WODY POWIERZCHNIOWE W POLSCE

Materiay pochodz z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.plWszelkie treci i zasoby edukacyjne publikowane na amach Portalu www.szkolnictwo.pl mog by wykorzystywane przez jego Uytkownikw wycznie w zakresie wasnego uytku osobistego oraz do uytku w szkoach podczas zaj dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treci do celw komercyjnych jest niedozwolone. Plik mona dowolnie modernizowa na potrzeby wasne oraz do wykorzystania w szkoach podczas zaj dydaktycznych.

Justyna DropWODY POWIERZCHNIOWE W POLSCEWody powierzchnioweObecno wd powierzchniowych na danym obszarze uzaleniona jest od:Warunkw klimatycznychRzeby terenuWielkoci opadw atmosferycznychTemperatury powietrzaDo wd powierzchniowych Polski zaliczamy:Morze Batyckie ( cz wd wewntrznych)RzekiJezioraStawyBagna i mokradaSztuczne zbiorniki i kanayRzekiTeren Polski, biorc pod uwag uwarunkowania hydrograficzne, ley w zlewisku trzech mrz:Morza Batyckiego 99,8%, w tym: dorzecze Wisy 55,7%;dorzecze Odry 33,9%;rzeki pobrzea batyckiego 9,3%;dorzecze Niemna 0,8%;Morza Czarnego 0,2%:dorzecze Dunaju (Orawa)dorzecze Dniestru;Morza Pnocnego: dorzecze aby (Izera, Orlica)Zlewisko to - obszar ldowy, z ktrego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne spywaj do jednego morza, oceanu bd te innego zbiornika wodnego.

Obszary rdliskoweWikszo polskich rzek ma swoje rda w trzech regionach kraju, nazywanych obszarami rdliskowymi. S to:Karpaty i Sudety gdzie pocztek bior Wisa i Odra oraz wikszo ich grskich dopyww; Wyyny gdzie znajduj si rda duych dopyww Wisy i Odry, np. Warta, Pilica, Nida, Wieprz Pojezierze Pomorskie i Pojezierze Mazurskie skd wypywaj rzeki wpadajce bezporednio do morza lub bdce dopywami dolnych odcinkw Wisy i Odry. S to m.in. eba, Paska, Supia

Ze stokw Baraniej Gry wypywaj rda Biaej i Czarnej Wiseki - potokw dajcych pocztek najwikszej polskiej rzece - Wile.Dzia wodny obszar wododzielny, granica oddzielajca ssiadujce ze sob dorzecza Dziaem gwnym nazywa si granic pomidzy zlewiskami dwch mrz, dziaem I rzdu - granic pomidzy dorzeczami rzek gwnych, natomiast dorzecza dopyww rzek gwnych rozdziela dzia II rzdu itd.Gwne dziay wodne oddzielaj dorzecza Wisy i Odry oraz rzek, ktre pyn bezporednio do Morza Batyckiego. Stosunkowo atwo wyznaczy jest dzia wd na obszarach pofadowanych, w grach i na wyynach, gdzie prowadzi si go wzdu linii grzbietu wypukoci terenu, przez jego szczyt oraz przez przecze pomidzy nim a ssiednimi szczytami ( W Sudetach i Karpatach oddziela dorzecza Odry i Wisy od dorzeczy aby, Dunaju i Dniestru.) Natomiast na terenach nizinnych jego dokadne wyznaczenie jest o wiele trudniejsze.Dorzecze - zlewnia danej rzeki, czyli cay obszar, z ktrego wody powierzchniowe spywaj do okrelonej rzeki lub jej dopyww. Granic dorzecza jest dzia wodny. Terytorium Polski naley do dorzeczy:WisyOdryRzek pobrzea BatykuNiemnaabyDniestruDunajuSpecyficzn cecha dorzeczy Odry i Wisy jest ich asymetria. Prawe dorzecza obu rzek s znacznie wiksze od lewych. Stosunek dorzecza lewego do prawego dla Wisy wynosi 27:73 a dla Odry 30: 70. Prawe dopywy rzek s zatem dusze ni lewe. Gwn przyczyn jest nachylenie terenu z poudnia na pnoc i ze wschodu na zachd.

Dorzecza i zlewiska rzek Polski

Dorzecze DunajuDorzecze Dniestru

dorzecze abyDorzecze WisyDorzeczeOdryDorzecze rzek pobrzea BatykuDorzecze NiemnaZlewisko M. CzarnegoZlewisko M. Pnocnego

Zlewisko M. Batyckiego

Dziay wodneUstrj rzek Ustrj (reim) rzeczny - sposb w jaki ksztatuje si przepyw rzeki w cigu roku. Przede wszystkim zaley on od rde zasilania (deszcz, nieg, lodowiec grski) oraz od waha stanu wd w cigu roku.Rzeki polskie maja ustrj nieno deszczowy. Oznacza to, e s zasilane gwnie przez opady deszczu i topniejce niegi. Najwysze stany wd wystpuj na wiosn i w lecieMaksimum wiosenne zwizane z topnieniem niegu zaznacza si zwaszcza w karpackich i sudeckich dopywach Wisy i Odry. Letnie wezbrania rzek spowodowane ulewnymi deszczami w lipcu i sierpniu, ktre zwikszaj poziom wody w korycie. Powoduj one szybki przybr wody, gwnie w rzekach grskich, i lokalne powodzie. Jeeli opady trwaj kilka dni i s intensywne mog spowodowa powodzie o znacznym zasigu, stwarzajc due niebezpieczestwo.W zimie lokalne powodzie zdarzaj si w strefie wybrzea Morza Batyckiego. Powoduj je silne wiatry pnocne spitrzajce wod morsk u ujcia rzek i uniemoliwiajce jej swobodny odpyw. Zjawisko to nazywamy cofk.Najnisze stany wd w rzekach Polski wystpuj pod koniec lata i na pocztku jesieni oraz w zimie, gdy cz wody jest retencjonowana w postaci niegu i lodu. We wschodniej czci kraju trwa najduej do 80 dni, w czci zachodniej i pnocno zachodniej najkrcej -10-20 dni.Sie hydrograficzna Polski

Najdusze rzeki w Polsce: Wisa (dugo 1049 km, powierzchnia dorzecza 194 425 km2, a redni przepyw wody to 1020 m3/s) Odra (dugo 854 km (742 km w Polsce) dorzecze 118 861 km2, redni przepyw wody 560 m3/s) Warta (dugo 808 km, dorzecze 54 529 km2, redni przepyw wody 215,0 m3/s) Bug (dugo 772 km (w tym w Polsce 587 km) dorzecze 39420 km2, redni przepyw wody 155 m3/s) Narew (dugo 484 km ( 448 km w Polsce) dorzecze 75175 km2, redni przepyw wody to 318 m3/s) San (dugo 443 km, dorzecze 16861 km2, redni przepyw wody to 125 m3/s) Note (dugo 388 km, dorzecze 17330 km2, redni przepyw wody to 76,6 m3/s)pozostae due rzeki Polski to: Pilica, Biebrza, Bzura, Nysa Kodzka, Prosna. Jeziora naturalne o najwikszej powierzchni w Polsce to:niardwy (typ morenowy, zajmuje powierzchnie 113,8 km2, ma gboko 23,4 metry)Mamry (powierzchnia 104,4 km2, gboko 43,8metrw)ebsko (powierzchnia 71,4 km2, jezioro przybrzene, gboko 6,3 metry)Dbie (powierzchnia 56,0 km2, deltowe, gboko 4,2 metry)Jeziora najgbsze w Polsce to:Hacza (gboko 108,5 metry, rynnowe)Drawsko (wojewdztwo zachodniopomorskie, gboko 79,9 metry, rynnowe)Wielki Staw (gboko 79,3 metry, cyrkowe)Czarny Staw (gboko 76,4 metry, cyrkowe)Wigry (wojewdztwo podlaskie, gboko 73 metry, rynnowe)JezioraW Polsce znajduje si kilkadziesit tysicy jezior, z ktrych 9300 ma powierzchni powyej 1 ha.. Wikszo jezior wystpuje na obszarze ostatniego zlodowacenia.Z geologicznego punktu widzenia jeziora s formami krtkotrwaymi i najczciej wiadcz o modoci krajobrazu, w ktrym wystpuj. Wikszo polskich jezior liczy kilka tysicy lat, tylko nieliczne s nico starsze, np. tatrzaskie jeziora cyrkowe powstae 10-12 ty lat temu.W Polsce jeziora zajmuj obszar zaledwie 3200 km2 co stanowi ok. 1% powierzchni kraju. Wystpowanie jezior w Polsce jest jest nierwnomierne. Najwicej jest jezior na pnocy kraju, gwnie na pojezierzach. Na poudniu, od zasigu zlodowacenia Wisy jeziora s nieliczne i zrnicowane pod wzgldem pochodzenia.

Genetyczne typy jezior w PolscePochodzenie i typ jeziorPrzykady jeziorGeneza misy jeziornejCharakterystyczne cechy jezioraPOLODOWCOWERynnoweHacza, Ostrzyckie, Wigry, Raduskie, Gopo, Jeziorak, Charzykowe, Drawsko, BedanyErozyjna dziaalno wd pyncych pod ldolodem lub na jego przedpolu wyduony ksztat misy jeziornej przewanie strome brzegi stosunkowo wskie i gbokieMorenoweniadrwy, Mamry, Niegocin, Bytyskie, Strgiel, WielimieWypenienie wod obnienia midzy pagrkami morenowymi lub zaklsoci w morenie dolnej urozmaicona linia brzegowa przewanie due i niezbyt gbokie WytopiskoweNiewielkie jeziora w Borach Tucholskich oraz na Pojezierzu SuwalskimWypenienie przez wod zagbienia po wytopieniu si bry martwego lodu, zagrzebanych pod osadami polodowcowymi ksztat okrgy lub owalny niewielka gbokoKarowe(cyrkowe)W Tatrach: Czarny Staw Gsienicowy, Wielki Staw, Czarny Staw oraz w Karkonoszach: Wielki Staw, May StawErozyjna dziaalno lodowca grskiego ksztat owalny strome brzegi znaczna gboko (nawet kilkadziesit metrw) otoczone stromymi cianami skalnymi od doliny polodowcowej przewanie oddzielone wygadzonym przez lodowiec ryglem skalnymPochodzenie i typ jeziorPrzykady jeziorGeneza misy jeziornejCharakterystyczne cechy jezioraPrzybrzene Wicko, Sarbsko, Bukowo, ebsko, JamnoOdcicie mierzej zatoki morskiej paskie, przewanie zabagnione brzegi od morza oddzielone mierzejDeltoweDbie, DruznoOdcicie osadami rzecznymi czci zalewu paskie i zabagnione brzegi pytkie znacznie zaronita misa jeziornaZakoloweCzarniakowskie, BuyskoOdcicie zakola rzeki ksztat wyduony, przypominajcy zakole rzeki zabagnione brzegi wskie i pytkie WydmoweGwnie w puszczach Kampinowskiej i Noteckiej oraz na Roztoczu m.in. Orzeek, MoczydoWypenienie wod rdwydmowego zagbienia (zazwyczaj misy deflacyjnej), w ktrym nieprzepuszczalne podoe znajduje si niezbyt gboko i jest przykryte warstw piaskuKsztat owalny lub wyduony zabagnione i zatorfione brzegi pytkie zasilane gwnie opadami, okresowo wysychajceKrasoweNa Rwninie czycko Wodawskiej, m.in. Krasne, Biae oraz w okolicach Buska-ZdrojuRozpuszczanie ska, gwnie wapienia i gipsw, i zapadanie si podoa ksztat owalny lub okrgy stosunkowo gbokiepoligenetyczneGardnoDziaalno ldolodu w plejstocenie, a nastpnie przeobraenie wskutek oddziaywania prdw morskich i wiatru w holocenie ksztat zrnicowany, przewanie wyduony stosunkowo pytkie Otoczone wydmamiNajwikszym jeziorem w Polsce jest jezioro niardwy powierzchnia 113,8 km2

Najgbszym jeziorem w Polsce jest Hacza max gboko 108,5 m

niardwy - WarnotyHaczaBagna i mokradaBagna i mokrada to obszary stale podmoke znajdujce si w miejscach utrudnionego odpywu wd opadowych lub wysokiego poziomu wd gruntowych. Poronite przez rolinno przystosowan do specyficznych warunkw zwizanych z duym nawilgoceniem.Obszary te zajmuj 8% powierzchni kraju. W wikszoci przypadkw bagna s jednoczenie torfowiskami. Najwiksze zespoy torfowisk wystpuj w dolinach Narwi i Biebrzy oraz na Polesiu Zachodnim. Silnie zabagnione s dna pradolin, szerokie doliny rzeczne, delty Wisy i Odry. Ze wzgldu na sposb zasilania w wod torfowiska dzielimy na: wysokie zasilane wycznie wodami opadowymi, wystpujce na dziaach wodnych, paskich wierzchowinach i obszarach zbudowanych ze ska nieprzepuszczalnych; niskie zasilane wodami gruntowymi, spotykane w szerokich dolinach rzek oraz w miejscach zanikych jezior.

Bagna BiebrzaskieSztuczne zbiornikiZbiornik antropogeniczny ( zalew) - zbiornik utworzony w wyniku dziaalnoci czowieka. Powstaj na rzekach, przede wszystkich grskich wskutek wybudowania zapory.Do najczciej spotykanych nale funkcje: przyrodnicze, krajobrazowe, przeciwpowodziowe, hodowlane, zaopatrzenia w wod (do celw komunalnych, rolniczych, przemysowych), energetyczne, turystyczno-rekreacyjne, przeciwpoarowe, militarne, obronne. W Polsce istnieje ok. 100 sztucznych zbiornikw wodnych o pojemnoci powyej 1 hm

Zbiornik CzorsztyskiNajwiksze sztuczne zbiorniki wodne w PolsceNazwa zbiornikaRzeka, na ktrej powstaFunkcjePowierzchnia [w km2 ]Pojemno maksymalna[w mln m3]Rok ukoczeniaWocawskiWisaEnergetyczna,transportow, rekreacyjna70,4408,01970JeziorskoWartaRetencyjna, rekreacyjna42,3202,81990SiemianowskiNarewZaopatrzenie w wod ludnoci, rekreacyjna32,579,51991GoczakowskiWisa

Retencyjna, zaopatrzenie w wod ludnoci32,0165,61956ZegrzyskiNarewEnergetyczna, transportowa, rekreacyjna30,394,31963SoliskiSanEnergetyczna, transportowa, rekreacyjna21,2472,01968TurawskiMaa PanewTransportowa, retencyjna20,8107,61938NyskiNysa Kodzkatransportowa, rekreacyjna, energetyczna, retencyjna20,4123,41971OtmuchowskiNysa Kodzka

Transportowa, retencyjna19,8130,51933SulejowskiPilicaretencyjna, rekreacyjna, zaopatrzenie ludnoci w wod19,888,11974Kanay wodneKana wodny sztuczny ciek wodny, fragment drogi wodnej, ktrego celem jest poczenie istniejcych naturalnych drg wodnych.Kana wodny czcy rzeki i jeziora to kana eglugi rdldowej. Gsta sie rzeczna i przecinajce je kanay tworz rdldowe szlaki wodne. Najkorzystniejsze jest budowanie kanaw w miejscach, gdzie dzia wd jest stosunkowo niski, a eglowne odcinki wd zbliaj si do siebie na ma odlego. Do pokonywania rnic poziomw wody wynikajcych z uksztatowania terenu su luzy lub pochylnie.Wrd funkcji kanaw mona wymieni m.in. Melioracyjne, przemysowe, energetyczne, rekreacyjne i turystyczne.

Kana GliwickiRodzaj i znaczenie gospodarcze kanawKanaPoczenieRodzaj kanauZnaczenie gospodarczeAugustowskiCzarna Hacza - BiebrzaeglownyTurystyczny szlak wodny, spaw drewnaBydgoskiBrda-Noteeglowny

Transport surowcw mineralnych, regulowanie stanw wody w rzekachElblskiJez. Drwckie Jez. DrunoeglownyTurystyczny szlak wodnyGliwickiKodnica-Odraeglowny

Transport wgla i surowcw mineralnychczaskiWisa-Wisaeglowny

Usprawnia eglugNoteckiNote-Kana Bydgoskieglowny

Regulacja stanw wody w k. Bydgoskim, turystyczny szlak wodny, transportObry i MosiskiWarta- Obra -OdramelioracyjnyRegulacja stanw wody w dolinie rodkowej Odry, turystyczny szlak wodnylesiskiJez. Gopo - WartaeglownyTransport, turystyczny szlak wodnyWieprz-KrznaWieprz - KrznamelioracyjnyRegulacja stosunkw wodnych na Polesiu LubelskimeraskiNarew -WisaeglownyTransport, turystyczny szlak wodny