The following ad supports maintaining our C.E.E.O.L. service 

 

 

MATERNJI JEZIK ETNIČKIH ZAJEDNICA U DIJASPORI

«MOTHER TONGUE OF ETHNIC MINORITIES IN THE DIASPORA»

by Izeta Babačić

Source:University Review (Univerzitetska misao), issue: 12 (2) / 2013, pages: 69 ­ 77, on www.ceeol.com.

Izeta Babačić

Pedagogical Faculty in Skopje

izeta_sk@hotmail.com

MOTHER TONGUE OF ETHNIC MINORITIES IN THE DIASPORA

The aim of this research is to determine how the standard Bosnian language known and

accessible to pupils in primary education, members of the Bosniak ethnic group in R.

Macedonia, where Bosnian language as a native language can be studied as a compulsory and

elective subject. The study was done by analyzing the written papers of eighth grade students

of two schools where the Bosnian language is taught as a compulsory and elective subject. By

comparing the results, it can be conclude that the students showed a better knowledge of

grammatical, lexical and spelling rules of the school where the Bosnian language is taught as

a compulsory subject in relation to students who are learning their mother tongue as an

optional subject. Impact on the quality of knowledge and transferred knowledge of the mother

tongue of the family subdialects of Sandzak dialect used by Bosniaks R. Macedonia.

Particular importance is the impact which the Macedonian language serves in everyday

communication of Bosniaks as citizens R. Macedonia.

Keywords: Mother tongue, primary education, ethnic minorities

MATERNJI JEZIK ETNIČKIH ZAJEDNICA U DIJASPORI

Jezik i jezička različtost, kao bogatstvo Balkana, je predmet mnogih naučnih radova. Kako je i

sami Balkan imao jednu bogatu historijsku pozadinu tako je i današnje stanje jezika kojima se

sluţe narodi Balkana, vrlo specifično i osjetljivo polje za rad i pored mnogih međunarodnih i

zakonskih normi koji štite jezike manjina. Ovaj rad je podstaknut potrebom za proučavanje

stanja jezika manjina koje ţive na Balkanu ali nisu bili predmet naučnog istraţivanja dosada.

To su Bošnjaci R. Makedonije koji već više od jednog vijeka ţive na prostorima ove drţave.

Kao entitet bili su predmet istraţivanja malo više u historijsko i geografskim naučnim

disciplinama dok se i pored njihovog postojanja i djelovanja u društveno političkom sistemu

R. Makedonije, kultura, jezik i literatura koju neguju i stvaraju, dobija se utisak da je slabije

prezentovana i poznata.

Kako je i cijela historija Bošnjaka na Balkanu puna izuzetno visokim dostignućima i

uspjesima pa do strašnih nesreća i krvave nistorije koja je na ţalost dovela i do lingvocida,

trebaju li se sami Bošnjaci upitati koliko je i njihova odgovornost za očuvanje maternjeg

jezika kada su van svoje domovine. U tom tumačenju, poznavaoci historije Bošnjaka, poslije

svih burnih vjekovnih pokušaja za opstanak izvornog bosanskog jezika u samoj matici, moţe

se pretpostaviti šta se tek događa sa standardnim literaturnim govorom Bošnjaka u dijaspori.

Access via CEEOL NL Germany

Savremene balkanske demokratske drţave u dokazivanju opstanka građanskog društva preko

priznavanja prava manjina u sferi obrazovanja, još se i dalje suočavaju sa problemima za

praktično realizovanje regularno donešenih zakona o zaštiti i priznavanju prava nacionalnih

manjina. Naizgled nespremnost javnih i odgovornih institucija ili da pretpostavimo da je to

proces za koji je potrebna duţa vremenska dimenzija, u kombinaciji sa posledicama

asimilacionih procjesa, dovodi do stanja nacionalnih manjina da su i same nesigurne i

nezainteresovane za negovanje i opstajanje svojeg maternjeg jezika.

U nekoj nezavidnoj poziciji našli su se i Bošnjaci koji ţive u R. Makedoniji. I pored

Ustavotvornih i zakonskih reformi, za sve priznate etničke manjine međi kojima su i Bošnjaci,

pravo na obrazovanje na svoj maternji jezik nije primjenjeno i prakticirano onoliko koliko je

omogućeno zakonskim normativom.

Rad je iniciran potrebom da se ukaţe na potrebu od učenja bosanskog jezika kao maternji

jezik Bošnjaka u R. Makedoniji, uslove koje je omogućila ova drţava svojim građanima i

efekte od učenja maternjeg jezika u inicijalnom obrazovanju. Teoretski deo obuhvata

značenje učenja maternjeg jezika, kratku etnogenezu Bošnjaka R. Makedonije, bosanski jezik

i dijalekti kojim govore Bošnjaci R. Makedonije. Istraţivački deo sadrţi analizu gramatičkih i

pravopisnih radova učenika VIII razreda iz osnovnog obrazovanja koji uče bosanski jezik kao

obavezni i izborni predmet u školama. Osnovne škole nalaze se u manjim ruralnim naseljima

gdje ţive Bošnjaci još s prvim naseljavanjem tako poznatih bošnjačkih muhađera većinom iz

Sandţaka, oblast koja geografski i po historijskim podacima danas u većem dijelu pripada R.

Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Kosovu. Kako se i na ovoj teritoriji govore nekoliko poddijalekata

sandţačkog dijalekta bosanskog jezika u tom bi ovaj rad bio obemniji. Zbog toga su za

primjerak obuhvaćeni učenici iz osnovnog obrazovanja dveju većih škola u kojem uče

Bošnjaci i koje imaju zakonsko pravo učiti maternji bosanski jezik Eksperimentalnim

obrazovnim programom namjenjenim za njih ali se implementacija odvija u oteţanim

uslovima.

U ovim radovima analizirani su anomalije i promjene koje nastaju u govoru kada imate

nedovoljno uslova ili nemate kontakt sa standardnim literaturnim maternjem govoru.

Rezultati ukazuju na mnogobrojne greške u odnosu na upotrebu standardnog bosanskog

literaturnog govora pogotovo učenika koji ne uče bosanski jezik u školama. Kako su na to

uticali mnogi specifični faktori koji mogu biti predmet jednog obemnijeg naučnog rada, u

ovom radu se osvrćemo samo na nepravilnosti gramatičkih i pravopisnih pravila u radovima

osmogodišnjaka osnovnog obrazovanja gde se uči bosanski jezik kao maternji jezik. Rezultati

istraţivanja pokazuju da se u govoru bošnjačke djece pozitivniji rezultati što se tiče primjene

gramatičkih, leksičkih i pravopisnih normi literaturnog bosanskog jezika primjećuju kod

učenika koji su od porodica gde su roditelji prethodno u svom osnovnom obrazovanju učili na

srpskohrvatskom jeziku, gde je sredina i okruţenje većinom od pripadnika bošnjačke etničke

zajednice i gde se u školi nastava odvija na bosanskom nastavnom jeziku makar se ona zvala i

Eksperimentalni program. Kod učenika koji uče bosanski jezik samo kao izborni predmet a

ostale predmete uče na makedonski nastavni jezik, primjećuju se veća odstupanja od

bosanskog literaturnog jezika zbog potrebe od više časova bosanskog jezika i uticaja

zvaničnog makedonskog jezika na kojem uče učenici ovih škola kao i uticaja govora sredine u

kojoj ţive. Ovo istraţivanje ukazuje da primjena bilingvizma u školama gde postoje uslovi za

nastavu na bosanski jezik u R. Makedoniji mora biti principielna i odgovorna kako bi se

analizirali efekti istog.

Ključne riječi: bosanski jezik, obrazovanje, manjine

Maternji jezik nacionalnih manjina

Maternji jezik je sredstvo za komunikaciju kao i svi jezici maternji i nematernji. Dali se zove

jezik većinskog ili manjinskog naroda on ima potpunu i jednaku vaţnost bez razlike dali ste

većina ili manjina na jednom teitorijalnom prostoru. To je govor na kojem mislite, osjećate i

prvi put pokaţete govorne sposobnosti.

Maternji jezik je identitet jedne ličnosti ali i jedne nacije.Preko jezika identifikujete prvo sebe

pa onda naciju kojoj pripadate, kulturu, prošlost, tradiciju. Narod koji ne sačuva svoj jezik

teško da će se uvaţiti međunarodno kao poseban narod. I pored stalnih demografskih kretanja

stanovništva u svijetu i globalizacije svjetskog društva, ipak nijedna se nacija nije otkazala od

svojeg jezika. Naprotiv poznavanje i osnovno obrazovanje na svom maternjem jeziku utiče na

formiranju jedne sigurnije i samouverenije ličnosti koja će poznavajući svoj literaturni govor i

jezik, biti pripremljena da stiće znanja i obrazuje se i na sve druge jezike drţave u kojoj se

nalazi. Dobro poznavanje gramatike i pravopisa svog maternjeg jezika je dobra osnova za

učenje svakog drugog stranog jezika.

Učenje maternjeg jezika, učenicima koji pripadaju manjinama, stvara osjećaj o pripadnosti toj

školi, s tim i sistemu odnosno drţavi u kojoj se nalaze. Kao takvi oni će razvijati taj osjećaj i u

daljem obrazovanju kao akademski građani tog društva dok obratno neprihvaćenost u školama

sa ignoriranjem i nespominjanjem sa ravnopravnom asocijacijom na jezik i nacionalnu

pripadnost učenika razvija negativizam prema školi što se dalje odraţava na napuštanje

obrazovnih ustanova i s tim onesposobljavanje za dalju socijalnu inkluziju i ekonomski

uspjeh.

Učenje maternjeg jezika stvara osjećaj i potrebu za očuvanje kulturnog identiteta i ne

pretstavlja nikakvu opasnost za postojanje drţave u kojoj se nalaze te manjine kojima je

omogućeno da uče na svom maternjem jeziku. Naprotiv, sa čuvanjem kulturnog identiteta

manjina, jedna prava demokratska i građanska drţava smatra da je to i njeno bogatstvo

kulturne različitosti.

Svjesnost o potrebi i učenju maternjeg jezika nacionalnih manjina, je razvijena ili nerazvijena

uticajem mnogih društveno političkih događaja u historiji jednog naroda. Tako moţemo naići

na mišljenja da je učenje maternjeg jezika neophodno za očuvanje identiteta jednog naroda do

mišljenja da moţe naštetiti integraciji u društvu pogotovo od neprihvaćenosti od većinskog

naroda i s tim neuspjehu u ekonomskom pogledu, opstajanju i izolaciji.

Učenje maternjeg jezika u ranoj uzrasti je lakši proces i ne mora značiti da će naškoditi na

učenje većinskog jezika. Kada osnovna znanja budu uspješno usvojena na maternjem jeziku

veća je sigurnost da će se obrazovanje i dalje nastaviti uspješno i na drugim jezicima. Tako se

stvara i baza za dalji interes i za učenje nacionalnog jezika radi bolje integracije da mnogi

pripadnici u učenju postignu bolje rezultate u savladavanju istog i od samih prpadnika te

nacije. U osporavanju učenja maternjeg jezika stav je roditelja da će njihova djeca dobiti

manje kvalitetnu nastavu ne osvrčući se na njihova prava i zakone koji ih štite u tome. Dobro

organizovana nastava za uzrast kada djeca najlakše i najuspešnije savladaju jezike, moţe

uspjeti do dobrog fluentnog govora i oba ezika. Na ţalost u velikom procentu su razmišljanja

da se u tome ne moţe uspjeti pa čak i da će učenje maternjeg jezika naškoditi u daljem

opstajanju pripadnika nacionalnih manjina i marginilizirati ih u sistemu.

Zato se obrazovni sistemi koji se ustavnim i zakonskim dokumentima, normama i propisima,

obaveţu da dozvole obrazovanje na maternji jezik nacionalnim manjinama, trebaju i dobro

organizovati jer je realizacija ovog procesa mnogo veći izazov jedne demokratske građanske

drţave koje brinući se da obezbede ravnopravni status svih svojih građana mnogo često su na

udar kritika da se ne mogu ili ne ţele nositi s rešavanjem tih pitanjima.

Maternji jezik Bošnjaka R. Makedonije

Maternji jezik kojim se sluţe većina Bošnjaka R. Makedonije je bosanski jezik sandţačkog

dijalekta i u manjem broju govore istočnohercegovačkim dijalektom. Bosanski jezik spada u

juţnoslavenske jezike kao dio šireg srednjojuţnoslavenskog dijasistema. Juţnoslavenski jezici

kao slavenski jezici pripadaju indoevropskoj jezičkoj grupi.

Srednjojuţnoslavenski dijasistem sadrţava je pet širih dijalekatskih cjelina: kajkavska,

čakavska, zapadnoštokavska, istočnoštokavska i torlačka. Od tih narječja nastala je

zapadnosrednjojuţno- slavenska grupa i to su hrvatski i bosanski jezik i

istočnosrednjojuţnoslavenska grupa a to su srpski i crnogorski jezik. Ovaj dijasistem od

sredine XIX vijeka sve do kraja XX vijeka razvijao se u sklopu zajedničkog naziva

srpskohrvatski/hrvatskosrpski jezik. Danas se nazivaju srpski, hrvatski, bosanski i crnogorski

jezik.1

Bosanski jezik ima pet dijalekata: istočnobosanski, zapadnobosanski, istočnohercegovački,

zapadnohercegovački i sandţački dijalekat. Većina Bošnjaka R. Makedonije govore

sandţačkim dijalektom. Geografski ova teritorija u današnjim granicama Balkana većim

delom pripada Srbiji, pa Crnoj Gori, Kosovu i Bosni. To je teritorija između Bijelog Polja,

Novog Pazara, Tutina i dolina rijeke Lim.

Sandţački dijalekat dijeli se na : sjeveroistočni (novopazarski), gornjopolimski(plavsko-

gusinjski), srednjopolimski (bijelopoljsko-roţajski) i donjopolimski (prijepoljsko-pljevaljski)

poddijalekat. Ovom dijalektu pripada i mrkovički poddijalekat koji nije u Sandţaku već na

Crnogorskom primorju (okolina Bara), ali govorno spada u sandţački dijalekat. (Jahić i dr.

2004: 38)

1 Jahid, Dževad. Halilovid, Senahid. Palid, Ismai.l 2004. Gramatika bosanskog jezika za srednje škole. Zenica.

Bosanski jezik kojim su se sluţili Bošnjaci u R. Makedoniju, bio je pod uticaj makedonskog

govora u javnom ţivotu, dok su se maternjim govorom sluţili u porodičnim krugovima. U

drţavnom sistemu bivše Jugoslavije kojoj je pripadala i R. Makedonija, Bošnjaci nisu imali

mogućnost da uče na svoj maternji govor već je srpskohrvatski jezik bio nastavni jezik u

osnovnim školama. Prema tadašnjim društvenopolitičkim uslovima to se prihvatalo kao

normalna ili nametnuta determinanta. Sa raspadom Jugoslavije u Makedoniju su ostali

značajan broj Bošnjaka, čiji se broj nikako ne moţe evidentirati zbog specifičnih etnonima

kojima su se sluţili sami Bošnjaci za nacionalnu deklaraciju. To je moţda jedini primjer u

etnogenezi jednog naroda u svijetu da mu se nameću etnonimi kojima ne pripada i jedini

narod na svijetu kojem se zakonom ukida maternji jezik2 .

Historijski događaji su burnim i teškim promjenama doveli do današnjeg statusa bosanskoj

jezika kao standardni literaturni jezik Bošnjaka ali posledice su i do danas prisutne pogotovo

primjetljive u govoru Bošnjaka u dijaspori kao što su u govoru Bošnjaka u Makedoniji.

Etnogeneza Bošnjaka R. Makedonije

Etnogeneza Bošnjaka Makedonije je neodvojivi deo historije svih Bošnjaka. Ono što su

vremenska dimenzija i konsekvence uradile u njhovom nacionalnom sazrevanju i

osvješćivanju ne znači da su oni manje ili više Bošnjaci. Jednostavno jedan duţi turbulentni

historijski period ovog naroda, danas je definiran kao Ustavotvorna priznata etnička zajednica

R. Makedonije koja ima kao i ostale etničke zajednice svoja prava i duţnosti za i prema drţavi

kojo pripadaju i čiji su građani.

Historijski naseljavanje Bošnjaka u R. Makedoniju povezano je periodom raspada Osmanske

imperije. Prvi migracioni procesi Bošnjaka započeli su poslije 1878 g. sa aneksijom BiH od

strane Austrougarske monarhije i napuštanjem domovine pod pritiskom tadašnjih nepovoljnih

promjena u društveno političkom sistemu. Tokom XX vijeka ovi migraciski procjesi su

produţili u jednom duţem periodu kada je Makedonija pretstavljala utočište za mnoge

Bošnjačke muhadţere na tranzitnom putu ka Turskoj kao zadnja obećana zemlja. Na tom putu

mnogima je Makedonija postala nova domovina od kojih vode porijeklo današnji Bošnjaci. Za

Bošnjake Makedonije specifično je formiranje takozvane muhadţerske mahale po Makedoniji

po kojima su sačuvani i određeni toponimi kao naselje Madţari, Madţar maalo itd. (Škrijelj,

2006 g.)

Po zadnjem popisu R. Makedonije 17. 081 stanovnika su Bošnjaci ili 0,84% od ukupnog

broja. Od tog procenta 40,2% ţive u gradske sredine a 59, 8% u ruralna mjesta što znači da su

više ruralno stanovništvo (Ramčilović, 2009 g.). Teritorijalna razmeštenost ukazuje na

koncentraciju bošnjačkog stanovništva po centralnom dijelu po dolini rijeke Vardar,

skopskom, veleškom i prilepskom reonu. Na to su uticali potrebe ekonomske prirode i

adaptiranje muhadţera u borbi za opstanak.

2 Za vreme Auatro ungarske okupacije Bosne I Hercegovine 1907 g. tadašnja Zemaljska vlada ukinula je naziv bosanski jezik I zamijenila

nazivom srpskohrvatski jezik. Bošnjaci su svoje pravo na maternji jezik I zvaničnu upotrebu povratili 1991 g.

Obrazovali su se na makedonski jezik i na srpskohrvatski jezik u mjestima gde su bili

stacionirani u većem broju kao i ostali Bošnjaci u bivšim jugoslavenskim drţavama što je na

neki način pozitivno uticalo na očuvanje svog maternjeg bosanskog jezika zbog srodnosti

ovih jezika a ujedno i negativno u procesu nacionalne identifikacije i poistovećivanju sa

srodnim jezicima odnosno nerazlikovanju svog maternjeg jezika pa čak i nacionalnog

identiteta.

Poslije ratnih događaja nezavisne R. Makedonije 2001 g. sa ustavnim promjenama Bošnjaci

su među ostalim priznatim etničkim zajednicama dobili pravo da se obrazuju na maternji

bosanski jezik u škole koje su dotada obavljale nastavu na srpskom od prethodno

srpskohrvatskog nastavnog jezika. Taj momenat je ukazao koliko strašne mogu biti posljedice

vjekovno negiranja jednog naroda, njegova postojanja i jezika u situaciji kada je u dijaspori,

što dodatno pogoršava svjesnost o svom nacionalnom identitetu i samopriznavanju i

negovanju kulturnog identiteta. Pravo na učenje maternjeg jezika je sa strane mnogih

Bošnjaka na ţalost, nije prihvaćeno kao dobrobit već kao dodatno opterećenje svoje djece u

procesu obrazovanja i onemogućavanje dalje integracije u makedonskom društvu zbog

takozvanog sindroma manjina da zbog toga neće savladati fluentno govor većinskog jezika.

Tako se desio jedan moţda rijetki apsurd da jedna etnička zajednica negira odnosno ne

iskoristi vlastito pravo na učenje maternjeg jezika. U prilog tome doprinjela je nespremnost

institucija da obezbede osnovne uslove za rad škola u kojima je omogućeno učenje na

bosanskom nastavnom jeziku.

Bošnjaci R. Makedonije imaju pravo obrazovati svoju djecu u osnovnom obrazovanju u škole

gde su 100% učenika pripadnici bošnjačke etničke zajednice sa dva pristupa: učenje

bosanskog jezika kao izborni predmet Jezik i kultura Bošnjaka sa 2 sata sedmično i

Eksperimentalnim programom za nastavu na bosanskom jeziku u kojoj se bosanski uči kao

obavezni predmet sa 4 sata sedmično. Svakako ovo je uslovljeno interesom i potrebama

roditelja učenika. Pravo na Eksperimentalni program za nastavu na bosanskom jeziku moţe se

implementirati u tri osnovne škole u dvije skopske opštine u Saraju-Ljubin i Studeničanima-

Batinci dok se treća škola nalazi u veleškoj opštini u Orizarima. Sve su škole u ruralna

naselja. 130 učenika pohađa nastavu u OŠ Dituria u Ljubinu dok je 198 učenika u OŠ Rajko

Ţinzifov u Orizarima.3OŠ Alija Avdović u Batincima i pored prava na Eksperimentalni

program ipak se učenje bosanskog jezika realizuje samo kao izborni predmet.

Metodologija i rezultati istraživanja

U ovom radu predmet istraţivanja su analiza i uporedba radova 41og učenika osmog razreda

osnovnih škola „Dituria“u Ljubinu, u skopskoj opštini Saraj gde se uči bosanski jezik kao

maternji jezik Eksperimentalnim programom i u OŠ „Alija Avdović“ u Batincima, u

skopskoj opštini Studeničani u kojoj se bosanski uči samo kao izborni predmet Jezik i kultura

3 Uprava za razvoj i unapređenje obrazovanja na jezike pripadnika etničkih manjina R. Makedonije, Ministarstvo

obrazovanja i nauke R. Makedonije

Bošnjaka. Cilj istraţivanja je utvrđivanje razlika u govoru učenika osmog razreda koji uče

bosanski kao obavezni predmet i kao izborni predmet.

Učenici OŠ Dituria u Ljubinu govore bosanski jezik na srednjepolimski i donjepolimski

poddijalekat sandţačkog dijalekta, odnosno govorno narečje nasledili su od svojih roditelja

odnosno djeda i nana, bošnjačkhi muhadţera iz Sandţaka. Dok učenici OŠ Alija Avdović u

Batincima govore većina novopazarskim poddijalektom sandţačkog dijalekta. Prije uvođenja

bosanskog jezika, u Ljubinu nastava se odvijala na srpskohrvatskom odnosno u jednom

periodu na srpskom jeziku iako su učenici bili i prije pripadnici bošnjačke etničke zajednice.

Dok se u Batincima nastava odvijala na makedonskom nastavnom jeziku.

Istraţivanje je urađeno potrebom i interesom za konstatiranje stanja o očuvanju maternjeg

bosanskog jezika kod bošnjačke djece u R. Makedoniji preko osnovnog obrazovanja. Ovo

istraţivanje traţi dalja obemnija i detaljnija istraţivanja koja zasluţuje ova značajna tema.

Na osnov pismenih radova učenika moţe se konstatirati da odstupanja od standardnog

bosanskog jezika i grešaka koje su učenici uradili su zbog jezičke interferencije makedonskog

kao strani jezik i bosanskog kao maternji ali nasljeđen od govora roditelja i različite

akcentualizacije u zavisnosti od krajeva Sandţaka odakle vode porijeklo. Analiza se odnosila

na najčešće gramatičke, pravopisne i leksičke greške koje su učenici uradili u svojim

radovima.

Na osnov analize radova kod učenika koji uče bosanski kao obavezni predmet moţe se

konstatirati da njihiv govor ima različite uticaje kao govore mjesta iz kojih vode porijeklo

njihovi roditelji, miješanje različitih narečja sandţačkog dijalekta i uticaj makedonskog i

drugih jezika koji se govore u R. Makedoniju.

Gotovo sva djeca prave jednu istu grešku, ne razlikuju padeţ mjesta i pravca:

Živim na Ljubin. (akuzativ mjesto lokativ)

Evo me u sobu.

Uticaj nekadašnjeg obrazovanja na srpskohrvatskom jeziku roditelja učenika odrazio se u

govoru učenika preko primjene ekavice. (mleko, vreme, lepo)

Nepravilna uporeba glasa „j“ kada se nađe između dva samoglasnika. (bijo, mislijo, govorijo)

Ljijepa je ova devojka.

Kud si poša?

Dobro su rodile šlive.

Redukcija suglasničke grupe st i zd (mlados, rados,groz) i zamjena suglanika b i p (ljep,

grop).

Učenici koji uče bosanski kao izborni predmet pokazuju potpuno nepoznavanje primjene

padeţnih formi u govoru. Uticaj makedonskog jezika učinio je jednu svakodnevnu gramatičko

nepravilnu upotrebu predloga bez padeţa, upotreba čestice će za buduće vrijeme, izostavljanje

nj, h, j u govoru i pisanju, pogrešna upotreba slova Ċ i dž, ĉ i ć. Ovo je naglašeno kod učenika

u porodice gde se u porodičnim krugovima govori makedonski jezik u smislu što fluentnijeg

izgovora makedonskog u škole i radi lakše socijalizacije u društvu.

Napisao sam pismeni rad sa olovkom.

Zalila je cveće sa vodom.

Će idem u školu.

Će uzmem moliv.

Će kupim tétratku.

Ovo kažujem na bosánski.

Proĉitao sam knigu za decu.

Pojela je krišku lepa.(hleba)

Ĉustvujem (osjećam) da ću dobit jedinícu.

Omilena užina mi je dževrek.

Lejla Mašoviĉ je uĉeniĉka u osmi razred.

Ovi primjeri pokazuju da su mnogi faktori i uticaji učinili i negativno se odrazili na

kvalitetno poznavanje maternjeg jezika. U procesu oporavka znanja maternjeg jezika

nacionalnih manjina kao što je u ovom slučaju bošnjačka etnička zajednica u R. Makedoniji,

treba se obezbediti kvalitetan obrazovni proces na maternjem jeziku u osnovnom obrazovanju

u škole gde je to moguće kako bi standardni bosanski jezik prvo oţiveo pa onda sačuvao se u

govoru Bošnjaka R. Makedonije.

Zaključak

Motivacija za ovaj rad je dati vlastiti doprinos u izučavanje stanja bošnjačke etničke manjine

u R. Makedoniji. Jedan od načina u procesu zaštite i očuvanjа kulturnog identiteta sa učenjem

i poznavanjem svojeg standardnog maternjeg jezika. Kako Bošnjaci u Makedoniji nisu imali

u prethodnom historijskom periodu uslove za obrazovanje na maternjem jeziku, sada se

stvaraju mogućnosti koje u mnogo zavise od interesa samih Bošnjaka. Ovim radom trebalo je

ukazati da i pored teških posledica koje su u govoru bošnjačke etničke zajednice u Makedoniji

ostavili razdvojenost od matične drţave i nedostupnost obrazovanja na maternjem jeziku, ipak

se u današnjem obrazovnom sistemu R. Makedonije nudi mogućnost za unapređenje ovog

stanja. Jednostavno i sami Bošnjaci trebaju shvatiti značaj da je učenje maternjeg jezika

benefit koji im je omogućen u jednoj demokratskoj građanskoj drţavi i da bilingvizam ne

ugroţava govor i učenje makedonskog jezika. Naprotiv, kvalitetna osnova poznavanja

maternjeg jezika omogućava dalju lakšu edukaciju i na ostale jezike bez opasnosti za fluentni

govor i poznavanje zvaničnog jezika drţave u kojoj ţive niti ugroţava njihovu socijalizaciju.

Kvalitetno poznavanje i učenje maternjeg jezika u inicijalnom obrazovanju, utiče na

formiranje sigurnije i samouverenije ličnosti, svjesna svog nacionalnog i kulturnog identiteta

koja time ne ugroţava ni sebe ni ostale već obogaćuje kulturnu raznolikost drţave u kojoj se

nalaze.

Literatura

Jahić, Dţevad. Halilović, Senahid. Palić, Ismail. 2004. Gramatika bosanskog jezika, za

srednje škole. Dom štampe, Zenica.

Kočan, Ismet. 2011. Seobe kao sudbina, Istorijska čitanka za potomke bošnjačkih muhadţira

u Makedoniji. Kulturni centar Bošnjaka u Republici Makedoniji, Skoplje.

Наставни програми за VIII одделение во деветгодишно основно образование. (2007).

Скопје. Биро за развој.

Устав на Република Македонија,

http://www.pravo.org.mk/documentDetail.php?id=538

European Charter for Regional or Minority Languages,

http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/148.htm

Еuropean Convention on Human Rights and Fundamental Freedoms,

http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/D5CC24A7-DC13-4318-B457-

5C9014916D7A/0/CONVENTION_ENG_WEB.pdf

Framework Convention for the Protection of National Minorities,

http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/minorities/1_AtGlance/PDF_H%281995%29010_FCN

M_ExplanReport_en.pdf

Skutnab-Kangas, Tove. 1991. Bilingvizam da ili ne. Zavod za udţbenike i nastavna sredstva,

Beograd.

Шкријељ, Реџеп. 2006. Мухаџирската криза и населување на Бошњаците во Македонија

(1875-1901). BIGOSS, Скопје.