Maswali 20 muhimu kuhusu bajeti ya kaunti yako

Kifaa cha kumwongoza mwananchi katika kusoma na kuelewa bajeti za kaunti

UTANGULIZI

Shughuli ya bajeti ya mwaka 2014/2015 ilikumbwa na changamoto nyingi lakini kaunti zilifanikiwa kutoa mwongozo wa mipango ya fedha kwa mara ya kwanza na kaunti nyingi ziliandaa bajeti zao kwa kuzingatia mwongozo huu. Zaidi ya yote, kama inavyohitajika na sheria ya mwaka 2012 kuhusu matumizi ya fedha za umma, kaunti nyingi mwaka huu zilitengeneza bajeti kwa kuzingatia Program Based Budgeting (ratiba ya utekelezaji).

Huku kaunti zikikamilisha shughuli za kutengeneza bajeti zao, ni wakati mzuri wa kuanza kuzichunguza bajeti hizo. Ili kuwasaidia wananchi na mashirika katika kiwango cha kaunti kuelewa bajeti zao, tumeboresha mwongozo wetu wa “Maswali 16 Muhimu Kuhusu Bajeti” ili kuufanya uwe na maswali 20. Hili lilichochewa pakubwa hasa na haja ya kutaka kutoa mwongozo zaidi kwa wale wanaosoma bajeti inayozingatia ratiba ya utekelezaji, ambayo ni tofauti sana na bajeti ya orodha ya matumizi ya kawaida kama vile mafuta ya gari, karatasi, kalamu na kadhalika. Japo kaunti zitakuwa zimefanya mabadiliko ili kutengeneza bajeti kwa kuzingatia mtindo wa kimpangilio, mwongo zo wa maswali 16 muhimu ungalipo (pamoja na mifano mingi ya namna mwongozo huu ulivyotumika).

Huku tukiwahimiza wananchi na wabunge wa kaunti kutumia mwongozo huu wa maswali 20 muhimu kutathmini bajeti zao, tunawahimiza pia kuendelea kufuatilia utekelezaji wa bajeti, kwani, mapendekezo ya bajeti na bajeti zilizoidhinishwa ni mwanzo tu wa shughuli nzima ya bajeti.

MASWALI MUHIMU1. Je, kuna sababu ambazo zimetolewa kuhusu uamuzi

ambao viongozi wangu walifanya kuhusu bajeti?2. Je, bajeti hiyo ina majedwali ya kuonyesha muhtasari

unaowezesha ulinganisho wa fedha zinazotarajiwa kutumika katika wizara/ idara mbalimbali?

3. Je, ni mambo gani yaliyopatiwa umuhimu katika bajeti yangu?

4. Je, bajeti hiyo imegawanywa katika ratiba (program), ratiba ndogo (subprogram) na migawanyiko mengine ya matumizi ya serikali chini ya kiwango cha ratiba ya utekelezaji?

5. Je, kuna ishara na malengo ya kila sehemu ya ratiba (program) na ratiba ndogo (subprogram) katika bajeti hiyo?

6. Je, bajeti hiyo ina habari ya kutosha kuhusu gharama ya wafanyakazi, ikiwa ni pamoja na mishahara na marupurupu ya wafanyakazi wa wizara, na la muhimu zaidi, kwa kuzingatia kiwango cha kazi, nafasi zao kimakundi au za kibinafsi?

7. Je, bajeti ina masuala muhimu yanayokwenda sambamba na mpango wa maendeleo (County Integrated Development Plan/Annual Development Plan) ya kaunti yangu?

8. Je, kumetengwa pesa za kutosha katika bajeti ili kushughulikia mambo ya kimsingi kama vile afya?

9. Je, bajeti imeonyesha ni wapi (yaani, ni katika wadi au eneo bunge gani) ambapo miradi ya maendeleo itafanywa.

10. Je, bajeti ina mgao wa kusaidia kufundisha umma au kuwezesha umma kuhusishwa katika kufanya uamuzi wa kaunti?

11. Je, kuna nakisi (au upungufu) katika bajeti yangu na nakisi hiyo ya bajeti inatarajiwa kulipwaje?

12. Je, ni pesa ngapi ambazo kaunti yangu inasema itakusanya kutokana na ushuru na ada au malipo mbalimbali na hilo litawezekana?

13. Je, kaunti yangu ilionyesha makadirio ya matumizi ya fedha huku bajeti ikionyesha kiwango cha pesa ambacho kaunti inatarajia kupata na kiwango gani kinatarajiwa kutumika kwa mwezi mmoja?

14. Kaunti yangu inatarajia kupata pesa ngapi kutoka katika hazina ya taifa?

15. Je, kaunti yangu hutumia fedha kugharimia mambo ambayo kaunti inafaa kugharimia au mambo ambayo yanafaa kushughulikwa na serikali ya kitaifa, na je, kuna mambo yanayofaa kushughulikiwa na kaunti ilhali hayajashughulikiwa katika bajeti kaunti?

16. Je, bajeti yangu ina pesa za kushughulikia mambo ya dharura wakati wowote kunapozuka mkasa?

17. Je, bajeti imeonyesha wazi tofauti baina ya matumizi ya kawaida na matumizi ya pesa za maendeleo.

18. Je, bajeti inaonyesha pesa taslimu zilizotumika katika ununuzi wa kila kitu kimojamoja (kama vile magari, jenereta na mali nyingine) na je, gharama ya kila kimojawapo cha vitu hivi ni sawa katika kila idara?

19. Je, maelezo ya bajeti yako wazi na yanaweza kueleweka ipasavyo, na je hili linatiliwa maanani katika kila idara?

20. Je bajeti yako ina makadirio ya bajeti ya miaka mitatu ya baadaye au ni makadirio ya mwaka huu pekee yake?

Toleo la 2014/15

2

MASWALI MUHIMU KWA KINA NA NAMNA YA KUYAJIBU

1. Je, kuna sababu ambazo zimetolewa kuhusu uamuzi ambao viongozi wangu walifanya katika bajeti?

Swali hili linataka kujua ikiwa bajeti ina maelezo mwafaka ya kwa nini kaunti ilifanya uamuzi fulani. Kila bajeti sharti iamue namna itakavyotumia pesa kidogo sana. Hakuna njia bora kabisa ya kugawa fedha lakini ni vyema kufafanua mambo ya kimsingi na sababu za kufanya uamuzi.

Si vyema kutoa tu majedwali yenye habari bila kutoa ufafanuzi ufaao. Licha ya kuwa hotuba kuhusu bajeti au taarifa ya bajeti inaweza kutoa habari kuhusu masuala muhimu ya kaunti, hilo lisiwe kibadala cha maelezo ya kina yanayotolewa kufafanua majedwali na chazimeti muhimu.

Isitoshe, sheria ya mwaka 2012 kuhusu matumizi ya fedha za umma (PFM Act 2012) inazitaka serikali za kaunti kutumia mtindo wa ratiba ya utekelezaji wa bajeti kwa mwaka 2014/15. Shughuli za kuandaa bajeti kwa mtindo wa kuzingatia ratiba ya utekelezaji unahitaji kila wizara au idara kuwa na wajibu ulio wazi na kwamba iwe imejipanga kwa kuzingatia mipangilio fulani yenye malengo na ishara wazi. Si rahisi kuandaa bajeti inayozingatia mipango bila kuwa na maelezo ya kina yanayofafanua malengo ya sera ya wizara na viwango mbalimbali kimpangilio. Swali muhimu ni ikiwa kuna uhusiano wa karibu baina ya maelezo na majedwali.

2. Je, bajeti hiyo ina majedwali ya kuonyesha muhtasari unaowezesha ulinganisho wa fedha zinazotarajiwa kutumika katika wizara/idara mbalimbali?

Kwa sababu bajeti inayoundwa kimpangilio hutumia word badala ya spreadsheet ili kuweza kufanikisha utoaji wa maelezo, serikali za kaunti wakati mwingine huwa hazijumuishi jedwali la kuonyesha mukhtasari wa habari za kimsingi. Ingekuwa vyema ikiwa jedwali la habari kimuktasari kuhusu bajeti yote ya wizara zote kwa mwaka huo na ile ya makadirio ya miaka miwili ya baadaye ingejumuishwa. Zaidi ya yote, majedwali mengine yanaweza kuonyesha moja kwa moja jumla ya matumizi ya kawaida na ya maendeleo na tudhihirishe namna wizara zinavyogawanywa katika viwango kimpangilio. Hili ni muhimu hususan kwa sababu mswada wa matumizi (Appropriation Bill) ambao utaidhinishwa na bunge lazima uwe katika muundo wa kimpangilio. Hivyo basi jedwali lenye muhtasari unaoonyesha matumizi ya kawaida na ile ya mradi wa kwanza inaweza kuwa kioo cha kile kinachofaa kuwa kwenye mswada wa matumizi ya fedha uliopitishwa na bunge la kaunti.

3. Je, ni mambo gani yaliyopatiwa umuhimu katika bajeti yangu? Tunapozungumzia kuhusu maeneo muhimu, tunamaanisha kwa ujumla sekta ambazo zimepokea

kiwango kikubwa cha fedha (pesa nyingi). Hii ndiyo njia mojawapo ya kuelewa aina ya uamuzi na huduma muhimu. Hata hivyo, sehemu zote si ghali. Kwa mfano mtu akizingatia mifano kutoka sekta mbalimbali za kimataifa, elimu huwa ghali mno kuliko afya, na afya ni ghali zaidi kuliko kilimo na kilimo kuliko maji. Ina maana basi kuwa kugharimia pakubwa afya kuliko maji hakumaanishi kuwa afya ni muhimu zaidi kuliko maji.

Mambo ya kimsingi pia yanahusu mabadiliko ya muda katika ugavi wa fedha katika bajeti. Ikiwa kaunti itapokea shilingi mia moja za ziada kati ya mwaka 2013/14 na mwaka 2014/15, je fedha hizo zinatumika vipi? Je, pesa hizo za ziada zinatumika kwa afya au maji? Je, zinatumika kwa masuala mengine? Hiki ni kigezo pia cha kutambua yapi masuala muhimu. Masuala muhimu yanaweza kubainishwa kwa kulinganisha bajeti ya idara sasa na ya mwaka jana au kwa kulinganisha bajeti ya kaunti mbili.

Jedwali la kuonyesha muhtasari mwanzoni mwa bajeti ya mtindo wa kimpagilio kama ilivyodokezwa katika swali la pili hapo juu, inarahisisha kujibiwa kwa swali hili.

Masuala muhimu yanaweza kubainishwa kwa kulinganisha bajeti ya idara sasa na ya mwaka jana au kwa kulinganisha bajeti ya kaunti mbili.

3

4. Je, bajeti hiyo imegawanywa katika ratiba (program), ratiba ndogo (subprogram) na migawanyiko mengine ya matumizi ya serikali chini ya kiwango cha ratiba ya utekelezaji?

Kama ilivyobainika hapo juu, sheria ya mwaka 2012 kuhusu matumizi ya fedha za umma inahitaji bajeti iandaliwe kwa kuzingatia ratiba ya ukelezaji katika kutengeneza bajeti ya mwaka 2014/15. Ili bajeti iweze kufikia kiwango cha bajeti ya mtindo wa kimpangilio, kila mpango sharti uwe na malengo wazi ili msomaji aelewe ni kipi kila mpango inatekelezwa. Ratiba ya utekelezaji ni njia ya kuleta pamoja shughuli za serikali ambazo zinalenga kuafikia lengo moja kama vile kupunguza visa vya ugaidi au kuendeleza afya miongoni mwa wananchi.

Idadi ya ratiba na ratiba ndogo ya katika bajeti inayozingatia ratiba ya kwa hakika huamua kiwango cha habari ambacho msomaji huwa nacho kuhusu namna serikali inavyotumia fedha na kwa lengo gani.Kwa kuwa mipangilio huwa pana kivyake hivi kwamba huwezi kubaini matumizi ya fedha, ni vyema kuigawanya katika viwango vidogovidogo. Kila kijisehemu cha kimpangilio sharti kiwe na malengo yake pia. Chini ya vijisehemu vya mpango huo lazima pawepo na mgawanyo wa kiuchumi wa kuonyesha matumizi na habari kuhusu mishahara, miradi ya kwanza, bidha za kununuliwa na huduma za kuagizwa.

Licha ya kuwa wizara zinahitaji ratiba na ratiba ndogo ili kutoa ufafanuzi wa kutosha kuhusu matumizi ya fedha ya serikali, ni rahisi pia kuwa na ratiba kadhaa ambazo zina malengo sawa na hii huweza kutatanisha. Zaidi ya yote, huku mipango na ile mipango midogomidgo ikihitajika kuwa wazi na bainifu, lazima pia iweze kuzuia uwezekano wa kuratibu upya wizara kila mwaka ili kuweza kumudu miradi mipya ya serikali.

5. Je, kuna ishara (indicators) na malengo (targets) ya kila ratiba (program) na ratiba ndogo (subprogram) katika bajeti hiyo?

Sharti pawepo na ishara na malengo yaliyo wazi kwa kila wizara katika bajeti ya inayozingatia mtindo wa kimpangilio. Ishara na malengo haya sharti yahusishwe na mipango maalum pamoja na vijisehemu vidogovidogo katika wizara.Ishara hizo shati ziwe na maantiki au ziwe zinaeleweka, zina kigezo kilicho wazi na muda unaofaa ili kuweza kuafikia malengo. Malengo sharti yaweze kupimika na yawe mepesi kuhusishwa na kulinganishwa na malengo ya mipango na vijisehemu vya mpango huo.

Uamuzi wa ishara na melengo sharti uweze kuhusishwa na malengo muhimu ya wizara, pia lazima yabuniwe kwa kuzingatia aina ya habari ambayo ipo na inayoweza kukusanywa mara kwa mara. Ishara zingine zinaweza kuwa muhimu katika kufuatilia malengo lakini ingehitaji utafiti wa gharama ya juu ambao unaweza tu kufanywa baada ya kipindi cha miaka mitano. Aina hizi za ishara haziwezi kufuatiliwa kiuhalisia kwa mwaka moja au hata miaka mitatu. Malengo mengine ya kiutawala yanaweza kukosa umuhimu lakini ni rahisi kufuatilia (kulikuwa na warsha au utafiti fulani uliofanywa?) Kaunti lazima ziangalie kile ambacho ni muhimu na hasa kinachoweza kupimika. Lazima pawepo na uwiano baina ya ishara na malengo ya bajeti na yale yaliyoko kwenye mpango jumuishi wa maendeleo (County Integrated Development Plan) ya kaunti.

6. Je, bajeti hiyo ina habari ya kutosha kuhusu gharama ya wafanyakazi, ikiwa ni pamoja na mishahara na marupurupu ya wafanyakazi wa wizara, na la muhimu, kwa kuzingatia kiwango cha kazi, nafasi zao kimakundi au za kibinafsi?

Jambo la kimsingi tunaporekebisha bajeti ni kuelewa kiwango gani cha fedha kila wizara hutumia kwa mishahara na gharama nyingine za wafanyakazi. Zaidi ya yote, ni muhimu kuelewa ni kiwango gani cha fedha kinatumika katika kutoa huduma, ngapi kwa utawala, na ngapi kwa aina zingine za huduma. Ni vizuri kuonyesha gharama yote

Ni vizuri kuonyesha

gharama yote ya madeni ya

wizara, na kisha kuonyesha

waziwazi habari zote za aina ya wafanyikazi na

gharama zao.

4

ya madeni ya wizara, na kisha kuonyesha waziwazi habari zote za aina ya wafanyikazi na gharama zao. Hii pia inahusu bajeti ya bunge la kaunti ambayo inafaa kubainisha baina ya mishahara na marupurupu ya wabunge wa kaunti na wafanyikazi wengine wa kaunti.

7. Je, bajeti ina masuala muhimu yanayokwenda sambamba na mpango wa maendeleo (County Integrated Development Plan au Annual Development Plan) ya kaunti yangu?

Kitaaluma, kaunti lazima zitengeneze bajeti zao kwa kuzingatia Mpango wa Kila Mwaka wa Maendeleo (Annual Development Plan) ambao utawasilishwa kila mwezi septemba wa kila mwaka. Kaunti nyingi ziliamua kuandaa mpango wa kiujumuishi wa maendeleo wa miaka mitano (CIDP) kwanza huku kaunti chache zikiandaa tu mpango wa mwaka mmoja kwa mwaka huu. Licha ya kuwa ilihitajika kuwa kila kaunti ingekuwa imekamilisha mpango wa kiujumuishi wa maendeleo ya kaunti si kaunti zote zina mpango ambao umeidhinishwa na bunge kwa sasa. Ijapokuwa kaunti zote zina mswada ambao unaweza kutumiwa kujibu swali hili.

Kumekuwepo na changamoto katika kuandaa mipango hii na udhaifu ni kuwa mipango mingi jumuishi ya maendeleo haijahusishwa katika mipango ya sekta ya kaunti kama inavyohitajika. Isitoshe, sheria inaitaka bajeti itengenezwe kwa kuzingatia mpango wa kaunti, na mambo muhimu katika mpango wa kiujumuishi wa maendeleo ya kaunti (au mipango yoyote ambayo iliyopo kwa sasa) lazima iwe sawa na mambo ya kimsingi ya bajeti. Hii ina maana kuwa ikiwa mipango inalenga afya, kilimo au maji basi bajeti pia sharti ilenge mambo hayo. Hili lazima lidhihirike katika kiwango cha mipango na miradi.

8. Je, kumetengwa pesa za kutosha katika bajeti ili kushughulikia mambo ya kimsingi kama vile afya?Ili kupata jibu la swali hili, mtu anafaa kuangalia gharama iliyohitajika katika kutoa huduma kwa miaka iliyopita. Mwaka 2012/13, kaunti hazikuwepo bali tunaweza kukisia ni shilingi ngapi zimetumiwa na serikali ya taifa kwa ajili ya shughuli za ugatuzi kwa mwaka huo. Hiki ndicho kigezo cha kile ambacho kingetumika mwaka 2013/14 ili kutoa huduma zizo hizo. Ili kuweza kutazama deta yote ya fedha, tazama “County Budgets: How Do We Know If There Is Enough Money To Maintain Key Services?” kwenye tovuti ya IBP hapa: http://internationalbudget.org/wp-content/uploads/brief19.pdf. Deta kuu pia inapatikana katika www.internationalbudget.org/kenya chini ya mtandao wenye muktasari wa 19 wa bajeti. Pia, sehemu ya deta hii inapatikana katika jedwali la kwanza (tazama ukurasa wa kumi).

Katika mwaka 2014/15 tunaweza kulinganisha takwimu ya 2013/14 na ya bajeti ya 2012/13 ili kuweza kuelewa ikiwa kuna pesa za kutosha za kutoa huduma. Kwa kuwa kaunti hazikuwa na habari kuhusu gharama zao za mwaka 2013/14, ni muhimu kutumia takwimu za 2012/13 ili kupata uhalisia wa gharama za huduma. Inawezekana kwamba, kwa kipindi cha mwaka 2013/14, ilibainika kuwa gharama za 2012/13 hazikutumika ipasavyo. Kwa mfano, kaunti inaweza kuwa ilikuwa imetoa wafanyakazi hewa, wasiokuwepo, na hivyo kuruhusu kupunguzwa kwa gharama. Au inawezekana iligunduliwa kuwa haingeweza kuhimili shughuli zilizokuwepo katika bajeti ya 2012/13. Kwa hivyo, takwimu za 2014/15 zinaweza kuhitilafiana na 2012/13. Ikiwa ni hivyo hili lazima lifafanuliwe kwa maelezo.

Kwa ajili ya kulinganisha ifaavyo, tunazingatia bajeti za matumizi ya kawaida ya sekta muhimu. Sababu ya kufanya hivi ni kuwa matumizi ya maendeleo huyumbayumba mara kwa mara kutokana na hali ya miradi ya inayoanzishwa. Fedha za matumizi ya kawaida zinahusishwa kwa ukaribu sana na gharama za chini katika kutoa huduma kupitia mishahara na gharama za kuzalisha.

5

Jedw

ali 2

: M

akad

irio

ya m

apat

o ya

kau

ti kw

a m

wak

a w

a 20

13/1

4

Kaun

ti M

atum

izi y

a Ka

wai

da

Pe

sa za

Mae

ndel

eo

Kili

mo

A

fya

Bar

abar

a M

aji

Kili

mo

Afy

a B

arab

ara

Maj

i Ba

ringo

124,

819,

105

765,

476,

460

157

,435

,382

5

9,01

8,45

6 18

,500

,000

242,

384,

560

170

,004

,000

63

,600

,000

Bo

met

56,6

33,7

9639

9,61

1,73

9 1

56,1

91,6

72

33,2

34,2

80

13,9

97,4

0021

3,07

2,74

5

90,0

02,0

00

52,0

00,0

00

Bung

oma

200,

105,

586

1,02

3,76

6,06

8 2

07,1

77,9

76

41,4

60,9

72

30,3

04,5

3049

2,34

1,83

3 4

10,0

03,0

00

68,0

00,0

00

Busi

a12

0,26

7,34

561

7,03

7,69

8 1

60,7

22,9

05

39,8

45,7

01

28,7

02,6

3237

0,55

9,07

5 4

36,0

04,0

00

88,5

00,0

00

Elge

yo M

arak

wet

109,

212,

210

569,

091,

073

120

,880

,000

37

,572

,800

5,

000,

000

218,

435,

122

380

,003

,000

54

,900

,000

Em

bu23

0,87

7,76

71,

129,

820,

603

155

,159

,795

6

5,81

2,04

0 21

,587

,411

288,

085,

830

52

,501

,000

65

,408

,739

G

aris

sa10

4,53

8,22

677

7,68

2,33

0 1

52,1

80,4

23

63,2

38,8

08

90,5

90,0

0026

4,79

5,79

3

50,0

02,0

00

109,

800,

000

Hom

a Ba

y11

7,07

8,79

656

4,63

3,38

6 1

92,5

57,0

63

40,0

42,7

00

12,2

50,0

0039

1,23

9,27

5

10,0

00,0

00

71,6

00,0

00

Isio

lo75

,271

,328

340,

013,

963

60

,440

,000

44

,453

,916

12

5,27

1,00

012

0,54

2,42

6

-

45,4

00,0

00

Kajia

do11

1,88

0,10

950

6,45

3,74

4

90,6

60,0

00

37,9

03,0

31

32,8

00,0

0031

0,28

2,91

2 3

05,0

02,0

00

61,6

00,0

00

Kaka

meg

a24

1,06

4,33

41,

537,

359,

570

317

,877

,802

58

,574

,656

54

,221

,870

524,

072,

875

230

,000

,000

86

,500

,000

Ke

richo

142,

530,

186

602,

293,

664

109

,541

,545

39

,892

,184

18

,200

,000

338,

199,

428

506

,255

,425

48

,900

,000

Ki

ambu

292,

403,

650

1,82

1,26

4,62

6 2

29,9

44,1

79

75,3

59,0

24

35,9

50,0

0068

5,72

0,77

01,

145,

006,

000

80,0

00,0

00

Kilifi

150,

099,

710

710,

825,

102

177

,460

,894

32

,461

,984

53

,630

,000

435,

893,

498

120

,001

,000

66

,000

,000

Ki

rinya

ga17

9,13

7,86

957

9,23

6,42

2 1

26,9

60,1

57

46,1

42,8

40

45,6

50,0

0025

0,95

6,00

8 1

05,0

03,0

00

47,5

58,7

45

Kisi

i14

6,65

4,50

81,

069,

121,

257

227

,928

,924

45

,242

,512

21

,769

,700

480,

507,

242

730

,000

,000

37

,000

,000

Ki

sum

u18

2,40

1,49

91,

734,

827,

952

292

,262

,125

32

,637

,343

41

,650

,000

514,

999,

606

9

,001

,000

47

,200

,000

Ki

tui

78,5

22,5

1446

3,95

2,89

6

90,6

60,0

00

36,3

83,8

89

25,5

44,5

0045

4,78

3,03

0 4

25,0

02,0

00

109,

350,

000

Kwal

e81

,350

,134

463,

952,

896

90

,660

,000

36

,383

,889

33

,970

,000

305,

819,

394

50

,000

,000

36

,400

,000

La

ikip

ia12

2,18

5,60

146

3,36

5,35

3

73,6

05,7

80

57,1

20,5

96

34,0

00,0

0021

1,52

6,90

2 2

60,0

05,0

00

74,9

00,0

00

Lam

u47

,931

,219

214,

121,

988

60

,440

,000

32

,521

,984

16

,550

,000

98,0

03,4

63

30,0

03,0

00

26,5

00,0

00

Mac

hako

s19

5,95

9,91

21,

133,

104,

511

221

,308

,091

66

,031

,492

73

,098

,605

431,

209,

251

395

,000

,000

73

,625

,000

M

akue

ni14

0,46

7,09

873

7,54

7,12

5 1

51,1

00,0

00

50,7

04,6

43

20,9

50,0

0046

9,49

5,44

9 1

55,0

05,0

00

65,5

00,0

00

Man

dera

56,7

11,7

0120

5,00

7,27

0

90,6

60,0

00

27,7

55,0

31

17,8

50,0

0032

7,14

7,15

2 1

28,5

21,0

00

72,4

00,0

00

Mar

sabi

t54

,833

,522

326,

610,

913

120

,880

,000

26

,282

,027

11

,485

,311

188,

497,

302

70

,003

,000

90

,500

,000

M

eru

215,

231,

038

1,04

6,01

5,22

2 2

36,5

25,2

16

60,5

09,2

92

22,5

50,0

0051

9,31

5,08

81,

590,

001,

000

84,3

58,7

39

6

Kaun

ti M

atum

izi y

a Ka

wai

da

Pe

sa za

Mae

ndel

eo

Kili

mo

A

fya

Bar

abar

a M

aji

Kili

mo

Afy

a B

arab

ara

Maj

i M

igor

i11

1,04

1,52

260

0,89

2,92

5 1

67,5

89,8

74

42,1

06,4

52

42,0

89,7

0736

7,69

5,84

0 5

37,0

02,0

00

54,0

00,0

00

Mom

basa

109,

761,

932

1,63

0,30

0,50

0 4

15,8

75,1

70

38,1

14,3

89

21,1

50,0

0040

5,70

6,22

4

80,0

01,0

00

53,0

00,0

00

Mur

ang'

a14

8,22

4,08

948

3,88

9,70

4 3

10,9

20,1

95

57,4

02,2

64

8,65

0,00

032

4,27

6,98

01,

795,

001,

000

66,1

33,7

39

Nai

robi

246,

494,

437

4,29

6,16

0,66

61,

300,

449,

528

2,2

73,5

00

90,3

29,2

941,

112,

513,

446

3,20

3,00

1,00

0 10

,400

,000

N

akur

u36

1,19

5,84

32,

534,

316,

813

334

,752

,891

84

,505

,672

40

,119

,895

537,

737,

136

540

,801

,338

84

,700

,000

N

andi

107,

119,

920

587,

732,

502

128

,825

,016

32

,397

,700

18

,091

,410

333,

939,

594

248

,001

,000

56

,800

,000

N

arok

86,5

68,3

7047

6,66

8,43

8

90,6

60,0

00

17,5

83,4

38

29,1

65,0

0028

7,23

3,41

5

20,0

08,0

00

42,2

25,0

00

Nya

mira

80,5

00,5

0041

1,89

1,58

7

90,6

60,0

00

28,5

12,5

08

15,6

63,7

6022

4,77

2,06

4 1

30,0

00,0

00

19,3

00,0

00

Nya

ndar

ua19

2,32

0,83

665

2,50

0,41

5 1

29,5

95,9

45

51,6

80,5

23

11,2

00,0

0028

5,52

4,81

9 3

70,0

01,0

00

62,2

20,0

00

Nye

ri22

2,83

9,42

71,

624,

875,

672

218

,654

,715

74

,094

,226

42

,400

,000

397,

808,

199

2,27

3,74

0,00

0 72

,233

,739

Sa

mbu

ru41

,211

,178

245,

388,

431

60

,440

,000

17

,633

,438

7,

200,

000

170,

359,

526

60

,000

,000

36

,500

,000

Si

aya

116,

255,

919

510,

385,

930

157

,147

,368

37

,236

,782

35

,883

,520

337,

205,

039

873

,000

,000

52

,800

,000

Ta

ita T

avet

a97

,888

,655

440,

187,

590

135

,704

,016

36

,403

,889

56

,650

,000

191,

878,

654

15

,000

,000

54

,000

,000

Ta

na R

iver

62,0

87,6

3226

3,93

3,43

7

90,6

60,0

00

32,5

11,9

84

7,50

0,00

015

6,03

0,84

1 3

60,0

00,0

00

58,4

00,0

00

Thar

aka

Nith

i92

,653

,180

468,

098,

244

64

,917

,616

39

,909

,323

18

,750

,000

166,

607,

515

40

,000

,000

40

,033

,739

Tr

ans N

zoia

119,

690,

980

447,

394,

642

116

,927

,177

41

,569

,728

25

,702

,500

263,

637,

459

15

,000

,000

34

,000

,000

Tu

rkan

a62

,111

,022

314,

376,

349

99

,334

,113

32

,857

,230

20

,200

,000

284,

023,

410

120

,000

,000

88

,000

,000

U

asin

Gis

hu13

6,18

0,14

570

3,90

2,67

5 1

87,1

84,2

98

44,0

36,1

88

41,5

18,3

3033

5,64

2,61

6 4

35,0

03,0

00

37,9

00,0

00

Vihi

ga63

,537

,936

374,

247,

334

129

,206

,770

30

,505

,343

13

,700

,000

217,

322,

156

40

,000

,000

51

,500

,000

W

ajir

77,3

17,1

4626

2,20

7,54

5 1

20,8

80,0

00

27,6

68,4

71

64,2

50,0

0033

4,94

0,29

5 1

30,0

00,0

00

73,0

00,0

00

Wes

t Pok

ot57

,211

,323

402,

899,

400

97

,080

,506

40

,200

,270

59

,850

,000

208,

329,

545

20

,000

,000

61

,450

,000

END

ELEZ

O...

7

9. Je, bajeti imeonyesha ni wapi (yaani, ni katika wadi au eneo bunge gani) ambapo miradi ya maendeleo itafanywa. Ili kuweza kutathmini kiwango ambacho bajeti inaendesha ugavi wa raslimali kwa usawa, tungependa kujua ni wapi majengo na miundo misingi mingine itawekwa. Hii inahitaji kuwepo kwa makadirio ya bajeti ya ujenzi huo kutolewa kwa wadi na sehemu zingine za kaunti. Kwa ujumla, habari hizi zinafaa kuhusishwa kwa sehemu ya bajeti ambayo inazungumzia pesa za maendeleo zilizotumika. Habari hii inafaa kutusaidia kutathmini ikiwa miradi hii iliyoanzishwa inahusiana na mahitaji ya maeneo hayo na ikiwa pesa zinagawanywa ipasavyo kwa kaunti nzima.

10. Je, bajeti ina mgao wa kusaidia kufundisha umma au kuwezesha umma kuhusishwa katika kufanya uamuzi wa kaunti?Sehemu ya Nne ya Katiba (Fourth Schedule) inaipa kaunti majukumu ya kuihusisha jamii katika uongozi. Sheria ya Serikali Kaunti (County Government Act) inazitaka kaunti kufanikisha kuhusishwa kwa umma katika uongozi kwa njia kadhaa. Hii ni pamoja na kuandaa mikutano ya pamoja inayojadili mipango, bajeti na utenda kazi wa serikali, kutoa nafasi za umma kuchangia katika kutoa maoni yao kuhusu miswada na sera, kushiriki katika miradi maalum, uwajibikaji wa umaa katika sekta mbalimbali pamoja na kuwa jukwa la kupitisha ujumbe. Kutokana na ukweli kuwa shughuli hizi zote hazifanyiki bila pesa, kaunti inafaa kuzikadiria katika bajeti kwa kiwango fulani na zioneshwe ipasavyo.

Zaidi ya yote, bajeti sharti iwe na maelezo kuhusu namna maoni ya wananchi au maoni kutoka kwa umaa yalivyoshirikishwa katika bajeti. Ikiwa maelezo haya hayakuhusishwa katika bajeti, basi sharti kuwepo na ufafanuzi wa ni kwa nini ikawa hivyo.

11. Je, kuna nakisi (au upungufu) katika bajeti yangu na nakisi hiyo ya bajeti inatarajiwa kulipwa vipi?Kaunti nyingi zina nakisi katika mwaka wa 2013/14. Nakisi hizo hizo zinafaa kugharamiwa kwa kiwango fulani. Hii ina maana ya hata kuchukua mkopo mwingine. Lakini mikopo haiidhinishwi bila idhini ya serikali ya kitaifa ambayo haiwezekani kwa sasa. Hali ikiwa hivi, ni muhimu kuelewa kile ambacho kitajumuishwa katika bajeti ikiwa deni hilo haliwezi kugharimiwa.

Katika mwaka wa kwanza, Controller of Budget (Mudhibiti wa Bajeti) aliweka wazi kuwa nakisi katika bajeti hazingekubaliwa. Hali hii ni vivyo hivyo mwaka 2014/15. Kaunti yoyote inayotarajiwa kuwa na nakisi sharti ionyeshe mpango wa jinsi ya kulipia nakisi hiyo. Sharti pia pawepo ithibati kuwa mkopo huo umeidhinishwa na serikali ya kitaifa ikiwa kaunti inaonyesha kuwa ina nakisi au upungufu.

12. Je, ni pesa ngapi ambazo kaunti yangu inasema itazalisha kutokana na ushuru ada au malipo mbalimbali na hilo litawezekana?Kaunti mara nyingi hupata fedha kutoka kwa hazina ya serikali ya kitaifa na pia kutoka kwa ushuru na malipo ya kaunti. Mbinu nzuri ni ile ya kuonyesha waziwazi makadirio ya mapato ya sasa ya kaunti ikilinganishwa na mapato ya awali. Sehemu ambazo fedha hizo za matumizi zimetoka sharti zionyeshwe na iwe rahisi kuweza kuoanisha habari mbalimbali ili iende sambamba na kile ambacho kipo kwenye makadirio ya matumizi ya fedha za kaunti.

Kaunti nyingi zimefanya makadirio ya kiwango kikubwa cha matumizi ya pesa kutoka kwa shughuli za kaunti. Ili kudhibitishwa kuwa makadirio hayo yanawezekana, ni muhimu kwa mtu kuweza kuyalinganisha na kile ambacho serikali za wilaya ziliweza kukusanya wakati huo kutoka sehemu sawia. Ofisi ya bunge kuhusu bajeti (Parliamentary Budget Office) ilikisia hili kwa mwaka 2010/11. Unaweza kulinganisha makadirio ya bajeti ya kaunti ili kuweza kuelewa zaidi. Habari hizi zinapatikana katika ripoti ya ofisi ya bunge kuhusu bajeti ya mwaka 2012/2013. Benki ya Dunia (World Bank) pia ina ripoti ya makadirio ya 2012/13 ambayo imejumuishwa hapa katika jedwali la pili (Tazama ukurasa wa kumi na sita)

8

Kwa sasa tunazo taarifa nyingine kutoka kwa Controller of Budget (Mudhibiti wa Bajeti) ambayo inatuonyesha kiwango cha pesa ambazo kaunti zimeweza kukusanya kwa kipindi cha mwaka wa kwanza. Kwa kuzingatia kiwango hicho, tunaweza kukisia kiwango ambacho watakusanya (hivi karibuni tutakuwa na kielelezo cha mapato ya mwaka mzima ili kituongoze).

Jedwali 1: Makadirio ya gharama ya kuendeleza huduma zilizogatuliwa katika sekta nne mwaka wa 2012/13.

Jina la kaunti

Makadirio ya mapato yaliyokusanywa na serikali za mashinani katika kaunti kwa mwaka wa 2012/13(WB)

Mapato halisi yaliyokusanywa mwaka wa 2013/14 (CoB robo ya 4)

Mapato yaliyolengwa kukusanywa mwaka wa 2013/14 (CoB robo ya 1)

Mapato yaliyosahihishwa yanayolengwa kukusanywa mwaka wa 2013/14 (CoB Qtr 4)

Mapato halisi kama asilimia ya Mapato yaliyolengwa kukusanywa mwaka wa 2013/14

Mapato halisi kama asilimia ya Mapato aliyosahihishwa yanayolengwa kukusanywa mwaka wa 2013/14

Baringo 112,114,229 201,519,606 280,000,000 260,000,000 72% 78% Bomet 77,720,504 200,949,332 200,000,000 235,948,424 100% 85% Bungoma 372,763,303 182,702,280 2,753,780,000 2,753,780,000 7% 7% Busia 222,969,331 328,993,569 229,799,000 366,327,150 143% 90% Elgeyo/Marakwet 59,082,347 61,001,213 100,328,408 85,000,000 61% 72%

Embu 406,499,261 168,486,515 439,611,586 659,165,345 38% 26% Garissa 71,735,061 35,892,845 150,533,326 150,533,326 24% 24% Homa Bay 136,079,664 134,985,390 140,678,820 140,678,820 96% 96% Isiolo 172,154,533 125,064,066 360,000,000 360,000,000 35% 35% Kajiado 246,516,369 453,371,648 517,000,000 517,000,000 88% 88% Kakamega 404,894,297 325,216,300 3,500,000,000 2,813,435,319 9% 12% Kericho 185,060,989 371,395,186 293,152,462 338,692,707 127% 110% Kiambu 1,167,690,962 1,246,683,890 6,367,000,000 3,058,567,275 20% 41% Kilifi 446,955,792 459,575,703 2,064,085,271 735,819,493 22% 62% Kirinyaga 275,237,753 200,373,963 437,993,243 437,993,243 46% 46% Kisii 321,128,622 250,147,453 1,229,194,738 729,194,738 20% 34% Kisumu 1,655,148,999 621,861,798 3,417,121,255 1,739,539,231 18% 36% Kitui 240,262,376 255,241,581 713,850,291 713,850,291 36% 36% Kwale 127,014,696 208,454,345 426,634,417 642,361,019 49% 32% Laikipia 334,392,949 347,118,457 1,305,863,722 557,173,528 27% 62% Lamu 16,601,523 35,566,589 353,279,809 86,124,909 10% 41% Machakos 825,245,174 1,175,227,171 2,541,868,584 2,541,819,152 46% 46% Makueni 173,060,281 189,187,741 350,000,000 350,000,000 54% 54% Mandera 61,793,284 90,068,630 437,400,000 437,400,000 21% 21% Marsabit 78,715,405 46,032,691 44,000,000 44,000,000 105% 105% Meru 362,398,332 343,805,963 658,000,000 658,000,000 52% 52% Migori 214,666,493 238,630,499 795,374,867 795,374,867 30% 30% Mombasa 1,531,176,499 1,716,054,436 7,345,847,392 5,074,615,602 23% 34% Murang’a 185,660,559 419,989,717 1,300,041,827 800,000,000 32% 52% Nairobi City 8,555,428,715 10,026,171,804 15,448,045,417 15,448,045,417 65% 65% Nakuru 1,001,195,939 1,816,532,538 2,554,738,273 3,076,738,273 71% 59% Nandi 108,777,819 130,536,752 139,000,000 422,472,914 94% 31% Narok 1,534,157,274 1,538,560,899 5,323,459,195 3,698,917,020 29% 42% Nyamira 48,187,770 94,025,895 100,000,000 100,000,000 94% 94% Nyandarua 267,021,741 138,439,331 873,590,965 174,000,000 16% 80%

9

Huku ikiwa wazi kuwa hakuna masharti

yaliyowekwa kwa kaunti kutumia pesa

kutekeleza majukumu bainifu, ni bora kuzua

maswali kuhusu sababu za kwa nini

majukumu muhimu yakapuuzwa katika

bajeti.

13. Je, kaunti yangu ilionyesha makadirio ya matumizi ya fedha huku bajeti ikionyesha kiwango cha pesa ambacho kaunti inatarajia kupata na kiwango gani kinatarajiwa kutumika kwa mwezi mmoja?Bajeti zimezuia kaunti kukopa, badala yake wanategemea mgao wa serikali ambao huja kwa kipindi maalum cha wakati. Malipo na ushuru wa serikali za mashinani pia huwa ya kiwango cha juu wakati mwingine (kwa mfano, leseni za biashara huwa zinapeanzwa upya tena katika kipindi cha robo ya mwisho wa mwaka). Ni muhimu basi kwa kaunti kukadiria mapato na matumizi ya pesa zake kwa mwezi (na pia ni mahitaji ya Sheria Kuhusu Matumizi ya Fedha za Umma kuwa itawasilishwa kila tarehe 15 Juni kila mwaka). Makadirio ya mapato na matumizi hutusaidia kujua ikiwa kaunti itakuwa na pesa za kutosha kushughulikia miradi yake yote iliyo kwenye bajeti, ikifahamika kwamba haiwezekani kaunti ianzishe miradi hii bila kuwa na pesa za kutosha kuishughulikia.Pia inatufahamisha katika vipindi mbalimbali vya mwaka, kama vile baada ya robo ya kwanza na robo ya pili, ikiwa makadirio ya mapato na matumizi ya mwaka ni halisi. Kwa mfano, kaunti inaweza kupata mapato na kutumia fedha hizo kwa kiwango cha chini kwa robo ya kwanza ya mwaka kuliko ile robo ya tatu. Ikiwa hili litajumuishwa katika makadirio ya matumizi ya fedha, hatutakuwa na wasiwasi kuhusu ukusanyaji wa kiwango cha chini cha fedha katika robo ya kwanza. Ikiwa kwa upande mwingine kaunti ilitarajia kukusanya kiwango kikubwa cha fedha na haikuweza basi litatushughulisha sana kuwa makadirio yetu hayakuwa ya kiuhakika makadirio mazuri ya fedha hayawasilishwi katika kiwango cha kijumla lakini huganywa katika vijisehemu vidovidogo vya vyanzo vya mapato na aina ya matumizi ya fedha.

Jina la kaunti

Makadirio ya mapato

yaliyokusanywa na serikali za

mashinani katika kaunti

kwa mwaka wa 2012/13(WB)

Mapato halisi yaliyokusanywa

mwaka wa 2013/14 (CoB

robo ya 4)

Mapato yaliyolengwa kukusanywa mwaka wa

2013/14 (CoB robo ya 1)

Mapato yaliyosahihishwa

yanayolengwa kukusanywa mwaka wa

2013/14 (CoB Qtr 4)

Mapato halisi kama asilimia ya

Mapato yaliyolengwa kukusanywa mwaka wa

2013/14

Mapato halisi kama asilimia

ya Mapato aliyosahihishwa yanayolengwa kukusanywa mwaka wa

2013/14 Nyeri 404,867,366 432,229,360 479,050,914 479,050,914 90% 90% Samburu 165,257,518 201,001,447 210,000,000 223,550,000 96% 90% Siaya 125,395,264 99,771,315 153,466,278 153,000,000 65% 65% Taita/Taveta 173,293,234 126,861,698 214,119,909 244,119,909 59% 52% Tana River 31,351,808 31,556,087 87,290,000 87,290,000 36% 36% Tharaka -Nithi 47,385,070 85,372,943 84,164,893 84,000,000 101% 102%

Trans Nzoia 365,008,677 201,655,713 501,503,926 501,503,926 40% 40% Turkana 32,114,514 132,882,771 351,838,651 250,000,000 38% 53% Uasin Gishu 1,008,227,392 563,669,444 1,754,407,073 821,410,003 32% 69% Vihiga 54,425,235 123,302,433 204,274,739 204,274,739 60% 60% Wajir 24,156,202 61,032,930 119,030,873 119,030,873 51% 51% West Pokot 68,848,010 58,887,573 38,000,000 38,000,000 155% 155% Total 24,499,839,134 26,296,089,510 67,388,420,124 54,207,798,427 39% 49%

Kutoka: Benki ya Dunia, Controller of Budget na hesabu za mwandishi

10

14. Je, kaunti yangu ilionyesha kiwango cha pesa inachotarajia kupata kutoka katika hazina ya taifa?Idadi kamili ya mgao wa serikali kwa kaunti lazima iwe katika sheria ya mgao wa kila mwaka kwa kaunti. Mwaka 2013/14 habari hizi zilikuwa katika Sheria ya Mgao wa kila mwaka kwa kaunti ya mwaka 2013 (County Allocation of Revenue Act 2013). Kiambatisho cha tatu cha Sheria hiyo ya Mgao wa kila Mwaka kwa Kaunti ina taarifa kuhusu ugavi sawa wa fedha (fedha ambazo zinatolewa kama mkopo ambao hauna masharti yoyote) pamoja na zile ambazo ni mkopo na ambazo serikali za kaunti zinapokea kwa ajili ya hospitali za maeneo hayo (hospitali za mikoa), miradi iliyofadhiliwa na wafadhili pamoja na fedha za usawa.Sheria hii inapatikana kwa http://kenyalaw.org/kl/fileadmin/pdfdownloads/Acts/CountAllocationofRevenue ActNo34of2013.pdf

Kuidhinishwa kwa sheria ya mgao wa kila mwaka kwa kaunti kumecheleweshwa katika mwaka 2014/15 na unaweza tu kurejelea mswada wa mgao wa fedha kwa kaunti wa mwaka 2014 ambao umekumbwa na mabadiliko mengi kutokana na mabadiliko katika mswada wa jinsi ya kugawa fedha wa mwaka 2014. Hata hivyo mswada wa mgao wa fedha kwa kaunti wa mwaka 2014 utasalia kuwa mwongozo wa kaunti katika kusambaza mgao wa serikali. Mswada huu unaweza kupatikana hapa: http://www.cickenya.org/index.php/legislation/item/379-the-county-allocation-of-revenue-bill-2014#. na Sheria vilivyo inapatikana hapa: http://www.kenyalaw.org/kl/fileadmin/pdfdownloads/Acts/CountyAllocationofRevenueAct15of2014.pdf

Mbali na habari kuhusu mgao wa serikali ya taifa, bajeti pia sharti iwe na habari iliyo wazi kuhusu fedha kutoka kwa wafadhili au mikopo ambayo kaunti inatarajia. Kulingana na swali la 10, hata hivyo, hakuna ruhusa kwa kaunti kupokea mikopo kwa wakati huu.

15. Je, kaunti yangu hutumia fedha kugharimia mambo ambayo kaunti inafaa kugharimia au mambo ambayo yanafaa kushughulikwa na serikali ya kitaifa, na je, kuna mambo yanayofaa kushughulikiwa na kaunti ilhali hayajashughulikiwa katika bajeti kaunti?Wananchi wanaweza kusoma Sehemu ya Nne ya Katiba (Fourth Schedule) ili kuelewa majukumu ambayo kaunti inafaa kutekeleza, yale ambayo serikali ya kitaifa inafaa kutekeleza halafu wachunguze ikiwa bajeti ya kaunti inaenda sambamba na majukumu ya kaunti. Maelezo zaidi kuhusu majukumu yaliyoelezwa katika sehemu ya nne ya katiba yanapatikana katika gazeti rasmi la serikali

lililotolewa na Transition Authority (Mamlaka ya Mpito) mnamo tarehe 9 Agosti 2013.

Katika kupitia bajeti kadhaa, tunagundua kuwa kaunti zimechukua nafasi ya kusimamia masomo ya shule ya msingi au ya upili, au hata usalama ilhali masuala kama vile ujenzi wa nyumba hayapo kabisa. Elimu ya shule ya msingi na ya upili pamoja na usalama ni majukumu ya serikali ya kitaifa huku ujenzi wa nyumba ukiwa jukumu la kaunti. Wakati ambapo kaunti zinatumia fedha kugharimia mambo yanayofaa kugharimiwa na serikali ya kitaifa, hapo inapunguza pesa zake za kukidhi mahitaji ya kaunti. Huku ikiwa wazi kuwa hakuna masharti yaliyowekwa kwa kaunti kutumia pesa kutekeleza majukumu bainifu, ni bora kuzua maswali kuhusu sababu za kwa nini majukumu muhimu yakapuuzwa katika bajeti.

Katika kujibu swali hili ni vema kuanza kwa kuangalia Sehemu ya Nne ya Katiba lakini pia ni bora kulinganisha shughuli za bajeti baina ya sekta na zile ambazo mtaalamu wa sekta maalum kama vile afya, ujenzi na kadhalika atabaini kama sehemu muhimu za kutumia pesa. Hili linaweza kuungwa mkono kwa kuangalia shughuli za sekta muhimu zinazopatikana katika ripoti za sekta za MTEF na bajeti ya mwaka 2012/13 katika kiwango cha kitaifa. Katika hali zingine, hata hivyo, utengaji ovyo wa fedha za bajeti hufanya kuwa vigumu kwa mtu kutambua ni majukumu gani ambayo yanatekelezwa na kila idara au wizara ya kaunti.

Miradi mikubwa mikubwa ya mwaka ijadiliwe kama miradi mikubwa ya mwaka na wala si kama vitu maalum tu vya mwaka, ikiwa zitalemaza uamuzi katika bajeti kwa miaka ijayo.

11

16. Je, bajeti yangu ina pesa za kushughulikia mambo ya dharura wakati wowote kunapozuka mkasa?Kaunti zote zinaweza na (zinafaa kuwa) na fedha za kushughulikia masuala ya dharura katika kaunti ili kukabiliana na mikasa. Kulingana na Sheria ya Matumizi ya Fedha za Umma, kaunti inaweza kutumia hadi asilimia mbili ya mapato ya kaunti kwa mwaka moja (kwa kuzingatia mapato ya awali ya kaunti ya mwaka mmoja uliopita ambayo yamekwisha kuchunguzwa). Sheria kuhusu matumizi ya fedha za umma inaeleza waziwazi kuwa fedha za kushughulikia mambo ya dharura zitashughulikia tu mambo ambayo hayakutarajiwa na ambayo yanahatarisha maisha ya mwanadamu au mazingira.

17. Je, bajeti imeonyesha wazi tofauti baina ya matumizi ya kawaida na matumizi ya pesa za maendeleo.Katika bajeti zingine, tumepata kuwa pesa zingine zilizotumika hazijaratibiwa ipasavyo, jambo ambalo linaleta dosari katika kutathmini mgao wa pesa za maendeleo. Sheria ya mwaka 2012 kuhusu Matumizi ya Fedha za Umma inataka asilimia 30, kwa kiwango cha chini, itumike kwa maendeleo kwa kipindi cha wastani (kati ya miaka 3-5). Bajeti zingine zinahusisha fedha zilizotumika kununua dawa kama fedha za maendeleo ilhali zinafaa kuwa fedha za matumizi ya kawaida huku fedha zilizotumika kununua vifaa kama vile mashine spesheli zikichukuliwa kama fedha za matumizi ya kawaida (wakati ambapo ni pesa za matumizi au maendeleo). Pia tuligundua mwachano katika kugawanya sehemu mbalimbali za bajeti mmoja lakini katika idara zote (kwa mfano, vitu vilivyoorodheshwa kama matumizi ya kawaida katika idara kadha na maendeleo katika idara zingine).

18. Je, bajeti inaonyesha pesa taslimu zilizotumika katika ununuzi wa kila kitu kimojakimoja (kama vile magari, jenereta na mali nyingine) na je, gharama ya kila kimojawapo cha vitu hivi ni sawa katika kila idara?Si bajeti zote zinaonyesha gharama ya fedha taslimu zilizotumika kununua kila kitu. Ni vema kutoa ishara ya idadi ya vitu (kwa mfano magari) pamoja na gharama yake kwa ujumla na pia gharama ya kila moja ili kuonesha gharama ya kila moja. Hii huwezesha kulinganisha bei ya kununua bidhaa na bei iliyopo sasa sokoni pamoja na bajeti zingine.

Katika kupitia bajeti kadhaa, iligunduliwa kuwa bajeti zingine hazikuwa na gharama maalum ya vitu vilivyonunuliwa na kuna ithibati kuwa gharama hiyo inahitilafiana katika bajeti hiyo kwa idara zote.

19. Je, maelezo ya bajeti yako wazi na yanaweza kueleweka kwa urahisi, na je haya maelezo yako sawa katika kila idara?Ili kushughulikia bajeti vizuri, tunahitaji kodi zinazotumika kila mara pamoja na mipaka inayoeleweka kwa urahisi katika kushughulikia bajeti. Hii hujulikana kama Chart of Accounts. Mahali ambapo maelezo ya bajeti si rahisi kueleweka, ufafanuzi sharti utolewe. Mtu anaweza kulichunguza suala hili kwa ujumla na vile vile katika sekta mbalimbali. Kimsingi, Chart of Accounts sharti izingatie muundo wa kitaifa na iwe sambamba na kile ambacho kinahitajika kwa matumizi ya muundo wa kiujumuishi wa habari kuhusu fedha (Integrated Financial Management Information System.)

20. Je bajeti yako ina makadirio ya bajeti ya miaka mitatu ya baadaye au ni makadirio ya mwaka huu pekee yake?Baadhi ya bajeti zinaonekana tu kuwa na makadirio ya mwaka mmoja ilhali sheria ya mwaka 2012 kuhusu matumizi ya fedha za umma inapendekeza shughuli za bajeti zifanywe kwa kuzingatia kipindi kifupi cha wakati (mwaka moja ujao na labda miaka mingine miwili ya baadaye). Sheria ya mwaka 2012 Kuhusu Matumizi ya Fedha za Umma inahitaji miaka mitatu ya makadirio ya mapato lakini ni bora kuonesha miaka mitatu ya matumizi ya fedha pia matumizi ya kawaida na matumizi ya maendeleo. Fedha zinazotumika katika maendeleo ni muhimu kwa sababu inaifanya bajeti iwe ya miaka ijayo na kupunguza uteuzi mwingi katika miaka hiyo. Miradi mikubwa mikubwa ya mwaka ijadiliwe kama miradi mikubwa ya mwaka na wala si kama vitu maalum tu vya mwaka, ikiwa zitalemaza uamuzi katika bajeti kwa miaka ijayo.

www.internationalbudget.org/kenya

䄀唀䐀䤀吀⼀伀嘀䔀刀匀䤀䜀䠀吀䤀䴀倀䰀䔀䴀䔀一吀䄀吀䤀伀一䄀倀倀刀伀嘀䄀䰀䘀伀刀䴀唀䰀䄀吀䤀伀一

䐀䔀䌀䔀䴀䈀䔀刀 ㌀

一伀嘀䔀䴀䈀䔀刀 㔀

伀䌀吀伀䈀䔀刀 ㈀

伀䌀吀伀䈀䔀刀 ㌀

匀䔀倀吀䔀䴀䈀䔀刀

䄀唀䜀唀匀吀 ㌀　䄀唀䜀唀匀吀 㔀

䨀唀䰀夀 　

䨀唀䰀夀 ㌀

䨀唀䰀夀 　

䨀唀䰀夀 　

䨀唀一䔀 ㌀　

䨀唀一䔀 ㌀　

䴀䄀夀

㔀

䄀倀刀䤀䰀 ㌀　

䄀倀刀䤀䰀 ㌀　䴀䄀刀䌀䠀 㐀

䘀䔀䈀刀唀䄀刀夀 ㈀㠀

䘀䔀䈀刀唀䄀刀夀 㔀

䘀䔀䈀刀唀䄀刀夀 㔀

䨀䄀一唀䄀刀夀 ㌀

䨀䄀一唀䄀刀夀 一䄀吀䤀伀一䄀䰀 䄀一䐀 䌀伀唀一吀夀 䰀䔀嘀䔀䰀

一愀琀椀漀渀愀氀 最漀瘀攀爀渀洀攀渀琀

瀀甀戀氀椀猀栀攀猀 㐀琀栀 焀甀愀爀琀攀爀

椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀 㐀琀栀

焀甀愀爀琀攀爀 椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀

爀攀瀀漀爀琀猀

一愀琀椀漀渀愀氀 最漀瘀攀爀渀洀攀渀琀瀀甀戀氀椀猀栀攀猀 ㈀渀搀 焀甀愀爀琀攀爀椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀 ㌀爀搀

焀甀愀爀琀攀爀 椀洀瀀氀攀洀

攀渀琀愀琀椀漀渀

爀攀瀀漀爀琀猀

一愀琀椀漀

渀愀氀 最

漀瘀攀爀

渀洀攀渀

琀

瀀甀戀氀

椀猀栀攀

猀 ㌀爀

搀 焀甀

愀爀琀攀

爀

椀洀瀀氀

攀洀攀渀

琀愀琀椀漀

渀爀攀

瀀漀爀琀

䌀椀爀挀甀氀愀爀 爀攀氀攀愀猀攀搀 戀礀 一愀琀椀漀渀愀氀 吀爀攀愀猀甀爀礀㬀䌀椀爀挀甀氀愀爀 爀攀氀攀愀猀攀搀 戀礀 䌀漀甀渀琀礀 吀爀攀愀猀甀爀礀

䌀刀䄀 猀甀戀

洀椀琀猀 爀攀

挀漀洀洀攀渀

搀愀琀椀漀

渀猀

漀渀 䐀

椀瘀椀猀椀漀

渀 漀昀 刀

攀瘀攀渀

甀攀

䌀漀甀渀琀礀 搀攀瘀攀氀漀瀀洀攀渀琀 瀀氀愀渀猀 琀愀戀氀攀搀

椀渀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀

䈀甀搀最攀琀 倀漀氀椀挀礀 匀琀愀琀攀洀攀渀琀 猀甀戀洀椀琀琀攀搀 琀漀

倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䐀椀瘀椀猀椀漀渀 漀昀 刀攀瘀攀渀甀攀 愀渀搀

䌀漀甀渀琀礀 䄀氀氀漀挀愀琀椀漀渀 漀昀 刀攀瘀攀渀甀攀 䈀椀氀氀猀

最漀 琀漀 倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䐀攀戀琀 䴀愀渀愀最攀洀攀渀琀 匀琀爀愀琀攀最礀 倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 愀琀

渀愀琀椀漀渀愀氀 氀攀瘀攀氀

䈀甀搀最攀琀 倀漀氀椀挀礀 匀琀愀琀攀洀攀渀琀 愀瀀瀀爀漀瘀攀搀 戀礀 倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䌀漀甀渀琀礀 䘀椀猀挀愀氀 匀琀爀愀琀攀最礀 倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 椀渀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀㬀䐀攀戀琀 䴀愀渀愀最攀洀攀渀琀 匀琀爀愀琀攀最礀倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 愀琀 挀漀甀渀琀礀

氀攀瘀攀氀

䌀漀甀渀琀礀 䘀椀猀挀愀氀 匀琀爀愀琀攀最礀 倀愀瀀攀爀

愀瀀瀀爀漀瘀攀搀 戀礀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀

一愀琀椀漀渀愀氀 戀甀搀最攀琀 瀀爀漀瀀漀猀愀氀 猀甀戀洀椀琀琀攀搀 琀漀

倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䌀漀甀渀琀礀 戀甀搀最攀琀 瀀爀漀瀀漀猀愀氀

猀甀戀洀椀琀琀攀搀 琀漀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀

戀氀礀

䔀渀搀 漀

昀 昀椀渀愀

渀挀椀愀氀

礀攀愀爀Ⰰ

渀愀琀椀漀

渀愀氀

䄀瀀瀀爀

漀瀀爀椀愀

琀椀漀渀 䈀

椀氀氀 瀀愀

猀猀攀搀

戀礀

倀愀爀氀椀愀

洀攀渀

琀㬀 愀瀀瀀

爀漀瘀愀氀

漀昀 挀漀

甀渀琀礀

䄀瀀瀀爀

漀瀀爀椀愀

琀椀漀渀猀

䈀椀氀氀猀

吀栀攀 䘀

椀渀愀渀挀

攀

䈀椀氀氀 眀

椀氀氀 渀漀

爀洀愀氀氀

礀 戀攀 琀

愀戀氀攀搀

愀琀

一愀琀椀漀渀

愀氀 愀渀

搀 䌀漀甀

渀琀礀 氀

攀瘀攀氀

椀渀 䨀甀

渀攀Ⰰ

戀攀戀攀昀漀爀

攀 愀瀀瀀

爀漀瘀愀

氀 漀昀 琀

栀攀 戀甀

搀最攀琀

⸀ 䤀琀

洀甀猀

琀 戀攀 愀

瀀瀀爀漀

瘀攀搀 眀

椀琀栀椀渀

㤀　 搀愀

礀猀

漀昀 䄀瀀

瀀爀漀瀀

爀椀愀琀椀漀

渀 䄀挀琀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀 ㈀渀搀

焀甀愀爀琀攀爀 椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀

爀攀瀀漀爀琀猀

一愀琀椀漀渀愀氀 䈀甀搀最攀琀 刀攀瘀椀攀眀

☀ 伀甀琀氀漀漀欀 倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀

椀渀 倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䌀漀甀渀琀礀

䈀甀搀最攀琀 刀攀瘀椀攀眀 ☀ 伀甀琀氀漀漀欀

倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 椀渀 琀栀攀

䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀

猀琀 焀甀愀爀琀攀爀

椀洀瀀氀攀洀

攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

一愀琀椀漀渀愀氀 最漀瘀攀爀渀洀

攀渀琀瀀甀戀氀椀猀栀攀猀 猀琀 焀甀愀爀琀攀爀椀洀

瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

䄀甀搀椀琀 爀攀瀀漀爀琀爀攀氀攀愀猀攀搀 戀礀 琀栀攀一愀琀椀漀渀愀氀 䄀甀搀椀琀伀昀昀椀挀攀

䄀唀䐀䤀吀⼀伀嘀䔀刀匀䤀䜀䠀吀䤀䴀倀䰀䔀䴀䔀一吀䄀吀䤀伀一䄀倀倀刀伀嘀䄀䰀䘀伀刀䴀唀䰀䄀吀䤀伀一

䐀䔀䌀䔀䴀䈀䔀刀 ㌀

一伀嘀䔀䴀䈀䔀刀 㔀

伀䌀吀伀䈀䔀刀 ㈀

伀䌀吀伀䈀䔀刀 ㌀

匀䔀倀吀䔀䴀䈀䔀刀

䄀唀䜀唀匀吀 ㌀　䄀唀䜀唀匀吀 㔀

䨀唀䰀夀 　

䨀唀䰀夀 ㌀

䨀唀䰀夀 　

䨀唀䰀夀 　

䨀唀一䔀 ㌀　

䨀唀一䔀 ㌀　

䴀䄀夀

㔀

䄀倀刀䤀䰀 ㌀　

䄀倀刀䤀䰀 ㌀　䴀䄀刀䌀䠀 㐀

䘀䔀䈀刀唀䄀刀夀 ㈀㠀

䘀䔀䈀刀唀䄀刀夀 㔀

䘀䔀䈀刀唀䄀刀夀 㔀

䨀䄀一唀䄀刀夀 ㌀

䨀䄀一唀䄀刀夀

一䄀吀䤀伀一䄀䰀 䄀一䐀 䌀伀唀一吀夀 䰀䔀嘀䔀䰀

一愀琀椀漀渀愀氀 最漀瘀攀爀渀洀攀渀琀

瀀甀戀氀椀猀栀攀猀 㐀琀栀 焀甀愀爀琀攀爀

椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀 㐀琀栀

焀甀愀爀琀攀爀 椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀

爀攀瀀漀爀琀猀

一愀琀椀漀渀愀氀 最漀瘀攀爀渀洀攀渀琀瀀甀戀氀椀猀栀攀猀 ㈀渀搀 焀甀愀爀琀攀爀椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀 ㌀爀搀

焀甀愀爀琀攀爀 椀洀瀀氀攀洀

攀渀琀愀琀椀漀渀

爀攀瀀漀爀琀猀

一愀琀椀漀

渀愀氀 最

漀瘀攀爀

渀洀攀渀

琀

瀀甀戀氀

椀猀栀攀

猀 ㌀爀

搀 焀甀

愀爀琀攀

爀

椀洀瀀氀

攀洀攀渀

琀愀琀椀漀

渀爀攀

瀀漀爀琀

䌀椀爀挀甀氀愀爀 爀攀氀攀愀猀攀搀 戀礀 一愀琀椀漀渀愀氀 吀爀攀愀猀甀爀礀㬀䌀椀爀挀甀氀愀爀 爀攀氀攀愀猀攀搀 戀礀 䌀漀甀渀琀礀 吀爀攀愀猀甀爀礀

䌀刀䄀 猀甀戀

洀椀琀猀 爀攀

挀漀洀洀攀渀

搀愀琀椀漀

渀猀

漀渀 䐀

椀瘀椀猀椀漀

渀 漀昀 刀

攀瘀攀渀

甀攀

䌀漀甀渀琀礀 搀攀瘀攀氀漀瀀洀攀渀琀 瀀氀愀渀猀 琀愀戀氀攀搀

椀渀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀

䈀甀搀最攀琀 倀漀氀椀挀礀 匀琀愀琀攀洀攀渀琀 猀甀戀洀椀琀琀攀搀 琀漀

倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䐀椀瘀椀猀椀漀渀 漀昀 刀攀瘀攀渀甀攀 愀渀搀

䌀漀甀渀琀礀 䄀氀氀漀挀愀琀椀漀渀 漀昀 刀攀瘀攀渀甀攀 䈀椀氀氀猀

最漀 琀漀 倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䐀攀戀琀 䴀愀渀愀最攀洀攀渀琀 匀琀爀愀琀攀最礀 倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 愀琀

渀愀琀椀漀渀愀氀 氀攀瘀攀氀

䈀甀搀最攀琀 倀漀氀椀挀礀 匀琀愀琀攀洀攀渀琀 愀瀀瀀爀漀瘀攀搀 戀礀 倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䌀漀甀渀琀礀 䘀椀猀挀愀氀 匀琀爀愀琀攀最礀 倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 椀渀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀㬀䐀攀戀琀 䴀愀渀愀最攀洀攀渀琀 匀琀爀愀琀攀最礀倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 愀琀 挀漀甀渀琀礀

氀攀瘀攀氀

䌀漀甀渀琀礀 䘀椀猀挀愀氀 匀琀爀愀琀攀最礀 倀愀瀀攀爀

愀瀀瀀爀漀瘀攀搀 戀礀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀

一愀琀椀漀渀愀氀 戀甀搀最攀琀 瀀爀漀瀀漀猀愀氀 猀甀戀洀椀琀琀攀搀 琀漀

倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䌀漀甀渀琀礀 戀甀搀最攀琀 瀀爀漀瀀漀猀愀氀

猀甀戀洀椀琀琀攀搀 琀漀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀

戀氀礀

䔀渀搀 漀

昀 昀椀渀愀

渀挀椀愀氀

礀攀愀爀Ⰰ

渀愀琀椀漀

渀愀氀

䄀瀀瀀爀

漀瀀爀椀愀

琀椀漀渀 䈀

椀氀氀 瀀愀

猀猀攀搀

戀礀

倀愀爀氀椀愀

洀攀渀

琀㬀 愀瀀瀀

爀漀瘀愀氀

漀昀 挀漀

甀渀琀礀

䄀瀀瀀爀

漀瀀爀椀愀

琀椀漀渀猀

䈀椀氀氀猀

吀栀攀 䘀

椀渀愀渀挀

攀

䈀椀氀氀 眀

椀氀氀 渀漀

爀洀愀氀氀

礀 戀攀 琀

愀戀氀攀搀

愀琀

一愀琀椀漀渀

愀氀 愀渀

搀 䌀漀甀

渀琀礀 氀

攀瘀攀氀

椀渀 䨀甀

渀攀Ⰰ

戀攀戀攀昀漀爀

攀 愀瀀瀀

爀漀瘀愀

氀 漀昀 琀

栀攀 戀甀

搀最攀琀

⸀ 䤀琀

洀甀猀

琀 戀攀 愀

瀀瀀爀漀

瘀攀搀 眀

椀琀栀椀渀

㤀　 搀愀

礀猀

漀昀 䄀瀀

瀀爀漀瀀

爀椀愀琀椀漀

渀 䄀挀琀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀 ㈀渀搀

焀甀愀爀琀攀爀 椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀

爀攀瀀漀爀琀猀

一愀琀椀漀渀愀氀 䈀甀搀最攀琀 刀攀瘀椀攀眀

☀ 伀甀琀氀漀漀欀 倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀

椀渀 倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䌀漀甀渀琀礀

䈀甀搀最攀琀 刀攀瘀椀攀眀 ☀ 伀甀琀氀漀漀欀

倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 椀渀 琀栀攀

䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀

猀琀 焀甀愀爀琀攀爀

椀洀瀀氀攀洀

攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

一愀琀椀漀渀愀氀 最漀瘀攀爀渀洀

攀渀琀瀀甀戀氀椀猀栀攀猀 猀琀 焀甀愀爀琀攀爀椀洀

瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

䄀甀搀椀琀 爀攀瀀漀爀琀爀攀氀攀愀猀攀搀 戀礀 琀栀攀一愀琀椀漀渀愀氀 䄀甀搀椀琀伀昀昀椀挀攀

䄀唀䐀䤀吀⼀伀嘀䔀刀匀䤀䜀䠀吀䤀䴀倀䰀䔀䴀䔀一吀䄀吀䤀伀一䄀倀倀刀伀嘀䄀䰀䘀伀刀䴀唀䰀䄀吀䤀伀一

䐀䔀䌀䔀䴀䈀䔀刀 ㌀

一伀嘀䔀䴀䈀䔀刀 㔀

伀䌀吀伀䈀䔀刀 ㈀

伀䌀吀伀䈀䔀刀 ㌀

匀䔀倀吀䔀䴀䈀䔀刀

䄀唀䜀唀匀吀 ㌀　䄀唀䜀唀匀吀 㔀

䨀唀䰀夀 　

䨀唀䰀夀 ㌀

䨀唀䰀夀 　

䨀唀䰀夀 　

䨀唀一䔀 ㌀　

䨀唀一䔀 ㌀　

䴀䄀夀

㔀

䄀倀刀䤀䰀 ㌀　

䄀倀刀䤀䰀 ㌀　䴀䄀刀䌀䠀 㐀

䘀䔀䈀刀唀䄀刀夀 ㈀㠀

䘀䔀䈀刀唀䄀刀夀 㔀

䘀䔀䈀刀唀䄀刀夀 㔀

䨀䄀一唀䄀刀夀 ㌀

䨀䄀一唀䄀刀夀

一䄀吀䤀伀一䄀䰀 䄀一䐀 䌀伀唀一吀夀 䰀䔀嘀䔀䰀

一愀琀椀漀渀愀氀 最漀瘀攀爀渀洀攀渀琀

瀀甀戀氀椀猀栀攀猀 㐀琀栀 焀甀愀爀琀攀爀

椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀 㐀琀栀

焀甀愀爀琀攀爀 椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀

爀攀瀀漀爀琀猀

一愀琀椀漀渀愀氀 最漀瘀攀爀渀洀攀渀琀瀀甀戀氀椀猀栀攀猀 ㈀渀搀 焀甀愀爀琀攀爀椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀 ㌀爀搀

焀甀愀爀琀攀爀 椀洀瀀氀攀洀

攀渀琀愀琀椀漀渀

爀攀瀀漀爀琀猀

一愀琀椀漀

渀愀氀 最

漀瘀攀爀

渀洀攀渀

琀

瀀甀戀氀

椀猀栀攀

猀 ㌀爀

搀 焀甀

愀爀琀攀

爀

椀洀瀀氀

攀洀攀渀

琀愀琀椀漀

渀爀攀

瀀漀爀琀

䌀椀爀挀甀氀愀爀 爀攀氀攀愀猀攀搀 戀礀 一愀琀椀漀渀愀氀 吀爀攀愀猀甀爀礀㬀䌀椀爀挀甀氀愀爀 爀攀氀攀愀猀攀搀 戀礀 䌀漀甀渀琀礀 吀爀攀愀猀甀爀礀

䌀刀䄀 猀甀戀

洀椀琀猀 爀攀

挀漀洀洀攀渀

搀愀琀椀漀

渀猀

漀渀 䐀

椀瘀椀猀椀漀

渀 漀昀 刀

攀瘀攀渀

甀攀

䌀漀甀渀琀礀 搀攀瘀攀氀漀瀀洀攀渀琀 瀀氀愀渀猀 琀愀戀氀攀搀

椀渀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀

䈀甀搀最攀琀 倀漀氀椀挀礀 匀琀愀琀攀洀攀渀琀 猀甀戀洀椀琀琀攀搀 琀漀

倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䐀椀瘀椀猀椀漀渀 漀昀 刀攀瘀攀渀甀攀 愀渀搀

䌀漀甀渀琀礀 䄀氀氀漀挀愀琀椀漀渀 漀昀 刀攀瘀攀渀甀攀 䈀椀氀氀猀

最漀 琀漀 倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䐀攀戀琀 䴀愀渀愀最攀洀攀渀琀 匀琀爀愀琀攀最礀 倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 愀琀

渀愀琀椀漀渀愀氀 氀攀瘀攀氀

䈀甀搀最攀琀 倀漀氀椀挀礀 匀琀愀琀攀洀攀渀琀 愀瀀瀀爀漀瘀攀搀 戀礀 倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䌀漀甀渀琀礀 䘀椀猀挀愀氀 匀琀爀愀琀攀最礀 倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 椀渀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀㬀䐀攀戀琀 䴀愀渀愀最攀洀攀渀琀 匀琀爀愀琀攀最礀倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 愀琀 挀漀甀渀琀礀

氀攀瘀攀氀

䌀漀甀渀琀礀 䘀椀猀挀愀氀 匀琀爀愀琀攀最礀 倀愀瀀攀爀

愀瀀瀀爀漀瘀攀搀 戀礀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀

一愀琀椀漀渀愀氀 戀甀搀最攀琀 瀀爀漀瀀漀猀愀氀 猀甀戀洀椀琀琀攀搀 琀漀

倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䌀漀甀渀琀礀 戀甀搀最攀琀 瀀爀漀瀀漀猀愀氀

猀甀戀洀椀琀琀攀搀 琀漀 䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀

戀氀礀

䔀渀搀 漀

昀 昀椀渀愀

渀挀椀愀氀

礀攀愀爀Ⰰ

渀愀琀椀漀

渀愀氀

䄀瀀瀀爀

漀瀀爀椀愀

琀椀漀渀 䈀

椀氀氀 瀀愀

猀猀攀搀

戀礀

倀愀爀氀椀愀

洀攀渀

琀㬀 愀瀀瀀

爀漀瘀愀氀

漀昀 挀漀

甀渀琀礀

䄀瀀瀀爀

漀瀀爀椀愀

琀椀漀渀猀

䈀椀氀氀猀

吀栀攀 䘀

椀渀愀渀挀

攀

䈀椀氀氀 眀

椀氀氀 渀漀

爀洀愀氀氀

礀 戀攀 琀

愀戀氀攀搀

愀琀

一愀琀椀漀渀

愀氀 愀渀

搀 䌀漀甀

渀琀礀 氀

攀瘀攀氀

椀渀 䨀甀

渀攀Ⰰ

戀攀戀攀昀漀爀

攀 愀瀀瀀

爀漀瘀愀

氀 漀昀 琀

栀攀 戀甀

搀最攀琀

⸀ 䤀琀

洀甀猀

琀 戀攀 愀

瀀瀀爀漀

瘀攀搀 眀

椀琀栀椀渀

㤀　 搀愀

礀猀

漀昀 䄀瀀

瀀爀漀瀀

爀椀愀琀椀漀

渀 䄀挀琀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀 ㈀渀搀

焀甀愀爀琀攀爀 椀洀瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀

爀攀瀀漀爀琀猀

一愀琀椀漀渀愀氀 䈀甀搀最攀琀 刀攀瘀椀攀眀

☀ 伀甀琀氀漀漀欀 倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀

椀渀 倀愀爀氀椀愀洀攀渀琀㬀 䌀漀甀渀琀礀

䈀甀搀最攀琀 刀攀瘀椀攀眀 ☀ 伀甀琀氀漀漀欀

倀愀瀀攀爀 琀愀戀氀攀搀 椀渀 琀栀攀

䌀漀甀渀琀礀 䄀猀猀攀洀戀氀礀

䌀漀甀渀琀椀攀猀 瀀甀戀氀椀猀栀

猀琀 焀甀愀爀琀攀爀

椀洀瀀氀攀洀

攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

一愀琀椀漀渀愀氀 最漀瘀攀爀渀洀

攀渀琀瀀甀戀氀椀猀栀攀猀 猀琀 焀甀愀爀琀攀爀椀洀

瀀氀攀洀攀渀琀愀琀椀漀渀 爀攀瀀漀爀琀

䄀甀搀椀琀 爀攀瀀漀爀琀爀攀氀攀愀猀攀搀 戀礀 琀栀攀一愀琀椀漀渀愀氀 䄀甀搀椀琀伀昀昀椀挀攀