1

____________Birokratska organizacija Max Weber ___________

EKONOMSKI FAKULTETSEMINARSKI RAD IZ ORGANIZACIJE

SADRAJ : Uvod . 31. Organizaciona struktura ....................................................................... 4

2. Klasina teorija .................................................................................... 7

3. Pojam birokratije ................................................................................. 8

4. Biografija Max Webera ..................................................................... 10

5. Weberovo gledite o birokratiji i birokratskoj organizaciji ................12

6. Formalni i neformalni odnosi u birokratiji ..........................................187. Profitni ili birokratski menadment 20

Zakljuak 21Literatura .23Uvod

U svom radu na temu Biokratska organizacija Max Weber nastojala sam da prije svega objasnim birokratiju kao jedan od organizacionih modela, te prema gleditu Webera postavim osnovu koja je vezana za tri kljuna elementa birokratske organizacije kao i ostale elemente svake birokratske strukture. Nakon toga sam objasnila klasinu teoriju i aspekat sa kojeg se posmatrala organizaciona struktura u prvoj polovini 20. stoljea. Weber je jedan od trojice vodeih mislilaca koji su bili aktivni i izrazili svoje stavove. Na kraju Max Weber je bio vrlo utjecajan njemaki drutveni naunik iji su organizacijske teorije proizale iz pionirskog interdisciplinarnog rada u historiji i sociologiji. Da bi se shvatilo Weberovo stajalite o pojmu birokratije i birokratske strukture bilo je neophodno shvatiti sam pojam birokratije i nastanak tog pojma. Prema miljenju pomenutog njemakog sociologa birokratija predstavlja poseban drutveni sloj koji se profesionalno bavi poslovima rukovoenja , upravljanja i organizacija u drutvenoj administraciji i drugim velikim hijerarhijskim organizacijama . Ipak ne moe se govoriti o svemu to je vezano za birokratsku organizaciju i strukturu a da se ne upoznamo sa biografijom ovog istaknutog njemakog sociologa. Ono to ini sutinu njegovog rada je gledite na birokratsku organizaciju i strukturu. Ideal-tip birokratske organizacije Weber smatra tehniki superiornim u poreenju sa svim drugim tipovima organizacije, prema kojima se odnosi isto onako kao to se stroj odnosi prema nemehanikim nainima proizvodnje dobara. On je racionalniji, objektivniji i struniji od drugih organizacijskih formi, ali i obratno: birokratizacija svake vlasti veoma snano potpomae razvoj racionalne objektivnosti i sloja profesionalaca i strunjaka. Birokratizacija je ujedno i neminovan pratilac modernizacije: ona je neizbjena popratna pojava masovne demokracije deset savremenih velikih modernih drava. Weber je vjerovao da to se vie neka organizacija pribliava idealnom tipu birokratije to e biti djelotvornija u ispunjavanju ciljeva zbog kojih je osnovana. Ovaj sistem organizacije je predstavljao ideal i zbog toga ga kao savrenu strukturu organizacije treba bolje upoznati da bi mogli bolje poslovati i imali bolje rezultate poslovanja. 1. Organizaciona strukturaKljuna rije u organizacionoj strukturi je rije organizacija. Kao opti univerzalni pojam oznaava svjesno udruivanje ljudi kojima je cilj da odgovarajuim sredstvima ispune odreene zadatke , sa najmanjim moguim naporom na bilo kom podruju rada i ivota.Termin organizacija koristi se za oznaavanje :

procesa organizovanja,

rezultata organizovanja,

organizacije kao institucije preduzea ili ustanove,

organizacije kao naune discipline.

Organizacija je sinonim za stabilnost i red u sistemu. Druga kljuna rije u ovoj jedinici je struktura. Ona oznaava sastav, sklop, unutranju organizaciju meusobno povezanih dijelova koji skladno funkcioniu. Kada je rije o timskoj organizacionoj strukturi pod strukturom se podrazumijeva tim ljudi razliitog intelektualnog profila, stvoren da pobolja odnose i omogui rjeavanje problema u organizaciji, kako bi unaprijedila svoje poslovanje, konkurentsku i poslovnu uspjenost.

U savremenim uslovima poslovanja , organizacija mora da se prilagoava nastalim promjenama. Da bi to uspjeno ostvarila potrebno je da ima fleksibilnu organizacionu strukturu koja e brzo odgovoriti na prijetnje i izazove koji dolaze iz blieg i daljeg okruenja. Danas nije dovoljno da pojedinac posjeduje individualne kvalitete , ve se u mnogim kompanijama akcenat stavlja na sposobnost pojedinca da radi u grupi, u timu. Nauno je da dokazano da se radom u timu postiu bolji rezultati bolje usluge, kvalitet i produktivnost. Postavlja se pitanje ta je to organizaciona struktura? To je ono podruije organizacije u kojem se ostvaruje najneposredniji uticaj vodstva na ljudski potencijal jednog preduzea. Kakav e biti odnos menadera prema zaposlenima zavisi od modela organizacije. U praksi, u uslovima trinog poslovanja razlikujemo tri vrste organizacije i to:

1. Birokratska organizacija,

2. Matrina organizacija i

3. Timska organizacija.

Dugo vremena je u zemljama razvijene trine privrede birokratsko organizaciona struktura bila vladajui oblik organizacije preduzea. Osnovu ovog sistema organizovanja preduzea ini piramidalno organizovana pozicija autoriteta, koji ide kaskadno od vrha prema niim nivoima organizovanja. Odnosi u ovoj organizaciji su hijerarhijski ureeni i zasnovani na strogoj subordinaciji izmeu nadreenih i poredreenih. Vrh hijerarhijske strukture ima apsolutnu vlast i trai slijepu poslunost podreenih. Komunikacija sa podreenim je iskljuivo slubena i esto se odvija preko zakonskih paragrafa. Sudbina podreenih je u rukama piramidalnog autoriteta. Ova struktura je protiv bilo kakvih promjena i esto dovodi do kulta autoriteta. Pod autoritetom podrazumijevamo drutveni odnos zasnovan na subordinaciji i nametanje svoje volje i miljenja drugima , i toj volji i miljenu podreeni se moraju pokoravati.

Birokratska organizaciona struktura kao organizacini model poslovanja preduzea fromira se u relativno stabilnim uslovima poslovanja u kojima ne dolazi do krupnih promjena u okruenju, koji bi mogli da remete strogo definisane hijerarhijske odnose u preduzeu. Max Weber posbeno razmatra problem birokratije i njen rast i naglaava da na njen rast utiu tri kljuna elementa, i to:

1. veliina preduzea,

2. sloenost organizacije,

3. porast specijalizacije.

Sva tri elementa su meusobno povezana i uslovljena, tako to je vee preduzee, u njemu je po Max Weberu zakonito sloenija organizacija, a ta veliina i sloenost organizacije zakonito proizvodi specijalizaciju odreenih poslova i radnih zadataka to na odreeni nain dovodi do saradnje sa okruenjem. Pored ova tri kljuna elementa rasta birokratije, Weber navodi sljedee elemente birokratske strukture:

Podjela rada autoritet i odgovornost su jasno definisani za svakog lana organizacije;

Poloaj i funkcije hijerarhijski organizovani tako da ine liniju autoriteta ili skalarni niz;

Izbor lanova organizacije po kriterijumu tehnikih kvalifikacija, a ne formalnih ispita i obrazovanja;

Rukovodioce postavljati a ne birati. Administrativni rukovodioci rade za utvrene plate i da budu slubenici od karijere;

Administrativni rukovodioci ne treba da budu vlasnici organizacione cjeline, ve da budu disciplinovani i pod kontrolom.

2. Klasina teorija

U kasnom 19. stoljeu kako se ekonomija u SAD-u razvijala kroz masovnu proizvodnju postojala je logina potreba za veom radnom snagom. Kroz sve vei broj ljudi koji je bio uvuen u organizacijske procese organizacije su postajale sve kompleksnije u svojoj strukturi. Kako bi se novo pridoli radnici im bolje uklopili u postojee sisteme nastala je potreba za velikim brojem nadreenih radnika menadera. Prije 20. stoljea veina lanaka iz podruja odnosila se na samu praksu menadmenta a ne teoriju koja stoji iza prakse.

U svrhu ovog poglavlja, termin klasina teorija odnosi se na rad trojice glavnih mislioca koji su bili aktivni u prvom dijelu prolog stoljea, a to su:

Frederick Winslow Taylor - Znanstveni menadment;

Henri Fayol - Klasina organizacijska teorija;

Max Weber - Teorija birokracije.

Svaki od njih razvio je svoj jedinstveni skup ideja i utjecao je na razvoj organizacijske misli. Pod terminom "klasini" teoretiari menadmenta podrazumijevaju rad Francuza Henrija Fayola. Njegov trud da identificira i definira openite menaderske principe primjenjive za sve organizacije te svakako ima svoje mjesto u historiji razvoja menaderske misli. Slijedei predstavnik klasine teorije je amerikanac Frederick Winslow Taylor koji se smatra utemeljiteljem tzv. naunog menadmenta. On je takoer je zapoeo s radovima u vrlo vanom polju studije pokreta i ergonomije; oba aspekta njegovog rada su utjecala na njegovo miljenje o menaderskim principima. Na kraju Max Weber je bio vrlo utjecajan njemaki drutveni naunik iji su organizacijske teorije proizale iz pionirskog interdisciplinarnog rada u historiji i sociologiji.

3. Pojam birokratije

Termin birokratija je skovao francuski ekonomista Gurno (M.V. de Gurnay, 1712-1759) od francuske rijeci bourette (gruba tkanina kojom su presvlaeni inovniki stolovi, po emu je inovniki ured nazvan biro) i gke rijei kratein (vlast, vladavina). Od nastanka, termin je objanjavan na razne naine. U nauci su rasprostranjena tri glavna naina upotrebe pojma birokratija:

Prva i najtradicionalnija upotreba je u politikoj nauci. Birokratija je shvaena kao vladavina uz pomo inovnikog ureda. Drugim rijeima to je vladavina uz pomo dravnih slubi u kojima sjede imenovani, a ne birani funkcioneri hijerarhijski organizovani i zavisni od suverenog autoriteta. To je vladavina prava i poretka, ali, istovremeno, i vlast bez uesa podvlasenih.

Drugo znaenje pojma je vezano za M. Vebera (Weber), a koriste ga preteno sociolozi i istoriari. Birokratizacija je racionalizacija kolektivnih aktivnosti. To je centralizovani sistem dravnih organizacija koji poiva na razvijenoj mrei bezlinih pravila, funkcionalnoj specijalizaciji i odgovornosti nosilaca slubi.

U treem negativno-kritikom, znaenju birokratija je sinonim spore, aljkave, koruptivne i neodgovorne kancelarijske slube koja je istovremeno sklona zloupotrebi vlastitog.

Birokratija predstavlja poseban drutveni sloj koji se profesionalno bavi poslovima rukovoenja , upravljanja i organizacija u drutvenoj administraciji i drugim velikim hijerarhijskim organizacijama . Osim toga , sa birokratijom se , nerijetko , identificiraju drutveni i politiki odnosi u nekoj drutvenoj zajednici , gdje odreeni slojevi ljudi , relativno nezavisni ili , ak , potpuno samostalni , izvan bilo kakve demokratske kontrole i mogunosti utjecaja irokih slojeva , upravljaju drutvenim poslovima. Ono bez ega bi birokratija bila nezamisliva jeste veoma razvijena podjela rada , specijalizacija za obavljanje odreene vrste poslova , precizno postavljenja zaduenja , nadlenosti , subordinacija viima u odnosu na nie i tome slino.

Narastanju birokratije i birokratiziranju drutvenih odnosa pogodovalo je niz inilaca. Istaknimo samo neke. Ne samo u kapitalistikom , nego i u tzv. socijalistikim zemljama, veoma je proiren dravni aparat tj. dolo je do umnoavanja dravnih funkcija , potom su nastali veliki sistemi u privredi , javnim slubama , politici , u vojnoj oblasti itd., a to je upravo organizirano na jednoj centralistikoj , odnosno hijerarhiziranoj osnovi.Proces birokratiziranja se odvijao tako to su sve vie jaali izvrni organi (vlada , ministarstva , administracija ) na raun predstavnikih i zakonodavnih organa (skuptine , odnosno parlamenta ). Neto slino se deavalo i na planu politike djelatnosti, tj. u radu politikih partija i sindikata. Odvijao se proces sve veih dominacija rukovodstva nad lanstvom, tj. koncentriranje politike moi u vrhovima tih politikih struktura .Treba naglasiti da , kad je rije o birokratiji i birokratskom organiziranju drutva , veina teoretiara ima negativan stav prema toj vrsti pojave . Meutim , ima i onih koji jedino u njoj vide mogunost racionalnog i efikasnog organiziranja drutva , odnosno obavljanja odreenih poslova . Meutim , ako bismo pokuali ovakva stajalita provjeravati na primjerima dokazano birokratskih drutava , odnosno drava , poput staljinistike prakse u bivem SSSR-u , ali i na toj matrici organiziranja nekih drugih zemalja , uvjerit emo se da ovi drugi nisu bili u pravu.S druge strane treba imati u vidu tzv. birokratski mentalitet i praksa veoma adaptabilni , da se bez veih problema mogu prilagoavati razliitim situacijama , te u fizionomijskom smislu mijenjati , a da se , pri tome , uopte ne izgubi sutina. Otuda je i borba protiv birokratije , a za koju se tako uporno mnogi zalau , sizifovski teak posao.

4. Biografija Max Webera

Max Weber roen je 21. travnja 1864. u Erfurtu, a umro 14. lipnja 1920. u Mnchenu zbog upale plua. Bio je poznati sociolog i njemaki politiki ekonomist. Korijene njegovog interesa za politiku i ekonomiju je najvjerojatnije postavio njegov otac Max Weber stariji, koji je bio berlinski gradski vijenik i nacionalnoliberalni zastupnik. Od 1882. do 1886. studirao je pravo, a paralelno je pohaao predavanja iz ekonomije i historije. Na Sveuilitu u Berlinu stekao je titulu doktora prava to mu je omoguilo da radi kao izvanredni profesor trgovakog i njemakog prava. Bio je i profesor nacionalne ekonomije i finansijskih nauka. Po prekidu sveuiline karijere (zbog duevne krize) radio je kao privatni profesor. No to nije bio kraj njegove karijere. Bavio se urednitvom "Osnova socijalne ekonomije", bio je suosniva Njemakog sociolokog drutva i Njemake demokratske stranke. 1919. bio je savjetnik njemake delegacije za primirje na konferenciji za potpisivanje versailleskog ugovora. Zalagao se za politiku slobodnog saveznitva i smatrao je neodgodivima uvoenje demokratskog izbornog prava i parlamentarne reforme u Njemakoj. Njegovi prijedlozi u bitnome su se svodili na preobrazbu monarhije u parlamentarnu demokraciju po engleskom uzoru. Webera je zanimalo pitanje politikog vodstva, gdje je posebnu pozornost posvetio tipu karizmatske vlasti, onom obliku vlasti koji se od tradicionalne i legalne vlasti razlikuje po visokom stepenu vezanosti iz odreenu osobu. Kao primjeri karizmatskih likova u povijesti se ne navode samo politiari, nego i tvorci religija (Isus), ali i revolucionarni radniki voe i socijalisti njegova vremena poput Dalaj Lame. Za Webera su karizmatske osobe nosioci specifinih darova tijela i duha koji se doivljavaju kao natprirodni, tj. ne svakome dostupni. U karizmatskoj vlasti je Weber vidio mogunost izbjegavanja opasnosti totalne birokratizacije jer je vjerovao da sila nije ni jedino, ni samo normalno sredstvo upravljanja. U podruju managementa e ostati zapamen kao predstavnik klasine kole menadmenta, i to teorije birokracije. Analizirao je loginost i racionalnost velikih organizacija, te je smatrao da je vrhunski oblik organizacijske strukture upravo birokratska struktura. Prema toj birokratskoj strukturi, u bilo kojoj organizaciji je vano uspostaviti hijerarhijsku strukturu i podjelu rada sa jasnim razgranienjem zaduenja. Takoer je vana tehnika kompetencija zaposlenika, voenje arhive, pravila i odredbe te razgranienje uplitanja vlasnika u probleme upravljanja. Prema Weberu, sva velika poduzea moraju biti organizirana oko racionalnog, formalnog autoriteta koji je najbolje opisan pojmom - birokracija. Max Weber je oigledno bio svestran ovjek, uvijek spreman na uenje novih stvari i njihovo uvaavanje. Dao je velik doprinos ne samo ekonomiji, ve i sociologiji, politici... Iz njegovih djela moemo uiti i danas, a takoer se moemo sloiti s njim kada kae: " Nauka nije puki opis zateene stvarnosti ili jednostavna reprodukcija injenica" (Ibid). Dakle, zakljuujemo: nauka je mnogo vie od mehanikog memoriranja informacija. Nauka obuhvaa angairanost, sudjelovanje, istraivanje, usavravanje, potragu za pitanjima i odgovorima, eksperimentiranje i slino.

5. Weberovo gledite o birokratiji i birokratskoj organizaciji

Sve velike organizacije kako kae Weber imaju tendenciju da se birokratizaciju . Rije birokratijaskovao je Degurnej 1745. godine dodavi rije biro koja oznaava kancelariju i pisai sto, to je izraz izveden iz grkog glagola vladati. Birokratija je, prema tome, vladavina inovnika. Termin je prvi put primijenjen na dravne slube, ali se postepeno proirio na sve organizacije veeg obima. Pojam oznaen ovom rijeju od poetka se koristio u negativnoj konotaciji. Degurnej je govorio da je sve vea mo inovnika bolest zvana biromanija. Francuski pisac Onore de Balzak vidio je birokratiju kao dinovsku mo koju imaju pigmeji.Takvo gledite doprlo je da naih dana. Birokratija se esto povezuje sa pretjeranim formalizmom , neefikasnou i rasipnitvu. No, ima autora koji je vide u drugom svijetlu ; za njih je ona obrazac paljivosti, preciznosti i djelotvorne administracije i, u stvari , najefikasniji oblik organizacije koji su ljudi stvorili, jer se na taj nain svi zadaci rjeavaju po strogim proceduralnim pravilima. Weberovo shvaanje birokratije je negdje na sredini izmeu ova dva ekstrema. I u tradicionalnim civilizacijama , kako ukazuje Weber , u drutvu su, iako u ogranienom broju, postojale organizacije (npr. Imperijalna Kina). No, tek u nae doba dolo je do punog razvoja birokratije.Po Weberu, irenje tog sistema je neizbjeno u modernom drutvu, jer je birokratska vlast jedini nain izlaenja nakraj sa administrativnim zahtjevima u velikim drutvenim sistemima . Meutim, on vjeruje da birokratija ima jedan broj veih nedostataka koji, kao to emo vidjeti, znaajno utiu na prirodu savremenog ivota u drutvu.Da bi prouio porijeklo i prirodu irenja birokratskih organizacija , Weber (1978. godine) je konstruisao jedan idealan tip birokratije (idealan ist a ne najpoeljniji). Ovo su karakteristike tog tipa :

Postojanje jasno odreene hijerarhije ovlatenja. Na taj nain se zadaci u organizaciji rasporeuju kao slubene dunosti. Birokratija izgleda kao piramida, a s tim to su pozicije najvee vlasti (ovlatenja) situirane na vrh. Postoji i lanac komandovanja koji se protee od vrha nadole , ime se omoguava usklaeno odluivanje.

Pisanim pravilima odreuje se ponaanje slubenika na svim organizacionim nivoima. To ne znai da su birokratske dunosti i zadaci samo stvar iste rutine. to je vii nivo segmenta u organizaciji , to se vei broj raznovrsnih sluajeva obuhvata pravilima, to znai i da je u njihovom tumaenju potrebno vie irine

Slubenici rade puno radno vrijeme i imaju platu. Za svako radno mjesto u hijerarhiji predviena je plata , a od pojedinca se oekuje da grade karijeru u organizaciji. Unapreenje je omogueno na osnovu sposobnosti i godina slube, kao i uz primjenu oba ta kriterija.

Postoji razdvojenost izmeu dunosti slubenika na poslu, to jest u organizaciji , i njegovom poslu van posla. Privatni ivot odvojen je od aktivnosti na radnom mjestu, ukljuujui i fiziku odvojenost ta dva domena.

Pripadnici organizacije nisu vlasnici materijalnih sredstava sa kojima rade. Razvoj birokratije , prema Weberu , odvaja radnike od kontrole nad njihovim sredstvima za proizvodnju. U tradicionalnim zajednicama poljoprivrednici i zanatlije obino imaju kontrolu nad procesom proizvodnje u kome su angaovani i posjeduju alatke koje koriste. U birokratijama slubenici nisu vlasnici kancelarija u kojima rade, stolova za kojim sjede ili birotehnike opreme koju koriste.

Osnovna obiljeja klasinog Weberovog "ideal-tipa" birokratije mogla bi se podijeliti na funkcionalna i strukturna, i u jednostavnoj emi mogla bi se prikazati na sljedei nain:1.) Funkcionalna obiljeja su:a) djelovanje na temelju optih i iscrpnih pravila koja se mogu nauiti; propisana forma

(procedura) djelovanja;

b) neosobnost (impersonalitet);

c) zasnivanje funkcionisanja na spisima (aktima) - pismenost;

d) tendencija k tajnosti strunog znanja;

e) kontinuitet djelovanja koji stvara strukturu.2.) Strukturna obiljeja su:a) organizacija kao strukturna pretpostavka djelovanja;

b) podjela rada na relativno stabilni sistem nadlenosti;

c) hijerarhijska struktura u odnosima pojedinih jedinica/slubi ("ureda" odnosno

"kontora") te mogunost instancijske kontrole;

d) tendencija prema monokratinosti (inokosnom naspram kolegijalnom odluivanju).

Integralni dio Weberove teorije birokracije je i opis poloaja slubenika unutar organizacije a koje bi ukratko bile:- Statusna obiljeja i to:1) profesionalizam slubenika: sluba kao "poziv" (Beruf);

2) trajnost zaposlenja (u naelu doivotna sluba);

3) specijalizirano znanje i kolovanje slubenika;

4) struni ispit kao filter i inicijacija buduih slubenika;

5) odvojenost linih i slubenih materijalnih sredstava slubenika (odsustvo prava vlasnitva na slubu);

6) pokoravanje slubenoj disciplini;

7) stupanje u slubu imenovanjem, a ne izborom;

8) regulirano napredovanje u okviru hijerarhije slubi ("karijera");

9) pozitivno vrednovanje (presti) slubenikog poloaja.

Ideal-tip birokratske organizacije Weber smatra tehniki superiornim u poreenju sa svim drugim tipovima organizacije, prema kojima se odnosi isto onako kao to se stroj odnosi prema nemehanikim nainima proizvodnje dobara. On je racionalniji, objektivniji, struniji od drugih organizacijskih formi, ali i obratno: birokratizacija svake vlasti veoma snano potpomae razvoj racionalne objektivnosti i sloja profesionalaca i strunjaka. Birokratizacija je ujedno i neminovan pratilac modernizacije: ona je neizbjena popratna pojava masovne demokracije deset savremenih velikih modernih drava.Analiza birokratske vlasti uklapa se u iri okvir Weberove teorijske analize u njegovu tipologiju vlasti s obzirom na model legitimiteta na kojem pojedini tip vlasti poiva. Weber, naime, razlikuje tri tipa legitimne vlasti, koje se podjele u svojoj empirijskoj analizi uvijek dri, unato nekim nedosljednostima: to su legalna, tradicionalna i karizmatska vlast. Za suvremenu dravu koja, prema Weberu, svoje opravdanje izvodi iz vjere u legalnost apstraktnih i optih pravnih pravila i pokoravanju bezlinom poretku posredstvom ustanova i osoba koje te norme ovlauju na izdavanje zapovijedi (legalnu vlast), najistiji bi tipski oblik organizacije vlasti bila upravo birokracija.

Birokratskoj organizaciji koja, definisana gornjim obiljejima, zbog svoje samorazumljivosti u savremenim uslovima ve poinje gubiti razluivost, Weber suprotstavlja "predmoderne" oblike organizacije vlasti - neposredno demokratsku upravu

malih politikih zajednica zasnovanu na rotaciji funkcija izvlaenjem (drijebom) ili izborom te vlast honorata - sistem poasnog vrenja vlasti od strane dunosnika - amatera, izabranih na temelju odreenih kvaliteta - starosti ili drutvenog/stalekog prestia. Weberova teorija birokratije doivjela je podjednaku popularnost koliko je bila i

meta raznih kritika - tovie, ini se da je ovaj model doivio vie kritike nego priznanja.

Glavni pravac kritike pritom se odnosio na navodnu tehniku superiornost, ciljno svrsishodno djelovanje i racionalnost birokratskih struktura. Istraivanja su se pritom najvie usmjeravala na disfunkcionalnosti birokratske organizacije: nehumanost, krutost, otuenje i vlastite interese birokratije koji mogu doi u sukob s javno proklamiranim ciljevima organizacije. Utoliko, Weberova je teorija birokratije doivljavala slinu sudbinu kao i njegova teorija legitimnosti. Poseban problem pritom su razliita shvaanja izraza "birokratija"; termin "birokratija" u politikom diskursu esto se naime navodi s krajnje negativnim konotacijama, za oznaavanje raznih patolokih promjena normalnih odnosa izmeu politiki odluujue grupe i izvravajue upravne organizacije, karakterizirane naroito gubitkom veze upravnih organizacija i njihove politike podloge, izolacijom uprave unutar drutva i otuenjem ovjeka od politike vlasti. Negativno vrednovanje birokratije naroito je bilo istaknuto i u politikim i teorijskim raspravama u socijalistikim zemljama, a unutar njih posebno u bivoj Jugoslaviji. Unato tome to birokratske strukture - bilo u Weberovom, bilo u uobiajenom pogrdnom smislu - nikad nisu prestale postojati, ideologija "samoupravnog socijalizma" izabrala je "birokratiju" za jedan od osnovnih predmeta ideolokih napada. Vrijednosnoneutralna istraivanja djelovanja birokratsko-monokratske uprave weberovskog tipa bila su stoga veoma oteana i, uz rijetke iznimke, praktiki onemoguena. Sve kritike Weberove teorije birokratije nisu, meutim, osim manjih promjena u vrijednosnim akcentima, ugrozile eksplanatornu mo njegovog modela. On je u savremenim analizama donekle relativiziran, obogaen dodatnim uvidima i sumnjama, no nije izgubio niti svoje klasine kvalitete niti je prestao biti upotrebljiv kao instrument analize savremenih drutava, tovie, nakon razdoblja u kojima je u komparativnim razmjerima prevladavao kritiki odnos spram Webera i njegovog djela, ini se da se teorija posebno nekad prema Weberu naroito kritina njemaka teorija - ponovno vraa Weberu. To, svakako, ne znai da su uklonjene i inherentne potekoe povezane s koncepcijom birokratske vlasti. Mnogih od tih tekoa bio je svjestan i sam Weber. Ovdje naroito treba istaknuti ambivalentan odnos demokratije i birokratije: iako, kao to je ve navedeno, Weber smatra da se birokratija razvija usporedo s razvojem moderne predstavnike demokracije, demokratija ukljuuje i postulate suprotne birokratskim naelima: odbojnost spram stvaranja zatvorenog inovnikog stalea i tenju ka svoenju inovnike vlasti na minimum, u korist proirenja sfere utjecaja javnog mijenja. Stoga je demokratija kao takva protivnik vlasti birokratije, usprkos tome, ili upravo zbog toga, to ona neizbjeno ali nehotice potpomae birokratiju i da, kao takva, u izvjesnim okolnostima veoma osjetno remeti birokratsku organizaciju i stvara joj prepreke.

Sve ove injenice treba imati u vidu i prilikom analize modernog evropskog sudstva iz perspektive Weberovog modela. Ono to e se ubrzo u analizi ispostaviti, a to je znao i Weber, jest da potpuno isti model nigdje ne postoji: "s birokratskom organizacijom su se ukrtali i ukrtaju se oblici strukture koji poivaju na heterogenim principima". Takoer, specifino na sudstvo moe se primijeniti uvid da se obavljanje specifinih zadataka organizacije moe vriti - ak i vrlo dobro - bez postojanja svakog od idealnih elemenata klasine birokratije. Mnoge razlike organizacijskog ustrojstva sudstva kontinentalnog Zapada i zemalja anglo-amerikog pravnog kruga pokazat e se kao stilske varijacije koje mogu podjednako dobro sluiti za postizanje istog cilja. No napokon - a to je pitanje koje se moe postaviti kao sredinje - neke opte disfunkcionalnosti iste birokratske organizacije mogu se pokazati fatalnima za obavljanje civilizacijske misije sudova u savremenom drutvu: izvjesna odstupanja od istog modela birokratske organizacije mogu se pokazati ne samo kao kontingentna, ve i kao nuna za odravanje sudstva na razini njegove historijske zadae. Objektivnost kakvu proklamira Weber moda i ne moe osigurati samo birokratska organizacija sama po sebi. Stoga, elementi koji bi se u strogom weberijanskom smislu trebali sagledati kao predmoderni, a koji se u veoj ili manjoj mjeri uporno odravaju i u najradikalnije birokratiziranim pravosudnim aparatima zapadnih demokracija - elementi koji sadravaju crte neposredne demokracije, honoratske organizacije, pa ak i izvjesne primjese karizmatinosti - nee svjedoiti o zastarjelosti, nesavrenosti ili neracionalnosti organizacije pravosua. Upravo suprotno, oni e dokazivati epohalnu modernost - primjerenost ureenja koja postoji upravo zbog, a ne unato injenici da (ni) evropsko pravosue nije primjer istog "idealnog tipa". Fragilna ravnotea birokratskih i nebirokratskih elemenata (elemenata koje emo, u nedostatku boljeg izraza, nazivati korporativnima) moe se, dodue, postii u razliitim kombinacijama, jednako kao to i dobro jelo moe biti rezultat razliitih omjera razliitih sastojaka. injenica je, meutim, da pravi omjer treba pogoditi - i u tome treba gledati i zadatak odgovornih politikih snaga u posttotalitarnim zemljama koje iskreno nastoje pribliiti svoje drave (barem) onoj razini demokratizacije kakva je dosegnuta u zapadnoj Evropi.

Weber je vjerovao da to se vie neka organizacija pribliava idealnom tipu birokratije to e biti djelotvornija u ispunjavanju ciljeva zbog kojih je osnovana. On je takoer esto povezivao birokratiju sa usavrenom birotehnikom opremom.

6. Formalni i neformalni odnosi u birokratijiU Weberovoj analizi birokratije na prvom mjestu su formalni odnosi u samim organizacijama, to jest meu ljudima koji su regulisani pravilima organizacije. Weber je imao malo da kae o neformalnoj povezanosti i odnosima manjih grupa kojih moe biti u svim organizacijama. Meutim, u birokratijama su ba ovi neformalni odnosi oko zavravanja poslova esto vani i samim tim predstavljaju najelastiniji nain do koga se inae drugim putem ne moe doi.

U svojoj klasinoj studiji , Peter Blau (1963) bavi se neformalnim odnosima u jednom dravnom organu nadlenosti za utvrivanje krenja poreskih propisa. Slubenici koji bi naili na problem u radu bili su po postojeoj proceduri obavezni da o tome konsultuju svog starjeinu , a ne kolege istog ranga.Veina slubenika , meutim , nerado se obraalo starjeinama , iz bojazni da se to ne protumai kao njihova nesposobnost u radu, to bi im umanjilo izglede za napredovanje. Krei pravila , savjetovali su se sa kolegama pa se posao dobro obavljao , a smanjila se i nelagodnost u radu. Tako su se na primarnom nivou drutvene grupe razvili vrsti odnos lojalnosti meu slubenicima istog ranga. Takva grupa je kako zakljuuje Blau, uspjela na ovaj nain da razvije jedan neformalni postupak u kome je bilo vie inicijative i odgovornosti no to je to bilo mogue prema pravilima. Neformalne veze se javljaju na svim nivoima organizaciji. Na samom vrhu rukovoenja line veze i odnosi mogu biti vaniji no formalni okviri u kojima bi odluka trebala da se odnose prema pravilima.Na primjer, pravilo je da se na sastancima upravnog odbora i dioniara odreuje poslovna politika kompanije. U praksi, meutim, samo mali broj lanova odbora rukovodi kompanijom, a odluke donose neformalno, oekujui da e ih odbor odobriti. Neformalne veze ove vrste ponekad se proteu i na nekoliko kompanija. Poslovni ljudi iz raznih firmi, naime, obino mijenjaju iskustva i savjetuju se na neformalan nain, a esto im takvu komunikaciju olakava i pripadanje istim klubovima i drugim udruenjima u oblasti sporta, rekreacije i razonode. Utvrditi u kojoj mjeri neformalne procedure pomau ili ometaju efikasnost organizacije nije jednostavno. Sistemi koji lie na Weberov idealan tip najee raaju itavu umu ovakvih procedura, uglavom zato to se neslubenim zaobilaenjem pravila postie vea elastinost u radu. Za one na monotonim poslovima to moe stvoriti povoljniju atmosferu za rad, a neformalne veze meu rukovodiocima esto pozitivno djeluju na organizaciju kao cjelinu, iako se moe dogoditi da oni pri tom vie gledaju na svoje interese.

7. Profitni ili birokratski menadment

Najvei broj modernih organizacija funkcionie u potpunom formiranim fizikim okvirima. Zgrada u kojima one rade prilagoene su arhitektonski tipu aktivnosti organizacije. Slinosti ipak ima u injenicama da sve takve zgrade obino imaju hodnike i slian kancelarijski namjetaj, a katkad i slian spoljni izgled. elimo li spoznati ta birokratija stvarno znai, moramo krenuti od razmatranja djelovanja motive za ostavrivanje profita koji postoji u kapitalistikoj zajednici. Najvanija obiljeja kapitalizma podjednako su nepoznata kao i obiljeje birokratije. Izmiljene legende koje je popularizirala demagoka promidba potpuno su pogreno protumaile kapitalistiki sitem. Kapitalizam je na nezabiljeen nain uspio poboljati materijalno blagostanje masa.U kapitalistikim je zemljama sada broj stanovnika nekoliko puta vei nego to je bio uoi industrijske revolucije, a svaki graanin tih nacija danas ima mnogo vii ivotni standard od onoga to su ga imali bogati ljudi u prolosti. Bez obzira na to, veliki dio javnog mnjenja omalovaava slobodno preduzetnitvo i privatno vlasnitvo nad sredstvima za proizvodnji i smatra ih groznim institucijama koje su tetne najveem dijelu naroda, a od koristi su samo maloj skupini sebinih izrabljivaa. Politiari, ije je najvanije dostigmue ograniavanje poljoprivrede proizvodnje i nastojanje da se onemogue tehnika poboljanja u proizvodnim postupcima, diskreditiranju kapitalizma kao gospodarstvo neimatine i govore o izobilju koje e donijeti socijalizam. Voe sindikata, iji lanovi voze vlastite line automobile, entuzijastini su u isticanju ivotnih uslova gologa i bosoga ruskog proletarijata i hvaljenju slobode koju imaju radnici u Rusiji, gdje su sindikati ugueni, a trajkovi se smatraju kaznenim prekrajem.

Birokratija sa svojim zaslugama i pogrekama, svojim radom i djelovanjem moe se razumjeti samo ako se uporedi sa djelovanjem profitnog motiva na nain kako on funkcionie u kapitalistikome trinom drutvu.

Zakljuak

Na kraju svega moemo zakljuiti da iako je Weber cijenio tehnike prednosti birokratske organizacije, bio je takoer svjestan i njezinih mana. Strogi nadzor slubenika, ogranienih na vrlo specijalizirane zadae, smatrao je ogranienjem ljudske slobode. Uniformne i racionalne procedure birokratske prakse uvelike sprjeavaju spontanost, kreativnost i individualnu inicijativu. Impersonalnost slubenog ponaanja stvara specijaliste bez duha. Predvidio je mogunost da e ljudi biti uhvaeni u klopku svoje specijalizirane rutine, malo svjesni odnosa vlastitog posla i organizacije u cijelosti. Za njega, proces racionalizacije, iji je birokracija primarni izraz, zapravo je iracionalan. Konano gledano je besciljan jer razara tradicionalne vrijednosti koje su davale znaenje i smisao ivotu. Za njega je veliko pitanje kako se oduprijeti takvoj "maineriji", kako bi barem dio ovjeanstva odrali slobodnim. Unato tim slutnjama, Weber je mislio da je birokracija od kljune vanosti za funkcioniranje velikih industrijskih drutava. Posebice je mislio da drava i ekonomska poduzea ne bi mogla uinkovito funkcionirati bez birokratskog nadzora. Stoga je imalo malo smisla pokuati se rijeiti birokracije. Ipak, Weber se bojao ciljeva u ije se ostvarenje birokratska organizacija moe usmjeriti. Ona je najpotpunija i najuinkovitija institucionalizacija moi ikad stvorena, ona je mo prvog reda, za onoga koji kontrolira cijeli aparat. Weber je bio osobito zabrinut u pogledu kontrole dravne birokratske administracije. Vidio je dvije glavne opasnosti ako se ta kontrola ostavi u rukama samih birokrata. Naroito u kriznim vremenima, birokratsko vodstvo je neuinkovito. Oni su uvjebani slijediti naredbe i obavljati rutinske zadatke, a ne donositi politike odluke i davati inicijative kao odgovor na krizu. Drugi problem je pitanje pritisaka zbog raznih interesa. U kapitalistikom drutvu, vrhunski birokrati mogu biti pod utjecajem pritiska kapitalistikih interesa i stoga krojiti svoju administrativnu praksu prema zahtjevima kapitala. Weber je smatrao kako se ove opasnosti mogu izbjei jedino snanom parlamentarnom kontrolom dravne birokracije. Profesionalni politiari moraju zauzimati najvie poloaje u raznim dravnim ministarstvima. To e ohrabriti snano i uinkovito vodstvo, budui da su politiari izvjebani donositi odluke. Politiari su javne linosti, otvorene preispitivanju javnosti i kritikama oporbenih stranaka. Oni odgovaraju za svoje djelovanje. No, ak i sa politiarima na elu dravnih birokracija problem nije rijeen. Profesionalnim politiarima esto nedostaje tehniko znanje koje kontrolira birokracija i oni su malo svijesni njezina unutarnjeg djelovanja i procedura. Tako postaju ovisni o informacijama koje im daju birokrati i o tim savjetima ovise njihove odluke. Dogaa se ponovni kruni proces ija je posljedica upravljanja birokrata politiarem. Zato je Weber smatrao da samo snana parlamentarna vlast moe kontrolirati dravnu birokraciju. Sugerirao je da bi dravni birokrati trebali izravno i redovito podnositi izvjetaje parlamentu o svojim djelatnostima. Procedura za to je parlamentarni odbor ili povjerenstvo, koje e sustavno preispitivati najvie dravne slubenike. Prema Weberovu shvaanju samo to jami nadzor javnosti i potpunu istragu.LITERATURA :

1. Max Weber, Privreda i drutvo , Prosveta, Beograd, 1977. godine ;

2. Mihajlo uri, Sociologija Maxa Webera, Matica Hrvatska, Zagreb, 1964. godine;

3. Grupa autora, Enciklopedija politike kulture, Savremena administracija, Beograd, 1993. godine ;

4. INTERNET - http://hr.wikipedia.org/wiki/Max_Weber Max Weber, Privreda i drutvo , Prosveta, Beograd, 1977. godine;

INTERNET - HYPERLINK "http://hr.wikipedia.org/wiki/Max_Weber" http://hr.wikipedia.org/wiki/Max_Weber

Max Weber, Privreda i drutvo , Prosveta, Beograd, 1977. godine;

PAGE 2