MANZUM BİR MENKIBE: HİKÂYE İ ŞÂH HAMÎD Bünyamin TAN ÖZETisamveri.org/pdfdrg/D03262/2014_3/2014_3_TANB.pdfThe story we get in our article topics Hikaye-i Shah Hamid is one

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/3 Winter 2014, p. 1395-1426, ANKARA-TURKEY

MANZUM BİR MENKIBE: HİKÂYE-İ ŞÂH HAMÎD*

Bünyamin TAN**

ÖZET

Menâkıb-nâmeler, İslâm kültürü içerisinde tasavvuf akımının

anlatı geleneğinin önemli bir koludur. Çoğu zaman okuyanlara

tasavvufi terbiye verme amacının yanısıra içinde bulundukları

tarikatların şeyhini yüceltmek ve diğerlerinden daha üstün olduğunu ispatlamak amacıyla da yazılmışlardır. Türk Edebiyatında pek çok

menâkıb-nâme yazılmıştır. Elvan Çelebi’nin Menâkıbü’l-Kudsiyye fi

Menâsibü’l-Ünsiyye’si, Velâyet-nâme-i Hacı Bektaş Veli, Velâyet-nâme-i

Otman Baba, Menkıbe-i Çihâr-Yâr-ı Güzîn’ler, kadın evliya menkıbeleri,

Menkıbe-i Sultân Murâd, Eşrefoğlu Rûmî’nin menkıbeleri vb. pek çok menkıbe ve menâkıb-nâme yazılmıştır. Makalemizde konu edindiğimiz

Hikâye-i Şâh Hamîd de onlardan biridir.

Eserde Bağdat melikinin küçük oğlu ile iki büyük oğlu ve melikin

başından geçenler anlatılmaktadır. Küçük kardeşin faziletleri sonucu

ilahi aşka erme yolunda sarf ettiği çabaların yanında diğer iki kardeşin

yaptığı günahlar konu edinilmiştir. Bu iki durum çerçevesinde okuyucuya temiz bir insan ruhunun onu nasıl yücelttiği ve kötü bir

insan ruhunun insanı nasıl felâkete sürüklediği anlatılmaya çalışmıştır.

Fakat eser tamamlanamamış bir eserdir.

Makalede öncelikle menkıbenin ve menâkıb-nâmenin tanımı

yapılmıştır. Daha sonra makalede konu edinilen eserin nüsha tavsifi

yapılmış olup şekil ve içerik özellikleri üzerinde değerlendirme yapılmıştır. Hikâyenin özeti verilmiş olup bazı motifler üzerinde

değerlendirmelere yer verilmiştir. Sonuç kısmında eserle ilgili genel bir

değerlendirme yapılmıştır.

Metin transkripsiyonlu olarak sunulmuştur. Metin içerisinde yer

yer yöresel söyleyiş özellikleri de görülmektedir. Ayrıca bazı beyitlerde vezin problemi de bulunmakta olup metnin orijinalliğini korumak için

metin tamiri yapılmamıştır.

Anahtar Kelimeler: menkıbe, menâkıb-nâme, mesnevî, Şah

Hamid, Klasik Türk Edebiyatı.

*Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu

tespit edilmiştir. ** Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yüksek Lisans Öğrencisi, El-mek:

[email protected]

1396 Bünyamin TAN

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 9/3 Winter 2014

A VERSE MANQIBA: TALES OF THE SHAH HAMİD

ABSTRACT

Manaqibnamahes are a current narrative tradition arm Islamic

culture in sufism. Most of the time those who read the export sufi

training, as well as the purpose of their orders seyhini glorify the

superior than others in order to prove that they are written. Turkish

literature was written many manaqib-namah. Elvan Çelebi's

Manaqıbu’l-Qudsiyye fi Manasibu'l-Unsiyye, the Velayat-namah-i Haci Bektas Velayat-namah-i Otman Baba, Manqıba-i Cihan-Yar-i-Guzin,

women saints, the legends, Manqıba-i-Murad, Esrefoglu Rumi's epics,

and so on. The story we get in our article topics Hikaye-i Shah Hamid is

one of them.

In the story, the Maliq of Baghdad with his young son and his eldest sons the beginning of the last two are described. As a result of

the merits of his little brother on the path of divine love sooner the

efforts made by the two brothers as well as other sins was discussed.

Within the framework of these two cases to the reader how it elevates

the human spirit is a clean and how bad the human catastrophe that

the human spirit has tried to be explained. But the work is a work that is not completed.

In article, primarily manqiba and manaqib-namah are definited.

Later in the article, the subject of the work acquired copies of the

classification of writting shape and is made on the properties of the

content of the plan. Evaluations are included in some of the motifs on the summary of the story is given. At the conclusion of works made a

general evaluation.

The text is presented in transcription. From place to place in the

text are shown in local utterance features. In addition, some of the text

is available in couplets rhythm preserve the authenticity of the text in

order to repair the problem there has not been.

Key Words: manqiba, manaqib-namah, mathnawi, Shah Hamid,

Clasiccal Turkish Literature.

1.Giriş:

Menkıbe, övünülecek güzel iş, hareket, vasıf, erdem ve davranış anlamına gelmektedir.

Tanınmış veya tarihe geçmiş kişilerle ilgili anlatılan olağanüstü hikâyelere verilen isim de

menâkıb-nâmedir.1 Menâkıb-nâmelerde çoğunlukla bir veli, bu velinin etrafında toplanmış

müritlere ait olağanüstü hikâyeler söz konusu olmakla beraber diğer insanlara örnek teşkil edecek

hayat hikâyeleri de sunulmaktadır. Bu genellikle o şeyhin müritleri tarafından kendisine üstünlük

kazandırmak için kaleme alınmaktadır.2 İskender Pala, bu eserlerin mensur, manzum ve manzum-

mensur karışık yazıldıklarını da ifade etmektedir.3

1 Mustafa GÜNEŞ, Klasik Türk Edebiyatında Menakıpnameler ve Menâkıb-ı Akşemseddin, Uluslararası Sosyal

Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 16, Kış 2011, s.166. 2 Mehmet AÇA vd., Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi, Kriter Yay., İstanbul, 2009, s. 341. 3 İskender PALA, Divan Edebiyatı, Ağaç Yay., İstanbul, 1992, s. 101.

Manzum Bir Menkıbe: Hikâye-i Şâh Hamîd 1397



İskender Pala, bu eserlerin tarihî verilerle de uyum gösterdiğini belirtip kronolojik eserler

olmaları üzerinde de durmaktadır. Konu edinilen veliler hakkında güvenilir birer kaynak

olabileceklerini de ifade etmektedir.4 Mehmet Aça da menâkıb-nâmelerin tarihî, sosyal, kültürel ve

manevî hayatımıza ışık tutan eserler olduğunu belirtmekte olup5 anlatıda bahsi geçen kişinin

yaşadıkları dönemde veyahut ölümlerinden sonra kaleme alındıklarını belirtmektedir.6

Mustafa Güneş, menâkıb-nâmelerde Hz. Muhammed, Hızır, kırklar ve yedilerle görüşmek,

tayy-i mekân ve tayy-i zaman gibi motiflerin yanısıra zihinden geçeni okuyup anlamak, acı

çekmeden ölmek, kendi ölümünü tayin etmek, ölüyü diriltmek, diriyi öldürmek, göğe yükselmek ve

yaratılanlara hükmetmek gibi çeşitli olağanüstü unsurların da bulunduğunu belirtir.7 Bununla

beraber üzerinde çalıştığımız eserde olduğu gibi devler, periler ve bilinmeyen mekân unsurları da

yer alabilmektedir.

Üzerinde çalıştığımız menâkıb-nâmede Abbasî halifeliği döneminde Bağdat meliklerinden

birisi ve onun en küçük oğlu Şâh Hamîd’in başından geçen olağanüstü bir olay anlatılmakta olup

hem tarihî açıdan bir kronolojik eser olup hem de söz konusu kişilerin üstün vasıflarla anlatılması

açısından geleneksel menâkıb-nâme türü içerisinde yer almaktadır.

2.Menâkıb-nâmenin Nüshası:

Kütüphanelerde yaptığımız katalog taramaları sonucu yalnız bir nüshaya ulaşılmıştır.

Eserin tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır:

Hikâye-i Şâh Hamîd – Hüsrev Paşa Bölümü

Demirbaş Numarası: 00505

Yaprak Sayısı: 11 (Son yaprak boştur)

Satır Sayısı: 17-18 bb.

Yazı Tipi: Ta’lik

Eserin müstensihi ve istinsah tarihi kayıtlı değildir.8

3.Menâkıb-nâmenin İncelenmesi:

Eserin giriş kısmında mensur bir dibace yer almaktadır. Anlatılan menkıbe çeşitli

bölümlere ayrılmış ve her bir bölüm ayrı ayrı başlık altında verilmiştir. Bu başlıklar ile bazı söz

başları kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Eser 290 beyit ihtiva etmektedir. Aruzun fâ‘ilâtün / fâ‘ilâtün

/ fâ‘ilâtün / fâ‘ilün vezni ile mefâ’îlün / mefâ’îlün / mefâ’îlün / mefâ’îlün vezni kullanılmıştır. Giriş

kısmında besmele, tevhid, münacat, naat vb. bölümler yer almamaktadır. Dili oldukça sade olup yer

yer yöresel söyleyiş özellikleri de görülmektedir. Örneğin: dinne, şennik vb. Eser içerisinde zaman

zaman Şâh Hamîd’in ve babasının, bu iki karakterin duygularını anlatmak ve monotonluğu kırmak

için, ağzından gazellere de yer verilmiştir.

4 PALA, a.g.e., s. 101-102. 5 AÇA, a.g.e., s. 343. 6 AÇA, a.g.e., s. 341. 7 GÜNEŞ, a.g.m., s.166. 8 T.C. Kültür Bakanlığı, Süleymaniye El Yazma Eserler Kütüphanesi, Katalog Tarama Sistemi, ibmsrv/yordam.htm,

[Erişim Tarihi: 17.10.2013].

1398 Bünyamin TAN



Eserin dibace kısmında müstensih Abbasi Devleti’nin döneminde Bağdat’ta yaşayan Şâh

Hamîd isimli bir zatın hikâyesinden bahsettiğine değinmektedir. Bu kişinin Abbasi halifesinin oğlu

olduğunu belirten müstensih bulunduğu bir mecliste kendisinden bir hikâye anlatması istenilmesi

üzerine bu hikâyeyi kaleme aldığını belirtmektedir. O da Arapça okuduğu bir hikâyeyi anlatmaya

koyulur. Eserinin mensur değil manzum yazılmasının istenildiğini belirten müstensih okuyanların

ve dinleyenlerin anlayabilmesi için Türkçe yazdığını da ifade etmektedir. Böylelikle müstensih

eserinin dibace kısmında sebeb-i telif kısmına yer vermiş olur. Ayrıca bu dibace kısmının sonunda

505 sayısı yazılmıştır. Muhtemelen Hicrî 505 tarihi verilmiştir. Miladi 1111/1112 tarihine denk

gelmekte olup muhtemelen eserin yazım tarihini vermektedir.

Hikâyede anlatılanlara göre Bağdat meliklerinden birinin iki oğlu vardır. Fakat ikisinin de

kendisinden sonra tahta geçmesini istemez. Bu sebeple Allah’tan kendisine bir oğul daha

bahşetmesi için dua eder. Eğer duası kabul olursa yedi gün yedi gece yağ ve bal dağıtacaktır. Duası

kabul olan melikin bir oğlu daha olur. Adını Şâh Hamîd koyar. Gün geçtikçe bu oğluna olan sevgisi

daha da artmaktadır. Bu sebeple diğer iki oğlu bu kardeşlerini kıskanmaya ve ona haset etmeye

başlarlar. Şâh Hamîd, on yaşına bastığında bir rüya görür. Rüyasında ihtiyar bir derviş ona yaklaşır

ve aşk yolunun çilesinden bahseder.

Şâh Hamîd, rüyasında manevi âlemin sırlarıyla uğraşırken diğer iki kardeşi başka

diyarlarda gezip eğlenmektedirler. Bir handa oda kiralayıp zevk v eğlence âlemine dalarlar. Her

türlü kötü işe bulaşan bu iki kardeş oğlanlarla beraber olmaktan da geri durmazlar. Günlerini içki

âlemiyle geçirmektedirler. Yöre halkı da onların bu kötü işlerinden dolayı hayrette kalırlar ve o

diyarın tıpkı onlar gibi eğlenceye düşkün bazı kimseleri bunu fırsat bilirler. Onları bağ evindeki

içki âlemleri ve oğlanlarla kandırıp her gün içki ve eğlence meclislerine ortak ederler. Ellerindeki

tüm varlıklarını bu eğlencelere yatırmalarını sağlayıp günlerini gün etmektedirler.

Rüyasında gördüğü ihtiyar dervişi Şâh Hamîd bir türlü aklından çıkaramamaktadır. Onun

bu kederli halini gören babası nesi olduğunu sorar. Oğlu da ona rüyasını anlatır. Bundan çok

etkilenen melik de ihtiyar dervişin halinden çokça etkilenir ve onu görmeyi ister. Hasretinden

gözleri kör olur. Bu durumu Bağdat şehrine yayılır. O aralar şehre yaşlı bir derviş gelmiştir ve

melikin durumundan haberdar olur. Kendisini melikin katına iletmelerini, belki derdine bir derman

bulabileceğini söyler. Bunun üzerine onu melikin katına götürürler. Meliki görüp durumunu anlar

ve onun yalnızca peri kızı gülüyle iyileşebileceğini söyler. Bunu duyan oğulları hemen yolculuk

için hazırlıklara başlarlar. Fakat babası Şâh Hamîd’in gitmesini istememektedir. Diğer iki kardeşin

ona olan kinlerini bilmektedir ve ona bir zarar vermelerinden korkmaktadır. Fakat o babasını ikna

eder ve diğer iki kardeşiyle beraber peri kızı gülünü aramak için yola çıkar.

Akşamüzeri bir çeşmenin önüne varırlar ve yiyip içtikten sonra iki kardeş uykuya dalar.

Şâh Hamîd de onları beklemeye başlar. Dolaşırken çeşmenin diğer tarafında bir yazı okur. Bu

yazıya göre ileride yol üçe ayrılmıştır ve orta yol ile üst yoldan gidilmesi tembihlenmektedir. Daha

sonra kardeşlerinin yanına döner. Onları uyandırır ve kendisi uyur. O uyurken yazıyı gören

kardeşleri bir plan yaparlar. Ertesi gün yola çıktıklarında Şâh Hamîd’i alt yoldan gitmeye mecbur

bırakırlar. Uykusunda yine o yaşlı dervişi görür. Yaşlı derviş ona babasına adağını yerine

getirmesini söyler ve Şâh Hamîd geri döner. Babasına olanları anlatır ve o geceyi babasının

yanında geçirir. Ertesi gün melik adağını yerine getirir ve yedi gün yedi gece Bağdat’ta yağ ve bal

dağıtır. Daha sonra Şâh Hamîd lalasıyla birlikte yola çıkar. Yolda gezerlerken bir kadına rastlarlar.

Kadın çeşmeden testi doldurmaktadır. Şâh Hamîd testiyi ciritiyle kırar. Bunun üzerine kadın ona

peri kızının aşkıyla yanıp kül olması için beddua eder. Ne yapsalar da kadın bu duasını geri almaz.

O gün akşamüzeri saraya dönerler.

Bu arada diğer kardeşleri yine o tanıdıkları kişilerle zevk ve eğlence âlemine dalmışlardır

ve elde ne var ne yoksa bitip tükenmiştir.




Babasının iyileşmesi için tekrar yola çıkan Şâh Hamîd alt yoldan gider. Üç gün üç gece yol

alır. Yanında getirdiği azığı da tükenmiştir. Yol soracak kimseler dahi bulamaz. Dördüncü gün yola

devam ederken uzakta bir çadır görür. Çadıra gider ve içine girer. İçeride mükellef bir sofra vardır.

Fakat ortalarda kimseyi göremez. Sofra başına oturup yemek yemeğe başlar. Bu arada bir dev onu

görür ve naralar atarak yanına kadar gelir. Devden korkmayan Şâh Hamîd atına biner ve ciritine

davranır. Bir hamlede devi yere devirir. Azık ve su alıp yoluna tekrar devam eder. Yine suyu ve

azığı biter. Yolda giderken meyve ve sebzelerin dolu olduğunu bir bağ görür ve bağa girer. Orada

yiyip içtikten sonra uykuya dalar. Uykusunda yine o yaşlı dervişi görür. Dervişe olanları anlatınca

derviş ona geri dönmesini nasihat eder. Fakat o bunu dinlemez ve babası için bu gülü bulmaya

azmettiğini söyler. Ayrıca peri kızına da âşık olduğunu söyleyince yaşlı derviş ona Hızır olduğunu

ve zora düştüğünde kendisini çağırmasını söyler. Şâh Hamîd o ara uykusundan uyanır ve tekrar

yola koyulur. Yine üç gün üç gece yol gittikten sonra bir büyük kale görür. Kalenin üzerinde kırk

dev görür. Onlara görünmeden arkadan dolanıp kaleye girmek ister. O arada devlerden biri onu

görür ve diğerlerine haber verir. Bunun üzerine Şâh Hamîd’in üzerine varırlar. O da Hızır’a seslenir

ve onları Hızır’ın yardımıyla alt eder. Kalenin içine girdiğinde silahlarla döşenmiş bir kat ile içerisi

çok güzel döşenmiş bir mekân bulur. Bu mekânın içinde çok güzel bir kıza rast gelir. Kız onun

görünce sonunda bir insan yüzü gördüğü için duyduğu sevinci dile getirir.

Hikâye bu kısımda sona ermektedir ve yarım bırakılmıştır. Eserde menâkıb-nâmelerde

görülen rüya, üstün ahlâk ve davranışlar, dev ve peri motifleri görülmektedir. Ayrıca melikin

gözünün kör oluşu ve kerametin peri kızının gülünde aranılması da menâkıb-nâmede görülen bir

başka olağanüstü motiftir. Bununla beraber eserde tarihî bir şahsiyetten bahsedildiği belirtilmekte

olup zaman unsuru olarak da Abbasî halifeliği dönemi verilmektedir. Olay da Abbasî halifeliğinin

hükümranlığı altında olan Bağdat şehrinin meliklerinden biri ve onun oğulları başından geçen ibret

ve ders verici niteliği olan bir menkıbedir.

4. Sonuç:

Hazırlanan bu makalede menâkıb-nâmelerin mahiyetinden bahsedilmiş olup incelenen

eserin Eski Türk Edebiyatı literatüründeki menâkıb-nâmeler arasındaki yeri belirtilmiştir. Eserin

şekil incelemesinin ardından içerik özelliklerinde yer verilmiş olup menkıbenin özeti ve menkıbede

görülen motifler belirtilmiştir.

5.Menâkıb-nâmenin Metni:

(1a) İşte benim sa‘ādet-mendim zamān-ı sābıķda dil-tengimüzde yārān-ı ŝafā ol nāver-i

Baġdād sittü‘l-bilād būruc-ı evliyā ammā Baġdād diyüp-de geçmeyelüm anda da var mekteb-i

‘irfān. Nādir ‘ilm-i mūsíķíde āşinā oķur yazar. Ĥānedān-ı muģibb-i fuķarā çelebí ādemler anda da

var imiş. Vardıġım yer degil varanlardan dinleyüriz. Bir tāríĥde Baġdād’a ĥulefā-yı Bení ‘Abbās’ın

zamān-ı sa‘ādetlerinde lā-‘ale‘t-ta‘yín bir ĥalífeye vüfū[d] eylemiş. Bu menķıbe el-‘ahdetü ‘alā er-

rāví imdi biz daĥı günlerde[n] bir gün tāríĥ-i ‘Arabiyet’de nažar-ı ‘ibretden bu ‘acíb menāķıba rāst

gelüp maģabbet idüp żabt eyledik. Bir zamāndan-ŝoñra bir meclisde biraz aĥbāb ile cem‘ olup bize

ricā idüp didiler ki ey ģāfız ġarā‘ibden bir şey naķl eyle istimāġ idelüm. Biz daĥı bu ġaríb ģikāyeti

naķl idüp cümlesi ĥıfż idüp ŝafā kesb eyledikden-ŝoñra ol meclisin ŝāģib-i kibārdan bir kimse idi.

Her kimin var ise Ĥudā’ya emānet on iki yaşında bir ŝāģib-cemāl henūz yetişmiş bir oġlı olup

uşaġın ism-i pāk dervíş beg dimeyile meşhūr ķaş yāya cemāl aya beñzer bir ķarış gerdān bū sürme

1400 Bünyamin TAN



benler šopuġlar dolma ķabaġı gibi bud dökme ķaynaķlar lödük9 ķar gibi iki cānibe burcı vuruķ

‘uşşāķ bí-dād iden maģbūb zamān-ı fettān-ı cihān āfet-i devrān sulšān-ı ĥūbān ser-firāz-ı maģbūbān

ģüsn-i Yūsuf’dan virir nişān. Medģinde lāl olur lisānı olan. Şíve-kārlardan olup hemān yerinden

pertād idüp bir kerr[e] boynına ŝarılup biñ nāz u şíve ile ve niyāz u (1b) ‘işve ile bir ģikāyet bizden

istendi ve menśūr elfāž rāžı olmayup manžūmen yazıldı. İmdi biz daĥı nāz u edā güftārına ģüsn ü

cemālin nāzına dayanamayup Türkíce elfāž ile ‘Arabiyet’den Türkí’ye ķalb idüp nažm eyledik.

Fārisí ve ‘Arabí elfāžın nādir getürdik. Zírā dervíşim küçükdür ki annasun içün. 505

Meclisü‘l-Evvel fí Bediyü‘l-Hikāyet

Fā‘ilātün / fā‘ilātün / fā‘ilātün / fā‘ilün

1 Rāví-i aĥbār ider Baġdād mülūkunuñ biri

İki oġlı oldı illā taģta geçmedikden beri

2 ‘Ahd idüp ol-şāh didi-kim birde virirse Ģamíd

Ol-civānuñ ismini ķosam gerekdir Şāh Ģamíd

3 Neźirim olsun yedi gide yedi gün daġıdam

Yaġdanıdan çeşmelerden yaġ ile bal aķıdam

4 Çünki bu niyet şehā geldi o-şāhın ķalbine

Ba‘de-zen lušf irdi o-şāhın ŝulbine

5 O-kerem-kānı Ģudā-vend-kim ‘ašā ķıldı aña

Bir lašíf ŝāhíb cemāl şāh-źāde geldi ol sene

6 Bu melik ‘ahd u vefā çün ķodı ismi Şāh Ģamíd

Gün-be-gün ilķā olurdı ķalbine ģubb-ı şedíd

7 Dem-be-dem ‘āşıķ gibi ‘aşķ-ı cedíd baġlar idi

Bir daķíķa görmese mecnūn gibi inler idi

8 İki oġlundan ziyāde meyl idüp dirdi aña

Şāh Ģamíd seni Allāh neźir ile virdi baña

9 lödük: loduķ (Metinde).




9 Çünki bu rütbe melik bunı sever söyler idi

İki ķardaş dā‘imā buña ģased eyler idi

10 Dir idi birbirine ķardaş leźźet ķalmadı

Şāh Ģamíd doġdı doġalı bize ‘izzet ķalmadı

11 Bunları daĥı melik ģālí sevedi bí-gümān

Lākín ol küçük şirín ġāyet güzel-idi nev-civān

12 Ģāŝılı ol nāzenínin on bile baŝdı ķadem

Bir gice düşde görür dervíş ķıyāfet bir ādem

(2a) 13 Şāh Ģamíd didi aşaġı yol bize oldı ‘ayān

Bir daĥı gitdiñ bu yola ‘aşk elinden el-amān

14 Şāh ģamíd gitsün bu yola ŝoñra tafŝíl eylerüz

Meclis-i śāní içinde hālini ĥoş söylerüz

15 Sözümüz gelsün bu iki ķardaşın aĥvāline

Ķavl-i fi‘line muģālif yaramaz ešvārına

16 İmdi bunlar her biri ayrı yola gitdiler

Aģşām oldı birbirin üninde illā bitdiler

17 Merģabā ķardaş nicesin söyledi birbirine

Der-‘aķıb bir memleket geldi bunların önine

18 Girdiler ol-memleket içre mücāvir ķaldılar

Vardılar ģānıñ birinde pāk bir oda aldılar

19 Bundan öte gitmeyüz kimler çeker bu miģneti

Şāh Ģamíd’i ġā‘ib itdik bunda bulduķ rāģatı

20 Bu kelāmı birbiriyle söyleyüp ne işlediler

Söyleyem dinne sefāģatlerine başladılar

1402 Bünyamin TAN



21 Dürlü dürlü ķalmadı fısķ u fücūr hep itdiler

Olmadık evzā‘ idüp şeri‘ate muģālif gitdiler

22 Bir gice źevķ ile ‘işret tāze oġlan ķaldırup

Bir gice źenneyle ŝoģbet dürlü çalķı çaldırup

23 Bunların šavr u edāsı şehr içini doldırur

Memleket ĥalķı ķalup ĥayretde bunlar kimdür

24 Dinne imdi ol şehrde var idi üç nā-bekār

Dālķāvuķ ‘ayyār-nām her dem arar böyle āşikār

25 Bir gün ošurmış üçi bir yerde ģālin söyleşir

Başbaşa virmiş kediler ‘ādetā bir dilleşir

26 Biri der mírāś yedi ba‘de memleket ķalmadı

Hem ‘ibād çoķdan berü ġayr-ı diyārdan gelmedi

27 Kārımız ķalmadı maķtel ģālimiz nice olur

Ey refíķler bir mírāś yedi bir mecnūn kim bulur

28 Birisi didi durın mücde vireyim ben size

Ben bu gün bir şey işitdim eyü av10

gelmiş bize

29 Mālı çün Baġdād elinden iki ķardaş geldiler

Źevķ u ‘işret pek severler bunda ģāna ķondılar

30 Siz varın bāġın birinde ‘ālí köşkde ošurun

Altı ‘işret ķadeģ mey ‘araķ hep götürün

(2b) 31 Bir iki körpe ķuzu kesüp kebāba şişleyin

Köşk içinde def çalınur ince ŝāza başlayın

10 av: ‘av (Metinde).




32 Hem iki tāze civān oġlan berāber getürün

Sāķí-i meclis ola raķs idesiz hep bitürün

33 Ben varayım anları bir ģāl ile aldadayım

Bir šarafdan çaların aķlın ki ģayrān ideyim

34 Ķalķıñuz bāġ seyrine getüreyim direm sizi

Götürüp yoldan giçerken çaġırın siz de bizi

35 Ben biraz nāzınlarım müsāfirim var gelmez

Siz baña ibrām idin kim gelmeyince olmaz

36 ‘Āķıbet baġdan içerü aluruz biz bunları

Źevķ ile oġlan ile aldadıruz biz anları

37 İmdi bunlar bu işe bir ĥoşça terkím virdiler

İkisi işin görüp doġrı o bāġa vardılar

38 Bu işi tertíb iden ‘ayyār bir oġlı var idi

Nāzenín tāze civān ‘işve ile ‘ālem zār idi

39 Vardı ĥoş gey didi ķuşandı ol oġlanı hemān

Bir ‘acā‘ib āfet oldı cānā maģbūb zamān

40 Ardına aldı varup ol ģāna girdi giderek

Ĥān içinde gezinüp oġlıyla ŝoģbet iderek

41 Şāh ģamíd’üñ nā-gihān ķardaşları bunı görür

İkisi yā hū çeküp oġlan içün bir dem [u]rur

42 Çaġırup cānım baba içerü gel bir görelüm

Müşkilimiz ķatı çoķdur bārí senden ŝoralım

43 Bu daĥı girdi içerü ne dilersiz ey ķuzum

Didiler bizler ġaríbüz kederimiz var bizüm

1404 Bünyamin TAN



44 Bu diyārda mecma‘-i nās var mı bir seyr idecek

Bāġ u bostān gibi yerler bir maģal gezecek

45 Didi hāy-hāy var efendim bir bāġım gem gidelüm

Buyuruñuz siziñle źevķ-i ‘işret idelüm

46 Bunların cānına minnet didiler her birisi

‘Ayyārın oġlına vuŝlat dileyür hem ikisi

47 Bunları ĥāndan ayırup ardına almış gider

Dürlü dürlü dil ile bunlar içün cilve ider

48 Giderek yollarda sırrın birbirine açdılar

Meşveret itdikleri bāġın önünden geçdiler

(3a) 49 Pederi bir kāġıda bir dürlü taŝvír eylemiş

‘Aķl-ı insān šañılur ne-dürlü taģrír eylemiş

50 Dili bülbül saçı sünbül ĥāli fülfülden siyāh

Ķaş siyāh müjgān siyāh gerdān beyāż gül yüzi māh

51 Sím-i ġabġab ķara-tenü pür-çeşm-i nergiz la‘l-i leb

Zülf-i ‘anber bili ince kendi perí pür-edeb

52 Nāzenínim ķarşu durmuş şaķıyup güftār ile

Şāh Ģamíd’in medģin eyler bu ketm-i işmār ile

Şi‘r-i Berí Şāh Ģamíd’e Eśnā-i Rü‘yāda

Mefā‘ilün / mefā‘ilün / mefā‘ilün / mefā‘ilün

53 Şehā ķalbimi esír itdiñ bulup hicrin ile ķa‘líl

Ķız oġlanlara benzersin olursun birle temśíl

54 Ŝalınursın ayın on dördi kemāl’nde šolunmış

Żiyā kesb eylemiş ‘ālem kemāl-i ģüsn ile temśíl




55 Ģicābından güneş her ān bu ‘ālemde ģacíl olmuş

Bu şāhın milśine cānā inüp biri ider taķlíl

56 Kim olma mübtelā cānā bir oġlan ‘aşķ-ı cedíd

Anı merkeb maķāmında şu‘arā eylemiş tenzíl

57 Rāví-i aĥbār ider düşden uyandı Şāh Ģamíd

Mest-i lā-ya‘ķıl olup bürümüş ‘aşķ-ı cedíd

58 Dād idüp ŝadrın geçirdi bir kezin āh eyledi

Benim içün şíve-kārım daġları rāh eyledi

59 ‘Acebā daĥı bārí gösterir mi yüzini

Gözüme sürme çekeydim iki pāyın šozını

60 Ģasretinden dürüşüp nālān u efġān eyledi

Biri ķızın ‘aşķına bu beyt-i cānān söyledi

Beyt-i Şāh Ģamíd

Mefā‘ilün / mefā‘ilün / mefā‘ilün / mefā‘ilün

61 Ŝafā-i ģāšırım yoķdur cigerde tāze dāġım var

Bu gice bārí seyr itdim bu dünyādan feraġım var

62 Baña terk-i diyār itmek evvel müşkil idi ammā

Düşeli ‘aşķ-ı yārim-ile ki daġ üstünde bāġ var

63 Bubası geldi ķuzum didi yine ne oldı saña

Derdini digil efendim firķatin söyle baña

(3b) 64 Sırrını ketm eyleyüp ‘aşķın şarābı šutdı hem

Yüreginde nār-ı ģasret aršar idi dem-be-dem

1406 Bünyamin TAN



65 Böylece ķaldı bu ģālde gör ne oldı ba‘dezin

Bir ķażāu‘llāh irişdi bu melike dinne sen

66 Gözleri a‘mā olup taķdír-i Ģaķ irdi buña

Bunların ģāli şehā beyān ideyim ben saña

67 Çoķ ģakím ķa‘ín olındı çoķ šabíb itdi devā

Bir ‘ilāc itmez ķabūl ģikmetlerin oldı hevā

68 Ba‘dezen āĥır düyādan geldi bir dervíş hele

‘Azm idüp Baġdād elinde bir zamān anda ķala

69 Nā-gihān çünki işitdi melikin aģvālini

Şehr içinde melik içün söylenen aķvālini

70 Çünki dervíş bir ‘acāyib ģāźıķ šabib idi

Ģikmeti çün dār-ı dünyāyı gedā vü ġaríb idi

71 Vardı ol dervíş didi ba‘żı melik aŝģābına

Ya‘ní ol şāhın muķarreb olacaķ aĥbābına

72 Beni şāhın ķatına siz iletin bir göreyim

Gözlerine bir ‘ilāc belki olursa vireyim

73 Aldılar dervíşi şāhın yanına getürdiler

‘Ādetā el baġlayup cümle ayaķda šurdılar

74 Bir kezin ķıldı nažar imān ile şāh yüzine

Didi kim olmaz ‘ilāc illā bu şāhın gözine

75 Perí ķızın gülüni ol gül olur ise olur

Ol gül olmazsa ķabūl itmez ‘ilāc böyle ķalur

76 Ķalķdı ol dervíş çıķdı yine gitdi işine

Bu melikin iki oġlı düşdi gülün peşine




77 Birbirine meşveret hem eylediler ol-zamān

Perí ķızın gülini bulup getüririz hemān

78 İki oġlan bu kelāmı böyle tertíb itdiler

Şāh Ģamíd’i anca yoldan ya‘ní terġíb itdiler

(4a) 79 Şāh Ģamíd imdi işitdi bunların tetbírlerini

Dumayup yanlarına geldi göre taķrírlerini

80 İki ķardaşına dedi-ki siz gidersiz ben daĥı

Gidüp ol-perí gülün bulup getürüriz ey aĥı

81 Bunlar eydir babandan iźin iste gidelüm

Biz daĥı andan iźinsiz varamayuz n‘idelüm

82 Vardı ol-dem melike didi baba dine beni

İki ķardaş ile ben yoluna ķoduñ bu teni

83 Bir iźin vir bize sen perí güli biz buluruz

Yedi iķlími gezüp yoluna seyyāģ oluruz

84 Döndi ol-dem babası didi ey ķuzum ķoman seni

Göremezsem seni bir dem miģnetim boġar beni

85 İki ķardaşın giderse iźin olsun anlara

Seni benden ayırup ben ŝalmam çöllere

86 Şāh Ģamíd didi baba başın içün ben giderim

Annıma yazdı Ĥudā ben ġazāyı iderim

87 Ol-melik bildi bunuñ başķaca olmış işlerin

Didi oġlum seni sevmez ķorķarım ķardaşların

88 Şāh Ģamíd itdi beni Ģaķķ’a emānet eyle sen

Var iken du‘ān benimle bana şey olmayuban

1408 Bünyamin TAN



89 Bunların üçi berāber yola azıķ gördiler

Her biri aš u pūsāt ĥaylice altun aldılar

90 Elvidā‘ eylediler ĥayli zamān aġladılar

Cümlesi ķavm u ģışım hicr özine daġladılar

91 Şāh Ģamíd babasına verüp temennā eyledi

Ķucaġında ošurup daĥı bu beyti söyledi

Beyt-i Şāh Ģamíd Babasıy-Çun Eydür


92 Elvidā‘ oldı edāmız ey baba cānım baba

‘Işķ elinden Şāh Hamíd’üñ ‘āķıbet giydi ‘abā

93 Ķorķımı al ģālimi ŝor oġlunın ģāli nedür

Ne-šarafdan eser ise saña ol ríĥ-i ŝabā

(4b) 94 Ba‘dehū ašlanup ol yola revān oldı üçi

Çıķup ikindileyin gitdi ŝafā geldi güci

95 Bunların büyükleri yigirmi beş yaşındadır

Gelelüm oršancası o da yigirmisindedir

96 Sevdigim Şāh Ģamíd ammā on ile üçündedir

Māridinli ģāfız ol en küçüklerine bendedir

97 Çünki bunlar bí-vaķit Baġdād içinden çıķdılar

Vara vara aģşām bir araya irdiler

98 Ol arada nā-gihān bir çeşme anda buldılar

Varup ol çeşme önünde atlarından indiler

99 Birbirine didiler ķardaş bunda ķalurız

Aģşām oldı bu gice çeşme önünde yaturız




100 Ġurbet elin bilmeyüz hem oršalıķ tepe dere

Ŝubģ ola ĥayr-ıla rencimüz ne göstere

101 Pek güzel olur deyü ašlarına yem aŝdılar

Ŝu virüp ŝabāha-dek ašlar da yemi yendiler

102 Kendiler ķahve pişirdi yemek anda yediler

Birbirine söyleşüp hem bu kelāmı didiler

103 Bu gice nöbet ile kim yašurız her birimiz

Bir ģarāmí ĥoş gelüp incitmeye birbirimiz

104 Şāh Ģamíd dir siz yašun ben sizleri bekleyeyim

Yarı giceden ŝoñra sizler ķalķın ben yašayım

105 İki ķardaşları yašup Şāh Ģamíd bekler idi

Hem bu şi‘ri söyleyüp kim anları eyler idi

Şāh Ģamíd’üñ Şi‘r-i Ġurbeti


106 Gitme cānım gitme gel yoķ iķtiżāsı ġurbetin

Olma daĥı šıfıl iken sen iştirāsı ġurbetin

107 Çekerem miĥnetlerin binden birin dimem saña

İdemem taķrír çoķdur hem belāsı ġurbetin

108 Nesin daĥı açılmadıñ nevresnesin yazıķ saña

Ŝoldurur gül rūĥların cevr-i cefāsı ġurbetin

(5a) 109 Ol gice tā ŝabāģ olınca babaları aġladı

Şāh Ģamíd’üñ ‘aşķına hem iki beyit söyledi

1410 Bünyamin TAN



Beyt-i Melik Şāh Ģamíd


110 Elvidā‘ itdi baña nāzlı ķuzum vāh el-amān

Zārı efgān iderim bülbül miśāli el-amān

111 Firķatinden şimdi bí-mārım ķuzum dön gel baña

Ķanda gitti nāzenínim nev-civānım gül fidān

112 Hicr elinden Şāh ģamíd’in cigerim çün oldı hep

Beni ģasretle bıraķma bilmezem ne oldı sebeb

113 Hep vücūdım oda yandı firķatinden bí-šaleb

Ķanda gitdi Şāh Ģamíd’im nev-civānım el-amān

114 Ba‘dehu anlar uyurken Şāh Ģamíd andan ķalķar

Çeşmeniñ ešrāfına hem gezinür bir kez baķar

115 Bir ŝašır yazı yazılmış çeşmeniñ üst šaşına

Bu yazı oķumayanıñ vāy gerekdir başına

116 Yazıyı oķudı illā Şāh ģamíd im‘āni‘llāh

Fehm idüp budur me‘āli ol güzel im‘āni‘llāh

117 Bundan öteye gidenler yol önünde üç olur

Aşaġı yola giden dönmez ve ģāli güç olur

118 Orša yola üst yola ġayrı gidene ĥoş ŝavuşur

Aģşām ol ķonaķ yerinde birbirine ķavuşur

119 Çünki yarı gice oldı Şāh Ģamíd geldi yaķın

Didi ķardaşlarına ben yašayım sizler ķaķın

120 İmdi ķardaşları ķalķdı kendi yašup uyudı

Birbiriyle söyleşüp sözleri ammā bu idi




121 Didi ķardaş birbirine Şāh ģamíd’i ne eylerüz

Öldirelüm biz bunı hem öldi deyü söylerüz

122 Zírā bu oġlan hele dünyāya geldikden berü

Hep maģabbet eyledi biz ‘āķıbet ķaldı[ķ] girü

123 Bundan ey furŝat olmaz sözleri bir itdiler

Şāh Ģamíd’iñ ķatli içün ķaŝd-ı himmet itdiler

(5b) 124 Hep kelāmı iki ķardaş itdi tertíb öylece

Biri ġāyet ŝuŝadı çeşmeye vardı ŝu içe

125 Baķdı gördi çeşmeniñ üstinde ‘ayān11

bir yazı

Hem firíb elfāž-ıla yazmış yazan her bir sözi

126 Oķıdı ol yazıyı çün annadı mefhūmını

Çaġırup ķardaşına gel didi hem oķu şunı

127 Varup ol-daĥı oķudı yazıyı a‘lā didi

Şāh Ģamíd öldürmedikse bu yola yolla didi

128 Ŝabāĥ olsun varalum ol üç šaríķın başına

Her birimiz bir yola gitmek gerekdir işine

129 Sen büyüksin yuķarur yol hem münāsibdir saña

Bende orša orša yola giderim diriz aña

130 Sen daĥı küçüksün aşaġı yola git söylerüz

Bir ‘inād eyler ise ķatl içün sa‘y eylerüz

131 Çünki bunlar birbiriyle meşvereti ĥoş ķurup

Ŝabāģ oldı Şāh Ģamíd’i uyķusından ķaldırup

11 ‘ayān: ayān (Metinde).

1412 Bünyamin TAN



132 Orada āb-dest alup cümle namāzı ķıldılar

Ķahve altı eyleyüp pāk ašlarına bindiler

133 [Y]üridiler biri ŝaġda biri orša biri ŝol

Ģadd-i źātından bulundı orada üç oldı yol

134 [E]n büyük ķardaş buyurdı didi ey ķardaşlarım

Bir naŝíģat eylerem diner misiz sırdaşlarım

135 [D]idiler söyle efendim dinnerüz bizler seni

Didi bir kez dürelüm siz ĥoş güzel dinen beni

136 [D]idi bizler ne içün çıķdı[ķ] diyār-ı ġurbete

Perí ķızı güli içün illā düşdik miģnete

137 [Ü]çümüz birden gezince biz bu güli bulmayuz

Her birimüz bir diyāra gitmeyince olmayuz

138 [Ö]ñümüze geldi üç yol her birimiz bir yola

Ben yuķaru yola gitdim işiñiz ķolay ola

139 Çünki ķardaşın biri gitdi üç yolun düzine

Geldi nevbet orša ķardaşa hele baķ sözine

140 [O]rša ķardaş orša yola bende gitdim ey gözüm

Ģaķ Te‘ālā’ya emānet eyledim seni ķuzum

(6a) 141 Didi ol dervíş buña Şāh Ģamíd söyle bu gün

Ol baba neźri vefāsın saña ķalsun [b]u gün

142 Yedi gice yedi gün neźr itdigi bārí ola

Baġdād’ıñ çeşmelerin yaġ ile bal cādí ola

143 Şāh Ģamíd düşden uyandı baķunır ŝūrete

Babası dir ey ciger kūşem ķuzum ne oldı sene




144 Ey baba didi baña rü‘yā ‘acíb oldı ‘ayān

Yanıma dervíş ķıyāfet bir ādem geldi hemān

145 Didi oġlım babaña di neźrine itsün vefā

Elde furŝat var iken eyle adaķlıma cefā

146 Ey ķuzum didi melik yarın ŝubģdan başlayam

Dervíş hep didügi merāmıñ üzre işleyem

147 Çünki ŝabāģ oldı emr itdi melik kim yedi gün

Yedi gün bir donanma eyleyüp ‘ažím dügün

148 Yaġ-ıla balı ‘uyūndan cādí itdi selsebíl

Her alan yavıp virir yine biñ ecr-i cezíl

149 ‘Āleme kesb ü ‘aceb oldı feraģ źevķ-i sürūr

Melike ģāŝıl olup şād-ıla envā‘-i ĥubūr

150 Bir gün ey dir Şāh Ģamíd babasına ey pederim

Başım aġrır veca‘ından var ziyāde kederim

151 Olayım tebdíl efendim lālam ile bir kezin

Çıķayım ‘ālemi seyrān ideyim virirsen iźin

152 Ol melik dir ey ķuzum ne ola kelāmın olmaya

Melik ‘ırāķ begi be‘lik ‘ālemiñ olmaya

153 Emr idüp tebdíl olındı lālasıyla Şāh Ģamíd

Ašına bindi civān destine aldı bir ciríd

154 Çıķdılar Baġdād içinde seyr-i seyrān eyledi

‘Ālemi māh yüzine cümlesi ĥayrān eyledi

155 Nā-gihān uġradı bir çeşme ki öninden geçer

Baķdı bir ‘avret durur küple andan ŝu içer

1414 Bünyamin TAN



156 Destiyi elden ķomuş šaş üstüne nişān gibi

Kendi ošurmuş ‘aceb diz üstüne šavşan gibi

157 Çeşmeden yaġ ile bal ġāyet bitmiş idi

Zírā ‘ālem anı öyle süpürüp silmiş idi

(6b) 158 Çünki ol ‘avret şāha yolınuķ ile ŝorar idi

Destiyi ŝıķup yine şaķí ĥacer eder idi

159 Şāh Ģamíd ašı šoldurdı ciríd ašı hemān

Destiniñ oršasına ķondı cirídi ol-zamān

160 Desti biñ pāre olup ŝuķūšı çıķup ģāķ eyledi

Döndi ‘avret buña baķdı hem bir beyit söyledi

Beyt-i ‘Acūze


161 Destiyi ķırdın efendim dilerem yād olasan

Düşen ‘aşķ odına ber-bād olasan

162 Bed-du‘ā eylemem ammā ki Ĥudā’da umaram

Düşen perí ķızın ‘aşķına nā-şād olasan

163 Aġazını šut kedi? Cāźū döndi didi lālası

Seni şešše ider ilķā ger duyarsa babası

164 Sözini redd ide gör saña ben altun vireyim

Seni illā dív iseñ güneş önünde göreyim

165 Did[i] ‘avret ki tükürdüm tükürügüm yalamam

Ne ķılarsan ķıla gör sözimi girü alamam

166 ‘Avreti anda ķoyup hem lālasıyla geldiler

İçerü yine sarāyın ķapusına geldiler




167 Şāh Ģamíd dir lālasına ey lāla cānım lāla

Yapamasan söyleme bu ĥāšırımı al ele

168 Lālası dir baş içün söylemem bu vaģşeti

Deli oldum efendim söylemem bu dehşeti

169 Geldiler binek šaşına yanaşup indirdiler

Çizmesin çeküp ģużūr-ı melike gönderdiler

170 Vardı ol-dem babasın elini öpdi ol-civān

Oda šutdı yüzün oydı? Baġrına ŝardı hemān

171 Didi oġlım nirelerde cevelān itdin bu gün

Seni görmedim ey oġlum hicr ile oldum źebūn

172 Sırrını naķl idüp anda gülüşüp söyleşdiler

Melikin ‘aķlı gelüp ĥayli zamān ķaynaşdılar

173 Ģāŝılı šūl u rāz itmeyelüm ģikāyetim

Ķašı çoķdur Şāh Ģamíd’iñ elinden şikāyetim

174 Çünki on üç yaşına baŝdı ķadem ol şíve-kār

Yine rü‘yāda görüp dervíş oldı āşikār

(7a) 175 Ol iki ‘ayyār daĥı çün bunları gözler idi

İkide bir de hemān bāġ önini izler idi

176 Bunları gördükde baġın ķapusına geldiler

Buyurun Meģemmed Aġasız ĥoş geldiñ didiler

177 Bir sašır ķonuşalum çoķdan berü ķonuşmadıñ

Ögsedik seni efendim çoķ zamān görüşmediñ

178 Bu daĥı nāza çeküp müsāfirim var gelemem

Bu ‘azíz aģbābların ģāšırların ben ķıramam

1416 Bünyamin TAN



179 ‘Afv idin āĥır vaķit görişiriz sizler ile

Siz daĥı dosluġuñuz bāķí bilin bizler ile

180 Zor idüp bunlar daĥı olmaz hele Meģemmed Aġa

Bu müsāfirler bizim sende bizim girin bāġa

181 Źevķ ‘işret idelüm sizler ile bāġda bu gün

Bu da bir demdir a dostum her zamān olmaz dügün

182 Bu daĥı didi müsāfirlerine gel varalum

Bu ķadím aģbābların ģāšırların biz ŝoralum

183 Bir ‘aceb źevķ ü ŝafā ŝoģbet ‘işret eylerüz

‘Ālemi dünyāda bundan ġayrı leźźet ne eylerüz

184 Bunları aldı o bāġın köşkine çıķdı hemān

İnce ŝāz alup raķsa başladılar ol-zamān

185 Bir fażl-ı meclisde sāķí el ķadeģ devre eyleyüp

Cümleye bir bir içirdi mest-i medhūş eyleyüp

186 Bir daĥı doldur a sāķí didiler vir içelüm

Meclisin ‘aşķı içün cān ile serden giçelüm

187 Didi sāķí ey ġaríbān ķalmadı ĥamrım ebed

Meclis-i ‘işreti içün sizden ola begi meded

188 Şāh Ģamíd’iñ tiz hemān ķardaşalrı dāl-kís olup

Sāķiniñ ‘aşķı içün hem üç altun virüp

189 Var didiler meclis-i ‘işret içün bize görün

İķtiżā iden ‘avārıż cümlesi bize görün

190 Gün-be-gün meclis sizindir biz daĥı geldik size

Yarın bu meclis bizimdir buyurun siz de bize




191 Çünki da‘vet yarına ķaldı yine bunlar içün

İmdi ol Meģemmed Aġa ‘ayyār nām didi n‘içün

192 Ya‘ní gizlü söyledi Şāh Ģamíd’iñ ķardaşına

Var gör aġlar yolınur ēarb ider hem başına

193 Ŝayısız altun aķıtdım virdiñiz nā-ģaķ yere

Baña bir danışmadan özin çalar yerden yere

(7b) 194 Ŝūret-i Ģaķ’dan gelüp gūyā naŝíģat bunlara

İki yüzlü bir münāfıķ sevķ ider bu yollara

195 Çoķ vir az itmeyelüm irtesi gün ŝabāģ olur

Yine bunlar cem‘ olur ol bāġda birbirin bulur

196 Ķurdılar ‘işret ošaġın uydı raķķās sesine

Sāķí-i meclis-i ķadeģ nūş itdürüp cümlesine

197 Yine bunlar mest-i lā-ya‘ķıl olup maĥmūr durur

Meclise kesb-i ŝafā idenlere altun virüdür

198 Didiler yarın yine meclis bizimdir ey ĥvān

Burada cem‘ olalum cānım siziñle her zamān

199 Böyle günde meclis dürlü ‘işret itdiler

Sím ile altun dükendi aš u maĥtı ŝašdılar

200 Bir zamāndan ŝoñra bir şey bulmayıp ki ŝašalar

Ellerinden ĥān-da gitdi ķalmadı yer yašalar

201 Böyle oldı bir fūlosı aĥmere muģtāc olup

Bir gün ammā ġāyetde ikisi hem aç olup

202 Birbirine didiler kim varalum yārānlara

Her zamān bizler iderdik ĥoş żiyāfet anlara

1418 Bünyamin TAN



203 Bu gün anlar bir żiyāfet yapa görsün bizlere

Ķaŝd idüp aĥbābların ikisi düşdi yollara

204 Çünki ol ‘ayyār fenā didiler kim bunların

Bir beresi ķalmayup yoķ oldı çün mālların

205 İnzivāya çekdiler bunlardan idüp ictināb

Gözedirdi bunları kim vire bunlara cevāb

206 Bir daĥı anı görüp bunlar ikisi geldiler

Buyurun bāġa gidelüm ne-durursız didiler

207 İmdi bunlar önlerine baķup söylediler

İşimüz var gelmeyüp hem cevāb eylediler

208 Bu iki ķardaş oradan ģüzn-ile dönderdiler

İkisi birden bu beyit söyleyüp ķondurdılar

Beyt-i Dāver Şāh Ģamíd Yārānlar[ı]


209 Leźźet-i dünyā ŝanurdum ŝoģbet-i yārān imiş

Vāh ki leźźet ķalmamış yārān dimek yalan imiş

210 Šoġrısı yalan degil bār olur ammā binde bir

Šab‘-ı insān muģtelifdür ŝanma hep yeksān imiş

(8a) 211 Müşkil imiş bir muvāfıķ dost bulmaķ hem begim

Ŝanmayıñız her kişiyle dostlıķ āsān imiş

212 İmdi bunlar lā-‘ilāc oldı hele ne işlediler

‘Āķıbet ĥayrān ķalup kār itmekle başladılar




213 Birisi kebābcı oldı etine ģile ķašar

Birisi ĥoş-ābcı oldı ķarşusında ŝu ŝatar

214 Çünki bunlar burada ģāli tamām oldı şedíd

Burada dursun ikisi tā gelince Şāh Ģamíd

215 Meclis-i evvel tamām oldı hele yārān içün

Meclis-i śāní şehā bed idelüm ‘irfān içün

El-Meclisü‘l-Śāní fí Keyfiyeti Şāh Ģamíd


216 Çünki aşaġı yola ġayrı yöneldi Şāh Ģamíd

‘Aşķ-ıla gice vü gündüz seyri der rāhí vü medíd

217 Üç gün üç gice yürüdi görmedi bir ins-i cān

Kimseler gitmiş degil yoķdur bu yolda bir nişān

218 Ķuş daĥı uçmaz bu yolda bir ayaġın izi yoķ

Bir ‘acā‘ib yola düşdi heybet ü dehşeti çoķ

219 Azıġı ġāyet dükendi ašına yem bulmadı

Kendi ‘ašşān ašı zaġmān bir içim ŝu bulmadı

220 Düşünüp kimseyi görmedim deyü itdi keder

Bir āmed yol ŝorup bu yol ‘aceb nire gider

221 Baķdı üç günden-ŝoñra bir çādır uzaķ görinür

Hā didi buldum selāmet anda insān bulınur

222 Vara vara çādırın öte šurdı kimse yoķ

İndi ašından aşaġı baķdı ’met ķašı çoķ

223 Girdi içerü görür nāzik döşenmiş bir ta‘ām

Ŝu da çoķ şükr didi hem müstecāb olmış du‘ām

1420 Bünyamin TAN



224 Çādırın dört ešrāfında dolanur yoķ bir āmed

Ne uçar ķuş ne yürür ĥoş ins ü cin yoķdur ebed

225 Ne-ġaríb ģāldir bu didi ŝāģibi yoķ bir mekān

Ŝofra döşenmiş ķaşıķ etmek düzülmüş yoķ beyān

226 Çeküp ašın ĥoş ŝuvardı başına aŝdı yemen

Kendi ol-yemek başına çöküp ošurdı hemen

227 Bir iki loķma alup bir daĥı baķdı ne görür

Šozı šumana ķašup bir dívdir nāra12

urur

228 Bir gelişle geliyür kim yer gök titrer hemān

Gele gele çādırın önine šurdı ol-zamān

(8b) 229 Bir duraġı yere degmiş bir fevķinde durur

Ünneyüp köpük ŝaçar kim heybetinden daġ erir

230 Şāh Ģamíd anı görince ģaķ belā virsün didi

Bu yerin ŝāģibi var ise budur la‘net gidi

231 Bir kezin bir çaġırup didi bu yere kim anar

Ošurup benden iźinsiz bu yemege el ŝunar

232 Er-isen meydāna çıķ illā seni didi yirem

‘Avret isen ardına yaš illā varın uram

233 Şāh Ģamíd pādişāh oġlı bulanmış ol perí

Çoķ du‘ā var bilesince daĥı ‘uşşāk nažarı

234 Ben didi er oġlı erem ey zebāní ŝūretí

Yetişüp Ģaķ šarafından evliyālar himmeti

12 nāra: nāġra (Metinde).




235 Ķorķmayup aŝlā dívin šuru öninden hele

Ŝıçrayup ašına bindi aldı mızrāķın ele

236 Çıķdı meydāna şehā dív ile bir ģayli zamān

Uġraşup bir daĥı şāhım nire vardıysa hemān

237 Ēarb ol-dívin ķulaġı šozına gelmiş meger

Yıķdı ol-dívi aşaġı zaģm ile teker meker

238 Şāh ģamíd ol ġazāmız çoķ şükr dívdir didi

İndi adšan aşaġı ol yemegi ĥoş yedi

239 Oldı rāģat heybeye azıķ alup yaġlı yavān

Ašına bindi yine o yollara oldı revān

240 Yine üç gün üç gice gitdi bu yolda yoķ ādem

Gūyā bín yıldır bir insān baŝmamış yitmiş çidem

241 Azıġı bitdi yine ŝuyıda ķalmadı elbed

Didi yā Rabbí ‘acā‘ib yola düşdik el-meded

242 Bir ādem híç görmedik bir yol ŝoralum bí-ta‘ab

Nireden gelür bu yolum nireye gider ‘aceb

243 Baķdı dördünci güni bir bāġçe geldi önine

Hā didi el-ģamdüli‘llāh sürüdi gitdi yanına

244 Uġrarum şennik yere bu bāġçeniñ ŝāģibi-vān

Ġālibā ŝāģibsiz olmaz gül ma‘mūrı mekān

245 Girdi ol bāġçe içerü bir de baķdı ne görür

Sürüdüp eflāka dallar serví aġaçlar ĥoş durur

246 Deste deste dökülür nāzik ĥavżı ŝu çaġlaşur

Dallarında bülbül öter dürlü ķuşlar ötüşür

1422 Bünyamin TAN



247 Dürlü dürlü meyveler yerlerde ķalmış yoķ yiyen

Bir kezin ses eyledi yoķ sesini bir dinneyen

(9a) 248 Sünbül rūzgār eserdi gül ü reyĥān ķoķusı

Ya‘ní ol ŝūdlar sesiyle geldi hemān uyķusı

249 Var-ıdı ĥayli zamān kim yašmışdı ol civān

Baġladı ašı ķolına uyudı biraz zamān

250 Düşine geldi ‘aceb bir iĥtiyār pür-nūr ādem

Hep libāsı ben-beyāż kim mine‘r-re‘s ile‘l-ķadem

251 Şāh Ģamíd’e didi oġlum ins ü cin yoķ şurada

Ķuş uçup fülān yürimez ne ararsın burada

252 Nažar itdi Şāh Ģamíd kim şol píre ĥayrān ķalur

Ķolların ĥoş ŝıġamış ol ģavżdan āb-dest alur

253 Döndi didi Şāh Ģamíd ol iĥtiyāra ey peder

Şāh-ı Baġdād oġlıyam ben pāyıma irdi keder

254 Gözleri a‘mā olup bir dürlü dermān ķalmadı

Cümlesi oldı hevā bu derde dermān bulmadı

255 Sen gibi āĥıre yārdan? Bir ģekím geldi vuŝūl

Gözine baķdı didi kim bir ‘ilāc itmez ķabūl

256 İllā perí ķızınıñ güli olursa ol olur

Ol gül olmazsa eger görmez ebed böyle ķalur

257 İmdi ben daĥı iki ķardaş ile çıķdıķ13

yola

Babam içün üçümüz araruz bu güle

258 İki ķardaş ayrılup benden yalıñız ķalmışam

Geze geze bu cihānı şimdi bunda gelmişem

13 çıķdıķ: çıķdık (Metinde).




259 Didi kim ol iĥtiyār Şāh Ģamíd’e dine ķuzum

Geldigin yola girü dön ey civān dušgil sözüm

260 Perí ķızın gülini sen bulamazsın ey aĥı

En büyük parçan ķulaġın ķadar olursa daĥı

261 Şāh Ģamíd didi beyābanda bu yoldan dönmezem

Serimi ķodum bu yola ölmeyince gelmezem

262 Yalñız bir gül degil göynümdeki olan keder

Ķız içün ben ‘āşıķam vuŝlat dilerem ey peder

263 İĥtiyār didi ey oġlum ben merāmıñ anladım

Çünki yoldan dönmeyürsin ĥoş kelāmıñ dinnedim

264 Var yire belki düşersen bir nidā itgil baña

Ģażret-i Ģıźır diyesin ulaşıram ben saña

265 Uyķudan bir ŝıçradı düşden uyandı Şāh Ģamíd

Ne ādem var ne de pír var yalñız kendi vaģíd

266 Bu düşe fikir eyledi didi ĥoş-mıdır ĥayır ola

Ašına bindi şehā yine revān oldı yola

(9b) 267 Yine üç-gün üç gice gitdi bu yolda durmadı

Bir uçar ķuş bulmayup ferd-i āĥer híç görmedi

268 Baķdı üç günden-ŝoñra bir yüce ķal‘e görünür

Hā didi inşā‘ Rabbí bunda kimesne bulınur

269 Ķal‘eye bir kez nažar itdi içinde var mı iv

Bir daĥı baķdı diżilmiş būrıcına ķırķ dāne dív

270 Ģaķ cezā virsün didi ben bunlara ne-yapayım

Üstüne varamam didi bārí bu yoldan ŝapayım

1424 Bünyamin TAN



271 Bunı ol-dívler görince birbirinden söz alur

Bizlere bir er göründi ašına binmiş gelür

272 Bir daĥı anı gördüler Şāh Ģamíd yoldan ŝapar

Başları emr eyledi birine var beri apar

273 İndi dívlerden biri biri didi beri baķ

Şāh Ģamíd ol-dívi itdi ķılık ile iki şāķ

274 Ķal‘eden dívler görünce birbirine girdiler

Çün helāk oldı refíķin gözleriyle gördiler

275 İndiler ķırķı-da Şāh Ģamíd’iñ üstüne

Şāh Ģamíd’dir niresin muģkem šušundı destine

276 Ģāšırına Ģażret-i Ģıźır görindi inide

Ol ģabíbe istiġāse Eyledi ķıldı nidā

277 Girdi dívlerin içine vurdı birin yüzine

Birisi ķulaķ šozından biri daĥı gözine

278 Bir ŝaġından vurup ve biri ŝolda yašurup

Bir āĥer ķurtulmayup vādí-i fenāya göçürüp

279 Şāh Ģamíd didi bu dívler cümlesi buldı fenā

Çıķayım bu ķal‘eye seyr edeyim naŝıl binā

280 Vardı çıķdı girdi ķal‘eniñ içine ne görür

Aşaġı ķāš dopdolu aš u ķašır merkeb bulur

281 Orša ķašda pür-silāģ cep-ģāne bārūd ķurşun

Üst ķatı nāzik döşemiş ŝaya çoķ miśl-i ĥūn

282 Dívlerin ol nehb ü šālān itdügi māl u melāl

Cümlesi ol ķal‘ede yoķ ġayrı yerde bir hilāl




283 Cümlesi seyr idüp kesb-i ŝafā çün Şāh Ģamíd

Bir daĥı baķdı ki bir meydān durur ‘ažím medíd

284 Meydānıñ orša yerinde baķdı bir ķaya durur

Ķırķ dāne dív ķuvvetiyle ķaldırup ve indirüp

285 Vardı baķdı ķaya hem bir ķuyu aġzında durur

Yapuşup ķaldırmaya imkānı yo k aġır görür

286 Ģażret-i Ģıźır’a nidā itdi devirdi bir meye

Merdivān gördi ķuyuda var ayaġı ķırķ dāne

(10a) 287 İndi aşaġı ne gördi bir ķız ošurmış cenān

Aya dir doġma doġayım böyle bir šıfl-ı zamān

288 Ķaşları beñzer hilāle gözleri ‘ayne‘l-ģayāt

Dişleri incü miśāli lebleri ķand-i nebāt

289 Dili bülbül saçı sünbül ģāli fülfülden siyāh

Gül yanaġın ġamzesi gūyā ki bir cellād-ı şāh

290 Ķız bunı gördük de didi ģamdüli‘llāh dem-be-dem

İbn-i ādem yüzini gördüm bu gün itmem elem

6. KAYNAKÇA

AÇA, Mehmet vd. (2009). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi,

İstanbul: Kriter Yay.

DEVELLİOĞLU, Ferit (2005). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın

Kitabevi.

DİLÇİN, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü, 2. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.

GÜNEŞ, Mustafa (2011). Klasik Türk Edebiyatında Menakıpnameler ve Menâkıb-ı Akşemseddin,

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 16, s.165-171.

PALA, İskender (1992). Divan Edebiyatı, İstanbul: Ağaç Yay.

Türk Dil Kurumu, www.tdk.gov.tr Web Adresi, Büyük Türkçe Sözlük, Türkiye Türkçesi Ağızlar

Sözlüğü.

http://www.tdk.gov.tr/

1426 Bünyamin TAN



T.C. Kültür Bakanlığı, Süleymaniye El Yazma Eserler Kütüphanesi, Katalog Tarama Sistemi,

ibmsrv/yordam.htm.

Documents

MANZUM BİR MENKIBE: HİKÂYE İ ŞÂH HAMÎD Bünyamin TAN ÖZETisamveri.org/pdfdrg/D03262/2014_3/2014_3_TANB.pdfThe story we get in our article topics Hikaye-i Shah Hamid is one