MBI INVESTIMET DHE SEKTORËT

PRIORITARË

1

SEKRETARIATI I KËSHILLIT TË INVESTIMEVE

Tiranë, 4 Tetor 2019

11/4/2019

2

PËRMBAJTJA

I. Objekti dhe Metodologjia

II. Konteksti

III. Gjetje & Sugjerime

11/4/2019

Nxitja e debatit mbi opsionet e rritjes së qëndrueshme dhe burimevepotenciale bazuar në:

Dinamikat e fundit të rritjes ekonomike në vend, mundësitë dhe kufizimet, burimet e pashfrytëzuara (Raportet e UNCTAD, OECD, BB, etj.)

Perceptime të sektorit privat mbi zhvillimin e një tregu ku parimet e qëndrueshmërisë duhet të sigurojnë:

o rritjen ekonomike

o optimum në përdorimin e burimeve natyrore, fuqisë punëtore, kapitalit financiar

3

Objekti

• Strategji dhe dokumenta të miratuar nga qeveritë konsekutive

• Konsultim dhe analizë e ligjeve dhe akteve nën-ligjore përkatëse

Desk-research

• Konsultime (Tiranë, Korçë, Shkodër) direkte të Sekretariatit me përfaqësues të shoqatave të biznesit/dhomave të tregtisë/institucione shtetërore/kompani private/ambasada

• Biznese të përzgjedhura – përfaqësues të sektorëve prioritarë kontribues në rritje (tregti, manifakturë, energji, telekomunikacion, Fintech, agroturizëm, turizëm, sigurime, ndërtim, fason, etj.);

• Pyetësor i strukturuar paraprakisht;

• Anketat e klimës së investimeve 2015-2018 (2019 në proces);

• Mbledhje në nivel teknik 24 shtator 2019

Konsultime dhe Fokus Group

4

I. METODOLOGJIA

36

TAKIME

TOTAL 40 PERSONA

17

CEO

II. KONTEKSTI: KOMENTE NGA BIZNESI

11/4/2019 5

o Biznesi shkon mirë, mund të shkonte më mirë, por infrastruktura mungon për të mundësuar

më shumë investime…

o Fokusi në ICT- sektori është revolucion. Innovation and entrepreneurship janë fjalët kyce. A do

kemi digitalizim te ekonomise spo vetem te administrates .Konteksti është si do të përshtatesh

me atë që ofron bota…

o Qeveria duhet të ketë vizion të qartë për 10 vitet e ardhshme. Vizioni i njerëzve- Shqipëria, ku

duhet të shkojmë…

o Burimet natyrore – Është më mirë për të patur investitorë të mëdhenj në këtë sektor dhe jo

shumë investitorë të vegjël të cilët nuk janë në gjendje të investitojnë për përpunimin e këtyre

burimeve.

o Imazhi i vendit – ka nevojë të përmirësohet. Shqipëria është treg i vogël për t’u konsideruar si

potencial më vete - duhet parë në kuadër rajonal.

o Turizmi-potencial zhvillimi – do të gjejmë patjetër fuqi punëtore dhe do të investojmë.

II. Konteksti: Dinamika e rritjes dhe profili i ekonomisë – Nga Industria drejt Shërbimeve

6

Deri në vitet ‘90 – Industriapërbënte 58% e PBB

Sot – Shërbimet japin 50% të PBB

PBB është rritur 2.4 herë

2,7% rritja ekonomike

7,8% rritja ekonomike

11/4/2019

Liria Ekonomike, Sfidë: shteti i së drejtës

7

54.8

40.4

30.6

54.1

39.9

25.4

0

10

20

30

40

50

60

e drejta mbi pronen integriteti iqeverisjes

efektiviteti juridik

Shteti i së drejtës

2019 2018

69.352.7

81.569.1

50.4

82.4

liria e te berit biznes liria e punes liria monetare

Efektiviteti rregullator

2019 2018

86.373.9 80.685.1

72.7 67.5

kosto e taksave shpenzimetqeveritare

Shendeti fiskal

Madhësia e qeverisë

2019 2018

87.870.0 70.0

87.870.0 70.0

liria e tregut liria e investimeve liria financiare

Liria e të bërit tregti

2019 2018

Indeksi 2019 mbulon të dhëna për deri në gjysmën e dytë 2018

52.0

54.0

56.0

58.0

60.0

62.0

64.0

66.0

68.0

70.0

2016 2017 2018 2019

Liria ekonomike

Mal I Zi Bosnia dhe Hercegovina Serbi Shqipëri Kosovë

Ballkani Perëndimor do të jetë vulnerabël ndaj rënies ekonomike botërore

811/4/2019

2.21.8

2018v 2019p

Rritja në ekonomitë e zhvilluara

4.5

4.4

2018v 2019p

Rritja në ekonomitë në zhvillim

4.2 4.2 4.2

3.02.7

4.44.4

3.83.5 3.4

2.9 2.9

0

1

2

3

4

5

Kosova Shqiperia Serbia Bosnia dheHercegovina

Maqedonia e Veriut Mal I Zi

Rritja ekonomike

2018v 2019p

Burimi:WEO, Prill 2019

Kontributi i Investimeve – Publike vs Private

911/4/2019

Orientimi, eficenca dhe miradministrim i investimeve publike në funksion tëkonkurrueshmërisë duke përmirësuar infrastrukturën, institucionet dhe shërbimetndaj biznesit do të forconte ndikimin e reformave legjislative në klimën einvestimeve.

-35.0

-30.0

-25.0

-20.0

-15.0

-10.0

-5.0

0.0

5.0

10.0

15.0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Rritja e Investimeve në %

Investime publike Investime private Formimi Bruto i Kapitalit Fiks

-3.0

-0.1

-0.90.4

-0.20.2 0.0

0.6 0.50.2

1.7

-1.4 -0.9-1.0

0.6 0.8

1.00.5

-4.0

-3.0

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Kontributi i Investimeve në Rritje

publike private

Investimet e Huaja Direkte - TAP & Devolldrejt përfundimit

10

0 50 100 150 200

Shqipëri

Bosnje & Hercegovinë

Mal i Zi

Maqedonia e Veriut

Serbi

Projektet "greenfield" në numër

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010

Vitet 2013 2014 2015 2016 2017 2018 T2-2019

Fitimi i riinvestuar (mln Euro) -62 38 59 42 137 224 183

-

1 000.0

2 000.0

3 000.0

4 000.0

5 000.0

6 000.0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Ecuria e Investimeve të Huaja Direkte $Mil

Shqipëria Bosnia dhe Hercegovina Mal i Zi

Maqedonia e Veriut Serbia

-

10.0

20.0

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Flukset Hyrëse të IHD në % të PBB

Shqipëria Bosnia dhe HercegovinaKosova Mal I ZiMaqedonia e Veriut Serbia

II. KOMENTE NGA BIZNESI

1111/4/201929%

29%

23%

9%

6%

3%

3%

Turizmi

Burimet natyrore

Agroperpunimi

Dixhitalizimi

Sherbimet

Sherbimet financiare

Logjistike Sektorët Potencial (tre)

54%

8% 8% 8% 8% 8% 8%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60% Sfida e të ardhmes për biznesin

15%

2%

4%

2% 2% 2% 2% 2%

4%

8%

2% 2% 2%

8%

6% 6%

2%

8%

2% 2%

6%

4% 4%

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

Për më shumë investime - Çfarë duhet përmirësuar në Shqipëri

INCENTIVA & POLITIKA FISKALE

•Trendi - taksë progresive mbi të ardhurat personale

•Norma të ndryshme të TVSH-së në varësi të sektorëve (20%, 6%, 0%)

•Shqipëria agresive për incentiva & masa fiskale që mbështesin turizmin & agroturizimin

•Maqedonia e Veriut dhe Serbia më agresivë drejt targetimit të investitorëve nëpërmjet zonave të lira ekonomikë kombëtare dhe rajonale dhe politikave të shpërblimit të drejtpërdrejtë për çdo vend të ri pune.

MATRICA

SHQIPËRIA vs RAJON

•Aplikon një normë të reduktuar të tatimit mbi dividendin nga 15% në 8%

•Zbaton kufirin më të ulët të qarkullimit minimal për qëllime të TVSH-së prej 2 Mln lekësh

•Norma e ndryshme e TVSH (p.sh. 6% për akomodimin në turizëm)

•Norma e ndryshme Tatim Fitimit (p.sh. 5% për Software)

INSTRUMENTAT FISKALË MË TË FUNDIT NË

SHQIPËRI

12

III. MOMENT PËR REFLEKTIM

• Tkurrje të ritmit të rritjes së investimeve në ekonomi - cilat janë sfidat që priten?

• Afër përfundimit – 2 projekte madhore (TAP+Devoll) me impakt të konsiderueshëm në rritjen ekonomike – nevoja për diversifikim?

• Në përfundim disa nga strategjitë më të rëndësishme në lidhje me zhvillimin ekonomik- cilat do jenë strategjitë në vijim…?

• Strategjitë rajonale IRAP dhe REA Map- konteksti rajonal kërkon intensifikim të përpjekjeve.

13

III. GJETJE - SFIDAT E KLIMËS SË INVESTIMEVE

• Vështirësia në fokusimin e politikave sipas vizionit të deklaruar, mungesae qëndrueshmërisë dhe projekteve mbështetëse

• Mungesë e të dhënave apo edhe e vlerësimeve të impaktit të strategjiveSTRATEGJIKE

• Ndonëse kosto e ulët mbetet, problematike disponueshmëria & cilësia e pamjaftueshme për kërkesat e tregut të punës

• Ristrukturim i aftësive sipas nevojave të tregut të punës

• Emigrim profesionistësh dhe punonjësish

BURIME NJERËZORE

• Pronësia - p.sh.: Fondi për Mbështetje të Investimeve ende i pakrijuar.

• Sistem gjyqësor jo-funksional

• Raste të pasigurisë ligjore

• Frekuencë e lartë e ndryshimeve ligjore & Administratë me mungesë të kujtesës institucionale

LIGJET DHE INSTITUCIONET

• Konkurrencë e lartë në rajon

• Vështirësi materializimi i legjislacionit (TEDA, Investime Strategjike) në shembuj konkretëTË TJERA

14

Agro-përpunim

• Fruta-perime

• Made in Albania

• Bimët medicinale

• Nxit bashkimin dhe krijimin e fermave dhe vlerën e shtuar në vend

Turizëm• Kontribut direkt 8,5% të

PBB,

• 7,7% të forcës së punës në Shqipëri,

• 7,5% të Investimeve në vend dhe numri i sipërmarrjeve u rrit me 26%.

• 11% të të gjithë aktiviteteve ekonomike në Shqipëri.

• Sektor me incentiva dhe fokus

• Burime ende të pashfrytëzuara

Burime Natyrore

Burimet e rinovueshme të energjisë

(kuadër rregullator i ri-momentum- mundësi për diversifikim të burimeve,

treg i sigurtë)

Hidrokarbure

(burime ende të paoptimizuara, zhvillim-kërkime në zona të reja,

renta minerare impakt ne buxhet)

TEDAKuadër ligjor komplet dhe

incentiva

Nevojë për targetim investitorësh dhe investime në

infrastrukturë nga ana e Shtetit

Dixhitalizim

Treg i liberalizuar, zgjerim i përdorimit të internetit,

përmirësimi në shërbimet publike elektronike dhe MAP

REA

Institucionet rregullatore

15

III. POTENCIALET - PRIORITET DHE FOKUS

IV. SUGJERIME- STRATEGJIKE

MODELI EKONOMIK

• Iniciimi i debatit mbi modelin

• Sektorët prioritarë për 10-15 vitet në vijim

• Fokusi tek mbështetja e SME-ve dhe mirëadministrimi fiskal

• Monitorim, mireadminisrim dhe transparencë i bashkërendimit të Investimeve Publike (qëndrore dhe vendore)

VIZIONI

• Qasje strategjike të tërheqjes së IHD-ve

• Krijimi i një platforme ekspertësh, me një plan konkret veprimesh që të evidentojë të dhënat e munguara, mundësojë analiza të detajuara për impaktin e investimeve

• Evidentimin e mundësive të targetimit të investimeve konkrete

KOMPONENTI RREGULLATOR/ BIZNES

• Konsolidimi i institucioneve

• Përgatitja dhe Publikimi i Fondit të Pasurive të Paluajtshme Shtetërore Për Investime

• Bashkëpunim të biznesit në nivel sektorial për të mundësuar aplikime në fonde të inovacionit dhe teknologjisë së informacionit, kërkim e zhvillim

16

IV. SUGJERIME- SEKTORIALE

Plotësimi i kuadrit ligjor mbi sektorin e energjisë së rinovueshme

Zbatimi i incentivave konkrete për nxitjen e BRE

Liberalizim i tregut të energjisë/Grupe pune MIE/MFE dhe biznes për sektorin (Strategjia 2018-2030)

TEDA

Masa nxitëse mbi de-fragmentizimin e tokës bujqësore dhe konkurrueshmërinë e prodhimit vendas

Bërja transparente e informacionit mbi politikat mbështetëse për sektorin e bujqesisë nga donatorët

Ngritja e një institucioni/platforme që të mundësojë zbatimin e Axhendës Dixhitale

Fokusimi në krijimin e kushteve rregullatore për shërbime cilësore në fushën e komunikimeve elektronike (broadband/5G)

Plotësimi i kuadrit rregullator dhe promovimi i FINTECH

17

IV. SUGJERIME- SEKTORIALE, Edukim & Punësim

Qasje sektoriale mbi përshtatjen e politikave të punësimit dhe përmirësimin eaftësive të fuqisë punëtore në drejtim të sektorëve prioritare.

Krijimi i një formati (platforme) bashkëpunimi sistematik mes shkollave dhebizneseve.

Qeveria të mundësojë dhënien me qera të godinave shtetërore në suport të krijimittë qëndrave të trajnimit për ridimensionimin e aftësimit të fuqisë punëtore nëpërputhje me kërkesat e tregut.

1811/4/2019

DISKUTIME

• Ndoshta moment unik për të diskutuar mbi nevojën ose jo tëekonomisë shqiptare për një model të ri të zhvillimit?

• A ka nevojë për ri-prioritizim në kuadër të pozicionimit në tregjet rajonale, evropiane e më gjerë?

• Ku duhen fokusuar politikat dhe institucionet në përballje me sfidat kryesore (si p.sh. integrimi i vendit në BE, konkurrenca rajonale, apo tkurrja e fuqisë punëtore) për të arritur potencialet e ekonomisë së vendit?

• A duhet një strategji për tërheqjen e kapitali të huaj në vend sipas sektorëve prioritarë?

11/4/2019 19

FALEMINDERIT!www.investment.com.al

2011/4/2019