Upload
trinhquynh
View
228
Download
6
Embed Size (px)
Citation preview
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 1
Marchel Kaspers
Lastechnisch adviseur
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 1
2
Onafhankelijke stichting;
Opgericht in 1934 (78 jaar!);
Behartiging van collectieve belangen van Nederlandse bedrijven,
instellingen en personen, werkzaam op het gebied van verbinden
van materialen;
Fabrikanten, leveranciers, gebruikers, onderzoeks- en
opleidingsinstellingen.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 2
Organisatie NIL
35-2-2013 (C) Marchel Kaspers
Voorlichtingsactiviteiten
Jaarlijks lassymposium met BIL
Jong-NIL activiteiten
Themadagen en workshops
Lastechnische publicaties
Vakblad Lastechniek
NIL Verbindingsweek
Nationale VMBO Laswedstrijden
45-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 3
www.nil.nlwww.vakbladlastechniek.nl
55-2-2013 (C) Marchel Kaspers
Lasgroepen in Nederland
Lastechnische Discussiegroep Rotterdam – Rotterdam
Lasgroep Zuid-Limburg – Maastricht Airport
Zeeuwse Lasgroep –
Lasgroep West – Velsen Noord
Lasgroep Noord - Leek
Lasgroep Oost – Apeldoorn
Lasgroep Zuid – Eindhoven
65-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 4
Programma!
Introductie EN 1090 serie; CE-markering De kern van EN 1090-2: indeling in “uitvoeringsklassen” Details: EN ISO 3834 Lasmethodekwalificatie Kwalificatie van personeel (w.o. de Lascoördinator) Kwaliteitsniveaus Hechten Aanbevelingen
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 7
“Bouwproductenrichtlijn” (CPD)
In het kader van Europese wetgeving en de richtlijnbouwproducten Construction Products Directive (CPD) iser een Europees geharmoniseerde productnorm opgesteldEN 1090-1.
De co-existentieperiode zou oorspronkelijk 31 juni 2012 aflopen.De co-existentieperiode is nu verlengd tot 1 juli 2014.
Wanneer kan een bedrijf zelf een CE-markering aanbrengen?
Een bedrijf mag in eigen beheer een CE-markering aanbrengen,indien het bedrijf door een extern aangemelde instelling is
gecertificeerd voor de EN 1090-1.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 8
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 5
Officiële titels van de EN 1090
Doel van de CE-markeringsplicht is vrij handelsverkeer
binnen de EU en het beter kunnen vergelijken van producten
omwille van de veiligheid.
Bedrijven binnen de staal- en aluminiumketen (importeurs, distributeurs
en fabrikanten) worden met deze verplichting geconfronteerd.
In Nederland VERPLICHT via het “Bouwbesluit”!
Tot de Europese Unie (EU) behoren 27 landen.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 9
CE-markering EN 1090-1
Met een CE-markering
Verklaart de fabrikant dat aan alle constructieve eisen is
voldaan. Dit geldt niet alleen voor de staalconstructie als
geheel maar ook voor alle constructieve onderdelen.
CE-MarkeringIn Jinan in de provincie Shandong viel een reusachtigreclamebord om en op het parkeerterrein van een autodealer.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 10
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 6
CE-markering
EN 1090-1: Gaat alleen over de CE-markering
EN 1090-2/3: Gaat over hoe we constructies moeten maken.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 11
EN 1090 hoofdzakenDe fabrikant moet een “fabrieksproductiebeheersingssysteem” (FPC)
opzetten, documenteren en onderhouden om er voor te zorgen dat de op de
markt gebrachte producten voldoen aan de verklaarde prestatiekenmerken.
Het FPC-systeem moet bestaan uit:
Schriftelijke procedures;
Regelmatige keuringen en beproevingen;
De resultaten voor de basisproducten van het onderdeel;
De machines en gereedschappen, het productieproces en het gefabriceerdeonderdeel te beheersen.
FPCOpzetten
Documenteren Onderhouden
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 12
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 7
Wat moet je doen om tot certificering van FPC te komen:
CE-markering van staalconstructies mogelijk door:
Kwaliteitssysteem conform ISO 9001;
Aangevuld met kwaliteitsbeheersingssysteem voorlassen op basis van EN ISO 3834 (deel 2, 3 of 4);
Verantwoordelijke lascoördinator aanstellen, intern - extern. Benoeming van lascoördinator volgens EN ISO 14731 (niveau B, S, of C).
ISO 9001 en EN ISO 3834 hoeven niet gecertificeerd te zijn! FPC laten certificeren door aangemelde instantie (NoBo). Doorlooptijd: vermoedelijk 1 á 2 jaar.
Alles gebaseerd op EXC = Uitvoeringsklassen
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 13
Algemeen overzicht
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 14
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 8
CE-Markering
CE-markering
Het is geen “CE-certificaat”
Ook geen “CE-keurmerk”
Maar een “CE-verklaring”
Verklaring wordt afgegeven door producent
Fabrieksproductiebeheersing (FPC, Factory Production Control)
Moet worden gecertificeerd door aangemelde instelling
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 15
CE-MarkeringHoe ziet een CE-Verklaring volgens EN 1090-1 er uit?
Wat is een CE-markering
De CE-markering is een soort
productlabel.
Het label geeft aan dat een
bouwproduct volgens Europese
technische specificaties en de
daarin omschreven testmethoden
is getest.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 16
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 9
Voorkomen is beter dan genezen
Park Olympic Ice Skating Stadium
Kearns, Utah (19 april 2000).
Constructie begaf het bij een aanzienlijk lagerebelasting dan maximale berekende belasting.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 17
FPC gaat voornamelijk overFabrieksproductiebeheersingssysteem “FPC” gaat voornamelijk over:
Regelmatig onderhoud en kalibraties machines
Frequente controles om de conformiteit van producten te waarborgen
Het managen van non-conforme producten
FPC systeemvereisten:
A. Personeel
B. Equipment
C. Proces van constructief ontwerp en berekenen
D. Basisproducten gebruikt in de fabricage
E. De onderdeel specificatie (werkplaatstekening)
F. Productbeoordeling
G. Non-conforme producten
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 18
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 10
Fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC)Bijlage B van de EN 1090-1 geeft de minimum inhoud van het
fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC):
Algemeen;
Aanvangskeuring;
Continu toezicht;
Frequentie van keuring;
Intervallen voor het toezicht;
Verklaring van de fabrikant;
Procedure voor wijzigingen en aanpassingen;
Procedure voor non- conformiteit;
Wachtpunten voor keuringen en proeven;
Rapportages;
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 19
Fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC)Bijlage B van de EN 1090-1 geeft de minimum inhoud van het
fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC):
FPC kan eveneens behelzen (via optie) : Kwaliteitsplan Managementdocument Beoordeling van eisen van de specificatie Organisatieschema + leidinggevend personeel Keuring : wie doet wat en wanneer
Rapporten : Uitgevoerde keuringen Wachtpunten
Checklist : Zie EN 1090-2 bijlage C
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 20
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 11
Stappen plan EN 1090
ISO 9001 / EN ISO 3834of andere procedures
Onderdeel specificatie
Bepalen EXC, checklistBijlage A1 en A2
EN 1090
Kwaliteitsplan EN 1090montageplan, boutverbindingen,
corrosiebescherming
Aanbrengen CE-Markering
ISO certificering is vrijwillig,
CE-markering is een wettelijke verplichting.
Deze wordt door de producent afgegeven.
Als je ISO 9001 en ISO 3834 hebt,
ben je goed op weg
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 21
Fabrieksproductiebeheersing 1090-1, 6.3 (3)
Materialen, halffabricaten
Moeten in overeenstemming zijn met de specificaties en worden gedocumenteerd.
Onderdelenspecificaties
De productie moet worden geregeld door gebruik te maken van een
onderdeelspecificatie, die alle noodzakelijke informatie om dat onderdeel bevat.
Productbeoordeling
De fabrikant moet procedures instellen om te waarborgen dat de verklaarde
waarden en klassen van alle kenmerken worden gehandhaafd.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 22
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 12
Fabrieksproductiebeheersing 1090-1, 6.3 (3)
Non-conforme producten
De fabrikant moet schriftelijke procedures hebben die specificeren hoe moet
worden omgegaan met non-conforme producten.
In de praktijk is het fabrieksproductiebeheersingssysteem (FPC)
een lange lijst met vele tientallen controlepunten!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 23
Productieplanning
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 24
Opdracht:20x portaaldrager
UITBESTEDING
Materiaalbestelling
Ingangscontrole
Lasplan
Controle / Afname / Transport
Kwaliteitshandboek
Evaluatie Offerte/Contractbespreking
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 13
Essentieel:Indeling in “uitvoeringsklassen”
EXC1 t/m EXC4 (eenvoudig ►kritisch)
Uitvoeringsklassen wordt bepaald door:
Gevolgklassen (Consequence Class, CC)
Productiecategorieën (Production Category, PC)
Gebruikscategorieën (Service Category, SC)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 25
Keuze van ‘Uitvoeringsklasse’ naar EN 1090-2
Gevolgklasse CC1 CC2 CC3
Gebruiks-categorieën SC1 SC2 SC1 SC2 SC1 SC2
Productie-categorieën
PC1 EXC1 EXC2 EXC2 EXC3 EXC3 EXC3
PC2 EXC2 EXC2 EXC2 EXC3 EXC3 EXC4
EXC1 t/m EXC4 (eenvoudig ►kritisch)EXC1 t/m EXC4 (eenvoudig ►kritisch)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 26
Noot: in NEN-EN 1090-2 worden 4 uitvoeringsklassen (EXC’s)
onderscheiden, van 1 naar 4 steeds strengere eisen
Indien niets voorgeschreven dan EXC2
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 14
Gevolgklasse (“Consequence Class”)volgens EN 1990
CC1:
Geringe consequenties.
CC2:
Gemiddelde consequenties.
CC3:
Ernstige consequenties voor verlies van mensenlevens,
Zeer grote: verlies van mensenlevens of zeer grote
economische, sociale of milieu consequenties.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 27
Gevolgklasse (“Consequence Class”)volgens EN 1990
CC1:
Geringe consequenties.
Zwakke gevolgen in termen van verlies van mensenlevens, of
verwaarloosbare gevolgen op economisch, sociaal of milieuvlak.
Voorbeelden
Agrarische gebouwen, waartoe de mensen normaal geen
toegang hebben (bv. opslagruimten),serres
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 28
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 15
Gevolgklasse (“Consequence Class”)volgens EN 1990
CC2:
Middelmatige gevolgen in termen van verlies van mensenlevens,
of aanzienlijke gevolgen op economisch, sociaal of milieu vlak.
Voorbeelden
Residentiële of openbare gebouwen en kantoorgebouwen,
waar gebreken middelmatige gevolgen kunnen hebben (bv. kantoorgebouwen)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 29
Gevolgklasse (“Consequence Class”)volgens EN 1990
CC3:
Zware gevolgen in termen van verlies van mensenlevens, of erg
zware gevolgen op economisch, sociaal of milieu vlak
Voorbeelden
Tribunes, openbare gebouwen, waar gebreken zware gevolgen
kunnen hebben (bv. concertzalen)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 30
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 16
31
Gebruikscategorieën (naar EN 1090-2)
SC1: Constructies en componenten gedimensioneerd voor overwegend
statische belastingen.
SC2: Constructies en componenten geschikt voor vermoeiingsbelasting
volgens EN 1993; Kritische onderdelen in constructie…. (zware corrosieve belasting, zware
santitaire eisen,…)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
32
Productiecategorieën (naar EN 1090-2)
PC1:
Niet gelaste constructiedelen van alle soorten staal;
Gelaste constructiedelen van de staalkwaliteit lager dan S355.
aanduiding minimalekerfslagwaarde (J)
beproevings-temperatuur °C
JR 27 20
J0 27 0
J2 27 -20
K2 40 -20
Voorbeeld: S235 JR G2
S: staal;
235: rek of vloeigrens in N/mm²;
JR: kerfslagwaarde = 27J bij 20°C;
G2: leveringstoestand = onrustig staal.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 17
33
Productiecategorieën (naar EN 1090-2)
PC2:
– Gelaste onderdelen van ≥ S355;
– Hoofdcomponenten die samengevoegd worden op bouwplaats;
– Onderdelen die essentieel zijn voor de constructieve samenhang;
– Componenten waaraan bijzondere eisen worden gesteld.
EN 10025-6 materiaalnummer
EU 137(1980)
Duitsland Frankrijk
S550QL1 1.8986 – EStE 550 V –
S690QL 1.8928 FeE 690 V KT TStE 690 V E 690 T
Volgens
CR ISO/TR 15608
groep 3.1
Afgeschrikt en ontlaten staal en precipitatie hardend
staal (behalve roestvast
staal) met een minimale rekgrens van
360 N/mm² < ReH 690 N/mm²
Warmgewalste constructiestaal volgens EN 10025-6
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
34
Relatie uitvoeringsklasse - draagconstructie
EXC1: Hallen
EXC2: Gebouwen
EXC3: Bruggen
EXC4: Speciale draagconstructies
Keuze EXC wordt in EN 1090-2 bijlage B bepaald door
Productiecategorie (lassen of bouten, materiaalsoort)
Gebruikscategorie (statisch of vermoeiing)
in relatie tot de gevolgklasse (gevolgen van instorten)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 18
Deze factoren bepalen dus de kwaliteitsmaatregelen vooreen gelaste constructie
Gevolg Laag Gemiddeld Hoog
Gebruik Stat. Dyn. Stat. Dyn. Stat. Dyn.
ProductieEenvoudig EXC1 EXC2 EXC2 EXC3 EXC3 EXC3
Moeilijk EXC2 EXC2 EXC2 EXC3 EXC3 EXC4
Indien niets voorgeschreven dan EXC2Hierop moeten we onze kwaliteitseisen baseren!
EN 1090-2 specificeert ze in vier niveaus en sluit aan op
EN ISO 3834!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 35
36
CE-verklaringen
2 soortenCE-verklaringen
Basisproduct(onbewerkt
product)
Constructievedeel
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 19
Effecten in uw organisatieDirectie
• Aanwijzen (of inhuren) lascoördinator
• Toewijzen taken en bevoegdheden van project
Verkoop
• Beoordelen of werkzaamheden mogen worden uitgevoerd i.v.m.
uitvoeringsklassen
• Rekening houden met aanwezige kwalificaties, apparatuur e.d.
Ontwerp/engineering
• Ontwerp volgens geharmoniseerde normen
• Rekening houden met inzetgebied
• Uitvoeringsklassen bepalen.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 37
Effecten in uw organisatieInkoop/magazijn
Bestellen op basis van geharmoniseerde normen
Conformiteit verklaringen basismaterialen, ook lastoevoegmaterialen enbevestigingsmaterialen
Magazijn
Geen materialen meer “on stock” zonder naspeurbaarheid
Juiste opslag van materialen
Productie/kwaliteit
WPS, LK’s, LMK’s
NDO onderzoek
Inspectie, testplan en montageplan
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 38
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 20
Project toepassingen EN 1090
MinimaleKwaliteits
documentatie
Toewijzing takenen bevoegdheden
van project
Procedures,
methoden en
werkinstructies
Keuringen en
beproevingen
Procedurevoor non-
conformiteiten
Procedure voorwijzigingen enaanpassingen
Inspectie entestplan
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 39
Factoren die de laskwaliteit besturen en bewaken:
De methode (lasprocedure): EN-ISO 15607-08-09-10-11-12-13-14)
De mens (kwalificaties)
Lasser (EN 287-1 en andere)
Lasoperator (NEN-EN 1418:1998 nl)
Lascoördinator (EN-ISO 14731)
Het (las-)kwaliteitssysteem (EN ISO 3834) 90-2 - Tabel A3 (alléén
lassen)
Laskwaliteit! EN ISO 3834 / EN 1090-2
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 40
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 21
41
EN 1090-2 par. 7.1 “Algemeen”Toepassen van EN ISO 3834:
Deel 1 + 4 voor uitvoeringsklasse 1 (EXC1),
Elementaire kwaliteitseisen
Deel 1 + 3 voor uitvoeringsklasse 2 (EXC2)
Standaard kwaliteitseisen
Deel 1 + 2 voor uitvoeringsklasse 3 (EXC3)
Uitgebreide kwaliteitseisen
Deel 1 + 2 voor uitvoeringsklasse 4 (EXC4)
Uitgebreide kwaliteitseisen
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN ISO 3834 1 – 5 (6)Drie niveaus van kwaliteitseisen: beschreven in deel 2, 3 en 4
EN ISO 3834 geeft maatregelen voor verschillende situaties.
Zij kunnen in de volgende situaties worden toegepast:
Bij contracten: het vastleggen van laskwaliteitseisen;
Door fabrikanten: het invoeren en handhaven van laskwaliteitseisen;
Door organisaties die de laskwaliteit beoordelen, zoals afnemers,fabrikanten of derden.
Deel 5 overzicht van documenten; mogelijkheden voor equivalenten
Deel 6 “Richtlijnen voor de invoering van ISO 3834”!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 42
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 22
Beheersing van het bedrijfsproces lassen
Eisen en voorwaarden uit de EN-ISO 3834 serie: EN ISO 3834-2 EN ISO 3834-3 EN ISO 3834-4
Aan de hand van de EN ISO 3834-1 bepaalt het bedrijf zelfwelk deel van toepassing is.
Dit wordt mede bepaald door de opdrachtgever(s) en het soort werk: Complexiteit van de fabricage Verscheidenheid van de te vervaardigen producten Verscheidenheid van de te gebruiken materialen.
435-2-2013 (C) Marchel Kaspers
(Las)normen wereldwijd
Feitelijk certificeren van het bedrijfsproces lassen;
procescertificatie conform de EN ISO 3834
44
Regeltjes….?
Normen
Specificaties (Klant)
Andere eisen (Nobo)?
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 23
Enkele eisen uit de EN-ISO 3834-2
Technische beoordeling van het contract Uitbesteding Laspersoneel Lassers en bedieners (kwalificaties b.v. resp.: EN 287-1, EN 1418) Lascoördinatie (EN-ISO 14731) Laswerk en verwante activiteiten Productieplanning Inspectie en beproeving na het lassen Lasmethodekwalificaties (EN-ISO 15614-1) Lastoevoegmaterialen, keuring en opslag Moedermaterialen, opslag, doorstempel bevoegdheid
455-2-2013 (C) Marchel Kaspers
7.1: EN ISO 3834
EXC 4+3 EXC 4+3EXC 2 EXC 2EXC 1 EXC 1
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 46
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 24
EN ISO 3834 inhoudelijk4 Toepassing van dit deel van ISO 3834
5 Beoordeling van eisen en technische beoordeling
6 Uitbesteding
7 Laspersoneel: Algemeen, Lassers en bedieners, Personeel voor lastoezicht
8 Personeel voor inspectie en beproeving: Algemeen, Personeel voor niet-destructiefonderzoek
9 Uitrusting voor fabricage en beproeving: Beschrijving van uitrusting, Geschiktheid vanuitrusting, Nieuwe uitrusting, Onderhoud van uitrusting
10 Productieplanning, Lasmethodebeschrijvingen, Goedkeuring van lasmethoden,Werkinstructies
11 Lastoevoegmaterialen: Algemeen, Partijkeuring, Opslag en behandeling
12 Opslag van moedermaterialen
13 Warmtebehandeling na het lassen
14 Inspectie en beproeving: Inspectie en beproeving voor het lassen, Inspectie en beproevingtijdens het lassen, Inspectie en beproeving na het lassen. Stand van zaken bij inspectie enbeproeving
15 Niet-overeenstemming en corrigerende maatregelen
16 Kalibratie en geldigverklaring van meet-, inspectie- en beproevingsapparatuur
17 Identificatie en naspeurbaarheid
18 Kwaliteitsrapporten
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 47
Technische beoordeling (EN ISO 3834 par. 5.3)• Moedermateriaal specificatie(s) en eigenschappen gelaste verbinding;
• Kwaliteits- en afname-eisen voor lasverbindingen;
• Het vastleggen van methoden voor lassen, NDO en warmtebehandeling;
• De kwalificatie van lasmethoden;
• De kwalificatie van personeel;
• Keuze, identificatie en/of naspeurbaarheid (bv. materialen, lasverbindingen);
• Afspraken voor de kwaliteitsbewaking, (event. onafhankelijke keuringsinstantie);
• Inspectie en beproeving;
• Uitbesteding;
• Warmtebehandeling na lassen;
• Afmetingen en details van lasnaadvoorbereiding en voltooide lasverbinding;
• Lasverbindingen die in werkplaats of elders moeten worden gemaakt;
• Omgevingsomstandigheden van invloed zijn op toepassing van proces.
Belangrijk; kan erg veel ellende voorkomen!Werk voor de lascoördinator!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 48
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 25
EN 1090-2 par. 7.2 “Lasplan”Lasplan moet omvatten, voor zover van toepassing:
Lasmethodebeschrijvingen (WPS); Maatregelen om vervorming tijdens en na lassen te voorkomen; Lasvolgorde; Eisen voor tussentijdse controle; Draaien van onderdelen tijdens lasproces, in relatie tot de lasvolgorde; Details toe te passen positioneringmiddelen; Te nemen maatregelen om laminaire scheuren te voorkomen; Speciaal gereedschap voor lastoevoegmaterialen (laagwaterstof, conditionering etc.); Lasnaadvorm en nabewerking voor roestvast staal; Eisen voor acceptatiecriteria van lassen; Verwijzing naar keurings- en beproevingsplan; Eisen voor lasidentificatie; Eisen voor oppervlaktebehandeling volgens Hoofdstuk 10.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 49
In de NEN-EN-ISO 15607 staat een schema met een aantal mogelijkheden om
te komen tot een goedgekeurde lasmethodebeschrijving (WPS).
De keuze wordt bepaald via het contract en / of bestek of door de belasting /
toepassing van de lasverbinding.
Het opstellen en goedkeuren van een
lasmethode beschrijving / (WPS)
NEN-EN-ISO 15607
Beschrijven en goedkeuren
van lasmethoden voor metalen –
Algemene regels
Vanaf EXC 2 vereist
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 50
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 26
Plaats van de WPS; het Systeem
Procesbeheersingvia WPS
Kwalificeren doorproeflassen
Toepassen inproductie
Beproevings-resultaten
Product
+’p’
-’p’
Reproduceerbaar&
Representatief !Lassers-
kwalificatieproef
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 51
Lasmethode beschrijving (LMB/WPS)volgens EN ISO 15609
In de lasmethodebeschrijving (LMB/WPS) staan de belangrijkste instructies om tot een goede
lasverbinding te komen.
Een lasmethodebeschrijving moet altijd op de werkvloer aanwezig zijn voor de lasser en de
inspecteur, ter controle voor en tijdens het lassen.
De voorlopige lasmethode beschrijving, (pWPS) dient voor aanvang van het proeflassen
overhandigd te worden aan de Beoordelaar / keurmeester of Notified Body
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 52
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 27
Goedkeuring WPS
53
Een WPS behoeft in principe slechts de goedkeuring van de in het bedrijf werkzame
keurmeester of lascoördinator te krijgen.
Acceptatie van een lasmethodekwalificatie voor een bepaal doel, wordt gedaan door
keurmeester of lascoördinator.
(C) Marchel Kaspers
In de norm wordt regelmatig de term ‘keurmeester’ gebruikt volgens
NEN-EN-ISO 15607. Het begrip keurmeester is een aangewezen persoon om de
overeenstemming van de toepassing zijnde norm te bevestigen.
In bepaalde gevallen kan een externe onafhankelijke keuringsinstantie worden vereist.
5-2-2013
Goedkeuring WPS / WPQR door
Notified Body’s (NoBo’s)
54
De Notified Body’s (NoBo’s)
hebben vaak grote moeite met het accepteren van een
bedrijfsgebonden keurmeester, zelfs als de persoon las praktijkingenieur is.
(C) Marchel Kaspers5-2-2013
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 28
Van pWPS – WPS / LMK / WPQRProces Booglassen Autogeen lassen
Richtlijn voor materiaalgroepsindeling CR ISO/TR 15608 CR ISO/TR 15608
Algemene regels EN ISO 15607- 1WPS
EN ISO 15607-2
Beschrijven en goedkeuren vanlasmethoden voor het booglassen.Lasmethode beschrijving (WPS)
EN ISO 15609-1 EN ISO 15609-2
(1) Geteste lastoevoegmaterialen EN ISO 15610 EN ISO 15610
(2) Eerder opgedane ervaring EN ISO 15611 EN ISO 15611
(3) Standaardprocedure EN ISO 15612 EN ISO 15612
(4) Productie voorproeven EN ISO 15613 EN ISO 15613
Lasmethode beproevingen EN ISO 15614, Part 1 Staal / NikkelPart 2 AluminiumPart 3 GietijzerPart 4 Giet aluminiumPart 5 Ti en ZrPart 6 CuPart 7 OP-lassenPart 8 Pijp-pijp plaatPart 9 Nat hyperbaar lassenPart 10 Droog hyperbaar lassen
EN ISO 15614Part 1 Staal/NikkelPart 3 GietijzerPart 6 CuPart 7 Oplassen
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 55
EN 1090-2 par. 7.4.1 “Kwalificatie van de methode”
Verplicht voorEXC 2, 3 en 4!Verplicht voorEXC 2, 3 en 4!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 56
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 29
(C) Marchel Kaspers 57
NEN-EN ISO 15610, NEN-EN ISO 15611, NEN-EN ISO 15612,NEN-EN ISO 15613, NEN-EN ISO 15614 serie
WPQR door fabrikant of, indien van toepassing, door keurmeester / keuringsinstantie
WPS opgesteld door fabrikant
Vrijgave voor productie: WPS of werkinstructie
Schema voor het goedkeuren lasmethode /WPS
Het goedkeuringsrapport van de lasmethode, genoemd:
WPQR (Welding Procedure Qualification Record) is het
document met de werkelijke lasgegevens en de positief
beoordeelde resultaten van het onderzoek van de
lasmethode kwalificatieproef.
WPQR
5-2-2013
EN 1090-2 par. 7.4.1 “Kwalificeren van lasmethoden”
Keuze van uiteindelijke methode van kwalificeren voor bepaalde opdracht is meestalcontractuele eis of wordt door toepassingsnorm voorgeschreven.
Doorgaans dus géén vrije keuze voor de fabrikant!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 58
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 30
Goedkeuring van de lasmethode
NEN-EN-ISO15614-1
GoedgekeurdeWPQR / WPS
Is een
geschikte
WPSbeschikbaar?
NeeopstellenpWPS en
proeflassen
Goed
gekeurde
WPS vereist
Schema voor het opstellen
en goedkeuren van een
lasmethode / lasmethode
beschrijving (WPS)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 59
Lasmethodebeproeving
3.3.1. Proefstukken
Kwalificeren van een of meerdere las proefstukken moeten representatief, voor
de in de productie toe te passen lasmethode, voldoende afmetingen hebben om
een redelijke warmteverdeling te garanderen.
De proefstukken moeten worden gelast volgens de pWPS, onder voorwaarden
Die tijdens de productie zullen gelden bijvoorbeeld:
Proefstuk voor stompe verbinding in plaat
Proefstuk voor stompe verbinding in pijp
Proefstuk voor T-verbinding
Proefstuk voor een aftakking
Het lassen en beproeven van de proefstukken moet worden bijgewoond door de
Beoordelaar / keurmeester of door 1 van de Notified Body’s
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 60
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 31
Goed gekeurde methode kwalificatie
61
Lasmethoden worden goedgekeurd door te voldoen aan een of
meer goedkeuringsrapporten van de lasmethoden(WPQR).
Een goed gekeurde lasmethodebeschrijving (WPS) moet alle noodzakelijke
informatie verschaffen om een lasverbinding te produceren.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
WPQR bestaat uit de volgende documenten
117
Een goed gekeurde methode kwalificatie bestaat uit de volgende documenten:
Materiaalcertificaten.
Certificaten van het lastoevoegmateriaal.
Materialen certificaten.
Beschermgas certificaten.
Radiografisch of ultrasoon onderzoek rapporten.
NDO rapportage, magneet, penetrant onderzoek.
Destructief rapporten, dwarstrekproef in de las, buigproeven op hetlasmetaal.
Gloeidiagrammen.
Certificatie rapporten
Goed gekeurde lasmethode beschrijving (WPS)
(C) Marchel Kaspers5-2-2013
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 32
Het lassen van proefstukken
Het lassen van proefstukken
Het voorbereiden en lassen van proefstukken
moet in overeenstemming met de voorlopige
lasmethode beschrijving (pWPS) worden
uitgevoerd en onder de algemene
omstandigheden van de laswerkzaamheden, in
de productie waar zij representatief voor zijn.
Het lassen en beproeven van de proefstukken
moet worden bijgewoond door een
keurmeester of een keuringsinstantie.
(C) Marchel Kaspers 63
NEN-EN-ISO 15614-15-2-2013
Lasmethodekwalificaties
Microstructuuronderzoek ( EN 10025-6) Cruciform trekproef (vanaf S 420 N/L) Lasprimers (dikste laagdikte) Indien op shopprimers wordt gelast moeten beproevingen worden
uitgevoerd op de maximaal toegestane (nominaal + tolerantie)laagdikte.
Productietesten (na 1 ~3 jaar)
Extra eisen uit EN 1090-2
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 64
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 33
Voorwarm en tussenlaag temperatuurVoorwarm temperatuur
Minimale voorwarm temperatuur, gemeten volgens
EN ISO 13916, zoals toegepast bij het begin en tijdens het lassen.
Beproevingsomvang staal (EN ISO 15614-1)
Standaard beproevingsomvang.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 66
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 34
Nauwkeurigheid en registratie is noodzaak!
Twee voorbeelden uit de markt
De stroomsterkte, boogspanning, voortloopsnelheid,
voorwarm- en tussenlagen temperaturen, enz.
Periodiek te meten met daartoe geschikte en gekalibreerdemeetapparatuur.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 67
EN 1090-2 par. 7.4.1 “Kwalificeren van lasmethoden” (2)
Standaard is lasmethodekwalificatie onbeperkt geldig, maarrrrr…..
Beperkingen in de EN 1090!
Deze eist extra beproevingen voor lasprocessen die NIET in “gebruik” zijn:a) Van één tot drie jaar:
productie lasproef voor staalsoorten > S355.Onderzoek: visuele keuring, radiografische of ultrasone keuring(behalve hoeklassen), magnetisch of penetrant onderzoek, macrobeoordeling en hardheidsmeting.
a) voor periode meer dan drie jaar:1) macro, van productieproef moet worden gekeurd voor
staalsoorten ≤ S355,of2) moeten nieuwe methodebeproevingen worden uitgevoerd voor
staalsoorten > S355.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 68
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 35
EN 1090-2 par. 7.5.7 “Hechtlassen”
Verplicht voorEXC 2, 3 en 4!Verplicht voorEXC 2, 3 en 4!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 69
EN 1090-2 par. 7.5.7 “Hechtlassen”
Bij EXC2, EXC3 en EXC4: is gekwalificeerde lasmethode verplicht.
Alle hechtlassen die niet worden opgenomen in de uiteindelijke las moeten
verwijderd worden.
Hechtlassen die in de uiteindelijke las zullen worden opgenomen moeten
geschikte vorm hebben en worden gelegd door gekwalificeerde lassers.
Hechtlassen moeten vrij zijn van lasfouten en moeten vóór het uiteindelijke
lassen zorgvuldig worden gereinigd. Gescheurde hechtlassen moeten worden
verwijderd.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 70
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 36
EN 1090-2 par. 7.4.2 Lassers en bedieners van lasmachines
Verplicht voorEXC 1, 2, 3 en 4!Verplicht voor
EXC 1, 2, 3 en 4!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 71
72
Lassers moeten worden gekwalificeerd in overeenstemming
met EN 287-1 en bedieners van lasmachines in
overeenstemming met EN 1418.
Het lassen van een vertakkende buisverbinding met hoeken
kleiner dan 60o moet worden gekwalificeerd met een
specifieke test.
Er moeten registraties beschikbaar zijn van alle
kwalificatiebeproevingen van lassers en bedieners van
lasmachines.
EN 1090-2 par. 7.4.2 Lassers en
bedieners van lasmachines
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 37
73
Hetcertificaat!
Garandeert hetACTUELEkennen en
kunnen van delasser!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
Het kwalificeren van operateurs
EN-1418 (ISO 14732)
Kwalificatie van bedieners van
lasmachines (lasoperator)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 74
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 38
EN 1090 / EN ISO 4834 / Lascoördinator
Verplicht voorEXC 2, 3 en 4!Verplicht voorEXC 2, 3 en 4!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 75
De lascoördinator,Definities uit EN ISO 14731
3.2 Lascoördinatie
Coördinatie van fabricageprocessen voor alle lastechnische en
daaraan verbonden werkzaamheden
3.3 Lascoördinator (WC)
Persoon die verantwoordelijk is voor, en in staat is tot het uitoefenen van lascoördinatie
Verantwoordelijk lascoördinator (RWC)
Persoon die competent is om toezicht uit te oefenen op de lasactiviteiten van de
fabrikant, aangetoond aan de hand van zijn technische kennis en ervaring voor de
producten die worden gefabriceerd (aan de hand van LK’s, LMK’s en WPS-en).
OPMERKING: Het kan noodzakelijk zijn om verschillende lascoördinatoren voor verschillende taken
te benoemen.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 76
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 39
De lascoördinator IWI-C (Comprehensive), Vooropleiding IWT
IWI-S (Standard), Vooropleiding IWS
IWI-B (Basic), Toelichting
77
Kaderopleidingen:
International Welding Engineer IWE
International Welding Technologist IWT
International Welding Specialist IWS
International Welding Practitioner IWP
Responsible Welding Coordinator RWC
Lascoördinator
Aangewezen
Intern
Extern
Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090-2 par. 7.4.3 “Lascoördinatoren” (1)
Voor EXC2, EXC3 en EXC4: lascoördinatie tijdens lassen door
lascoördinatie-personeel, gekwalificeerd voor en ervaren met
laswerkzaamheden waar ze toezicht op houden, zoals gespecificeerd in
EN ISO 14731.
Lascoördinatie-personeel (EN 1090-2) moet technische kennis hebben
zoals gespecificeerd in tabellen 14 en 15 (volgende sheets).
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 78
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 40
B: (Basic) Technische basiskennis (~IWS)
S: (Specific) Specifieke technische kennis (~IWT)
C: (Comprehensive) Uitgebreide technische kennis (~IWE)
EN 1090-2 par. 7.4.3 Lascoördinatoren” (tabel 14)
B
S
S
CC
S
C/S
C
CC
C/S
C
C
CC
Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 79
80
EN 1090-2 par. 7.4.3 “Lascoördinatoren” (tabel 15)
B
S
S
CC
S
C
C
CC
C
C
C
CC
B: (Basic) Technische basiskennis (~IWS)
S: (Specific) Specifieke technische kennis (~IWT)
C: (Comprehensive) Uitgebreide technische kennis (~IWE)
Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 41
81
EN 1090-3 par. 7.4.4 “Lascoördinatoren” (tabel 7)
B S
S SS SS
B
CC C C
B: (Basic) Technische basiskennis (~IWS)
S: (Specific) Specifieke technische kennis (~IWT)
C: (Comprehensive) Uitgebreide technische kennis (~IWE)
Het gaat om het kennisniveau, niet om het diploma!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
82
De lascoördinator; takenen verantwoordelijkheden
1. Specificatie van taken en verantwoordelijkheden (EN ISO 14731)• Selectie taken gebaseerd op bedrijf / product (zie bijlage B).
Activiteiten koppelen aan taken en verantwoordelijkheden, zoals:– specificatie en voorbereiding;– toezicht;– inspectie, controle of observatie.
• Verantwoordelijkheid voor lascoördinatie uitsluitend bij fabrikant.• Verantwoordelijkheden die moeten worden beschreven:
– positie in fabricerende organisatie en zijn verantwoordelijkheden(taakomschrijving);
– omvang van toegekende bevoegdheid, noodzakelijk voor uitvoering vantoegewezen taken, bijv. voor lasmethodebeschrijving en rapportages;
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 42
Overzicht van taken lascoördinator(EN ISO 14731 Bijlage B)
B.1 Beoordeling van eisenB.2 Technische beoordelingB.3 UitbestedingB.4 LaspersoneelB.5 UitrustingB.6 ProductieplanningB.7 Goedkeuring van de lasmethodenB.8 LasmethodebeschrijvingenB.9 WerkinstructiesB.10 LastoevoegmaterialenB.11 MaterialenB.12 Inspectie en beproeving voor het lassenB.13 Inspectie en beproeving tijdens het lassenB.14 Inspectie en beproeving na het lassenB.15 Warmtebehandeling na het lassenB.16 Niet-overeenstemming en corrigerende maatregelenB.17 Kalibratie en geldigverklaring van meet-, inspectie- en beproevingsapparatuurB.18 Identificatie en naspeurbaarheidB.19 Kwaliteitsrapporten
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 83
Materiaalcertificaten
84
Certificaten, materiaal, lastoevoegmateriaal, enz.
EXC 1: Type 2.1
EXC 2 ~ 4: Type 3.1
Traceerbaarheid
Materiaaltype
Materiaalcertificaat
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 43
Materiaalsoorten
EN 10025-2 S235JR, S355J2 28 opties
EN 10025-3 S355N(L), S460N(L) 32 opties
EN 10025-4 S355M(L), S460M(L) 32 opties
EN 10025-6 S690Q(L), S 960 Q(L) 31 opties
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 85
PraktijkvoorbeeldVoorbeeld materiaal certificaat !!!
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 44
PraktijkvoorbeeldenVoorbeeld materiaal certificaat !!!
Staal: S355J2+N
Met kerfslagwaarde:
5, 9 en 8 Joul -20 oC.!!!
VERSCHIL CE-VERKLARINGENEN 10025 - EN 1090-1
EN 10025
1. Toleranties op vorm en afmetingen
2. Breukrek
3. Treksterkte
4. Vloeigrens
5. Sterkte tegen stootbelasting
6. Lasbaarheid
7. Duurzaamheid
EN 1090-1
1. Toleranties op vorm en afmetingen
2. Lasbaarheid (CEV)
3. Breuktaaiheid (CVN)
4. Weerstand tegen stootbelasting
4. Draagvermogen
6. Vermoeiingsterkte
7. Brandwerendheid
8. Reactie op brand
9. Vrijkomen van cadmium en zijn verbindingen
10. Radioactieve straling
11. Duurzaamheid
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 88
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 45
Certificaten lastoevoegmateriaal
895-2-2013 (C) Marchel Kaspers
90
Alle lastoevoegmaterialen moeten voldoenaan de eisen van EN 13479
EN 1090-2 paraaf: 5.5 Lastoevoegmaterialen
Lastoevoegmaterialen Productnorm
Draadelektroden en lasmetaal voor booglassen onder gasbescherming van ongelegeerde enfijnkorrelige staalsoorten EN ISO 14341
Draadelektroden, draad-poeder elektroden en gevulde draadelektroden, en elektrode-poeder-combinaties voor het onderpoederlassen van ongelegeerde en fijnkorrelige staalsoorten EN 756
Beklede elektroden voor booglassen met de hand van staal met hoge sterkte EN 757
Poeders voor onderpoederlassen EN 760
Beklede elektroden voor booglassen met de hand van corrosievaste en hittevaste staalsoorten EN 1600
Staven, draad, lasmetaal voor het TIG-lassen van ongelegeerd staal en fijnkorrelig staal EN ISO 636
Beklede elektroden voor booglassen met de hand van ongelegeerde en fijnkorreligestaalsoorten EN ISO 2560
Draadelektroden,stripelektroden, draden en staven voor booglassen van corrosie- en hittevastestaalsoorten EN ISO 14343
Draadelektroden, draden, staven, en lasmetaal voor booglassen onder gasbescherming vanstaalsoorten met een hoge treksterkte EN ISO 16834
Draad- en gevulde draadelektroden, en elektrode-poedercombinaties voor hetonderpoederlassen van staalsoorten met een hoge treksterkte EN 14295
Elektroden met gevulde draad voor booglassen onder gasbescherming en zondergasbescherming van staalsoorten met een hoge treksterkte EN ISO 18276
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 46
Kalibreren, validatie lasapparatuurValidatie lasapparatuur volgens:
NEN 3140 veiligheidstest;
Kalibreren, valideren machines
volgens ISO 17662;
Onderhoud machines;
Reparaties machines.
Gekalibreerde apparatuur?
Vanaf EN ISO 3834-2en EXC 2 vereist
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 91
Kalibreren, validatie lasapparatuur
Parameters die gecontroleerd dienen te worden, zijn:
Stroomsterkte;
Boogspanning;
Voortloopsnelheid;
Draadaanvoersnelheid;
Enz.
NEN-EN-ISO 17662 op de markt gebracht met als titel
Welding - Calibration, verification and validation of equipment used forwelding, including ancillary activities.
Per onderdeel wordt aangegeven of er sprake is van kalibratie,
verificatie of validatie met daarbij een aangegeven tolerantie.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 92
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 47
93
EN 1090-2 paraaf: 7.5.2 opslag lastoevoegmaterialen
De lastoevoegmaterialen moeten worden opgeslagen, getransporteerden gebruikt in overeenstemming met de aanbevelingen van defabrikant.
Indien elektroden en lasdraden moeten worden gedroogd enopgeslagen moeten geschikte temperatuurniveaus en tijden wordenaangehouden in overeenstemming met de aanbevelingen van defabrikant.
Opslag lastoevoegmaterialen?
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
94
NEN-EN-ISO 15614-1
Beschrijven en goedkeuren vanlasmethoden voor metalen -
Lasmethodebeproeving - Deel 1:
Boog- en autogeenlassen vanstaal en
booglassen van nikkel ennikkellegeringen
(ISO 15614-1:2004,IDT)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 48
Lasmethode- en lasserskwalificaties
955-2-2013 (C) Marchel Kaspers
Essentiële verschillen lasmethode-en lasserskwalificatie
Lasmethodekwalificatie• Eigenschappen verbinding• Onafhankelijk van laspositie• Afhankelijk warmte-inbreng• Uitgebreide beproeving,
afhankelijk van toepassingen/of regels
• Specifieke essentiëlevariabelen
• Onbeperkte geldigheid• Gebonden aan BEDRIJF
Lasserskwalificatie• Vaardigheid van lasser• Sterke afhankelijkheid van
laspositie
• Eenvoudige beproeving
• Specifieke essentiëlevariabelen
• Beperkte geldigheid (tijd)• Gebonden aan de MENS
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 96
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 49
Geldigheidsgebieden LMK’s
Een lasmethodekwalificatie is begrensd door technische zaken
Lasproces
Laspositie van proefstuk
Lasproces
Materiaal-groep
Las wijze
Dikte en diameter van het lasmonster
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 97
Herinnering materialen (CR ISO/TR 15608)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 98
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 50
Basismateriaal groep(en)
CR ISO/TR 15608Groe
pSub-groep Staaltype
1 Staal met gespecificeerde minimale rekgrens ReH 460 N/mm² a en analyse in % :C 0,25 ; Si 0,60 ; Mn 1,80 ; Mo 0,70b; S 0,045; P 0,045 ; Cu 0,40b; Ni 0,5b;Cr 0,3 (0,4 voor gietwerk)b; Nb 0,06; V 0,12b; Ti 0,05
1.1 Staal met een gespecificeerde rekgrens ReH 275 N/mm²
1.2 Staal met een gespecificeerde rekgrens 275 N/mm² ReH 360 N/mm²
1.3 Genormaliseerd fijnkorrel staal met een gespecificeerde rekgrens ReH > 360 N/mm²
1.4 Weerbestendige staalsoorten waarvan de chemische samenstelling voor de enkelvoudigeelementen de onder 1 gespecificeerde waarden te boven gaat
2 Thermo mechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerdeminimale rekgrens van ReH > 360 N/mm²
2.1 Thermomechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerdeminimalerekgrens van 360 N/mm² < ReH 460 N/mm²
2.2 Thermomechanisch behandeld fijnkorrel staal en gietstaal met een gespecificeerdeminimale rekgrens van > 460 N/mm²
3 Afgeschrikt en ontlaten staal en precepitatie hardend staal (behalve roestvast staal) meteen minimale rekgrens van ReH > 360 N/mm²
3.1 Afgeschrikt en ontlaten staal en precipitatie hardend staal (behalve roestvast staal) meteen minimale rekgrens van 360 N/mm² < ReH 690 N/mm²
(C) Marchel Kaspers 995-2-2013
Afwijken geldigheidsgebieden
Afwijken geldigheidsgebieden van lasposities
Willekeurige laspositie = goedkeuring voor alle posities behalve voor de PG en J-L045
Indien er geen kerftaaiheidseisen en hardheidseisen zijn.
Dit geldt voor materiaal groep 1.1 volgens CR ISO 15608.
Voorbeeld: S235J0
De goedkeuring geldt voor willekeurige positie
(in pijp of plaat) ook voor alle andere posities (in pijp of plaat).
PG
Productiecategorieën volgens
EN 1090-2: PC1
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 100
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 51
Group Reference Name Number
15608 standard
Afwijken geldigheidsgebieden voor materiaal
(C) Marchel Kaspers 101
Geen kerftaaiheidseisen
en hardheidseisen
voorgeschreven volgens
EN–ISO 15614-1
Hardheidseisen niet vereist
voor moedermaterialen in
sub groep 1.1 en groep 8, 41
t/m groep 48 volgens EN ISO
15614-1
5-2-2013
Basismateriaal groep(en) volgensCR ISO/TR 15608
Group Reference Name Number
standard
1025-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 52
103(C) Marchel Kaspers
Geldigheidsgebieden
lasposities indien
geen
kerftaaiheidseisen en
hardheidseisen.
Afwijken geldigheidsgebieden
Goedkeuring voor alle
posities behalve voor PG
en J-L045
Geldigheidsgebieden volgens NEN-EN-ISO15614-15-2-2013
Lasposities volgensEN ISO 6947
Nieuw
104
Geldigheidsgebieden
lasposities indien geen
kerftaaiheidseisen en
hardheidseisen zijn.
Afwijken geldigheidsgebieden
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 53
Lasposities volgensEN ISO 6947
(C) Marchel Kaspers 105
Afwijken geldigheidsgebieden
5-2-2013
Afwijken geldigheidsgebiedenIndien kerftaaiheidseisen en/of hardheidseisen
kerfslagwaarden bepalen uit de positie met de hoogste warmte-inbreng
de hardheidmetingen verrichten in de positie met de laagste warmte-inbreng
(Warmte-inbreng bepaalt de microstructuur en mechanische eigenschappen)
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 106
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 54
Geldigheidsgebieden volgens EN ISO 15614-1Dikte
proefstuk[ t ]
GeldigheidsgebiedEN ISO 15614-1
Een laag Meer lagen
t ≤ 3 0,7 – 1,3 t 0,7 – 2 t
3 < t ≤ 12 0,5 – 1,3 t(3 min.)
3 – 2 t
12 < t ≤ 100 0,5 - 1,1 t 0,5 – 2 t
t > 100 n.v.t. 50 – 2 t
Geldigheidsgebied voor stompe verbindingen,
T-verbindingen en pijpaftakkingen.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 107
Geldigheidsgebieden meer lagen techniekDikteproefstu
k[ t ]
GeldigheidsgebiedEN ISO 15614-1
Meer lagen techniekt ≤ 3 0,7 – 2 t
3 < t ≤ 12 3 – 2 t
12 < t ≤ 100 0,5 – 2 t
t > 100 50 – 2 t
Proefplaat 2 mm plaat
Geldigheidsgebied (t) 1.4 tot 2.0 mm
Proefplaat 3 mm plaat
Geldigheidsgebied (t) 2.1 tot 6 mm
Proefplaat 10 mm plaat
Geldigheidsgebied (t) 3 tot 20 mm
Proefplaat 12 mm plaat
Geldigheidsgebied (t) 3 tot 24 mm
Proefplaat 15 mm plaat
Geldigheidsgebied (t) 7.5 tot 30 mm
Dikte proefstuk
meer lagen techniek
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 108
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 55
Geldigheidsgebied keelhoogte / A-hoogte
Dikteproefstuk[ t ]
Geldigheidsgebied hoeklassen
Materiaaldikte
Keelhoogte / A-hoogte
Een laagtechniek
Meer lagentechniek
t ≤ 3 0,7 – 2 t 0,75 – 1,5 a Onbeperkt
3 < t ≤ 30 0,5 – 1,2 t(3 min.)
0,75 – 1,5 a Onbeperkt
t ≥ 30 ≥ 5 )a Onbeperkt)a Alleen voor speciale toepassingen.
Binnenhoeklas een laagtechniek
Binnenhoeklas meer lagentechniek
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 109
Geldigheidsgebied pijp diameters
(D) Diameter pijp (mm)
10,3 5,15 tot 20,6
25,4 25.0 tot 50,8
60,3 30,15 tot ≥ 30,15
73 36,5 tot ≥ 36,5
88,9 44,45 tot ≥ 44,45
101,6 50,8 tot ≥ 50,8
114,3 57,15 tot ≥ 57,15
168,3 84,15 tot ≥ 84,15
219 109,5 tot ≥ 109,5
323 161,5 tot ≥ 161,5
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 110
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 56
Geldigheidsgebied voor stompe lasnadenGoedkeuring lasmethode pijp d.m.v. goedkeuring van plaat
Goedkeuring van de lasmethode voor plaat geldt ook voor pijp met een D > 500 mm.
Goedkeuring plaat gelaste posities PA en in de PC geldt ook voor pijp met een diameter > 150 mm
Pijp 60,3 x 6 mm Pijp 168 x 6 mm
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 111
Afwijken geldigheidsgebieden hoeklassenHoeklassen geldigheidsgebieden
Kwalificeren uitsluitend hoeklassen.
Een laags lastechniek
Een laags techniek is alleen geldig voor een laags lastechniek
Een laags techniek
Meer laag techniek
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 112
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 57
Afwijken geldigheidsgebieden hoeklassen
Hoeklassen geldigheidsgebieden
Kwalificeren uitsluitend hoeklassen.
Meer laags lastechniek
meer laags techniek is alleen geldig voor meer laags lastechniek
Een laags techniek Meer laag techniek
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 113
Specifieke beperkingen boogtypen.
Geldigheidsgebieden boogtypen bij lasprocessen: 135 en 138
Massieve en metaalpoeder gevulde draad in het kortsluitboog gelast
Is uitsluitend geldig voor lassen in het kortsluitboog gebied.
Eigenshapen Kortsluitingboog lassenStroomsterkteBoogspanningBooggeluidWarmte inbrengDruppelgrootteAantal kortsluitingenAantal druppels persec.Inbranding
110 – 150 Ampere14 – 18 VoltSterk knetterendGeringGem. 1 –2 x draad diameter60 – 160GeringSmal
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 58
Specifieke beperkingen voor de geldigheidsgebieden.
Geldigheidsgebieden boogtypen bij lasprocessen: 135, 136 en 138
Kwalificatieproef uitgevoerd in een sproeiboog of met globulair metaaltransport
is geldig voor sproeiboog of met globulair metaaltransport.
Eigenshapen SproeiboogStroomsterkteBoogspanningBooggeluidWarmte inbrengDruppelgrootteAantal druppels persec.InbrandingNaadvorm
200 – 360 Ampere26 – 32 VoltZoemendHoogKleiner dan draad diameterGrootBreed3,5 - 6
Praktijkvoorbeeld, niet voorwarmenVoorbeeld afkeur,Materialen: S355J2
Materiaal dikte: 30 aan 40 mmLasproces: 135, lasdraad SG2
Voorverwarmen: 18 gr.
Geen voorverwarming.
Metallografische doorsnede enhardheidsmetingen
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 59
PraktijkvoorbeeldenVoorbeeld afkeur,
Materialen: S355J2+N
Materiaal dikte: 25 mm
Lasproces: 135
Voorverwarmen: 18 gr.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 117
PraktijkvoorbeeldenVoorbeeld afkeur, Scheurvorming in wbz in de root
Materiaal: S235J2G3
Materiaal dikte: 50 mm
Naadvorm: ½ v-naad, zonder doorlassing
Totaalbaar ? volgens NEN-EN-ISO 15614-1, maximaal 380 HV
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 118
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 60
EN 1090-2 - Tabel A3 (alléén lassen)
Verplicht voorEXC 1, 2, 3 en 4!Verplicht voor
EXC 1, 2, 3 en 4!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 119
Onvolkomenheden
NEN-EN-ISO 5817
Kwaliteitsniveaus van onvolkomenheden
Per lasonvolkomenheid
• ingedeeld met volgnummer en nummer volgens ISO 6520
• een onderverdeling van de grenswaarden
Grenswaarden van afwijkingen
Drie kwaliteitsniveaus
• Niveau B voor streng
• Niveau C voor gemiddeld
• Niveau D staat voor matig
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 61
EN 1090-2 par. 7.6 “Acceptatiecriteria”
Gelaste proefplaten worden geïnspecteerd op de volgende puntenvolgens NEN-EN-ISO 5817:
- Oppervlakte scheuren
- Poreusheid op het oppervlak
- Inkarteling
- Bindingsfouten
- Aanvloeiingsfouten
- Kraterscheuren
- Onvoldoende doorlassing
- Zware doorlassing
- Uitgezakte hoeklas
- Spetters
121NEN-EN-ISO 5817 Niveau?
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 121
EN 1090-2 par. 7.6 “Acceptatiecriteria”
EN ISO 5817
• EXC1: Kwaliteitsniveau D, indien gespecificeerd
• EXC2: Kwaliteitsniveau C, enkele uitzonderingen
• EXC3: Kwaliteitsniveau B
• EXC4: Kwaliteitsniveau B+ (zie tabel volgende sheet)
Verplichtvoor
EXC 1, 2, 3en 4!
Verplichtvoor
EXC 1, 2, 3en 4!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 122
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 62
123
Onderzoek omvang niet-destructief onderzoek
Stompe Lassen
10% voor EXC2
20% voor EXC3
100% voor EXC4
Hoeklassen
Voor hoeklassen a<12 mm is dit respectievelijk 0%, 5% en 10%.
Voor hoeklassen a>12 mm is dit respectievelijk 5%, 10% en 20%.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
Voorbeeld van EN ISO 5817: niveau D, C en B
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 124
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 63
EN 1090-2 paraaf: 7.6 “Acceptatiecriteria”:Kwaliteitsniveau B+
EXC4:
Kwaliteits
niveau B+
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 125
Inspectie en controle tijdens het lassen
126
Verplicht voorEXC 2, 3 en 4!Verplicht voorEXC 2, 3 en 4!
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 64
Inspectie voor het lassen
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 127
Inspectie en controle tijdens het lassen
128
De controle op het naleven van de lasmethode beschrijving (WPS)
Er zijn systemen in de handel die de lasparameters controleren tijdenshet lassen. Deze lasgegevens worden opgeslagen, bijvoorbeeld hetArcQ systeem.
Tijdens het lassen vergelijkt het systeem de gebruikte data met de WPSgegevens. Een rapportage server rapporteert non-conformancegegevens als de stroomsterkte en de spanning afwijken van de WPSgegevens.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 65
Keuren, beproeven en corrigeren (EN 1090-2 par. 12)
129
Keuring en inspectie voorafgaand aan en tijdens het lassenOpnemen in keuringsplan.
Algemeen:
US of Radiografie voor stompe lassen;
PT of MT voor hoeklassen.
NDO moet door gekwalificeerd personeel (“level 3”) worden gekozen.
NDO moet door gekwalificeerd personeel (“level 2”) worden uitgevoerd.
Speciale aandacht voor knooppunten.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
Omvang van aanvullende NDOEN 1090-2 tabel 24
1305-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 66
EN 1090-2 paraaf 12.4.2.1.Keuze van tijdstippen
131
Het aanvullende NDO van een las mag in het algemeen niet voor verstrijken van de wachttijdenna het lassen, als getoond in tabel 23, worden afgerond.
Lasafmeting (mm) a Warmte inbreng Q(kJ/mm) b
Wachttijd (uren) c
S235 t/m S420 S460 en hoger
a of s ≤ 6 Alle Alleen afkoelingsperiode 24
6 < a of s ≤ 12≤ 3 8 24
> 3 16 40
a of s ≥12≤ 3 16 40
> 3 40 48a De maat heeft betrekking op de nominale keeldoorsnede a van een hoeklas of de nominale dikte s van eenvolledige doorlassing. Voor gedeeltelijk doorgelaste stompe lassen is het geldende criterium de nominalelasdiepte a, maar voor paren van gedeeltelijk doorgelaste simultaan gelaste stompe lassen is het de som van dekeeldoorsneden a.b De warmte inbreng Q moet in overeenstemming met hoofdstuk 19 van EN 1011-1: 1998 worden berekend.c De tijd tussen het gereedkomen van de las en het beginnen met het NDO moet worden vastgelegd in het NDOrapport. In het geval van “alleen afkoelingsperiode “ moet deze duren totdat de las voldoende is afgekoeld ommet het NDO te beginnen.
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090-2 paragraaf 7.5.16 Warmtebehandelingna het lassen (PWHT)
132(C) Marchel Kaspers
Indien een warmtebehandeling van
gelaste onderdelen noodzakelijk is, moet
worden aangetoond dat de gebruikte
methoden geschikt zijn.
NOOT Richtlijnen voor kwaliteitseisen
bij warmtebehandeling zijn gegeven in
ISO/TR 17663
5-2-2013
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 67
EN 1090-2, paragraaf 12.2.3“Non-conforme producten”
Lasreparaties vereisen goedkeuring van de lascoördinator.
Separate WPS voor dit doel is veelal noodzakelijk.
Soms zelfs aparte “reparatie-kwalificatie”!
Nadat de reparatie is voltooid, zal het voorwerp opnieuw geïnspecteerd, getest enonderzocht worden volgens originele vereisten.
NEN-EN-ISO 5817 Niveu ?
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 133
Fabricage-dossier
134
1. Bestek
2. Overzicht van Eisen en technische
beoordeling (checklist)
3. Materiaalcertificaten
4. Lastoevoegmateriaal certificaat
5. WPS
6. WPQR
7. Lasserskwalificaties
8. Fabricageplan
9. Test- en Inspectieplan
10. Certificaten NDO-personeel en
NDO Procedures
11. NDO-rapportage
12. Voorschriften + rapporten
warmtebehandeling
13. Maatrapporten
14. Rapporten over reparaties en non
conformity
15. As-built tekeningen
16. Andere documenten
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 68
135
Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken
http://www.rijkswaterstaat.nl/images/ROK%20versie%201%200%20definitief_tcm174-315864.pdf
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
136
Richtlijnen Ontwerp KunstwerkenInformatief
Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 69
137
Richtlijnen Ontwerp KunstwerkenInformatief
Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
138
Richtlijnen Ontwerp KunstwerkenInformatief
Richtlijnen Ontwerp Kunstwerken
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 70
139
Richtlijnen Ontwerp KunstwerkenInformatief
Soort las Aanvullendebepalingen
Werkplaatslassen en montage lassen
EXC 1 EXC 2 EXC 3* EXC 4
Alle Visueel 100% 100% 100% 100%
Richtlijnen Ontwerp KunstwerkenTabel 7-6: Omvang onderzoek, vervanging van NEN-EN 1090-2, tabel 24
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
140
Richtlijnen Ontwerp KunstwerkenInformatief
Richtlijnen Ontwerp KunstwerkenTabel 7-6: Omvang onderzoek, vervanging van NEN-EN 1090-2, tabel 24
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 71
141
Richtlijnen Ontwerp KunstwerkenInformatief
Richtlijnen Ontwerp KunstwerkenTabel 7-6: Omvang onderzoek, vervanging van NEN-EN 1090-2, tabel 24
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers
AanbevelingenAanpassen inkoopbeleidAlléén inkoop van producten met een CE-markering.
Aanpassen communicatietrajectIn verband met specificaties in voortraject opdrachtgever, etc.Leg zaken in een vroegtijdig stadium vast.
Aanpassen voorraad materialenIn verband met garanderen traceerbaarheid.
Opstellen FPCStel een FPC op waar je als organisatie een goed gevoel hebt.
Extra aandacht met uitbestedingen m.b.t.staalonderdelen bij onderaannemersIn verband met CE verklaring.en certificeren van een lastechnisch kwaliteitssysteem volgens EN ISO 3834
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 142
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 72
Te volgen stappen voor CE-markeringvolgens EN 1090-1
FPC opzetten
FPC laten certificeren door een aangemelde instelling;
CE-verklaring verstrekken bij iedere opdracht;
FPC laten “herkeuren door een aangemelde instelling”
(1-2-3-3 jaar), Schema voor EXC1 en EXC2
(1-1-2-3-3 jaar), Schema voor EXC3 en EXC4
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 143
Te volgen stappen voor CE-markering
volgens EN 1090-1
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 144
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 73
Link Certificatie EN ISO 3834:
Website: http://www.ewf.be/certifiedResults.aspx?pesqIdPais=31&pesqIdPaisAnbcc=0&pesqProcesso=
&pesqMaterial=
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 145
Overzicht aangemelde instellingen:http://ec.europa.eu/enterprise/newapproach/nando/index.cfm?fuseaction=country.notifiedbody&cou_id=528
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 146
De Samenwerkende Nederlandse Staalbouw
Website: http://www.staalbouw.net
Nederlands Instituut voor Lastechniek
Website: www.nil.nl
EN 1090 dinsdag 5 februari 2013
(C) Marchel Kaspers 74
Voor nadere lastechnische informatie:
Nederlands Instituut voor Lastechniek
Boerhaavelaan 40
2713 HX Zoetermeer / the Netherlands
Tel : +31 (0)88-4008560
Mobile : +31 (0)6-83522458
Website: www.nil.nl
E-mail : [email protected]
Presentatie te downloaden op:
5-2-2013 (C) Marchel Kaspers 147