposed to them to stop working and receive a monthly compensation. The claimantswere entitled to compensation of their salary from the time they stopped workingpursuant to an agreement signed with the company, stipulating that they wouldreceive the money until the establishment of the National Fund for InvalidityInsurance.

The company decided unilaterally and without prior notification to interrupt thecompensation although the Fund is not established yet in Kosovo. At the moment, there is no ongoing protection for the employees in the above-mentioned scenario.

3. Conventions of the International Labor Organization (ILO)37

a. Hours of Work (Commerce and Office) Convention, 1930

37 As the research is dealing with labor aspects, in the following some if the ILO conventions are to be analyzed 38 Some provisions of the Convention on Hours of Work are subject of our analyze 39 For the comparison purposes we refer to the UNMIK Regulation Nr 2001/27 on Essential Labor Law 40 Real situation 41 Kosovo Labor Inspectorate, Annual Report 2009 42 See the description of ‘case E’ as reported by the NGO CLARD, at the end of the table.

Provisions of the Hours of Work (Commerce and Office) Convention, 193038

Local Legal Provisions39

Remarks and recommendations in regards to the practical implementation40

Article 3

The hours of work of persons to whom this Convention applies shall not exceed forty – eight hours in the week and eight hours in the day, except as hereinafter otherwise provided

Article 4

The maximum hours of work in the week laid

1. UNMIK Regulation Nr 2001/27 on Essential Labor Law foresees:

16.5 Working hours shall not exceed 40 hours per week.

16.6 A working day shall not exceed 12 hours. 2. UNMIK Administrative Instruction Nr 2003/02 on working hours for civil servants foresees the following:

In the private sector hours of work have not been harmonized either with this convention or with local provisions. Employees are obliged to work 12 hours per day minimum with only a day’s break during the week. 55 companies out of 7000 inspected by the Labor Inspectorate did not have any internal regulation on working hours41. See below the description of the case42

Recommendation:

The Labor Inspectorate must fulfill its obligations given by the law on labor inspectorate in order to monitor regularly and

26

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


Description of case E: Relevant applicable domestic legislation: UNMIK Regulation Nr 2001/27 on Essential Labor Law, article 16.6: A.J. has been working as a cashier for a supermarket during 18 months, in 2008-2009. Reportedly she worked extra working hours as a regular practice, with anaverage of 13 hours per day, without being entitled to receive any compensation. Sheclaims not to have been given the choice to know the schedule of working hours inadvance. In this case, international and local provisions are violated, not recognizingthe employee’s right to work in accordance with hours of work as regulated by the lawand the mentioned convention. Hours of work for civil servants at the stateadministration are in accordance with the legal provisions.

b. Employment Promotion and Protection against Unemployment Convention, 1988

Provisions of Employment Promotion and Protection against Unemployment Convention, 198843

Local legal provisions44 Remarks and recommendations in regard of the practical implementation45

Article 2

Each Member shall take appropriate steps to co-ordinate its system of protection against unemployment and its

These issues can not be regulated by the legal provisions but through a strategy and actions plans to attract employment.

This situation is as such because of the lack of proper labor law which could foresee the creation of a special fund to support unemployed people during their time as unemployed.

43 Employment Promotion and Protection against Unemployment Convention has been subjected to analysis in this research. 2 Article was in the scope of analyze. 44 There are no domestic legal provisions where we could refer. 45 Real situation

down in Article 3 may be so arranged that hours of work in any day do not exceed ten hours

17.1. The standard hours of work for civil servants are forty (40) hours per week, excluding rest breaks. 17.2. Every civil servant is entitled to a one (1) hour break per eight (8) hour work day and, in addition, a weekly rest period of at least forty eight (48) hours, and A standard week is considered 5 days; Monday – Friday, by 8 working hours.

in particular the private sector, and identify the working places where working hours are not respected as foreseen by the law. In cases where Inspectorate identifies and finds such abuses it should act in accordance with the law provisions.

27

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


employment policy. To this end, it shall seek to ensure that its system of protection against unemployment, and in particular the methods of providing unemployment benefit, contribute to the promotion of full, productive and freely chosen employment, and are not such as to discourage employers from offering and workers from seeking productive employment.

Recommendation

Kosovo must adopt strategies and action plans aiming at promotion and protection against unemployment as well as special social policies to provide forms of temporary benefits until jobseekers find a proper job based on background and professions.

c. Night Work Convention 1990

Provisions of the Night Work Convention, 199046

Local Legal Provisions47 Remarks and recommendations in regard of the practical implementation 48

Article 8

Compensation for night workers in the form of working time, pay or similar benefits shall recognize the nature of night work

UNMIK Regulation Nr 2001/27 on Essential Labor Law on Section 16 paragraph, 13 and 15 foresees that: 13. Working hours between 10.00PM and 17.00PM shall be considered as night work, and paid as overtime. 15. Overtime shall be paid at a rate of 20% per hour or at the request of the employee, be compensated with corresponding time off during the following month. - In the Administrative Instruction 2003/02 for the implementation of the Regulation 2001/36, article 19, in respect of working hours says: a manager may require an employee to work over time but this shall not exceed 20 hours per week and 40 hours per month. This shall be

Even though Night Work is foreseen and regulated by local legislation, payments for night work are not being made on time, especially in the health sector.

Recommendation:

New Labor Law has to foresee in a clearer way and in full compliance with international standards and the Convention for the Protection of the Night Work ways to be compensated for this work as well as to foresee the creation of a Special Fund which could serve as guarantee of payments of the night work.

46 Night Work Convention as very important international instrument or this research. In particular we analyzed its article 8. 47 Provisions of the UNMIK Regulation 2001/27 on the Essential Labor Law are analyzed to compare and ensure compliance with international standards 48 Real situation

28

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


done prior to the authorization of the manager. - According to this instruction employees’ have the right to compensation for their overtime work.

d. Freedom of Association and Protection of the Right to Organize Convention, 1948

Provisions of Freedom of Association and Protection of the Right to Organize Convention, 1948 49

Local Legal Provisions50 Remarks and recommendations in regard of the practical implementation 51

Article 2

Workers and employers, without distinction whatsoever, shall have the right to establish and, subject only to the rules of the organization concerned, to join organizations of their own choosing without previous authorization.

UNMIK Regulation Nr 2001/27 on Law Essential Labor Law Section 5 Right to Organize and to Collective Bargaining, determines that: 5.1 Employees and employers shall be entitled to establish and subject only to the rules of the organization(s) concerned, join organization(s) of their own choosing without previous authorization. Employees’ organizations shall include unions. UNMIK Regulation Nr 2001/36 on the Kosovo Civil Service in its article 5 foresees two provisions which refers to union issues and are as follows: 5.1 Civil servants may belong to trade unions.

Existing laws in Kosovo allow Freedom of Association and Protection of the Right to Organize, but in practice the situation is different. Within public administration employees are not fully free to express their concerns over working conditions because of pressure by hierarchy for being fired or to change positions52.

In the private sector the situation is even worse because employees have no right to Freedom of Association and Protection of the Right to Organize

This is due to the lack of a Law on Unions which if enforced would protect the rights of employees for the Freedom of Association, thus recognizing employees rights to express their concerns.

An additional problem in Kosovo lies in the fact that there is no functional Union. Instead there are two branches:

49 Freedom of Association and Protection of the Right to Organize Convention, article 2. 50 Local legislation, UNMIK Regulation 2001/27 on the Essential Labor Law and UNMIK Regulation Nr2001/36 on the Kosovo Civil Service. 51 Real situation 52 No statistics provided on cases where the local and international provisions are violated

29

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


5.2 Civil servant employees with the police, correctional and emergency services, and any other category of civil servant, whose services are declared by the Government to be essential, shall not strike or take any other industrial action, which may disrupt essential services.

the Union Federation of Kosovo on one side and the Independent Union of Kosovo Syndicates on the other. They do not act in coordination and thus it often happens that their actions have a damaging effect upon the interests of the employees themselves.

Recommendation:

It is considered as an immediate need that in its sessions the Kosovo Parliament adopt these two above-mentioned laws together with the new Labor Law in order to complete recognition and implementation of the employees rights in Kosovo.

e. Right to Organize and Collective Bargaining Convention, 1949

Provisions of Right to Organize and Collective Bargaining Convention, 1949 53

Local Legal Provisions54

Remarks and recommendations in regards to the practical implementation 55

Article 1

1. Workers shall enjoy adequate protection against acts of anti-union discrimination in respect of their employment.

2. Such protection shall apply more particularly in respect of acts calculated to:

(a) make the employment of a worker subject to the condition that he shall not join a union or shall relinquish trade union membership;

(b) cause the dismissal of or otherwise prejudice a

UNMIK Regulation Nr 2001/27 on Essential Labor Law, foresees: Section 7 Protection against acts of Anti-Union Discrimination 7.1 Employees shall enjoy adequate protection against acts of anti-union discrimination in respect of their employment. 7.2 Acts of anti-union discrimination include: (a) making an offer of employment subject to condition that the prospective employee shall not join a union or, where applicable, relinquish union membership, and (b) discharging or

Even though acts protecting the right of employees being members of unions are included in legislation, the situation in reality is different.

In practice there were many initiatives taken by employees’ to establish unions within their working places which faced strong resistance and reactions on the employers’ side (mainly in the private sector). Measures were sometimes taken, even as far as termination of contracts giving explanations of another nature, thus hiding the real reasons.

This is due to the lack of the approval the Law on Unions which, in this regard, would protect employees and their rights.

53 Right to Organize and Collective Bargaining Convention was as target of our analyze, in particular Article 1, point 1 and point 2 (a) and (b). 54 From the domestic legislation, UNMIK Regulation Nr 2001/27on Essential Labor Law 55 Real situation

30

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


worker by reason of union membership or because of participation in union activities outside working hours or, with the consent of the employer, within working hours.

otherwise prejudicing an employee because of her/his union membership, or participation in union activities.

Anyway, the acts analyzed through the above selection of internationalmechanisms and domestic legal provisions do not, in fact, represent the whole currentproblematic of the Kosovo Essential Labor Law but through them we have tried toemphasize and analyze some of the legal provisions which we consider to be veryimportant in Kosovo. Finally, we do not pretend that all aspects of this field arecovered but a serious attempt is made to offer the reader a clear and solid vision ofthe situation of the labor legislation as well as employment relationship in Kosovo.

Chapter IV Conclusion and recommendations

It is quite clear that this research can not elaborate upon all aspects of laborrights or discuss in detail the main institutes in this field. However, the presentresearch addresses some of the most important legal aspects concerning theprotection of labor rights and employment relationships. The main goal pursuedthrough this research was to increase awareness of the civil society as well as publicinstitutions that this field of life/legislation continues to be very problematic andsensitive since there is much work to be done in order to consider issues discussed inthe research completed.

There are two main components which could be considered as generalconclusions drawn in this research as well as another more specific one which is atypical feature for Kosovo only.

- First, the fact that many issues which are considered, accepted andimplemented as democratic standards from the democratic world still remainuncovered by legislation in Kosovo.

- Second, for labor related issues which are regulated at some or other level,that compliance with international standards is ensured, their implementationremains a crucial problem. This is due to the complexity of the legal structure, and the inefficiency of public mechanisms to implement these normsconsequently, and

31

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo


- Third, and this is an unresolved problem in Kosovo, the issue of the complexlegal structure and very confusing structure of the applicable law in Kosovo.As it is widely known in Kosovo, different norms approved by the differentauthorities continue to be applied. Still it is evident that the lack of a clearstructure and legal hierarchy of norms which to a large extent could avoid thecollision of norms as well as to promote at the same time the very well knownprinciple – rule of law. This problem is evident in all labor aspects and oftencreates an unclear situation not only for citizens but also for those who are incharge of implementing these provisions and administering justice – state administration and court officers at the final stage.

An analysis of the situation in the public and the private sectors would show agreat difference between the two sectors. Whilst the public sector could present boasta number of steps made in regards to regulation and harmonization with theinternational norms and standards to the provisions relating to employees rights, theprivate sector continues to remain a “black spot” without any relevant approach toregulation of employee’s rights and is far from being compatible with internationalnorms. Employees of this sector still continue to be part of the informal economy,carrying out illegal work and often damaged by fiscal evasions. Most of them do theirwork without any work contract, with no or extended working hours, with no daily rest,with no compensation for over-time, no work safety, and are very often subject toarbitrary contract termination without any prior notice, explanation or consultation andso on.

As outlined above, in the following we are giving some recommendationswhich arose from this scientific and practical research:

- Immediate need for drafting and approving unique laws from the field of laborrights,

- Efficient implementation and monitoring of the implementation of these legalnorms through adequate mechanisms and progress reports,

- Ensure the highest level of compliance and coherence of the domestic legalprovisions of the labor law with the respective international standards.

Kosovo now has determined its strategic and perspective objective to be part of the international community since being part of this community determines in thefirst instance, a need to fulfill these standards and their practical implementation.

SOCIO-ECONOMIC RIGHTS STUDY IN KOSOVO

35

Socio-Economic Rights Study In Kosovo

Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

Introduction

As the economic, social and cultural rights represent important categories ofhuman rights, respect of those remains a precondition for ensuring a better life and higher life standard for each citizen. The implementation and development of theserights does not depend solely on the willingness of authorities, nevertheless, theircommitment remains crucial to overcome all barriers of structural nature.

In regard to the research of this category of rights, some aspects are to betargeted as considered of great importance. Hence, in the first chapter of this researchthe importance of these rights in general and their state of affairs is being presented,focusing in particular at this category of rights situation in Kosovo, in certain periods oftime. Shortly, the analysis will be conducted in accordance with the legislative periodscorresponding to the Yugoslav administration, international administration and post –status situation.

The second chapter of the study underlines the applicability of provisionsrelated to this field, as well as their complexity regarding the implementation inKosovo.

The third chapter of research is focused on practical aspects ofimplementation in regard to the European Social Charter in Kosovo and theInternational Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, as the two maininternational instruments in this category of rights. This chapter highlights concreteaspects and institutions of rights as stipulated in local provisions, providing theinformation on how much the local legislation does cover the related issues and whatis their practical applicability, and seeks to give eventual recommendations forsituations considered to be more sensitive and problematic.

At the last chapter conclusions and recommendation are drawn based on thekey findings of the research. The research is mainly supported by sources from legalacts which are applicable in Kosovo and on two above-mentioned international conventions.

37


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

Chapter I 1. Economic, social and cultural rights as precondition for peace building

The economic social and cultural rights are fundamental categories of humanrights even though the implementation and protection of these rights is not a matter of desire of the respective states, but more than that, it is a matter of objective andeconomic opportunities of states, separately. Nowadays, many subjects of theinternational law, despite their will to promptly implement the provisions of this category of human rights, have it almost impossible to consequently implement theseprovisions and this is due to the dependency of states’ economic development andother aspects, mainly of economic and material nature. Taking into account the fact that this field of human rights includes rights that relate to work, social security, livingstandard, family protection, health insurance, education, etc. it is completely clear thatthe implementation of these rights does not depend on the good will of state authorities in one country but on the legal and economic system of the country, itslevel of economic development, etc.

However, the need of addressing and solving this is an early and continuousproblem and it has caused much discussion amongst scientists, theoreticians,politicians and law practitioners. The U.S. President Franklin Roosevelt in a messageto Congress in 1944 addressing this category of human rights said: "We have come toa clear conclusion of the fact that true individual freedom cannot exist without economic security and independence. “Necessitous men are not free men”. "Peoplewho are out of a job are a material of which dictatorships are made of”56. This is only a small indicator, but with great meaning and with very serious reflections that this field of human rights claimed to take in the future. Afterwards, on the basis of this need andthis seriousness these efforts begun to get materialized, concretely starting withdesign and approval of international mechanisms in the field as the International Convention on economic, social and cultural rights and with the European SocialCharter in Europe even despite the fact that certain institutions in this field may alsobe involved in other international instruments such as: the right to work, education, health, property, family, etc. Certain countries which passed through periods of riotscontinue to experience problems with the legal Regulation of these categories whichhave often ended with conflicts that affected the peace within the country and beyond its borders.

2. Economic, social and cultural rights in Kosovo

Kosovo, with its very dynamic and interesting history, does not make anexception. Alike most of the states that emerged from former Yugoslavia and theBalkans as a whole, Kosovo is faced with similar problems in this field which has hadan extraordinary importance to guarantee peace in the respective countries and the

56 Henry J. Steiner and Philip Alston, “International Human Rights in Context of Law, Politics and Morals”. Clarendon Press – Oxford 1996, page 258

38


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

region in general. Although most of these countries had problems in this field, inKosovo, this problem was more emphatic and much larger because of itsdevelopments and specificities. This is due to very low economic development andthe lack of the rule of law, although in certain periods of time it was related to politicalproblems and the lack of political will of "local authorities57” to ensure and promote these rights in Kosovo. During these moments, Kosovo experienced the darkest timesin executing of these rights since on the basis of ethnicity, workers were expelled fromtheir duties, doctors were driven out of the hospitals, professors were expelled fromthe University facilities and so on. In other words, this was a very typical example andunprecedented violation of these rights not only in Kosovo but the entire modernworld.

3. Kosovo Under International Administration

Kosovo, under the international administration had no efficient mechanisms inorder to ensure the protection of these fundamental rights. The legal and politicalstructure of Kosovo greatly promoted the human rights but completely avoided the problems of economic, social and cultural character, not to mention the conventionsregulating issues of this nature. On the highest legal act under the UNMIK58

administration, the international conventions were quoted in an order, which were directly applicable in Kosovo, whereas the two main conventions in the field, namelyThe International conventions on the economic, social and cultural rights and theEuropean Social Charter were not included nor quoted. This situation did not producean obligation for local institutions nor for the international ones to seriously addressthese issues even though at the local legislation level, some efforts were made toregulate certain issues related to this field.

4. Kosovo After the Status

Following the status, Kosovo did not have any major change in this direction.The Country’s Constitution clearly quotes the direct applicability of internationalconventions. Article 22 of the Constitution stipulates that: Human rights andfundamental freedoms guaranteed by the following international agreements andinstruments are guaranteed by this Constitution, are directly applicable in Kosovo and,in the case of conflict, have priority over provisions of laws and other acts of publicinstitutions:

1. Universal Declaration of Human Rights,

57 It is about the period from 1989 until the establishment of United Nations administration in Kosovo , theperiod when in a violent way the Kosovo autonomy was abrogated and as a result we had drastic violationsof rights of this field as well as other fields too. 58 Constitutional Framework on the Provisional Institutions of Self – Government in Kosovo

39


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

2. European Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms and its Protocols,

3. International Convention on Civil and Political Rights and its Protocols,

4. Council of Europe Framework Convention for the Protection of National Minorities,

5. Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination,

6. Convention on the Elimination of All Forms Discrimination Against Woman,

7. Convention on the Rights of the Child, and

8. Convention against Torture and other Cruel, Inhumane or Degrading Treatment or Punishment59.

As seen from the above-mentioned provision, the post – status situation in principle remains more or less the same, since the two main international legalmechanisms from the field of economic, social and cultural right remained un-inclusive. Normally the institutions of this field are regulated through other acts suchas the Convention on Child Rights, etc. However, the two main mechanismsremained out of direct implementation in Kosovo. This situation does not determinate the final situation of this area and, in other circumstances, when Kosovo removescurrent formal international obstacles, perhaps it can ratify these conventions and itsprovisions would thereafter become mandatory and obligatory for the country and its provisions would have superiority towards local legislative provisions. This is in a wayensured through the Article 19, point 1 which stipulates that “International agreements ratified by the Republic of Kosovo become part of the internal legal system after their publication in the Official Gazette of the Republic of Kosovo. They are directly appliedexcept for cases when they are not self – applicable and the application requirespromulgation of a law60. In meantime the superiority of international provisions towards the local ones is regulated with article 19 point 2, where it is stated “Ratifiedinternational agreement and legally binding norms of international law have superiorityover the laws of Republic of Kosovo61”.

As indicated from above, Kosovo in the last two decades was excluded fromthe application of provisions in terms of International Conventions of first handimportance in the field of economic, social and cultural rights. This, in any way doesnot mean that in the future it will be continued with the same trend, but the currentsituation is as such. When and in what circumstances this would change and whenthese mechanisms would be applicable, directly or after the ratification by theinstitutions in Kosovo remains to be seen,.

59 Constitution of Kosovo, Article 22 60 Ibid, Article 19, paragraph 1 61 Ibid, Article 19, paragraph 2

40


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

Chapter II Legal base, applicability and complexity

As already mentioned in the previous chapter, there is no specific legal basissince both international legal instruments in the sphere of economic, social andcultural rights are not ratified and into force in Kosovo: International Covenant onEconomic, Social and Cultural Rights and the European Social Charter. However,different legal institutions of this kind are covered to some extent through other locallegal mechanisms, although not to the necessary level. For instance the institute offamily and the family rights are regulated by the Family Law, right to health isregulated by the Kosovo Health Law, the right to work is regulated by the EssentialLabor Law while it is expected to be defined and advanced in certain items with theadoption and entry into force of a new law. Other important legal institutions areregulated and protected even by the highest legal act - the constitution, such as: theright to work and perform of profession (Article 49), freedom of art and science (Article48), health and social protection (article 51), then other laws for certain areas of theeconomic, social and cultural rights such as the Law on education of Kosovo that isdedicated to primary and secondary education, and the other unique law for highereducation, Health Law of Kosovo, Law for Social Assistance Scheme, Law of Socialand Family Services, Law on Gender Equality, Law on Copyright and other similarrights that represent certain rights in this field aiming at the greatest possibleapproximation, coherence and compliance with the provisions of internationalstandards62.

Chapter III Practical aspects of international mechanisms implementation in Kosovo

a. European Social Charter

European Social Charter63

Local legal provisions64 Remarks and recommendations in regard to the practical implementation 65

62 The issue of drafting and submitting the legal acts to the Government and Assembly for approval isregulated. Among others, when the law is to be submitted to the Government and Assembly it has to be accompanied with declaration of the financial costs and declaration of the compliance and coherence of theact with Acquis Communautaire. 63 European social charter with no doubt is the most important international legal instrument in the field ofeconomic, social and cultural rights thus it will be in the focus of this research whose provisions we willaddress. 64 In order to have a clearer vision we will refer to the local legal acts provisions such as the Kosovo Constitution, Collective Contract, Law on Essential Labor, Law on Social and Family Services, Family Lawand so on. Provisions of these legal acts regulate most of the institutes from the field of economic, socialand cultural rights. 65 Real situation

41


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

Article 2 The right to just conditions of work With a view to ensuring the effective exercise of the right to just conditions of work, the Parties undertake: 1. to provide for reasonable daily and weekly working hours, the working week to be progressively reduced to the extent that the increase of productivity and other relevant factors permit;

Constitution of the Republic of Kosovo66 Article 49 Right to Work and Exercise Profession determines that: 1. Right to work is guaranteed. 2. Every person is free to choose her/his profession and occupation.

General Collective contract foresees also the working hours through its article: Article 18 Fully working schedule is 40 hours per week. Working week is 5 days. In the extraordinary circumstances working hours might be extended to more than 40 hours, but not more than 20 additional hours per week, respectively 40 hours per month.

1. UNMIK Regulation No. 2001/27 on the Essential Labor Law in Kosovo foresees:

16.5 Working hours shall not exceed 40 hours per week.

16.6 A working day shall not exceed 12 hours.

Even though the issue of the right to the just conditions of work is regulated by the relevant provisions of the constitution and the laws the situation in practice is quiet different, depending on the sector of the work67.

At the private sector the working hours are not in compliance with the provisions of this convention nor with the local provisions related to the working hours. Employees in this sector have no regular working hours since most of them are pressed to work by 12 hours per day, 6 days per week with a day off during the week only, and very often with no annual leave at all. 55 companies out of 7000 inspected by the Labor Inspectorate do not have any internal regulation on the working hours68.

These phenomenons confirm the violation of their rights to working hours laid down by the law. On the other hand, at the public administration this institute is satisfactorily regulated and respected as there are favorable conditions for the employees.

Recommendation:

Labor Inspectorate has to perform concisely its obligations laid down by the Law on Labor Inspectorate in order for private sector to be often monitored, in periodical terms, and identify working places where these rights laid down by the law are not respected.

If the Inspectorate finds such violations, it has to take measures in accordance with the provisions

66 Kosovo Constitution as the main legal act determines in general principles certain category of right of theeconomic, social and cultural nature as are: the right to work, right to perform the profession, socialprotection and so on. 67 Private or public sector 68 Kosovo Labor Inspectorate, Annual Report 2009

42


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

laid down by the law.

Article 7 The right of children and the young persons to protection With a view to ensuring the effective exercise of the right of children and young persons to protection, the Parties undertake: 1 to provide that the minimum age of admission to employment shall be 15 years, subject to exceptions for children employed in prescribed light work without harm to their health, morals or education; 2 to provide that the minimum age of admission to employment shall be 18 years with respect to prescribed occupations regarded as dangerous or unhealthy; 4 to provide that the working hours of persons under 18 years of age shall be limited in accordance with the needs of their development, and particularly with their need for vocational training;

UNMIK Regulation No. 2001/27, on the Essential Labor Law in Kosovo foresees protection of the rights of the child and the young in the field of labor: Article 3 Minimum Age 3.1 Eighteen (18) years of age shall be the minimum of age of employment or work which by its nature or the circumstances in which it is carried out, is likely to jeopardize the health, safety or morals of the young person. 3.2 A person under 18 years of age may only be employed in light work that is not likely to be harmful to his/her health and development, and shall not affect his/her attendance at school. 3.3 A person under 15 years of age must not be employed.

The issue of the right of children and young persons under 18 years old to protection is regulated by the local provisions. The situation in practice proved to be different and more complicated. We are witnesses of the everyday work of children under 18 years of age as in tobacco and other items sale in the streets, and other kind of activities including begging. A survey conducted by UNICEF shows that average children age is 9.8 years when they start engaging in the child labor69. The age of 10 is the critical and most frequent year when children start working in Kosovo70.

This phenomenon is shown to be increased in the future as a consequence of the poverty and low economic standard.

Ministry of Labor and Social Welfare in cooperation with the Ministry of Interior launched a campaign to increase the awareness and inform the public not to support children in forcedly begging and not to “use” the children for doing such dangerous and unhealthy occupations providing the recommendations on how to proceed in these cases in order for such phenomenon to be avoided.

Recommendations:

Ministry of Labor and Social Welfare in cooperation with Labor Inspectorate must take the necessary measures to prevent this phenomenon through providing social services to these children as to support turning them to the educational process.

69 Child Labor in Kosovo – A study on working children, UNICEF Report 2004 , page 30 70 Ibid, pg 30

43


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

Article 8 The right of employed women to protection of maternity With a view to ensuring the effective exercise of the right of employed women to the protection of maternity, the Parties undertake: 1. to provide either by paid leave, by adequate social security benefits or by benefits from public funds for employed women to take leave before and after childbirth up to a total of at least fourteen weeks; 2. to consider it as unlawful for an employer to give a woman notice of dismissal during the period from the time she notifies her employer that she is pregnant until the end of her maternity leave, or to give her notice of dismissal at such a time that the notice would expire during such a period;

General Collective Contract71 Article 23 - Employed woman during the pregnancy and maternity has right to 6 months maternity leave

- Maternity leave is recognized as working time period, for the first three months of the leave is to be paid by the employer not less than 70% of the employees’ salary and for the last three months is to be paid by the Kosovo Government Maternity Protection Fund not less than 70% of the salary of the employed woman.

The right of employed women to the protection of maternity in Kosovo is not in accordance with the provisions guaranteed by the European Social Charter because the local previsions foreseen the right to maternity leave only but not the right foreseen by the Article 8, paragraph 2 of the Charter because in the practice there are cases when women during the maternity leave are dismissed or called to the responsibility for the obligations foreseen during the time of maternity leave. Also, in practice it is not guaranteed the protection of the right of the pregnant woman of the night work.

Recommendation:

Local provisions must guarantee the right of the woman in maternity protection from dismissal and work obligations. Also, there have to be addressed cases when woman, because of the medical reasons has to “mentain the pregnancy” as this is not mentioned in any local provisions as laid down by the provisions of the Charter.

Article 13 The right to social and medical assistance With a view to ensuring the effective exercise of the right to social and medical assistance, the Parties undertake: 1 to ensure that any person who is without adequate resources and who is unable to secure such resources either by his own efforts or from other sources, in particular by

Constitution of the Republic of Kosovo Article 51 explicitly determines the Social and Health Protection, as follows: 1. Healthcare and social insurance are regulated by law. 2. Basic social insurance related to unemployment, disease, disability and old age shall be regulated by law. Kosovo Law on Social

Kosovo has adequate legislation in regard to the social and medical assistance starting from the Constitution as the highest legal act and other legal acts as well.

However, in practice there are many complications regarding the implementation of these legal provisions.

In many cases even when people are eligible to benefit from the social assistance, their cases are not treated seriously by the respective officers. Often they might be denied and out of the list of the

71 Collective Contract, article 23

44


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

benefits under a social security scheme, be granted adequate assistance, and, in case of sickness, the care necessitated by his condition;

Protection Schemes No. 2003/0572, by its article 4 and article 5 regulates the financial and non-financial criteria to benefit from the social schemes

UNMIK Regulation No. 2005/46 on the Law on Social and family services in Kosovo, No. 02/L-17

Article 1

General provisions

1.1 .This law sets out and regulates the provision of social and family services to persons who are in need and families who are in need in Kosovo.

1.2 In circumstances where there is no family support or where this is insufficient to ensure the welfare of an individual the state has a duty to provide to those people who would not otherwise be helped, social and family services in a manner that respects their dignity as human beings and their fundamental rights based on Kosovo legislation and International Human Rights Conventions unless there are overriding circumstances of need or of projection, these services will be provided to persons in need and families within a community setting and not in residential homes.

1.3 Social and family services shall include the provision of direct social care, counseling or, in exceptional circumstances, material assistance, for the benefit of

beneficiaries.

Also, in the context of the medical assistance citizens are not offered the right treatment as laid down by the legal provisions, in particular to the categories set by the Kosovo Law on Health according to which they can benefit free of charge from the essential list of medicines and medical care74.

Recommendation:

Responsible institutions are to take appropriate measures to ensure that people in need benefit from the social assistance and guarantee this right to them as foreseen by the law.

Also, as far as the existent situation of the medical assistance, the main problem raises from the management of the distribution of medicines which are included in the essential list of medicines. In this case Ministry of Health must be very careful and more responsible to manage the essential list of medicines and its distribution. Ministry of Health has to accelerate the procedure of supplying health institutions properly with medicines.

72 Law on the Social Protection Schemes adopted among the earliest legal acts by the internationaladministration through the UNMIK Regulation Nr 2003/5, article 4and 5 addresses the categories andschemes of citizens of Kosovo who are eligible to enjoy social protection. 19 See the ‘case A’, reported by the NGO CLARD, at the end of the table.

45


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

people in need.

Kosovo Family Law No. 2004/32 promulgated by UNMIK Regulation No. 2006/0773,

Article 7 Form of protection For implementation of family relation’s rights, the mother and child are provided special protection by means of social welfare

Kosovo Law on Health No. 2004/4

Article 7 General provisions 7.1. The system of health care should be accessible to all citizens and all Communities of Kosovo.

Article 22 Health care system 22.1. Health care services in accordance with article 23 of this law are provided free of charge in the Public Health Institutions for the special groups of population. This law lists these categories of population.

Article 15 The right of persons with disabilities to independence, social integration and participation in the life of the community With a view to ensuring the persons with disabilities, irrespective of age and the nature and origin of their disabilities, the effective

Kosovo Law on Vocational Ability, Rehabilitation and Employment of People with Disabilities No. 03/L-019 foresees: Article 8 Vocational ability, rehabilitation, and training of people with disabilities 1. Person with disability has a right to Rehabilitation and

Law and special strategies do regulate the rights of the persons with disabilities in regard to vocational ability, rehabilitation and social integration and such framework seems to be satisfactory, however in practice it seems that the issue of their integration into the society through employment in conformity with their educational background remains a “black point”.

In many cases this category of people is subjected to discrimination

73 Kosovo Family Law promulgated by UNMIK Regulation Nr 2004/03, regulated rights and obligations in the family relationship in Kosovo

46


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

exercise of the right to independence, social integration and participation in the life of the community, the Parties undertake, in particular: 1. to take the necessary measures to provide persons with disabilities with guidance, education and vocational training in the framework of general schemes wherever possible or, where this is not possible, through specialized bodies, public or private

Vocational Training according to general conditions laid down by this Law. In certain cases rehabilitation shall be realized in special schools and other Institutions according to curriculums for vocational ability 5. Activities of Vocational Rehabilitation and ability are realized in educational institutions, employment offices, Centers of Vocational Training, and other legal persons, who meet conditions for vocational training and education, laid down by this law and other applicable laws Article 11 Special and general conditions of employment 1. Person with disability has a right to employment, integration in labor market with general and special conditions laid down by this Law. 2. With special conditions people with disabilities are employed in Center for Vocational Ability, Rehabilitation, protective work place and at working center, who based on working abilities and according to general conditions, are not able to be employed in open labor market or are not able to keep their job

and not equally treated in Kosovo, particularly in the field of labor.

Recommendation:

Kosovo institutions are responsible to support this category of people, to be very careful on monitoring the access and their integration into the society and to take adequate legal measures in accordance with the law in cases of the violation of their rights.

Article 20 The right to equal opportunities and equal treatment in matters of employment and

UNMIK Regulation No. 2001/27, on the Essential Labor Law in Kosovo75, foresees the following: Article 2

Local legislation guarantees the right to equal opportunities and equal treatment in the issues of labor and work with no discrimination based on gender, whereas the clause of non

75 UNMIK Regulation No. 2001/27, on Essential Labor Law contains provisions regarding the issues of labordiscrimination, and in particular regulates and protects the position of women at work. These issues arealso directly regulated by the Convention on Elimination of all kind of discrimination against women which isdirectly applicable in Kosovo.

47


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

occupation without discrimination on the grounds of sex With a view to ensuring the effective exercise of the right to equal opportunities and equal treatment in matters of employment and occupation without discrimination on the grounds of sex, the Parties undertake to recognize that right and to take appropriate measures to ensure or promote its application in the following fields: a. access to employment, protection against dismissal and occupational reintegration;

Prohibition of all kind of discrimination 2.5 Discrimination, direct or indirect, against a female employee arising from her pregnancy or childbirth is prohibited. 2.6 Sexual harassment at the workplace is prohibited.

The Law on Gender Equality in Kosovo,76 No. 2004/2

Article 13

Employment

13.3. Announcement for job vacancies shall not contain any words of expression that might cause gender discrimination. This provision 13.3 shall not be applied to the cases where such announcements or declarations are published to achieve the gender balance in a certain professional sector provided however that such intention is clearly stated in the annunciation.

discrimination is included in many other legal provisions apart of those dealing with employment. These provisions are applicable but not at the adequate level.

Article 23 The right of elderly persons to social protection With a view to ensuring the effective exercise of the right of elderly persons to social protection, the Parties undertake to adopt or encourage, either directly or in co-operation with public or private organizations, appropriate measures designed in

UNMIK Regulation No. 2001/35, on Pensions in Kosovo foresees the right to all persons over 65 to benefit from the basic pension of 45 EUR in order to be active part of the society. Through the decision of the government No. 13/200777 as of. 31.10.2007, and Administrative Instruction No. 11/2007 issued by the Ministry of Labor and Social Welfare is decided that the category of retired people who used to work more than fifteen years is to benefit from

In regard to the essential pension the state of affairs is as foreseen by the regulation even though the payment does not stand in the satisfactory level since the amount of 45 EUR does not guarantee the elderly people neither to enjoy their basic rights nor to be active part of the public, social and cultural life.

Moreover, this amount has much more elements of the social assistance rather than being an essential pension.

The Government decision, to give

76 Kosovo Law on Gender Equality, promulgated by UNMIK Regulation No. 2004/02, addresses the aspects of gender equality in Kosovo. 77 At the meeting held on 31 of October 2007, the decision of the government No. 13/2007 was adopted which, together with the Administrative Instruction Nr 2007/11 of the Ministry of Labor and Social Welfareprovided the legal ground for Kosovo pensions to be increased for certain categories of people.

48


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

particular: 1. to enable elderly persons to remain full members of society for as long as possible, by means of: a. adequate resources enabling them to lead a decent life and play an active part in public, social and cultural life; b. provision of information about services and facilities available for elderly persons and their opportunities to make use of them; 2. to enable elderly persons to choose their life-style freely and to lead independent lives in their familiar surroundings for as long as they wish and are able, by means of: b the health care and the services necessitated by their state;

additional 40 EUR. Kosovo Health Law No. 2004/478 Article 22, paragraph c

22.1. Health care services in accordance with article 23 of this law are provided free of charge in Public Health Institutions for the special groups of population which includes people over 65. Also, article 23, paragraph h, foresees free access to the medical supply.

40 EUR extra, seems not to be the right one as it does not increase the pensions in proportion with the contributions given by the elderly people. In addition, this decision is not applicable to many employees who used to work longer than 15 years but who cannot prove it as most of their documents were lost during the war.

Recommendation:

Kosovo Government must improve the situation of retired people (persons over 65) by increasing their pensions in proportion with their contributions and their needs. It is recommended that Kosovo Government use all international mechanisms and institutions, within Kosovo and beyond its borders, to claim back Saving Pensions Fund which is in Serbia ever since the end of the war in 1999. This Fund could in an instant have its positive impact in the life of those who contributed to it for years.

Article 30 The right to protection against poverty and social exclusion With a view to ensuring the effective exercise of the right to protection against poverty and social exclusion, the Parties undertake: a. to take measures within the framework of an overall and co-ordinated approach to promote the effective access for persons who live or risk living in a situation of

Kosovo Assembly on October 17, 2008 adopted the Resolution for the adoption of the Millennium Declaration79, accepting the principles of this declaration, and among them the principle addressing the poverty reduction

Kosovo has neither special provisions nor national strategies which determine policies for the protection of population living in poverty and social exclusion. However, Kosovo Assembly adopted the Resolution for the Millennium Declaration, and respectively its objectives, one of these being to minimize the poverty level.

Recommendation:

Kosovo Assembly is to monitor permanently fulfillment of the eight objectives the resolution embodies, as well as to instruct Kosovo Government that these objectives

78 Kosovo Law on Health, promulgated by the UNMIK Regulation No. 2004/4, regulates reports and foresees health care in Kosovo. This in particular by article 22 par. c and article 23 par. h 79 Resolution for the adoption of the Millenium Declaration, Kosovo Assembly, October 17,. 2008

49


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

social exclusion or poverty, as well as their families, to in particular, employment, housing, training, education, culture and social and medical assistance;

be among their first priorities.

Article 31 The right to housing With a view to ensuring the effective exercise of the right to housing, the Parties undertake to take measures designed: 1 to promote access to housing of an adequate standard; 2 to prevent and reduce homelessness with a view to its gradual elimination; 3 to make the price of housing accessible to those without adequate resources.

Kosovo Law on Local Self - Government80, No. 2008-03-L040, in particular article 17 determines Kosovo municipality competencies on providing family and other social welfare services as follows: Article 17 Own Competencies k) provision of family and other social welfare services, such as care for the vulnerable, foster care, child care, elderly care, including registration and licensing of these care centers, recruitment, payment of salaries and training of social welfare professionals; l) public housing

The right to housing is not regulated in detail by any particular law, but in general terms, is determined as municipal competence, according to the Law on Local Self – Government in Kosovo.

Every year municipalities are working in this regard, building new houses for the collective and individual housing etc. However, an extremely huge number of requests makes it impossible for all of them to be afforded.

Description of case A: Relevant applicable domestic legislation: Kosovo Health Law No. 2004/4, article 22 c M.G and S.G reside in Fushe Kosovo municipality, both are over 65, they benefit from social assistance schemes and belong to Ashkali community. Reportedly these individuals were denied medicaments included in the Essential Drugs List and were told by the local health center to apply for medicaments needed in the neighbor municipality of Pristine or in private pharmacies. According to Article 22.1 citizens over 65 are described as special groups of population and therefore are eligible to receive drugs from the essential list free of charge.

b. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights and itsimplementation in Kosovo

80 Kosovo Law on Local Self - Government No. 2008 – 03 - L040

50


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights81

Local legal provisions82 Remarks and recommendations regarding the practical implementation83

Article 8 1. The States Parties to the present Covenant undertake to ensure: (a) The right of everyone to form trade unions and join the trade union of his choice, subject only to the rules of the organization concerned, for the promotion and protection of his economic and social interests. No restrictions may be placed on the exercise of this right other than those prescribed by law and which are necessary in a democratic society in the interests of national security or public order or for the protection of the rights and freedoms of others; (d) The right to strike, provided that it is exercised in conformity with the laws of the particular country

UNMIK Regulation No. 2001/27, on the Essential Labor Law in Kosovo foresees the right of the employees to be part of the unions

Article 5 Rights to Organize and to Collective Bargaining, foresees: 5.1 Employees and employers shall be entitled to establish and, subject only to the rules of the organization(s) concerned, joined Employees’ organizations shall include unions. UNMIK Regulation No. 2001/36 for Kosovo Civil Servants in the article 5, contains two provisions of the union nature84: 5.1 Civil servants may belong to trade unions. 5.2 Civil servants employed with the police, correctional and emergency services, and any other category of civil servants whose services are declared by the Government to be essential, shall not strike or take any other industrial action, which may disrupt essential services

There is no Law on Trade Unions in Kosovo which would protect the right to employees to organize. There is no functional union in Kosovo which is obliged to protect the rights of the employees.

Even though the existing legislation of the employment relations allows union actions, this in practice proves to be different. Public administration employees are not fully free to express their concerns in relation to their working conditions as they are often under pressure from their superiors to be dismissed or, in best case scenarios change their posts.

Situation in private sector is even worse because the employees are fully denied to their right to organize.

Recommendation:

Kosovo Assembly has to adopt as soon as possible the abovementioned law.

Article 10 The States Parties to the

Family is regulated by the Kosovo Family Law No. 2004/32 promulgated by

In practice there are no cases showing situations where the provisions of this law are not

81International Covenant no Economic, Social and Cultural Rights is the main international legal instrumentwhich regulates issues of this nature. It is not directly applicable in Kosovo and Kosovo does not form a part of this convention. However, because of the importance of this instrument we will refer to its provisions andtheir applicability in Kosovo. 82 Local legal provisions 83 Real situation 84 UNMIK Regulation No. 2001/36, for Civil Servants in Kosovo continues to be in force in Kosovo even though it is expected to be replaced by the new piece of legislation.

51


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

present Covenant recognize that: 1. The widest possible protection and assistance should be accorded to the family, which is the natural and fundamental group unit of society, particularly for its establishment and while it is responsible for the care and education of dependent children. Marriage must be entered into with the free consent of the intending spouses.

UNMIK Regulation No. 2006/07, which determines the definition of the family, who compose it, and states protection forms as in the following;

Article 2 Family (1) Family is a vital community of parents and their children and other persons of the kin.

(2) Family is the natural and fundamental nucleus of society and enjoys the right to protection.

(4) All persons enjoy equal treatment of rights and obligations set forth in this Law. There shall be no direct or indirect discrimination against any person or persons based on sex, age, marital status, language, mental or physical disability, sexual orientation, political affiliation or convictions, ethnic origin, nationality, religion or belief, race, social origin, property, birth or any other status

Article 7 Form of Protection (1) For implementation of family relation’s rights, the mother and child are provided special protection by means of social welfare

(2) Children without parental care are given special protection through custody, family shelter, residential shelter and adoption

Also Regulation No. 2003/12, on protection against domestic violence, includes provisions about protection of family from domestic violence. Herein Article 7 foresees

implemented.

Most of the problematic situations of this nature have no legal background. These problems have subjective nature and are created between people and thus are not depended on the public institutions and implementation of the law.

Concerning the protection of families from domestic violence, courts have demonstrated in some cases that they are negligent. Even with the provisions of the Regulation on protection against domestic violence, that foresees the Court should take a decision upon requests for protection order in a period of time between 24 hours and 15 days, there are cases when peoples wait for several months. During these months the victims of violence are living in danger until the court reaches a decision.85

85 See the ‘cases B and C’, reported by the NGO CLARD, at the end of the table

52


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

taking of decision on requests for protection order inside 15 days, and for urgent requests inside 24 hours.

Article 13 1. The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to education. They agree that education shall be directed to the full development of the human personality and the sense of its dignity, and shall strengthen the respect for human rights and fundamental freedoms. They further agree that education shall enable all persons to participate effectively in a free society, promote understanding, tolerance and friendship among all nations and all racial, ethnic or religious groups, and further the activities of the United Nations for the maintenance of peace. 2. The States Parties to the present Covenant recognize that, with a view to achieving the full realization of this right: a. Primary education shall be compulsory and available free to all; b. Secondary education in its different forms, including technical and vocational secondary education, shall be made generally available and accessible to all by every appropriate means, and in particular by the progressive introduction of free education;

Kosovo Law on Primary and Secondary Education86, No. 2002/2 Article 3 The Right to Education 3.1 It shall be the general duty of the MEST subject to the provisions of this Law and the applicable law to promote the education of the people of Kosovo and to make available an adequate and efficient programme of primary and secondary education accessible to all. 3.2 No child shall be denied the right to education. In furtherance of this right, the following principles shall apply: Article 7 Compulsory Education 7.1 Compulsory schooling begins at the start of the school year following the date on which a child attains the age of six (6) (the minimum compulsory school age) 7.2 Compulsory schooling ends at the close of the ninth school year following the pupil’s admission to primary education, or on the day when the pupil reaches the age of 15, whichever is earlier. Kosovo Law on the Higher Education No. 2002/387 promulgated by the UNMIK Regulation No. 2003/14 Article 3 Access to Higher Education

Kosovo legislation in the sphere of right to education stands in a good level but its applicability faces some difficulties especially regarding the number of children coming from the families in need, or in a poor material circumstances. In many cases they are forced to abandon their schools either because of the poor economic conditions or due to the distance to their schools.

This situation is getting better by the government policies to give books free of charge to the pupils (as laid down in the provisions of the Law on Primary and Secondary Education).

Lack of the competent teaching staff as well as other staff such is, for instance, psychologists is another problematic issue in this regard as they could largely help the pupils included in different troubles/problems and could help them on attending regularly their lessons.

There are significant problems which could be emphasized in the sphere of higher education, especially regarding the minorities access to education at this level. Law on higher education recognizes this right to them but in practice the implementation seems to be problematic due to some political and other reasons.

Recommendation:

Ministry of Education, Science and Technology should reconsider

86 Kosovo Law on Primary and Secondary Education promulgated by the UNMIK Regulation No. 2002/2 87 Kosovo Law on Higher Education Nr 2002/387 promulgated by the UNMIK Regulation No. 2003/14, addresses the possibilities, conditions and the process as a whole for this category of education in Kosovo

53


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

c. Higher education shall be made equally accessible to all, on the basis of capacity, by every appropriate means, and in particular by the progressive introduction of free education;

3.1 Higher education carried out by licensed providers of higher education in Kosovo shall be accessible to all persons in the territory of Kosovo, or by distance learning within or outside Kosovo in any location, without direct or indirect discrimination on any actual or presumed grounds such as sex, race, sexual orientation, physical, or other impairment, marital status, color, language, religion, political or other opinion, national, ethnic or social origin, association with a national community, property, birth or other status 3.2 There shall be no age limit on enrolling for or being awarded a higher education qualification in Kosovo.

hiring again the staff as pedagogues and psychologists in order to improve the abovementioned situation.

Another “political” problem is the existence of an institute of higher education is Mitrovica which is functioning out of the Kosovo legal framework. It is recommended that Kosovo Government must act seriously to integrate this institution into the regular system of education and thereby create adequate conditions for all students who want to study at this institution.

Article 15 1. The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone: (a) To take part in cultural life; (b) To enjoy the benefits of scientific progress and its applications; (c) To benefit from the protection of the moral and material interests resulting from any scientific, literary or artistic production of which he is the author 4. The States Parties to the present Covenant recognize the benefits to be derived from the encouragement and development of international contacts and co-operation in the scientific and cultural fields.

Kosovo Constitution foresees:

Article 48 Freedom or Art and Science 1. The freedom of artistic and scientific creativity is guaranteed.

2. Academic freedom is guaranteed Kosovo Law on Copyrights and Related Rights88, No. 2004/45 promulgated by the UNMIK Regulation No. 2006/46 Article 5 General provisions Authors of works in the literary, scientific and artistic domain enjoy protection with respect to their works and their use according to this Law Article 19 Right to integrity of the work

Copyright Law is guaranteed by the Constitution as well as by the law hence such situation seems to be at adequate level.

However, in practice there are many cases of piracy and plagiarism. People often file claims to the courts to guarantee their rights foreseen by the legal acts but the courts are proved not to be sufficiently dealing with these cases on time. Such phenomenon discourage the artists and other categories of people who benefit from this law as they loose the confidence to exercise their rights through the judicial systems. Consequently, in many areas these rights remain violated. With no doubt, violation of copyrights and artistic activities is present in Kosovo.

88 Kosovo Law on Copyrights and Related Rights No. 2004/45 promulgated by the UNMIK Regulation No 2006/46

54


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

The author shall have the exclusive right to prohibit any distortion or any other tampering with his work, as well as any use of his work, if such tampering or use could be prejudicial to his creative honor and respect.

Description of case B: Relevant applicable domestic legislation: Regulation No. 2003/12, on protectionagainst domestic violence N.M. has submitted a request for protection order to Municipal Court on August 14,2009. The court did not take any decision, although the Regulation 2003/12 foreseesthat the decision would be taken in a period of 15 days. On December 17, 2009 she submitted an urgent letter to the court, but in January (at the time we print this report)there is still no decision issued. Description of case C: Relevant applicable domestic legislation: Regulation No. 2003/12, on protectionagainst domestic violence Sh.S. is a woman over 60. She has submitted a request for protection order onAugust 26 2009. She submitted an urgent letter on October 2, 2009 as no decisionwas issued by the court. As in N.M. case, the court has not issued any decision by thetime this report was printed. In many cases, the Law on protection against domestic violence is not protectingpeople in practice, due to the slow procedure of the courts. In CLARD, several casesof people left under domestic violence were reported.

55


Pro

tect

ion

Of R

ight

s In

Kos

ovo

Chapter IV

Conclusion and recommendations

As seen from what was said above, areas of economic, social and culturalrights in Kosovo continue to remain problematic. Research analysis shows that in facthuge efforts are made to mark progress in this direction but so far results were not satisfactory. Various legal institutions are regulated partially by internal laws but eventhose provisions are not completely applicable in practice. Two main internationallegal instruments in this field International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights and the European Social Charter are not yet ratified and therefore they remaininapplicable in Kosovo. Also, local and other international legal instruments remain‘suspended” of the full implementation, as well as the collective contract and the new labor law which continues to be inapplicable, due to the high cost, greatly affects theprotection and promotion of these rights. Practical aspects of this research lead to aconclusion that there are obstacles and serious deficiencies in terms of implementation of legal provisions in this field. Although inefficiency in theimplementation of legal norms in force remains problematic, this barrier is not typicalfor this category of rights although this phenomenon is followed even by other issuesin most areas in Kosovo. The issue of privatization and transition from one stage ofeconomy to another also creates confusion and other problems that are often followedby violations of economic, social and cultural rights. This is probably caused by twomain reasons:

• Privatized companies are mostly interested to benefit from this process than

to create adequate mechanisms to protect rights and obligations of theiremployees.

• Lack of respect and knowledge of the employees rights on education, health,and other social categories and capability to be organized and work throughunions, whose main function would be protection and promotion of theirrights.

However, it is perfectly clear that such situation is not sustainable and the willto bring positive changes is visible, at least in declarative terms. This should probablyhappen in the shortest time possible in order for these specific categories of humanrights to be respected. Public institutions shall be committed to promoting theimplementation of the following international legal instruments in Kosovo

• International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights,

• European Social Charter,

• Especially should ensure an effective control of implementation of legal normsin force, with particular emphasis on those economic, social and cultural innature.

Ratification of these two international legal mechanisms in Kosovo and an efficientcontrol over their and other legal norms enforcement in Kosovo would undoubtedlybring a considerably better situation, would contribute to higher standard andstrengthening of the stability and peace in Kosovo.

56

Bibliography

Books and articles

1. Henry J. Steiner and Philip Alston, “International Human Rights in Context of Law, Politics and Morals”. Clarendon Press – Oxford 1996.

2. Article published at newspaper “Express“, date 21 June 2008 treating the issues of labor law and other aspects of the employment.

3. ITUK” Press Conference, 17 April 2008 on the needs of drafting and approval of the laws in the fi eld of labor and employment in Kosovo.

4. Material from the Workshop “Building a Professional Civil Service in Kosovo”. 26-27 june 2008 in regard to the current legal framework of the civil service in the Republic of Kosovo. Pristine 2008.

Conventions

5. European Social Charter, 1966.6. International Covenant for Economic, Social and Cultural Rights, 1966.7. Convention on Hours of Work, 1930. 8. Convention on Employment Promotion and Protection against

Unemployment, 1988.9. Night Work Convention, 1990.10. Freedom of Association and Protection of the Right to Organize Convention,

Nr 87.11. Right to Organize and Collective Bargaining Convention, Nr. 98.12. Resolution for the adoption of the Millennium Declaration, Kosovo

Assembly, date; 17. 10. 2008

Constitutions

13. Constitution of the Republic of Kosovo.14. Constitutional Framework on the Provisional Institutions of Self –

Government in Kosovo.

Laws

15. UNMIK Regulation Nr 1999/1 on the applicable law in Kosovo.16. UNMIK Regulation Nr 1999/24 on the applicable law in Kosovo.17. UNMIK Regulation Nr. 2000/59 amending the applicable law in Kosovo.18. UNMIK Regulation Nr 2001/27 on Essential Labor Law in Kosovo.19. UNMIK Regulation Nr 2001/35, on Pensions in Kosovo.20. UNMIK Regulation Nr 2001/36 on the Kosovo Civil Service.

57

21. UNMIK Regulation Nr 2002/2 on Kosovo Law on Primary and Secondary Education in Kosovo.

22. UNMIK Regulation Nr 2002/3 on Kosovo Law on Higher Education promulgated by UNMIK Regulation Nr. 2003/14.

23. UNMIK Regulation Nr. 2003/5 on Kosovo Law on Social Protection Schemes.

24. UNMIK Regulation 2003/13, “Entitlement of employees”.25. UNMIK Regulation Nr.2003/19 on Law on Safe Working Conditions,

Protection of the Employees Health and Working Environment in Kosovo. 26. UNMIK Regulation Nr 2004/2 on the Law on Gender Equality in Kosovo. 27. UNMIK Regulation Nr 2004/4 on Kosovo Health Law.28. UNMIK Regulation Nr 2005/46 on the Law on Social and Family Services in

Kosovo, Nr 02/L-17. 29. UNMIK Regulation Nr. 2006/7 on Kosovo Family Law, 30. Kosovo Law on Copyrights and Related Rights Nr 2004/45 promulgated by

the UNMIK Regulation Nr 2006/46,31. Kosovo Law on Vocational Ability, Rehabilitation and Employment of People

with Disabilities Nr 03/L-019 foresees,32. Kosovo Law on Local Self - Government Nr 2008 – 03 - L040,

Subsidiary acts

33. Administrative Instruction 2003/02 for the implementation of the Regulation 2001/36

34. Administrative Direction No. 2005/12,35. Administrative Instruction Nr 2007/11 of the Ministry of Labor and Social

Welfare decide to increase Kosovo pensions for certain categories of people.

36. Government Decision 13/2007,

Reports

37. Annual Report 2009 of the Labor Inspectorate of Kosovo.38. Annual Report of IOBK for the year 2008, on

http://www.ks-gov.net/kpmk/english/publications.htm39. Child Labor in Kosovo – A study on working children, UNICEF Report 2004

on http://www.unicef.org/kosovo/kosovo_media_pub_prot.008.04.pdf

Other sources

40. General Collective Contract, 200541. CLARD Kosovo Data Base - Case Descriptions.

Documents

MBROJTJA E TË DREJTAVE NË KOSOVË (1)cms.horus.be/files/99931/MediaArchive/MPDL... · janë përdorur burime shkencore dhe praktike. Meqë ky punim hulumtues dhe shkencor ka vënë