Maturalne karty pracy − kształcenie umiejętności czytania ze …€¦ · Antyk 4 Filozofia antyczna ... z klasycznych pozycji kultury europejskiej. Nie wchodząc szczegółowo

Kontakt z wydawnictwem:

Centrum Kontaktu: 801 88 10 10 (z telefonów stacjonarnych)

58 721 48 00 (z telefonów komórkowych)

strona internetowa: www.nowaera.pl

e-mail: [email protected]

Ponad słowamiMaturalne karty pracy − kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniemZamieszczone w publikacji zadania na czytanie ze zrozumieniem zostały opracowane na wzór pierwszej części arkusza maturalnego. Zbiór zawiera karty pracy do antyku, Biblii, średniowiecza, renesansu, baroku i oświecenia. Można je wykorzystać podczas omawiania wybranych utworów oraz zagadnień ujętych w podręcznikach Ponad słowami dla klasy 1. Zadania ułatwią przyswojenie treści przedmiotowych oraz doskonalenie umiejętności wymaganych na maturze już od początku nauki w szkole ponadgimnazjalnej.

Starannie dobrane teksty popularnonaukowe i publicystyczne zawierają ciekawe komentarze i konteksty interpretacyjne pomocne w zrozumieniu danego utworu lub zagadnienia oraz pogłębieniu o nim wiedzy. Długość i poziom trudności tekstu dostosowano do wymagań egzaminacyjnych.

Bogaty zbiór zadańuwzględnia wszystkie typy ćwiczeń pojawiających się na maturze i zróżnicowany poziom trudności poleceń. Ich wykonanie ułatwi analizę i interpretację tekstu literackiego oraz przyswojenie ważnych treści przedmiotowych.

MAKSYMALNIE MATURALNIEOd wiedzy po umiejętnościWyjątkowe publikacje oferujące praktyczne i efektywne przygotowanie do matury, w pełni dostosowane do obowiązującej formuły egzaminu.

terazmatura.pl

Vademecum z zadaniamiPodstawa i rozszerzenie

Porządkujesz wiadomości i poznajesz sposoby rozwiązywania zadań typu maturalnego.

Zadania i arkusze maturalne

Ćwiczysz umiejętności wymagane na maturze. Oswajasz się z formą egzaminu i sprawdzasz swój poziom przygotowania.

Tuż przed egzaminem

Powtarzasz i utrwalasz najważniejsze wiadomości oraz umiejętności dotyczące pisania rozprawki.

Ponad słowami

1

Język polski Liceum i technikum

Maturalne karty pracy

Język polskiLiceum i technikum

Maturalnekarty pracy 1

Ponad słowami

Magdalena Lotterhoff

Ponad słowamiMaturalne karty pracy

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2014ISBN 978-83-267-1976-9

Wydanie trzecieWarszawa 2019

Koordynacja prac: Katarzyna Wojciechowska.Redakcja merytoryczna i językowa: Katarzyna Wojciechowska, Weronika Dulęba.

Projekt okładki: Maciej Galiński, Ewa Kaletyn, Wojtek Urbanek. Opracowanie graficzne: Małgorzata Gregorczyk, Wojtek Urbanek.Fotografia na okładce: The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork. Realizacja projektu graficznego: Piotr Bielewski.

© POLITYKA sp. z o.o. S.K.A. 2001, 2002, 2003, 2004, 2008, 2011, 2012

Wydawnictwo dołożyło wszelkich starań, aby odnaleźć posiadaczy praw autorskich do wszystkich tekstów zamieszczonych w publikacji. Pozostałe osoby prosimy o kontakt z Wydawnictwem.

Nowa Era Sp. z o.o.Al. Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa

Centrum Kontaktu: 801 88 10 10 (z telefonów stacjonarnych)58 721 48 00 (z telefonów komórkowych)

www. nowaera.pl, e-mail: [email protected]

Druk i oprawa: Drukarnia Księży Werbistów

Maturalne karty pracy 1 uzupełniają podręczniki autorstwa E. Kostrzewy, M. Chmiel Ponad słowami 1.1 oraz M. Chmiel, A. Równy Ponad słowami 1.2, dopuszczone do użytku szkolnego i wpisane do wykazu

podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do nauczania języka polskiego na poziomie ponadgimnazjalnym w zakresie podstawowym i rozszerzonym.

Numery ewidencyjne podręczników (spełniających wymóg wieloletniości) w wykazie MEN: 425/1/2012/2015, 425/2/2012/2015

Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek.

Szanujmy cudzą własność i prawo.Więcej na www.legalnakultura.pl

3

Sp

is treści

SPIS TREŚCI

Antyk 4Filozofia antyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Na początku były mity . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Homer Iliada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Sofokles Król Edyp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Biblia 23Księga Rodzaju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23Księga Hioba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Ewangelie – przypowieści . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Apokalipsa św. Jana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Średniowiecze 39Lament świętokrzyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44Kroniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Dante Alighieri Boska Komedia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Renesans 59Erazm z Rotterdamu Pochwała głupoty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59Jan Kochanowski Pieśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Andrzej Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69William Szekspir Makbet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Barok 79Kartezjusz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Mikołaj Sęp Szarzyński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84Poezja Jana Andrzeja Morsztyna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Molier Świętoszek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Oświecenie 99John Locke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Wolter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Ignacy Krasicki Monachomachia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108Józef Wybicki Pieśń Legionów Polskich we Włoszech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

59

Renesans

KARTA PRACY

Erazm z Rotterdamu Pochwała głupoty

Zestaw 1.Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj umieszczone pod nim zadania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami – chyba że w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszona(-ny). W zadaniach zamkniętych wybierz tylko jedną z zaproponowanych odpowiedzi.

Maria CytowskaPozorny panegiryk Pomysł dziełka Pochwała głupoty nasunął się Erazmowi podczas powrotnej drogi z Włoch do Anglii w 1509 r., kiedy konno przejeżdżał przez Alpy. Myślał wtedy o rychłym spotkaniu z przyjacielem, Tomaszem More, człowiekiem o wyjątkowej inteligencji, którego nazwisko w brzmieniu greckim Moros – głupiec, było w wyraźnej sprzeczności z jego niepospolitym umysłem. [...] WdedykacjidlaTomaszaMoreErazmprzypominał,żeutworyocharakterzepodobnymdodzieł-ka Pochwała Głupotypisanojużwstarożytności.Wymieniałm.in.Pochwałę Buzyrysa pióra Izokra-tesa,Pochwałę łysinySynezjusza,Pochwałę muchyLukiana.Byłytotzw.pochwałyparadoksalnewformiemówpochwalnych.Erazmutwórswójnazwałdeklamacją,idączatradycjąstarożytnychretorówokreślającychtymterminemmowęfikcyjną,ułożonądlaćwiczeniastylu[...].[...] Utwór Pochwała głupoty można uznać za swego rodzaju zabawę intelektualną adresowaną do wykształconych humanistów, którym rzeczywisty, prawdziwy obraz świata pokazuje przybrana w dzwoneczki błazeńskie Głupota. Przemawia ona w sposób niezwykle bystry i dociekliwy, krytykuje wszystkie wady i nadużycia społeczeństwa XVI w., nie oszczędza żadnego stanu, nie waha się dotknąć nawet najbardziej ukrytych, ze względu na powszechne opinie i stosunki niedotykalnych niedomagań życia społecznego. Głupota w sposób rozumny i wnikliwy kreśli obraz ludzkiej głupoty. I na tym właśnie polega dowcip, a zarazem ironia i sarkazm utworu. Erazm wprowadził sytuację paradoksalną. Głupota okazuje się mędrcem, wytykając pyszniącym się swą wiedzą mędrkom całkowity brak wiedzy, a czyni tak wbrew opinii świata wielbiącego właśnie tych pseudo uczonych. Mądrość przywdziała maskę głupoty, ażeby zrywać maski, jakie przylgnęły do oblicza społeczeństwa XVI w. Pokazuje, że nie ma nic bardziej bezczelnego od nieuctwa i nic bardziej szkodliwego od pozornej cnoty. Wyśmiewa osobników, którzy „głupsi od każdego wieprza [...] uważają, że siedzą w stolicy wszelkiej mądrości” [...]. [...] Stworzona przez Erazma apokryficzna bogini Głupota, córka boga bogactwa Plutosa i nimfy Neotety (Młodości), pragnie w swoim pochwalnym przemówieniu podciągnąć wszystkie rzeczy pod pojęcie głupoty, usiłuje wykazać, że szczyt ludzkiego szczęścia polega właśnie na głupocie. Ujawnione pod osłoną paradoksu zło ma pobudzać czytelnika do wysiłków, aby to zło usunąć. Stanie się to tym łatwiejsze, że jako przedmiot drwiny i szyderstwa zło traci bodaj w pewnej części władzę nad ludzkim umysłem. W przekonaniu Erazma śmiechem bowiem można obalić to, czego nie pokonałoby się żadnym argumentem. Głupota w swoich wywodach opiera się na gruncie psychologicznym, odsłania największe słabości natury ludzkiej: miłość własną i upodobanie do pochlebstwa. Słabości te uprzyjemniają życie, mogą dać bowiem pozorne, oparte na iluzji szczęście w każdej sytuacji życiowej przez jej subiektywną ocenę. Rozum ma wprawdzie moc ujarzmiania afektów i kieruje ku cnocie, ale głupota zapewnia szczęście jako władczyni dziedziny uczuć. Przeciwstawiając się bogini mądrości, ponurej Palladzie, Głupota rządzi człowiekiem we wszystkich etapach jego życia, kieruje wszelkim zakresem jego działalności [...].

Na podstawie: Maria Cytowska, Wstęp [w:] Erazm z Rotterdamu, Wybór pism, Wrocław 1992.

60

Ren

esan

s Zadanie 1. (0–1)W dwóch zdaniach podaj genezę Pochwały głupoty.

Zadanie 2. (0–1)Stwórz oksymoron z wyrazem głupota zgodny z wymową akapitu drugiego.

Zadanie 3. (0–2)a) Wstaw X w wierszu, w którym zamieszczono definicję członu pseudo.

Pierwszy człon wyrazów złożonych, wyrażający podobieństwo do tego, co jest określane drugą częścią złożenia.

Pierwszy człon wyrazów złożonych będących nazwami i określeniami osób, rzeczy lub zjawisk, które nie są tym, co udają lub naśladują.

b) Jaki efekt chciała osiągnąć autorka za pomocą określenia pseudouczeni?

Zadanie 4. (0–1)Wyjaśnij sens zacytowanego fragmentu: „Mądrość przywdziała maskę głupoty, ażeby zrywać maski, jakie przylgnęły do oblicza społeczeństwa”.

Zadanie 5. (0–1)Wytłumacz znaczenie wyrażenia „apokryficzna bogini” użytego w zdaniu: „Stworzona przez Erazma apokryficzna bogini Głupota, córka boga bogactwa Plutosa i nimfy Neotety (Młodości) [...]”.

61

Renesans

Zadanie 6. (0–1)Wyjaśnij w kontekście akapitu czwartego, jaka jest, według Erazma z Rotterdamu, funkcja śmiechu w procesie dydaktycznym.

Zadanie 7. (0–1)Podaj różnicę pomiędzy rozumem a głupotą na podstawie informacji zawartych w akapicie piątym.Rozum – Głupota –


Jan Andrzej KłoczowskiHomo idiota W 1511 roku ukazała się „Pochwała głupoty” Erazma z Rotterdamu – książka będąca jedną z klasycznych pozycji kultury europejskiej. Nie wchodząc szczegółowo w treść, zaznaczę tylko, że po raz pierwszy zwrócono wtedy uwagę na pewną charakterystyczną cechę głupca w tym pierwszym znaczeniu; głupiec mianowicie jest zadowolony z siebie. Traktat Erazma z Rotterdamu posłużył jako narzędzie polemiki z kulturą scholastyczną ówczesnych uniwersytetów. Późna scholastyka, degenerując niewątpliwie bardzo wzniosłą myśl Platona i Arystotelesa, opierała się na bezmyślnym powtarzaniu pewnych formułek w atmosferze samozadowolenia. Erazm z Rotterdamu był miłośnikiem Sokratesa i jako chrześcijanin włączył jego imię do „Litanii do Wszystkich Świętych” – „święty Sokratesie, módl się za nami”. Znamieniem mądrości Sokratesa była świadomość własnej niewiedzy – „wiem, że nic nie wiem”. W tym sensie najprostsza definicja głupca, w opozycji do mędrca brzmi: głupiec to ten, który sądzi, że wie. Mędrzec zaś wie, że nic nie wie. To pierwsza cecha głupca.Twarze głupca Głupiec ma jednak wiele postaci i wiele twarzy. Przyznam, że dla mnie bardzo ważne było zapoznanie się z życiem i myślą wybitnego protestanckiego teologa niemieckiego z okresu II wojny światowej – Dietricha Bonhoeffera. Bonhoeffer był teologiem mocno zaangażowanym w ruch antyhitlerowski w Niemczech. Dla naszego tematu ważne są jego zapisy, w których mówił o głupocie jako o fakcie społecznym. „Sophie Schöll – ostatnie dni” opowiada o organizacji studenckiej „Biała Róża”, bardzo niewielkiej, ale niezmiernie ważnej dla antyhitlerowskiego ruchu oporu w Niemczech. W lutym 1943 r. studenci, którzy na uniwersytecie w Monachium rozdawali ulotki, zostali zatrzymani, poddani śledztwu, a następnie ścięci po pokazowym procesie. Charakterystyczne było to, że prawie wszystkie ulotki zostały przez odbiorców dostarczone do gestapo. Bonhoeffer zastanawiał się nad tym, co stanowiło źródło oportunizmu społeczeństwa niemieckiego wobec nazistów? Według jego teorii była to głupota. Mamy więc tu do czynienia z inną definicją głupoty niż w wydaniu Erazma z Rotterdamu. Chodzi tu nie tyle o stan umysłu, co o stan etyczny. Głupota ma swoje źródło nie tyle w umyśle, co – używając terminu biblijnego czy koranicznego – w sercu; oczywiście rozumianym jako sumienie.

62

Ren

esan

s Bonhoeffer nie bez racji twierdził, że głupota jest bardziej niebezpieczna niż przewrotność, bowiem mając do czynienia z człowiekiem przewrotnym, potrafisz pojąć logikę jego myślenia i możesz go podejść. Natomiast bezradni jesteśmy wobec głupoty – szczególnie wobec swojej własnej. Do głupca nie przemawiają żadne argumenty. Przeczy faktom, które są dla niego niewygodne. Cecha wyróżniająca głupca to stan absolutnego zadowolenia. Czy głupotę można utożsamić z niewiedzą? Sądzę, że zdecydowanie nie. Zarówno głupota, jak jej przeciwieństwo, czyli mądrość – a tym samym homo sapiens i homo idiota – nie rodzą się i nie przebywają tylko w głowie, lecz dotyczą całego człowieka. Głupota nie jest więc problemem psychologicznym, tylko duchowym. Nie są to chore emocje czy stan upośledzenia intelektualnego. Można być bardzo inteligentnym głupcem.

Na podstawie: Jan Andrzej Kłoczowski OP, Homo idiota, „Tygodnik Powszechny” 2008, nr 6.

Zadanie 1. (0–2)a) Zastąp podkreślone słowo synonimem: „Późna scholastyka, degenerując niewątpliwie bardzo wzniosłą myśl Platona i Arystotelesa, opierała się na bezmyślnym powtarzaniu pewnych formułek w atmosferze samozadowolenia”.

b) Określ na podstawie przytoczonego zdania, jaką opinię o scholastyce ma autor tekstu.

Zadanie 2. (0–1)Przekształć w podkreślonym fragmencie mowę niezależną na mowę zależną.

„Erazm z Rotterdamu był miłośnikiem Sokratesa i jako chrześcijanin włączył jego imię do »Litanii do Wszystkich Świętych« – »święty Sokratesie, módl się za nami«.

Zadanie 3. (0–2)O czym świadczy powiedzenie „wiem, że nic nie wiem”? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Zadanie 4. (0–2)a) Z akapitu drugiego zacytuj zdanie o charakterze sentencji.

63

Renesans

b) Podaj na podstawie tekstu dwa przykłady dowodzące prawdziwości zacytowanego przez Ciebie zdania.

Zadanie 5. (0–2)a) W jakim celu autor tekstu przytacza historię antyhitlerowskiej organizacji „Biała Róża”?

b) Sformułuj definicję głupoty etycznej, odwołując się do historii „Białej Róży”.

Zadanie 6. (0–3)a) Wyjaśnij w kontekście całego artykułu Jana Andrzeja Kłoczkowskiego sens zdania: „Można być bardzo inteligentnym głupcem”.

b) Nazwij środek artystyczny zastosowany w zacytowanym zdaniu.

c) Określ, jaki efekt wywołuje zabieg stylistyczny zastosowany w przytoczonym wypowiedzeniu.

64

Ren

esan

s KARTA PRACY

Jan Kochanowski Pieśni


Ludwika Szczerbicka-ŚlękLiryka refleksyjno-pouczająca Przedstawiony w Pieśniach świat podlega przemijaniu i myśl o tym powraca uparcie. W renesansie jednak czas nie był tylko potęgą niszczącą, odrzucono jego średniowieczny symbol: śmierć i posługiwano się greckim Kairòs1 [...]. Bieg czasu był niejako równoważony przez możliwość intensywnego wykorzystania, co w efekcie dawało obrazy pogodne w tonie. Piękną i głęboko humanistyczną pochwałę dobrodziejstw czasu zawarł poeta w pieśni „Nie porzucaj nadzieje” (II 19). Dla ludzi odrodzenia przykładem przemijania stała się krótkość ludzkiego życia, u Kochanowskiego – obraz przemijającej młodości, ujmowany zazwyczaj w antytezę odradzającej się przyrody i bezpowrotnie uciekającej młodości [...]. Śmierć[...]jestwPieśniachnietylesiłąunicestwiającączłowieka,cowyrokiemsprawiedliwym,zabierabowiem„takpanajakosługę”(I16).Przekonanietotowarzyszykażdejnieomalwzmianceośmierci[...],podzielałjepoetazHoracym,choćwtymzakresieistniałanieprzerwanaciągłośćtradycji(ikonograficznejiliterackiej).Uwydatniasięwtymuniwersalnapłaszczyznarozważańludzkiegolosu.Śmierćjestnatomiastsiłąniszczącądobramate-rialne,jakwśredniowiecznejpoezjidydaktyczno-moralistycznej,ainaczejniżuwielurenesanso-wychmyślicieli,dlaktórychczastotakżesposobnośćdowzbogacaniasię. Przemijanie młodości i śmierć nie wywołują w świecie „bohatera” horacjańskich pieśni większego niepokoju. Sprawcą jego jest fortuna, „los, którego nie można zrozumieć”, centralny problem w całej twórczości Kochanowskiego. Ten antyczny symbol – bardzo rozpowszechniony w renesansowej filozofii i sztuce – podlegał różnym interpretacjom. Dla większości wspólne było przekonanie, że człowiek może zapanować nad fortuną i uczynić posłuszną sobie. Z okrucieństwa bezrozumnego losu zdawał sobie sprawę Kochanowski, wielokrotnie to manifestując na kartach swoich poezji [...]. Ale jak w pieśni o potopie (II 1), tak i tutaj zalecał ucieczkę od „płonych trosk” i intensywne korzystanie z bieżącej chwili. [...] Wartością, która zdolna jest przeciwstawić się działaniu czasu i wszechogarniającemu przypadkowi, jest cnota [...], stanowi sama w sobie nagrodę i ona zapewnia człowiekowi miejsce w niebie [...]. Dla Kochanowskiego cnota to nakaz utrzymania pewnego dystansu wobec świata (jak u stoików), a zarazem uczestniczenia w nim, to wybór sposobu życia pożytecznego w społecznym sensie [...]. [...] Dalszą konsekwencją zmagań człowieka z fortuną jest postawa rezygnacji z wielkich bogactw i wysokich urzędów, jako z dóbr, które daje i odbiera fortuna, unicestwia czas [...]. [...] Wszelkim namiętnościom i pożądaniom człowieka przeciwstawiona została „złota mierność”. Zgodnie z uniwersalnym charakterem „bohatera” pieśni „złota mierność” to „przestawanie na swoim” (I 5), na tym, co w zakresie dóbr materialnych i uprawnień społecznych dziedziczyła jednostka po przodkach. Nakaz cnoty i nakaz złotego umiarkowania, którym posłuszny być musiał człowiek doskonały, pozwalał na przyznawanie jednakowej rangi moralnej ludziom różnych stanów, zarazem jednak nie naruszając istniejącej hierarchii feudalnej, przeciwnie: zabezpieczał ją. [...]

1 Kairòs – grecki bożek szczęśliwego momentu lub niewykorzystanej szansy, symbolizował przemijalność i ulotność świata; ten, kto go mijał, miał szansę go pochwycić, a z nim szczęśliwą szansę, jeśli przeoczył ten moment, Kairòs odchodził bezpowrotnie.

65

Renesans

Rozpowszechniony w renesansie pogląd o boskości poety, który przez sławę osiąga nieśmiertelność, sformułował Marsilio Ficino, najwybitniejszy reprezentant renesansowego neoplatonizmu. W jego interpretacji człowiektwórca ma naturę Boga, pojmowanego jako artifex2 świata. Jak on bowiem wyraża się w twórczości, włada czasem, może nadto podporządkować sobie fortunę. Znajomość tych poglądów u Kochanowskiego – w wieku XVI bardzo rozpowszechnionych – potwierdza pieśń „Czego chcesz od nas Panie” [...]. Wydaje się, że jak tam podstawą ich była koncepcja Boga, tak w Pieśniach – człowiekatwórcy i jego dzieła.

Na podstawie: Ludwika SzczerbickaŚlęk, Wstęp [w:] Jan Kochanowski, Pieśni, Wrocław 1970.

Zadanie 1. (0–1)Co było konsekwencją renesansowego odrzucenia śmierci jako symbolu czasu?

Zadanie 2. (0–1)Jakie rozumienie toposu fortuny było popularne w renesansie?

Zadanie 3. (0–1)Wybierz właściwe dokończenie wypowiedzenia.

Akapit drugi A. nie ma związku z akapitem pierwszym.B. rozszerza treści przedstawione w akapicie pierwszym.C. zaprzecza treściom przedstawionym w akapicie pierwszym.D. podejmuje wyłącznie odmienne wątki niż akapit pierwszy.

Zadanie 4. (0–2)a) Wyjaśnij sens zdania: „Nakaz cnoty i nakaz złotego umiarkowania, którym posłuszny być musiał człowiek doskonały, pozwalał na przyznawanie jednakowej rangi moralnej ludziom różnych stanów, zarazem jednak nie naruszając istniejącej hierarchii feudalnej, przeciwnie: zabezpieczał ją”.

b) Dla której starożytnej filozofii charakterystyczny był postulat cnoty i umiarkowania?

2 artifex – łac. ‘artysta’.

66

Ren

esan

s Zadanie 5. (0–2)a) Uzasadnij, że zdanie: „Rozpowszechniony w renesansie pogląd o boskości poety, który przez sławę osiąga nieśmiertelność, sformułował Marsilio Ficino, najwybitniejszy reprezentant renesansowego neoplatonizmu” przedstawia opinię.

b) Przekształć zacytowane zdanie tak, aby zawierało wyłącznie informację.

Zadanie 6. (0–1)Z jakich przesłanek został wysnuty pogląd o boskości poety?


Piotr WilczekPoeta swoich czasów W liryce refleksyjnej czy towarzyskiej Kochanowskiego dominuje światopogląd obecny w pieśniach Horacego – z hasłem „carpe diem”, wzywającym do wykorzystania okazji, jakie niesie każdy dzień. Wiąże się z tym postawa epikurejska: póki to możliwe, należy jak najpełniej korzystać z życia. Spotykamy jednocześnie w pieśniach charakterystyczne przeciwstawienie cnoty i fortuny. „Cnota skarb wielki, cnota klejnot drogi”, ona – jako najwyższa wartość etyczna człowieka – jest niezmienna i pozwala mu zachować godność i prawość bez względu na działania niestałej Fortuny, „Cnota mój kompas” – mówi poeta, natomiast Fortuna z nas „w żywe oczy szydzi” i nie należy jej wierzyć, należy się jej strzec, a przede wszystkim można nad nią zapanować: „stateczny umysł” można zachować na „szczęście wszelakie”. Ten optymistyczny, stoicki pogląd na świat nie uległ, jak wiemy, załamaniu po trudnych doświadczeniach życiowych, czego świadectwem są Treny. Bohater pieśni Kochanowskiego zachowuje dystans wobec współczesnych wydarzeń politycznych i patrzy na nie z pozycji moralisty niebiorącego bezpośredniego udziału w wydarzeniach, bardziej poetysumienia narodu podejmującego ogólną refleksję niż człowieka zaangażowanego w bieżące życie polityczne. Taką wymowę ma Pieśń II, 8 „Nie frasuj sobie Mikołaju głowy”, nawiązująca do konkurencji między kandydatami do tronu po ucieczce Henryka Walezego; tak też odnosi się poeta do spraw państwowych w pieśni znanej też z Odprawy posłów greckich – „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie...”, a nawet w słynnej Pieśni II, 5 („O spustoszeniu Podola przez Tatarów”).

67

Renesans

Pochwały natury są często wprost wzięte z Horacego (jak w Pieśni I, 14 „Patrzaj, jako śnieg po górach się bieli” czy horacjańskim opisie wiosny w Pieśni I, 2 „Serce roście patrząc na te czasy”). Podkreślano często, że bardzo uboga jest kolorystyka poezji Kochanowskiego, a poeta wydaje się mało wrażliwy na piękno natury. Trudno się z tym zgodzić, bo opisów natury jest w tej poezji sporo, ale służą one przede wszystkim jako pretekst do rozmyślań; ich tematem jest nie sama natura, ale człowiek zauroczony jej pięknem. [...] Osobne miejsce zajmuje w zbiorze pieśni liryka religijna. Charakterystyczne jest to, że są to przeważnie pieśni spoza głównego zbioru – zamieszczone we Fragmentach czy w ogóle osobno drukowane. [...] Najbardziej charakterystycznym przykładem renesansowej religijności jest powstała w młodości Kochanowskiego, prawdopodobnie pod koniec lat pięćdziesiątych, pieśń spoza zbioru Pieśni... księgi dwoje – podniosły hymn „Czego chcesz od nas, Panie...” z zawartą w nim piękną pochwałą niewidzialnego Boga poprzez pochwałę widzialnego świata. Widać tu pogłosy filozofii neoplatońskiej: piękno i harmonia świata dowodzą, że świat został stworzony przez Boga i jest jego odbiciem. Jak podkreślał Wiktor Weintraub: „temat hymnu – piękno i harmonia świata jako źródło czci Boga – jest nawracającym motywem poezji Kochanowskiego”. Osobne miejsce zajmuje wśród pieśni Kochanowskiego cykl 12 utworów zatytułowany Pieśń świętojańska o Sobótce, choć właściwie tytuł mógł brzmieć po prostu Sobótka. Kolejne pieśni włożone są w usta dwunastu panien, które przyszły na uroczystość sobótkową w Czarnolesie. Utwór ma charakter bukoliczny, sielankowy. Najważniejsza wydaje się końcowa pieśń Panny XII „Wsi spokojna, wsi wesoła”, opiewająca szczęśliwy żywot na wsi [...]. [...] Ten sielankowy utwór wzoruje się na wielu utworach antycznych: Owidiusza, Tibulla, wspomnianego już Horacego, włoskich i francuskich poetów renesansowych; nawiązuje do bukolik Teokryta i Wergiliusza, a jednocześnie zachowuje niezwykłą świeżość, umiejętnie łącząc tradycję antyczną, współczesną poezję i elementy polskiego folkloru. W późniejszych wiekach pieśni Kochanowskiego stały się niewyczerpalnym źródłem naśladownictw i kontynuacji. Wyznaczają one bowiem – wraz z Fraszkami, Trenami i Psałterzem Da-widów – początek nowożytnej liryki polskiej.

Na podstawie: Piotr Wilczek, Pieśni [w:] Lektury polonistyczne. Jan Kochanowski, pod red. Alberta Gorzkowskiego, Kraków 2001.

Zadanie 1. (0–1)Napisz, które elementy antycznej tradycji wykorzystuje Jan Kochanowski w swojej liryce (akapit pierwszy).

Zadanie 2. (0–1)W podkreślonym fragmencie w zdaniu: „Ten optymistyczny, stoicki pogląd na świat nie uległ, jak wiemy, załamaniu po trudnych doświadczeniach życiowych, czego świadectwem są Treny” autor nieA. sugeruje, że biografia Jana Kochanowskiego jest znana wszystkim czytelnikom niniejszego tekstu.B. dystansuje się od opisywanych przez siebie kwestii.C. utożsamia się z czytelnikiem.D. ujawnia swojej elokwencji.

68

Ren

esan

s Zadanie 3. (0–3)Wypisz tematy twórczości Jana Kochanowskiego wspomniane przez autora tekstu. Wskaż numery akapitów, w których o nich mowa.

Temat Nr akapitu

Zadanie 4. (0–1)Na czym polega wspomniana przez autora w akapicie piątym renesansowa religijność obecna w twórczości Jana Kochanowskiego?

Zadanie 5. (0–1)Nazwij rodzaje podmiotów w zacytowanych fragmentach zdań.

Zdanie Rodzaj podmiotu

„Spotykamy jednocześnie w pieśniach charakterystyczne przeciwstawienie cnoty i fortuny [...]”.

„Bohater pieśni Kochanowskiego zachowuje dystans wobec współczesnych wydarzeń [...]”.

„[...] opisów natury jest w tej poezji sporo [...]”.

„Piękno i harmonia świata dowodzą [...].

Zadanie 6. (0–3)a) W jakim celu autor w akapicie siódmym przytacza imiona antycznych twórców?

b) Podkreśl przymiotniki opisujące sposób potraktowania tradycji przez Kochanowskiego i uzasadnij swój wybór, odwołując się do tekstu.

twórczy, odtwórczy, wtórny, nowatorski

Uzasadnienie:

Zadanie 7. (0–2)Sformułuj tezę artykułu.

69

Renesans

KARTA PRACY

Andrzej Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczypospolitej


Waldemar VoiseW trosce o wspólne dobro Powiązanie problemu oświaty z problemem rządzenia państwem jest jednym z wielu dowodów, że pomimo silnego oddziaływania koncepcji Erazma z Rotterdamu i Juana Luisa Vivesa, Frycz stworzył własny projekt doskonałej szkoły, krytykując współczesny mu system szkolny i stwarzając wizję społeczeństwa ludzi wykształconych. Gdy większość humanistów uważała, że dzięki wykształceniu doskonali się człowiek, Frycz kreślił wzór wykształconego obywatela. Jego poglądy na sprawy wychowania były rozwinięciem ogólnych założeń nauki o moralności i celach państwa. Także i tu miał Frycz na uwadze przede wszystkim sprawę podniesienia poziomu moralnego wszystkich obywateli, co w myśl jego doktryny było niezbędnym warunkiem przebudowy społecznego i politycznego ustroju Rzeczypospolitej szlacheckiej. Prócz tego jako jeden z pierwszych Frycz wprowadził do wychowania szkolnego elementy świeckie w okresie, gdy sprawa wychowania i nauki pozostawała niemal całkowicie w rękach duchowieństwa. Skoro państwem – rozumował Frycz – winni rządzić przede wszystkim ludzie wykształceni, a szkoła kształci takich właśnie ludzi, wniosek narzuca się z przemożną siłą: państwo powinno ująć w swe ręce całokształt spraw wiążących się ze szkolnictwem. Stąd, jak słusznie zauważył [...] uczony francuski Pierre Mesnard, Fryczowa księga O szkole jest „najpiękniejszą pochwałą, jaką kiedykolwiek mąż stanu poświęcił szkole i nauczycielom”. WzakresienauczaniaFryczodsyłałdowieludziełspecjalistycznych,wtymtakżedopracinnegowielkiegopisarzaepokipolskiegoRene-sansu–SzymonaMarycjuszazPilzna.PodobnieteżjakiMarycjuszFryczoskarżałszlachtę,żewychowujedzieciwduchupogonizakorzyściamimaterialnymi,zazbytkiemizaszczytami,któ-rychniezdobywającnotąiwiedzą,leczdziękiprotekcji.PotępiałteżFryczfakt,żewszkołachniezwracasięuwaginasprawypraktyczne,związanezżyciemcodziennym.Równocześniezeszcze-gólnąsiłąpodkreślałdodatniąrolępracywprocesiekształtowaniasięcharakteruiumysłuprzy-szłychwzorowychobywatelipaństwa.[...] Zmierzając do likwidacji monopolu Kościoła w dziedzinie szkolnictwa domagał się Frycz, aby część dochodów z dóbr kościelnych przeznaczyć na rzecz szkolnictwa państwowego, a także proponował, aby na utrzymanie uczącej się młodzieży, łożyli ci, którzy czerpią bardzo wielkie dochody kościelne. Jest przy tym interesujące, że pomoc finansową państwa w tym zakresie pojmował jako pewnego rodzaju zobowiązanie korzystającego ze „stypendium” ucznia do pracy, oczywiście dopiero po ukończeniu studiów. Nie tylko sprawy szkolnictwa, ale także i zagadnienie reformy Kościoła pojmował Frycz szerzej i głębiej niż obóz egzekucji. Rola Kościoła w koncepcji Frycza polegała w dużej mierze na doskonaleniu tego, co humanistyczna moralność i polityka uznawały za słuszne. W jego ujęciu Kościół miał być instytucją, której należało zastrzec sferę „społecznej moralności” obywateli państwa, tj. wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej bez względu na ich przynależność stanową. [...] W księdze O Kościele mówił też „o Rusinach jak o Czechach, naszych współplemiennikach”. Wynika z tego m.in., że Frycz, ożywiony duchem ekumenizmu, dążył do zniesienia istniejącej

70

Ren

esan

s przecież faktycznie dyskryminacji religii prawosławnej i jej wyznawców. W Drugiej księdze o Ko-ściele [...] stawia zagadnienie szerzej: potępia „zuchwałość ze strony rzymian”, którzy jedynie siebie samych „mianują katolikami”. Bliższy wgląd w problematykę wzajemnych stosunków między państwem i Kościołem pozwala stwierdzić, że Fryczowa próba reformy Kościoła wynikała przede wszystkim z prób reformy państwa, a w każdym razie, że reformy wyznaniowe miały charakter instrumentalny w stosunku do reform społecznopolitycznych. [...] Postulując regulację stosunków między Kościołem a państwem, Frycz niejednokrotnie podkreś lał, że wszyscy muszą mieć pełną swobodę wypowiadania swych myśli na ten temat podczas soboru. Gdy bowiem państwo ma obowiązek zapewnić Kościołowi wolność działania, to obywatele państwa muszą się cieszyć jak najszerzej pojętą wolnością sumienia.

Na podstawie: Waldemar Voise, Wstęp [w:] Andrzej Frycz Modrzewski, Wybór pism, Wrocław 1977.

Zadanie 1. (0–1)Rozstrzygnij, które z podanych stwierdzeń są zgodne z wymową tekstu, a które nie. Wstaw znak X w odpowiednią rubrykę tabeli.

Lp. Stwierdzenie Zgodne Niezgodne

1.Andrzej Frycz Modrzewski uważał, że aby państwo sprawnie funkcjonowało, wszyscy jego obywatele powinni być wykształceni.

2.Autor O poprawie... traktował wykształcenie jako sposób doskonalenia się człowieka.

3.Andrzej Frycz Modrzewski uważał, że edukacja nie powinna być wyłącznie domeną duchowieństwa.

Zadanie 2. (0–2)Na podstawie czterech pierwszych akapitów zapisz w czterech punktach program Andrzeja Frycza Modrzewskiego dotyczący edukacji.1. 2. 3. 4.

Zadanie 3. (0–1)Użyty w tekście wyraz całokształt jestA. zrostem.B. złożeniem.C. zestawieniem.D. podstawą słowotwórczą.

Zadanie 4. (0–2)a) W jakim celu autor przytacza opinię Pierre’a Mesnarda?

71

Renesans

b) Wytłumacz znaczenie określenia „mąż stanu”, którym posłużył się Mesnard: w odniesieniu do postaci Frycza.

Zadanie 5. (0–1)Napisz, o kim mowa we fragmencie: „zuchwałość ze strony rzymian”, którzy jedynie siebie samych „mianują katolikami”.

Zadanie 6. (0–1)Jaki jest związek między akapitami trzecim a czwartym?

Zadanie 7. (0–1)Jak Andrzej Frycz Modrzewski postrzegał rolę Kościoła?


Janusz TazbirO naginaniu Frycza Dopiero w kilkaset lat po śmierci Andrzeja Frycza Modrzewskiego (ok. 1503–1572) jego dzieła doczekały się rozgłosu i uznania, podczas gdy za życia przechodziły bez większego echa. Głośna była co prawda polemika, w której autora traktatu „O poprawie Rzeczypospolitej” atakowali Stanisław Hozjusz i Stanisław Orzechowski, ale już w trzynaście lat po śmierci Frycza Szymon Budny pisał z goryczą: „Ledwie imię znamy i prace jego za nic sobie ważymy”. W literaturze szesnastowiecznej spotykamy o nim 44 wzmianki, w następnym stuleciu jest ich tylko 22, w XVIII w. – zaledwie 16. Nawet jeśli do tego wykazu dorzucimy kilkanaście przeoczonych pozycji, nie jest to dużo. [...] Prawdziwy kult Frycza, sprzeczny niekiedy z obiektywizmem, zaczął się w latach 50. XX w. W czterechsetną rocznicę pierwszego wydania dzieła „De Republica emendanda” (1951 r.) rząd PRL powołał specjalny komitet złożony ze znawców polskiego Odrodzenia, którego celem było przygotowanie pełnej edycji dzieł Frycza (w języku łacińskim i polskim). Prace te zostały zakończone dopiero po upływie dziesięciu lat, jak jednak wynika z bibliografii Frycza, w latach 1952–1953 ogłoszono ponad sto pozycji poświęconych autorowi dzieła „O poprawie Rzeczypospolitej”. Dość często starano się wykazać, że Frycz przewyższał zdecydowanie wielu współczesnych mu pisarzy zachodnioeuropejskich, nie wyłączając Erazma z Rotterdamu i Jeana Bodina.

72

Ren

esan

s Nawet w najbardziej wartościowych pracach z tego zakresu występowały dążenia do idealizacji jego wizji państwa oraz stosunków, które winny panować w sprawiedliwie rządzonej Rzeczypospolitej. Na niepokojące dzisiejszego czytelnika strony utopii Frycza zwrócił dopiero uwagę Claude Backvis stwierdzając, że realizacja zawartych w dziele „O poprawie Rzeczypospolitej” projektów mogłaby doprowadzić do zaniku swobód obywatelskich i praw politycznych uzyskanych przez szlachtę. W poprawionej według tej recepty Rzeczypospolitej nie stałoby miejsca – zdaniem Backvisa – na myślicieli typu Modrzewskiego i swobodne projekty reformatorskie. Andrzej Frycz Modrzewski, choć jest obrońcą praw obywatelskich, domaga się daleko idącej ingerencji państwa w sprawy gier, zabaw i strojów, a nawet wzajemnego pożycia małżonków. Tomasz Campanella proponował karę śmierci za malowanie twarzy lub noszenie sukni z długim trenem i obuwia z wysokimi obcasami. Modrzewski uważał cudzołóstwo za godne tej samej kary; wprowadzono ją, przynajmniej teoretycznie, w Genewie, mieście, które urzeczywistniło wiele z Fryczowych postulatów. Powojenni monografiści pomijali na ogół te kwestie zupełnym milczeniem, nikt nie zwrócił również uwagi na to, jak bardzo średniowieczny jest jego stosunek do kobiet. Zachwycano się (i słusznie) jego postulatami prowadzenia wojen sprawiedliwych i wyłącznie w celach obronnych, nikt jednak nie zauważył, iż Frycz zaleca, by mieszkańców zdobytej ziemi przesiedlić do zwycięskiego państwa, osadzając na ich miejscu żołnierzy. Pisano wiele o Fryczowych postulatach opieki nad ubogimi, nie informując jednak o tym, że biedaków, którzy z własnej winy popadli w stan ubóstwa, należy – zdaniem Modrzewskiego – żywić skromniej i doświadczać ciężką pracą, aby byli odstraszającym przykładem dla innych. Podobnych dowodów przechodzenia do porządku dziennego nad niezbyt sympatycznymi dla nas stronami koncepcji Frycza można by przytoczyć więcej. Wszystko, co czynił, uważano w powojennej historiografii na ogół za słuszne; nawet to, że pisał wyłącznie po łacinie.

Na podstawie: Janusz Tazbir, O naginaniu Frycza, „Polityka” 2004, nr 10.

Zadanie 1. (0–2)Przedstaw w trzech punktach w formie równoważników zdań dzieje recepcji utworu Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Zadanie 2. (0–2)a) Wyjaśnij pojęcie utopia na podstawie informacji zawartych w trzecim akapicie.

b) Zacytuj zdanie negujące możliwość urzeczywistnienia utopii w myśl postulatów Frycza.

73

Renesans

Zadanie 3. (0–2)Na podstawie tekstu podaj dwa przykłady postulatów Andrzeja Frycza Modrzewskiego i napisz, co tak naprawdę wiązało się z ich realizacją.

Postulat Frycza Realizacja postulatu w praktyce

Zadanie 4. (0–2)a) Jaka jest opinia autora na temat powojennych monografistów Frycza?

b) W uzasadnieniu odpowiedzi zacytuj właściwe zdanie.

Zadanie 5. (0–3)a) W jakim tonie wypowiada się Janusz Tazbir o pomysłach Frycza Modrzewskiego?

b) Określ swój stosunek do opinii autora o poglądach twórcy O poprawie Rzeczypospolitej i podaj jeden argument uzasadniający Twoją odpowiedź.

Stosunek do opinii autora:

Uzasadnienie:

74

Ren

esan

s KARTA PRACY

William Szekspir Makbet


Jan KottZarażeni śmiercią Makbet, kiedy go streścić, nie różni się niczym od dramatów królewskich. Ale streszczenia są zawodne. W przeciwieństwie do Kronik historia nie jest pokazana w Makbecie jak Wielki Mechanizm. Pokazana jest jak koszmar. Mechanizm i koszmar są tylko różnymi metaforami tej samej walki o władzę i koronę. Ale odrębność metaforyki jest różnicą spojrzenia, więcej nawet: jest inną filozofią. Historia pokazana jako mechanizm fascynuje choćby samą grozą i nieodwołalnością. Koszmar poraża i przeraża. W Makbecie historia pokazana zostaje także przez osobiste doświadczenie. Jest decyzją, wyborem i musem, idzie na własny rachunek i musi być dokonana własnymi rękami. Makbet sam morduje Dunkana. Historia w Makbecie jest nieprzejrzysta jak koszmar. I jak w koszmarze wszyscy się w nią zapadają. Mechanizm puszcza się w ruch, potem można zostać przez niego zdruzgotanym. [...] Historia w Makbecie jest lepka i gęsta jak breja i krew. Po prologu z wiedźmami – właściwa akcja Makbeta zaczyna się od słów Dunkana: „Kim jest ten człowiek, co tak broczy krwią?”. Unurzani we krwi są tutaj wszyscy: mordercy i ofiary. Unurzany we krwi jest świat. [...] Krew w Makbecie nie jest tylko przenośnią, jest materialna i fizyczna, wypływa z ciał zamordowanych. Osiada na rękach i twarzach, na sztyletach i mieczach. Ale ta krew nie da się zmyć ani z rąk, ani z twarzy, ani ze sztyletów. Makbet zaczyna się i kończy rzezią. Krwi jest coraz więcej. Wszyscy w niej broczą. Zalewa scenę. Bez obrazu świata zalanego krwią teatralna inscenizacja Makbeta będzie zawsze fałszywa. Wielki Mechanizm ma w sobie coś z abstrakcji. Okrucieństwa Ryszarda są wyrokami śmierci. Większość z nich wykonana zostaje poza sceną. Śmierć, zbrodnia, morderstwa są w Makbecie konkretne. I historia w Makbe-cie jest konkretna, namacalna, cielesna i dusząca; jest charkotem konającego, zamachem miecza, ciosem sztyletu. Pisano, że Makbet jest tragedią ambicji, i pisano, że Makbet jest tragedią strachu. To nieprawda. W Makbecie jest tylko jeden temat, monotemat. Tym tematem jest morderstwo. Historia zostaje zredukowana do swej najprostszej formy, do jednego obrazu i jedynego podziału: tych którzy zabijają, i tych, którzy są zabijani. Ambicja jest tutaj zamiarem morderstwa i planem morderstwa. Strach jest pamięcią o morderstwach, które były, i lękiem przed koniecznością nowej zbrodni. Wielkim morderstwem, prawdziwym morderstwem, morderstwem, od którego zaczyna się historia, jest zamordowanie króla. Potem już trzeba zabijać. Tak długo, aż ten, który zabijał, sam zostanie zabity. Nowym królem będzie ten, który zabił króla. Tak jest w Ryszardzie III i w dramatach królewskich. Tak jest i w Makbecie. Ogromny walec historii puszczony został w ruch i miażdży po kolei wszystkich. Ale w Makbecie ten ciąg morderstw nie jest logiką mechanizmu, ma w sobie coś z przerażającego rozrastania się sennego koszmaru. [...] Przekroczony został pewien próg, potem wszystko jest łatwe. [...] Ale to jest tylko część prawdy o Makbecie. Makbet zabił króla, bo nie mógł zgodzić się na Makbeta, który lęka się zabić króla. Ale Makbet, który zabił, nie może zgodzić się na Makbeta, który zabił. Makbet zabił, żeby wyjść z koszmaru, żeby go zakończyć. Ale koszmarem jest właśnie konieczność morderstwa.

75

Renesans

Koszmarności ą koszmaru jest właśnie to, że nie ma końca. „Straszna jest tylko taka noc, po której nie wstaje dzień”. Noc, w którą zapada się Makbet, jest coraz głębsza. Makbet zamordował ze strachu i nadal morduje ze strachu.

Na podstawie: Jan Kott, Szekspir współczesny, Kraków 1997.

Zadanie 1. (0–2)Wypisz z tekstu dwa określenia historii, która rozgrywa się w Makbecie.I. II.

Zadanie 2. (0–2)Odszukaj w akapitach drugim i trzecim dwa środki stylistyczne, którymi posłużył się autor. Nazwij każdy z nich i podaj przykład z tekstu.

Środek stylistyczny Przykład

Zadanie 3. (0–1)Jak w kontekście akapitu trzeciego rozumiesz metaforę: „historia w Makbecie [...] jest charkotem konającego, zamachem miecza, ciosem sztyletu”?

Zadanie 4. (0–1)Jaką funkcję pełni akapit piąty w stosunku do akapitu czwartego?

Zadanie 5. (0–1)Dlaczego Jan Kott uważa, że Makbet nie jest ani tragedią ambicji, ani tragedią strachu?

Zadanie 6. (0–1)Wskaż odpowiedź najtrafniej wyjaśniającą nagromadzenie przez autora słowa koszmar we fragmencie: „Makbet zabił, żeby wyjść z koszmaru, żeby go zakończyć. Ale koszmarem jest właśnie konieczność morderstwa. Koszmarnością koszmaru jest właśnie to, że nie ma końca.”

A. Podkreślenie, że historia Makbeta jest koszmarem.B. Wskazanie na koszmarność morderstwa.C. Uwypuklenie błędnego koła morderstw.D. Zasugerowanie narastania koszmaru.

76

Ren

esan

s Zadanie 7. (0–1)W kontekście ostatniego akapitu wyjaśnij zdanie: „Noc, w którą zapada się Makbet, jest coraz głębsza”.

Zadanie 8. (0–1)Spośród podanych przykładów zdań wskaż te, które reprezentują styl naukowy. Wstaw znak X we właściwej rubryce tabeli.

Zdanie Przykład stylu naukowego

„Ale odrębność metaforyki jest różnicą spojrzenia, więcej nawet: jest inną filozofią”.

„Historia w Makbecie jest lepka i gęsta jak breja i krew”.

„Unurzani we krwi są tutaj wszyscy: mordercy i ofiary”.

„Wielki Mechanizm ma w sobie coś z abstrakcji”.


Piotr GruszczyńskiMakbet: Akcja Jarzyna wyciągnął daleko idące konsekwencje z faktu, że ważniejsze od samej wojny jest dziś jej telewizyjne oblicze, relacje poprzedzane odpowiednio dramatycznie zmontowanymi czołówkami, wspierane hollywoodzką muzyką. Wojna gdzieś od tych obrazów odpadła, jak sucha pępowina. Staje się niepotrzebna, gdy tylko krew zostaje przepompowana do telewizorów, a wojenne obrazy zmieniają się w ekscytujące kawałki nierzeczywistości, przetworzone, konfekcjonowane i odpowiednio pakowane. Relacje na żywo, które powinny nas do zdarzeń przybliżać, na ogół od zdarzeń oddalają. Nawet gdy docierają w czasie rzeczywistym, niezmącone montażową obróbką. Wystarczy przypomnieć zamach na World Trade Center. Mimo że pokazywany na żywo, natychmiast oddalił się w sferę nierealnych ikon współczesności. [...] Jarzynapokazujeswojego„Makbeta”wogromnejhalidawnychzakładówWaryńskiego(swojądrogąbyłobydobrzeutrzymaćtęhalędlaprzedsięwzięćartystycznych,anieburzyć,jakjestwpla-nie,poto,byoddaćgruntpodbudowękolejnychbiurowców).Postindustrialnewnętrzezdziwnąiniezrozumiałąarchitekturąpodziałówwewnętrznych,opuszczoneiponiechane,wprowadzaklimatjakiegośbunkra,wielkiegoszańca,gdzieukrywająsięciwszyscy,którychprześladujeśmierć.[...] Jarzyna przepisał właściwie całego Makbeta, dokonał transkrypcji tekstu Szekspira, dostosowując szkocką tragedię do realiów wojny w Iraku. I tak generał zastąpił króla, warowny zamek – nowoczesne centrum dowodzenia, pojawiły się helikoptery i żołnierze we współczesnych mundurach, a Makbet wykonując swoje zadanie bojowe, pacyfikuje terrorystów (?), żołnierzy (?) islamskich na progu meczetu. Jak się łatwo domyślić, czarownicą będzie kobieta w tradycyjnym stroju arabskim, z twarzą zasłoniętą czadorem. [...] W spektaklu nie obowiązują żadne motywacje psychologiczne. Rzecz toczy się trybem imponujących obrazów, decyzje podejmowane przez Makbeta wynikają z akcji, to ona rządzi spektaklem.

77

Renesans

Tak reżyser zinterpretował dziwność świata, o której mówiły Szekspirowskie wiedźmy. Motorem działań jest maszynka akcji. Nic innego. To od razu w innym świetle stawia kwestię zła, jedną z najistotniejszych w tym dramacie. Zło jest wynikiem zdarzeń, rezultatem, jaki daje świat. Dodatkowo wszyscy przecież wiemy, jaki jest przebieg fabularny sztuki. A nawet jeśli ktoś po raz pierwszy styka się z „Makbetem”, wie, jaką strukturę mają tego rodzaju konflikty, jak szlachetni wojownicy stają się najgorszymi zbrodniarzami bezlitośnie mielonymi przez koło zamachowe historii. Nie chodzi więc o to, co się zdarzy, tylko w jaki sposób dojdzie do tego, co zdarzyć się musi. Użycie środków filmowych w „2007: Macbeth” nie jest oczywiście przypadkowe i nie służy jedynie zabawie konwencją, sądzę, że nie zbudowano takiej maszyny po to, by pokazać, jak telewizja przekłamuje i uatrakcyjnia przebieg dzisiejszych wojen. To nie jest spektakl porównujący dawne filmy wojenne pokazujące bohaterstwo żołnierzy na frontach z dzisiejszymi odhumanizowanymi relacjami. Więc po co to wszystko? Co jest tematem tego „Makbeta”, skoro trop antywojenny może wprawdzie być potraktowany serio, ale jest w sumie mało inspirujący, nawet jeśli wziąć pod uwagę to, że możemy prawie namacalnie przeżyć wojnę? Jarzyna w swoim przedstawieniu świetnie pokazuje, jak fikcja dominuje nad rzeczywistością, jak codzienność przegrywa ze swoją o niebo atrakcyjniejszą, zmienną i skrajnie piękną lub krańcowo straszną siostrą. Unaocznieniu tego procesu dominacji służy moim zdaniem cała skomplikowana zabawa w film akcji, w kino.

Na podstawie: Piotr Gruszczyński, Makbet: Akcja, „Tygodnik Powszechny” 2005, nr 23.

Zadanie 1. (0–2)a) Jakie elementy przekazu telewizyjnego uatrakcyjniają, według autora, obraz wojny?

b) Wyjaśnij, w jakim celu Piotr Gruszczyński używa porównania: „Wojna gdzieś od tych obrazów odpadła, jak sucha pępowina”.

Zadanie 2. (0–1)Podaj synonim wyrazu ikona o znaczeniu zgodnym z kontekstem, w którym się pojawia w drugim akapicie.

Zadanie 3. (0–2)a) Na czym polegał pomysł inscenizacyjny Grzegorza Jarzyny zastosowany w przedstawieniu 2007: Macbeth?

78

Ren

esan

s b) Jaki jest związek pomiędzy telewizyjnym obliczem wojny a inscenizacją Grzegorza Jarzyny?

Zadanie 4. (0–2)a) Co, według Piotra Gruszczyńskiego, jest jedną z najistotniejszych kwestii Makbeta w reżyserii Jarzyny?

A. Relacja pomiędzy fikcją a rzeczywistością w odbiorze tragedii wojennej.B. Sposób prezentacji wojny we współczesnych mediach.C. Wojna.D. Zło.

b) Uzasadnij swój wybór.

Zadanie 5. (0–3)a) Nazwij gatunek reprezentowany przez tekst Piotra Gruszczyńskiego.

b) Uzasadnij odpowiedź, wymieniając jedną cechę gatunkową.

c) Podaną cechę zilustruj przykładem z tekstu.

Kontakt z wydawnictwem:

Centrum Kontaktu: 801 88 10 10 (z telefonów stacjonarnych)

58 721 48 00 (z telefonów komórkowych)

strona internetowa: www.nowaera.pl

e-mail: [email protected]

Ponad słowamiMaturalne karty pracy − kształcenie umiejętności czytania ze zrozumieniemZamieszczone w publikacji zadania na czytanie ze zrozumieniem zostały opracowane na wzór pierwszej części arkusza maturalnego. Zbiór zawiera karty pracy do antyku, Biblii, średniowiecza, renesansu, baroku i oświecenia. Można je wykorzystać podczas omawiania wybranych utworów oraz zagadnień ujętych w podręcznikach Ponad słowami dla klasy 1. Zadania ułatwią przyswojenie treści przedmiotowych oraz doskonalenie umiejętności wymaganych na maturze już od początku nauki w szkole ponadgimnazjalnej.

Starannie dobrane teksty popularnonaukowe i publicystyczne zawierają ciekawe komentarze i konteksty interpretacyjne pomocne w zrozumieniu danego utworu lub zagadnienia oraz pogłębieniu o nim wiedzy. Długość i poziom trudności tekstu dostosowano do wymagań egzaminacyjnych.

Bogaty zbiór zadańuwzględnia wszystkie typy ćwiczeń pojawiających się na maturze i zróżnicowany poziom trudności poleceń. Ich wykonanie ułatwi analizę i interpretację tekstu literackiego oraz przyswojenie ważnych treści przedmiotowych.

MAKSYMALNIE MATURALNIEOd wiedzy po umiejętnościWyjątkowe publikacje oferujące praktyczne i efektywne przygotowanie do matury, w pełni dostosowane do obowiązującej formuły egzaminu.

terazmatura.pl

Vademecum z zadaniamiPodstawa i rozszerzenie

Porządkujesz wiadomości i poznajesz sposoby rozwiązywania zadań typu maturalnego.

Zadania i arkusze maturalne

Ćwiczysz umiejętności wymagane na maturze. Oswajasz się z formą egzaminu i sprawdzasz swój poziom przygotowania.

Tuż przed egzaminem

Powtarzasz i utrwalasz najważniejsze wiadomości oraz umiejętności dotyczące pisania rozprawki.

Ponad słowami

1

Język polski Liceum i technikum

Maturalne karty pracy

Documents

Maturalne karty pracy − kształcenie umiejętności czytania ze …€¦ · Antyk 4 Filozofia antyczna ... z klasycznych pozycji kultury europejskiej. Nie wchodząc szczegółowo