ƐKƆ IF LƐ IWA Ɔ , TƆ ƆMƆ , JIJƐ ƆMƆ , IJƆ

AJƆSHEKPƆ SI

ITƆSƆ TI AJƆ AJƐSHƐKU AWƆN ORILƐ IWƆ OORUN (S AO)

LILO AWƆN OLUDANIL KƆ LƆKUNRIN LOBINRIN

Ɔ OHUNTI NB

1- If lɛ ɛ ɔ ɔ

2- Awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

3- Iwa ɔmɔ ɔ awɔn ojushe ara ɛni

4- ɔ

5- ɔjɔ iwaju lɔ ɛ ɔ

6- ɛ

7- ɔshekpɔ

2

ƆN OHUN TI NB

Ɔrɔ kɔ 1 : WIWA Ɔ Ɔ

AWƆ

Koko kekere 1: ɔ ɛ ɔ

Koko kekere 2: ɔ

kɔ 2: AWƆN TƆ Oju 30

Koko kekere 1: Ishɔwɔ awɔn ɛ tɔ ɔ

ɛni

Koko kekere 2: Awɔ ɛ ɔ

kɔ 3 : ƆMƆ Ɔ AWƆ

ƐNI 58

Koko kekere 1: ɔmɔ

Koko kekere 2: Mimɔ ɛni

kɔ 4 : Ɔ Ɔ

RERE 74

Koko kekere 1: ɔba tiwa ni tiwa

Koko kekere 2: ɔ re

kɔ 5 : ƆJƆ IWAJU

LƆ Ɔ 92

Koko kekere 1: ɛmɔ

Koko kekere 2: ɔdɔshe lɔ

ɛ ɔ

kɔ 6 :

Koko kekere 1:

Koko kekere 2: ɛ kɔ 7 : ƆSHEKPƆ KP Ɔ 126

3

Koko kekere 1: ɛ ti ajɔ awɔ ɔ oorun ilɛ

ɛshɛ ku

Koko kekere 2: Lɔ ɛshɛ ɔ ɔ

irɔ ɔ

ɔ awɔ ɔsilɛ atɔnisɔ

ɔ awɔ ɔ ɛ atɔnisɔ ɔn ɛrɔ igbalode

AWƆ KURU Ɔ RƆ

AMAO ishɛ ɔ ɔ oorun ilɛ BAD ɔ ɛ BIDC ɔ ɛdun ɔ ɔ ɔ S AO BIDC ɔ ti awɔ ɛdun ɔkan ti ajɔ S AO BM ɔ CCDG ishɛ ajɔ S ɔkunrin tabi obinrin CEA Ajɔ awɔ ɛ ɛ ɔ ɛ shɛku CEAAC Ajɔ awɔ ɛ ɛ ɛ ɔ ɛshɛku C AO Ajɔ awɔn ori lɛ ɔ oorun ajɛshɛ ɛshɛku C F ɛ awɔ ɔ ti a maa n hu si awwɔn

4

obinrin CEN – SAD Ajɔ awɔ ɛ ɛ ɛ CER Ajɔ awɔ ɛ CICR ɔ ɛ ɛ CILSS ɔ ti ngbogunti ɔda ni awɔ ɛ ɔ CMS ɔ CNDD ɔ ɔ COMESA ɔ ɛ ɔ CPCC ɔ ɔ CPI ɔ CPLP Ajɔ awɔ ɔ ɔɔtigɛɛ (aguda) DUDH ɔn ɛtɔ ECOMOG ɔ AO ECOWAS Ajɔ awɔ ɛ ɔ ɔ ɛshɛku CPS ɔ ɛ ɔ ENOA ɛ kɔ awɔn ɔ ɛ EPU ɛ FAO gbɛ ɛ ati ishɛ ɛ ti ajɔ awɔ ɛ FAS ɔ wɔ obinrin ni ilɛ FED ɔ FMI Ajɔ FRDC Ajɔ ɔ S AO IFD ɔ IGAD ɔn ijɔba IMAO ɛ ɔn oorun ilɛ IUCN Ajɔ awɔ ɛ aabobo awɔ MGF Kikɔ ila abɛ OIF gbɛ ɔ ɛ OMD Awɔn ɛ ɔ ɔ OMS gbɛ OMVS gbɛ n sisɔ ONG gbɛ ɔ ɔwɔ ɛ ONU gbɛ ɔ shɔkan awɔ ɛ OOAS gbɛ ra ti iwɔ oorun ilɛ OUA gbɛ ɔ shɔkan ti ilɛ PNUD ɔ shɔkan awɔ ɛ RESPEFCO Ikɔ ɔ ɛ ɔ ɔ ɛka ti

S AO SADC Ajɔ ɛ UA Ajɔ ɔ shɔkan ti ilɛ UE Ajɔ ɔ shɔkan awɔn alawɔ UEMOA Ajɔ ɔ shɔ ɛshɛ ɔ oorun ilɛ UNESCO gbɛ ishɔkan awɔ ɛ ɛkɔ imɔ ijinlɛ ɛ UNFPA Ajɔ ishɔ ɔ awɔ ɛ UNIFEM Ajɔ ishɔ ɔ ɔ

ɛ UNODC ɛ ɔ ishɔka

5

awɔ ɛ UNOWA ɔ ɔkan awɔ ɛ ɔ oorun ilɛ

ALA YE Ɔ RƆ ɔsɔ ɔ ɛ ɔ ɔ ɔmɔ ɔ

ɔshekpɔ kpɛ ɔ ɛkɔ .

Ajɔ S ɛ ɔjɔ

dinlɔ gbɔ ɔ ɔrinle lɛɛdɛgbɛ

ɔshekpɔ kpɛ ɔshekpɔ nikpa ajɛshɛ

ishɔ ɛshɛ ɔn ɔmɔ ɔ

abashekpɔ lelɛ ati lati kokpɔ ɔ ɛ ɔ

ori ɔ kpa ikpilɛ ɛ ɛ gɛ ɔn itɔ ɛ nwa lɔ ɔ

ɔ kpɔlɔkpɔ awɔn abashekpa ti nbɛ laarin awɔ ɛ

ajɔ

O si ɔ ɔgba, ominira, ifɔwɔ sowɔ kpɔ laarin awɔ

ɔ wɔ ati ominira lakpakpɔ . Awɔ ɛ ɛ kpɛ

awɔ ɔ ɛni laarin awɔ ɛ ɛ ɔmɔ

ɛgbɛ ɔ ɛ ɔ ɔ

aiy ɔrun, ibɔwɔ ɔn ɛtɔ ɔba tiwa

ni tiwa a ɔ ɛ ɛshɛku lɔ ɛ tɔ

ɛ ɔ ɛ

ɔ ɛ ishɛ to gbɔdɔ ɔrɔ ɛ sibɛ

AO ti jɛ ajɔ kan to ti jɛ mimɔ ɛ gɛ ɛgbɛ alajɛshɛku kan

to ni awɔn imushe alaf kpukpɔ lɔ ɔ i kansara

si awɔ lɛ ajɔ S AO yi lɔ ri layikpada sɛ ɔ

ɔ.

ɛ ɔ

ajɔ ɔ ɔgbɔ ɛ ɛ ɔ ɛ

ɛ nikpa eyi ti ɔkpɔ lɔkpɔ irinshɛ gɛ gɛ ɔ

ɛ ɔ ɛ ɔ abobo ni a gbejade kpɛ

awɔ ɔ ɔ ɔ ɔ

ɔ S AO lɔ ɛ de awɔ AO lɔ

ɛ kɔ ati idanilɛkɔ 2003. Laarin ɔ ɔ S ɔ ɔ kɔ ,

awɔ ɔ ɔwɔ kpɔ kpɛ ɔ ɔ ɔn igbesɛ ati

oniruru awɔn idasi to kpeye lati jɛ ɔ laarin awɔn ɔmɔ ɔn ajɔ ɔn ogun abɛle ati kpɛ ɔ ɛ

ɛ ɛ

6

ɔ ɔ kpɛ ɔn ologun ti ajɔ S ɔ

ɔ ti akpejɔ awɔn ɔ ɛ ɛ ɛ lati fi duro ti awɔ ɔ ati ɛ

jɛmɔ ɛ ɔ ɔn ɔ ɛ ɛ ɔ ɛ ɔn

aiy ati igbogunti wɔn jɛ igbesɛ ɔ awɔ kpɛ ɔ

ɔrɔ awɔ ɛ ɔ ɔn

asheyɔ ɛmimɔ ɛkɔ jɛ kpɛ ɛkɔ

gɛ gɛ ɛ ɔ ɛ ɔ ɔ awɔ ɛ ɛ

ɔ

she koko lɔ ɔtɔ ɔ awɔn ɔdɔ ti nbɛ ɔrɔ ifisɔkpɔlɔ

ɔ ɛ ɔ ɔn ni yio jɛ ɔjɔ ɔ ɛ ɛ wɔ ɔwɔ

ɛ kɔ gɛ gɛ ɔ ɛ ti a nilati lo ishɔwɔ ɛ kɔ gɛ gɛ ɔ ɛ ti a nilati tɛ

lɔrɔ

N ɔsɔ ɔ S ɛkɔ awɔ ɛkɔ lɔkunrin

ati lobinrin fi jɛ shishe kpɛ ɛhin awɔn alabashekpɔ ɛ gɛ

IN SIKOO (UNESCO) ti nbɛ ɔ ɛ

ɔsɔ ɔ ɔ ɔ

S AO jɛ ɔ ɛ ɔ

ɛ ɔn onimɔ ɛ

ati tɛ SKOO (UNESCO)........ ɔsɔ ni ɛkɔ ɔrɔ ɔ ɔ

iy , ɛ tɔ awɔ ɔ awɔn ojushe ɔmɔ ɔmɔ ɔ

ɔ

ɛ, kpɛ ɔshekpɔ kɔ

kɔɔkan ja si koko keekekee kpɛ ɔn ɔrɔ itumɔ, awɔ ɔnisɔ ɔn

ɔ oludanilɛkɔ sɔ ɔkpɔn ishɔwɔ kɔnilɛkɔ ti o rɔrun lati jɛ wɔn

olukɔni ti nbɛ ɔ ɛ ɔ S AO. Bɛɛ gɛgɛ, o tun dɔ ɛ kɔ

awɔn olukɔ ɛ kɔ oloyinbo ati ɛ kɔ ɛ .

ɔsɔ ɛkɔ ɔkpɔ ɔmɔ ɔ S AO ti

wɔ ɔn iwa ti o yɛ lati gba ɛ kɔ deti kpɛ ɔn iwa ɔmɔ

ɔ kpɛ ɔrun awɔn ɔmɔ ɔ

Nikpa bɛ ɛ, a ntɔrɔ lɔdɔ awɔ ɛ ɔn ti ni irufɛ ɛgbɛ

ɛ ati lati sɔɔ di ohun ti o shɔwɔ ɔ ɛ ɛ ɛ kɔ

Kadre Désiré OUEDRAOGO Alaga ikɔ ajɔ S AO

7

: Ajɔ ɛ lɔ wɔ (BAD),ati IN SIKOO (UNESCO)..........;ti atilɛhin wɔ

ɔsɔ ɔ ɔn ati ajɔshekpɔ

ɛjade. Awɔn ikinni wɔ ɔ ɔdɔ awɔn onimɔ ijinlɛ

ɛ ɔn jɛ ɔmɔ ɛgbɛ ajɔ S ɔ ɔwɔ n yi. O tun fi ikinni ɔtɔ ranshɛ si awɔn alashɛ ɔ ɔ ɔ ɛ ɔ yi ti wɔ

ɔ ɔn oniruru ijooko ijiroro ti o wa ni Dakaa (Dakar), Lomɛ (Lomé),

agadougou), Abuja (Abouja). ɔn alabashekpɔ

ɔ ɛ ɔ S AO.

KƆ 1: IF L Ɔ Ɔ

Bi ero ati jagun ti nti inu ɔkan awɔ ɛɛ gɛgɛ ni oyɛ

ɛ ɔ ɔkan wɔn kpɛlu.

Ishe ofin ɛgbɛ ishɔkan awɔn orilɛ ɛ kɔ , imɔ ijinlɛ ati asha (UN SKO), 1945

8

If lɛ ɛ ɔ ɔ

1- If lɛ ɛ ɔ

2- ɔ

IBƐ RƐ Ɔ RƆ ɛ ɔ ɛ ohun ti a she sinu aye, shgbɔn ki ishe ohun ti a bi kpɛ

atijɔ tumɔ rɛ ogun. Shugbɔn ki o ye wa kpe if lɛ ɛ ɔ gba iru ohun bɛɛ : bikoshekpe o jɛ eso iru ɔgbɔn miran. Gɛ gɛ ɔgbɔn yi ti she mɔ awɔ ɔ

awɔn iyatɔ lorishirishi ɔ (asha, ishelu, ajɛshɛku, igbesi aye, ɛya, ɛsin ati bɛɛbɛɛ lɔ) ri

kpe a nilati ma kɔ ɔ ti o mu irɔrun wa. Eyi she ashekpɔ ti nbɛ larin nif lɛ ɛ ɔ ɔ ɛ kɔ yi.

Ohun ti a nilati k A nilati jɛ ki awɔn iyi, ohun ti oyɛ lati mɔ, awɔn ishesi ati ishowɔ she ti a o fi sɔ

if lɛ ɛ ɔ ɛ ɔ

Aw n koko kekere k naa

1- Ifelelɛ ɛ ɔ

2- ɔ

Koko kekere 1 : Ifelel

A nilati jɛki awɔn iyi, ohun ti oyɛ lati mɔ, mimɔshe ati awɔn ishesi ti a o fi sɔ lɛ

balɛ ɔ

Awɔn kpa k ti akɔ

- Jɛki awɔn iyi ati awɔn ohun ti oyɛ lati mɔ nikpa if lɛ ɛ ɔ ɔ wa lɔwɔ ; - Ki a lo awɔn ishɔwɔ she ti oyɛ igbega if lɛ ɛ ɔ ɔwɔ awɔn ɛgbɛ

kɔɔkan wa; - Ki a she idari awɔn ishɛ ishɔwɔ kɔni nikpa if lɛ ɛ ɔ - Ki a lo awɔn ishe ti o dara if lɛ ɛ ɔ

Aw n ohun ti nb k yi

A lee tumɔ ɛ ɔ ɛ lati fi ni awɔn iyi, imɔ ati afihan awɔn ishe ti oyɛ

lati fi wa ni irɛkpɔ kpɛlu ara ɛni, ati awɔn ɛlomiran ati ayika ti ko labawɔn.

Wiwasi aw ati ja ɛ ɔ - Dida ogunjija duro larin awɔn alatako : wiwa ɔ f ɛ ɔ - Wiwa ni ibamu, ifohun shɔkan awɔn ɔmɔlu, ɛgbɛ, aisi ija larin ara ɛni, idamu

: ɛ ɔ

9

- Ajɔ ɔ ɛ ɔ ɛlu awɔn ɛnikeji wa

;

- Idakejɛ lɔdɔ ɛni ; - Ɛniti o ni isinmi ati nu wa, ibalɛ ɔkan. Wiwa laisi ɛri ɔkan ; - Aisi ariwo : idakɛ rɔrɔ.

Aw

ɛ ɔ ɛ ɔ

ɛ ɔ ɛ ɛ ɔ n ti o faramɔ awɔn ishe ti a lee gbe kalɛ igbe aye rere awɔn e ɛ rɛ nfa awɔn ishesi gɛ gɛ :

- Gbigba ohun kan laaye ; - Igbɔ ara ɛni ; - Ibarani sɔrɔ ; - Gbigba awɔn oniruru eero ti nbɛ tabi eero ɔkan lori ibere kan ; - Kika ɔkunrin tabi obinrin kun ; - Kika awɔn akoko ishoro kun ; - Ajɔshekpɔ ;

- Isɔrɔ si eero ɔkan ; - Ashɛ ɔmɔ

A nilati sɔ awɔn ishesi wɔnyi di alagbara nikpa ɛ kɔ .

If l If lɛ ɛ ɔ ɛ ilana ti nmu ki a she agbekalɛ igbaranigbɔ ati ajɔshekpɔ larin

awɔn ɛ ɔn orilɛ ɔwa lati maa yanju awɔ

shɛlɛ larin awɔn ɛ ɔn orilɛ ɔ ɔrɔ ati isɔrɔ larin

ara ɛni lailo awɔn eelo oogun ati ija. Ohun ti if lɛ ɛ ɔ ɛ awɔ ɔrɔyan. Shugbɔn ki a wa ɔ ati yanju wɔn wɔn laisi ija. Ifelelɛ

ɛ ɔ ɔn ɛ tɔ , ati ikasɛ awɔ

ɔ Ni titɛle itumɔ ɛgbɛ ishɔkan awɔn orilɛ lɛ ɛ ɔ ɛ akokpɔ awɔ

iyi, ishe, iwa ati rru igbe aye ti o lodi si awɔn ija ti osi mura silɛ awɔ

didojukɔ awɔn gbongbo wɔn nikpa isɔrɔ larin ara ɛni ati wiwa ɔ iyanju larin awɔ

ɔ ɛ ɛgbɛ ishɔkan awɔn orilɛ ɛ

ɛ ɔ lɛ ɛ ɔ If lɛ ɛ ɔ ɛ ɔ ishɛ kpada. O nwaye nikpa

awɔn idaniloju ati ishɛ ɛnikɔɔkan bɛɛ losi ntɛ ɔɔ ati

ajɔshɛku ti ojɛ tirɛ. If lɛ ɛ ɔ ɔ

ɛ ɔ

Gbigba k

Lati ni lɛ kɔ ɛ ɔ ɔmɔ gba lati mɔ

awɔn miran, ti o le muni she agbeyɛwo iyi ti ominira ni ɔ wɔ ti oyɛ ɔ ti oyɛ imurade awɔ ɔn nikpa ɔ aisi ija.

10

Gɛ gɛ if lɛ ɛ ɔ ɛ kɔ ɛ ɔk ɛle awɔ ɛshɛ

ɔɔkan. A lee ro wikpe gbigba ɛ kɔ ɛ ɔ ɛ ɔn ɔ ati ma gba oogun laaye : Irinshɛ akɔkɔ ti o sofin oogun jɛ eyiti a gba wɔle nikpa ofin akpakpɔ ti o sɔ nikpa ikɔ oogun silɛ ti nshe irinshɛ ti a le lo ti osi jɛ eyiti ɔkpɔmɔ gɛ gɛ “ikpinnu Briand kellog” ti ɔdun 1928. Lɔ miran, ɛgbɛ ishɔkan awɔn orilɛ ɛ ni ɔdun 1945 lati lee gba awɔn

iran ti nbɔ la lɔjɔ iwaju kro lɔwɔ ajakalɛ oogun....................................... lati she agbekalɛ awɔn ikpo ti o yɛ imuduro ododo ati ibɔwɔ awɔn ohun aigbɔdɔ mashe ti oti inu awɔn wɔnyi jade ati awɔn ɛ tɔ larin orilɛ

lati she atilɛhin ilɔ ɛ awɔ ɔkpɔ

ɔrɔ ishaaju ofin ishɔkan awɔn orilɛ Gbigba ɛ kɔ ɛ ɔ ɔraniye, igbanilaye ati jijɛ ɔrɛ wa larin awɔn orilɛ

ɛya tabi ɛ ” ɔrun wa ” ɛ ɔ ɔn ɛgbɛ

ishɔkan awɔn orilɛ ” ɛsɛ agbejade ɛ tɔ

Gbigba ɛ kɔ ɛ ɔ ɛ, ɔ ɔ ɛgbɛ ishɔkan

awɔn orilɛ ɔn orilɛ ɔn nbɛ ɛ, bɛ gɛgɛ.

Nikpa ilana ikɔ ɛ kɔ , awɔn olukɔni ɛ ɔ ɔdɔ sa ikpa igbogunti awɔn ohun ti nfa ainibɔwɔ ɔ, ifiyatɔsi, ibanilo

nikpa, ija ati oogun. Eyi wa shiwaju ɔ ati kpa aye rɛ nikpa lilo awɔn eelo ija oloro, lɔwɔ lɔwɔ gbigba ɛ kɔ ɛ ɔ kpa lɛ ɛ ɔ

Awɔn idena ati kpa if s mul

If s mul s nikpa : - Aisi isɔrɔ larin ara ɛni ; - Aibɔwɔ awɔn ɛ tɔ - Aibɔwɔ ayika ; - Aika ɔkunrin tabi obinrin kun ; - Aibɔwɔ awɔ ɔba tiwa ni tiwa ;

- Aini idaabobo ; - Aini tɛlɔrun nikpa awɔn ohun ti o shɔwɔ n - Aisi ibawi ; - ɔ ti ko tɔ ; - ɔn ishɛlɛ ɔ ti ko tɔ.

Yatɔsi eyi kpa ifɛsɛmulɛ ɛ ɔ ɔ ajɔ S AO ni awɔn ishe buburu ati aitɔ ti nfa iku ɔkunrin, obinrin ati ɔmɔdewa, iba awɔn ohun eelo jɛ, ikpanilara, ibalujɛ, ibɛru ati iwariri. Awɔn ish w ti o y agbega if l

Agbega if l r l w aw n oril S AO : - Agbekalɛ idajɔ ti o tɔ gbogbo ɔmɔ

- Atilɛhin awɔn ɛgbɛ ti nja ɛ ɔ ɔn ɛgbɛ ti ijɔba ko lɛ ɛ

ati il miran, awɔn ishɛ ɛgbɛ ishɔkan orilɛ

- I awɔn ikɔ ijɔ ɔwɔ awɔn ofin ti nbɛ larin

11

awɔn orilɛ ɔle ;

- Ibɔwɔ awɔ

- Idaabobo imɔijinlɛ nikpa itankalɛ ajɔshekpɔ awɔ ɔn ;

- Ikɔni ni awɔn iwa ati imɔ ti ayɛ atilɛ ɛ ɔ

- Ati ishɔwɔ ɔ kpɛlu ara ɛni ati kpɛlu awɔn ɛlomiran ;

- Agbega awɔn ɛ tɔ Ajɔ S AO jɛ ɔ ɔn ɛgbɛ ti nbɛ ɔn ɔrɔ

ɛ ɔ ɔ ɔn ishɛ ɛ ɔ ɔn

orilɛ ɔn ni abashekpɔ bi (Liberia, Siera Leɔ ’ v ɛɛ

ɔkpɔ ilana ati irinshɛ ti o yɛ awɔn orilɛ ɔn nbɛ akpɛrɛ : ofin ti o jɛmɔ awɔn ilana ɛ awɔ

ɛ ɔ ɛ gbigba wɔle ni kejila ɛgbaa ɔdun o din

kan) ti asi shekun kpɛ ɔba tiwa ni tiwa ati ishakosɔ lɔ ti o dara (ti o jɛ

gbigba wɔ kejila ɛgbaa ɔ ɔkan ti o kpeye larin

kpa nikpa imurade ati iyanju awɔ

k

k 1 : If l

Koko kekere 1 : if l

Ki a jɛki awɔn iyi, ohun ti oyɛ lati mɔ, ati awɔn ishesi ti o fi sɔ lɛ ɛ ɔ

tiwa farahan. Awɔn kpa k

- Ki a mɔ nikpa awɔn iyi, eero lori ohun ti o faramɔ if lɛ ɛ ɔ

12

- She afihan awɔn ɔ ti a o gba fi she agbega if lɛ allafia ti a o si ka awɔn eero ti o ti ɔdɔ ajɔ

- Dari awɔn ishɛ nikpa ishɔwɔ kɔni lɛ kɔ ti o faramɔ if lɛ ɛ ɔ

- Ni awɔn ishesi ti o le fa if lɛ ɛ ɔ . Akoko ti a olo : Wakati 14 Eelo ishɛ/ohuntio ranwalɔwɔ ɛ lati lo

- ɛ ati awɔ ɛ kɔ ti nsɔ nikpa o fin ti a o tɛle - ɔsɔ ɔ S AO - awɔn aworan lati ara ɛrɔ - awɔn aworanti a fi ɛrɔ ɔwɔ yɔ

- awɔ ɔ ti o she koko

- ti o she koko - awɔn ɛrɔ ayara bi asha (ɛrɔ igbalode)

Koko Kekere 1 : if l n kp

IJOKO

KƆ AWƆN IKPA Ɔ

TƆ

TI A O SA

AWƆN O HUN TI A O SHISHƐ LE LORI

Ɔ TI A O TƆ AKOKO TI A O LO

01

- Sɔ awɔ lɛ balɛ ɔ

- She iyatɔ larin awɔ

ɛ ɔ

Iyi ati eero ti o faramɔ if lɛ ɛ ɔ

She iwadi lori

awɔ ɛ ati Wakati meji

02 She awari ati amulo awɔn ikpa ti o faramɔ if lɛ ɛ ɔ

Awɔn lianaati ɔ ti a o tɔ if lɛ ɛ ɔ

- Ishɛ ajɔshekpɔ

- Ibeere - Iwadi - Ifɔrɔwɔ rɔ - agbeyɛo - afihan ohun ti

Wakati meji

03 She awari awɔn idena ati kpa ti o faramɔ if lɛ ɛ ɔ

Awɔn idena ati kpa ti o

faramɔ ifɛsɛmulɛ ɛ ɔ

Wakati meji

04 She agbejade awɔn ohun ti o le she agbega if lɛ ɛ ɔ

Awɔn ohun ti o le she agbega if lɛ ɛ ɔ

Wakati marun

13

05

Ki a jɛ lɛ ɛ ɔ

ɔn ishɛ ishɔwɔ

kɔnilɛ kɔ

Akiyesi : - Ki ajɛ if lɛ

ɛ ɔ

ajɔshekpɔ ti o sɔ ohun ti ɔkunrin

tabi obinrin jɛ ki a si fi ifɛ ati she

han awɔn akɛ kɔ lati she ikpinnu rɛ

ni ayika wɔn (ishɛ ɔnda ara ɛni

- Awon eelo ɛko ati ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ti nbɛ

- Awɔ ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ

- Didari awɔn ijoko ɛ kɔ

- Agbeyɛwo awɔn ohun ti a kɔ

akɔ - afihan nikpa ere itage - ɛ kɔ awokɔshe

AKP R KƆ

Ki ajɛki awɔn iyi, eero, mimɔ she ati awɔn ishesi ti a o Fimɔ nikpa if lɛ ɛ ɔ Awɔn kpa ɛ kɔ

Ki a mɔ nikpa awɔn iyi ati eero lori ohun ti o faramɔ if lɛ ɛ ɔ

Akɔle ɛ kɔ /akoko ikɛko

Awɔn iyi ati eero lori ohun ti o faramɔ if lɛ ɛ ɔ Awɔn koko ti a o dɛnule

AWƆN KOKO

Nikpa oye/imɔ Nikpa ishe/mimɔshe Nikpa ish w she /o hun ti a

j ɛ ɔ

awari awɔ ɛ ɔ

Ki a gbani niyanju

ɛ ɔ

Ki a rori si awɔn ɔ

Ki arori le awɔn ishesi ati iwa ti o mu irɔrun wa ɛ ɔ

Ki a ni ibɔwɔ awɔn ɛlomiran ɛ ɔ ɛlu

awɔn ɛlo miran

Akoko : Wakati 2 Eelo ishɛ/ohun ti o ranwalɔwɔ ɛ lati lo

- awɔn fɔto ti o she afihan aye tabi akoko tab

14

- awɔn fɔto ti she afihan aye iranlɔwɔ ; igbɔraniye, ayika nkansi

- awɔ ɔ nikpa ohun ti awɔn orilɛ ɔ S AO jɛ - awɔ ɔsɔ ɔn orilɛ ɔ S AO - dida ir - akɛ kɔ kɔɔ ɛ ɔ

- afihan aworan ti a yɔ ati fɔto lorishirishi

Koko kekere 1 : If lɛ k

AWɔN ISHɛ

Ɔ Ɔ Aw n k Aw n oludanil k Aw n ak k

Iwadi awɔn o hun ti ati mɔ

- She iwadi bi

awɔ ɛ kɔ ti she reran

si ati bi wɔn she ni imɔ

nikpa awɔn eero lori o

hun ti akɔ

She idahun si awɔn ibeere nikikɔ ati tabi ni sisɔ - sɔ ki osi she ifɔrɔwɔ rɔ

awɔn ibeere nikpa if lɛ

ɛ ɔ

Ishɛshishe- ɛnikɔɔkan - ibeere lati fi mɔ ohun naa - ifɔrɔwɔ rɔ laisi ishoro

A koko ɛ kɔ -

ɛ ɔ ɛ kɔ ti

a fi she afikun

- beere ki wɔ

ɛ ɔ

ɛ ɔ

She afihan nisɔrisɔ

ɛ ɔ

ishɛshise tajɔ

Dari awɔn ishɛ ti a she ni

ajɔ n/iyabɔ awɔn

ishɛ ajɔ

latɛle

Beere lɔdɔ awɔn akɛ kɔ

ki wɔn yɔ awɔn adakpe

ti nsɔ ɛ ɔ

She agbeyɛwo ifarahan naa She agbejade awɔn iyi

ati eero ti o faramɔ

ɛ ɔ n

- ishɛ shishe lajɔ enyan - ifɔrɔwɔ rɔ kpelu

Awɔn afikun eero/ imuduro ati akokpɔ

She afikun awɔn

ishɛ ti ajɔ

ɔn ishɛshishe

nitilɛle ilana yi

- ɔn eero ati

awɔn iyi ti faramɔ

ɛ ɔ

- awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa ɛ ɔ ;

- ishɛ

ɛ ɔ ɛɛbɛɛlɔ

Ishɛ ajɔ-shekpɔ

Agbeyɛwo/ijabɔ - Beere lɔdɔ awɔn akɛ kɔ

lati shɛ

ɛ ɔ

kikɔ ti ojɛ ila mɛwa tabi

aworan tabi adakpe

ɔ ɔn ishesi

mɛfa miran

ɛ ɔ ɔ sinu

ayika naa

She amulo awɔn itɔnisɔ yi nikɔɔkan

Ishɛshishe ɛnikɔɔkan

15

Afihan imushe Beere ki wɔ

akokpɔ ishɛ

kikɔ kika, aworan tabi fɔto ohun ti maa ns'aba shɛlɛ ti osi nyɔ

ɛwa ifilɛlɛ ɛ ɔ n

jade

sisɔ awɔn ɔrɔ ɛ ɔ

ranshɛ si awɔ

ɔ wɔn

ɛ ɔ ɛlu ara

wɔn ati kpɛlu awɔn

ɛlomiran

gba wɔn ni mɔ

nikpa gbigbekpɔ

ɔ ishe

- she awɔ ɛ

shishe

- she amulo awɔn liana tabi ishɛshishe ti o jɛmɔ igbaninyanju

Ishɛshishe lajɔ enyan ɔ

Iwadi gbigbe ishɛshe Afihan ohun ti a kɔ

Koko kekere –

Ki a jɛki awɔn iyi, eero, ishesi ti a o fi mɔ ɔ

kpa ɛ kɔ

- Ki awɔ ɔ ɔn ye wa - Ki a nimɔ nikpa awɔn ɔ

- ki a she agbekalɛ awɔn ɔ ɔ

awɔn iyi nikpa ibɔwɔ awɔn iyabo kun - ki a she idari awɔn ishɛ ishɔwɔ kɔni lɛ kɔ ti o faramɔ ati iyanju awɔ

- ki a ni awɔn ishesi ti o mu irɔ

Awɔn ohun ti nbɛ ɛ kɔ naa

ɔrɔ kan ti o si le fa awɔn ishoro nikpa ibarajɛ, irɛwɛsi ɔ kan ati ti ara wa O jɛ ilidisi, aidaraniloju iyakpa nikpa : eero, irisi igbagbɔ, anfani, ifarakora lɔ ɔ

enuyan, ɛya ati ɛdun ɔkan awɔn enuyan. O shoro wa lati yɛra nitori ayanmɔ ɛ

ɔ

- id

16

- ijɔba - ishɛ - ɛgbɛ - ati bɛɛbɛɛ lɔ

Aw

Oniruru kp

Aw - ɛ

- ɛ ) kan si ajɔ ologun

ɛ ni eyi ti nwaye larin

Orilɛ ɔn.

Awɔ ɔ.

ɛnikeji ti

ko tɔ ɔkan, ati ibaranisɔ ɔn

ɛlu ara ɛni.

Awɔ

Awɔ

- eero ɔkan nikpa (ɛda, ɛsin, ɔkpɔlɔ, enuyan, asha ati bɛɛbɛɛ lɔ) - iyasɔto ati ifiyatɔ si (igbagbɔ, ikorira, igboguntini, aigbaraɛnilaye, aikpɔn ɛnikeji,

ifiyatɔsi, ɔkunrin tabi obinrin, ifiyatɔsi obinrin, eero nikpa ɛya, ikorira awɔ

ɛjulɔ, olojusaju, aidɔ …

- awɔn iwa ti koyɛ (aishotɔ, igberaga, ifura, ojukokoro, arankan, owujijɛ, ɔkanjuwa, idarijini aifɔkantanni, ibɛru, ojo, igboguntini, iya…) - awɔn iyakpa nikpa eero ɔkan (aigbataraɛni, aini tɛ tɔ …

- aikpe nikpa ibanisɔrɔ (irotɛlɛ, aigbɔraɛniye …) Idari lɔ aikpe nikpa ijɔba tiwa ni tiwa (abɛtɛlɛ ni awɔn ishɛ,

aibaniwi, orilɛ ɛ tɔ aini, jija ɔ ɛshɛ …

- ɛ

- ɔ ɔ awɔn ikpinlɛ ɛshɛku o

ogun. Awɔn irufɛ

-

ɔn ɔmɔ

-

- ɛshɛku

- ɛsin

-

17

Ishɔwɔ she ati ɔ ɔ

Ni ɛ ɔ ɔ bi a o ti she ma gbe kpɛlu awɔ

ɛ kɔ ishɔwɔ she ati ɔ ɔ ɛ kɔ ati ni awɔn idanilɛ kɔ . ɔ nmi

ki a le awɔn enuyan ni awɔn irisi, ishesi, imuyɛ wɔnji : idaniloju, ikpa kika ohun

elomiran kun, ajɔshekpɔ larin ara ɛni, ailojusaju, ibanisɔrɔ ti o dara ati igbɔraniye.

Awɔn iyɔrisi o ogun lɔ ɔ jɔjɔ : ikpadanu ɛmi ati

ohun ini, ikparun enuyan airoju ara ɛni, ikpinya, iyakpa, ikpaniyan, abuku, iba ayika ati awɔn jɛ, ishikpokpada awɔn enuyan arun, abuku, ibanilonikpa ati

ibalokpɔ lɔ ɛ ɔn ishɛ iwosan, akpɛrɛ ati bɛɛbɛɛ lɔ. Ni akoko o ogun: awɔ ɛ ofin nikpa ɛ tɔ

idaabobo iye ati ibɔ la enuyan ti wɔ

ɔ na ti o yɛ awɔn ilana ati ɔ n

ti osi ndaabobo awɔn ti ko nikpin tabi ti wɔn oogun jijɛ silɛ.

ɛ, ko rɔkpo ɛtoɔ ti ajɔ ɛ tɔ enuyan ti o sijɛ eyiti a nlo

igbagbogbo. Awɔn akokpɔ o fin meji wɔnyi nshe afikun ara wɔn. ɔnilɛ kɔ nikpa ɛ tɔ enuyan larin orilɛ ɛ ɛ (DIH) ti a si she akɔsilɛrɛ

lati ɔwɔ ɔ alagbelebu kpukpa ni a nkpe ni " jɛki a mɔ nikpa ɛ tɔ enuyan".

Imurade awɔ ɛ ɛgbɛ ishɔkan awɔn orilɛ ɛ gɛ

ɛsɛ 1 ofin naa ti she jɛri rɛ. Shu gbɔn awɔ

otitɔ lati okpin ɔrinle lɛɛ dɛgbɛwa ɔ ɔn orilɛ ɛ

lotitɔ ɔn orilɛ ɔn. Awɔn ɔmɔ ishe ologun ni

wɔn maa nsaba ri lɔ ɔn ni ɛniti nda ija silɛ lakɔkɔ.

Ni ibɛrɛ ɛgbaa ɔdun odinmɛ ɛsiwaju lɔ ɔtun la ti

ɔwɔ ɔsilɛ ɛ ɔ n) ti Butolosi Butolosi Gali, akɔwe agba

ɛgbɛ kɔ. Ohun ti a fowuntɛ tɛ ni "ɔgbɔn oshelu imurade" "gɛ gɛ ɔ

awɔn iyakpa larin ɛya, ki awɔn iyakpa tinbɛ

itankalɛ wɔn nigbati wɔn ba waje" kpa ɔgbɔn oshelu imarude ni lati de na awɔn ishɛlɛ ɛ

kpɛlu iwa tutu awɔn iyakpa larin ati si awɔn orilɛ ɔn nikpin nikpa igbesɛ idakpada adehun, ilaja, ituloju ati irɔrun ti o duro le isɔrɔ larin ara ɛni, ad

ɔrɔ ija ti koni idaduro. ɔgbɔn oshelu jɛ

awɔ lɛ ɛ ɔ

Ni ɛgbaa ɔdun o din mɛta (1997) ikɔ karneji she iyatɔ ti o wulo larin imarude nikpa ishɛ ɔ

wa.

Imurade nikpa awɔn ishɛ ɔ S AO faramɔ awɔn ishɛ

ɔtɔ ti a gba lati fi dojukɔ ɔrɔ ija ti ko ni idaduro, laigbagbe ikpeni si akiyesi ti ko fal, ilaja, ituloju, ikpari ija ti a ko gba laye lati waye ati ilo imurade

nikpa awɔn ɔ ɔ ti o rɔrun wa gɛ gɛ ɔn igbesɛ idakpada adehun ati ikɔ ologun ajɔ S AO ti ati kpese silɛ.

18

Awɔn akp r

a) agbekalɛ ɔn liana idarisi lɔ

kpinnurɛ ;

b) agbekalɛ ɔ kpɛlu awɔn ashoju orilɛ

awɔn ɛgbɛ ɔmɔ ɔ ɛwo (awɔ ɔ ti ɛka) ;

c) Awɔn ishɛ ɔ awɔn agba, ti ashoju alaga ajɔ S AO ; d) Awɔn igbesɛ idakpada adehun ti awɔ ɔn ti a ran lɔ ɔtɔ

n ilaja ti o ga julɔ ; e) Agbekalɛ awɔ ɛ nikpa imushe ti ikɔ olumurade awɔ ɔ

S AO (CPCC) ; f) Imurɔrun wa awɔn ishɛ ɛ tɔ ishɛ olugbogunti gbigba

owo abɛtɛlɛ, ikɔ ɔn ibodidi ati awɔn ɛgbɛ oshelu lati lee wɔn ni

imɔ kun imɔ gba ori ɛrɔ tinbɛ

Ajɔ S AO nshe agbekalɛ ɛkaalatilɛhin ilaja (MSD) lati ti awɔn ikɔ

ɔgbɔn oshelu imurade lɛhin gɛ gɛ ɔ awɔn agba, awɔn ashoju, awɔn ti a ran

nishɛ lɔ ɔtɔ ti alaga ajɔ. Eyi lati fi agbara igbagbɔ kpe imurade awɔ

ɛ ohun ti o yɛ ti osi tun ta ni ɔjɔ iwaju.

Awɔn ishe ɛ ɔ awɔ

A nilati wa awɔ ɔwɔ ɛnikan tabi ɔkpɔ

ɔ awɔ

eero agbekalɛ ɛ ɔ

awɔ ɔn atunshe lɔ ɔn ishɛ ijɔba ati awɔn atunshe ɔ kun imɔ ɛbɛ fi if lɛ

ɛ ɔ

ɔ ɛ shishe nikpa eero ɔgbɔn oshelu

imurade, awɔn ishɛ iwadi, ɔgbɔn oshelu abɛle, ikaniloju nikpa ɔgbɔn oshelu ati ilaja.

O she dandan lati jɛki awɔn ɛgbɛ alajɔshekpɔ orilɛ ɔn ijɔ

(awɔn orilɛ ɔshekpɔ ) awɔn ɛgbɛ ti kosi labɛ ofin ijɔba fi awɔ imurade sinu liana ishɛ wɔn, shugbɔn ki eleyi jɛ nikpa ishɛ ti o ti ɔwɔ ajɔ oshishɛ

imurade.

Awɔn liana imurade awɔ ɔn ishɛ, shugbɔn ti a ko lee katan.

a) awon ishɛ ifisetigbɔ ɔwɔ awɔn oludari ɛsin, ɔga onishegun ililɛ, awɔn

ɔ ɔn ishɛ igbesɛ ɛwo ohun

ti nshɛlɛ lotito ki asi wa ɔ ɔ ɛ awɔn ija kpɛlu

awɔn ti wɔn lɔwɔ rɛ)

- adehun - ilaja - ituloju - idasilɛ awɔrɔ ibanisɔrɔ larin awɔn ajɔ alatako - ikpari ija ti a ko gba laye lati waye

19

- awɔ ɔkantan.

Agbeyɛwo awɔn anfani ati aiyɛ nikpa ishe Igbesɛ ɛ ɔn orishirishi ɔ ɔ

ɛ ɔ e duro kpɛ. Eyi ni lati shagbeyɛwo awɔn

anfani ati aiyɛ ti nbɛ ɔɔkan nikpa:

- ishakoso awɔn ti wɔ ɔ ɛɛ kɔ

- ajɔ shekpɔ larin awɔ ɛɛ kɔ

- ikasɛ ɛɛ kɔ

- Jijare tabi kpidanu tabi are ɛnikan adanu ɛnikeji larin awɔn ti wɔ

- igbɔraniye ati awɔn ɛlomiran - lilo eero alariwi ati ishe ikasɛ awɔn ishoro - fifi ikɔ imurudo awɔn irɛkpɔ lelɛ

nu awɔn ish - agbara/ashɛ (ija) : ɛnikan nfɛ ki ɛnikeji gba irisi oun Eyi ni ɔgbɔn ironu ɛniti

nlo agbara lori ailagbara : ɛnikan bori ɛnikeji kpadanu : njɛ ɔ abayɔ wa bi? - Idanilɛjɔ : eyifaramɔ ɔ iba ofin mu ti a nlo larin ɛgbɛ - oludajɔ kpinnu lati da

ɛnikan lere ati ɛnikeji lɛbi - nitilɛle ɛ tɔ ; - ilaja : Nigbati awɔ ɛwo ɔrɔ ti wɔn si fohun

shɔkan lati gba ikpinnu ti agbe jade. Eero ɛni ajeji ni olubori ; - adehun : Eyi nwaye ngbati awɔn mejiji ba fi aye silɛ ɛ larin wɔn.

Eyi nmu irɔ ɔgbɔnironu "awa mejeji bori"

- ilaja : Eyi jɛ adehun irɔrun ti awɔn mejeji ikasɛ ɔ ti o duro ti wɔn si gba awɔn abajade ti oyɛ larin ara wɔn. Onilaja wa itɔnisɔ ɔrɔ na. O nilati jɛki ɔgbɔn ironu "awa mejeji bori" jɔba, A lee kpe ni "oluyanju ɔrɔ"

- Ikpari ija : Eyi ni ati ri esi alalokpɛ ishoro. O sit un jɛ ɔ ɛ ɔ

- Ikasɛ ɔrɔ : Ona ati yanju ishoro larin ara Eni ni, ti kosi ni ba irɛkpɔ wajɛ

itɛsiwaju. Eyi ko sɔ wikpe ikpele imi ɛdun ti rekɔja ; - ɛnikan si ɛnikeji. Awɔn mejeji she ikpinnu iro

nujinlɛ if lɛ awɔn irɛkpɔ ti o tɔ

Adehun – ilaja - ifaranikpɔ - ikasɛ ɔrɔ - ikpalarada ni awɔ

awɔ

Awɔn ikpele mɛwa lati fi kasɛ ɔ balɛ ɔ

1- Ki a gbiyanju ati wa awɔn adajasilɛ lɔdɔ wa lɔ ɔ

awɔn ishesi yin ohun ti obi awɔ

2- Ki a sɛra wa lati gbɔ - Ki a wadi ohun ti a gbɔ, awɔn iriran, ki asi she ibeere 3- Wiwa awɔn anfani ti o bori – Ki asi iyatɔ larin eyiti tin she tiyin lotitɔ ati ɔgbɔn

itanjɛ yin tabi ikpo ti ɛ ti gbe walɔ 4- ɛ gbinyaju lati mɔ awɔn idi ɔrɔ naa ju ati mɔ awɔn ɛniti o kan lɔ, 5- E jiroro lori ɔkpɔlɔkpɔ aba esi – O hun ti ɛ ro kpe ojɛ esi rere? Ki E si ri awɔn

eero ti oyɛ laishe idajɔ awɔn ti wɔ

6- ɛ lo awɔn ohun ti yio yin ni idaniloju kpikpe lati fi she agbeyɛwo awɔn esi ti o yɛ. "Kini awɔn ɛlomiran she ni iru ikpo bɛɛ?"

20

7- ɛ wa awɔn esi ti yio jɛ ti gbogbo awɔ

8- ɛ faramɔ esi rere 9- ɛ gbɔ ara yin ye ki ɛ to wa sibi adehun nigbati a ko gba ti ɛgbejade wɔle ; 10- ɛ fi idi awɔn ajɔshekpɔ yin lelɛ ;

k 1: If l

Ko

Imɔshe inu koko kekere Ki ɛ fi awɔn iyi, imɔ ɔ

Awɔn kpa ɛ kɔ

- reran ri awɔn imɔ ɔ awɔ ɔn, - Mɔ awɔn ɔ ɔ , - She afihan awɔn liana imurade ɛ awɔn ni kika awɔn iyi ati ɔ

abɛle ibɔwɔ awɔn iyatɔ, - she idari awɔn ishɛ ishɔwɔ kɔni ti o faramɔ ɛ awɔ

, - lo awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa imurade, ishe ikasɛ awɔ

ɛ ɔ , Akoko : wakati 16 (mɛrindinlogun) eelo/awɔ ɛ kɔ ɔwɔ - ɔ ɛ kɔ tinsɔ nikpa ofin igbani

- ɔsɔ ti ajɔ S AO - awɔn aworan lati ara ɛrɔ, fɔto, afihan, aworan tia fɔwɔ yɔ - awɔ ɔwɔ ɔ kika - ɛrɔ igbalode

ƆKPƆ Ɛ

IJOKO

KƆ

IMƆ ATI ISHE TI A O MƐNUBA

AWƆN OHUN TINB

AMULOR

AWƆN ILANA

WAKATI TI O YƐ

- She awɔ ologun, - ɔ

21

1

o faramɔ awɔ

- She awari ati ohun ti ai jɛmɔ

iwasi, idi ati abajade awɔ

idi iyɔ ɛ ɛ ati olounka)

- Ishɛ ashekpɔ - ibeere kpɛlu idahun - iwadi - ifɔrɔwɔ rɔ

Agbeyɛwo awɔ

iwadi

Agbeyɛwo awɔn ohun ti o jɛmɔ irɔrisi agbejade kikɔ,

imushe awɔ ɔni

mɔɔshe.

ɛlu

awɔn ɛgbɛ alabashi

shɛkpɔ

Wakati 4

2

She awari awɔn idena ti o faramɔ ɛ

awɔ

Awɔn idena, ohun ayɛwo ati

ishoro ti o faramɔ

ati ikasɛ awɔ

Wakati 2

3

She awari awɔn okunfa ati awɔn eelo ishɛ ɛ awɔ

Awɔn agbekalɛ/eelo ishɛ

ɛ awɔ

Wakati 2

4

ɔ

ɛ awɔ

Awɔ ɔwɔ ni lati wa ni

ibamu kpɛ

naa

Wakati 2

5

She afikun awɔn ishɔwɔ she ɛ

awɔ ɔn

ishɛ ikɔ mimɔshe

awɔn eelo ɛ kɔ ati ikɔnimɔɔshe ti

nbɛ nilɛ

- awɔ ɔnimɔshe

- idari awɔn ijoko ɛ kɔ

- agbeyɛwo awɔn ohun ti akɔ

Wakati 6

AKPƐRƐ ƆNIMƆƆSHE Koko : If l

Koko Kekere 2 : If l

Imɔ ɔshe mukoko kekere Ki e fi awɔn iyi, imɔ, ati awɔn iwa fi gba igbesɛ ɔ

Akɔle kɔ /akoko kɔ

ɛ ɔ ɛkpɔ

kpa kɔ /ikɔnil kɔ

Ki a gba awɔn imɔ ɔ ɛto wɔn. Ki agba lati she awɔn ishɛ ti nbɛ ɛ awɔ

Awɔn imɔɔshe ti a gbekal

Awɔn ishe

Nikpa ɔgbɔn/imɔ Nikpa iwa/mimɔɔshe Nikpa ish w she mim ohun

ti aj She awari ati ohun ti o

jɛmɔ iwasi, idi ati aba

jade awɔ

Fi itara ati irɛ lɛ

ɔn ifɔrɔwɔ rɔ eyiti

koba ohun ti a nshe mu tabi ti a she

She iyatɔ si ati agbeyɛwo nikpa

awɔ ɛmɔ awɔ

22

afihan rɛ

Eelo ati aw

- aworan awɔn iran mɛfati o sɔ nikpa itan ɛshin meji - ɛ

- ofin abɛle idanilɛ kɔ

Akoko: wakati 2 Igbes ijoko k /kik k

Aw n k

Awɔn ishɛ Awɔn igbesɛ Oludanil k

kurin/obinrin

Aw n ab k

kurin/obinrin

She iwadi lori awɔn imɔ ti ani/ti agba

Oludarinilɛ kɔ ɔkunrin/obinrin

- she ibeere lati fimɔ iriran

ati imɔ awɔn akɛ kɔ

ɔkunrin/obinrin si awɔn eero

ti a o dɛnule

Awɔn akɛ kɔ :

- she idahun si awɔn ibeere sɔ, wɔn sit un she ifɔrɔ wɔrɔ lori awɔn ibeere ti o faramɔ awɔn eero ti o dɛnule

- ishɛshiehe ɛnikɔɔkan - ibeere kpɛlu idahun - ifɔrɔ wɔrɔ larin akɛ kɔ

Akoko afihan

- she tabi ki o jɛki ki wɔn she afihan aworan iran mɛfa lori itan ɛshin meji ; - lɛ

awɔn ohun ti a she

-

ɔ kɔɔkan) ki wɔn si

sɔ nikpa oye ti wɔn ni

ishɛs ɔ

akɛ kɔ

Idari awɔn ishɛ larin ajɔ

abɛ kɔ /ijabɔ awɔn ishɛ ajɔ

akɛ kɔ

- ɔrɔ

ti a lo

- ɔn ishɛshishe larin

araɛniti o faramɔ gbigba awɔn

ifiton ti ti o wulo

- she awɔn akiyesi ti o she koko nikpa ikpɛrɛ gbogbo ohun ti o le fa ariyanjiyanwa

- she idahun si awɔn ibeere - she awɔn ishe ti a o gbeshe lori iran ti a ti fi han a

ishɛ ɔ

akɛ kɔ

Awɔn eero ti a mu jade/ifimɔ kun imɔ ati

akokpo ɔrɔ

- wɔ ɛ lori

ohun ti oshɛlɛ ɔɔkan

nikpa fifi idi ishɛ ɔ

ajɔ akɛ kɔ mule

- ran awɔn akɛlɔ

lɔkunrin/lobinrin lɔwɔ

idakpada sinu igbe aye

ojoojumɔ ɛbi larin ɛgbɛ

ati bɛɛbɛɛ lɔ) awɔn iran ti a

sɔrɔsi nikpa a fihan.

- Beere lɔwɔ awɔn akɛ kɔ

lɔkunrin lobinrin lati she

Ifɔwɔ rɔ Larn awa wɔn

awɔn agbejade awɔn abati o

leran ni lɔwɔ lati mɔ awɔn

oriɔ

imurade awɔ

-She iran lowɔ awɔ

Ishɛshishe ɛni kɔɔkan atiti akpakpɔ

23

imurade awɔ

- she iran lɔwɔ awɔn akɛ kɔ

lɔkunrin lobinrin lati she

agbejade mikpa iwuwo ati

awɔn ijasi awɔ

ɛ si

Agbeyɛwo awɔn ohun ti akɔ ati iyɔrisi

- mu awɔn akɛlɔ lɔkunrin

lobinrin lati she awɔ ɛ

kika, awɔ ɔ

ti akɔwe sorirɛ, awɔn kpako

igbaniniyanju imurade

awɔ

She ohun ti a sɔ nikpa lilo

awɔ

rɛ

ishɛsishe ɛnukɔɔkan tabi ti ajɔ akɛ kɔ

Idakpada ohun ti akɔ

-beere ki wɔ

ishe lori awɔn idi, afihan,

iyɔrisi nikpa rirotabi ishɛlɛ

ɛ ikasɛ rɛ. She agbega awɔn ishɛ ti kɔja eyiti a kpese silɛ ɔn ishɛ a sha ati

ishɛ ɔwɔ (ɛgbɛ iwadi ti yio nu

wiwakpɔ wa larin awɔn akɛ kɔ

ɔn inkpin

lori awɔ

imo awɔn asha ibomiran, sɔ

idasilɛ ishɛ ɔwɔ di ɔfɛ (idasilɛ

awɔn ya, hishe ewi...)

ɔn ishɛ

ɛgbɛ, ikpade ijade /ɔ

ɛ (lajɔ

- ɔn ishɛ

ɛgbɛ/awɔn ɛgbɛ

ishɛshishe ajɔ akɛ kɔ

- ɔ

-agbeyɛwo ikpo -Ere idaraya nikpa afihan ohun ti a nshe She agbekalɛ awɔn ɛgbɛ I wa di nikpa kika awɔn eero ɔkan ti ayan ti

ayan ti asi ɔba wɔ

ajɔ awɔn akɛ kɔ

AKOKPƆ AWƆN AKƆSIL RƆ IGBALODE TI KƆ 1 :

IF L Ɔ Ɔ

Koko kekere 1 : - If l

-http:// ɔ ɛ ɔ if lɛ ɛ ɔ -http://www 3. ajɔ unɛsko org/aworan/0011/001130/11 3034F. pdf. kɔ ɛ ɔ

-http://www ehl.icrc.org/ɔrɔ ejade nikpa pdf. -

http//www/ehl.icrc.org/aworan/ɔrɔ ɛ kɔ 2 pdf.

ɔ ɔwɔ she ati igbesɛ

http//www.ehl.icrc.org/index.php.eero Okan=com content Et sectioned=15 task=view. ɛt demanmenu=1 ɛtid=548. http://ɛ kɔ

ɛ ɔ

Bi iwɔ bani igbagbɔ kpe ɛrin musɛ lagbara ju eelo ija lɔ, Bi iwɔ bani igbagbɔ kpe ɔwɔ ti a na si ɔ lagbara,

Bi iwɔ bani igbagbɔ kpɛ ɔwɔ ti a na si ɔ lagbara ju ohun ti nlunika lɔ,

Bi iwɔ bani igbagbɔ kpe ati ni iyatɔ jɛ ohun ini han ti ki si ishe ohun to lewu, Bi iwɔ ba lee fo oju ifɛ die wo enikeji rɛ, Bi iwɔ ba lee gba ireti dikpo ifara,

24

Bi iwɔ ba ri wikpe oyɛ ki o she igbesɛ akɔkɔ dikpo enikeji rɛ, Bi iwoye ɔmɔde kan ba mu ki ija tan lɔkan rɛ, Bi iwɔ ɔ ɛnikeji rɛ,

Bi iwɔ ba lee gba alejo gɛ gɛ ɔ rɛ ɔ, Bi iwɔ ba lee fi diɛ ɛ ni lɔfɛ nikpa ifɛ, Bi iwɔ ba lee gba ki ɛlomiran ɛhe iranshɛ ɔ, Bi iwɔ ɔ bi ati She nfi ifɛ atɔkan wa kun u,

Bi iwɔ ba gbagbɔ ati dariji lo jinna ju ati gbɛsan lɔ, Bi iwɔ ba lee rohin orire awɔn ɛlomiran ki o ba wɔnyɔ, Bi iwɔ ba lee gba ki ari ohun kan wisi ɔ ki osi fi she tirɛ laikɔ silɛ kpɛlu ijo, Bi iwɔ ba lee gba ɛnikeji rɛ bi arakunrin rɛ, Bi ibinu ba lee sɔ ɔ di alailagbara, dikpo ki o ɔ lagbara, Bi o ba lee gba ki a re ɔ jɛ laida ɛnikan lɛjɔ, Bi iwɔ ba gbagbɔ kpe ifɛ niagbara kanshosho ti ole mu ki a dojuja kɔni kuro, Bi iwɔ ba gbagbɔ kpe a lee lo ifɛ, Mɔ daju kpe ifɛ yio kpada si ikpo rɛ

Lati ɔwɔ ara kunrin Pierre Gilbert

KƆ 2: AWƆN TƆ ƆMƆ

Aworan

25

Ɛtɔ ti o jɛ ɛ ɔ ɔn ɔ ilɔsiwaju agbaye, tindojukɔ ayan mɔ ati iku!

O yɛ ki a fi si iranti wa kpe ofin ti nɔɔ nikpa ishɛda ɛya e nyan, ɛda enyan kɔɔkan, dɔgba mɔ ara wɔn de ikpele ɔkandinlɔgɔrun ti osi mu wa lati maa lo aye kannaa.

Lati ɔwɔ arakunrin Alain MUSHUS

igbakeji alaga ajɔ awɔ ɔ awɔn a ɔ

Ɔslo ɔjɔ 21 de 22 kɛwa

Awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

1- Ishɔ wɔ ɛ tɔ ɔmɔ

larin si , ɛni ;

2- Awɔn ilana, igbesɛ ati iyatɔ nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ƆRƆ ISHAAJU Agbaye kun ɔkpɔ lɔkpɔ ɛ ɔ

nibiti ija ikpaniyan, oogun abɛle ati ti ɛ ɛ ɔ

iduroshinshin awɔn orilɛ O wa fihan kpe, nidi eyi o she dandan lati she if lɛ awɔn ɔ ɛ ɔ

ɛka S AO nikpa bɛɛ ki a she atun to awɔn abashekpɔ wa laarin orilɛ ɛ

ɔ nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ n.

26

Mim she inu k

Ki a fi awɔn iyi ati imɔ, igbesɛ ishɛ ati awɔn ishesi igbega awɔn irinshɛ ati

ɔ ɔn ilana, ohun ti o tɔ ati iwasi nikpa ishɔwɔ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛni.

Koko r ti k 2

1- Awɔn ishɔwɔ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛni ;

2- Awɔn igbesɛ, ohun ti o tɔ ati iwa nikpa ishɔwɔ ɛ tɔ awɔn ɔmɔ

KOKO ƆRƆ 1 : AWƆN ISHƆWƆ ƆN TƆ ƆMƆ

NI

Mimɔɔshe koko ɔrɔ Ki a fi awɔn iyi ati imɔ, igbesɛ ishɛ ati ishesi ti o faramɔ agbega awɔn

ishɔwɔ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛlu ɔwɔ ɛni.

Awɔn kpa k / ik k

- Mɔ nikpa awɔn iyi ati imɔ ti o faramɔ awɔn ishɔwɔ ɛ tɔ ɔmɔ

ɛni ;

- She agbekalɛ awɔn igbesɛ ishɛ igbega ishɔwɔ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ titɛle awɔn amuwa orishirishi ajɔ

- She idari awɔn ishɛ ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ti o faramɔ ishɔwɔ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛni ;

- Lo awɔn ishesi ti o faramɔ ishɔwɔ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛni.

Aw n ohun ti nb r

1- Awɔn ifiseti gbɔ lakpakp a) Awɔn Awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Awɔn wɔnyi jɛ ɔɔkan ni ara rɛ gɛ gɛ ɛda rɛ. Wɔn jɛ idaniloju ɛ tɔ agbaye ti ndaabobo awɔ ɔ ɔn ishe ti o she akoba

awɔn ominira ati ɔwɔ ti o yɛ nikpati

Gɛ gɛ ɔrɔ amofin J. Muujɔn, awɔn ɛ tɔ ɛ ɔn ashɛ” ɛ

ɔn abashekpɔ kpɛlu awɔn ti o daduro ati ijɔba ara rɛ. Wɔn jɛ okpomulero (ikpilɛ ɛ kɔ iwa rɛrɛ lɔ

tɔ jɛ ashɛ nikpa ofin lati da ohun kan she, lati ma she ohun kan, lati jɛ anfani ohun kan, lati lo tabi gba ohun kan lɔdɔ ɛlomiran. Awɔn ɛ tɔ ɛ awɔn ashɛ irufɛ eyiti amɔ gbogbo ɛda nikpa ofin. Wɔn jɛ awɔn ɛ tɔ ti a mɔ ɛ ɔn si n

ɔwɔ ti oyɛ. Awɔn ɛ tɔ ɛ nikpabɛ

kosi lee kpin.

Awɔn t

27

Wɔn jɛ akpakpɔ awɔn ashɛ ti ɛnikan lee jɛ anfani rɛ. Awɔn ɛ tɔ wɔnyi ti

abinikpɛlurɛ ɔn jɛ eyiti amɔ nikpa awɔ

ɛ ti eyiti lokiki si jɛ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɔkandin

laadɔrun o le lɛɛdɛgbasan ɔ ɔ

b) Ikpil sh aw

ɔn ɛ tɔ ti ofin sɔ nikpa rɛ ti wa n igba kpikpɛ. Ɔ ɔ ɔsilɛ ti a mɔ julɔ ni ofin ijinlɛ ti (Mayan Karta) ti ɛgbɛfa

ɔdun o le mɛɛ ɛri kpe ɛ tɔ ominira jɛ ti ɛnikɔɔkan. Ni akoko kannaa, ni iwɔ oorun ɛ ti Mande tabi “KURUKAN FUGA” nsh awɔn irɛkpɔ laarin awɔ ɛ gɛ ɔn ilana iwa rere

ɛ ɔ ɛ ɛ eyiti a she afikun kpɛ ɛbɛ nikpa awɔn ɛ tɔ ti ejidinlɔgbɔnle lɛgbɛjɔ ɔdun (ti nsɔ awɔ a ko kɔ niwaju ɔba) ati ofin

ɔkandin laadɔrun ole ɛgbɛjɔ ɔdun.

Kpɛlu atunshe ti o waye ni ɛgbɛjɔ ɔdun, ɛsin ti Kafari she awɔn ilan a imudɔ

ɔlɔrun ati kpe amofin Grotis nsɔ ni arundin lɔgbɔn ole ɛgbɛjɔ ɔdun

nsɔ wikpe ɛ n ni awɔn ishɛ bɛɛ losi tun ni awɔn ɛ tɔ ti akokɔ. Awɔn ishɔtɛ

ɛ ɔ eero, o lee jɛ nikpa awɔ ɔtale

lɛgbɛ jɔ ɔdun, eyiti asho ilɛ Inglandi ti habeasi kɔɔpisi ti ɔrinle lɛgbɛjɔ odinkan

ɔdun sofin gbogbo ifinisɛwɔn tiko tɔ ɛrɛ ejidi adɔrun ole ɛgbɛjɔ ɔdun, ashe

agbekalɛ ɛ tɔ . Awɔn olujiroro nikpa imɔlɛ ɔrɔ imɔ wɔn kpɛlu arakunrin J Luku, nikpa ofin rɛ

lori ijɔba ɔmɔ wikpa kosi ashɛ ti a gba nikpa ofin ti ɔkpɔ ɛ labɛ re

gbawɔle ati kpe awɔn ofin adayeba ndin ashɛ ku. ɔ il ti nshe ti Amerika ti ɔrin le lɛdɛgbɛsan odin

mɛrin ati ti ɔjɔ kɛrin dinlɔgbɔ ɔ ɔrin le lɛɛdɛgbɛsan nikpa awɔn ohun ti o she

akojɔ wɔn nsɔ ni gbogbo ti ɛgbɛjɔ kpe ominira jɛ ohun ti ashɛ ɛ ashɛ ijɔba nro shiwaju ohun gbogbo lati awɔ

ominira nikpa ara ati ohun ini wɔn. Awɔn wɔnyi “ni a kpe” ni ɛ tɔ igba akɔkɔ, ti o ti inu eero ominira wa. Awɔn ɛ tɔ igbakeji ni eyi ti nsɔ (nikpa ɛ tɔ ishɛ, asha) ti wɔn jɛ awɔn ɛ tɔ ti o ni lashɛ lati gba ohun kan lɔwɔ ɛnikan ti ntɔrɔ ominira ati nini ɛnu ijɔba,

ti o ti imisi awɔn ɛgbɛ alayikpada ohun. Ni ode oni a nsɔ nikpa awɔn ɛ tɔ igbakɛta bi ɛ tɔ ayikati omɔ, ɛ tɔ ɛ ɔ ɛ tɔ iranlɔwɔ alajɔshekpɔ .

ɔ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛ awɔn

a n wɔ, she ibeere ɛ kɔ ti nbojuto awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

awɔn arinyanjiyan lɔdɔ arabu ati shina. ɔn ɛlɛsin musulumi nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛ awɔn

ɛ tɔ ɔn ɛya orilɛ ɔwɔ lee she bi nikpe wɔn lɔwɔ ɛgbɛ yi.

28

Sibɛ ifɛ ati she ti gbogbo agbaye lori awɔn ohun ti nbɛ ɔdun

1948 jɛ eyiti a gba wɔle lati ɔwɔ ɛni kpukpɔ. ɔle rɛ. Ireti kpe a ri irinshɛ ti o le sɔ igbawɔle igbesɛ idajɔ kannaa ɔgba larin awɔn ɛ ɔ

ɔ di otitɔ ati amulo.

Ireti yi jɛ ikpilɛ ohun ti mu igbawɔle yiwa lati ɔwɔ .

ɔ ɔn orilɛ ɔkan.

Awɔn abajade ti 1820, 1888, 1889 ti o duro le ikakun awɔn ɛ tɔ

ɛ ɔ ”

Awɔn t ati t adayeba ni ilɛ

Ki o ma she jɛ ohun ti ko tɔ ɔn ɛgbɛ atijɔ ɔ awɔn ɛ tɔ

ɛ ɛlu ni awɔn asha atɔwɔ dɔwɔ . Ni ilɛ ɔ ɛ tɔ jɛ ohun ti a kɔ gɛ gɛ

ofin ti oyɛ lati shatilɛhin ati she agbekalɛ eero kan.

tɔ jɛ ohun ti a ko lee yasɔtɔ nikpa eero idaabobo ati eero ishe (keba MCAYE). Ni ilɛ

agbalagba ti o ba ku jɛ kawe (ohun iranti nikpa imɔ, ɔgbɔn) ti o jona. Gɛ gɛ ɔrɔ awɔn

ɔ si ti ɛniti o ni ominira”.

tɔ adayeba jɛ ohun ti amɔ gɛ gɛ kpa ilana ominira ati ibuyikun awɔn ofin ti o jɛmɔ ishe ati jɔ

nikpa ɔ obinrin ni aye rɛ gɛ gɛ ɛniti

n ni ni iye eyiti ɔmɔ she akpɛrɛ itɛsiwaju ati atunyan iye ti a gba si jɛ akpɛrɛ ohun iya si mimɔ

iye.

c) Iyat

Lɔ ɔ nbɛ ɔn ɛ tɔ

ɔ nikpa awɔn ilana orilɛ ɛ ɔ lori

eyiti awɔn orilɛ de ti wɔn jɛ ɔmɔ ɛgbɛ ngbɔ ara wɔn ye.

Koni ishe ti o jɛmɔ ofin lɔrɔ yan, bɛɛ sini koni idawɔtɛ, bɛɛ si tun ni kosi ifohunsi

kan nikpa orilɛ ɔ le rɛ ni a nshe kpɛlu ɔkpɔ ɔn ɛ tɔ ɛ eyiti akɔ laarin orilɛ ɛ

agbekalɛ awɔn ojushe lɔran yan nikpa ofin si awɔn mɛ jeeji. O wa labɛ ifohunsɔkan awɔn

orilɛ i aye awɔn ifohunshɔ kan ti a kpalashɛ

ba kpesɛ. O ni awɔ

d) Aw n oniruru ikpele ti ns

Igbawɔle : Eyi ni ikpele nibiti awɔn orilɛ ohun ti nbɛ

ɔ.

Idawɔtɛ : Jɛ ikpele nibiti awɔn orilɛ ɔ ɔ

ɔtɛɛ lati sɔ eero rɛ nikpa aimale huwa kan ti o tako awɔ ɔ.

ɔtɛ ɔ ɔ ɛ akɔsilɛ wa ni ibamu kpɛlu inididun

shiwaju.

29

Idawatɛ koni amushe ɔ ɔ ɛ

nikikɔ ɛ ”

ifohunsi : Nsɔ n ɔn ilana irinshɛ ti o

wa ofin.

ɛ shishe lati ɔwɔ awɔ ɔ

ɛ ɛ.

ifohunsi tabi ifaramɔ tumɔ ɔmɔ awɔ

Bi oti fihan kpe ifaramɔ oun ifohunsi jɛ ɔkannaa, igbesɛ wɔn yatɔ. Igbesɛ ifaramɔ ni a nshe nigbakan, kosi ishe idawɔle kan shiwaju rɛ. Ki a to she ifohunsi tabi ifaramɔ ɛ ɔ shiwaju lati

mɔ bi ishofin rɛ ba lodi si awɔn ilana rɛ, ki o si mɔ awɔn igbesɛ ti yio gbe irɔrun amulo rɛ.

Akiyesi : ɔ nikpa ifi kpamɔ awɔn igbesɛ k ɛ.

r : jɛ ikpele lɛ ɔ ɛbɛsi. Lɛhin

ibɛrɛ amulo yi, a nshe ibeere ati mɔ awɔnti o shakoso itɔ ɛ.

Ohun eelo ijinlɛ akɔkɔ ti a nfɔ ɔkpɔ n ijinlɛ.

ɔ n, ikpo meji jɛ

ɔwɔ ɛ ohun kan ti nro nikpa ɛtɔ

ɛtɔ ɔ ɛtɔ ɔshe lɛ ;sɛkɛ sɛ ɔ

ɔ ɔ ɛbɛ ɔn.

Shugbɔn ikpo meji jɛ eyiti a o ka kun nikpa ofin s :

- Ishɔwɔshe ti nlekpa lati shalaye bi agbeye ti she jɛ ohun kan ti nro wikpe ɛtɔ s ko she ajeji ɛtɔ . Nideyi awɔn ofin, igbesɛ nikpa ɛtɔ s ni agbara imɔshɛ lɛsɛkɛsɛ n . Wɔn wa ishofin ati kpe awɔn eniyan lee ma nawɔ ɛbɛ si abo nigbati ru wɔn.

- Ishɔwɔshe lɔna ɛsin ti ngba ohun meji laaye nkpan ishofin s bi ohun ti

o yatɔ lotilɔ si ofin . Eyi fihan kpe isho fin s ko lee di ofin ti a fi sinu lotitɔ bikoshekpe nikpa ishe ofin kan. O she kpataki oludanilɛ kɔ , ti oun yio ba she

igbaniniyanju kpɛlu ajɔ eniyan rɛ, beere ki wɔn shishɛ lori awɔn ibeere ti nsɔ

s .

2) Aw n ish w n t m

ni : aw n irinsh ati ilana ɔn ɛ tɔ ɔdun 1948 ti a lɔ bi ikpilɛ

kalɛ awɔn ohun ti o tɔ ɛ awɔn ɛ tɔ n. Bi ko ti ni iwasi bi ofin ti a

nlo lɔrɔyan, itankalɛ ati ashɛ ti a ɛri si iwu wo nikpa

amushe rɛ ni ikpele orilɛ.

30

ɛrin ɔdun 1945, awɔn ashoju orilɛ ɔ lati da ajɔ

ishɔɔkan awɔn orilɛ ɛ nikpasɛ agbekalɛ ofin ijinlɛ kan. A da ajɔ yi silɛ idaduro oogu ɔ asɔyekpɔ. Awɔ ɔ nikpa awɔn ɛ tɔ ɔn

koni idaniloju kpe awɔ ɔ ɔ ɔɔkan ti she nɛhe itɔju

awɔn ɔmɔ rɛ si. Eero wɔn ni wikpe awɔn ibeere wɔnyi kosi ɛ ɔn

lɔ. Sibɛ awɔ ɛlu iranlɔwɔ ajɔ ishɔkan awɔn orilɛ aye ati

lɛhin awɔn adehun ti o lewu lati fi koko ɔrɔ ɛ tɔ awɔ ɔrɔ ishaaju ofin ijinlɛ

ajɔ ɔ nikpa awɔn ɛ tɔ ɛɛni kosi ohun kan ti o ni ni idaniloju kpe

awɔn ɛ tɔ wɔnyi yio jɛ gbigbawɔle lati ɔwɔ orilɛ gbogbo.

Ikɔ ɔ ɔn ɛ tɔ ɛ eyiti a dasilɛ kikɔ ɔ

awɔn ɛ tɔ ɛ ɔwɔ , eyiti gbogbo agbaye gba. Ikɔ ti arabinrin Eleanɔɔ Rusifɛɛti ndari ni o she agbekalɛ

agbaye awɔn ɛ tɔ

ɛ ɔn ohunti o tɔ lati eyiti awɔ ɛsɛmulɛ

rɛ, shgbɔn koni ishoro nikpa ofin.

awɔn ɛ tɔ akokpɔ awɔn ɛsɛ ɔgbɔn. tɔ

wɔn si ɔ

Awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɔn ɛ tɔ ti nshe idaabobo awɔ

lɔwɔ

Awɔn ɛ tɔ nikpa ajɛshɛku, igbesi aye ati asha n ni ni idaniloju nikpa idaabobo ɛshɛku, igbesi aye ati asha.

Awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɔ ɔwɔ lilo ashɛ laloju ati igbega ominira ɛnikɔɔkan.

Awɔn ɛ tɔ wɔnji nbɛ ɔn ɛsɛ 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 18, 19, 20, 21.

Awɔn ɛ tɔ ɛshɛlu, igbesi aye ati asha n ajɛshɛku, igbesi aye ati asha. Awɔn wɔnji nbɛ ɔn ɛsɛ : 22, 23, 24, 25, 26, 27. Awɔn iyi ti nbɛ ɔnyi : ɔla, idɔgba ominira, ododo ibɔwɔ ara ɛni laarin awɔn ɛda a ɔn olukɔ ɛ tɔ lɔkunrin lobinrin ni : Rene Cassin olukɔni

nikpa ɛ tɔ

Peng – Chang ɔlɔgbɔ

Eleanor Roos v ɔmɔ we Valentin Tephikov, olukɔni nikpa ɛ tɔ

ɔlɔgbɔ Ɔmɔwe arabinrin Hasa Nehta,

akɔnilɛ kɔ

A lee she iyasɔtɔ ɔkpɔlɔkpɔ ɛmɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

mɔ bi idi ti o shishɛ de she gboro to.

Nikpo kini a nri awɔn ɔ ti a jɛmɔ akpakpɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

tabi akpokpɔ ɔn wɔnyi, awɔ ɔnyi jɛ ohun ijinlɛ.

1- Ni ikpele agbaye (ajɔ ishɔkan awɔn orilɛ ɔ

ti n ni ni awɔn ɛ tɔ ti a sɔ awɔn ɛ tɔ

asokpɔ awɔn ominira awɔn ɔmɔ ɔ kan ni dɔgba dɔgba.

- un ni kikɔ ɛmɔ awɔn ɛ tɔ awɔn ɔmɔ ɛlu ti a tɛ akɔsilɛ awɔ ɔ ;

- ɔ ɛmɔ ɛshɛku igbesi aye ati asha.

31

2- : Awɔ adehun ni kikɔ ɔwɔ awɔn ɛ tɔ

ɔmɔ ɔn ɔ ɔ ɔn alawɔ

awɔn ikɔ alabɛwa wɔn.

ɛ nikpa awɔn ɛ tɔ e,iyan ati ɛ ɛlu abɛwo

Ikɔ ɔn ɛ tɔ ɛjɔ nikpa awɔn ɛ tɔ ɔn ɛ

ɔwɔ kpɛlu agbega ati idaabobo awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛ akɔsilɛ awɔ ɛ tɔ obinrin nbɛ kpɛlu, bi a ko i ti gba wɔle o njɛ lilo

kpukpɔ ɔ ishɔkan awɔn orilɛ ɛ nikpa awɔn ɛ tɔ ati igbe

aye rere ɔmɔ ɔle ni 1990 nbɛ kpɛlu.

Ni ikpele ajɔ S AO a nri awɔ ɛ akɔsilɛ awɔ ɛ gɛ

- ɛ akɔsilɛ awɔ ajɔ S AO ti ɔ ɛ ɔ

ishakoso awɔ

- ɛ akɔsilɛ awɔ ti nshe afikun ti ɔ ɔ

- ɛ akɔsilɛ nikpa alɔ abo laisi ewu awɔ ɛ tɔ

ɔdun 1979 ; - ɛ akosilɛ awɔ ɛ ɔmɔ luwabi ti ajɔ ti ɔdun 1982.

gbɛ keji ti a she nikpa awɔ ɔn ni ɛ tɔ awɔ wa ara rɛ ti osi jɛmɔ : ikparun ajɔ ɔn ɔ

ikonilɛru, ishɛ ɛni ati awɔn ishesi to

lewu tiko tɔ

Akpɛrɛ : imurade ati ibawi nikpa iwakiwa ti ikpaniyan :

- n ikparɛ gbogbo ohun ti o mu ifiyatɔsi nikpa ɛya wa ; - igbogunti awɔn iwa ifiyajɛni ati iwa buburu ti ko tɔ, ti a nshe si

Ɛgbɛ kɛta wa awɔn adehun ti ojɛmɔ ɛmɔ awɔn ifɛ ɔ ɔn ti iwa abo, awɔn alejo, awɔn ti wɔ

ɔn oshishe, awɔn obinrin, awɔn ɔmɔde, awɔn alaabɔ

ara : akpɛrɛ. - ɔn ɛ tɔ awɔn ɔmɔde ;

- ikparɛ gbogbo oniruru ishe ifiyatɔsi ti a nshe si awɔn obinrin ; - ɔn ɛ tɔ gbogbo oshishɛ ati

awɔ ɛbi wɔn.

Ni ikɛhin a lee shakokpɔ awɔ ɛmɔ ifiyatɔsi ti o wa igbogunti: iwa ifiyatɔsi ɛya, eyiti o durole iru ɛniti ajɛ, ifiyatɔsi lɔ ɛ kɔ , nikpa ishɛ

Ɔkpɔ awɔn adehun nshagbekalɛ ishɔwɔ she awɔn abashekpɔ eyiti awɔ

kpinnu lati maa she afihan awɔn ɔ ɔsiwaju ti ashe idaniloju ibɔwɔ

awɔn ɛ tɔ ti a mɔ ɔn abashekpɔ wɔ ɔ awɔn ɔjɔgbɔ

nshagbeyewo wɔ ɔ ɔn ɛ tɔ ɛ

lori awɔn ɛ tɔ awɔn ɔmɔ ɔn she awɔn akiyesi tabi awisi, awɔn

32

igbaninimɔran ti wɔn si lee beere ohun kan kpato lɔwɔ nikpa bi wɔ

ijanfani tabi ayanfani awɔn ɛ tɔ ti o dimɔ.

Lati ɔdun 2007, iwadi akoko ti agbaye ni ɔ ɔ ɔn

ɛ tɔ ɛ ɛ tɔ awɔ ɛ ɔɔkan. Ɔdun mɛrin mɛrin ni agbeyɛ ɔ ɔ

ɔnjɛ ɔmɔ ɛgbɛ ajɔ ishɔkan awɔn orilɛ ɔwɔ lati she

imusan ɔrɔ awɔn ɛ tɔ ɔ ɔ ati okpin awɔn rere

tɛsinwaju.

3- Aw

Ojushe nikpa ibɔwɔ ɛra ati ma dahun si jijɛ anfani awɔn ɛ tɔ .

Akpɛrɛ :

- ɔn ɛ tɔ eyiti awɔn miran nshe ;

- Ojushe nikpa ɔ ɔ ati ti ibuna, ti o yɛ agbega ati imushe awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Aibɔwɔ awɔn ojushe wɔnyi jɛ ohun ikpalara awɔn ɛ tɔ wɔnyi.

4- Aw t aw n t m

Lati lee ijɔ ɛ ki amulo lotitɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛ

Awɔ ɛ ti o yɛ lati lee she amulo otitɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɔɔkan nilati kpese ki osi wa awɔn ɔ ɛshɛku ti

wɔn ba she ɔrɔyan lilo ɛ tɔ . Wɔn si nilati lati tɔkpa awɔn ti ojɛbi, lati lee she

atunshe f awɔn ti a kpalara ki asi gbogunti eyi nikpa ishofin ti jɛ tiwɔn.

5- Shishe ibar aw lu aw n t m

Awɔ ɛ awɔ ɛlu awɔn eyiti o ti wa tɛlɛ nikpa ɛ tɔ awɔ

Awɔn adehun ti ojɛmɔ awɔn ɛ tɔ ɛ gbogbo wa logun nitori wɔn nlekpa

ati she idaabobo lotitɔ awɔn ɛ tɔ ti o jɛ ti gbogbo ɛ

A nilati wa ɔ ɔ ɔmɔ ɛ.

Ishɛ nikpasɛ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛ eyiti a kpin laarin awɔn ajɔ ɛgbɛ

olugbeja ti nja ki adehun ati ikpinnu wɔnyi lee di otitɔ ɔ ɛnikɔɔkan.

k 2 : Aw n t m

Koko 1 : Ish w n t m ni

Mimɔɔshe koko ɔrɔ Ki a fi awɔn iyi ati imɔ, awɔn igbesɛ ishe ati awɔn ishesi ti o le muirɔrun wa ishɔwɔ ɛni ibɔwɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Awɔn kpa ɛ kɔ / ikɔnilɛ kɔ

- Mɔ nikpa awɔn iyi ati awɔn imɔ ti o faramɔ awɔn ishɔwɔ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛni ;

33

- She agbekalɛ awɔn ishɔwɔ ɛ agbega awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛni ni kika awɔn ohun ti nti ɔwɔ awɔn oniruru ajɔ

- She idari awɔn ishɛ ishɔ wɔ kɔni lɛ kɔ ti o faramɔ awɔn ishɔwɔ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛni ;

- Lo awɔn ishesi ti o le mu irɔrun wa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛni.

Akoko : wakati 22 Eelo ish / aw w

- Awɔ ɛ ati awɔ igbani ; - Awɔ ɔsɔ ɔ S AO ; - Aworan lati inu ɛrɔ ; - Fɔtɔ ; - Awɔ ɔ kika

ƆKPƆ

Ijoko Awɔn imɔ/iyara ti a o gbe kalɛ

Awɔn ohun ti o yɛ lati shafikun

Awɔn igbesɛ Wakati ti o yɛ

1

She agbejade awɔn igbesɛ ati awɔn ilana ti o faramɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Awɔn igbesɛ ohun ti nbɛ

o faramɔ awɔn ishɔwɔ ɔn

ɛ tɔ ɔmɔ

ɛni

Agbeyɛ

awɔ

Wakati 2

2 Wa awɔn irnshɛ ati ilana idaabobo

awɔn ɛ tɔ ɔmɔ Akɔsilɛ awɔn irinshɛ ati ilana idaabobo awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Agbeyɛwo ikpo kan

Ere nikpa ishe

Wakati 2

3 She awari awɔ

awɔn orilɛ Awɔ ɔn orilɛ

ɔn ɛ tɔ ɔmɔ

4

She afihan ishe koko ti ibarɛ awɔ

ɔ kika amulo rɛ

Awɔn igbesɛ ɔn ɛ tɔ

ɔmɔ

Wakati 4

5

Lo awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa agbega awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Awɔn ishɛ agbeyɛ

ɔn ishesi ti o mu

irɔrun wa agbega ati ibɔwɔ

awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Agbeyɛ

awɔ

itage

Wakati 2

6

She iyanju awɔn ishoro nikpa

aibɔwɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ Awɔn ishɔwɔ she nikpa iyanju awɔ

awɔn ɛ tɔ

ɔmɔ

7

Gbe awɔn ɔgbɔn igbeja ati ibɔwɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Agbekalɛ awɔn ishesi ti o mu

ilɔ

igbeja ati ibɔwɔ awɔn ɛ tɔ

ɔmɔ

Ishe iko awɔn

ɔmɔ ɔ

Ere itage

Wakati 2

8

She afikun awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

sinu amushe awɔn ishɛ

ishɔwɔ kɔnilɛɔ

- agbeyɛwo awɔn eelo ɛ kɔ ati

ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ti awɔn onirru

ikpele ;

- ɔwɔ kɔnilɛ kɔ ;

- she idari awɔn ijoko ɛ kɔ /ikɔnilɛ kɔ ;

- agbeyɛwo lori awɔn imɔ ti a gba.

Wakati 6

34

AKP R ƆWƆ KƆNIL KƆ

Koko r : Aw n t m

Koko kekere 1 : ish w n t m ni

Mimɔɔshe koko kekere : Ki a fi awɔn iyi ati awɔn imɔ, awɔn igbesɛ ishɛ ati awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa agbega awɔn ishɔwɔ n ibɔwɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛni.

kpa k / ik nil ka

Mɔ awɔn iyi ati awɔn imɔ ti o jɛmɔ awɔn ishɔwɔ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛni.

Akɔle ɛ kɔ / Akoko ɛ kɔ : wiwa awɔn eelo ishe

Awɔn iyara ti a o gbe kalɛ

Awɔn iyara Nikpa ɔgbɔn / imɔ Nikpa awɔn iwa / mimɔɔshe Ish w she / mim nikpa da

She awari awɔn iru ɛ tɔ ɔmɔ

She agbekalɛ awɔn igbesɛ ti

ojɛmɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

She ibɔwɔ awɔn ɛ tɔ awɔn

ɛlomiran

She awɔn ishɛ

Sɔ awɔn irinsɛ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛ imɔ ati esi awɔn akoko wɔnyi She agbeyɛwo akoko awari awɔn

ɛ tɔ ɔmɔ

Akoko : wakati 2 Eelo ish /aw w

Awɔn irinshɛ ɛ ɔ, ofin ijinlɛ

ɛ akɔsilɛ, ofin ijinlɛ ɔ ɔto ati eelo

iranlɔwɔ miran (ɛrɔ igbalode)).

IGBES IJOKO KƆ / IKƆNIL KƆ

Aw n ikpele k

AWƆNISHƐ Igbesɛ Oludanil k kunrin/Oludanil k

obinrin

Ak k kunrin

Ak k obinrin

Ishakoso awɔn ohun ti amɔ/ti a

gba

She iwadi ikpele iriransi ati ti imɔ nikpa ara ɛni ti awɔn akɛ kɔ si awɔn

imɔ ti wɔn kɔ

She idahun awɔn

ibeere

Q C M Ishɛshishe Ɛnikɔɔkan

-Ro ishɛlɛ : Fɔtɔ ti o rɔkpo ayeyɛ ɔn akɔkɔ

gbe awɔn ohun ikɔwesi lori eyiti wɔn

nbeere awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

gɛ gɛ ɔrɔ, ɛ tɔ nikpa

ɛ kɔ , ɛ tɔ nibi ishɛ, aiyanisɔtɔ.

Awɔn ti o jɛ logun melokan ni awɔn

ɔkpa, awɔn gbongbo ati awɔn okuta

lɔwɔ .

35

Akoko ɛ kɔ

-Ishɛ shishe ; -Sɔrɔ si fɔto ; -She awari awɔn ɛ tɔ ti awɔ

nbere ki osi she afikun awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɛle awɔ ɛ ;

-Gba awɔn ti nbɛre ɛ tɔ wɔn lati

ishɔwɔ she yatɔsi idasilɛ ija ati mu

wɔn bɔwɔ awɔn ɛ tɔ wɔn ;

-Kpin awɔ ɔn irinshɛ

ajɔ

Dahun awɔn ibeere wɔnyi

Sɔrɔ si fɔto naa

Ibeere – esi

Ishɛshishe

akpakpɔ

Didari awɔ

ɔ

idakpada awɔn

ishɛ ajɔ

- ɛwo naa ;

- She agbejade awɔn ijiroro ; - ɔn ijabɔ.

- Agbeyɛwo fɔto ; - She awɔn ishɛ

Ifɔrɔwɔ rɔ ishɔwɔ

yanju ishoro

Amuwa nikpa imɔ imulagbara ati akokpɔ

- ɔrɔwɔ rɔ ;

- ɔn akokpɔ.

- ɔn ibeere

lara awɔn koko wɔnyi : iru

awɔn ɛ tɔ ti nbɛ, awɔn

irinshɛ idaabobo, awɔn

igbesɛ idaabobo.

Ifɔrɔwɔ rɔ

akokpɔ

Agbeyɛwo Asheyɔri awɔn

ishɛ

-She awɔn ibeere lati ɛnu wa tabi ni kikɔ lati fi wadi awɔn ohun ti wɔn

kɔ

Idahun awɔn ibeere

Ishɛshishe ɛnikɔɔkan

Idakpada awɔn

ɛ kɔ ti agba

She ijiroro ishɛle kan : Ni ɛ kɔ yin

ɔga akɔrohin ɛ ɛniti a le kuro

n ɛ kɔ nikpa atɛjade ɛrɔ kan ti a fa

ariyanjiyan lati ɔdɔ awɔn alashɛ ɛ kɔ

She ijiroro lori awɔn ilana ati ɔrɔ atɛjade ti o shafihan rɛ

Ishɛshishe ajɔ

Shishe afihan ohun ti akɔ Ere nikpa ishɛ

36

MIMƆƆSHE Ki a fi awɔn iyi ati awɔn, awɔn ilana ishe ati awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa

agbega awɔn ilana, ohun ti o tɔ ati iwasi awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Awɔn kpa k / Ik nil k

- Mɔ awɔn ilana, ohun ti o tɔ ati iru ɛ tɔ awɔn ɔmɔ

- She agbekalɛ awɔn igbesɛ ishɛ agbega awɔn ilana, ohun ti o tɔ ati iru ɛ tɔ awɔn ɔmɔ ɛle awɔn ohun ti awɔn ajɔ ɔɔkan mu wa ;

- She idari awɔn ishɛ ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ti o jɛmɔ awɔn ilana ati iru ɛ tɔ awɔn ɔmɔ ;

- Lo awɔn ishesi ti o le mu irɔrun wa awɔn ilana ohun ti o tɔ ati iru awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Aw n ohun ti nb

1- Awɔn ilana ti a fi awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

- Ti gbogbo aye ati ti a ko le fi ɛnikan : awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛ ti gbogbo aye ati ti a ko lee fi ɛnikan ɛ ɔɔkan lagbaye le fi she tirɛ. nikɛni ko lee fi

ni lɔfɛ ati kpe ɛnikan ko lee kɔ ɛnikan lati lo awɔn wɔnyi ; - Ti a ko lee kpin : Awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛ eyiti a ko lee kpin. Awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

oshelu, ajɔshɛku igbe aye ati asha wa ɔ ɔn lo ni

iyi kannaa ti a ko lee to nitori ashɛ kan ;

- Wiwa labɛ ashɛ ati ashekpɔ : ati ni ɛ tɔ kan ti inu ati ni awɔn ɛ tɔ miran

nigbagbogbo, kpata-kpata tabi ni akpa kan. Idɔgba ati aifiya tɔsi : gbogbo awɔn ɛ ɛ tɔ laisi iyatɔ kan,

nikpa ti ɛya, awɔ, ɔkunrin tabi obinrin, ɔjɔ ɛ ɔ ara,

ɔrɔ ɛ gɛ ɔɔ sinu awɔn irinshɛ ti ojɛmɔ awɔn ɛ tɔ n. ɛya ni ɛ tɔ ati jɛ anfani ati nikpin otitɔ,

olomonira ti osijɛ ohun kan ati iran lɔwɔ fn jijɛ ɔmɔ ɛshɛ

ɔn ɛ tɔ i awɔn ominira ijinlɛ lee jɛ shishe. Ijabɔ lɔrɔyan ati wiwa nikpo akɔkɔ ti ɛ tɔ : Awɔ ɔn onigbese miran ni lati

sɔ bi wɔn ti she nlo awɔn ɛ tɔ ɔn ko ba tɛle ohun ti oto nikpa ofin lati she bi

ati she sɔ sinu awɔn irinshɛ ti o jɛmɔ awɔn ɛ tɔ ɔn ti wɔn ni awɔn ɛ tɔ ti a ko ka

kun lee gbe igbesɛ idajɔ n ɛjɔ tabi idajɔ miran gɛ gɛ ɔn ofin ati ilona ti ofin

kpasɛ rɛ.

2- Aw n ohun ti nshe iyat inu aw n t m

- Awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛ ti ɛ ɔɔkan, osi tun jɛ ti gbogbo agbaye ; a

nfi ni nigbati a babi ni ; - Wɔn duro le ɔla ti o ga ati iyi kanna gbogbo ɛ

- Wɔn wa dɔgba dɔgba, a ko lee kpin ti wɔnsi wa labɛ ashɛ ara wɔn ; - A ko lee kɔɔ silɛ tabi ki agba wɔn lɔwɔ - Wɔn nkpashɛ awɔn ojushe nikpa ishɛ awɔ ɔn ti

ɔkunrin ati lobinrin ;

- Wɔ

- Wɔn ni idaabobo nikpa ofin ;

37

- Wɔn nshe idaabobo awɔ ɔ

3- Aw n ohun ti o t nikpa aw n t m jɛ ohun ti a fi ami si hinu awɔn

ishɔwɔ ɛni. Wɔn jɛ awɔn ohun ti otɔ ishɛ

shishe ati iwa nikpa eyiti awɔn ti wɔn ni ojushe gɛ gɛ ɔn ikɔ lee she ijabɔ wɔn. Awɔ ɛ ɔn lati ɔwɔ awɔ ɔ ɔlɔgbɔn

nikpa imɔ ti wɔn daduro ti a si nkpe wɔ ɔ ɔ ɔ

tabi ikɔ ”

4- Awɔn ikpenija ati idena nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

- Awɔ ɔ ɔn ;

- ɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɔ

- Aisi ifɛ oloshelu nikpa ibɔwɔ ati idaabobo awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

- Aimɔ awɔn irinshɛ ati ofin ti ojɛmɔ awɔn ɛ tɔ

- Ailagbara idarɛ awɔ ɛlu awɔn eyiti a lee wo akpɛrɛ

- Aini awɔn ɔmɔ ɔgba awɔ

5- Eero ti o joko le aw n t m k nikpa aw n t m

Awɔn ilana ti wɔn she agbekalɛ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɔ ɛ wɔn sinu ati kɔ wɔn, ati she amulo wɔn ati agbeyɛwo wɔn.

Eero nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ n njoko le ilana ati nikpin ti ntɔrɔ ishɛ ati ishakoso

otitɔ ti awɔn ɔmɔ ɛ ɔ

ɛwo. ɛ ɛ awɔn ohun ti ashe idari alalokpɛ si ɔ

awɔn kpa nikpa ohun ti o kan awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

gbɛ ABDH nshe iran lɔwɔ imuyɛ ɛlu awɔn iyɔrisi alalokpɛ

ti o tɔ

Awɔ ɛ, ilana ati igbesɛ ɔwɔ she awɔn ɛ tɔ ati

ojushe ti o tɔ ti ashe nikpa awɔn ɛ tɔ

Awɔn ɔmɔ ɛ kɔ nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɔ

ɔn ishɛ ti o yɛ igbe aye ojo ojumɔ. ɔn ikpo ti koni ishoro ohun mɛta nmu ki ibeere kan ni akpɔ,le lɔdɔ awɔn

alashɛ ɔn ikpo mɛta wɔnyi ba kpesɛ, ibeere kan ni ɔkpɔ abayɔri lati ni akpɔnle

lɔdɔ awɔn alashɛ :

-

- ɔ ɛ ki ishɛ naa le jɛ shishe ;

- Ibeere naa nfa anfani wa awɔn ikɔ alakoso ti a f lɔwɔ , bɛɛ sini ikɔ naa

nilati ni agbara ati yanju rɛ.

ƆKPƆ

38

Ijoko

ɛ kɔ

Iyara ti a o gbekalɛ Awɔn ohun ti o yɛ lati

shafikun

Awɔn igbesɛ

Wakati

1 ɔn ilana ati ohun ti otɔ

ti o jɛmɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ Awɔn ilana ati ohun ti otɔ

Ibeere kpɛ

ɔ

ɛ ati

ounka)

ifɔrɔwɔ rɔ

idanilɛ kɔ ishɛ

ajɔ

ishɛ enikɔɔkan

iwadi awɔn

ishɛ afihan

imushe ɛ kɔ Ere

nikpa ishe, lilo

awɔn ami.......

Wakati 2

2 She agbejade awɔ

nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ Awɔ

nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Wakati 2

3 Ro awɔn igbesɛ ishɛ igbega

awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ɔn

ɛ tɔ ɔmɔ ”

Wakati 4

4

Lo awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa ibɔwɔ awɔn ilana, ohun ti o

tɔ ati awɔn iwasi awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

She awɔn agbeyɛwo ti o duro le awɔn ishesi ti

nshe afihan awɔn ibɔwɔ

nikpa awɔn ilana,

ohun ti o tɔ ati iwasi

awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

Wakati 4

5

She afikun awɔn ilana, ohun ti o tɔ

awɔn ishɛ

ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ

Agbeyɛwo awɔn eelo ɛ kɔ

ati ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ awɔn aniruru ikpele ɛ kɔ :

-she awɔ

ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ;

-idari awɔn ijoko

ɛ kɔ /ikɔnilɛ kɔ ;

-agbeyɛwo awɔ

ɛ kɔ

Wakati 6

AKP R ƆWƆ KƆNIL KƆ Koko kekere 2 : Awɔn ilana, ohun ti o tɔ ati iwasi nikpa t aw n m

Ak le k / ikpo ik nil k : agbega aw n t m

Mimɔɔshe Ki afi awɔn iyi ati imɔ, awɔn ilana ishɛ ati awɔn ishesi ti o mu irɔrun

Wa agbega awɔn ilana, ohun otɔ ati awɔn iwasi awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

kepa ikɔnilɛ kɔ

- Mɔ awɔn liana ikpilɛ atiawɔn igbesɛ ishe ati awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa

awɔn liana, ohun ti o tɔ ati iwasi awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

kpa k / ik nil k

Mɔ awɔn ilana ikpilɛ ati ohun ti ɔ tɔ ti o jɛmɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ .

Awɔn iyara (ɔgbɔn) ti a o gbekalɛ

AWƆN IYARA Nikpa ɔgbɔn / imɔ Nikpa awɔn iwa ish w she

She awari awɔn liana ati ohun

ti o tɔ tio jɛmɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

She ibɔ ibɔwɔ awɔn ɛ tɔ

awɔn ɛlomiran

-She awɔn ishɛ

Wa awɔn irinshe awɔn ɛ tɔ

ɔmɔ ɛ iriran ati iyanju awɔn ikpo ti

39

a sɔ

akoko : Wakati 4 eelo/awɔn ohun iranlɔwo Afayɔ ɔn irinshɛ ɛ ati ni ɔ

ɛ akɔsilɛ ɔ ɔ

ɛ mɔ awɔn ɛrɔ igbalode

Igbes ijoko k /ik n kɔ

ikpele

AWƆN ISHƐ awɔn igbesɛ Oludaniko

ɔkunria/obinrin awɔn ak k

lɔkunrin/lobirin Ishakoso awɔn ohun

ti ati mɔ/ti a gba

She iwadi nikpa imɔ

iriran ati ɔ ɔ

siwaju ti awɔn akɛ kɔ

lokunrin, lo binrin si

awɔn imo ti ao dɛnule

She idahun si awɔn ibeere

Q C M ishɛshishe ɛnikɔɔkan

akokoɛ kɔ

Ishɛ 1 : Mu awɔn akɛ kɔ

lɔ kunrin, lobinrin lati

she ere itabi awɔn ɛ tɔ

ɔmɔ ɔ

awɔn

ɛ tɔ

beere lati she afayɔ

awɔn ɛ tɔ ti a ko she

amulo wɔn

She ere itage naa lati

she afayɔ awɔn ɛ tɔ

wɔnyi

Ere ati ishe ishɛshishe ajɔ aniyan

ishɛ 2 : Oludanilɛlɔ

lɔkunrin lobinrin yio shɛ

akojɔ awɔn ajɔ

ishɛshishɛ ki o da mɔ

ɛ kɔ

tiri o joko le ɔrɔ

asɔ

agbaye awɔn ɛ tɔ

ohun ti a o mushe: ka ki osi idahun awɔn

ibeere ti o jɛmɔ awɔn

liana ikpilɛ, ohun ti o tɔ

nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

tɛ

Ki wɔn kaa ki wɔn si idahun si awɔn

ibeere ti olu danilɛ kɔ

okunrin tabi obinrin da

mɔran ni ɛnikɔɔkan tabi

ni ajɔ

Shishe afihan ohunti akɔ irorisi gbigba awɔn idahun ɛ

ɛlu

awɔn ibeere idahun

40

awɔn ɛsɛ 1, 4, 18 23 ki

lati gbiyanju awari

awɔn iwasi awɔn ɛ tɔ

ɔmɔ ɛ

a.

Idari awɔn shɛ ɔ

ɔ awɔn ishɛ

ajɔ

ɛwo,

She agbejade awɔ

ɔn ijabɔ

She ijabɔ ishɛ awɔn

akɛ kɔ ni akpejɔ awɔn

akɛ kɔ kpɛlu idari

oludanilɛ kɔ

ɔkunrin/obinrin

ifɔrɔwɔ rɔ ni akejɔ akɛ tɔ

ishɔwɔ n si awɔn iyi

awɔn amuwa nikpa imɔ imulagbara ati akokpɔ agbeyɛwo awɔn ishɛ asheyɔri

-She iranlɔwɔ tito

lɛsɛsɛ ati imuduro shin

shin awɔn ifiseti gbɔ tia

gba lɔwɔ awɔn akɛ kɔ

ɔkunrin /obinrin ki osi

she afikun awɔn ohun ti

o yɛ damɔran shishe

agbeyɛwo kan ikpalara

awɔn ɛ tɔ

She akokpɔ lori awɔn

liana, ohun ti o tɔ ati

iwasi awɔn ɛto ɔmɔ

ɔkpɔn kan

She iyanju ishoro naa

ɔkpɔn itolɛsɛsɛ ishɛ shishe ɛnikɔɔkan

Idakpada awɔn ɛ kɔ ti

agba

-Ran awɔn akɛ kɔ obinrin/ɔkunrin lɔwɔ

latish agbe. kalɛ awɔn

ɛgbɛ ijiroro nikpa agbega ati igbeja awɔn ɛtɔ

She akoso ati agbekale

awɔn ɛgbɛ ijiroro nikpa

agbega ati igbeja awɔn

ɛ tɔ

ɛbɛ si

Akojɔ ɛ ɔmɔ

ɛgbɛ akpejɔ ifi lelɛ

ɛgbe nikpa kpinpkin awɔn ishɛ

Afayɔ lati inu i we ɛgbɛrun ɔdun, ajɔ ishɔɔkan awɔn orilɛ kejila

ɔdun 2000.

Awɔn ɛ tɔ ɔ ɔ ɔtɔ

atishag ɔ ɛ tɔ , ati ibɔwɔ

awɔn ɛ tɔ ɛ ti a mɔ ɛ tɔ Awa she ikpinnu nikpa bɛɛ : -lati bɔwɔ ɔn ɛ tɔ

-lati wa ɔ agbega ati idaabobo ni kpikpe nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ati ɛ tɔ oshelu, ajɛ shɛku, igbe aye ati asha ɛnikɔɔ

- ɔkun imɔ ti o yɛ a mulo awɔ ɔ ba tiwa ni tiwa ati

ibɔwo awɔn ɛ tɔ ɛ tɔ awɔn ti o kere niye ;

lati ja igbogunti gbogbo oniruru ikpalara ti a nshe si awɔ

adehun ikasɛ gbogbo iwa ifiyatɔsi ti a nshe si awɔn obinrin - ni ni idaniloju nikpa ibɔwɔ ati idea bobo awɔn ɛ tɔ ijinlɛ awɔn

ɔn odhishɛ ikasɛ awɔn iwa arankan ati ikparun ajɔ

-lati shishɛ lakpakpo igba ɔgbadɔgba lati le mu ikpin

nini gbogbo ɔmɔ

-lati shishɛ lakpakpɔ igbawɔ ɔgbadɔgba lati le mu ikpin nini

gbogbo ɔmɔ titɔ; -lati awɔn olushakoso awɔn ɛrɔ ibanisɔrɔ ni ida niloju ati shishɛ ti ajɛ tiwɔn ati awɔn

olugbɔ ni ɛ tɔ atigbɔ; She idaabobo awɔn tio lee ni ikpalara

41

A koni ya ishakitiyan kan sɔto ki awɔn ɔmɔde ati gbogbo ti nke irora lɔra ti ko yɛ nikpa awɔn ɔn wɔnyi lee

jan fani iran lɔwɔ ati idaabobo ti o yɛ imukpada bɔ sikpo igbe aye wɔn lotitɔ. A She ikpinnu nikpa bɛɛ : - ɔn ɔmɔ ɔn ikpo ɛlɛgɛ

nititɛle ɛ tɔ enuyan n

- lati ɔshekpɔ ɛlu awɔ ɛwɔgba awɔn ti

oogun le ati ni shakoso ati lɛ hin ati iranlɔ awɔn enuyan ti wɔn sikpo kpada lati k ɔn nitilɛle ifɛ atɔkan wa wɔn. Ki wɔn si lee kpada wɔ inu awɔn euyan wɔn ni

ibarɛ, kpɛlu gbogbo idaabobo ati ɔla ti oyɛ.

- lati mu irɔ ɔle ati amulo ni kpikpe adehun ti o jɛ mɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔde ati

awɔ ɛ akɔsilɛ wɔn nikpa ati nikpin awɔn ɔmɔ ɔ

tita awɔn ɔmɔde, ihuwa agbere awɔn ɔmɔde ati mimu awɔn ɔmɔ de wo awɔn iwa ibalokpɔ

tikoyɛ. Idahun si aw n

A o shati lɛhin imulagbara ijɔba tiwa nitiwa ni ɔwɔ awɔn ti nja if lɛ ɛ ati ikasɛ iya ki orilɛ ɔ ajɔ

ajɛshɛku agbaye. A she ikpinnu nikpa bɛɛ : - lati shatilɛhun ni kikun awɔn ɛka oloshɛlu ati ikɔ ɔba ti awɔ ɔn

shɛshɛ bɛrɛ ɔ

- lati mu irɔrun ati atilɛ hin wa awɔn ilana imurade awɔ

ɔwɔ owo awɔ

ɛ ɔ

- lati gbe awɔ ɛ a lori ikasɛ

ɛ ɛ

gbagbe ikparɛ awɔ ɔn ɔja, igunle iran lɔwɔ

PD) ati ɔkpɔ ɔ awɔn alejo, ati idakpada awɔ ɔwɔ she ;

- ɔwɔ lati ni awɔn agbara ti o fɛ lati fi she idena itankalɛ arun sidaa ati awɔn miran nikpa akoran. sori ohun kan

AGI, Marc, gbigba eero k ɔn ɛ ɛ gɛ

ishe Rene Cassin : itɛjade Alp AZUR, Odun 1980.

-KABA Sidiki, ɛ tɔ awɔ ɔkpɔ

-SECK Cheikh Yérim. Keba Mbaye : irin ajɔ ati ija adajɔ agba (ɔrɔ

ɔrɔ ti Aamdu Mahtar Mbow) Karthala, Paris ɔdun 2009.

ɛrɔ igbalode lori ohun kan www. amnesty. org / fr : Titɛle ohun ashɛkpɔ

"mɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

www. org / pubs / cyberschoo bus / ibitiati le ri jɛ ohun ti o wa awɔn ɔmɔde ati ɔdɔmɔde imɔ awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

www. ohchr. org / fr : Titɛle ohun ashekpɔ "mɔ awɔn ɛ tɔ yin gɛ gɛ

awɔn fiton ti Lori awɔn irinshɛ ɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛle ohun ashekpɔ

42

"awɔn ikɔ ɛ tɔ awɔn ifiton ti nikpa awɔ ɔ ɔn

irinshɛ ti wɔn si ri oniruru abɔ

AWƆN AFIKUN Afikun 1 Irisi ti o fidi mul lori aw n t

Kini iristi ti o fidimulɛ lori awɔn ɛtɔ eniyan jɛ ? O jɛ ijuwe ati imushe otitɔ awɔn eero kpataki ti awɔn ɛtɔ enitan awɔn abashekpɔ, sisɔ eero ɛni lɛnu, awɔn , eero ishɛ ti ajɔ ishɔ kan awɔn orilɛ agbaye. o nwoye lati sɔ atilɛhin awɔn oluranlɔwɔ di ohun ibɔwɔ awɔn ɛtɔ eniyan lati ɔwɔ awɔn . O wa agbeja awɔn agbejade awɔn eero ati imushe awɔn ishe ti nwoye idaabobo awɔn ɛtɔ eniyan.

Kini irisi ti o fidi mulɛ lori awɔn ɛtɔ eniyan. o jɛ igbimɔ ijiroro ti nmu ki a lee riran ri awɔn idi ti rodena amushe awɔn ɛtɔ eniyan ti a gbe kalɛ lori awɔn ohun ti o tɔ ati ilana agbaye nikpa awɔn ɛtɔ eniyan… ti osi ntun nwoye atishe agbekalɛ awɔn ohun ti nmu agbara awOn ti sh awɔn ti wɔn ni ɛtɔ lati maa beere awɔn ɛtɔ wɔn ati awɔn ti o jɛ logun latishe ojushe wɔn ilana CCA/UNDAF 2007

Kini irissi ti o fidi mulɛ lori awɔn ɛtɔ eniyan jɛ Ojɛ ilana ti fidi mulɛ lori awɔn ohun ti otɔ ati awɔn igbese s awɔn ɛtɔ eniyan.

Idi wo ni a o fi gba irisi ti o fidi mulɛ lori awɔn ɛtɔ eniyan wɔle ?

awɔn iyi ti o bori

43

O nmɔ awɔn ɛda alaye bi awɔn ti o ni awɔn ɛtɔ osi nshalaye awɔn ojushe awɔn eniyan ti o kan. O ntɛnumɔ awɔn ajɔ ti a ya sɔtɔ wɔn si wa labɛ ifuatɔsi o nwoye ishe itɛsiwaju ti gbo gbo ɛtɔ ɔmɔ eniyan. O si nkpataki ishe ati ilana O si nkpataki ishe ati ilana bakannaa

kpikpataki awɔn ilana Awɔn idi nikpa awɔn ifowo kpamɔ - ele owo ajɔ ishɔɔkan awɔn orilɛ agbaye

Oye akpakpɔ ti ajɔ ishɔɔkan awɔn orilɛ agbaye. kpa : Gbogbo awɔn ajɔshekpɔ nilati mu itɛsiwju wa Shishe awɔn ɛtɔ eniyan gɛ. gɛbiati she sɔ sinu rk awɔn ɛtɔ eniyan ati awɔn irinshɛ s miran. ILANA : Awɔn ohunti otɔ ati ilana awɔn ɛtɔ eniyan nshatɔna gbogbo ajɔshekpɔ ati ish awɔn ikpin ati ikpele ishɛto. AMUUSHE : Ajɔ shekpɔ nsh iran lɔwɔ awɔn imɔ awɔn eniyan ti o jɛ kogun ki wɔn ati awɔn ti o ni ɛtɔ lati lee beere ɛtɔ wɔn

Gbogbo awɔn ishɛ ajɔshekpɔ gbɔdɔ nu itɛsiwaju wa ish awɔn ɛtɔ eniyan gɛ gɛ ati she shalaye ik awɔn ɛtɔ eniyan ati awɔn irinshɛ s nikpa ɛtɔ awɔn eniyan. kpa : amushe awɔn ɛtɔ eniyan jɛ kpa kɛhin gbogbo awɔn . HRBA - njɔba lori awari awɔn ilana ti o she koko ti ajɔ ishɔɔkan awɔn orilɛ agbaye ati awɔn alabashekpɔ ti wɔn gba irisi yi. ish nnu ifiton ti jade kuro awɔn abajade awɔn ikɔ ati ilana s ti ajɔ ishɔɔkan awɔn orilɛ agbaye

Awɔn ohun ti o tɔ ati awɔn ilana awɔn ɛtɔ eniyan nshatɔna gbogbo ajɔ shekpo ati isheto fun idagbasoke ninu gbogbo awɔn ikpin ati gbogbo awɔn ikpele ilana isheto. Ilana : Awɔn ohun ti o tɔ ati awɔn ilana awɔn ɛtɔ eniyan nshe imusan imuyɛ awɔn amushe ati awɔn ilana. Awɔn ohun ti otɔ nikpa awɔnɛto eniyan nkpala si "lɛ" ori eijiti idagbasoke nwaye. Awɔn ilana nikpa awɔn ɛtɔ eniyan nshagbejade awɔn ofin ere idaraya fun

ilana eto idagbasoke.

Fifi awɔn ohunti otɔ ati awɔn ilana nikpa awɔn ɛtɔ eniyan ninu gbogbo igbesɛ ilana isheto Awɔn ilana nikpa awɔn ɛtɔ eniyan nigbogbo agbaye ati ti a ko lee ta toi ko shee kpin ti o ni ashɛ laarin ara wɔn idɔgba laisi ifiyatɔ si nini ikpin ati wiwa ninu rɛ ti a jɛ gbese rɛ ati ashɛ ofin.

agbeyɛwo ati ijiroro

abojuto ati agbeyɛwo alaye awɔn ohun ti o she koko

isheto ati eero agbejade eto ishɛ

amushe

Ohun ti otɔ nikpa eniyan inu ohun ti o tɔ ti o kere ju nikpa ɛtɔ : iru ibeere ɛtɔ ti o kere ju ti ɛtɔ nbeere nikpa ishe Ni akoko isheto, awɔn ohun ti o tɔ… awari awɔn ikpenija fun idagbasoke fun

Ajɔ shekpɔ fun idagbasoke nshe iranlɔwɔ fun imu lagbara awɔn imɔ awɔn "ti nsheto" lati she ojushe wɔn ati / tabi awɔn "ti o ni ɛtɔ" lati she amulɔ awɔn wɔnyi

Amushe : A tɛnumɔ awɔn irekpɔ larin awɔn

44

AFIKUN

Irisi ti o fidi mulɛ lori awɔn ɛtɔ eniyan ntɔrɔ ishe timɔ timɔ ti o tobi nikpa asha Iriran si awɔn gbagbɔ ati awɔn iyi nmu irɔrun wa fun imushe ti irisi ti o fidi mulɛ lori awɔn ɛtɔ eniyan. Ishe timɔ timɔ ti asha nmuki asha nmu ki a ni ikpo ti o ga ju nikpa lilo awɔn eto ishɛ lati ɔwɔ awɔn ajɔ eniyan. A ko lee kekpe awɔn ibeere ɛtɔ nikpa asha nigbogbo fi sɔ awɔn ikpalara awɔn ɛtɔ eniyan Awɔn ishe nikpa asha le di di ibeere ɛtɔ nikpasɛ awɔn ɛtɔ eniyan. ɛɖɛƒ nkpashɛ atunshe awɔn akpɛrɛ asha ati awɔn iwa nikpa ishɛ nigbati wɔn ba nshe iranlɔwɔ fun aidɔgba larin awɔn ɛja mejeeji.

Awɔn ti wɔn ni ɛtɔ atiawɔn ti nsheto. Awɔn ti wɔn ni ɛtɔ : 6, 652, 595, 567 eniyan. ɛnikɔɔkan, ɔkunrin, obinrin tabi ɔmɔde, ti ɛyagbogbo, ati oniruru ede ati nikpo kikpo ti wɔn lee wa. Ni wɔn ti o le jɛ, awɔn ajɔ Awɔn ti nsheto : wɔn ko kpɔ nye. kpataki awɔn ilu. Ni awɔn ikpokan, awɔn ɛniyan ni awɔn ojushe ti a ya sɔtɔ. Awɔn eniyan ati awɔn ɛya ti o da duro ni awɔn ishe ajo gun ba lati fi bɔwɔ fun awɔn ɛtɔ awɔn awɔn ɛlomiran.

Awɔn ilana fun ohun ti o jɛ ti gbogbo aye ati eyiti ako lee ta Ilana nikpa ohun ti gbogbo aye fun awɔn ɛtɔ

Awɔn ilana nikpa aimaléedikpinkpin ati ishɛ ashekpɔ lararin awɔn ɛrɔ Aimaleedi ohun ti a o kpin ati ishɛ shishe laarin awɔn ɛrɔ awɔn ɛtɔ eniyan ntɔrɔ : imɔ ati idaabobo awɔn. Awɔn igbimɔ alabojuto ofin : Koni lati kpataki idaabobo awɔn ofin kan ju omiran lɔ Awɔn ilana ishɛ idagbasoke ilu nilati fidi mulɛ lori agbeyɛwo awɔn ɔrɔ idagbasoke ki wɔn si fun awɔn idahun ti koni abuku ati lorishirishi ikpele. Mu awɔn ile ishɛ alabojuto ida abobo, abojuto ati nikpa isangbese

Awɔn ilana idɔgba ati aifiyatɔsi idɔgba ati aifiyatɔsi nkpa lashɛ fun awɔn ilu lati. She ikasɛ ifiyatɔsi nikpa ofin, ile ishɛ

Ishe i mu lagbara awɔn imɔ

amushe awɔn ɛtɔ eniyan ati awɔn ilekpa idagbasoke alalokpɛ

ibeerɛ ɛtɔ ati amulo awɔn ɛtɔ

amushe awɔn ojushe

idagbasoke awɔn imɔ ti o fidimulɛ lori awɔn ɛtɔ eniyan

agbaraati funni ni awɔn

agbara ati san igbese

45

Awɔ ɛ

ashekpɔ laarin awɔn ɛrɔ.

Aimaleedikpinkpin ati ishɛ ashekpɔ laarin awɔn ɛrɔ nikpa awɔn ɛtɔ eniyan ntɔrɔ : Imɔ ati idaabobo awɔn ɛtɔ ikpinnini fun awɔn ishɔwɔshe ilu silu nikpa idaabobo igbimɔ alabojuto ofin ko nilati kpataki idaabobo awɔn ɛtɔ melokan dikpo awɔn omiran Awɔn ilana eto ishɛ ilu nilati joko le agbeyɛwo awɔn ɔrɔ idagbasoke ki wɔn si fun wɔn ni idahun ti koni abuku ati lorishirishi ikpelɛ. Awɔn ile ishɛ ijɔba nilati she akoso laarin awɔn ile ishe ati ni oniruru ikpelɛ. Mu awɔn ile ishɛ alabojuto idaabobo, abojuto ati nikpa isangbese

Ilana ati san gbese Awɔn ilanaisan gbese nkpalashɛ kpe awɔn ilu ati awɔn ɛlomiran ti wɔnshabojuto ofin jɛ alakoso nikpa ibɔwɔ awɔn ɛtɔ eniyan ilana ati sangbese nkpalashɛ kpe awɔn ilu ati awɔn eniyan ti nsheto lee jɛ alakoso nikpa ibɔwɔ fun ɛtɔ eniyan

ilana sisan igbese Ilana sisan igbese nkpaalashɛ : Awɔn ɛrɔ ikede nilati jɛ eyiti odaduro, olominira ati awɔn ajɔ olugbeja awɔn ɛtɔ eniyan ti wɔn she ashoju awɔn ɔkunrin, awɔn obinrin ati awɔn ajɔ ti a yasɔtɔ tabi ti a le. lati nikpin ninu awɔn ishɔwɔsheto idaabobo awɔn ɛtɔ eniyan. Ajɔ eniyan ti nshishɛ ni lati : Shabojuto ibamu ilu kpɛ lu awɔn ojushe rɛ nikpa ohun ti o kan awɔn ɛtɔ eniyan. To awɔn ɛdun awɔn ajɔ eniyan ki o si tɔrɔ ayikpada igbesi aye lɔna ti o dara. She agbejade awɔn ifisetigbɔ ati abɔ ti o tako awɔn igbesɛ ilu silu nikpa awɔn ɛtɔ eniyan.

46

Awɔn ilana ati nikpin ilanaati nikpin nikpa awɔn ɛtɔ eniyan nkpalashɛ : ikpin nini olominira, ti nshishe ti ojɛ nkan ti osi ninkan ninu ikpin nini fun awɔn ishɔwɔsheto ilu silu nikpaidaabobo. Awɔn oshelu, awɔn ilana ati ishɔwɔshe nilati fun : awɔn an fani ikpin nini fun isheto ati fun idagbasoke Nini ikpin ninu fetigbɔ ti o she koko Awɔn agbara ti o yɛ fun awɔn a jɔ ti a yasɔtɔ ki wɔn le she awɔn imɔran Awɔn igbesɛ awɔn ile ishɛ ijɔba nilati joko le awɔn ilana ijɔba tiwa ni tiwa. Lali na lee sɔ awɔn ile ishɛ ijɔba tiwa ni tiwa tabi ti ibilɛ tinbɛ. Ikɔ ti kosi labɛ ofin ijɔba nilati jafafa, olominira ti osi ni Jɛ olugbohun awɔn ajɔ ti ayɔ kuro tabi ti a fi iyɔ nikuro ati iyasɔtɔ Ni abɛwo lori awɔn ilana ishe ikpinnu

ilana sisan igbese Ilana sisan igbese nkpaalashɛ awɔn igbesɛ ati awɔn igbesɛ ati awɔn isheto fun agbeyɛ wo ɔrɔ na ɔtun nilati mu irɔrun wa, ti o ni agbara ati omnira. Nini ikpin ninu awɔn ishɔwɔ Sheto idaabobo awɔn ɛtɔ eniyan Awɔn igbimɔ alabotoju ofin nilati : Wa ni ibamu kpɛlu awɔn ohun ti o tɔ nikpa awɔn ɛtɔ eniyan. She agbekalɛ awɔn ikpo, awɔn isheto ati awɔn igbesɛ fun awɔn ɛtɔ eniyan lati lee fun awɔn idahun si awɔn ojushe. Awon ilana eto ishɛ ilu nilati : gbe awɔn ilana itɛsiwaju lati fi yanju

47

AFIKUN AFIKUN 2 Aw n ish w ni nikpa aw n t

akpɛrɛ ɔ awɔn ɛtɔ eniyan ?

- awɔn idaniloju nikpa ofin awɔn agbɔkanle ilu ati iyi ti gbogbo agbaye ; - ilu oshelu, ajɛshɛku, igbaaye ati asha. - She idaabobo awɔn iyi awɔn eniyan (ominira, idɔgba, ɔla) - ti ojɛ ti ɛnikɔɔkan ati nigbagbogbo, fun awɔn ajɔ ti a sɔ sinu awɔn ohun ti o tɔ nilu silu ; - Mu awɔn ilu lati she ikpinnu lɔna ofin lɔna ti o she koko

akpɛrɛ Awɔn ishɔwɔsheto agbegbe nikpa awɔn ɛtɔ eniyan Awɔn irinshɛ Awɔn igbese iwe ofin iyinlɛ - Ikɔ alabojuto awɔn ɛtɔn ɛtɔ awɔn ɛtɔ eniyan eniyan ati ɛya ni afrika - Ile idajɔ nikpa awɔn ɛtɔ eniyan ati ɛya ti Afrika - Ile idajɔ ti ajɔ SEDEAO

Akpɛrɛ Awɔn ashekpɔ laarin awɔn ishɔwɔsheto ilu, agbegbe ati nilu silu nikpa idaabobo - Awɔn idaabobo ilu silu ati agbegbe jɛ ohun a fieun Awɔn ohun ti o tɔ nilu silu ati ni agbegbe ntɔrɔ amushe nilu - Awɔn idaabobo ilu silu ati agbegbe bi awɔn ɔna iyanju

48

k 3 : Ihuwa m ojushe ni

Akpɛrɛ Awɔn ishɔwɔsheto idaabobo awɔn ɛtɔ eniyan. - Awɔn igbimɔ alabojuto ofin ijinlɛ ati ofin - Awɔn ile ishɛ ijɔba ti nshisɛ (ile igbimɔ ashofin, ile ishɛ ilu awɔn onidajɔ, awɔn ile ishɛ alabojuto awɔn ɛtɔ eniyan) - Awɔn ilana, isheto ati igbesɛ ti oni itaniji ɔkan - Awɔn ajɔ ilu nshishɛ ati awɔn ile ishɛ agbohun safɛfɛ ti o daduro

Aworan

49

ɔ ojushe wa, ki a to lee beere awɔn ɛ tɔ ”

Aworan

Ihuwa ɔmɔ ɔ ojushe ɛni

1- Ihuwa ɔmɔ

2- Mimɔ ojushe ɛni

Ɔrɔ asɔshaaju Ki o di mimɔ wakpe a kii bi ɔmɔ ɔmɔ ɔmɔ

jɛ ɛ kɔ ti a ko lee danule akoko rɛ, bɛɛ losi tun jɛ ija ojoojumɔ ɛ, ominira nilati

fidimulɛ lori imɔ, imɔɔshe, mimɔɔjɛ , mimɔɔhuwa ati iwa rere awɔn ɔmɔ ɛ lɔkunrin ati

lobinrin.

kpa ɛ kɔ nikpa mimɔ ojeshe ɛni nilati jɛki awɔn ɔmɔ ɔn

mɔɔshe ti wɔn si niyi ju ati awɔ ɔba tiwa ni tiwa jooko.

Ɔkpɔ ɔn nbɛ ɔ S AO ni wɔ

ɔba tiwa ni tiwa ni igbogunti ara ɛni ni ɛhin idibo, ayinikpin ti o yɛ

awɔn ɔmɔ ɛshɛku, igbesi aye ati imuduro alalokpɛ ɛ ɔ

awɔ ɛ

ɛ kɔ lori bi mimɔ ojushe ɛni ati ihuwa ɔmɔ ɛ ohun

igbe aye.

Mim she inu k Lo awɔ ɔ ti ojɛmɔ ojushe ɛni ati ihuwa ɔmɔ ɔn akoko igbe si aye ni

agbekpɔ.

Koko kekere ti k :

1- Ihuwa ɔmɔ

2- Mimɔ ojushe ɛni. Koko kekere 1 : - Ihuwa ɔmɔ rere Lo awɔn iyi ati imɔ ti ojɛmɔ ihuwa ɔmɔ imɔ ojushe ɛni ni awɔn akoko igbesi

aye ni agbekpɔ .

Awɔn kpa k / ikɔnil k

1- Mɔ awɔn iyi ati imɔ ti ojɛmɔ ihuwa ɔmɔ daju ; 2- Fi awɔn ilana ihuwa ɔmɔ ɛ ;

3- She idari ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ti o faramɔ ihuwa ɔmɔ

4- Mu ishesi ɔmɔ ɔ ojushe rɛ lɔ .

Awɔn ohun ti nbɛ k :

1- ihuwa ɔmɔ rere : Ihuwa ɔmɔ ɔmɔ ɛ. niti a kpe ni ɔmɔ ɛniti njanfani

50

awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛ tɔ ”

Ihuwa ɔmɔ ɔmɔ ɛ ki amɔ ɛ gɛ ɔmɔ

Ihuwa ɔmɔ ni lashɛ ati lo gbogbo awɔn ɛ tɔ oshel lakpakpɔ , nikpa agbekalɛ

awɔn ishɛ ɔmɔ ɔ ojushe rɛ tabi ajɔ

Ɔmɔ ɛ tɔ ti nmu ki ajɛ anfani awɔn ɛ tɔ ɛni ati ti oshelu gɛ gɛ ɔmɔ

awɔ ɛni. Ni ode oni, ɔmɔ ɛniti nbɛ labɛ abo ati ashɛ

O njɛ anfani awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛɛ losi tun ni awɔ ɛ (akpɛrɛ sisan

owo ori, bibɔwɔ awɔn ofin, she ojushe rɛ bi ɔmɔ oogn ki osi lo ɛ tɔ rɛ lati dibo.....).

Ati lee jɔ ɔmɔ ɔ ati ni ashɛ ni lashɛ lati jɛ ɔmɔ

jɛ ɛniti o dagba.

Ihuwa ɔmɔ ɛ lori awɔn ɛ tɔ ɔmɔ

ihuwa ɔmɔ ɛ gɛ ɛ shishe awɔ ɔmɔ

ikpinnu ɔmɔ ɔwɔ ɛ, eero agbejade, imshe ati agbeyɛwo awɔ

ɛ kɔ ɔrɔyan lati she awɔn ifɔrɔwɔ rɔ lori :

Awɔ ɔnyi ti o faramɔ ihuwa ɔmɔ

- ɛ tɔ

- ɔn ɛ tɔ ati ishe gbogbo wa ati ti ɛnikɔɔkan ;

- irɛkpɔ ɔmɔ , ajɔ awɔn ɔmɔ

- ibɔwɔ nikpa awɔn ɛ tɔ ɛlomiran ;

- ɛ ɔba tiwa ni tiwa ati ashoju ;

- ɛ ɔ ɛ ɔ

- ofin ati mɔ ohun ti ɔmɔ ɛ ;

- ikpesesilɛ

- ibɔwɔ oniruru asha ; - ibɔwɔ ati amulo ofin ;

- shishe ifɔrɔwɔ rɔ ɔmɔ

. Awɔn ikpenija ati awɔn idena bi :

- isɔ di asan awɔn ishɛ ijɔba tiwa ni tiwa ;

- ija ifɔkantan nikpa awɔn alashɛ ijɔba ; -

- airiran ridi ohun ti ihuwa ɔmɔ ɛ loju awɔn ɔmɔ

- isɔdi asan awɔn iwa irɛkpɔ iranlɔwɔ

- airiran ridi ohun ti a kpe ni iyatɔ ati ninikpin lɔ

- aisi ɔ ɔmɔ

- aito ɛ kɔ ihuwa ɔmɔ

- sisɔ awɔn iyi tabi ija ati mɔ ohun ti ihuwa ɔmɔ ɛ nu ;

- igunle iwa aimɔ ojushe ɛni ; - aito nikpa aye ifiton - aito nikpa nini ɛri ɔkan akpakpɔ si ohun ti o kan ishɛ

- aito nikpa ihuwa ɔmɔ rere ti o yɛ (agbara ati maa nikpin, ati sɔ awɔn eero

ɔkan, she idajɔ ati shishe ikpinnu.

2- Ihuwa ɔmɔ

Iriran ɔmɔ ɔmɔ ɔrɔ awɔ

a kpe ni ɔmɔ . Nikpa bɛɛ ɔmɔ ɛ oshelu eyi ni lati she ofin, lati sɔ

awɔn itɔsɔ ɔn ishɛ ti o jɔmɔ ɔn ɔmɔ ɔn jɛ ɛya kan

nilati she ikpinnu ati ri.

51

Ihuwa ɔmɔ ɔba tiwa ni tiwa ni ɛ tɔ ati ojushe gbogbo ɔmɔ ɔwɔ

ɔrɔwɔ rɔ ɔmɔ ɔ . Ɔmɔ ɛniti nshe

akiyesi ti o yɛ si gbogbo awɔn alashɛ Ɔmɔ ɔwɔ ofin nitori eyi jɛ abayɔ

ijɔ

Ihuwa ɔmɔ rere l ajɔshɛku : ɛ ishɛ ɔmɔ

ɛsɛ

O she dandan ki a kɔni nikpa ihuwa ɔmɔ ɔ ɔshɛku ki o ba lee wa ni irɛkpɔ

kpɛlu awɔn ojushe ɔmɔ ɔn ɛ tɔ .

Eyi ni lati ni lɔkan kpe a gbɔdɔ maa san owo ori ati awɔn owo miran. Ishe ɔmɔ

ki a le mu awɔn ɔmɔ ɔ

owo ki osi lee bojuto awɔn inawo nikpa ishɛshishe ati kikɔ.

3- Awɔn ikpenija nikpa ishɛ ati ɛka S AO : Ishɛ ɔmɔ

ish itatɔ n ati ninikpin : Ishe ati maa gbekpɔ kpɛlu awɔn ara ɛni ni kika iyatɔ wɔn kun ati lati fi ifɛ

ajɔgbekpɔ han jɛ iwa ɔmɔ ɔ ɛ

Ti a ba nsɔ ɛ ɛ ɛka ajɔ S

jogun lati ɔmɔ awɔn oyinbo.

Awɔn ala ti a jogun nigba awɔn oyinbo, nikpa ikpin a la awɔ ɛ

wɔ ɔkpɔlɔkpɔ ɛ ” ɔ ” ” ɔkpɔ

Nikpa bɛɛ a nilati ka awɔ ɔwɔ shishɛ ɔn oniruru ɛya ati awɔn

abashekpɔ alalokpɛ ɛshɛku kannaa,

nigbogbo awɔ ɛka S AO. O yɛ lati yanju awɔn iyatɔ ɔn aigbɔra ɛni laarin ɔ nikpa asha.

Ki wɔn le wa ni ibarɛ. ɔ ɛ awɔn asha nikpa awɔn ajɔshekpɔ laarin awɔn

oniruru ɛya lee she ran lɔwɔ awɔn ajɔ ɔn niya lɔ.

ɔn iyatɔ joko le ifɔrɔwɔ rɔ otito tiabɛle laarin awɔn oshelu lɔ

ibɔwɔ ara ɛ ɔ.

Awɔn oludani lɛ kɔ lɔkunrin lobinrin lee she agbekalɛ ɔrɔ nikpa ati nifɛ ɛni awɔn ohun ti

nbɛ ɔn lati she ifɔrɔwɔ rɔ ɛ. Wɔn si tun lee bɛ wɔn lati she awɔ ɔ

ti wɔn yio gbe wa siwaju awɔn ɔmɔ akpɛrɛ ɔ ɔ

oorun.

52

k 3 : Ihuwa m ojushe ni

k kekere 1 : Ihuwa m e Mimɔɔshe inu koko kekere : Lo awɔn iyi ati, imɔ ti ojɛmɔ ihuwa ɔmɔ ɔn ikpo igbe aye kannaa.

Awɔn kpa k / ik nil k

1- Mɔ awɔn iyi ati imɔ ti o jɛmɔ ihuwa ɔmɔ

2- Nimɔ nikpa awɔn ilana ihuwa ɔmɔ il rere ; 3- She idari awɔn ishɛ ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ti o famɔ ihuwa ɔmɔ

4- Lo ishesi ɔmɔ ɔ ojushe rɛ.

Akoko ti asɔ : wakati 16 Eelo / ohun iranl w ish w k nil k ti a lo :

- Awɔ ɔ ɛ kɔ nikpa igbani ;

- ɔsɔ ti ajɔ S AO ; - Awɔn iran lati inu ɛrɔ ; - Fɔto ; - Awɔ ɔ.

53

ƆKPƆ

Aw n

ijoko k

Agbara ati iyara ti a o gbe kalɛ

Aw n ohun ti nb

a fi kun

Awɔn igbesɛ Akoko

1

Mɔ nikpa ohun ijinlɛ ti

ihuwa ɔmɔ

Awɔn imɔ ɛmɔ

ihuwa ɔmɔ

ɔ

ɛ ati

ounka)

Agbeyɛwo nikpa ikpo : agbeyɛ

Ere ati ishe ifɔrɔwɔ rɔ.......

Wakati 3

Nimɔ nikpa awɔn ilana ti o

jɛmɔ ihuwa ɔmɔ Awɔn ilana ati ishe ihuwa ɔmɔ Wakati 3

2

Ro awɔn ishɛ agbega

ihuwa ɔmɔ -iwa ati she ojushe ɛni ; -ikpinnu ɛnikɔɔkan ati jijɛ ɔmɔ ɛgbɛ

ikɔ ɔmɔ

-awɔn ishe atilɛhin ajɔ

-ati bɛɛ bɛɛ lɔ

Wakati 4

3

Lo awɔn koko ihuwa ɔmɔ

ɔn ishɛ

ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ

-agbeyɛwo awɔn eelo ishɛ ɛ kɔ ati

ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ti aniruru ikpele :

-shishe awɔ ɔwɔ kɔnilɛ kɔ ;

-sheidari awɔn ijoko ɛ kɔ / ikonilɛ kɔ ;

-agbeyɛwo awɔn ohun ti akɔ

Wakati 6

Koko kekere 1 : Ihuwa ɔmɔ rere k 3 : Ihua ɔmɔ rere ati mimɔ ojushe ɛni Koko kekere 1 : Ihuwa ɔmɔ rere Mimɔɔshe inu koko kekere naa Lo awɔn iyi ati imɔ ti ojɛmɔ ihuwa ɔmɔ

kpa ɛ kɔ / ikɔnilɛ kɔ : Lo ishesi ihuwa ɔmɔ ɔ ojushe rɛ

Akole ɛ kɔ / akoko ɛ kɔ : Awɔn ilana ati awɔn ishe ihuwa ɔmɔ

Awɔn iyara (ɔgbɔn) ti a o geb kalɛ :

Awɔn iyara (ɔgbɔn)

Oye (imɔ) Iwa (ishesi) Ish w she (mimɔɔshe) -she awari awɔn ilana ihuwa

ɔmɔ

-she awari awɔn ishe ihuwa ɔmɔ

- ɔn ishɛ ajɛlɛ ati ibiti

ikpashɛ rɛ de

-lo awɔn ishesi ɔmɔ ɔkunrin

lobinrin ti o mɔ ojushe rɛ ;

-

sunmɔ ni, ti ɛ ɛni.

- ɔmɔ

ɔrɔ

-she agbekalɛ irɛkpɔ ti nbɛ laarin

ishɛ ɔmɔ

Akoko : wakati 2 Eelo / ohun iranl w ish w sh k / ti a lo :

- Awɔ ɔ ɛ kɔ nikpa igbani ;

- ɔnisɔ ɔ S AO ;

- Awɔn iran, fɔtɔ ati awɔn ɛrɔ igbalode ; - Awɔ ɔ nikpa mimɔ ojushe ɛni ati ihuwa ɔmɔ

- ɛrɔ igbalode ti o jɛmɔ mimɔ ojushe ɛni, ihuwa ɔmɔ ɛ kɔ ti nbɛ ɔn.

IGBES IJOKO KƆ / IKƆNIL KƆ

Awɔn ikpele

Awɔn ishɛ Awɔn igbesɛ

Ti oludanil k ɔkunrin ati obinrin

Ti awɔn ak k ɔkunrin / obinrin

ɔn

ohun ti amɔ/ohun

Imɔ iriran ati ɔ ɔ si waj ti

awɔn akɛ kɔ lokunrin lobinrin si -she idahun awɔn ibeere ; -she agbekalɛ ati ifɔrɔwɔ rɔ

-Q C M -ishɛshishe

54

ti akɔ awɔn imɔ

ɔmɔ rere awɔn ibeere ti o jɛmɔ

ɔmɔ ɛnikɔɔkan -ibeere kpɛlu idahun -ifɔrɔwɔ rɔ

olominira

Akoko ɛ kɔ She agbejade ikpo ti nshe afihan

ɔmɔ ɔkunrin obinrin ti ko fɛ lati

lɔwɔ ɔrɔ igbe aye ɛkun rɛ

Akpɛrɛ : Ni gbati a nbɔja lɔ niwaju ishɛ ajɛlɛ, awɔn ɔrɛ

shɛ

ɔrɔ ayika ati bi awɔn

ohun idɔti ti she kpɔ ni ido.

-Mowa bere lati mɔ ibiti a nlo owo ti ishɛ ajɛlɛ nshajɔ ni ojoojumɔ si (ibeere ɛni kini) -ɔrɛ mi ɔwɔ n, mo ti dibo ko tun si ohun ti o kanmi mɔ, (ibeere ɛnikeji). Olukɔni mu awɔn akɛ kɔ ati shishɛ

lori ishɛ yi nikpa wiwa awɔn ilana

ati awɔn ishe ihuwa ɔmɔ rere

awɔn igbeniniyanju ti o yɛ idahn ibeere ɛni akɔkɔ ki asi fihan ɛnikeji wikpe o yɛ

ɔrɔ igbe aye ɛkun ɛni.

She afayɔ ɔ

ikiya wɔ ɔ wɔn

kpaakpa, awɔn igbaniyanju ati

awɔn ifito n ti ti o yɛ ati yanju ɔrɔ naa.

ɛ ati

ounka ishɛ ashekpɔ ajɔ

Idari awɔn ishɛ

inu ajɔ

ɔ awɔn

ishɛ ajɔ

awɔn amuwa

nikpa imɔ

imuduro akokpɔ

Beere lɔdɔ awɔn akɛ kɔ ɔkunrin

obinrin lati she afihan ishɛ

ajɔshekpɔ wɔn lajɔ :

-

awɔn ishɛ ati awɔn ibiti ikpashɛ rɛ de ; -mu awɔn akɔkɔ lati she akokpɔ awɔn ohun ti wɔn kɔ ki wɔn si she awɔn amuwa nikpa imɔ ti o yɛ

She awɔn agbejade eero ni

igbɔkanle awɔn abayɔri awɔn

iwadi ati ohun ti wɔn jɛ. Lati

ara ishɛ afihan ajɔ kan ati nikpa

ifɔrɔwɔ rɔ ti o ni agbani niyanju ajɔ - ɛ kɔ : -sɔ awɔn ifiton ti ti o yɛ awɔn ɔrɛ mejeeji ; - ɔ naa ni titɛ

ilana yi ;

-awɔn igbesɛ ihuwa ɔmɔ

ɛ ati ibiti ikpashɛ

ɛkun nade ;

-awɔn ishɛ ihuwa ɔmɔ

fikun ishe nikpa idibo ; -

ɔmɔ

ɛ ɛ.

Ijabɔ ishɛ ati

ifɔrɔwɔ rɔ iyanju

ɔrɔ naa afihan

ishɛ

-ifɔrɔwɔ rɔ kpɛlu

igba nini yanju

-ibeere ati idahun -ishɛshishe ɛnikɔɔkan - ɔ

larin ɛni kan si ɛnikeji

Agbeyɛwo awɔn ishɛ asheyɔri

She agbekalɛ ɔrɔ ti o mu ishoro kan

lati fi she agbeyɛwo ɛ kɔ naa -she iyanju ɛnikɔɔkan ishɛ ikpin nini ; -kɔ awɔ

ɛ kɔ ti o jɛmɔ awɔn ilana

ati awɔn ishe ihuwa ɔmɔ

rere lakpakan ati ninikpin ɔmɔ

ɛ ɛ

lakpakeji

Ishɛshishe ɛnikɔɔkan

Idakpada awɔn

ɛ kɔ ti agba Gba wɔn niyanju ati gbero awɔn

ishɛ ɛ kɔ ti o le mu irɔrun -yan awɔn ishɛ ; -gbero awɔn ishɛ tabi awɔn

Yiyan awɔn ashoju

55

wa ɛ kɔ

- ɔn ishɛ ti

wɔn gbero rɛ

ɛgbɛ ɔn ishɛ

ɛ kɔ tabi awɔn ajɛlɛ

ɔn ɛ kɔ ( kikɔ ati awɔn ɔmɔ ɛ kɔ ) ; - ɔn ishɛ wɔnyi

lori akoko ɛ kɔ ɔdun

-agbekalɛ ɔ

olu jiroro awɔn

alshɛ ɛ kɔ ;

-Ere itage ati ishe ; -kɔ ki osi afihan iran naa nikpa awɔn ere kekeke

Koko 2 : Mimɔ ojushe ɛni Mimɔɔshe koko kekere Lo aw n iyi ati im ti oj m mim ojushe r igbe aye kun.

Awɔn kpa k / ik nil k

- Mɔ awɔn iyi imɔ ti ojɛmɔ mimɔ ojushe ɛni ; - Mɔ nikpa awɔn ɛ tɔ ati ishe ɔmɔ

- She idari awɔn ishɛ ishɔwɔ kɔni lɛ kɔ ti ojɛmɔ mimɔ ojushe ɛni ;

- Lo awɔn iwa ati mɔ ojushe ɛni. Awɔn ohun ti o k

1- Mimɔ ojushe ɛni : Aw

- Mimɔ ojushe ɛ ɔ awɔ ɔn ishe rɛ ati ninikpin ɔn ishɛ rɛ ɛ tɔ ”

ɔmɔ ɛki awɔ ɔn eyiti nshe tirɛ” - Mimɔ iyi : “wiwo awɔn ohun ti o dɔgba mɔ awɔn ishe lɔdɔ awɔn ti ngbekpɔ

ibɔwɔ ; ibuyi ” Ju bɛɛ lɔ, mimɔ ojushe ɛ ”

Mimɔ ojushe ɛni ntɔrɔ “nini ɛri ɔkan oshelu” osi nkɔni lati mɔ awɔn ɛ tɔ ɛni

gɛ gɛ ɔmɔ ɔn ishe ɛni si awɔ ɔ ojushe ɛni ni ikpo ɔmɔ

ibɔwɔ awɔn ɛ tɔ ati ishe rɛ.

2- Awɔn iyiti o faramɔ mimɔ ojshe ɛni : - ɛ ”

- Ibɔwɔ

- ɛniti nhuwa otitɔ, oniwa ishotɔ, iwa titɔ ; - ojushe ; - ɔrɔ

- ifarada ; - ɔ ;

- shishe iranlɔwɔ ɛlomiran ; - ɔmɔ

3- Aw faramɔ mimɔ ojushe ɛni :

Mimɔ ojushe ɛni ati ihuwa ɔmɔ il rere wɔn jɛ ibi ikɔshɛ ɛ kalɛ ti eero inu rɛ

- - ɔ ɔkunrin (ofin, iru ijɔ

56

- ɛ ti alashɛ ndari, ajɔ awɔ ɔn ni awɔn iwa

ti o fara han asha kannaa eyiti ofin ijinlɛ ɛ ɛ tɔ ofin ijinlɛ

ɛniti o rɔ ɛ lori ilɛ nikpa ɛ tɔ ɛ ɛniti o

ni ominira abɛlɛ ɛ tɔ ɛ).

- Awɔn ohun ijinlɛ nikpa ishɛshishe, akpakpɔ awɔn ashɛ, ti o yatɔ si ti awɔn ɔmɔ ɛniti o rɔ ɛ tɔ ɔ ɛ ashoju ajɔ ɛya tabi orilɛ

kan.

O nlo ashɛ ti oga julɔ tabi ominira lori ilɛ ti a yan, ati si awɔ

Lɔ ɛ iru igbe aye kannaa ti awɔn ɔmɔ ɛ julɔ. O nlo

ashɛ rɛ nikpa ijɔ ɔn ashɛ melokan ti o somɔ ominira bi ɔmɔ oogun, agbara eyiti

oni ɛ tɔ . Ti a o basɔ ju bɛɛ lɔ ɛ akpakpɔ awɔ ishɛ ijɔba ti nmu ki ale maa

jɔ ɛ

Ishɛ ɛ ɛ kɔ , ra, omi, ina ati ayika ti o mɔ ati bɛɛ bɛɛ lɔ) nikpa awɔn ishɛ wa silɛ.

ɔn ɔrɔ ɔ ɔ ki osi jabɔ ishɛ rɛ.

ɛ awɔn ofin ijinlɛ ati ofin miran. – orilɛ ɛ imɔ ɛgɛ kpɛlu orilɛ mɔ

kannaa ti osi ni ɛ tɔ tɛ.

– ikpesesilɛ ɛnumɔ ishɛ ɔ eleyi nikpa idakpada awɔn ɔrɔ

ɛshɛku, iranlɔwɔ awɔn alailagbara ati i ni ni awɔn ohun ti o woulo

akpakpɔ .

Ajɔ akpɔ lati lee she agbekalɛ ti o kɔ ɔ eyiti nshishɛ

A lee ri ajɔ S AO eyiti nshe akojɔkpɔ awɔ ɔ bi ofin ijinlɛ

ati awɔn ikɔ oludari ti wɔ ɛ.

3-2 : Oril obinrin

- Akpakpɔ awɔn ɛ ɛ kannaa ti wɔn ni ajɔ

ɔn jɛ ajɔ oshelu.

- Ɛya ti a mu jade, akpakpɔ ɔ si awɔn ti ngbe inu rɛ ti o jɛ olominira.

Orilɛ ɔ ɔn ni eero ɔkan lati wa ni ishɔkan nikpa idanimɔ

ɛsin. Gɛ gɛ ɛya oshelu, orilɛ ɔ ɔn ni orilɛ ɔ

ɛ ɛniti nikpa ofin nshakoso awɔ ɛ kannaa sokpɔ.

Imɔ nikpa orilɛ ɔrɔ awɔn ishɔwɔ she nikpa awɔn iyi, ti a ma nsaba she akokpɔ rɛ

bi imɔ ɔgbɔ awɔn ɔmɔ ɔn. O yɛ ki awɔ

ɔ kannaa mɔ kpe awɔ

Gbogbo orilɛ ɔ ɛ

Awɔn ajɔ ɔ ɛya ni wɔn ni idaniloju kpe awɔ

wa, shugbɔn nikpa awɔn ohn ti o sɔwɔ n kpɔ bi itan, wɔn wa labɛ ashɛ orilɛ nikpa aye ti

wɔn ni (awɔn malɛnke, awɔn yoruba, awɔn fulani).

3-3 : Ɛya : orukɔ ɔkunrin ɔ awɔn ɛniyan ti ngbe ni irɛkpɔ lori ilɛ kannaa ti awɔn irɛkpɔ

sokpɔ ɛya oyinbo. (ɛya jɛ, ɔ ɔ ɛlu orilɛ ”

57

TI KƆ KEKERE k 3 : mim ojushe ni ati ihuwa m

Koko kekere 2 : mimɔ ojushe ɛni Mimɔɔshe inu koko kekere Lo awɔn iyi ati imɔ ti ojɛmɔ mimɔ ajshe ɛ ɔn ikpo igbe aye kannaa.

Awɔn kpa k / ik nil k :

- Mɔ awɔn iyi ati imɔ ti o jɛmɔ mimɔ ojushe ɛni ; - She imulagbara nikpa mimɔ awɔn ɛ tɔ ati ishɛ ɛni ;

- She idari awɔn ishɛ ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ti o faramɔ mimɔ ojushe ɛni ;

- Lo awɔn iwa ti o faramɔ mimɔ ojushe ɛni. Akoko ti o yɛ : wakati 14 Eelo / ohun iran l w ish w k nil k

- Awɔ ɛ kɔ nikpa ofin igbani ;

- ɔsɔ ɔ S AO ; - Awɔn iran, fɔto ati awɔn ɛrɔ igbalode ; - Awɔ ɔ nikpa mimɔ ojushe ɛni ati ihuwa ɔmɔ

- rɔ igbalode ti o jɛlɔ mimɔ ojushe ɛni ati ɛ kɔ ti nbɛ ɔn.

ƆKPƆ

Awɔn ijoko k

Awɔn agbara / iyara (ɔgbɔn) ti a o gbekalɛ

Awɔn ohun ti nbɛ naa ti a o fikun

Awɔn igbesɛ Akoko ti o yɛ

1

Mɔ awɔn ohun ijinlɛ nikpa mimɔ ojushe ɛni

-awɔn imɔ ɛ

ɛ tɔ ati ishe, mimɔ ojushe ɛ

ɔn ɛ tɔ ati ishɛ

ɔn ɛ tɔ ati

ishɛ......

Iwadi nikpa

awɔ

titɛ ati ounka)

agbeyɛwo

ijiroro lori

awɔn ishɛlɛ :

Wakati 4

2

She agbejade awɔn ɔ

ishɛ

-awɔn ikpeni ja ti ishɛ

-iranlɔwɔ

Isɔrɔ larin ara ɛni laarin ɛya si ɛya ati ɛsin ; Igbega awɔn iyato laarin awɔn asha ;

Wakati 4

58

- ɔn ashekpɔ

nikpa asha. agbeyɛ

3

Lo koko ɔrɔ ɔ ojushe

ɛ ” ɔn ishɛ

ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ

-agbeyɛwo awɔn eelo ishɛ ɛ kɔ

ati ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ti awɔn

onirur ikpele :

-shishe awɔ

ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ;

-idari awɔn ijoko ɛ kɔ /ikɔnilɛ kɔ

;

-agbayɛwo awɔn ijoko ɛ kɔ ti

ɛ kɔ kekeke ti a gba

AKP R ƆWƆ KƆNIL KƆ k 3 : Ihuwa m ojushe ni

Koko kekere 2 : mimɔ ojushe ɛni Mimɔɔshe koko kekere : Lo awɔn iyi ati imɔ ti o jɛmɔ mimɔ ojushe ɛ ɔn ikpo igbe aye kannaa.

kpa k : ik nil k

Mɔ awɔn ɛ tɔ ati ishɛ ɔmɔ

Ak le k / akoko ik nil k

- Awɔ ɛ ɔrɔ larin ɛyasi ɛya ati ɛsin.

Awɔn iyara (ɔgbɔn) ti a o gbe kalɛ :

Awɔn iyara (ɔgbɔn)

Nikpa oye (imɔ) Nikpa iwa (ishesi) Ish w she (mimɔɔshe) - she iyatɔ laarin awɔn

ajɔ ɛya ; - she awari awɔn ɛsin

; - sɔ ishɛ nikpa iyatɔ

awɔn ɛya ati ɛsin ishɛ .

- She ibɔwɔ iyatɔ ɛya ati ɛsin ;

-

- She imulagbara isɔrɔ laarin ɛya si ɛya ati ɛsin si ɛsin.

- She agbekalɛ awɔn irɛkpɔ ti nbɛ laarin awɔn oniruru ɛya ati ɛsin ;

- ɔ awɔn

oniruru ɛya ati ɛsin ; - She agbekalɛ awɔn

irɛkpɔ laarin ishɛ ati iyatɔ nikpa ɛya ati ɛsin ;

- She agbaniniyanju nikpa isɔrɔ laarin ɛsin si ɛsin ati ɛya si ɛya.

59

Akoko : wakati 2 Eelo ish / aw n ohun iran l w ish w sh k

- Awɔ ɛ kɔ nikpa igbani ;

- ɔsɔ ɔ S AO ; - Iran, fɔto ati awɔn ohun iranlɔwɔ ɛrɔ igbalode ;

- ɔ nikpa awɔn ɛsin, ɛya, awɔn oniruru ohun ti nsɔrɔ lori iyatɔ ɛya ati ɛsin ati ishɛ

- Awɔn ɛrɔ igbalode ti o jɛmɔ ɛsin, ɛya, oniruru ohun ti nsɔrɔ lori iatɔ ɛya ati ɛsin

ati sihɛ

Igbes ijoko k / ok nil k

Awɔn ikpele

Awɔn ishɛ Awɔn igbesɛ Oludanil k ɔkunrin/obinrin Awɔn ak k

ɔkunrin/obinrin ɔn

ohun ti a mɔ/ohun

ti a kɔ

She iwade lori iriran ati ɔ ɔ

siwaju ti awɔn akɛ kɔ ɔkunrin

obinrin si awɔn imɔ lori iyatɔ ɛya

ati ɛni

-she idahun si ibeere -she agbekalɛ ati

ifɔrɔwɔ rɔ awɔn ɔrɔ

nikpa iyatɔ ɛya ati ɛsin

Q C M Ishɛshishe

ɛnikɔɔkan ibeere

ati idahun

ifɔrɔwɔ rɔ

olominira

Akoko ɛ kɔ

She agbekalɛ ishɛlɛ kan ti nshe afihan ɛbi meji ti wɔn jɛ ɛya ati ɛsin ɔtɔɔtɔ ti wɔn ni imɔ ɔtɔɔtɔ nikpa shishe ɔdn ɛsin. Akpɛrɛ : Ni ɔjɔ ibi kristi ɔmɔ kekere ti ankpe ni Kane Mohamɛd, musulumi jɛ ɛniti ɔrɛ rɛ Alain Sery kpe, ɛlɛsin igbagbɔ ti ɛya Bete lati wa she alabakpin oun jɛ ɔsan. Shugbɔn baba Kane Mohamɛd kɔ lati gba ki ɔmɔrɛ lɔsi ibi ikpeyi. Baba Sery wa sɔrɔ bab Mohamɛd ki ole yɔnda rɛ, shugbɔn oduro le ikpo rɛ. Oludanilɛ kɔ mu awɔn akɛ kɔ ati

olukɔ she ishɛ lori ishɛlɛ yi lati wa

awɔn ikpenija ti ishɛ ɔn

igbaniniyanju lati lee baba Mohamɛd ni idaniloju ki o le gba lati gbe aye oniruru ɛya ati ɛsin.

Ni ajɔ

awɔn akɛ kɔ ɔ

awɔ ɔn

lɔwɔ ati nikpa imɔ wɔn

kpaa kpa, awɔn

igbaniniyanju lori iyatɔ

ɛya ati ɛsin.

-

ɛ ati

ounka)

- ishɛshishe ni ajɔ

Idari awɔn ishɛ inu

ajɔ

Ijabɔ awɔn ishɛ ajɔ

- Beere lɔwɔ awɔn akɛ kɔ

ɔkunrin/obinrin lati she afihan awɔn ishɛ ti ajɔ wɔn she

- She awɔn imɔran ni diduro le awɔn abayɔri awɔn iwadi ati lori ohun ti

Ijabɔ ishɛ ati

ifɔrɔwɔ rɔ

Iyanju ɔrɔ naa

60

wɔn jɛ

Awɔn amuwa nikpa imɔ

Idakpada akpakpɔ

- She agbekalɛ

she awari awɔn oniruru ɛya ati ɛsin, awɔn irɛkpɔ ati shishe wɔn ishɛ ;

- Mu wɔn she akokpɔ awɔn ɛ kɔ ti wɔn gba ki wɔn sishe awɔn amuwa nikpa imɔ ti o yɛ.

Lati ara ishɛ afihan ajɔ

kan ati nikpa ifɔrɔwɔ rɔ

ti o ni igbaniniyanju ajɔ

- ɛ kɔ :

-

iyanju ɔrɔ naa ; - Sɔ awɔn

igbaniniyanju nikpa ohun ti o kan ɔmɔde Mohamɛd ;

- ɔ

nititɛle ilana yi ; - Awɔn ɛ

ati ɛya ; - Awɔn ohun ti

oshɔkan laarin awɔn ɛya ati ɛsin ti a sɔ

-

iyatɔ ɛya ati ɛsin nin ishɛ .

Afihan ishɛ : -ifɔrɔwɔ rɔ

oniyanju ;

-ibeere ati idahun ; -ishɛ ashekpɔ ajɔ -ishɛshishe

lakpakpɔ ;

-awɔn kpashikparɔ larin ɛnikan si ɛnikeji

Agbeyɛwo awɔn ishɛ asheyɔri

Gbe ishɛlɛ ɔrɔ kan kalɛ lati fi she

agbeyɛwo ɛ kɔ naa

ɛnikɔɔkan yio yanju ishɛlɛ ɔrɔ naa

- She atunto awɔn ohun ti o she koko ti ojɛmɔ irɛkpɔ laarin iyatɔ ɛya ati ɛsin ati ishɛ

Ishɛshishe ɛnikɔɔkan

Idakpada awɔn ɛ kɔ

ti a gba - Gba wɔn nimɔran lati ro

awɔn ishɛ ɛ kɔ ti wɔn mu irɔrun wa ninikpin ɛya ati ɛsin ;

-

awɔn ishɛ ti wɔn gbero rɛ

- Yan awɔn ishɛ - Ro awɔn ishɛ

ki osi sh ilana wɔn si akoko ɛ kɔ ɔdun

Idasilɛ awɔn ajɔ ashekpɔ awɔn onigbagbɔ

- Ere itage ati ishe ;

- Ko ki osi mu wa sinu ishe ere kekere kan

k ɔ rere

Aworan

61

ɔba tiwa ni tiwa nilati jɛ eyiti ɔkpɔ enuyan riran si, lati kasɛ ɔba ti

nshagbekalɛ idogba ti koni duro le ohun kohun, shugbɔn o nilatijɛ

yiyan rɛ laisi ishoro ti kosi gbe awɔn ala miran kalɛ wɔn ala itiraka

ati ti ifɛinu ɛnikɔɔkan."

ijɔba tiwa ni tiwa ati idari sɔ rere

1- ɔba tiwa ni tiwa 2- ɔ rere

Awɔn ɔkpɔ lɔkpɔ ɔn ni ilɛ iwɔ

inu awɔn aidɔgba nikpa ohun ti o kan if lɛ ijɔba tiwa ni tiwa, ati idari Eyiti iwa abɛtɛlɛ

ɔn.

ɔba tiwa ni tiwa "ni ijɔba ti ɔmɔ ɔmɔ ɔmɔ ɔn otɔ ki a

beere lati mɔ bi ɔmɔ ɛ ishɛ yi ati kpe lɔ ɛ awɔn iwa rere ati

ɔmɔ oluwabi awɔn ti ndari lorukɔ ɔ ɔba tiwa ni tiwa ti wɔn ni awɔn

ashoju ti wɔn ni ishɔwɔ ɛka ajɔ S AO. Ju eyi lɔ oshe dandan lati idaniloju kpe ɔkpɔ awɔn ɔmɔ ni wɔn ni ɔgbɔn imɔ iwa ati ishe ti o she koko ati nikpin ti o daju nikpa awɔn ɔrɔ ɔn ɛ tɔ wɔn

ni shishe awɔn ishɛ wɔ ɔba tiwa ni tiwa ati idar ɔ k ɔrɔ naa. Mim he inu k

Lo awɔn imɔ ati iyi, awɔn igbesɛ ati awɔn ishe ti o tɔ ɔ ɔ Awɔn koko kekeke

1- ɔba tiwa ni tiwa

2- ɔ Mimɔɔshe ti koko kekere :

62

Lo awɔn imɔ ati awɔn iyi, awɔn igbesɛ ati awɔn ishesi ti o tɔ ɔba

tiwa ni tiwa. Awɔn kpa k /ik nil k

1- Mɔ awɔn imɔ, iyi ati ilana ti o faramɔ ɔba tiwa ni tiwa ;

2- She agbekalɛ awɔn ilana agbega wiwa ɔ lɛ ɔba tiwa ni tiwa ni

kika awɔn iyi abɛle ati awɔn amuwa awɔn oniruru ajɔ

3- She idari awɔn ishɛ ishɔwɔ shɛ kɔ ati igbe aye ɛ kɔ ti o mu irɔrun wa if lɛ wiwa ɔ ile lɛ ɔba tiwa ni tiwa

4- Lo awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa wiwa ɔ lɛ ɔba tiwa ni tiwa

Aw n ohun inu k

gbolohun ij ba tiwa ni ba,

alash , t ; ɔ ntɔ ɔmɔwe Abrahamu Lincon : ijɔba ajɔ ɔ

ati ajɔ A lee mɔ ɔba tiwa ni tiwa gɛ gɛ

"ijɔba ti a ndari kpɛlu ifɛinu ajɔ

"ishɔwɔ ɔba eyiti ashɛ ɛ

"ijɔba inu eyiti abɛ ɛ shishe lati ɔwɔ gbogbo awɔn ɔmɔ ɔwɔ awɔn

naa tabi gba ɔwɔ awɔn ashoju ti wɔn yan"

ɔba tiwa ni tiwa jɛ ishɔwɔ nibiti awɔn ɔmɔ ɔ awɔn oludariwɔn laisi

ija ati nibiti ijɔba ni ashɛ ati kpashɛ nitori awɔn ɔmɔ ni ni ashɛ" akpakpɔ

mɔ bi akokpɔ awɔn ɔmɔ ɛ kan ti wɔn lɛ tɔ ati jɛ alshɛ ati ɛniti a nkpashɛ . I ɔba tiwa ni tiwa lati ɔwɔ ɔ ɔba

tiwa ni tiwa tio ni ashoju

ɛ ɔba tiwa ni tiwa njɛ shishe laisi ashoju, eyi tumɔ si

wikpe gbogbo awɔn ɔmɔ ikpati awɔn ɔkunrin ni nkpejɔ lati she agbejade awɔn

ikpinnu wɔn. Eyi ni wikpe awɔn ɔmɔ ɔwɔ ɔ ɛ de

amushe rɛ. ɔkpɔlɔkpɔ ishɔwɔ ɔba tiwa ni tiwa ti o ni ashoju, eyi

ni wikpe awɔn ashoju awɔ ɔn kpɛlu yan ti wɔn si dobo ni n ɔba lorukɔ

wɔn.

Awɔn iyi, ilana ati ikpilɛ ɔba tiwa ni tiwa

Ishɔwɔ ɔba a tiwa ni tiwa nshafihan awɔn iyi, awɔn ilana, awɔn

ishɛ ijɔba , awɔn ishe ati asha, ati bɛɛbɛɛ. Awɔn ni nshe ikpilɛ ɔn ohun ti nshe

afihan awɔn ishewɔ ɔgba awɔn idibo nirɔrun, kpɛlu otitɔ

ɔlɛ, iyasɔtɔ awɔn ashɛ, ati bɛɛbɛɛ lɔ. Bɛɛgɛgɛ awɔn ashoju "ti wɔn ko farahan"

ɔba tiwa, awɔn ofin ti ako kɔ gɛ gɛ ɔdɔ bɔwɔ

ɛɛbɛɛ lɔ). Aw ba tiwa ni tiwa

ɔ i, ominira ati idɔgba. Awɔn iyi wɔ

ɔ ɔn ɛ tɔ : ɔdun 1789 tabi 1948. Awɔn iyi miran tun shɛkun

63

wɔn bi : idariyi, ibɔwɔ , ajɔshekpɔ , ɔkpɔ ɛgbɛ, fifi ɛ tɔ ɛni fɛlomiran, gbigba iyatɔ, iran ara

ɛni lɔwɔ ɛ ɔ i bɛɛbɛɛ lɔ :

Awɔ ɔba tiwa ni tiwa

Ifi eero ɔkan han ni kpa id ɛnikɔɔkan ni

ɔ ɔ ɔn idarisi abajade kpada.

ɛ, ti ijɔba si nshishɛ gba ɔwɔ

Ofin awɔn ti o kpɔju ati awɔn ɛ tɔ awɔn ti o kereju :

Awɔn to kpɔju ni nkpashɛ ti idaabobo si ni lati wa awɔn ɛ tɔ awɔn to kereju.

Ibamu ofin ijinlɛ : awɔn ashɛ ati ala nikpa amulo wɔn lati ɔwɔ ijɔba jɛ eyiti akɔ

ɛ eyiti nshe idaabobo awɔn ɛ tɔ awɔn ɔmɔ ɔ .

Iyasɔtɔ awɔn ashɛ : (nikpa shishe ofin, amulo ofin ati itɔ ɛ

ɔn ofin (ashɛ ofin, ɔ ashofin) ɛniti nsha mulo awɔn ofin (ashɛ

kɔ kɛ ɔ ɛ itɔ

idajɔ)

Ishododo ati aisojusaju : awɔ ɔ ɛ titɔ ati laini

ojusaju

ɔ olominira : ishɔwɔ ɔ nilati jɛ shishe laisi ojusaju ki o si lɔtɔ si

awɔn ishɛ ijyoku

Kpashikparɔ awɔn eero ɔkan laisi ibɛru : awɔn ɔmɔ ɛ tɔ nikpa ominira ati sɔrɔ,

ominira ati sɔ eero ɔkan, ominira irohin, ominira ati shɛgbɛ.

Iwa labɛ ɔn ɔmɔ ɔ lati dari awɔn ologun, nitori a

ki i dibo awɔn ologun

Idasilɛ ɔkpɔ ɛgbɛ ɔ

idasilɛ ɔkpɔ ɛgbɛ jɛ ɛ

Ohun ini kannaa : a nilati ja agbega ohun ti ojɛ

Ati nikpin : awɔn ɔmɔ ɔwɔ ɔrun

ɛ tɔ : awɔn ashɛ ɛ ofin eyi lo mu ki a fiala si ashɛ awɔn wɔ nyi

:

nikpa bɛɛ i lati ba ofin ijinlɛ awɔ ɔn ofin

iyoku

Lilo ashɛ ni tɛle ntɛ ɔ ɔn ɔrɔ

maa jɛ shishe ni tɛlentɛle lati ɔwɔ awɔn ɛgbɛ oshelu ɔtɔtɔ

Abɛ wo ɔmɔ ɔmɔ ɛ tɔ rɛ lati ri kpe oun tabi

awɔn ashoju ti o yan gbɔdɔ "rani lu lɔwɔ ɛ" bɛɛ gɛgɛ

lakpakpɔ ywsi beere abɔ lɔwɔ oshishɛ ishɛ rɛ ki osi maa she ishɛ

igbagbogbo ati ikpe sakiyesi.

Awɔn irinshɛ, ishɛ ɔba tiwa ni tiwa

ɔba tiwa ni tiwa nikpa ɔkpɔlɔkpɔ irinshɛ, ishɛ ati ohun eelo : - ɛjɔ awɔn ɛ tɔ ɛ , ɛjɔ

S ɛ akosilɛ ɔ ɔ

rere ; - ɛ ishofin ( ashofin) eyiti nshe ishɛ ɔba tiwa

ni tiwa ti o ni awɔn ashoju. A tun lee ri awɔn ishɛ ijɔ ishɛ alakoso

ilaja ti orilɛ ɔ olufɔranlɔ nikpa awɔn ɛ tɔ ɔ ɔn ɛ tɔ

ɛɛbɛɛ lɔ, awɔn wɔnyi lee ni ayikpada gɛ gɛ ɔɔkan.

64

- ɛ : ti n ni ni idaniloju nikpa awɔn ɛ tɔ ɔmɔ ɛ

awɔ

- ashɛ idajɔ : nilati ni ominira tirɛ eyi jɛ ohun idaniloju ɔba tiwa ni

tiwa ti ko labawɔn

- ni aarin awɔn ɔmɔ a nri akpɛrɛ, awɔn ajɔ ɛ gɛ ɔ ɔ

ɔ ikpinlɛ ɔ ɛkun nibiti awɔn ashoju njoko

- Ikɔ ashoju awɔn ɔmɔ idena ikpashɛ lɔ ɔ

awɔn oloshelu

- awɔn ɛrɔ igbohun safɛfɛ : nilati ni ominira tiwɔn ishɛ ɛ tiwɔn ni lati maa

fi eti igbɔ awɔn ɛniti a nkpashɛ n ati awɔn ti nkpashɛ awɔ

- awɔn oludibo nfi ɛdun ɔkan wɔn

han lori awɔn ɔrɔ ti okan oshelu, ofin ijinlɛ ɔ ɔ.

- in : awɔn kpa rɛ ɔ ati imujade awɔn

ikpinnu akpakpɔ . Aw

Awɔ ɔ ɔba tiwa ni tiwa ajɔ S

imulagbara niwɔnji

- Aimɔɔkɔ ati aimɔɔka : irɛsilɛ iye awɔn ti nkɛ kɔ ɔ ɔ

S AO nde na ati beere oun ati mɔ awɔn ɛ tɔ ki wɔ

awɔ ɔn ibuna nikpasɛ

ɔrɔ ɛ kɔ , ti nshe ɔ ɔ agbega wiwa ɔ ifi lelɛ ɔba tiwa ni

tiwa

- ɔn ɛya ati ashaju ti awɔn ɛlomiran lɔ : ɔyɛ ɔwɔ awɔn

asha ililɛ, agbega iwɔnuara ɛni nikpa asha ati igba awɔn ɛlomiran laye nikpa ɛ kɔ

ɛ ɔ ɔ

- Aika awɔn iyi abɛle kun : awɔn iyi wɔnyi nba ishoro kpade nikpa ishɔwɔ ɔja

kannaa lagbaye. Eyi ni lati daabobo wɔn gɛ gɛ ɔn ohun asha ti ko nilari ti a

jogun ;

- Awɔ ɔba lati ɔwɔ awɔn ologun jɛ ohun ti ko tɔ ɔba tiwa ni

tiwa yatɔ si awɔn agbekalɛ awɔ ɔ wɔn lɔ

ɔba tiwa ni tiwa

Awɔn igba ijɔba nikpa ofin ijinlɛ kpɛlu awɔn ayikpada ti o jɛ ɛni kan logun lori ofin ijinlɛ ; - Ohun ti o jɛ itankalɛ ɔba tiwa ni tiwa ni iya, nitori o

ndena ati lee lɔ s ɛ kɔ ɔrɔ ɛtɛlɛ maa kpɔsi :

- Awɔn iwa ainibalɛ ɔ awɔn idibo ndamu iduroshinshin

awɔ ɛ orisun ibanujɛ awɔ ɔ S AO ; - Ailagbara awɔn ishɛ ijɔ ɔkanle ti a ni si awɔn ishɛ ijɔba,

nikpa iwa abɛtɛlɛ, jɛ ɔba tiwa ni tiwa ifɔ

ɔn ishɛ ijɔba nikpa if lɛ ɔlɛ

ati ijɔba ishɛ

- Lilo ashɛ laloju : ainibɔwɔ awɔn ɛ tɔ omɔ enityan, yiyi ofin ijinlɛ kpada, lilo ashe

lɔ ɛ.

65

ba tiwa ni tiwa

Mimɔɔshe inu koko kekere : Lo awɔn imɔ ati iyi, awɔn igbesɛ ati awɔn ishe ti o dara ba

tiwa ni tiwa Awɔn kpa k /ik nil k

1- Mɔ awɔn imɔ ati awɔn ilana ti o faramɔ ɔba tiwa ni tiwa

2- she agbekalɛ awɔn igbesɛ agbega wiwa ɔ lɛ ɔba tiwa ni tiwa ni

kika awɔn iyi abɛle ati awɔn amuwa awɔn oniruru ajɔ un - She idari awɔn ishɛ ishɔwɔ kɔnilɛ kɔ ati igbeaye ɛko ti o mu irɔrun

if lɛ ɔ lɛ ɔba tiwa ni tiwa.

- Lo awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa agbega wiwa ɔ lɛ ɔba tiwa ni

tiwa.

ISH ISHƐ Koko kekere 1 : ijɔba tiwa ni tiwa Mimɔɔshe inu koko kekere : Lo awɔn imɔ ati iyi, awɔn igbesɛ ati awɔn ishe ti o dara agbega ijɔba tiwa ni tiwa Awɔn kpa k /ikɔnil k

3- Mɔ awɔn imɔ ati awɔn ilana ti o faramɔ ijɔba tiwa ni tiwa 4- she agbekalɛ awɔn igbesɛ agbega wiwa ɔna if lɛ ijɔba tiwa ni tiwa ni

kika awɔn iyi abɛle ati awɔn amuwa awɔn oniruru ajɔ eniyan kun - She idari awɔn ishɛ ishɔwɔkɔnilɛ kɔ ati igbeaye ɛko ti o mu irɔrun

if lɛ/ wiwa ɔna if lɛ ijɔba tiwa ni tiwa. - Lo awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa agbega wiwa ɔna if lɛ ijɔba tiwa ni

tiwa. Akoko : wakati 18

66

Eelo/ awɔn ohun iranlɔwɔ ishɔwɔkɔnilɛ kɔ / ti alo - Awɔn ati awɔn ɛ kɔ nikpa igbani - itɔsɔna ti ajɔ S AO - Iran, fɔto, afihan ati aworan - Awɔn ati kika miran

ƆKPƆN ISH ISHƐ

Awɔn ijoko k

Agbara/iyara (ɔgbɔn) ti a

gbekalɛ

Awɔn ohun ti nbɛ naa ti ao fikun

Awɔn igbesɛ Akoko

1

- She alaye awɔn imɔ nikpa iyi ati eero kpataki

Iyi igbesɛ ati ikpilɛ ijɔba tiwa ni tiwa

Iwadi ( titɛ ati ounka)

Wakati 3

2

- Mɔ awɔn irinshɛ ilana, ohun ti o tɔ ati awɔn ofin ishɛ shishe nikpa ijɔba tiwa ni tiwa

Awɔn irinshɛ, ishɛ ijɔba tiwa ni tiwa

- ishɛ shishe ti ajɔ eniyan

Wakati 3

3

- She awari awɔn idena ati awɔn ishoro

Awɔn ikpenija ijɔba tiwa ni tiwa ni kpele ati ni

- ibeere ati idahun - iwadi

Wakati 2

4

- She agbejade awɔn ishɛ agbega ijɔba tiwa ni tiwa

- Shishe kpataki awɔn ɛrɔ a gbohun safɛfɛ wiwa - ibɔwɔ awɔn ofin - ifɔrɔwɔrɔ lori ifi ala si iye ɛgbɛ oshelu - iwa alaafia ati ilo iwa k re nikpa awɔn ilana idibo

- ifɔrɔwɔrɔ - Ijiroro lori ishɛle kan - shishe afihan

Wakati 4

5

- She agbekalɛ koko ɔrɔ nikpa ijɔba tiwa ni tiwa awɔn ishɛ ishɔwɔkɔni lɛ kɔ

- she ijiroro lori awɔn eelo ishɛ ati ishɔwɔkɔnilɛ kɔ awɔn oniruru ikpele : - she awɔn ishɔwɔkɔnilɛ kɔ Idari awɔn ijoko ɛ kɔ /ikɔnilɛ kɔ - Agbeyɛwo awɔn ohun ti a kɔ

- afihan nikpa ishe (ere itage) - ɛ kɔ afihan I mushe

Wakati 6

AKPƐRƐ ISHƆWƆKƆNIL KƆ Koko kekere 1 : ijɔba tiwa ni tiwa Mimɔɔshe inukoko kekere : Lo awɔn imɔ ati iyi, awɔn igbesɛ ati awɔn ishesi ti o dara agbega ijɔba tiwa ni tiwa Akɔle k /Akoko k : ilana idibo kpa k /ikɔnil k Lo awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa agbega wiwa ɔna if lɛ ijɔba tiwa ni tiwa

67

AWƆN IYARA (ƆGBƆN) TI A O GBEKALE

Awɔn iyara (ɔgbɔn)

Imɔ shesi mimɔɔshe

- She awari awɔn ikpele ilana idibo - She agbeyɛwo awɔn ijasi aibɔwɔ awɔn ofin ilana ijɔba tiwa ni tiwa

- gba awɔn abayɔri - bɔwɔ ofin idibo - bɔwɔ awɔn o fin iwa imɔlɛ k re ati ishotitɔ

- she agbekalɛ ɔkan alawisi - she agbeyɛwo ilana idibo

Akoko : wakati 4 Awɔn eelo ishɛ/ohun iranlɔwɔ ishɔwɔkɔnilɛ kɔ / ti alo ofin idibo – ofin abɛle – irohin ɛ kɔ - ifisetigbɔ ati ishɛ, fɔto ati aworan inu ere itage, awɔn eelo idibo akpoti ibo, idibo, awɔn ijɔba, eelo ifiara ɛni kpamɔ ɔkpa ikɔwe- eelo ifamisi "odibo" kore, akpo . E , ɔkpɔn dudu

IGBESƐ IJOKO KƆ /KƆNIL KƆ

Awɔn ijoko k

Awɔn ishɛ Awɔn igbesɛ Oludanil k

ɔkunrin/obinrin Awɔn ak k

ɔkunrin/obinrin Agbeyɛwo awɔn ohun ti a ti mɔ/ohun ti akɔ

-oludanilɛ kɔ ɔkunrin tabi obinrin -she awɔn ibeere lati fi wadi ikpele iriram si ati ɔma mimɔ siwaju awɔn akɛ kɔ ɔkunrin obinrin si awɔn imɔtiao kɔ

Awɔn akɛ kɔ ɔkunrin/obinrin nshe idahun si ibeere

- QCM ishɛ ohishe ɛnikɔɔkan

Akoko ɛ kɔ

- She afihanafayɔ ti o faramɔ ishɛlɛ lɛhin idibo tia ko le fɛnisɔ iyɔrisi - She ibeere nikpa iriran inu .

- woju wo - wɔn sɔrɔ lori ishɛlɛ ti a she afihan rɛ

ishɛshishe ɛni kɔɔkan

Idari awɔn ishɛ inu ajɔ eniyan/ijabɔ awɔn ishɛ ajɔ eniyan

- kpin awɔn akɛ kɔ ɔkunrin ati obinrin si ajɔ kekeke melokan - beere lodɔ awɔn akɛ kɔ ɔkunrin ati obinrin lati sɔrɔ nikpa ilana idibo ; - Mu wɔn she agbeyɛ woawɔn ishɛlɛ ɛhin ibo (awɔn idaru idiwɔn ati ijasi wɔn) - Muwɔn she agbejayɛwo awɔn idiwɔn ati ijasi wɔn) - Muwɔn she agbejade awɔn iyanju si awɔn ishɛlɛ ; - sh ijabɔ awɔn ishɛ ti wɔn she.

- Sɔ nikpa ilana idibo (larin ajɔ kekeke) - Shiwaju awɔn idibo (imurasilɛ) -ni akoko awɔn idibo (kpɛku kpelebe) - ni ɛhin idibo : - she iwadi awɔn idi ati awɔn jasi awɔn idaru lɛhin idibo - she ifɔrɔwɔrɔ lori

Ishɛshishe ajɔ eniyan ati ni akoko ijoko ijiroro akpakpɔ Ishɔwɔsh iriran lori awɔn iyi she afihan nikpa Ere itage ati ishe

68

rɛ -gba wɔn niyanju lori awɔn esi - she agbekalɛ awɔn iyanju ;

Amuwa imɔ/imu lagbara ati akokpɔ

- she atunsɔ ki o she afikun : - awɔn alye awɔn eero kpataki - awɔn ikpele 3 ti ilana idibo - ran awɔn awɔn akɛ kɔ ɔkunrin obinrin lɔwɔ lati she awaari awɔn idi ati ijasi awɔn idaru lɛhin idibo. - Dari wɔn lati wa awɔn ɔna lyanju ti o dora nikpa awɔn idibo ti otɔ ti osi ni ifɔ kanbalɛ. - mu wɔn she akokpɔ nikpa lilo okpɔn.

- She alaye awɔn eero kpataki - awɔn ikpele 3 ti ilana idibo - she awari awɔn idi ati awɔn ijasi awɔn idaru lɛhin idibo - she agbeyɛwo wɔn -she agbeyɛwo wɔn -she ifɔrɔwɔrɔ -fi awɔn ikpele kpataki ti ilana idibo - She ijabɔ awɔn ishɛ wɔn.

ishɛshishe ajɔ eniyan igbesɛ iyanju ishoro naa

agbeyɛwo awɔn ishɛ asheyɔri

- Beere lɔ dɔawɔn akɛ kɔ ɔkunrin ati obinrin : - lati she awari awɔn ikpele ilana idibo - lati she awari awɔn ishoro ti o faramɔ ɔkɔɔkan wɔn - lati sɔ awɔn ɔna iyanju wɔn

- she amushe itɔsɔna (lati ori awɔn ifɔrɔwɔrɔ ati ifiton ti ti nbɛ ɛ kɔ ti o kɔja)

ishɛshishe ɛnikɔɔkan

Idarkpada awɔn ɛ kɔ ti a gba

- beere lɔdɔ awɔn akɛ kɔ ɔkunrin ati obinrin lati sh awɔn ɔkpɔlɔkpɔ adakpe ti o mu irɔ run wa - ikpolongo awɔn ibo - idibo (lilo awɔn idibo) - awɔn ɛhin idido laisi ija.

Sh awɔn adakpe ti o mu irɔrun wa awɔn idibo ti o mu alaafia wa otitɔ ati ayiti awɔn ishe inu rɛ han k re

ishɛshishe ɛnikɔɔkan

Koko kekere 2- Idari sɔna rere Mimɔɔshe inu koko kekere Lo awɔn imɔ ati iyi, awɔn igbesɛ ati awɔn ishesi ti o dara agbega idari sɔna rere. Awɔn kpa k /ikɔnil k

69

1- Mɔ awɔnimɔ, iyi ati ilana ti o faramɔ idari sɔna rere 2- she agbekalɛ awɔn igbesɛ agbega ɔna ifile lɛ idari sɔna rere ni kika

awɔn iyi abɛle ati awɔn amuwo awon oniruru ajɔ eniyan 3- she idari awon ishɛ ishɔwɔkɔnilɛ kɔ ati igbe aye ɛ kɔ imulagbara

idari sɔna rere 4- lo awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa agbega idari sɔna rere.

Awɔn ohun ti nbɛ k Agbeyɛwo awɔn ɔrɔ ti o faramɔ iwa abɛtɛle fiyewa kpe awɔn ishoro yi o she koko nikpa amutɔ ti oduro lori ɛtɔ nbɛ ni ɛka ajɔ S AO. Awɔn ishoro wɔnyi ntɔkasi aito nikpa idari sonar ere. Koko ɔrɔ yi ni a yɔ jade kuro if lɛ ɔna ajɛshɛku ati nikpa imɔ lori idari ti oyinbo (anglo sasonu). ifowokpamɔ ilɛ agbaye ni o k rɛ ni ɔdun 1990 gegɛbi ɔna kpataki awon ilana . Alaye lori ohun tie to idari sɔna rere jɛ lailɔ jinna alaye yi alee sɔ wikpe idari sɔna rere jɛ irɛkpo laarin awɔn oludari ati awɔn ti a ndari ish awɔn ɔrɔ ti ntɔrɔ:

- agbekalɛ awɔn ishɛ ijɔ ba ti wa nitiwa, - ishɛshishe awɔn ishɛ wɔnyi ni lati dɔgba mɔ eero ati ohunti awɔn ofin

kpataki atiti abɛle sɔ, - ati nikpoin awɔn ɔmɔ ti wɔn ro kpe awɔn ju awɔn iyoku if lɛ ɔna

ijɔbatiwa ni ti wa ti wɔn si nbɔwɔ awɔn ofin ilana ijɔba tiwa ni tiwa. " idari sona rere ni akpokpɔ awɔnɔna, ofin, awɔn ikɔ ti nyɔ awɔn ikpinnu jade, ifiton ti ati abo juro ti o yɛ ishɛshishe lɔna ti oyɛ ati abewo tabi ɛgbɛ tabi aladami ni , s tabi ɛni". Awɔn ilana idari sɔna rere Ilana mɛrin ni nbɛ idari sɔna rere. Awɔn ni:

- gbigba ashɛ atishe ohunkan: eyi jɛ awon alashɛ ati awɔn ɔmɔ logun lakpakpɔ. Nikpa bɛɛ awɔn ti nbɛ ajɔ S AO ti fohunshɔkan nikpa ish ofin kpɛlu awɔn irinshɛ awɔn ɛtɔ eniyan n s gɛ gɛ ik awon etɔ eniyan lagbaye ati awɔn ofin s miran. yatɔsi eyi awɔn ishoro ti o faramɔ iwa abɛtɛlɛ, ainibɔwɔ to ti o duro lori ɛtɔ ntɛsiwaju. Nikpa ashɛ ti a f wɔn lɔwɔ awɔn oludari lati ori wa si adugbo ni lati sh amulo ni kpikpe awɔn ofin ati ofin abɛle, shishe idajɔ otitɔ ati olominira ibɔwɔ awɔn ofin ijinlɛ.

Awɔn ɔmɔ ni lati ni lero wikpe ati beere oun ati mu ijɔba tabi awɔn ajɔ eniyan she ohun kan nilati tɛle awɔn ohun ini nikpa awɔn eniyan, ati owo. Nikpa ashɛ ti a f wɔn lɔwɔ awɔn oludari lati ori wa si adugbo nilati sh amulo ni kpakpe awɔn ofin ati ofin abɛle, shishe idajɔ otitɔ ati olominira ibɔwɔ awɔn ofin ijinlɛ.

70

Awɔn ɔmɔ ni lati ni lero wikpe ati beere oun ati mu ijɔba tabi awɔn ajɔ eniyan she ohun kan nilati tɛle awɔn ohun ini nikpa awɔn eniyan, ati owo. Nikpa bɛɛ awɔn ɔmɔ nilati gba awɔn imɔ ki wɔn si wa ɔna ati fi iwa ɔmɔ rere lelɛ. Ɛgbɛ ilaja larin ijɔba ati awɔn ɔmɔ nilati she ishe kpataki lorirɛ. Wɔn ni lati she iranlɔwɔ lotitɔ lati lee fi gbe to duro lori ɛto, agbega ɛko iwa ɔmɔ rere ati awɔn ɛtɔ omɔ eniyan, alaafia, ati ijɔba tiwa ni tiwa. O tun ni lati she iranlɔwɔ ik awɔn irohin ki osi ja ilo laloju awɔn ashɛ ati ijɔba tiwa ni tiwa ni bi gbogbo ki o si duro gɛ gɛ ɛniti nja awɔn tiwɔn she alaini ni lu.

- ihuwa mimɔ k re: O joko le alɔabɔ ifiton ti awɔn ɔmɔ laisi ohun idena kan. Awɔn ti o jɛ logun lee lɔwɔ ilana ati si awɔn ishɛ ati ifilon ti ti wɔn lɔwɔ rɛ jɛ ohun ti o to ati riran oun ati she idaabobo awɔn ɔrɔ naa. nsh ati yanju ɔrɔ ɔja, f si iranlɔwɔ owo ori ati agbega igbe aye rere awɔn ɔmɔ . Lati lee yi ni agbara ti o yɛ, awɔn alakoso ijɔba nilati she ifiton ti awɔn abajade rɛ eero ihuwa mimɔ k re ati kpe ki awɔnɔmɔ she abɛwo lori awɔn wɔnyi lati ɔwɔ awɔn ɔmɔ ki awɔn wɔnyi ba lee lɔwɔ asheyɔ ri awɔn ilana . tio duro lori ɛtɔ : awɔn ikɔ idajɔ nilati jɛ olotitɔ bɛɛ sini awɔn o ti a nlo nilati jɛ lilo laisi ojusaju mkpati awɔn ofin ti o jɛ ɛtɔ eniyan. Ati nikpin : ɔkunrin ati obinrin nilati da sinu awɔn ohun ti o kan ati she agbekalɛ awɔn abajade ni ɔna ti o tɔ tabi lati ɔwɔ awɔn ishɛ ti o ni ɛtɔ eniyan. Ati nikpin : ɔkunrin ati obinrin nilati da sinu awɔn ohun ti o kan ati she agbekalɛ awɔn abajade ni ɔna ti o tɔ tabi lati ɔwɔ awɔn ishɛ ti o ni ɛto ti o si jɛ ashoju awɔn anfani wɔn. Ati nikpin lɔna ti o gboro joko le ominira ati da ɛgbɛ silɛ ati sɔrɔ, ati agbara ti o yɛ f ati lee nikpin lɔna ti o mu ilɔsiwaju wa awɔn agbekalɛ awon abajade. Ishɛ yi lee jɛ shishe kpɛlu iranlɔwɔ awɔn ɛgbɛ ti kosi labɛ ofin ijɔba. Awɔn ikpenija nikpa idari sɔna rere ni Ajɔ S AO she agbekale awɔn irinshɛ kpataki idari sɔna rere ni . - titɛ akɔsilɛ A/SPI/12/01 lori ijɔba tiwa ni tiwa atyi idari sɔna

rere ti a fi she afikun titɛ akɔsilɛ ti o jɛ mɔ ilana imurade, ish , iyanju awɔn ayiy , imuduro alaafia ati idaabobo ;

- titɛ akɔsilɛ A/SPI/12/01 lori ijɔba tiwa ni tiwa ati idari sɔna rere, ti afi she afikun titɛ akɔsilɛ ti ojɛmɔ ilana imurade, ish iyanju awɔn ayiy , imuduro alaafia ati idaabobo ;

- titɛ akɔsilɛ nikpaabɔ nirɔrun awɔn eniyan, ɛtɔ ati gbe ibikan ati akɔsilɛ ɔdun 1979 ;

71

- titɛ akɔsilɛ ti nsɔ nikpa ofin ihuwa ɔmɔ rere ajɔ S AO ti ɔdun 1982 ;

- Shugbɔn, bi awɔn wɔnji ti nbɛ to, a nri wikpe: iwa abɛtɛlɛ ntɛsiwaju : osi tun farahan awɔn , iwa abɛtɛti ti a muwa lati she ati eyiti awa naa ro nfarahan ni awɔn ɔna ajɛshɛku ati igbesiaye ati ni

ikpele awɔn ilana orilɛ ati igbesɛ ijɔba tiwa ni tiwa. akpɛrɛ ;

- Awɔn ishɛ ti a fi le awɔn ishɛ tioyɛ lati she lɔwO ti akosi tɛlɛ awɔn ohun te otɔ amu she rɛ ;

- Olukɔni ɛ kɔ ijɔba ti o tun shɛ kɔ ni le ɛ kɔ aladani ti kosi kpari ɛko lati awɔn akɛ kɔ ni an fani ati lɔsi idanwo ;

- tabi ɔwɔn gogo ti o gbode nikpa iwa abɛtɛlɛ tin mu ki a fi owo kun ɔ ja tita ;

- Ai lagbara eero ati ibɔwɔ ohun ti ojɛ ti Awɔn ishoro miran ti o fara mɔ idari nfɛ agbeyɛwo. Awɔn ni : - awɔn ilan a nikpa iyɔnbi kuro - aisi imɔlɛ to awɔn ishe - aisi ati ifasɛhin awɔn ijiroro lori awɔn kpataki ti ɛka - aisi ijabɔ ishe - aito tabi aisi ti huwa ɛto - awon wahala lanrin ikpaala kan si omiran - ati bɛɛ bɛɛ lɔ Ajɔ S AO jɛ ɔkan awɔn akpɛrɛ ati nikpin ti o ni iyɔrisi rere. o yɛ ki ashe imusan awɔn alu tiyan ti yio fi idari sɔna rere lelɛ, ihuwa ɔmɔ rere ti ati lati nikpin awɔn ɛya.

ISH ISHƐ k 4 : ijɔba tiwa ni tiwa Koko kekere 2 : idari sɔna rere Mimɔɔshe inu koko kekere : Lo awɔn imɔ ati iyi, awɔn igbesɛ ati awɔn ishesi ti o dara agbega idari sɔna rere. Awɔn kpa k / ikɔnil k :

1- Mɔ awɔn imɔ, iyi ati ilana ti o faramɔ idari sɔna rere 2- She agbekalɛ awɔn igbesɛ agbega ɔna if lɛ idari sɔna rere ni

titɛle awɔn iyi abɛle ati awɔn amuwa awɔn oniruru ajɔ eniyan 3- She idari awɔn ishɛ ishɔwɔkɔnilɛ kɔ ati igbe aye ɛ kɔ imalagbara

idari sɔna rere 4- Lo awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa agbega idari sɔna rere

Akoko : wakati 18 Eelo / awɔn ohun iranlɔwɔ ikɔnilɛ kɔ

- Awɔn awɔn ɛ kɔ nikpa igbani ;

72

- itɔsɔna ti ajɔ S AO ; - Iran ; - Fɔto, afihan ati awɔn aworan ; - Awɔn ati kika miran ; - Ɛrɔ igbalode

ƆKPƆN ISH ISHƐ

Awɔn ijoko k

Agbara / iyara (ɔgbɔn) ti a o gbekalɛ

Awɔn ohun ti nbɛ naa ti a o fikun

Awɔn igbesɛ

Akoko

1 She alaye awɔn imɔ, iyi ati eere kpataki

Awɔn iyi, ilana ati ikpilɛ idari sɔna rere

- wadi nin aw;on ( titɛ ati ounka) - ishɛ shishe ajɔ eniyan - ibeere ati idahun - iwadi - ifɔrɔwɔrɔ - beere iranlɔwɔ awɔn ɛniti o yɛ ati awɔn ɛgbɛ

Wakati 2

2

Lo awɔn irinshɛ, igbesɛ, ohun ti o tɔ ati awɔn ofin ishɛshishe ti idari sɔna rere

Awɔn irinshɛ, ishɛ ijɔba ati awɔn eelo ti ijɔba tiwa ni tiwa Awɔn ohun ati ɔna idari sɔna rere

Wakati 4

3

She awari awɔn idena ati alebu

Awɔn ikpenija ti ijɔba tiwa ni tiwa ni ati awɔn ti nbɛ ni abɛ

Wakati 2

4

She agbekalɛ awɔn ishɛ agbega idari sɔna rere

- She alaye awɔn eero kpataki ;

- Ikpilɛ awɔn ishe idari sɔna rere ati bɛɛ bɛɛ

- Ijiroro lori ishɛlɛ ;

- Afihan ɛ kɔ ti a gba ;

- Afihan nikpa ishe (ere itage)

- ɛ kɔ afihan awɔn ishe ;

- ɛ kɔ afihan imushe

5

Lo koko ɔrɔ nikpa idari sɔna rere awɔn ishɛ ishɔwɔkɔnilɛ kɔ

-agbeyɛwo awɔn eelo ishɛ ati ishɔwɔkɔnilɛ kɔ awɔn oniruru ikpele -shishe awɔn ishɔwɔkɔnilɛ kɔ Idari awɔn ijoko ɛ kɔ /ikɔnilɛ kɔ -agbeyɛwo awɔn ohun ti a kɔ

73

AKPƐRƐ IWU ISHƆWƆKƆNIL KƆ Koko ɔrɔ : ijɔba tiwa ni tiwa ati idari sɔna rere Koko kekere 2 : idari sɔna rere Lo awɔn imɔ ati iyi, awɔn igbesɛ ati ishesi ti o dara agbega idari sɔna rere.

Mimɔɔshe inu koko kekere Lo awɔn imɔ ati iyi, awɔn igbesɛ ati ishesi ti o dara agbega idari sɔna rere.

Akɔle k / akoko k : Awɔn ilana, ikpilɛ ati ikpenija idari sɔna rere. kpa k / ikɔnil k : Mɔ awɔn imɔ, iyi ati ilana ti o faramɔ idari sɔna rere.

IYARA (ƆGBƆN) TI A O GBEKALƐ

Awɔn iyara (ɔgbɔ) Imɔ ishe Mimɔɔshe

- mɔ awɔn ilana ati awɔn ikpelɛ ;

- she awari awɔn ikpenija idari

sɔna rere ; - agbeyɛwo ishɛ idari

kan

- fi akpɛrɛ aisojusaju han - ni eero ɔkan alawiwi ; - fi akpɛrɛ imohun ni

koko han ; - bɔwɔ awɔn ilana

ishotitɔ

- yanju ishoro nikpa aidari sɔna rere ;

- she agbekalɛ ilana tin bɔwɔ awɔn ilana idari sɔna rere ;

- she agbekalɛ awɔn esi awɔn ishoro ti a she awari .

Akoko : wakati 2 AWƆN ƆMƆ ISHƐ MINISTA AL KƆ

Oruka id ati abisɔ Ishɛ rɛ Ohun ti o jɛ nikpa imɔ Iru ɛya

Ekuwe Abiola ɔga agba ishɛ minista Onimɔ ɛ kɔ idari M

Ekuwe Nestɔɔ

Akɔwe agba Olushewadi agba ishɛ

awɔn owo ori

M

Kofi Gregua Alakoso awɔn ishɛ DESS idari awɔn oshishɛ M

Ekuwe Alimatu Al owo Olukɔni ni itan M

Ekuwe Kosiwa ɔga ishɛ minista Oludari ishere awɔn ɔmɔde F

Kamara Tofa Atukɔ ɛniti o ni ɛri itukɔ - B M

Dieng Henri ɔga awɔn Akɛ kɔ ɛ kɔ giga M

Wala Hɛnriɛti Akɔwe al ɔrɔ

abɛle minista

Olusheni lɔshɔ nikpa ɛri

F

74

IGBESƐ IJOKO KƆ / IKƆN KƆ

Awɔn k Awɔn ishɛ Awɔn igbesɛ Oludanil k ɔkunrin/obinrin Awɔn ak k ɔkunrin/obinrin

Abɛwo lori awɔn ohun ti amɔ/ti a gba

Oludanilɛ kɔ obinrin tabi ɔkunrin nshe beere lati fi she iwadi lori ikpele iriran si ati imɔ ti awɔn akɛ kɔ ti ni si awɔn imɔ ti a o gbekalɛ

Awɔn akɛ kɔ ɔkunrin obinrin : ndahun awɔn ibeere

Q C M Ishɛshishe ɛnikɔɔkan

Akoko ɛ kɔ

-she agejade ishɛlɛ yi awɔn akɛ kɔ . Lɛhin ɔsɛ meji ti awɔn alakoso she ikpade ati lori ibeere alakoso orilɛ ; minista al ɛ kɔ ara kunrin Ekuwe Hasani Ishɔla she ik awɔn ɔmɔ ishɛ rɛ (wo iran lɔwɔ) Lɛhin ik yi, a minista al ɛ kɔ ni ibaniwi lati ishɛ alakoso awɔn minista. -she idahun tabi ki wɔn dahun si awɔn ibeere iriran ti ɔtun ati osi gbejade

- Mɔ ki osi wo orukɔ awɔn ti a yan ; - She ibeere iriran melokan

Kpɛlu ajɔ nla awɔn eniyan (akpejɔ) gbogbo awɔn eniyan

Idari awɔn ishɛ inu ajɔ/ijabɔ awɔn ishɛ ajɔ eniyan

-sh awɔn akɛ kɔ ni ajɔ eniyan 5 si 6 -she afihan awɔn ilana ti a o tɛle ishɛ yi -she ijiroro lori orukɔ lati wo bi ohun ti oluwo rɛ jɛ ba dɔgba kpɛlu ikpo ti a fi si ati ishotitɔ ikpin awɔn ikpo

-wɔn she ijiroro lori awɔn orukɔ ni ajɔ kɔɔkan She awari awɔn ishoro -she agbejade awɔn irisi esi

Ishɛshishe akpakpɔ (ni akpejɔ awɔn eniyan ni ajɔ)

Awɔn amuwa imɔ/imulagbara ati akokpɔ

-sh ijɔba awɔn ishɛ ajɔ eniyan -she afikun awɔn ifiton ti ti awɔn akɛ kɔ gbe jade - she agbejade lɛsɛsɛ awɔn idari sɔna ti kodara melokan ti o faramɔ : * si idari awɔn ɔmɔ ; * si idari ajɛshɛhu ; * si idari oshelu ; * si ikpin nini awɔn ɔmɔ si ish “ohun ti nshe ti ” Mu wɔn she akokpɔ awɔn ɛ kɔ titun ti wɔn gba lori

alaye idari sɔna rere

awɔn ohun ati ɔna idari

awɔn ikpe nija nikpa idari sɔna rere

She afihan awɔn asheyɔri ishɛ ajɔ lori idari i sɔna ti ko dara (lilo ikpo ashɛ sɔna ti ko dara, aibɔwɔ ɛya aibuyi awɔn oshishɛ) Awɔn ifarahan idari sɔna ti ko dara ti o le waye : -she agbejade awɔn ohun iba ti she awɔn, dikpo minista ; -she idahun si awɔn ibeere lori awɔn iru idari sɔna buburu ; -ni ikpin kikɔ akokpɔ awɔn ɛ kɔ oojɔ ti wɔn gba

Ishɛshishe (ajɔ nla ati kekere)

She agbekalɛ ɔkpɔn ti awɔn akɛ kɔ yio ko nkan si lati she afayɔ awɔn oniruru idari sɔna buburu ti

75

Idakpada awɔn ɛ kɔ ti a gba

wɔn she awari wɔn ni ibiti wɔn ngbe (ɛbi, idanilɛ kɔ , adugbo, ɛkun/ikpinlɛ, ) ni gbogbo akoko oshu mɛta (to awɔn ishɛlɛ, awɔn idi, awɔn ijasi wɔn) ati awɔn ti wɔn yio she, awɔn, si ishɛlɛ kɔɔkan ti wɔn kɔ/ tabi she afihan wɔn

- she ishɛ ti a beere ; - she ijabɔ wɔn ni okpin

oshu mɛta

Ishɛshishe ɛnikɔɔkan Ere itage ati ishe afihan ohun ti a kɔ

Agbeyɛwo awɔn ishɛ/asheyɔri

- she agbekalɛ awɔn ti yio gbe inu igbimɔ ra idanilɛ kɔ (tabi igbimɔ miran tabi ikɔ) ;

- beere lɔdɔ akɛ kɔ kɔɔkan lati jɛri ohun ti ɛnikɔɔkan yan

She agbekalɛ awɔn ti yio gbe inu igbimɔ ti o tɛle awɔn ofin abɛle idanilɛ kɔ

Ishɛshishe ɛnikɔɔkan

Akokpɔ awɔn akɔsilɛ lati inu ɛrɔ igbalode ti k : ijɔba ni tiwa ati idari sɔna rere Koko kekere 1 : ijɔba tiwa ni tiwa Awɔn alaye eero kpataki

- http// agbaye. fr/ nla ti nsh awɔn imɔ ijinlɛ/ ijɔba ni tiwa - http// afihan ace./ ɔwɔ/ oyinlo/ vec 05b 01htm

koko kekere 2 : idari sɔna rere http//www.ifisetigbɔ. ecowas. int/ sec/ fr/ awɔn titɛ akɔsilɛ/ titɛ akɔsilɛ-afikun lori idari sɔna rere-ati ijɔba tiwa ni tiwa.

ijɔba tiwa ni tiwa ( ti arakunrin Daniɛli Gaxie olukɔ imɔ nikpa oshelu kɔ)

ijɔba tiwa ni tiwa jɛ iru ɔna oshelu ti a shalaye ni titɛle ishe, gɛ gɛ akɔsilɛ ɔgbɛni Abraham Lincoln, bi “isahakoso awɔn ɔmɔ , lati ɔwɔ awɔn ɔmɔ ati awɔn ɔmɔ ”.

gbogbo ishɔwɔsh oshɛlu “awɔn ɔmɔ ” eyi ni iye awɔn ɔmɔ ti

wɔn ko ara wɔn jɔ sinu orilɛ kannaa, ti a nshakoso rɛ. Iyatɔ ti nbɛ ishɔwɔsh ijɔba tiwa ni tiwa nikpe awɔn ɛniti a shakoso wɔn nilati jɛ lɛsɛkɛsɛ awɔn alakoso, ti wɔn ni ashekpɔ kpɛlu awɔn ikpinnu kpataki tikan igbe aye ajɔ awɔn ɔmɔ . Nitorikpe awɔn ɔmɔ ni o kan (awɔn ti o wa labɛ ashɛ oshelu) alashɛ (ɛniti ni ashɛ) ni awɔn ishɔwɔsh ijɔba tiwa ni tiwa gbɔdɔ shishɛ anfani awɔn ɔmɔ .

Ibeere ati mɔ bi, ati ilana wo ni “awɔn ɔmɔ ” ni ashekpɔ kpɛlu alakoso

wɔn kpaakpa jɛ ohun ti o wa ni aarin nikpa ohun ti o kan ish ijɔba tiwa ni tiwa awɔn ishɔwɔsh oshelu. Titi di ɛgbaa ɔdun o din, oshelu kan ti a nkpe loni ni ijɔba tiwa ni tiwa ti nrin lɔna tooro, nibiti anshe agbeyɛwo ati igbawɔle awɔn ofin lati ɔwɔ ajɔ awɔn ɔmɔ , lee jɛ eyiti o tɛle ilana. Yiyan awɔn alakoso nikpa idibo ti asi fi ashɛ si ; “awɔn melokan” ti kii she gbogbo eniyan jɛ eyiti a mɔ bi ilana ti a lo ɛni ɔlɔla. itɛsiwaju ari wikpe ishakoso i anshe lati ɔwɔ awɔn ashoju “awɔn ɔmɔ ” ti awɔn ɔmɔ dibo ni a o mɔ bi ohun iyatɔ kan, ati bi ohun ijɔba tiwa ni tiwa.

76

Awɔn iru ishakoso ati jɔ ti o ni ashoju ti a bibo ni a mɔ bi iru ishakoko ti ijɔba tiwa ni tiwa ati ni iyatɔ awɔn igberiko oyinbo, gbogbo ijɔba tiwa ni tiwa ti oni yi ni wɔn jɛ ti awɔn ashoju.

ijɔba tiwa ni tiwa ni awɔn ishɛ ijɔba, awɔn ofin awɔn ishe, asha kan, shugbɔn kpɛlu awɔn ashoju ti wɔn kpin orishirishi ɔna. Awɔn ashoju wɔnyi jɛ eyi ti otɔ (lɔna ti oun nsh awɔn ilana ohun ti o tɔ ti a o bɔwɔ tabi ti a o si le de) ti olotitɔ (lɔna ti oun nsɔ ati “isɔ di mimɔ” ilana oshelu). Ni orukɔ wɔn ni awɔn oniruru ija oshelu nwaye imuduro tabi ayikpada ɛgbɛ oshelu ti nbɛ. Awɔn ishe ɔlɔgbɔn eyiti nti inu ɛtɔ ati iwadi ohun ijinlɛ jɛ awɔn ti o duro le isɔrɔsi ati imuwasiranti awɔn agbekalɛ nikpa ofin, ishɛ ati awɔn eero. Awɔn ishɛ alawisi nshakojɔ awɔn ala tabi aito awɔn ijɔba tiwa ni tiwa ti o daju ti osi gbimɔran oniruru ɔna ti a le fi mu wɔn wa bi ti ati jɔ. Awɔn imɔ nikpa igbesi aye ti irisi wɔn ni lati farahan nihin, ko wa lati shɛ idajɔ tabi ki o ja ijɔba tiwa ni tiwa.

O ngbamɔran f ara rɛ lati she ilanilaye ati alaye awɔn ilana ishɛshishe. A o ri nihin, lehin akokpɔ ti a ko le sɔ iye rɛ awɔn ohun ti o she iyatɔ

ishɛshishe awɔn ijɔba tiwa ni tiwa ati jɔ. eero ɔjɔ iwaju, awɔn ashoju ti o tɔna nmu ki a lee she ibarɛ awɔn otitɔ ishɔwɔsh ijɔba tiwa ni tiwa si awɔn eero wɔn ti wɔn si tun jɔ ati lɛhin kan ijiroro wɔn. Awɔn iwadi nikpa imɔ igbesi aye tun le ishɛ alawasi kan, shugbɔn bɛɛni wɔn si tun le jɛ akpero gbogbo awɔn ti nfɛ lati fa awɔn ishɔwɔsh ijɔba tiwa ni tiwa si eero wɔn lɔna ti o yɛ.

- Awɔn idena ati ohun a gbodɔ she ; - Awɔn idena ; - Awɔn ; - Ikpataki ɛni / ikpɔn ɛni ; - Idari sɔna ti ko yɛ ; - Aini imɔ to / ɛri ɔkan ; - Aimu awɔn irinshɛ ofin ti nsɔ nikpa alɔ abɔ ati idaabobo ohun ini ati eniyan lo ;

- ɔrɔ nikpa aini idaabobo ; - iye owo ti anna alɔ abɔ ati ibanisɔrɔ ; - aini ; - ailagbara awɔn ikɔ ; - aiduro oshelu ati idari sɔna ti ko yɛ : awɔn igba jɔba lɔwɔ ɛni ti maa

nsaba waye awɔn melokan nba eti ayika lɔna oshelu ; - ailagbara awɔn ajɛshɛku : owo ti ɔmɔ iwɔ oorun kan nri loojɔ

o kere ju ni dɔla 410. Iyatɔ nikpa aito ibuna :

- ohun ti awɔn ajɔ S AO nshagbejade akɔkɔ rɛ ti wɔn kosi jɛ ni awɔn ohun ɔgbin ati ɔrɔ ilɛ iwɔ oorun ;

- awɔn ishɛ nla ti nshe agbejade ohun ti wɔn nshe ko fi bɛɛ ni itɛsiwaju nti nki itɛsiwaju lɔna owo kpada sɛhin ;

- aisi ɔna ti o dara, ɛrɔ banisɔrɔ ati ina manamana ;

awɔn ɔna ti ala shalaito, osi tun bajɛsi ;

ɔkpɔ eniyan ko lo ɛrɔ ibanisɔrɔ, bɛɛ losi tun wɔn ;

aito ina manamana ati ɔwɔn ina ti a nlo ;

77

ishɔɔkan ibode : ki a she imurasilɛ agbekalɛ yi nikpa rirɛ owo ikɛru lɔ s miran ku ;

- ɔna idari ajɛskɛlu sɔna kan :

ki a she imurasilɛ awɔn ti yio inu ɛka ifawowɔle ajɔ S AO ;

ki a ni idaniloju ish ajɛshɛku lɔna rere nikpa ibɔwɔ awɔn ilana idari si ti a gba wɔle ;

ki a she idasilɛ igbimɔ al kɔɔkan ;

ki a fi awɔn ilana idarisi sinu inawo lɔna ti o yɛ. Inawo awɔn ishɛ ajɔ S AO :

- ki a she agbekalɛ adehun iyɔkuro owo ajɔ ; - ki a fi ohun si adehun ; - ki a fi iyɔkuro owo sinu ofin ibuna ; - ki a she akojɔ awɔn owo wɔnyi ti a o da sinu akpoti owo ajɔ S AO.

Awɔn idasilɛ atilɛhin : Ki a she idasilɛ ishɛ minista al inikpin ajɛshɛku awɔn

sinu kɔɔkan. Ki a she agbekalɛ ikɔ al imushɛ awɔn ikpinnu ajɔ S AO laarin ishɛ minista kan si omiran ti yio maa she ikpade rɛ ni akoko ti o yɛ. Abashekpɔ kpɛlu awɔn ajɔ ayanilowo Ki a she igbawɔle awɔn ishɛ ɔrɔyan ti ajɔ S AO kpɛlu awɔn ayamlowo wɔnyi (ajɔ ajɛshɛku ilɛ , ifowokpamɔ ilɛ .

ɔkpɔlɔkpɔ idena lɔna aifowo sori nkan: awɔn ɔna idaniduno-awɔn idamu ishɛ ijiɔba

sisan owo adule ni de sinu akpoti ibuna ishɛ akoɔwe agba Awɔn ohun aigbɔdɔ she Awɔn ikpo ti awɔn ajɔ yio tɛle

agbekalɛ awɔn iduro shinshm lɔna oshelu

agbekalɛ awɔn ilana o fin ati idajɔ ti o tɔ

ish awɔn oshishɛ ti o yɛ, tionimɔ tiwɔn si darawɔn loju. Awɔn ishɛ ti a o gbeshe ni lu

agbekalɛ awɔn iduro shinshin lɔna oshelu

idari sɔna rere nikpataki nikpa imulagbara ijɔba tiwa ni tiwa ti nfa atunshe lɔna owo ati .

Awɔn ɔna kpataki o jɛmɔ inikpin ajɛshɛku - Irɔrun alɔ abɔ awɔn eniyan - Idinku awɔn aye idaniduro ɔlɔkpa lori awɔn ɔna nla s . - Titɛ ati agbejade irinna ajɔ S AO - Igbeleke ajɔshekpɔ laarin awɔn ɔlɔkpa ajɔ S AO - Alɔ alɔ awɔn ɛru:

Alɔ abɔ awɔn ɛru:

Ki a she itɛjade ati amulo awɔn ibode ti gbogbo lɔwɔsi:

ɛri ibiti a kuro

itɔsɔna nikpa ɔrɔ ibode

78

ikɔjalɔ si miran

Ki a fi awɔn ilana yi sinu ifetisi awɔn inawo Ajɔ ayanilowo s ati ɛgbɛ ishɔɔkan ilɛ oyinbo Awɔn ishɛ ti a o gbeshe awɔn

* lɔna oshelu Ki ashe idaniloju nikpa ati amushe:

- adehum akɔsilɛ nikpa aigbogunti ni ti a gba wɔle ni ɔdun 1981 - ade hun akɔsilɛ nikpa iranlɔwɔ lɔna igbeja - Awɔn ilana oshelu ti ajɔ S AO ti a gba wɔle ni oshu 7 odun 1991.

* lɔna awɔn ilana ati ishɛ: ki a yan awɔn ohnti oshe koko ti a o dɛnule:

- ki asɔ kpashikparɔ di ɔfɛ - ki a she agbekalɛ ish ɔɔkan awɔn ibode - ki a she idari ajɛshɛku sɔna kan - ki a she atilɛhin kika ohun * Lati she ijiroro lori ilana kpashikparɔ ɔfɛ ti o rin de - gɛ gɛ akpɛrɛ, ki a fi ilana yi sinu awɔn eti inawo lɔna ti o yɛ tabi awɔn ayikpada ajɛshɛku. - ishɛ akowe ajɔ S AO ati ishɛ al ishikuro ni iwɔ oorun yio she agbeyɛwo imusherɛ awɔn ajɔ lɔna amulo awɔn ilana idarisi. - ki a she amulo adehum akɔsilɛ lori iyɔkuro owo ajo.

*Awnɔ idasilɛ - ki a she atn awɔn ikɔ ( ishɛ akɔwe agba ati owo iranlɔwɔ ajɔ S AO) - ki a gba awɔn oshishɛ ti wɔn kpoju oshuwɔn ati olotɔ sinu awɔn ikɔ (imukuro nikpa iye eniyan) - ki a she agbekalɛ idajɔ ti ajɔ S AO Koko kekere 2: ajɔ S AO awɔn ara ISH Imɔɔshe to wa koko kekere naa

Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn iyi sinu awɔnimɔ, awɔn im ɔshe ati awɔn iwa to mu irɔrun wa igbejade ihuwa ɔmɔ rere nitootɔ ni aye S AO Awɔn kpa inu ɛ kɔ naa likɔnilɛ kɔ

1- Ki a ni imɔdaju aw ɔn iyi ati awɔn imɔ ti o jɛmɔ inikpin awɔn ,

2- Ki a she agbekalɛ awɔn igbeɛɛ ati awɔn ishɛ lɔna igbeleke igbe aye rere akpakpɔ awɔn ,

3- Ki a she idari awɔn ishɛ ikɔnilɛ kɔ ti nmu ki a she igbega awɔn ohn agbɔdɔshe nikpa inikpin awɔn .

Akoko: wakati 18 Ohun eelo/ awɔn eelo ɛ kɔ / awɔn tia alo: adehum ni kikɔ ti a tunshe ti ajɔ

S AO ti oshu 7 ɔdun 1993, ajɔ , awɔn orishirishi ofin ti ajɔ S AO, itɔsɔna, o fin

ƆKPƆ

79

Ijoko Awɔn mimɔɔhe ti a odɛnule

Ohun ti o jɛmɔ k naa

Awɔn igbesɛ Akoko ti o yɛ

1 Ki a sɔ awɔn iyi ati awɔn imɔ ti o jɛmɔ inikpm awɔn di tiwa

Awɔn iyi ati awɔn imɔ ti o jɛmɔ inipkin awɔn

Iwadi nikpa awɔn ti a o lo (titɛ a ti kika) Ishɛshishe ajɔ

Wakati 2

2 Ki a she awɔn ishɛ ti o yɛ agbeleke inikpin awɔn

Awɔn igbesɛ ishɛ agbeleke inikpin awɔn

Wakati 2

3 Ki a yan awɔn ishoro ati awɔn idena ti o jɛmɔ amshe inikpin awɔn

Awɔn ishoro ati awɔn idena ti ajɛmɔ amushe inikpin awɔn

Awɔn oniruru ishɛ ajɔshekpɔ ti o mu irɔrun wa inikpin awɔn Ifɔrɔ wanilɛnuwo

- Iwadi - Awɔn ifɔrɔwɔrɔ

Wakati 2

4 Ki a fi koko ɔrɔ nikpa inikpin awɔn sinu awɔn ishɛ ikɔnilɛ kɔ

- She agbeyɛ wo awɔn eelo ishɛ ati ikɔni lɛ kɔ ti awɔn orishirishi ikpele

- She amushe awɔn ɛ kɔ

- She idari awɔn ijoko ɛ kɔ ikɔn kɔ

- She agbeyɛwo awɔnɛ kɔ ti a gba

Wakati 6

80

AKP R KƆ Koko ɔrɔ: inikpin awɔn Koko kekere 2 : S AO to wa awɔn ara Awɔn imuɔɔshe to wa k naa

Ki a mu awɔn iyi sinu awɔn imɔ, imɔɔshe ati awɔn iwa ti o le mu awɔn irɔrun wa ilɔsiwaju ihuwa ɔmɔ rere ni tooto ni ɛka S AO.

Awɔn kpa inu k na / ikɔnil k

1- Ki a ni imɔdaju awɔn iyi ati awɔn imɔ to jɛmɔ inikpin awɔn 2- Ki a she awɔn igbesɛ ati awɔn ishɛ lɔna igbeleke igbe aye rere

akpakpɔ awɔn

3- Ki a she idari awɔn ishɛ ikunilɛ kɔ ti nmu ki a o she igbega awɔn ohun

agbɔdɔshe lɔna inikpin awɔn

Akɔle ɛ kɔ naa / ibɛrɛ ɛ kɔ : awɔn to jɛmɔ inikpin awɔn Awɔn imɔɔshe ti a o dɛnule

AWƆN IMƆƆSHE

Awɔn imɔ Awɔn iwafmim Awɔn igbesɛ - Ki a fi

awɔn kpa inikpin she tar ɛni

- Ki a ni imɔdaju awɔn amuwa inikpin ri awɔn ɔmɔ

- Ki a ni ibɔwɔ awɔn ikɔ awɔn

- Ki a gba ara bi a she wasi - Ki a gbe kpɔ

- Ki a ma hu awɔn iwa ti o le mu ki a le yany awɔn agbɔdɔ she to wa inikpin

AWNƆ KƆ

AWƆN ISHE AWƆN IGBESƐ Ti olukɔ lɔkunrinati

lobinrin Ti awɔn lɔkunrin

ati lobinrin Ayɛwo awɔn ohun ti a ti mɔ ati awɔn ohun ti a ti kɔ

Ki a she awɔn ibeere lɛnu awɔn akɛ kɔ lɔknrin ati lobinrin ati she agbeyɛwo imɔ nikpa ɛ kɔ ti a fɛ kɔ

Idahun awɔn ibeere Ishɛ ajɔshekpɔ awɔn ɛ kɔ ishɛ ɛnikɔɔkan

Ibɛrɛ ɛ kɔ Ki a she irohin ti o le mu aran ɔmɔ ɛgbɛ S AO kan to ni ishoro lɔna ofin ati ɔrɔ il ni ɔkan awɔn yatɔ si ara ɛni, ki

a si beee ohun ti wɔn ro si ɔrɔ naa

awɔn ifɔrɔ jomi tu ɔrɔ, ki a si ero ɔkan sori ɔrɔ ti a gbekalɛ

- ɔrɔ jomi tu ɔrɔ

- ifɔrɔwɔrɔ - iwadi

awm akɔsilɛ lati ara adehun

alakɔsilɛ ajɔ S AO ti oshu 7 ɔdun 1993 kpɛlu o fin ijinlɛ naa

- ishɛ ajɔ - ibeere esi - afojusi

Didari ɛ kɔ laarin ajɔ

- Ki ɛ jaade lɔ bi o le sheeshe lati lɔ she akiyesi bi awɔn eniyan she nlɔ nbɔ kpɛlu awɔn oju ala ki a bure ohun ti awɔn ɔwɔleewe ri lɛnu wɔn

- Ki a she awɔn ibeere to jɛmɔ awɔn kpa

Wlɔn fi oju ri awɔn eniyan wɔn she nlɔ nbɔ loju ala wɔn si dahun si awɔn ibeere awɔn ajɔ eniyan 4 si 5 nwa awɔn idahun si

81

ajɔ S AO nikpa inikpin awɔn kpɛlu liɔl bibɔ awɔn eniyan kpɛlu awɔn ohun ini wɔn laisi wahala

- Ki a jɛ ki awɔn akɛ kɔ lɔknrin at i lobinrin ti a ti kpin si ajɔ lati ka awɔn akɔsilɛ to fɛnu mu:

- Itan inikpin ati ilikpa rɛ

- Yiyanawɔn orishirishi kpa sɔtɔɔtɔ

- Yiyanju awɔn ishoro, ohun agbɔdɔshe awɔn i dena ti nfɔ imshe wɔnyi

- Ki a si sɔrɔ si ajɔ naa bio she yɛ sɛhin.

awɔn ibeere ti she (kika adehun alakɔsikɛ kpɛlɛ ɛsɛ awɔn inu afin ijinlɛ to jɛmɔ ajɔshekpɔ laarin awɔn ati awɔn ikɔ to wa ajɔ S AO

KƆ

AWƆN ISHƐ AWƆN IGBESƐ Ti awɔn olukɔ lɔkunrin ati lobinrin ti awɔn ak k

lɔkunrin ati lobinrin Agbeyɛwo imulagbara ati akokpɔ

Ki a fi a ye s ilɛ awɔn ajɔ kɔɔkan latishe afihan awɔn ero wɔn Kia she iran lɔwɔ atito ati awɔn i fisetigbɔ ti a gba, ki a she afikun awɔn ifisetigbɔ, ti o wa akokpɔ

Ki awɔn olujabɔ awɔn ajɔ akɛ kɔ lɔkunrin lobinrin she ijabɔ awɔn ishe aba jade ero wɔn awɔn ɛlomiran Ki awɔn olujabɔ mura lati sh awɔn ohun ti o jɛmɔ ɛ kɔ naa tia shakojɔ rɛ iɛhin awɔn rbaranisɔrɔ laarin ajɔ si ajɔ Ki a she ijɛri si wiwa awɔn ti kan wa mkpa awɔn kpa inikpin awɔn gɛ gɛ adehun ni kikɔ ti oshu 7 ɔdun 1993 Iru ati orishi inikpin ki awɔn ishe ajɔ S AO ati awɔn ishɛshishe wɔn Ominira nikpa alɔ alɔ ati awɔn idena inikpin

Agbekalɛ awɔn ishɛ ajɔ Ifɔrɔwɔrɔ laarmawɔn akɛ kɔ lɔkunrin lobinrin akpejɔ gbogbogbo Ishɛ ashekpɔ

Agbeyɛwo asheyɔri

Ki a gba awɔn akɛ kɔ lɔkunrm lobinrin nimɔran latishe iwadi kekere kan ayika lori awɔn idena inikpin awɔn

Ki wɔn she iwadiyi ajɔ kekeeke

ibeere lori iwadi

Idakpada Ki a she iranlɔwɔ ati sh ɔjɔ itaniji kan ni akoko ɔsɛ awɔn asha lati kpin awɔn iyi awɔn miran tabi

Ki awɔn akɛ kɔ sh ɔjɔ itaniji ti a o she ni tabi ni adugbo

Ikpade ere kpɛlu ishe ere itage ati bɛɛ bɛɛ lɔ

82

miran

Akokpɔ awɔn akɔsilɛ ɛ kɔ naa awɔn ɛrɔ igbalode nikpa inikpin

Ɔ

AKANNI HƆNVƆ, “Adiiɛn etu inikpin ajɔshekpɔ , amuwa awɔn ala ati idarisi tabi ituka awɔn ajɛshɛhu nikpa ati ”. ati 17 - (2003) : 109 – 143 ;

BEKOLO EBE, Bruno ‘ inikpin ajɔ shekpɔ ni ilɛ : awɔn irisi, awɔn idena ati idena ati eero ajɔ iwaju” agbaye 3 (2001) : 81 – 88 ;

BIƆ GURA, S “awɔn ishɔwɔshe igbalode ti ajɔ S AO ati ijasi wɔn lori inikpin ajɔshekpɔ ati awɔn adehun ;

BUNOU, Abasi “ajɔ S AO ati iyɔrisi ati inikpin ajoshekpɔ ni iwɔ oorun ilɛ ;

KIPEE Piyɛɛ, inikpin ati igberiko iwɔ oorun ilɛ . Sides 2006 ;

Lambɛɛ, Ayɛsi “awɔn onishowo ati inikpin ajɔshekpɔ ” Senegali ati awɔn ti wɔn yika, Dakaa, ɛka run akoko, (1994) ;

Lafɛye, Ria (sdir) inikpin ajɔshekpɔ ati ajɔshekpɔ ni iwɔ oorun ilɛ , Parii : Katala – CRDJ, (1996) 41 – 62 ;

Lafɛye, Rial P. inikpin ajɔshɛkpɔ ati eti ajɔshekpɔ ni iwo oorun ilɛ . Awɔn itɛjade ti katala, Otawa : CRDI 1996 ;

Petifili, Fanki “awɔn ilana inikpin ajɔshekpɔ , okunfa atunto eero si ” awɔn agbeyɛwo s 28. 3 (1997).

AWƆN AFIKUN : Awɔn itɔnisɔna nikpa k 1- ɔna nikpa mimɔɔshe

Awɔn ilana isisinyi nikpa ɛ kɔ ti ko ni ishoro jɛ awɔn eyiti ashe afihan wɔn nikpa gbolohun ti nbɛ ɛ kɔ . Ishɛ olukɔni nilati mu awɔn akɛ kɔ lati gba nikpa imɔ, Kosi arokan kan nikpa ero ɔkan ti o ni alaye ati gba awɔn imɔ wɔnyi ni akko ikɔnilɛ kɔ. Shugbɔn, loni yi, odi mimɔ wa kpe awɔn ɔkpɔlɔkpɔ imɔ ti agba awɔn ko na ni idani loju lori ɔna ati ke lo wɔn ni awɔn akoko ti a nshe afihan wɔn.

83

Awɔn aito ti a fayɔ ilana ish yi she agbekalɛ nikpa mimɔɔshe. Ilana yi ntɛnmɔ ishɔwɔkɔnilɛ kɔ ti a fi sinu rɛ ti njɛki akɛ kɔ lee gba, lɔna to she kpataki awɔn ɛ kɔ ti yio ran lɔwɔ lati yanju awɔn ishoro ti o she koko nikpa apɛrɛ ohun ti nshɛlɛ igbe aye awɔn eniyan. Mimɔɔshe ti a nsɔrɔ rɛ jɛ “mɔ lati she”, ti o joko le agbara akɛ kɔ lati she akokɔ ɛ kɔ ti o gba, lati fi sinu awɔn ishe rɛ, ati lati she idakpada rɛ. Ɔna nikpa mɔɔshe joko le ishɔwɔshe meji. Ɔna akɔkɔ ti nshalaye kpe kosi imɔ kan ti ko she alaijoko le mimɔɔshe. Akɛ kɔ nsh imɔrɛ nikpa ɔkpɔlɔkpɔ ishoro. Ɔna keji (ti o ti inu akɔkɔ jade wa) ndɛnulɛ ajɔshekpɔ nikpa ikɔnilɛ kɔ . Eyi ni wikpe akɛ kɔ nsh imɔ rɛ abashekpɔ kpɛlu awɔn ɛlomiran ati ni abashekpɔ kpɛlu ayika ibi ti a ngbe. Nitori kini a nlati lo ɔna nikpa mimɔɔshɛ Alakɔkɔ, ɔna nikpa mimɔɔshe nshalaye k re ohunti akɛ kɔ nilati mɔ, a koni tɛnumɔ ohun ti olukɔ. Lɔkunrin lobinrin yio kɔni : Ɛlɛkeji, ɔna yi nmu ki a awɔn ohun ti a nkɔni ni alaye kan. O yɛ ki ero wa kɔja gbolohun ti nmu awɔn ibeere kpe, kini gbogbo ohun ti a nkɔ ni ɛ kɔ yio wulo ? Nikpa bɛɛ ɔna nikpa mimɔɔshe ni tirɛ, nkɔni lati si ohun ti ankɔ itɛsiwaju si awɔn ishoro ti wɔn ni ohun kan u, ki asi lo awɔn ɛ kɔ ti agba awɔn ishoro naa. Ni ikpari, ɔna nikpa mimɔɔshe nm ki a jɛrisi ohun ti akɛ kɔ gba bi ɛ kɔ nikpa iyanju awɔn ishoro ti o she koko, yatɔsi ɔkpɔ imɔ ati mimɔɔshe ti akɛ kɔ ntete gbagbe ti kosi mɔ bi yio ti she lo wɔn igbe aye rɛ.

2- ikɔnil k nikpa inikpin (ti o wa ɔna nikpa mimɔɔshe) : Ɔna nikpa mimɔɔshe joko le ilana ikɔnilɛ kɔ ti inikpin. Bawo ni a o ti she alaye ikɔnilɛ kɔ ti inikpin si? Eyi nilati she agbekalɛ ilana ti ko gbojule ati shakojɔ awɔn imɔ ati mimɔɔshe, shugbɔn o nkɔ akɛ kɔ lati she akokpɔ awɔn ɛ kɔ ti o gba lati lee yanju awɔn ishoro ti wɔn ni ohun kan u. Awɔn okpo inikpin ajɔshekpɔ :

awɔn ɔrɔ adeyeba gɛ gɛ ilɔsiwaju ati nini agbara awɔn oshishɛ, idɔgba awɔn ibinisi, ayika to mu irɔrun wa, ihuwa ɔmɔ rere ;

Ayika ti o ni ibalɛ ɔkan ati idaabobo eyiti ko si ogun abɛle ati iyasɔtɔ lɔna owoshishe ;

idari : idari sɔna rere nikpa lilo awɔn ɔrɔ adeyebo ati nibiti awɔn ɛtɔ eniyan jɛ ohun ti a ndaabobo ;

Inikpin ibuna ati ifowowɔle nmu ki a le ni ɔja kannaa, owo kannaa ati ishɔwɔshe owo sisan ;

Igunle awɔn ishɛ aladani jɛ ɔna ajɔshekpɔ ti o ni agbena eyiti a ni ayika to yɛ igunle awɔn ɔmɔ ati ishɛ aladani ;

Ibalɛ ɔkan, idaabobo ati ish sɔna rere ;

ati ajɔshekpɔ ;

Ishododo af

84

Inikpin ibuna ati ifowowɔle ;

Afihan agbara awɔn ikɔ ajɔ S AO ;

Iwulo inikpin lakpakpɔ.

ISH Ohun ti nbɛ k naa :

Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn imɔ, awɔn imɔɔshe ati wɔn iwa ti o mu irɔrun igbeleke ero iwoye ati amushe awɔn ishɛ ajɔ S AO.

Awɔn kpa k naa/ ikɔnil k 1- Ki a ni imɔdaju nikpa awɔn iyi ati awɔn imɔ to jɔmɔ ero iwoye ati ishɛ ajɔ

S AO ; 2- Ki a she agbekalɛ awɔn igbesɛ ati awɔn ishɛti o mu irɔrun wa igbeleke

ero iwoye ati amushe ishɛ ajɔ S AO ; 3- Ki a she idari awɔn ɛ kɔ to mu irɔrun wa igbeleke ero iwoye ati amushe

ishɛ ajɔ S AO ; 4- Ki a gba awɔn ishesi to mu irɔrun wa igbeleke ero iwoye ati amushe

ishɛ ajɔ S O wɔle. Asiko : wakati 12 Eelo ishɛ / awɔn ɛ kɔ / awɔn akɔsilɛ

- ɛ kɔ ati awɔn eelo ishɛ ewe to jɛmɔ ɛ kɔ ti a fɛ she ; - Atunshe lori adehun alakɔsilɛ ti ajɔ S AO ti oshu 7 ɔdun 1993 ; - Awɔn ofin ajɔ naa, awɔn orishirishi adehn ti ajɔ S AO ati ijinlɛ

; - itɔsɔna ajɔ S AO ; - Sinima ; - Fɔto ; - Awɔn akɔsilɛ ati awɔn miran ; - Ɛrɔ igbalode.

KOKO KEKERE 1 : ERO IWOYE ATI ISHƐ AJƆ S AO

ƆKPƆN ISH

Ijoko Awɔn mimɔɔshe ti a o dɛnule

Awɔn ohun ti o jɛmɔ k naa Awɔn igbesɛ

Akoko ti o yɛ

85

1 Ki a yna ero iwoye, ishɛ ajɔ S AO

Awɔn imɔ ti ojɛmɔ ero iwoye, ishɛ ajɔ ati awɔn iyi ajɔ S AO

Iwadi (titɛ ati

kika)

Ishɛshishe ajɔ

Ifɔrɔwani lɛnu wo

Iwadi

Ifɔrɔwɔrɔ

Wakati 2

2 Ki a fi koko ɔrɔ sinu awɔn ishɛ ɛ kɔ

Awɔn ilana ati awɔn iyi kpataki Wakati 4

3

Ki a fi koko ɔrɔ sinu awɔn ishɛ ɛ kɔ

Agbejade awɔn ɛ kɔ idari awɔn ijoko ɛ kɔ / ikonilɛ kɔ Agbeyɛwo

Wakati 2

4

Ki a she igbeleke awɔn ishɛ ti o mu irɔrun wa agbega ero kpataki ati amushe awɔn ishɛ ajɔ S AO

Awɔn igbesɛ awɔn ishɛ ti o mu irɔrun wa igbeleke ero iwoye ati amushe ishɛ ajɔ S AO

Wakati 4

AKPƐRƐ KƆ Koko kekere 1 : Ero iwoye ati ishɛ ajɔ S AO Awɔn ohunti k naa wa Ki a fi awɔn iyi ati imɔ awɔn mimɔɔshe ati awɔn iwa ti o mu irɔrun wa igbeleke sinu ero iwoye ati amushe awɔn ishɛ ajɔ S AO. Akɔle k /idari k : ero iwoye, ishɛ ati awɔn iyi kpataki ti ajɔ S AO : Awɔn kpa k / ikɔnil k : Ki a mɔ awɔn iyi ati awɔn imɔ ti o jɛmɔ ero iwoye ati ishɛ ajɔ S AO Awɔn imɔɔshe ti a o dɛnule.

AWƆN IMƆƆSHƐ

Awɔn ɔgbɔn / imɔ Awɔn iwa / mimɔɔshe Awɔn ishɔɔwɔshe - Ki a mɔ ohun ti a nsɔ

nikpa ero iwoye ati ishɛ ajɔ S AO ;

- Ki a shalaye awɔn iyi kpataki ti ajɔ S AO ni.

- Ki a ni ɛshesi ti o dɔgba mɔ awɔn iyi kpataki ;

- Ki agba lati mɔ awɔn orishirishi ɔrɔ, asha ati ;

- Ki a she agbekalɛ ohun ti a kpe ni ale jo shishe (gbigba ɔmɔ ɛnikeji ɛni).

- Ki ashe agbeyɛwo awɔn iyi kpataki ti ajɔ S AO ni.

Elo / awɔn eelo k / awɔn akɔsilɛ - Awɔn ilana awɔn ɛ kɔ ewe lɔna ɛ kɔ ti a fɛ she - Atunshe adehun ni kikɔ ti S AO ti oshu 7 ti ɔdun 1993, awɔn ofin

ti ajɔ idakpɔshɔkan ti ilɛ , orishirishi awɔn titɛ akɔsilɛ ti S AO ati ijinlɛ orilɛ

- itɔsɔna ti ajɔ S AO - Awnɔ sinima, fɔto yiyɔ, - Awɔn akɔsitɛ ati awɔn o fin lorishirishi - ɛrɔ igbalode

86

IDARI IJOOKO KƆ / IKƆNIL KƆ

AWƆN KƆ

AWƆN ISHE AWƆN IGBESƐ Ti awɔn alukɔ

lɔkunrin lobinrin Tin awɔn ak k

lɔkunrin lobinrin Ayɛwo lori awɔn ohun ti ati mɔ/ awɔn ohun ti akɔ

ki a she iwadi bir awɔn akɛ kɔ tɔ kunrm lobinrin ti she ni iriran ati imɔ si o hun ti o jɛmɔ awɔn ɛ kɔ ti a kɔ

Ki a dahun awɔn ibeere na tia a lo Ishɛshishe ɛnikɔɔkan

Akoko gbigba ɛ kɔ Oludanilɛ kɔ / lɔkunrin lobinrin yio beere lɔdɔ awɔn akɛ kɔ lɔkunrin lobinrin lati to awɔn gbolohun ijinlɛ ti nsɔ nikpa ero tabi ishɔɔsh ti melokan ti wɔn wo ajɔ S AO

Ki awɔn akɛ kɔ lɔkunrin lobinrin jiroro lori awɔn gbolohun ijinlɛ lati she afayɔ awɔn ohun ti ojɔ ara wɔn ati awɔn ohunti ojɛ afikun laarin awɔn iyi naa

-Ifɔrɔwɔrɔ -Ifɔrɔwani lɛnuwo -Iwadi awɔn (titɛ ati kika) lati ara awɔn adehn ni ikɔ ti ajɔ S AO ti

oshu 7 ti ɔdun 1993 ati o fin ijnlɛ ti naa ishɛshishe ajɔ

Agbeyɛwo ati ijabɔ awɔn ishɛ ajɔ ati awɔn ifɔrɔ wɔrɔ

Oludanilɛ kɔ lɔkunrin lobinrin yio sɔ awɔn iyi kpatabi melokan ti a fayɔ kuro ti nsɔ nikpa ero iwoye ishɛ ati awɔn iyi kpataki ti ajɔ S AO

- Ki oludanilɛ kɔ lɔkunrin lobinrin awɔn akɛ kɔ ni ilana ti wɔn yio tɛlɛ fi she awɔn ishe ajɔ wɔnyi

- Ki a a shalaye ishɛ ajɔ S AO

- Ki a she ɔkpɔn af awɔn iyi ati ishe ojoojumɔ

Awɔn olujabɔ ajɔ kɔɔka; yio she ijabo ati awɔn abayori awɔn ijiroro lori ishɛ wɔn awɔn ajɔ iyoku

- Ki a she agbe kalɛ awɔn ishe ajɔ

- Ki a she ifɔrɔ wɔrɔ laarin awɔn akɛ kɔ lɔkunrin lobinrin akpejɔ

- Ki a she ere itage kpɛlu ishe ti o yɛ

Ish awɔn ɛ kɔ titun ti a gba imulagbara ati akokpɔ

Oludanilɛ kɔ lɔkunrin lobinrin yio ran wɔn lɔwɔ tito awɔn ifisetigbɔ ti a gba ti yio si she afikun awɔn ifisetigbɔ ti o ku, nikpa akokpɔ ti wɔn she

Awɔn akɛ kɔ lɔkunrin lobinrin yio gbiyanju lati sh lori awɔn ohun ti o jɛmɔ ɛ kɔ ti a gbekalɛ lɛhin ti wɔn jiroro laarin ara wɔn awɔn ajɔ

Ki a she ishe tita lɛsɛɛsɛ ni ajɔ akɛ kɔ

Agbeyɛwo/asheyɔri

Oludanilɛ kɔ lɔkunrin lobinrin yio gba awɔn akɛ kɔ lɔkunrin lobinrin ni imɔran lati sh akɔsilɛ lori awɔn iyi ajɔ S AO ni irɛkpɔ kpɛlu awɔn ohun tio jɛ otitɔ lati lee she agbeyɛwo nikpa bi ati she gbaa

Awɔn akɛ kɔ nin awɔn ajɔ kekeke yio sh akɔsilɛ yi

Ishɛshishe ɛnikɔɔkan

Idakpada awɔn ɛ kɔ ti a gba

Oludanilɛ lɔkunrin lobinrin yio she iranlɔwɔ

Awɔn akɛ kɔ lɔkunrin lobinrin yio she itanyi yi ni

Shishe awɔn ere itage kpɛlu ishe ti

87

ati sh itanji ɔjɔ kan ni akoko ti awɔn akɛ kɔ nɛhe ɔsɛ ajɔyɔ lori awɔn asha wa lati lee kpin awɔn iyi ati awɔn awɔn miran laarin ara wɔn

ɛ kɔ tabini adugbo wɔn o yɛ Ikpade awɔn akɛ kɔ ati olu danilɛ kɔ

Ohun ti nbɛ k naa Ki a fi awɔn iyi ati imɔ awɔn mimɔɔshe ati awɔn iwa ti o mu irɔrun wa igbeleke sinu ero iwoye ati amushe awɔn ishɛ ajɔ S AO.

Awɔn kpa k / ikɔnil k 1- Ki a mɔ nikpa awɔn iyi ati awɔn imɔ ti o jɛmɔ ero iwoje ati ishɛ ajɔ

S AO ; 2- Ki a she agbekalɛ awɔn igbɛsɛ ati awɔn ishɛ ti o mu irɔrun wa igbeleke

ero iwoye ati amushe ishɛ ajɔ S AO ; 3- Ki a she idari awɔn ishɛ ɛ kɔ ti o mu irɔrun wa igbeleke ero iwoye ati

amushe ishe ajɔ S AO ; 4- Ki a ni awɔn ishesi ti o mu irɔrun wa igbeleke ero iwoye ati amushe

ishɛ ajɔ S AO. Awɔn ohun ti o jɛmɔ k naa : Ajɔ S AO Afihan Ajɔ awɔn orilɛ iwɔ oorun ilɛ ajɔshɛku jɛ akojɔ awɔn mɛɛdogun (15) ti a dasilɛ ni ɔdun 1975. Ishɛ rɛ ni lati she igbeleke inikpin ajɛshɛku ni “gbogbo ɔna ishɛ ajɔshɛku, nikpataki awɔn ishɛ nlanla, alɔ ati abɔ,

awɔn ɛrɔ ifisetigbɔ, ina manamana, ishɛ agbɛ, awɔn ɔrɔ ɔn ɔrɔ nikpa iru

ɔn ɔrɔ nikpa igbe aye ati ashɛ ” Ni ɔdun 1993, ashɛ ti a jɛ eyiti a she sinu adehun ti a kɔ ti asi tun gbeyɛwo nikpa imuduro iduroshinshin kpɛlu igbawɔle ibalɛ ɔkan ati idaabobo. Ero yi mu ki a dawɔlɛ adehun ti ɔdun 1999, ti nsɔ nikpa ilana iyɛra , idari, ikasɛ awɔn aiy ati imuduro ibalɛ ɔkan ati idaabobo. mɛɛdogun (15) ni nbɛ ajɔ S AO (Benɛɛ, Bukina Fasao, Kapu vɛɛ, Kodifua, Togo, Najeria, Ginee, Gana, Nigɛɛ, Malii, Lineria, Ginee Bisao. Koko kekere 2 : Lati she agbekalɛ ajɔ S AO ti awɔn ara Ohun ti nbɛ k naa : Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn imɔ, awɔn mimɔɔshe ati awɔn iwa ti o mu agbega wa ɔmɔ ɛka ajɔ S AO. kpa k / ikɔnil k :

1- Ki a mɔ daju awɔn iyi ati imɔ ti o jɛmɔ inikpin awɔn il ; 2- Ki a she agbekalɛ awɔn igbesɛ ishɛ ti nmu igbekpɔ rere wa ɛka

awɔn ; 3- Ki a she idari ɛ kɔ ti nmu ki a le she agbega awɔn ohun agbɔdɔshe nikpa

inikpin awɔn .

88

Awɔn ohun ti o jɛmɔ k naa : Awɔn oniruru ati ɔna inikpin :

Inikpin lɔna oshelu ati ofin : - Ki a she agbejade ilana ti oju ti awɔn ɔmɔ lɔ amulo awɔn ikpinnu ; - Ki a kpinnu idasilɛ awɔn ikɔ ti oju ti awɔn lɔ abɛwo ati amulo awɔn

ikpinnu: idajɔ, ashofin, ikɔ al ajɛshɛku ati igbe aye ; - Ki a ni ajɔshekpɔ lɔna oshelu ; - Ki a jɛki irɔrun wa nin alɔ abɔ, gɛ gɛ igbawɔle akpejɔ ti o waye ni oshu 5

ɔdun 1978 ti o si ni ikpele mɛta (5) ; - Ikasɛ awɔn ashɛ ati lɔ s miran ; - ɛtɔ lati jɛ olugbe ; - ɛtɔ ati she agbekalɛ.

Ajɛshɛku ati ifaowo wɔle : (nina ɔja kannaa, owo kannaa ishɛ nla, ɔrɔ ilɛ, ishɛ aladani, ishɛ agbɛ……)

- Imu gbora awɔn ajɔ akpɛrɛ, ifohunshɔkan lori awɔn ilana ajɛshɛku ati iniawo ;

- Ish ibuna awɔn ikɔ ti o duro : agbejade iyɔ owo akpakpɔ. Gbigba owo ti o to 0,5 lori awɔn ere oko ti awɔn kannaa inawo inikpin awɔn .

Ajɔshekpɔ lɔna ibode : Ki a she agbekalɛ kpashekparɔ idasilɛ ishɔɔkan awɔn ibode laarin awɔn ajɔ S AO ;

- Idasilɛ yi yio mu ki akasɛ awɔn ɛtɔ nikpa ibode, tabi ohun miran ti o jɔ, awɔn idena ti koni owo lori ati agbekalɛ ifowo sori ohun kannaa ti nti miran wa.

mejila ni ogba yi wɔle : Benɛɛ, Bukina Faso, Togo, Kodivoa, Ganbi, Gana, Ginuee, Mali, Nigɛɛ, Najeria, Senegali, Sera leɔnu.

- Agbekalɛ ishɔwɔsh awɔn ohun ti o faramɔ ɔrɔ ibide (sidonia) imulagbara

ifawowɔle awɔn lɔna ibode.

Ifɔwɔsowɔkpɔ lɔ - If lɛ akokpɔ ami inu ɛrɔ igbalode agbojuto ishira lɔ

awɔn ɔ ɔ ɔ S AO ; - Ikpinnu ni oshu 3 ti ɔdun 2000 idasilɛ ayè ti ko ni ikpàlà laarin orilɛ (7)

meje wɔnyi ti wɔn jɛ ɔmɔ ɛgbɛ : Benɛɛ, Bukina faso, Ganna, Malii, Nijɛɛ, Nijeria ati Togo.

Abashekpɔ lɔna ɔrɔ ati asha ibilɛ (lɔna ɛ kɔ , lɔna ishesi lorishirishi ɔna, lɔna awɔn ɔdɔ, lɔna na, lɔna igbafɛfɛ kiri ati bɛɛ bɛɛ lɔ)

- Ilana yi jɛ eyi ti o she kpataki ju nitori yio mu iwuri wa awɔn ɔmɔ lati maa lo aye wɔn kpɔ . Gbogbo awɔn igbesɛ ajɔshekpɔ tabi ɛ kɔ lɔna ibalɛ ɔkan jooko le lori awɔn ɔmɔ lɔrɔyan ;

- Imushe abashekpɔ lɔna asha ibilɛ yi nilati fi ara han kpukpa awɔn ikpade ibilɛ lɔna asha awɔn ɔja akosita lɔ ati awɔn ikpade miran laarin awɔn orilɛ . Idena awɔn imushe bɛɛ le waye lati aish de

laarin ara wɔn kpɛlu aini ifɛ ɔ ɛsiwaju lɛtɔ bi ko she kpe

awɔ ɔ.

89

Eyi ti wɔn she ni ɔdun 2011 igbeleke abashekpɔ awɔn ɔn ti nshe ɔmɔ ɛgbɛ sɔrɔ lori : “Imulagbara ɔn ajɔshekpɔ laarin ijɔba ati aladani.

- Ɔna ti o tɔ ti a si she ayɛwo rɛ ni kitokito ni irɛkpɔ awɔn ilana ɛ kɔ ewe laijɛ imudɔgba shugbɔn afasokpɔ ;

- Nikpa eyi, ɔkan awɔn akpɛrɛ ti a le mu lo ni ki a she akpejɔ afiyesi nikpa ɔrɔ ewe (nitori a nilati shishɛ lori awɔn ɔdɔ tabi awɔn ajɔ ɔmɔ ewe f ɔjɔ iwaju).

Awɔn ɛgbɛ ɔlù ko ni lee lɔ ɔlu ni bi giga bi ko she kpe wɔ

ara (ajɔ S AO) lati le ni imɔ ati ɛ kɔ to kpeye ikokpa idije kpɛlu awɔn nla. Awɔn ɛgbɛ ɔ lù ti awɔn ɔn wɔn ngba ɔgbɔn,

oye ati ɛ kɔ lɔwɔ ara wɔn. Ki a ba ara ɛni gba bɔlu kii she ɔrɔ ija laarin , ɛ kɔ ifɔwɔsowɔkpɔ lo jɛ. Ere itage ko tun jɛ ifihan awɔn ishesi asha ibilɛ, aye igbɔseti ɔrɔ lɔna ni.

- Bi ero kpataki inikpin ajɔshekpɔ dɔgba mɔ akpɛrɛ ti a kɔja yi o di ki a she akiyesi rɛ nikpa orishi eniyan. Yio mu ki a maa mulo bi a fɛ awɔn ɛgbɛ akokpɔ awɔn lɔna idije ki a si maa gbagbe mo jɛ ɔkunrin tabi mo jɛ obinrin ;

- Ajɔ S AO jɛ afawowɔle kan ara rɛ, ikpawada lɔna ishɛshishe ko lee mu ki o ta féle dèle lɔna igbolowo ara rɛ igbekpɔ awɔn ɔmɔ ti wɔn jɔ jɛ ɔmɔ ɛgbɛ. Ɔkan awɔn ɛdun ɔkan to dara ju niyɛn. Bi a ba fɛ ki ɛru ɔmɔ iya kuro ajɔshekpɔ ɛbi fn eniyan, a nla shishɛ sori ɔrɔ (2) meji wɔnyi :

- ɔrɔ ɔmɔ ; - ɔrɔ iridi ati iwuri lɔna awari.

A nilati maa gba awɔn ɔmɔ laye lati ni iwuri iwadi orishirishi ɔrɔ ɔkpɔlɔkpɔ ikpade ifɔrɔwɔrɔ to kpeye laisi idamu ati idena awɔn obi lori ɔrɔ ti a gbe kalɛ gbigba ɛ kɔ ati amɔran.

Nikpa ɔrɔ (ina manamana, tilɛ okùn, alɔ abɔ, ilɛ, atɛgun, okun) :

Ina manamana - Ikpade ajɔ awɔn oludari orilɛ ati ijɔba ti iwɔ oorun ilɛ ti o waye ni

oshu 5 ɔdun 1992 she igbawɔle ero idasilɛ Gasodiki (Gazoduc). ifowokpamɔ agbaye ni o she awɔn ilana agbekalɛ kpɛlu ibeere ajɔ S AO ;

- Awɔn Benɛɛ, Ganna, Najeria ati Togo ni wɔn kpinnu ati sh Gasodiki (Gazoduc) ti yio wɔn ni anfani ati maa lo itɛgun idana Najeria agbejade ina manamana ;

- Agbejade ilana awɔn ɔna igbe ina manamana jade ati awɔn ɛrɔ ti a o lo ishɛ yi awɔn ajɔ. Idasilɛ ishakoso ina manamana ni iwɔ oorun ilɛ ti a kpe ni “ imu lagbara ina manamana ni iwɔ oorun ilɛ ”.

Nikpa ibara ɛni sɔrɔ : Agbekalɛ INTƐLIKƆMU 1 (INTELCOM 1) ikpade awɔn oludari orilɛ ati ijɔba ti owaye ni oshu 5 ɔdun 1979. Ki awɔn ɔna ibanisɔrɔ, ikɔwe ranshɛ lori ɛrɔ lee wa awɔn olu iwɔ oorun ilɛ .

90

Agbekalɛ INTƐLIKƆMU 2 (INTELCOM 2) amushe oun isɔdɔtun awɔn ɔna ibanisɔrɔ. Igba wɔle awɔn ilana ti yio mu irɔrun wa ida. O le jɛ iyalɛnu ɛniti ko ba gbee yɛwo daradara ki o tun bɛrɛ ohun ti o fɛ she. aye ti ni ishoro ti ɛ tɛlɛ ti nmu ki a maa gbogunti ara wa, ki a maa ba ara wa jɛ, ki a maa kɔlu ara wa. Oun lo mu boya, ki alainigbagbɔ si ododo kan sɔ wikpe : ki wɔn muu she ki oun to abaa wɔle.

Sibɛ, ni igbati o fɛ rin irin ajo omu ibɔn dani. Aigbɔkanle ara rɛ bɛrɛ si baa ja. O fi kɔkɔrɔ se gbogbo ilɛkunrɛ ni igbati o fɛ lɔ sun. O tun se ilɛkun akpoti owo rɛ kpɛlu. Bɛɛ ni o mɔ daju wikpe o fin wa ni , ɔlɔkpa wa ni lati daabobo o ati lati dajɔ un bi wɔn ba jɛbi rɛ. Ero wo ni o ni si awɔn ɛlɛgbɛ rɛ nigbati o mu ibɔn dani irin ajɔ rɛ, si awɔn ɔmɔ rɛ ati ɔmɔ ɔdɔ rɛ nigbati o se awɔn ilɛkun rɛ, si awɔn aladugbo rɛ nigbati o se ilɛkun akpoti owo rɛ. She nko da ɔlɔrun mi lɛbi bayi iwa wɔnyi ati awɔn ɔrɔ ɛnu mi. Shugbɔn oun tabi emi a ko lee da ɔlɔrun lɛbi nikpa eyi.

Awɔn ifɛ ɛ ati awɔn asheju miran rawɔn kii she ɛshɛ. Awɔn ishesi yi ko lee mu ilɔsiwaju wa bi awɔn eniyan ko mɔ kpe ofin kɔɔ. A ko lee gbe ofin kan jade bi awɔn eniyan ko ba kpinnu lati mɔ ɛniti o nilati shee. Lati ɛnu HOBBES.

GBASOKE ISHƐ NAA : - Idasilɛ awɔn ɔna alɔ abɔ ti iwɔ oorun ; - Igbawɔle yi ikpade ti o waye ni oshu 12 ɔdun 1980 ni lomɛ. Awɔn

ibusɔ ɔna ti a gbero lati she ni wɔnyi. Nuwashɔti si Najeria ibusɔ 4560, eyiti a she ibusɔ 3800 ti o jɛ 83 lori ɔjɔrun. Dakaa si Njamina ibusɔ 4460 ti asi she ibusɔ 3894 ti ojɛ 88 lori ɔgɔrun. Ɔna ibaranisɔrɔ ti akpakpɔ rɛ jɛ ibusɔ 11423, eyiti a she 7653 ibusɔ ti ojɛ 67 ɔgɔrun. Imurɔrun wa sinu alɔ abɔ : Agbejade mɔto ti ajɔ S AO eyiti awɔn mejila wɔnyi gba wɔle amulo : Benɛɛ, Bukina Faso, Kodifoa, Gana, Ginee, Ginee Bisao, Mali, Nigɛɛ, Najeria, Sera Liɔnu, Senegali ati Togo.

- adehun akɔsilɛ ni titɛ ikɛru lati kan lɔsi omiran ajɔ S AO.

Awɔn orilɛ wɔnyi ni wɔn she amulo rɛ : Benɛɛ, Kodifoa, Mali, Nigɛɛ, ati Togo. Idasilɛ igbimɔ orilɛ awɔn alɔ abɔ ni irɔrun. Awɔn orilɛ mejila

wɔnyi ni oshe idasilɛ rɛ : Benɛɛ, Bukina Faso, Kodifoa, Gana, Ginee, Ginee Bisao, Mali, Nigɛɛ, Najeria, Sera Liɔnu, Senegali ati Togo.

Nikpa ilana ayika : - Agbekalɛ ilana ishɛ kpɛlu igbimɔ olugbogunti ɔrɔ ɛrun ; - Igbogunti awɔn ewelo oju omi ; - Igbogunti isɔ ilɛ di ashalɛ (ahoro) ; - Imulagbara awɔn ishɛ al rirɔ

91

Nikpa ifɔkanbalɛ ati idaabobo : - Igbawɔle adehun ti a tɛ kun akɔsilɛ nikpa aigbogunti ni ti ɔdun 1978 ; - Igbawɔle adehun ti a tɛ akɔsilɛ nikpa iranlɔwɔ igbeja ti ɔdun

1981 ; - Igbawɔle awɔn ilana oshelu ti ajɔ S AO ni oshu 7 ɔdun 1991.

Agbejade ɛgbɛ n ilana nikpa ijɔba tiwa ni tiwa.

EKOMƆGI (ECOMOG) : AJƆ OGUN TI AJƆ

ƆDUN 1990 : - ogun Liberia :

Awɔn ti wɔn fi awɔn ɔmɔ ogun ranshɛ : Benɛɛ, Bukina Faso, Ganbi, Gana, Ginee, Mali, Nigɛɛ, Najeria, Sera Liɔnu, Senegali.

- Awɔn miran ti wɔn fi awɔn ɔmɔ ogun ranshɛ : Uganda, Tansani ; - ogun Sera Leɔnu ; - Awɔn ti wɔn fi awɔn ɔmɔ ogun ranshɛ : Gana, Ginee, Mali, Nijeria,

Senegali ; - ogun Ginee Bisao ; - Awɔn ti wɔn fi awɔn ɔmɔ ogun ranshɛ : Benɛɛ, Ganbi, Nijɛɛ ati Togo ; - ikunwɔ adehn s laarin Benɛɛ ati Senegali ; - Agbekalɛ ɔna idenade ati idari awɔn aiy ti ikpade ɔdun 1998 gba

wɔle. akɔsilɛ nikpa idena awɔn aiy : iwoye oun ati awɔn ikɔ idin awɔn aiy ti waye ku ;

- Agbekalɛ ijoko mɛrin ɛka iwoye ni : Kutɔnu, Wagadugu, Bangi ati Morofia ;

- iwoye ati ni ishɛ akɔwe agba ni Abuja ; - Idasilɛ igbimɔ olulaja ati idaabobo ti o ko mɛsan jɔ ; - Idasilɛ igbimɔ awɔn agba ; - Ish awɔn ɔgun silɛ ; - I ni ni asiko nikpa ikowɔle, ikojade ati shishe awɔn eelo ogun. Agbejade

ikpade ti o waye ni oshu 10 ɔdun 1998 ti a gbawɔle ; - Gbigba ilana ishɛ ati ofin nikpa ishe ; - Agbekalɛ wiwa ɔna ifɔkanbalɛ ; - Idanilɛ kɔ awɔn ɔmɔ ogun ati idaabobo ; - Abɛwo awɔn ilo eelo ogun ni oju ala ; - Idasilɛ ifowokpamɔ nibiti a o ti she akɔsilɛ eelo ogun ti a ni ; - Akojɔ ati ituka awɔn eelo ogun ti a ko lo (ishe ti o waye laarin liberia ati

Mali) ; - Imurɔrun wa asɔyekpo kpɛlu awɔn olushe ati olta awɔn eelo ogun

nititɛle ofin nikpa ishe.

Awɔn ɛ ɔn anfani to wa lɔna inikpin awɔn (kpelu ohun to faa). Titaji inikpin awɔn mu awɔn igbesɛ to wulo iyanju awɔn ishoro ti ajɔ S AO nba kpade nitori ɔkpɔlɔlɔ aish de ɔna iranlɔwɔ ati awɔn omiran to jɛmɔ ibuna kɔɔkan. Lɔna miran, ifɔwɔsɔya awɔn ilana oshelu le she iranlɔwɔ

92

ɔsi ati nikpa ere oko, awɔn ɛdun ɔkan ati awɔn owo nitori kikere awɔn ɔja ti nbɛ ni awɔn ilɛ .

Kini awɔn anfani ti inikpin awɔn ?

A le ko awɔn ɔja kekeke imugboro wɔn lati ni agbara to ;

Imugboro awɔn ɔja le fa ignle wa lɔna ɛdun ɔkan ni awɔn ti nshe ɔmɔ ɛgbɛ lɔna igunle awɔn ere oko idakpada awɔn ishɔwɔshe nikpa imɔ ;

inikpin le mu iyi ati tɛsiwaju lɔna atunto ibuna kpɛlu iyɔrisi to dara ibɔwɔ ti ntɛlɛ ɛtɔ ati ɛtɔ awɔn ohun ini ish de lɔna idajɔ ati ihuwa ti ko ni ida ɛbi lati ɔwɔ ijɔba ;

igbesɛ ajɔshekpɔ awɔn ti nshe ɔmɔ ɛgbɛ le ni agbara lati maa she adehun kpɛlu awɔn agbaye nitori o kpa ɔkpɔ kpɔ ;

Awɔn kekeke le jɛ anfani ifɔwɔsowɔkpɔ laarin awɔn abashekpɔ ti o le mu kpinkpin awɔn ohun iranlɔwɔ ;

Inikpin ajɔshekpɔ awɔn , ledin awɔn ewu ti nshe amuwa awɔn aiy eyi ni igbɔkanle lɔna ifɔwɔsowɔkpɔ ati ɔrɔ idaabobo. Gbogbo awɔn anfani yi ti ara ifihan ifɛ ati ni ikpin awɔn nitori nkpa awɔn idena ati ishoro awɔn oju àlà ( ijɔba, orishirishi awɔn ɛtɔ nikpa awɔn ere oko). Awɔn anfani ti nbɛ ni kuun njɛmɔ ifɔwɔsɔya ati igbɔkanle ti nbɛ ni awɔn ti nshe ɔmɔ ɛgbɛ.

Awɔn iye owo ti o jumɔ abashekpɔ awɔn : Bi a ba ti nsɔrɔ anfani a nilati maa ranti ɔrɔ owo.

Idikun awɔn idena lɔna sisan owo ijɔba le mu ki awɔn ti ko si ɛgbɛ lati ko awɔn ɔja olowo kpɔɔlu wa si aarin ɔkpɔ ti wɔn nshe ɔmɔ ɛgbɛ ;

Igbesɛ inikpin abashekpɔ laarin awɔn le mu ki a she idikun awɔn owo gbode lori awɔn ɔja. Awɔn ti nshe ɔmɔ ɛgbɛ nilati wa ɔna miran lati fi fa owo wɔle sinu akpoti ijɔba ;

Inikpin abashekpɔ laarin awɔn le fa adanu wa . O le mu ki wɔn fi awɔn asha mɛlokan nilɛ. Shugbɔn abashekpɔ nilati mu anfani kpukpɔ wa ju owo ti nkpadanu.

KOKO ƆNA

IBAL - Ɔ

Ohun ti koko kekere naa wa . Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn ima nikpa igbeleke ati jɛ ɔkunrin tabi ɔkinrin ti o lee mu irɔrun wa imuduro wiwa ɔna ibalɛ-ɔkan ati .

kpa k / ikɔnil k - Ki a she agbeyɛwo awɔn igbesɛ wiwa ɔna ibalɛ-ɔkan nikpa orishi eniyan. - Ki a she igbesɛ awɔn ilana igbeleke ati jɛ ɔkunrin tabi obinrin nibiti a nwa ɔna ibalɛ - ɔkan .

93

- Ki a she idari awɔn igbesɛ ɛ kɔ ati ewe ti o lee mu irɔrun wá igbawɔle ati jɛ

ɔkunrin tabi obinrin. -Ki a hu awɔn iwa ti yiomu irɔrun wa igbeleke orishi eniyan.

Asiko: 2H / wakati 2 Awɔn eelo ishɛ / ɛ kɔ / awɔn / orishi rishi -Awɔn ilana ɛ kɔ ati awɔn ɛ kɔ ti ewe ɛ kɔ ti anshe. - itɛsɛna ti a jɔ S AO.

-Sinema. -Yiya aworan. -Awɔn orishi ati awɔn itɛsɛna / orishirishi.

ƐKPƆ KƆ NAA

Ijoko Mimɔɔshe Awɔn ohun ti o jɛmɔ k naa

Awɔn igbesɛ Asiko

1

Ki a fi awɔn eelo ishɛ ti agbeyɛwo lɔna ati jɛ obinrin tabi ɔkunrin fi she tara ɛni

-Ilana agbeyɛwo nikpa ayɛwo ati jɛ oye. -Aworan liana ayɛwo ɛtɔ orishi eniyan -Ilana agbeyɛwo ɛ kɔ ewe nikpa orishi eniyan.

-Wiwa awɔn lorishi rishi ni titɛ ati tabi ni kika

Wakati 2

2

Ki a ni imɔdaju igbesɛ nikpa agbeyɛwo orishi eniyan

-Awɔn orishi liana ayɛwo -Awɛn ohun eelo lafikun

-Ishɛshishe lajɛ. Wakati 2

3

Ki a gba ero awɔn igbesɛ igbeleke wiwa ɔna ibalɛ-ɔkan ati lɔna ati jɛ ɔkunrin tabi obinrin

-Awɔn imurasilɛ amushe awɔn ilana nikpa orishi eniyan -Awɔn eelo ishɛ amushe awɔn ilana nikpa orishi eniyan

Ifɔrɔwɔrɔ fi wa ni lɛnu iwadi Ifɔrɔwɔrɔ

Wakati 2

4

Ki a she amulo awɔn nikpa ati jɛ ɔkunrin tabi obinrin ɛ kɔ ewe

-Agbeyɛwo awɔn eelo ɛ kɔ ati ti ɛ kɔ ewe. -Shishe awɔn iwc imurasilɛ ɛ kɔ ti o jɛmɔ orishi eniyan. -Didari awɔn ɛ kɔ -Agbeyɛwo awɔn ohun ti a kɔ.

ɛ kɔ lori awɔn ishɛlɔ.

Wakati 2

AKP R KƆ Koko kekere 2 : orishi eniyan, akishaishe lɔna ibalɛ - ɔkan ati . Ohun ti koko kekere wa

94

Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn imɔ ati awɔn iwa nikpa agbeleke ati jɛ obinrin tabi ɔkunrin ti o lee mu irɔrun wa imuduro ibalɛ - ɔkan ati . Akɔle ɛ kɔ naa / akoko ɛ kɔ : awɔn ishɛwɛshe ayɛwo ati jɛ ɔkunrin tabi obinrin. kpa k / ikɔnil k Ki a she igbesɛ awɔn ilana , igbeleke ati jɛ ɔkunrin tabi obinrin nibiti anwa ɔna alaafia ati .

AWƆN IMƆƆSHE TI A O DANULE :

AWƆN IMƆƆSHE

Awɔn imɔ Awɔn iwa Awɔn igbesɛ Ki a yɛ amuwa awɔn amushe ati awɔn iwa ti o dara tobi bɛɛ kɔ to jɛmɔ igbesi aye awɔn abinisi mejeeji. Ki agbero awɔn imurasitɛ ti o keye ti o mu irɔrun wiwa ibalɛ - ɔkan orishi eniyan. A nilati jɛ ki obinrin ni ominira ati alalokpɔ kpɛlu ifinijiya to jɛmɔ orishi eniyan

-Ki a bɔwɔ ishododo ati idɔgba nikpa orishi eniyan lɔna imushe awɔn ishɛ ti o mu irɔrun wa wiwa ɔna ibalɛ - ɔkan ati . -Ki o she awɔn amushe ti o wulo wiwa ɔna alaafia nikpa orishi eniyan (inikin ikpinnu).

-Ki a mu awɔn ishɛ she ati alaafia ni aarin ike nikpa orishi eniyan. -She ikunwɛ lati jɛ ki asha ibilɛ to dara ni itɛsiwaju nikpa orishi eniyan. -Jɛ ki awɔn obinrin ati ɔkunrin nikpin dɔgba dɔgba ati fi wiwa ɔna ibalɛ - ɔkan lagbara.

KƆ KEKERE 2 : ORISHI ENIYAN, AKISHAISHE NIKPA WIWA

ƆNA IBAL - Ɔ Nigbati awɔn obinrin kpinnu lati kawe gbera, kan wa ti ojɛ ɔkpɔlɔkpɔ miran. O ni ɔba, iyalode, awɔn ɛlɛkpa, awɔn agba ati gbogbo iyoku. Sibɛsibɛ awɔn obinrin koni ashɛ lati jade lɔ shishɛ miran ju eyiti ati yan wɔn lɔ. Awɔn ɔkunrin nlɔ nibi ishɛ wɔnsi nkpada lalɛ. Bi wɔn bati jɛun tan wɔn nlɔ si awɔn ɔrɛ wɔn lati bɛɛ shere tita tabi ayo. Ni ɛjɔ kan awɔn obinrin wa sɔ wɔn wikpe o to gɛɛ. Kini ohun ti o shɛ lɔ gaan kpɛlu awɔn ɔkunrin. Kete ti wɔn ba ti wɔle, wɔn ma nkigbe wɔn asi maa foju wa ri ohun ti ko tɛ wɔn ko mɔ wikpe awa naa nshishɛ kpukpɔ ni obinrin kan wi. Awa ni ntɛju awɔn ɔmɔ, awa ni nse ounjɛ, awa ni nshe itɛju inu , fɔ ashɛ, lɔ ɔka se ounjɛ ati ohun ainiye miran. Awɔn sin lee ta ayo nigbati awa ba wa ni ni itimɔle. A o dashɛ silɛ ni gbolohun wɔn lakpakpɔ. Bɛɛni awɔn obinrin si fi bɛɛ dashɛ duro. Iyalɛnu ni ojɛ awɔn ɔkunrin nigbati wɔn ti oko de wɔn ko ri ounjɛ jɛ, awɔn ashɛ wɔn ko jɛ fifɛ, bɛɛni awɔn obinrin aijade lɔ: iya , arabinrin, ɔmɔ aburo baba lobinrin, awɔn iyawo, awɔn afɛsɛna gbogbo wɔn lo jade. Wɔn lee kpejɔ sinu nla kan nibiti wɔn nla ati ayo. Iyalode kpɛlu wa ni bɔ. Ko si ɔkunrin kan ti o ri aye lati da aya re kpada wale.

95

Wɔn o kpada wa laikpɔ ni awɔn ɔkunrin ni nsɔ laarin ara wɔn. A ko ni kpada wa titi a o eleyi kɔgbɔn ni awɔn obinrin dahun. Nigba naa awɔn ɔkunrin nshe ishɛ ti awɔn obinrin nshetɛlɛ laiyanju. Wɔn nkpawɔda awɔn ashɛ wɔn lɔ hin ti wɔn fɛ wɔn tan. Awɔn ɔmɔ nsɔkun . Awɔn ɔmɔ wɔn nsukun laidakɔ. Wɔn nse awɔn ounjɛ ni asejona, wɔn si wa awɔn ni kan. Sibɛ sibɛ awɔn obinrin ko kpada sɛhin. Wɔn yi o wa wa wa laikpɛ ti wɔn yi o sibɛ wa nikpa iya ti wɔn nfi wa jɛ. Awɔn ɔkunrin ko mɔ ɔna ti wɔn le tɛ. Wɔn da awɔn ishɛ wɔn duro lati maa she abajuto ishɛ ile nitori awɔn obinrin kɔwo gbera. Diɛ diɛ diɛ, awɔn ɔkunrin bɛrɛ si daa, mɔ lɛ kɔ ɔkan nitɛle ntɛle, kpe ishɛ awɔn obinrin shoro. Bawo ni wɔn ko she alaimɔ ohun yi tɛlɛ, awɔn obinrin ti ni idaniloju lati mu kpa wɔn shɛ, shugbËn ohun airotɛlɛ kan shɔlo. Nigbati awɔn ɔkunrin nbojuto ishɛ , awɔn irugbin bɛrɛ si gbɔ loko, awɔn ɔran bɛrɛ si dà kiri. Awɔn ɛka bàbà bɛrɛ si tan, ounjɛ bɛrɛ si tan n , rogbodiyan wɔlu. Awɔn ɔkunrin ati obinrin kpinnu lati wa ɔna abayɔ. Wɛnyan ɛnikɔɔkan laarin ara wɔn lati wa ɔna ikpari ɔrɛ ni wɔɔrɔwɔ. Awɔn ɔkunrin yan ɔba nibiti awɔn obinrin ti yan iyadole. Awɔn mejeyi lee kpade larin ara wɔn igbo kan ti o wa ni agba odo adagun kan. Wɔn binu, wɔn fajuro.

- Ɛyin ti wa mɔ le ni ɔrɔ iyalode, awa kpɛlu ndabobo bo yin lɔwɔ ija ita ni idahun ɔba. Ɔ nlo wa bi ɛru ni iyadole tɛnumɔ. Háà! ɛru bawo, awa naa nshishɛ yin bi ɔranko igbɛ, shugbɔn a ko fɛ maa yin wa.

Awɔn ɔdun ɔkan wa niwɔnyi : - Awɔn obinrin nfɛ ki wɔn maa jade bɛ sita, ki wɔn kɛshɛ miran gɛ gɛ ishɛ

agbɛ, arale, agbɔgi, ishɛ owo, ishɛ akɔrin nishoki ɔkpɔlɔkpɔ ishɛ. Ɔba woran sun-un o si fajuro. O dara ko buru, bi eyi ba ni ohun ti a nfɛ, mo gba, she bo tan ? Ko tan o ni iyalode sɔ, otun ku. Awɔn ɔkunrin ni lati lɔwɔ itɛju ni ɔrɔ Iyalode laye ko lee ri bɛɛ, bii nu ti bi iyalode to o di ashɛ rɛ mɔwɔ o si gbera. Duro duro o dara mo ti gbɔ, awa yio ni kpin ishɛ , shugbɔn ɛyin gbɔdɔ maa ran wa lɔwɔ lati ko ere oko wale. dara, ibi kɔ ni ɔrɔ yi lee waye. Bɛɛ gɛgɛ, wɔn jiroro lori awɔn ɔdun, wɛn gbee yɛwo lɛ kɔ kan, wɔn gba awɔn melokan wɔle, wɔn she atunshe awɔn miran anfaani gbogbo wɔn. Ni ikpari adehun, ɔba ati iyalode kpanukpɔ, wɔn si ni ero itɛsiwaju kannaa.

96

KƆ

AWƆN IKPELE

AWƆN ISHE AWƆN IGBESƐ Ti olukɔ lobinrin

tabi lɔkunrin Ti awɔn akoko

Agbeyɛwo awɔn ohun ti a ti mɔ ati awɔn ohun ti a ti kɔ

Ki a she i wadi lɛnu awɔn akoko lori iriran si awɔn ɔrɔ ti agbekalɛ.

Ki wɔn dahun si awɔn ibeere ati fi imɔ wɔn ehe han lara ɔrɔ ti agbe jade.

Ibeere iduhun itɛsɛna i wadi ati i mushe

awɔn ishe awɔn ishɛ

Ibɛrɛ ɛ kɔ Ishɛ 1 Koko orɔ : ki a fi

igbesi aye ojoojumɔ kan han tagi iyatɔ ishɛ to wa larin obinrin ati ɔkunrin.

Wɔn she akoso lori ɔrɔ ti a gbe kalɛ, wɔn si sɔrɛ si ishɛ to jɛmɔ ɛnikɔɔkan

Ishɛ ɛnikɔɔkan

Idari awɔn ishɛ laarin ajɔ ati agbeyɛwo

-Ki a ka ayɔka yi

bi awɔn obinrin ba kpinnu lati kawe mera. -Ki a wɔn ni ishɛ

she lajɔ ni titɛle ilana wɔnyi 1-Kini awɔn ishɛ ti obinrin ati awɔn ɔkunrin she ki. 2-Kini koko to fa rogbodiyan jade? 3-She wɔn yanju

aiye de naa? 4-Kini ishoro ti ikpari ɔrɔ naa le mu wa igbesi aye awɔn ara ?

Wɔn ka ayika naa wɔn she abɔ abajade ishe ajɔ. Ajɔ 1: Wɔn dahun si awɔn ibeere to sɔrɔ si ishɛ to jɛ ti obinrin tabi ɔkunrin ki rogbodiyan to waye. Ajɔ 2: wɔn she agbeyɛwo ohun to fa aiye de.

Ajɔ 3: Wɔn yɛ awɔn ishoro ti o waye igbesi aye awɔn ara

lɛhin ikpari ɔrɔ.

Ishɛshishe lajɔ

ɛ kɔ ti a ri gba,

imulagbara ati akoso

-Ki a she okokpɔ awɔn iwadi ati awɔn igbɔseti ti ajɔ kɔɔkan she -Ki ajɔ kɔɔkan she akoso ɔrɔ ti wɔn gbeyɛwo sinu ,

sori ɛkpin kan tabi aworan took

gbogbo rɛ.

Wɔn jabɔ ishɛ ajɔ kpɛlu alaye melokan lara ishɛ kɔɔkan. Wɔn she akoso ishɛ sinu ikpin, kpɛlu awɔn aworan

- Ishɛ ashekpɔ - Ifɔrɔwɔrɔ

97

Ki wɔn she afikun melokan lɔna igbeseti wɔn si nilati she ifehan rɛ lati ara awɔn ishesi ojoojumɔ kpɛlu ohun to wa loju ɛkpán.

Ati ayɛkà ara awɔn ɔrɔ ati imɔ ti wɔn dɔnule.

Abɔ lakpakpɔ

Agbeyɛwo Asheyɔri

Ki wɔn she agbeyɛwo ti o ni ero lori awɔn

ifisetigbɔ ti wɔn gbe kalɛ; ɛ kɔ (igbesɛ,

mime awɔn ohun ti nbɛ ɛ kɔ ,

agbeyɛwo, awɔn , ohun eelo) Ikɔnilɛ kɔ (bi ishɛ

awɔn naa ti she kpataki to, bi awɔn ohun ti nbɛ ɛ kɔ

naa ti she ye wɔn to, awɔn ishesi ati awɔn iwa awɔn akoko, lɔkunrin.

Ki awɔn akɔko she akokpɔ nikpa lilo awɔn gbolohun ti o jɛ ti wɔn / awɔn aworan / ɔkpin ati awɔn ibeere ti a mɔnuba

Ishɛshishe ɛnikɔɔkan Ishɛshishe Ajɔ Ifɔrɔwɔrɔ

Igbawɔle ɛ kɔ

idakpada

Ki wɔn she imurusilɛ / ki wɔn si she

ere itage ti yio she afihan liana nikpa atunshe lori awɔn iyatɔ ti a sɔrɔ wɔn sinu ayɔka.

Ki wɔn she imurasilɛ Ki wɔn si she afihan ere naa.

Ishɛshishe Ajɔ ere kpɛlu ishe

98

KƆ 6 : RA

AYIKA ATI IDAGBA SOKE IGBA PIKPƆ

Gbogbo eniyan fɛ gba orilɛ là shugbɔn ɛnikan ko fɛ she awɔn idetí ti nbɛ rɛ.

1- ra 2- igba kpikpɔ

Ɔrɔ ishaaju Awɔn ɔrɔ idɔgba, ɛtɔ ayika, aishe iyasɔtɔ, ɛtɔ lɔna , ra ati ɔna ibalɛ -ɔkan to awɔn ila na kpataki igbesi aye eniyan ko duro si lori eniyan to wa laarin awɔn ɔmɔ nikan shugbɔn o jɛmɔ ɛda eniyan gɛ gɛ ɔya. bɛɛ, adehun lori ɛtɔ eniyan ati awɔn orilɛ nran wa leti kpe: “gbogbo orilɛ lo ni ɛtɔ ati ni ayika to dɔgba lakpakpɔ wɔn”. Sibɛ sibɛ, nni ainimɔ ati shishi ɔrɔ gbɔ lee fa ishoro wa ni igbesi aye. Ɔrɔ ra ati ti ayika alalokpɔ jɛ akoshaishe kpataki ni ilɛ ni ariwa ahoro ati ni oorun lɔna ɛtɔ. adehun ajɔ S AO lɔna ijɔba tiwa ni tiwa ati idari sɔna rere njɛri wikpe ijɔba tiwa ni tiwa,ibalɛ - ɔkan, ifidimulɔ i bun a ati idajɔ lɔna ɛtɔ ko lee waye bi awɔn ofin idari sɔna rere ko ba si. Inu ero ɔjɔ iwaju kannaa, awɔn olori ni gbaye tɛnumɔ na wikpe wɔn di ilana kan laarin akpakpɔ awɔn kpa alagbuyɛwo lasiko ti wɔn kpe ni. Awɔn kpa aarin agba ɔdun (OMD) adehun yiwaye ni ikpade nla agba ɔdun ti 2002. Lati wa ɔna to kpaye fi gbogun ti awɔn ohun ti nfa iya wɔlu, awɔn aisan ti nwa ni gbakugba ati ajakalɛ arùn, iyasɛtɔ lɔna ifawowɔle ti wɔn ma nsaaba she okunfa awɔn ogun abɔle ati aimu ijɔba duro tibikan ni awɔn orilɛ oorun a nilati sh atunshe lɔna ra gbogbo ɔmɔ , lɔna kpi kpin awɔn ɔrɔ dɔgba dɔgba imulagbara idakpɔ ati ijɔba tiwa ni tiwa. Eyi ti o she koko ɔrɔ yi ni shishe alaye lori imushe awɔn liana to munadoko lati lee yanju ɔrɔ ra to jɛmɔ ɔna ayika to dara alokpɔ. Lɔna to tɛ yi liana ewe orilɛ kɔɔkan ni ajɔ S AO nilati joko le lori awɔn ishesi lati lee she akpakpɔ imɔɔshe ati awɔn idanilɛ kɔ ati awɔn oludanilɛ kɔ lɔkunrin lobinrin awɔn ɔmɔ ewe ati awɔn ɔmɔ ewe ɛ kɔ giga. Lɔna itaji yɔn ni koko ɔrɔ yi nsɔrɔ si ra ati awɔn ashekpɔ kpɛlu ayika ero alalokpɔ lɛsɛkɛsɛ.

99

Awɔn ohun ko jɛmɔ k naa

1- ra a) Itumɔ A lee tumɔ ra sɔna kpukpɔ. A lee fihan gɛ gɛ “awɔn ayɛwo, ifihan igi ara, ɔkpɔlɔ ati igbesi ra lɔna akoko, awɔn imushe imusan ra lɔna keji tabi kuin, amushe ti awɔn ara , amushe ti awɔn ara to lati she igbeleke, idaabobo, imusan ati bi o kuro bɛɛ, wo awɔn eniyan san, ajɔ tabi gbogbo ɔmɔ lakpakpɔ. A tun she aranti itumɔ ati jɛ kan lati ɛnu shaali Eduaa Winslow ti oshe ik rɛ irohin. Ti a nkpe ni akojɔ imɔ) ni ɔdun 1920. ra ni akojɔ imɔ ati ɔbun lati le yÁra awɔn aisan lilo aye kpɛ ati igbeleke ra alaafia igi ara awɔn igbiyanju awɔn ara lakpakpɔ imɔ toto ayika, afojushɛ awɔn akoran awɔn aisan laarin . kɔ ɛnikɔɔkan lɔna awɔn ilana imɔ toto ara ɛni, if si awɔn ishɛ dotoo ati awɔn dotoo lati tete she agbeyɛwo ishaaju iwasan aisan naa, awɔn lɔna ɛtɔ ni njɛ ki ɛnikɔɔkan lo aye bi o she yɛ imuduro ra, nitori ɛnikɔɔkan nilati maa gbadun aye rɛ lɛtɔ alaafia ara ati kpikpɔ laye. Ohun ti k naa wa Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn imɔ, awɔn imɔɔshe ati awɔn iwa ti o lee mu irɔrun wa ayika lati she atunshe ra ati igba kpikpɔ. Awɔn koko kekere k naa :

1- ra ati ti ayika 2- alalokpɔ

Koko kekere 1: ra ati ti ayika Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn imɔ, awɔn imɔɔshe ati awɔn iwa ti o lee mu irɔrun wá ayika lati she ati she atunshe ra . Awɔn kpa k / ikɔnil k - ki a yan awɔn orishirishi ishoro nikpa ayika - ki a yan awɔn orishirishi ishoro nikpa ra - ki a ye idakpo to wa laarin awɔn ishoro ra ati ayika jade. - ki a fi awɔn ishɔwɔshe ati awɔn amushe idaabobo ayika fi she tara ɛni. - ki a she igbeleke awɔn amushe nikpa aboju ayika ati idaabobo ra . - ki a gba awɔn iwa to kpeye awɔn ishoro ayika ati ti ra wɔle. Lati ara ero yi ni ajɔ agbaye ra (OMS) ikɔ ishɛ tɛnumɔ ni ɔdun 1952 kpe a nilati fi ɛ kɔ lori ra ɛnikɔɔkan ati lakpakpɔ she koko, a si tun ri imugbooro alaye lori ra she kpataki. Itɔ siwaju yi ntɔrɔ kpe ki a she asokpɔ gbogbo awɔn ɛ ya i ra fi shɔkan ( iyɔra aisan ati itunshe ara lɛhin iwosan). Lati igba kpikpɔ, a ti gbagbɔ wikpe iwosan kpɔ jɛ ishe kpataki awɔn oniwosan ra . Sibɛ sibɛ o yɛ ki a fi ye ara wa wikpe ra wa lɔna ɛtɔ lilo oogun. O kpin sɔna meji:

100

* iyɔra yatɔ si iwasan. * itɛsɔna gbogbo wulo ju ra ɔmɔ kɔɔkan lɔ. b) Awɔn ishoro ra ni gusu ahoro ilɛ : Ik ijabɔ ti ajɔ agbaye ra she ni ɔjɔ 20 oshu 11 ti ɔdun 2006 sɔ wikpe eniyan miliɔn 738 lɔ wa ni ilɛ . Lɔwɔ lɔwɔ yii awɔn eniyan ilɛ ti lɔ bii miliyaa 1 ati miliɔn 73 kpɛlu eniyan ɔgɔrun 4 o lr mɔtadin laadɔrun (1 073 487). Awɔn orilɛ 15 (mɛɛdogun) to wa ajɔ S AO jɛ eniyan miliɔn 322 ati ɔgɔrun 9 o le mɔna 9 (322 990 000). Ajɔ S AO nshalaye ijabɔ rɛ kpe ilɔsiwaju ifawowɔle ti awɔn orilɛ ti wɔn jɛ ɔmɔ ɛgbɛ ni ati igbimɔ agbaye ra ko ni shaigba ɔna ra awɔn ara nitoli ara ra ti ko dara nfa awɔn ɔmɔ wɛ inu iya, airishe, aini, ikpadanu ɔkpɛlɔkpɛ imɔ, idinku rɛ ishɛ . . . ni awɔn akɔwe wɔnyi tɛnumɔ; shugbɔn awɔn ishoro ra ni ilɛ kpɛ jɛjɛ nitori ɔkpɛ aisan ni nti ara awɔn arun akoran gɛ gɛ arin sidaa, aisan iba ati ashakɔ ti ngba imɔ eniyan miliɔn mɛta lɔ lɛhin ɔdun ju bɛɛ lɔ. wɔn ɔkpɛ ɔmɔ ashɛshɛ bi ati awɔn ɔmɔde ti o tun wa labɛ ewu ogun abɔle eyi nyɔ kpɛrɛ awɔn ra. c) k lɔna ra kɔ lɔna ra njɛ ki awɔn akɔkɔ lɔkunrin ati lobinrin gba imɔ ati ɛ kɔ lori awɔn ishesi kpataki lati jɛ ki. * ayɛra ishoro lasiko ewu * daabobo ara ɛni * ran ɛlomiran lɔwɔ * she agbejade imɔ ida ara ɛni * she agbaralati lee yan ɛniti o wu ni * wa ni omi ni ra kɔ lɔna ra jo ko lori igbesɛ akpakpɔ ti o wu lo ti osi kpin si ɔna kpataki meje wɔnyi : * imɔ toto inu aye * ɛ kɔ ori ounjɛ ti o dara ati igbeleke awɔn ishɛ agbara * ɛ kɔ lɔna abini si * if si rɔmɔ bibi * idaabobo ara ɛni lɔwɔ awɔn aisan atabɛko ati sidaa * iyɛra awɔn iwa ibajɛ ashetunshe * iyɛra awɔn iwa to lɔwu * iyɛra ati igbokunti ibani lokpɛ ti kpatikpa * idaabobo ara ɛni iyɛra lɔna aish de, * ɛ kɔ lɔna iran lɔwɔ eniyan ni akoko ewu (ɛ kɔ iran lɔwɔ lɛnu ewu). 2- Ayika a) Itumɔ Ivette Vyret (Ifɔti feere) onimɔ nikpa ɔrɔ ayè ikpade nla ɛ kɔ ayika lɔna igba kpikpɔ ni mɛtadinlogun de mɛkandinlogun oni mɔ ti mɔ jɛ nikpa aye, ɔrɔ ayika jɛ imɔ igbe aye ti o nfihankpe awɔn eniyan ati ara ni nfa

101

ishoro waye. Nikpa bɛɛ, ilo ti awɔn eniyan nfi ayika ti afoju ri tabi adayeba (afɛfɛ, omi, oke, awɔn ɔran). Awɔn abashekpɔ she koko nitori itan rɛ wa tikpɛtikpɛ ohun ni aye ati awɔn eniyan. Ishesi eniyan lɔna ayida ilɛ jɛ ohun kpataki ti a gbɔdɔ ma rori si lɔna kona ati ero kpataki ni asiko gɛ gɛ asiko adayeba (igi, omi, ɔran inu omi, ati ɔran igbo). Awɔn imɔ nikpa ita she koko ɛɛ ayika, awɔn oni mɔ nikpa aye tun jɛ olushewadi ɔrɔ itan nitori ɔrɔ aye she koko ohun naa. Ki a sɔrɔ kan ayika tun fɔnumu aye, atunshe ati . Nikpri, ɔrɔ ayika faramɔ imɔ kpataki mɛrin. * ijiroro sori awɔn ɔrɔ adayeba ti o she koko igbe aye ati ilɛ. * awɔn idena awɔn eniyan nikpa ayika lee jɛ awɔn ifasɛhin atunshe rɛ. * awɔn ewu * awɔn oju ilɛ ati awɔn ilɛ tia jogun ɔkpɛlɔkpɛ awɔn alamushe ni nfi ɔrɔ yi she ti ara wɔn ati rogbodiyan ti nfa wa, nitoro wɔn fa ɔrɔ ayika sinu oshelu. b/ k lɔna ayika Itumɔ ero kpataki ɛ kɔ ti o jɛmɔ ayika jɛ ilana ti buyi ati afiye ero kpataki ilɔsiwaju awɔn imɔ ati ishesi ti o she koko lati mɔ awɔn idakpɔti nbɛ laarin awɔn eniyan asha ibilɛ, bibi wɔn ati afoju ri. ɛ kɔ ti o jɛmɔ ayika fɛnumu awɔn igbesɛ ikpinnu, ikɔ ara ɛni lɛ kɔ lɔna isheti ayika ti o wulo (UICN ni 1 971). ɛ kɔ lɔna ayika ero ajɔ iwaju lɔna igba kpikpɔ ti o nɔ awɔn ɔrɔ idiyele sikpo kini. Awɔn ɛ kɔ tia ngbe kalɛ ni lati jɛki a fi sɔkan kpe ilɛ ohun mi lakpakpɔ ti agbɔdɔ itɔju rɛ ifɔwɔ so wikpe laarin wɔn. Kpɛlu ilɛ ati ohun gbogbo ti nbɛ. ɛ kɔ yi ni lati jɛki ɛnikɔɔkan ni omo nira latiro, lati kpashɛ ati lati mushɛ ara rɛ. ɛ kɔ yi ni lati mu wa jɛ oludari amushe lati jɛki gbogbo awɔn ɔmɔ mɔ iyi ijɔba tiwa ni tiwa ki wɔn si dɔgba lati ma mushɔ nigbagbogbo.

Awɔn kpa ayika ɛ kɔ lɔna ayika nlekpa lati ran awɔn ara il ati ɛnikɔɔkan lɔwɔ lɔna : ki a fi ɔrɔ ayika ɔkan lakpakpɔ kpɛlu awɔn ishoro ti ole waye. - ki a ma she alaye lori awɔn ɔrɔ wɔnyi ni rɔrun: - ki a ni imɔ iriri lorishirishi kpɛlu imɔ iji ɛ ayika kpɛlu awɔn ishoro rɛ. - ki a ni ikpin taratara awɔn atunshe ati adaabobo ayika - ki a ri ɔna abayɔ ɔrɔ ti jɛmɔ ayika. ISH KƆ k kekere 1: ra ati ayika Ohun ti k naa wa Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn imɔ, awɔn imɔshe ati awɔn iwa ti o le mu ilɔsiwaju wa ra Awɔn kpa k / ikɔnil k * ki a yan awɔn oririshi ishoro nikpa ayika

102

* ki a yan awɔn ori shirishi ishoro nikpa ra * ki a yɛ awɔn idakpɔ ti nbɛ laarin awɔn ishoro ra ati ayika jade * ki a fi awɔn ishɛwɔshe ati awɔn amushe idaabobo ayika fi she ti ara ɛni * ki a she igbeleke awɔn amushe nikpa ayika ati idaabobo ra * ki a gba awɔn iwa ti o kpeye awɔn ishoro ayika ati ti ra wɔle. Asiko ti ti o yɛ : wakati 14 Ohun eelo / awɔn : awɔn irohin lɔna ɛtɔ, awɔn koko inu irohin, adehun ni kikɔ ti ajɔ S AO she atunshe rɛ, gbogbo awɔn o she koko nikpa awɔn ishoro ayika.

Awɔn k

Awɔn imɔɔshe Awɔn imɔɔshe 2 Awɔn igbesɛ Akoko

1 Ki a fi awɔn imɔ nikpa: ayika, ra she ti ara ɛni

Awɔn imɔ ati awɔn ero kpataki ti o jɛmɔ ra ati ayika

Wakati 2

2 Ki a yan awɔn orishirishi awɔn ishoro nikpa ayika ati ra

Awɔn ishoro nikpa ayika ati ra

Wiwa awɔn

(ti o lɛ ati kikɔ) Wakati 2

3 Ki a yɔ awɔn idakpɔ ti nbɛ laarin awɔn ishoro ra ati ayika jade

Awɔn ishɛ ti o le ba eniyan jɛ lori ayika Awɔn amuwa nikpa ibajɛ ayika lori ra

Ishɛ ajɔ ifɔrɔwɔ ni lɛnu wa

Wakati 2

4 ki a she igbekalo awɔn igbisɛ igbeleke ayika ti o

mɔ ati awɔn ilana ti o dara ra

Awɔn liana ishɛ igbeleke ra ti

o dara

Iwadi ifɔrɔwɔrɔ ti o ni alaye

Wakati 2

5 Ki a fi koko ɔrɔ nikpa ayika ati ra sinu awɔn ishɛ ɛ kɔ

- Agbeyɛwo awɔn eelo ishɛ ati ɛ kɔ

awɔn orishirishi ikpele imurasilɛ - iduri awɔn ijoko ɛ kɔ ikɔnilɛ kɔ

- agbeyɛwo awɔn ijoko ɛ kɔ ti awɔn ɛ kɔ kekeke - agbejade awɔn ɛ kɔ ti a dɔgba

Wakati 6

Akpɛrɛ ishɛ Koko kekere 1: ra ati ayika Ohun ti koko kekere naa wa . Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn imɔ, awɔn imɔɔshe ati awɔn iwa ti o mu irɔrun wa ayika amusan ra . Akɔle k naa / akoko ikɔnil k : awɔn ɔrɔ ayika ati ra . Awɔn kpa k / ikɔnil k . - ki a mɔ awɔn ɔrɔ ayika - ki a yan awɔn orishirishi ɔrɔ ti oso ayika kpɔ kpɛlu ra

103

AWƆN IMƆƆSHE TI A O DƐNULE

AWƆN IMƆSHE

AWƆN IMƆ AWƆN ISHESI AWƆN IGBESI

-ki a she alaye lori ra

-ki a she alaye lori eero kpataki to jɛmɔ ayika

-ki a gbo awɔn igbesɛ ti o yɛ ibɔwɔ awɔn ayika ati awɔn itɛsɔna lɔna ra

-ki a she alaye lori awɔn ɔrɔ ayika ati ra -ki a she afihan to wa laarin ayika ati ra

han -ki a tun she kun

lËna ayika to dara

Asiko to yɛ : 3 H Eelo ishɛ / iwe ɛkɔ : awɔn iwe irohin, awɔn koko ɔrɔ iwe irohin, iwe adehun ni kikɔ ti a tunshe fun ajɔ SEDEAO, gbogbo awɔn iwe to wulo nikpa ɔrɔ ayika ati ilera ilu.

ƐKƆ KEKERE 1 : ETO ILERA ILU ATI AYIKA

ISHETO ƐKƆ / IKƆNILƐKƆ

Awɔn ikpele

Awɔn ishɛ Awɔn igbesɛ Awɔn olushadilɛkɔ

lɔkunrin lobinrin Awɔn akoko

Lɔkunrin lobinrin Ayɛwo lori awɔn ohun ti ati mɔ / ohun ti a kɔ

Ki a she iwadi awɔn iriran ati imɔ awɔn akoko lËkunrin lobinrin si ashekpɔ awɔn imɔ nikpa ayika ati eto ilera ilu

-Ki ishɛ idahun awɔn ibeere -she agbekalɛ ati ifɔrɔwɔrɔ lori awɔn ishɛ lɔ

Ishɛ ashɛkpɔ ninu iwe ɛkɔ Ishɛshishe ashekpɔ ifɔrɔwɔrɔ larin ara ɛni ifɔrɔwani lɛnuwo

Ibɛrɛ ɛkɔ 1-lɛhin afihan ibugbe awɔn akɔkɔ lɔkunrin lobinrin, abɛwo ibugbe tabi ayɛwo awɔn aworan, awɔn fɔto ti o jɛmɔ oniruru awɔn ishɛ lɔ ni ayika, olusheduni lɛkɔ lɔkunrin lobinrin lati she awɔn ibeere lara ohun ti agbe kalɛ : -ki a she awari awɔn ishoro ayika ki a si to awËn ibeere ti ojɛmɔ idaabobo ayika kpɛlu ashekpɔ eto ilera ilu -ki a she awari awɔn ohun ashaishe nla ti o faramɔ ayika ati eto ilera ilu; 2-oludanilɛkɔ, lɔkunrin lobinrin yro she ikpin

Ni ajɔ kɔɔkan awɔn akoko lɔkunrin lobinrin ki wɔn sɛ awɔn ishoro ati ohun ashaishe nikpa ayika ati eto ilera ilu -kpɛlu iran lɔwɔ oludanilɛkɔ lɔkunrin lobinrin awɔn akoko lɔkunrin lobinrin nshe awari awɔn ibeere ti ojɛmɔ eto ilera ilu ati ayika. Nikpa iwadi ninu awɔn iwe ti a fi si ikiya wɔn ati nikpa awɔn ifɔrɔwɔrɔ laarin ajɔ eniyan, awɔn akoko lɔkunrin lobinrin nsheto awɔn ibeere ti a fi le ajɔ wɔn lɔwɔ ti wɔn si kɔ awɔn ohun ti wɔnyio she afihan rɛ

Ifɔrɔwani lɛnuwo ishɛshishe ajɔ Awɔn irisi ibeere-idahun Iwadi ninu awɔn iwe (titɛ ati kika ifɔrɔwɔrɛ ajɔ)

104

awɔn akoko lɔkunrin lobinrin si ɔna mɛrin kpataki nititɛle awɔn koko ɔrɔ : -alaye ati itɛju ayika -idaabobo ati itɛju ayika ati ishɛ kpataki ɛkɔ ayika. Awɔn ishɛ kan laarin eto ilera ilu ati ayika. -awɔn ishoro nikpa eto ilera ilu ati ayika ni ikpele orilɛ ede ati agbaye.

idari awɔn ishɛ laarin ajɔ (jabɔ awɔn ishɛ ajɔ ifɔrɔwɔrɛ

Olushedanilɛkɔ lɔkunrin lobinrin nfi akoko fun ajɔ kɔɔkan lati she afihan awɔ abayɔri ishɛ wɔn

Ajɔ kɔɔkan nshe ijabɔ ishɛ wɔn ti wɔn si ndahun si awɔn ibeere awɔn alagba wɔn

Ifɔrɔwɔrɛ ninu ijoko akpakpɔ ifɔwɔrɔwɔrɛ ti o ni alaye

Imula gbara ati akokpɔ

Olushedanilɛkɔ lɔkunrin lobinrin nshe igbawɔle awɔn ohun ti o jɔ ɔkanna ni irɛkpɔ kpɛlu koko ɔrɔti a she ɛkɔ lori a ti osi nshe amuwa nikpa imɔ bɛɛni Oludanilɛkɔ lɔkunrin lobinrin nshe ifile lɔ: awɔn eero kpataki ti ojɛmɔ eto ilera ilu ati ayika; -awɔn ishɛ itɛju ati idaabobo ayika ati bi oti she koko. -awɔn igbesɛ nikpa idaabobo ayika ni ikpele ori lɛ ede, agbegbe (SEDEAO) ati agbaye. Awɔn ohun ti o jɛ ɔkannaa laarin ayika ati eto idagbasoke -awɔn iyi ti o faramɔ ayika, -ishe kpataki ɛkɔ, si eto ilera ilu ati ayika, ti a ka gɛgɛbi awɔn ɛtɔ ɔmɔ eniyan

Awɔn akoko lɔkunrin lobinrin nshe inulagbara awɔn a ayɔri ti wɔn ri ti wɔn si nshe akokpɔ awɔn imɔ titun: -awɔn eero kpataki ti o faramɔ eto ilera ilu ati ayika; -awɔn ishɛ itɛju ti idaabobo ayika ati bi oti she koko; -awɔn igbesɛ idaabobo ayika ni ikpele ori le ede agbegbe (SEDEAO) ati agbaye ishɔɔkan laarin ayika ati eto ilera ilu ati eto idagbasoke; -awɔn iyi ti o faramɔ ayika; -shishe kpataki eto ɛkɔ si eto ilera ilu ati ayika ti a ka gɛgɛbi ohun tiojɛ awɔn ɛtɔ ɔmɔ eniyan.

Ifɔrɔwɔrɛ laarin ajɔ

Agbeyɛwo asheyɔri

Olushedanilɛkɔ lɔkunrin lobinrin nshe to awɔn ishɛ agbeyɛwo gɛgɛbi awɔn ibeere ti ako riran ri, ishɛ ashekpɔ ninu iwe ɛkɔ -shishe afihan ti ko ni ishoro lati fi wadi awɔn ohun ti a kɔ lori ishe kpataki idaabobo ayika nikpa awɔn irɛkpɔ kpɛlu eto ilera ilu ati awɔn iyi ti o tɛle.

Awɔn akoko lɔkunrin lobinrin nshe idahun ni kikɔ larin ajɔ tabi lɛyɛn kɔɔkan.

ibeere idahun ishe shishe ɛnikɔɔkan abiti ajɔ

105

Igbawɔle ɛkɔ / idakpada

Olushedanilɛkɔ lɔkunrin lobinrin: nshe iranlɔwɔ fun agbekalɛ awɔn agba eto ilera, agba awɔn olu she wadi laarin awɔn eniyan ati ayika wɔn, Nshe ifilelɔ koko ɔrɔ nikpa ayika ati eto ilera ilu ninu ishɛ awɔn agba alabojuto asha.

Awɔn akoko lɔkunrin lobinrin wɔn she ifelelɔ awɔn agba eto ilera ati wadi laarin awɔn eniyan ati ayika ti ile ɛkɔ w¸ tabi awɔn adugbo wɔn.

Ikpalde -Ifɔrɔwɔrɛ -Ere itage

KOKO KEKERE 2: ETO IDAGBASOKE TI O WA FUN IGBA KPIKPƆ Awɔn mimɔɔshe inu ɛkɔ Ki a fi awon sinu awɔn imɔ mimɔɔshe ati awɔn iwa ti omu isheto rere ti ayika fun eto idagbasoke ti o wa fun igba kpikpɔ wa. Awɔn ilekpa ɛkɔ / ikɔnilɛkɔ Ki a yan awɔn ohun ti oshe koko fun eto idagbasoke fun igba kpikpɔ. Ki a she agbakulɛ shekpɔ laarin eto ayika ati eto idagbasoke ti o wa fun igba kpikpɔ. Ki a sɔ awɔn ishɛwɔshe ati awɔn ishɛ idaabobo eto ayika di ti wa. Ki a to awɔn ɔna imushe eto idagbasoke fun igba kpikpɔ. Ki a yan awɔn ishɛ eto ayika ati ti ilera ilu ti o ni ida niloju ti osi faramɔ eto idagbasoke fun igba kpikpɔ ninu adugbo, ilu agbegbe ati ilu ɛni. Ki a yan awɔn ishɛ ti o daju fun eto ayika ti o mɔ ti o si ku rege. Ki a she ikpinnu fun igbeleke eto idagbasoke fun igba kpikpɔ ninu ayika rɛ. Awɔn ohun ti a o kɔ ninu ɛkɔ eto idagbasoke fun igba kpikpɔ. a) Alaye Arabinrin Yvette Veyret (Ifɔti feere) oni mɔ nikpa ilɛ, gɛgɛbi awɔn ishe akpejɔ nla ti o sɔ wikpe - ɛkɔ fun ayika, lati ni eto idagbasoke fun igba kpikpɔ ti o wa ye ni ajɔ kɛtadinlogun de ajɔ kɔkan dinlogun oshu kejila ɔdun 2003: “imɔ nikpa eto idagbasoke fun igba kpikpɔ nfi yemi lotitɛ ohun agbekalɛ ti o joko le imukuro ero ti o tɔna tabi ti o yakpa nikpa:

Alakoko, a o mu wa si iranti wa wikpe eto idagbasoke fun igba kpikpɔ jɛ ero kan nikpa awɔn eto lori imɔ ijinlɛ ti shabjuto awɔn abashekpɔ awɔn ɛda alaye kpɛlu ayika atijɛ bɛrɛ lati awɔn ɔdun 1970, shiwaju iwe ijabɔ ti Burutulundi nikpa awɔn ohu titɛ ti o kan isheto lori irisi ilɛ ati awɔn olugbe inu rɛ. Ilana yi gɔ eyiti ojoko le awɔn ohun afojuri ti o buruju ti o si nshe akokpɔ wɔn nigba gbogbo. Elekeji, ɔna ishotitɛ jɛ eyiti o farahan ni aarin ohun tie to idagbasoke fun igba kpikpɔ jɛ. Eyi ni lati she agbekalɛ atunshe awɔn aidɔgba ati eto idajɔ fun gbogbo eniyan. Ilana fidi mule lori ikpilɛ mɛta: imɔ ijinlɛ nikpa awɔn abashekpɔ awɔn alaye ati ayika atijɛ, ajɔshɛku ati igbe aye.

Ɛlɛkɛta, a ko le fɛnu sɔ wikpe eto idagbasoke fun igba kpikpɔ ni ibi ti ati nshe

iwadi fun imɔ ijinlɛ, nitori koni awɔn ohun ti nshe afihan ohun ijinlɛ. O nshafihan eto agbekalɛ igbagbogbo ti o si t un fidimule lɔna eto oshelu ju eto imɔ lɛ. Ni awɔn okpin Ɔdun 1980, lɛhin ti a sɔ ero ti di mimɔ, ari wikpe itu mɔ bi ogoji ti nbɛ, ti o

106

jɛmɔ awɔn orishirishi eto ikpo, gɛgɛbi ishe kpataki ti o tobi ti a fifun eto ati she ohun kan ninu ominira.

Ɛlɔkɔrin, eto idagbasoke fun igba kpikpɔ le mu wa ni awɔn eto ilana ti o ni iyatɔ ninu awɔn ilu ɛlɔrɔ ati ninu awɔn agbegbe ti o she alaini. Ninu awɔn ilu akoko awɔn olushewadi ati awɔn onimɔ nshe ibeere nikpa imuduro itɛsiwaju eto ajɔshɛku ti nlɔ lɔwɔ lɔwɔ. Awɔn ilana ti a o tɛle si nkpɛ si, ni bi gbogbo. øro nikpa imusan eto igbe aye lɔna ti oyɛ (lɔna ti o fun ni ni iriran, irisi imusan ilɛ ti o yiwaka) jɛ eyiti awɔn ɔmɔ ilu gba kpɛlu irɔrun ti. x-x3x Asi tun fisinu eto ɛkɔ. Ninu awɔn ilu ti wa idagbasoke, ibeere nikpa ati yan eto akpɛrɛ ajɔshɛku nwaye. Njɛ o yɛ ki a she agbekalɛ akpɛrɛ eto idagbasoke ti wa naa? Njɛ a lee ni lero kpe awɔn oyinbo alawɔ funfun bi miliɔn kan ole lo ni ohun irinsɛ (mɛto)? Njɛ a le wa ɔna latijɛki awɔn ohun ti awɔn ɔmɔ ilu nfɛ ki o jɛ shishe, laijɛ wikpe a she agbekalɛ eto idagbasoke ti o jɛ tiwa? Njɛ agbekalɛ ishakoso agbaye kan ti yio she abojuto ilɛ agbaye ati awɔn oniruru ɛya she koko bi? Eyi nfa ibeere ini kpin ɔmɔ ilu ati eto ishakoso wa. Eto idagbasoke fun igba kpikpɔ gɛgɛbi ohun ti awɔn ilu ɛlɔrɛ nfɛ nmu ishoro wa ninu awɔn ilu ti nwa idagbasoke: ero ati daabobo awɔn oniruru ɛya nmu wa lati she agbekalɛ awɔn eto iwadi ti ojin lɛ, ti yio mu lati ni iwe ashɛ ju eto idaabobo awɔn ilu lɔ. A lee she bere shiwaju atinuwa fun ikpe ikpenija, bi “iru eto ati jɛ gaba lori ɛni” ko farahan lɛhin ɔrɔ yi. Eto idagbbasoke fu igba kpikpɔ nshe agbejade ibeere nikpa ilɛnusi. Eleyi jɛ eyiti awɔn ala mushe melokan ati awɔn ti wɔn olugbejade eto yi nro kpe o dara laarin awɔn ilu ti nbɛ ariwa si awɔn ti gusu lata yanju eto awɔn oniruru ɛya. Ɔmi ko jɛ ɛniti o ni ero ɛtɔ nikpa agbekalɛ yi nitori mo gba awɔn koko mɛlokan wɔ he ti ojɛ awɔn ohun ti ɛkɔ nikpa imɔ yi nkɛni. Awɔn iwadi mi laikpe mu ki nleni awɔn ishɔra melokan. X2x Ɛkɔ lɔna eto idagbasoke fun igba kpikpɔ Ɛkɔ lɔna eto idagbasoke fun igba kpikpɔ nmu ki ari #bi igbaye ti she shoro to ninu awɔn ero nikpa imɔ ijinlɛ ishotito ati inuwa ɔrɔ ilu rere. Lɔna ti ko rin toro ni o nfarahan ninu awɔn eto ɛkɔ. Iriran nikpa ajɛshekpɔ tin bɛ laarin awɔn ibeere eto ayika, ajɔshɛku ati igbe aye lɔna asha nilati ran awɔn akoko lɔkunrin lobinrin lɔwɔ lati ni iriran ju bɛɛ lɔ lori: * bi awɔn ɔmɔ ilu ti she ni ominira laarin ara wɔn * bi ati she agbekalɛ awɔn iwa ti nsɛ nikpa awɔn idɔgba yi ti she kpataki to. * bi eto iran ɔmɔ ɛnikeji ɛni lɔwɔ ti she kpataki to ni agbaye. Ɛkpin eto ɛkɔ lɔna eto idagbasoke fun igba kpikpɔ ni lati fun awɔn ɔmɔ ilu ɔjɔ iwaju ni aye ati yan eyiti o tɛ loju wɔn nikpa irorisi Ntɛmimɔ awɔn ibeere ti o she koko fun eto idagbasoke fun igba kpikpɔ ti yio gba wɔn laye lati she awɔn ikpinnu, lati hu wa bi ɛniti o gbɔn ti osi da ara rɛ loju nikpa igbe aye ararɔ ju ujiti o jɛ aijika ilu lɔ.

107

ISHETO ƐKƆ Koko kekere 2 : Eti idagbasoke fun igba kpikpɔ Awɔn mimɔɔshe inu ɛkɔ Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn imɔ mimɔɔshe ati awɔn iwa ti o mu isheto rere ti ayika fun eto idagbasoke fun igbakpikpɔ wa. Awɔn ilekpa ɛkɔ / ikɔnilɛkɔ. Ki a yan awɔn ohun ti o she koko fun eto idagbasoke fun igba kpikpɔ. Ki a she agbekalɛ ashekpɔ laarin eto ayika ati eto. IDAGBASOKE FUN IGBA KPIKPƆ. Ki a sɔ awɔn ishɔwɔshe ati awɔn ishɛ idaabobo eto ayika di ti wa. Ki a to awɔn ɔna imushe eto idagbasoke fun igba kpikpɔ. Ki a yan awɔn ishɛ eto ayika ati ti ilera ilu ti o ni ida, niloju ti osi faramɔ eto idagbasoke fun igba kpikpɔ ninu adugbo, ilu agbegbe ati ilu ɛni. Ki a yan awɔn ishɛ ti o daju fun ayika eto ti o mɔ ti osi kun rege. Ki a she ikpinnu fun igbeleke eto idagbasoke fun igba kpikpɔ ninu ayika rɛ. Akoko: wakati 16 Awɔn ohun eelo / awɔn iwe ɛkɔ / awɔn iwe miran ti a lo iwe atɛsɔna ajɔ SEDEAO, awɔn koko inu iwe irohin, iwe itu mɔ gbolohun, awɔn aworan, awɔn fɔto, awɔn eelo nikpa ɔrɛ igbalode, awɔn iwe ofin lori eto ayika ati eto idagbasoke fun igba kpikpɔ, awɔn irinshɔ nikpa ofin ilu ɛni ati ilu miran. Iwe ofin ilɛ Afrika nikpa awɔn ɛtɔ eniyan ati ti awɔn ɛya ti ɔjɔ 27 oshu kɛfa ɔdun 1986 agbejade ti ilu RIO, ɔdun 1992, iwe akɔsilɛ 21, iwe adehun ti ilu Bali ti ɔjɔ 22 oshu 3 ɔdun 1989 nikpa abɛwo awɔn alɛ abɔ laarin ala nikpa awɔn ohun idɔti oloro ati imukuro wɔn. Awɔn iwe adehun lori aigbanilaye lati ko awɔn idɔti oloro wɔ ilɛ Afrika ati bɛɛ bɛɛ lɔ.

ƐKPƐN ISHETO

Ijoko ɛkɔ

Awɔn mimɔɔshe Ohun ti o wa ninu ɛkɔ naa

Awɔn igbesɛ

akoko

1 Ki a sha laye awɔn imɔ nikpa eto idagbasoke fun igba kpikpɔ

Awɔn imɔ ti o jɛmɔ eto idagbasoke fun igba

Wakati 2

108

kpikpɔ ati eto ayika

2 Ki a yan awɔn orishirishi ishoro ti ojɛmɔ aisheto idagbasoke fun igba kpikpɔ

Awɔn ohun ide na eto ayika si eto idagbasoke fun igba kpikpɔ

Wakati 2

3 Ki a she agbekalɛ abashekpɔ laarin awɔn ishoro eto ayika ati isheto idagbasoke fun igba kpikpɔ

Awɔn afihan ibajɛ etoayika lori eto idagbasoke fun igba kpikpɔ

iwadi ninu awɔn iwe (ti a tɛ ati kika)

Wakati 2

4 Ki asheto awɔn igbesɛ fun igbeleke eto idagbasoke fun igba kpikpɔ

Awɔn igbesɛ eto ishɛ fun igbeleke eto idagbasoke fun igba kpikpɔ

Ishɛ shishe ajɔ Ifɔrɔ wani lɛnuwo

Wakati 4

5 Ki a fi ɔrɔ nikpa eto idagbasoke fun igba kpikpɔ sinu awɔn ishɛ ɛkɔ

-Agbeyɛwo awɔn eelo ishɛ ati ɛkɔ nikpa awɔn orishirishi ikpele -isheto iwe ɛkɔ -idari awɔn ijoko ɛkɔ / ikɔnilɛkɔ -Agbeyɛwo awɔn ijoko ɛkɔ kekeke -she agbejade awɔn iwe ɛkɔ ti o dɔgba

-iwadi -Ifɔrɔwɔrɛ

Wakati 6

AKPƐRƐ IWE IMURASILƐ ƐKƆ Koko kekere 2: Ayika ati idagbasoke fun igba kpikpɔ. Ohun ti koko kekere naa wa fun. Ki a fi awɔn iyi sinu awɔn imɔ ati awɔn iwa to le mu irɔran wa fun abojuto ayika lɔna idagbasokefun igba kpikpɔ. Ilekpa ɛkɔ / ikɔnilɛkɔ Ki a ni ilana amushe fun igbeleke idagbasokefun igba kpikpɔ. Akɔle ɛkɔ naa / ibɛrɛ ɛkɔ : Igbeleke idagbasokefun igba kpikpɔ.

AWƆN IMƆƆSHE TI O DƆNULE

AWƆN IMƆƆSHE

Awɔn imɔ Awɔn iwa Awɔn igbesɛ

-Ki a she itumɔ idagbasoke fun igba kpikpɔ -ki a yan awɔn ishoro to jɛmɔ awɔn ayika ibugbe ɛni

Ki a maa hu iwa ɔmɔ ilu rere lɔna abojuto ayika

-Ki a yan awɔn ishesi lɔna idagbasoke fun igba kpikpɔ -Ki a she atunshe ati imɔ oto ibugbe ɛni

Asiko : wakati 6

109

Eelo ishɛ / iwe ɛkɔ Iwe itɔsɔna ti ajɔ SEDEAO, awɔn iwe irohin lɔna ɛtɔ, awɔn koko ɔrɔ awɔn iwe irohin, awɔn iwe itumɔ, awɔn aworan, ati yiya aworan, awɔn aworan sinima, awɔn iwe ofin lori ayika ati idagbasoke fun igba kpikpɔ, awɔn eelo isofin ti ori lɛ ede ati ti ilu agbegbe, iwe adehun ilɛ Afrika lɔna ɛtɔ eniyan ati awɔn ɔmɔ ilu ti 27 oshu 6 ti ɔdun 1986. Iwe ifɔwɔsɔya ti Rio ni 1 992, iwe akɔsilɛ ti kika rɛ jɛ 21, iwe adehun ti Bale ni 22 oshu 3 ti ɔdun 1989 lori abojuto eto kiko awɔn idɔti oloro kɔja oju ala ati ikparɛ wɔn, iwe adehun lori isofin kiko awɔn idɔti oloro wɔ ilu Afrika.

IDARI IJOOKO ƐKƆ / IKƆNILƐKƆ

AWƆN IKPELE

AWƆN ISHƐ AWƆN IGBESƐ Ti olukɔ lɔkunrin tabi

lobinrin Ti awɔn akokɔ

lɔkunrin ati lobinrin Agbeyɛwo awɔn ohun ti ati mɔ tabi ti a ti kɔ

Ki a she iwadi awɔn iriran ati imɔ tɛlɛ awɔn akoko lɔkunrin lobinrin lɔna ɛkɔ ti a fɛ she

-ki a she idawun awɔn ibeere -ki a she agbekalɛ ati she ifɔrɔwɔrɛ lori idagbasoke fun igba kpikpɔ

-Ishɛ ashekpɔ ninu iwe ɛkɔ. -Ishɛ ɛnikɔɔkan -Ifɔrɔwɔrɛ -Ifɔrɔ fi wa ɛni lɛnu wo

AWƆN IKPELE

AWƆN ISHø AWƆN IGBESƐ Ti olukɔ lɔkunrin tabi

lobinrin Ti awɔn akoko

lɔkunrin tabi lobinrin Ayɛwo lori awɔn ohun ti a ti mɔ, ati a ti kɔ

Ki a she iwadi awɔn iriran ati imɔ awɔn akoko lɔkunrin lobinrin sori ohun ti a fɛ kɔ

Ki a she idahun awɔn ibeere Ki a she agbekalɛ ati ifɔrɔwɔrɛ lori eto idagbasoke fun igba kpikpɔ

-Ishɛ ashekpɔ ninu iwe -Ishɛ ɛnikɔɔkan -Ifɔrɔwɔrɛ -Ifɔrɔ wa ni lɛnu wo

Ibɛrɛ ɛkɔ Lɛhin ifihan awɔn aworan, fɔto ati ere itage o jɛmɔ idakpɔ to wa laarin eniyan ati ayika, ki a bɛ awɔn akoko lɔkunrin ati lobinrin lati she ayɛwo wɔn ati sɔrɔ si Olukɔ lɔkunrin tabi lobinrinnila fi awɛn aworan to jɛmɔ ayika, ayiti o dara, eyi ti o dɔti han awɔn akoko. O nilati she itumɔ lori ayika, igbe aye rere, ishɛ ɔmɔ ilu rere lɔna idagbasoke fun igba kpikpɔ ki o si fi anfani to wa ninu imɔ stoto fihan

-Awɔn akoko lɔkunrin lobinrin she ere itage, wɔn wa awɔn aworan kitokito -Wɔn she ifihan idakpɔ to wa ninu imɔ toto ati ilera ilu -Awɔn akokɔ lɔkunrin lobinrin nshe ayɛwo awɔn aworan wɔn si ndawun si awɔn ibeere

-Ere shishe -Ayɛwo -Ifɔrɔwɔrɛ -Ishɛ shishe Laarin ajɔ

Idari awɔn ishɛ laarin ajɔ ati ijabɔ

Ki a fetosinu awɔn ɔrɔ to jade ni ibamu kpɛlu orishirishi awɔn iwe ɛkɔ ti a mu dani

-Awɔn akɔwe olujabɔ ti ajɔ kɔɔkan nilati jabɔ ishɛ ajɔ lori:

Gbigbe awɔn ishɛshishe si ita kpɛlu igbawɔle

110

awɔn ishɛ ajɔ

-Itumɔ eto ayika ati idagbasoke fun igba kpikpɔ -Akokpɔ awɔn ohun ti awɔn eniyan nfɛ gɛgɛbi ounjɛ, afɛfɛ mimo ayika to mɔ to si kpeye -Awɔn ishoro to jɛmɔ eto ayinka ati idagbasoke fun igba kpikpɔ ni ilu kɔɔkan. -Abojuto awɔn adayeba -Awɔn ohun ti nshe okufa Irɔsilɛ tabi bibajɛ ayika. -Asokpɔto wa, laarin ɔrɔ ayika ati idagbasoke fun igba kpikpɔ

awɔn ishɛ ajɔ lɛhin ifɔrɔwɔrɛ fun atunshe

Afikun awËn imË tabi imulagbara ati

Lɛhin ti olukɔ lɔkunrin tabi lobinrin fetisinu ijabɔ awɔn ishɛ awɔn ajɔ ti o she afikun ati atunshe o nilati ba wɔn she akoso ikpari ɔrɔ fun imuniyi rɛ.

Awɔn akoko lɔkunrin lobinrin yan awɔn ishɛ to wulo to le ya ni shishe fun ilu lɔna idagbasoke fun igba kpikpɔ ni ibugbe wɔn. -Wɔn fɔwɔsɛya lati yanju awɔn ishoro to jɛmɔ idagbasoke fun igba kpikpɔ -Wɔn kpinnu lati she igbeleke eto idagbasoke fun igba kpikpɔ

Ishɛshishe lakpakpɔ tito awɔn adehun lɔkunre rɛ sinu ɛkpɛn

Agbeyɛwo tabi asheyɔri

Ki a she agbeyɛwo ikpari ɛkɔ ti o mu iwe akɔsilɛ awɔn ishoro to jɛmɔ awɔn ayika arɔwɔto ati awɔn ishɛ ti agbɔdɔ she fun atunshe

Awɔn akoko lɔkunrin ati lobinrin nilati she iwadi lori igbeseti awɔn ohun to jɛmɔ ayika ti tootɔ.

Shihse iwe akɔsilɛ

Igbawɔle ɛkɔ idakpada

Ki olukɔ she iranlɔwɔ lati she iwe ilana ishe (awɔn ishɛ ti a o she, ohun ti a o ri fi shishɛ naa, asiko ikpari ishɛ, awɔn lɔwɔ, abɔwo ati agbeyɛwo ) fun imusan ayika ati asokpɔ to wa laarin imɔ toto kpɛlu idagbasoke fun igba kpikpɔ

Awɔn akoko lɔkunrin lobinrin yio she iwe ilana ishɛ.

Ishɛshishe ni ajɔ SEDEAO

Iwe akɔsilɛ fun itɛsɔna lori ɛkɔ : ilera ilu, ayika ati idagbasoke fun igba kpikpɔ. VEIRET, Yvette, géogr. Iwe akɔsilɛ fun itɛsɔna lori ɔrɔ igbalode fun ɛkɔ. Ilera ilu, ayika ati idagbasoke fun igba kpikpɔ.

111

ETO INIKPIN NINU AJƆSHEKPƆ : AWƆN ISHUBU ATI AWƆN LƆNA ASHƆWƆSHE

LAZARE : KI ZERBO (IGBIMƆ TO WA LƆNA ETO IDARI ILU NI BUKINA-FASO)

Iwe yi wa lɔna ilana fun agbeyɛwo eto inikpin ninu ajɔshekpɔ awɔn ilu agbegbe ilɛ

afrika

A ko le sɔ wikpe abayɔri eto inikpin ninu ajɔshekpɔ yi dara ko dara lɛhin

ogoji (40) sɛhin ɔkpɔlɔkpɔ awɔn ikɔ orilɛ ede si orilɛ ede ti afilelɛ fi aimimɔ to wɔn

han wɔn ko si lee she afasokpɔ kan laarin wɔn. Wɔn ko fa awɔn ɔmɔ ilu ati awɔn

ijɔba abɛle to wa loju tio nilati jɛ olujɛ anfani eto naa sina ilana ijɔba fun eto inikpin yi.

Oun lo fa aigbɔ ara ɛni ye ni ilɛ afrika to gbe eto naa shubu ati ɔwɔ awɔn oludari. A

nilati tun idakpalɛ rɛ she ni kiakia (OIG) ki a jɛki idakpalɛ naa wa lɔna iyɔsoke

awɔn ɛka ti ɔrɔ naa jɛ logun. Awɔn ɛgbɛ ilu ati ɛgbɛ oshishɛ nilati wa ninu ikpade

naa lati le she agbeyɛwo alasɔsi awɔn ilana ti a ntɛle lɔwɔlɔwɔ lati she idamɔran

miran fun atunshe.

I- ETO INIKPIN NINU ABASHEKPƆ TI ILƐ AFRIKA :

Awɔn orishirishi ayɛwo, iwadi owo ati agbeyɛwo tɛnumɔ awɔn ohun wɔnji :

aisi ifarahan nla ninu eto idari awɔn agbekalɛ ni kpataki ɛnikɔɔkan lɔtɔɔtɔ.

alaigbara nikpa afasokpɔ ati ikun ara ɛni laarin idasilɛ

ailagbara awɔn afihan lori awɔn ilana ati eto nikpa ohun ti awɔn oshisheɛ

nreti fun inikpin awɔn ilu agbegbe.

Awɔn ikpinnu si jɛ shishe :

Awɔn imɔriri wɔnyi nsɔ nikpa ero awɔn ɛgbɛ ilu lori awɔn ikɔ laarin ijɔba ati igbesɛ

eto inikpin

112

A lee ri awɔn ishoro ati aini itara awɔn oludari awɔn ikɔ wɔnji ati awɔn ijɔba lati she

ikpinnu fun amulo awɔn eto ti a yasɔtɔ. ifɛ ati niwa kotɛle awɔn ɔrɔ fun amushe

awɔn eto ilana ajeshɛku ninu inikpin awɔn ilu agbegbe Afrika.

Awɔn eto ti a gba wɔle ninu awɔn ikpade ko jɛ ohun ti a fi sinu awɔn ilana, awɔn

eto ishɛ ati awɔn o fun ilu kɔɔkan.

Aini itara yi nti inu awɔn ohun ti nshe ohunfa wɔnyi :

Awɔn igbesɛ awɔn minista ti nfɛ lati maa daabobo awɔn ikpo ilu kan

nigbagbogbo tabi nigbamiran nikpa awɔn ɛtɔ ɛnikɔɔkan.

Awɔn ishoro nikpa amulo awɔn eto ti a gbekalɛ nikpa inikpin fun ohun ti o

kan ishɛshishe awɔn ile ishɛ ijɔba ninu awɔn ilu wɔnyi (ti nshe ohun ifasɛhin)

Aini ominira to ninu awɔn ilana eto iwadi owo oun agbeyɛwo ati ɔna ti yio

gba kan awɔn eniyan

Ailagbara eto irɛkpɔ ti nbɛ laarin ikpoju oshuwɔn awɔn oshishɛ bɛrɛ lori awɔn

ti ndari ati awɔn ibawi ti o wa fun wɔn.

Ifetosi awɔn OIG, ati afasokpɔ fun ifarahan rere awɔn afihan lorishirishi ɔna ti

ndamu awɔn anfani ti a gbekalɛ lotitɔ

Ijiroro kpataki lori ilana inikpin ko lee yɛra fun ibeere yi :

Awɔn eniyan wo ni o ni anfani ninu eto inikpin ilɛ afrika ?

Awɔn wo ni o yɛ lati sheto ilana naa (sisɔ awɔn sisɔ awɔn igbesɛ, sisɔ awɔn ilana

ti o yɛ fun amulo ishɛ naa, abojuto otitɔ fun amulo awɔn eto). Awɔn ibeere wɔnyi

koni esi : awɔn oluraja lakpakpɔ ati awɔn ile ishɛ olugbejade ti wɔn kpoju oshuwɔn

ninu ɛka ajɔ naa ; ati kpɛlu awɔn onishowo, awɔn ile ishɛ ibilɛ, ati awɔn ti oju ala

wɔn kpakpɔ mɔ ti awɔn ilu ti o yi wɔn ka.

Titi di isisinyi awɔn ile ishɛ ibilɛ (ni kpataki awɔn ti wɔn ni oju ala si ara wɔn) ti wɔn

ti inu ilana eto igbashɛ fun ɔmɔ ilu jade ko sɔ, bɛɛni wɔn kosi tun she afihan

gbogbo awɔn imɔran ati eto ishɛ ti wɔn lee fun eto inikpin lagbara ti wɔn ti nbɛ

yatɔsi awɔn ilana aima nikpin ti wɔn tɛle ara wɔn lati ɔkpɔlɔkpɔ ɔ dun wa sɛhin

iti de ibiti awa ni siyi awɔn ti o jɛ logun ko so asɔye lori ilana eto inikpin, wɔn nikpin

ninu awɔn ɔrɔ ti wɔn sɔ ni akoko ti awɔn eto wɔnyi nkpɛ fi de tabi ifarahan wɔn ko

she dede.

O yɛ ki a fun awɔn wɔnyi ni anfani nikpa awɔn oniruru eto ti nbɛ tabi awɔn ɔna a

gbkalɛ, ati anfani oun agbara ti oyɛ fun irɛsilɛ ilana yi .

II – Fun imuyɛ ojushe awɔn ti o kan labɛle

Titi de ihin yi ɔrɔ lori inikpin jɛ eyiti ashe ikede rɛ gba ori ɛrɔ. Awɔn ilekpa, igbesɛ

ati awɔn eto atilɛhin, gɛgɛbi awɔn ɛdun ɔkan awɔn ti o kan ti she sɔɔ, koni

asɔyekpɔ ti o jinlɛ. Kosi ohun iyalɛnu kan ninu eto amushe awɔn igbesɛ

amushe awɔn ilana awɔn ilu agbegbe, amulo ati agbeyɛwo wɔn jɛ ohun ti a

she lɔna kannaa si bi o ti she wa ni aarin awɔn ilu naa lɛyɔkɔɔkan.

113

Ikɔlu eto idagbasokeni afrika ati nikpataki eto inikpin joko le ikuna eto idari ilu

lakpakan.

Titi de ihinyi, awɔn ikpinnu ntɛle ɔgbɔn ironu nikpa ishɔwɔshe ti nkpa awɔn onimɔ

ijinlɛ ariwa kpɔ mɔ awɔn ɔmɔwe ilu ti wɔnjɛ ohun eelo

Eto iriran yi ko lee gba awɔn ɛdun ɔkan awɔn ti o jɛ logun nikpa asheyɔri awɔn

ishɛ idagbasoke. Eyi ni eto ishɛgun kan ti o ku lati she, bi bɛɛ kɔ awɔn ayikpada

lɔna oshelu ko lee fun wa ni awɔn abayɔri ti o ni adakpɔ ninu lɔ.

O yɛ ki a shishɛ lati she iyida fun awɔn ohun ti o jɛmɔ ero ati ishɛ : ki a too lɛsɛsɛ

agbejade awɔn igbesɛ, awɔn ilana imushe ati ti agbeyɛwo kpɛlu awɔn ti o jɛ logun.

Eto imɔran ti agba nilati fi okpin sinu eto idari, lati jɛki awɔn ti o jɛ logun lee wa ni

agbede awɔn igbesɛ ti nbɛ.

Eyi ntɔrɔ awɔn inikpin ni ɔkpɔlɔkpɔ ikpele

Eto idari awɔn ikɔ : eyi ntɔrɔ ifarahan awɔn ti o jɛ logun laishe ijɔba ninu

isheto awɔn ikɔ, iforikori shiwaju agbejade awɔn ikpinnu (isheto awɔn ilana

eto)

Ominira ti o ga juto lati she iwadi owo ati agbeyɛwo, ilɔwɔ awɔn ara ilu ati

amushe awɔn ibawi

Awɔn ilana ti o ni irɔrun ti o yɛ lati gbagbɔ nikpa kpe oun itɔnilɛhin awɔn ilu

ati ɛka ijɔba, (awɔn ile ishɛ ibode ilu tabi ti ɔlɔkpa asɔgboro dɛrɔ ni awɔn ala)

ti nfa amushe otitɔ awɔn ilana sɛhin.

Eyi ni ohun a gbɔdɔshe ti nfa inikpin eto ilana alaikpɛju eyi tin mu ki a kɔra si

lati akoko yi lɔ.

III- LATI SHE ETO IDASILƐ ƆNA ƆTUN TI AWƆN OIG ƐGBƐ IJƆBA SI IJƆBA)

ATI IGBESƐ INIKPIN IFARAHAN MEJI NI AGBEKALƐ

1- I fori kori kpɛlu awɔn ajɔ ilu ati awɔn ijɔba ibilɛ ni awɔn (agbegbe ati ɛkun ti nbɛ

loju ala ni kpataki) Iforikori yi ntɛle awɔn ilekpa wɔnyi lati mu awɔn ti o jɛ logun

sheto iwe kika ti o ni isɔrɔsi nikpa iriri inikpin ki a sig be awɔ ɛ lɔna

ɔtun ti ilana ati ti ojushe wɔn kalɛ.

Awɔn ijɔba ibilɛ ti wɔn wa loju ala ni agbara inikpin ati awɔn ɛkɔ ti wɔn yɔ jade.

Kuro ninu imɔɔshe wɔn. Nikpa awɔn ero ti wɔn nsheto rɛ ati awɔn agbara ti wɔn

gba, wɔn ni awɔn ɔna ilana ti nfarahan lati she agbekalɛ awɔn ilana ti ɛkun. Wɔn si

tun ni kpɛlu awɔn aba lori awɔn ɔna ti o lee ran wɔn lɔwɔ lati ni ɛnu ɔrɔ lori ɔna

idari awɔn ikɔ.

Bɛɛ gɛgɛ awɔn ɛgbɛ oshishɛ (awɔn onishowo, awɔn atukɔ, awɔn oshishɛ aladani,

awɔn agbashɛshe awɔn oluraja, idari ilu sɔna rere …..) ni iriri ti o daju nikpa awɔn

eto ilana isisinyi ati awɔn aba kpɛlu. Awɔn ti o jɛ logun yio she agbeyɛwo awɔn eto

114

ilana ajɔ shekpɔ isisinyi kpɛlu awɔn ɛgbɛ ijɔba si ijɔba nikpa ilana eto inikpin.

Abajade ijirorowɔn nilati ɔri sori awɔn ɔna ti a o kakun lori awɔn igbesɛ fun

agbekalɛ ilana inikpin awɔn ishɛ ti awɔn ayanilowo nilati she.

O she koko ki ilana abayɔri ati agbekalɛ awɔn ɔna kpataki lati ɔwɔ awɔn ɛgbɛn ilu

le jɛ ohun ti yio mu wa lati ni ɛgbɛ ti o daduro ti o si yɛ nigbagbogbo ti ishɛ rɛ yio

wa fun irɔrun ijiroro naa.

Kɔja eyi, a nilati mu wɔn sɔ iriri ɔn nikpa awɔn ɔna ishɛshishe isinyi ti awɔn OIG,

awɔn eto ilana ti nlɔ lɔwɔ ati awɔn ilana agbekalɛ wɔn. Ohun a gbɔdɔ she ti she

koko fun ishɛ agbeyɛwo yi nilati gba wɔn ni imɔran lori awɔn ɔna kpataki ti yio mu

wa sheto idari eyiti yio fun awɔn ɛgbɛ ilu ni ashɛ otito (ninu agbekalɛ awɔn igbesɛ

eto inikpin, nikpa abojuto amushe, nikpa abɛwo ati iwadi owo). O dara lati ri wikpe

nikpa ero (ɛgbɛ awɔn agbashɛshe iwɔ oorun ilɛ afrika) fun isami si akoko, ati

sheagbekale ɛgbɛ ala bojuto awɔn ishe ti ko tɔna. Ninu ero yi ni a o ri ifarahan

awɔn ohun titun.

Awɔn ɛgbɛ agbashɛshe ati awɔn ɛgbɛ miran ti nbɛ ninu ɛka awɔn ilu agbegbe ; o

lee jɛ awɔn agbɛ, awɔn agbashɛshe tabi awɔn oniruru eto ishɛ miran. O yɛ ki a

gbokanle awɔn eyiti nbɛ, lati lee sheto ilana ijiroro.

Fun awɔn ɛlomiran ti o jɛ logun kpɛlu, o yɛ ki a ro lati she agbekalɛ iru awɔn ijiroro

miran ni ɛka ilu, ati ti ifojukoju ati alekun ɔrɔ ni ɛka agbegbe.

2- Ayɛwo awɔn aba, ati agbejade awɔn ilana, ɔna ati idarisi awɔn idasilɛ

Lori abayɔri ti iforikori yi, ishɛ ti a o gbeshe ni eyi :

Ki a she agbejade awɔn aba lori atunshe awɔn idasilɛ

Ki a she agbejade awɔn ilana ati igbesɛ, kpɛlu awɔn eto ti oyɛ fun amushe

rɛ.

Ninu ero yi, awɔn ifetosi ti a o gbekalɛ lati lee jɛki awɔnti o jɛ logun lee she ishɛ

wɔn yio jɛ eyiti a o la silɛ, ti yio si ni awɔn ilana ifisetigbo ti o muna doko, ti igba

imɔ kunimɔ, ti ishɛ ashekpo ati agbara isheto.

Ninu iwoye yi, awɔn ikpo ati ishɛ, ati nikpataki awɔn ilana ajɔshekpɔ yio je eyiti a o

tun yan. Eyi yio si jɛ ishɛ ilana fun adehun lori ayikpada OIG ati atilɛshin fun

ajɔshekpo ilana eto inikpin ni akpakpɔ.

Awɔn ayanilowo ati awɔn ilu sɔrɔ nikpa eto inikpin ati idari ilu sɔna rere gɛgɛbi

ohun ti ani igbagbɔ si. Nikpa bɛɛ awɔn aba ti o ti inu ijirroro awɔn ɛgbɛ ilu wa, nilati

di ikpinnu ti awɔn ilu ati awɔn ayanilowo nilati bɔwɔ fun.

115

AWƆN IDUKPƐ

UNɛSIKO

YDO YAO ɔga al ɛka ED/PSD

ni UNɛSIKO/BREDA Senegali ɛrɔ Email: y. ydo@UNɛSIKO.org ɛrɔ ibanisɔrɔ (+221) 77 529 45 77

UAKU Rolan ɔga al ɛka imɔjinlɛ ati ɛro igba lode ajɔ S AO/ABUJA-NAIJERIA

ɛrɔ Email: rkouakou@ecowas.int ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+234) 706 800 44 76

GISE Papa Banga Alakoso eero ishɛ labɛ ɛka ni UNɛSIKO/BREDA Senegali ɛrɔ Email: pb.guisse@UNɛSIKO.org ɛrɔ ibanisɔrɔ (+221) 77 728 83 86

AWɔN ɔMɔWE IJINLE AGLO JOHN Olukɔni agba ɛ kɔ nla ti lomɛ Togo

ɛrɔ Email: John.aglo@tg.refer.org ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+228) 90 12 41 36

AJɔ S AO

Adrienne Yande DIOP ɔrɔ orishieniyan ati idagbasokɛ

awɔn eniyan

ADOTEVI Adote-Bah TTISA Olush ni UNesiko-breda Senegali

ɛrɔ Email : Ab-adotevi@UNESCO.org ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 33 849 2319

MAGA Abdulaye ɔga agba alakoso ɛ kɔ , asha, imɔ ijinle

ati ɔrɔ igbalode ECOWAS ɛrɔ Email: amaga@ecowas.int

AJIBEWA Aderɛmi Ikɔ alakoso ajɔ S AO-Naijeria

ɛrɔ Email : remiajibewa@yahoo.co.uk ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+234) 703 410 38 80

NIKIEMA Dieudonné Olush Ecowas Peace d ajɔ S AO/ABUJA-NAIJERIA

ɛrɔ Email: wendbarka@yahoo.fr

ANSAH Samuɛli ɔga agba olukɔnilɛ kɔ -Ghana

ɛrɔ Email: samansah54@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: 02 44 11 28 02

116

ɛrɔibanisɔrɔ: (+234) 812 912 53 14 (+234) 813 538 00 09

OGBE Rashɛli ɔga kpataki alakoso ɛ kɔ ajɔ S AO/ABUJA-NAIJERIA

ɛrɔ Email: rachelogbe@gmail.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+234) 803 320 10 59

AAWORB-NANG MAABOBR KOR Jacɔbu ɔga agba alakoso Research Ghana

ɛrɔ Email: korjacob313@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: 02 44 79 85 21

BA Fatimata ɔga agba olushabɛwo ɛ kɔ ikpele kini ati

keji INEADE-Senegali ɛrɔ Email: fatiba-ng@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+221) 77 536 25 07

BADINI/KABRE Alimata ɔga agba ɛ kɔ nikpaishɛ ɔwɔ, asha, ayika ati nikpa awɔn ɔmɔ ati ihuwa ɔmɔ oluwabi

DEACE MPC Burkina Faso ɛrɔ Email: alimata-badini@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: 00226 78 21 40 55/00226 70 71 47 78

BAH Lalya Ibrahima ADEA

KULIBALI/Haidara Tene Natogoma Alabɛwo ɛ kɔ ɛ kɔ ikpele keji ti Cote

d'ivoire ɛrɔ Email: tnhaidara@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ:(+225) 01 33 95 87

BARRY Fatumata Binta ɔgba agba ɛ kɔ awɔn olukɔ ti Dubreka

Gine ɛrɔ Email: bintacamara83@yahoo.fr Sambinta2012@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+224) 64 42 22 24/+224 65 29 15 99

DAWUDA Abdurahamani ɔga agba al agbeyɛwo ati ish

ishɛ ti Nigɛɛ ɛrɔ Email: daouda0708@mail.com abdaouda62@hotmail.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+227) 97 97 49 08/ (+227) 96 96 72 83

BATIONO Jaan.Clodu ɔga agba alakoso ɛ kɔ gigati Kudugu

ENSK Burkina Faso ɛrɔ Email: jclaude-bationo@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+226) 70 05 11 95

DACUNHA Pascoal Oga labɛ ashɛ ɔga agba ɛ kɔ giga

"Tchico Te" ENSTT Ti Ginee Bisao ɛrɔ Email: pacoregas@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+245) 667 04 77/ (+245) 525 42 95

BOZARI Ibrahimu Rabi ɔgɔ agba ɛ kɔ giga ti Nigɛɛ

ɛrɔ Email: Bsoli1@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+227) 96 98 15 70

DANTSEY Kofi Edinamu ɔga onimɔ ijinlɛ nikpa ɔrɔ agbɛ ati ayika igbakeji alakoso eero lori ɛda ati idaabobo ati jɔ ilɛ ni Nairobi Togo

ɛrɔ Email: Koffidantsey@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+228) 90 94 59 53

KAMARA Musa Olukɔ-Olushewadi/alakoso ɛka ɛ kɔ giga

ti Ginee Konakri ɛrɔ Email: mousjair@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ:(+224) 60 61 87 43/ (+224) 62 95 81 18

DIA Mamadu Ndiaye ɔga ɛ kɔ ikɔ UNESOKO-Senegali

ɛrɔ Email: dadeissa82@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+221) 776 33 81 70

KɔNPAORE Pamusa

ɔga agba ishe agbeyɛwo ati ish ishɛ

ti Bukina Faso ɛrɔ Email: compaf2002@yahoo.fr

DIABUGA Yombo Pɔɔlu ɔga agba ol agbeyɛwo ati ish

ishɛ ti Bukina Faso ɛrɔ Email: ydiabouga@yahoo.fr

117

ɛrɔ ibanisɔrɔ:(+226) 76 47 93 01 ɛrɔ ibanisɔrɔ: (00226) 70 75 40 11

KɔNDE Fode

Olukɔ agba idanilɛ kɔ awɔn olukɔ ɔga agba ishɛ agbeyɛwo ti Ginee

Konafri ɛrɔ Email: fcond57@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ:(+224) 62 97 80 18/ (224) 69 01 42 83

ADENIYI Eliasi ɔla ɔga agba olushewadi Najeria ɛrɔ Email: elisaden76@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+234) 803 598 86 75

KULIBALI/Haidara Tene Natogoma Alabɛwo ɛ kɔ ɛ kɔ ikpele keji ti Cote

d'ivoire ɛrɔ Email: tnhaidara@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ:(+225) 01 33 95 87

AWɔN TI WɔN NIKPIN ISHɛ YI DIAGNE Usumanu Dudu Mati INEADE ti Senegali ɛrɔ Email: odmdfr@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+221) 77 659 26 36

FAYE Magatte Alakoso eero ishɛ kapEFA-UNɛSIKO TOGO ɛrɔ Email: ma.faye@unesco.org ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+228) 90 83 76 98

DIARA Abu olukɔ agba ti Mali ɛrɔ Email: abou.diarra@netcourrier.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+223) 76 20 01 72

GABA K. Mawuse alabɛwo ɛ kɔ tinbɛ isinmi afɛyinti, ishe al awɔn idanilɛ kɔ -Togo ɛrɔ Email: gabeliab@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+228) 90 36 33 03

DIKENU Kwami Kristitɔfu olukɔ agba nikpa wa titɔ ni i ɛ kɔ giga ti

lomɛ Togo ɛrɔ Email: kdikenou@tg.refer.org ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+228) 90 08 19 33

GAIFɔɔ Zawu B. Olu nimɔ ni ɛ kɔ giga ti Liberia

ɛrɔ Email: zawubgayflor@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+231) 88 64 15 176

DUMɔGE Juma alabɛwo ɛ kɔ /alagba ishɛ alabɛwoɛ kɔ akpakpɔ ti Togo

ɛrɔ Email: doumongue2006@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+228) 90 05 62 98 / 22 21 21 20

GOABGA Emanuɛli W Akɔwe agba Minista al ɛ kɔ ati abinibi ti ishɛ Minista al ɛ kɔ ati abinibi ti

Burkina Faso

EJIME PɔɔLU PO Communication ECOWAS ɛrɔ Email: paul.ijeme@gmail.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+234) 80 72 88 13 91

GEYE Isakia INEADE-Senegali ɛrɔ Email: gueyeeissakha@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+221) 77 57 27 207

EKUWE Yaovi alabɛwo ɛ kɔ , ɔga agba, i idanilɛ kɔ

awɔn olukɔ ti Notisɛ-Togo ɛrɔ Email: victorekouey@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+228) 90 22 35 01

II MARA Faseli Igbakeji ɔga agba ishɛ nla al ɛ kɔ ɔmɔ rere ti Ginee

ɛrɔ Email: donfas02@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+224) 68 24 21 36/ 64 28 80 70

ɛL UMRANI LALLA K. alaniloye nikpa ɔrɔ ɛ kɔ awɔn ɔdɔ ati agba ni ilɛ -Mali

ɛrɔ Email: lakhadeija@gmail.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+223) 73 33 43 37

JALOO Mohamed B. S. ɔga agba olush ti Ganbi

ɛrɔ Email : msjallow@ganet.gm

118

ESE Dɔminiki ɔga ishɛ alagbey ɛwo awɔn ɛ kɔ idanilɛ kɔ ishɛ nla alabɛwo awɔn ishɔwɔ konilɛ kɔ . ishɛ Minista al ɛ kɔ

ikpele kini-Benɛɛ ɛrɔ Email: esdak77@hotmail.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+229) 95 49 64 74 / 96 80 94 48

KABA Asita Olush onimɔ ijinlɛ ti ishɛ Minista al ɛ kɔ ti Liberia

ɛrɔ Email: assakani@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+231) 88 06 22 722

KABORE / UWEDRA OGO Juliɛti ɔga agba nikpa I wadi awɔn eero ɛ kɔ ati idanilɛ kɔ -DGRIEF ti Burkina-Faso

ɛrɔ Email: kaboued@hotmail.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+226) 70 35 64 72

KALƆN Mohamɛd Pɛps Olukawe kpataki olukɔni ɛ kɔ ikpele keji ti

Sera Leɔni ɛrɔ Email: pepskay@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+232) 76 73 25 48

KANE Sumaila ɔga ishɛ DPFC-Kot D'ivoa

ɛrɔ Email: saomailakane@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+225) 01 85 06 98 /07 69 18 22

KANE Sumaila ɔga ishɛ DPFC-Kodivoa

ɛrɔ Email : somailakan@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+225) 01 85 06 98 (+225) 07 69 18 22

KARNGBEAE Leeway Dave Alakosɔ kpakpa ishɛ Minista al ɛ kɔ ti Liberia

ɛrɔ Email : ikarngbae@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+231) 76 34 63 55 (+231) 77 63 46 355

KONE TRAORE Natali Igba keji alaga FASCAO/WACSOF FASCAO/WACSOF ɛrɔ Email : nathaliekone@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+225) 08 27 95 48 (+225) 22 41 53 73

KɛɛKULA Pita L.

olukɔni ɛ kɔ giga tin Liberia

ɛrɔ Email: plibertykerkula@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ: (+231) 65 43 558

KUGBLENU Akuete Akɔwe agba ikɔ ajɔ unɛsiko ni togo

ɛrɔ Email : akougble55@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+228) 90 20 63 47

LANDIMU KOREIA Kui ɔga agba INDE ti Ginee Bisao ɛrɔ Email : landimrui@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+245) 524 23 37

LANKO ANDE Emanueli Minista al ɛ kɔ ati abinibi ti

Bukina Faso

LANTOMƐ Kofi Uboɛnalɛ ɔga agba ni ishɛ nla awɔn ɛ kɔ shiwaju ewe ati ikpelɛ kini ti Togo

ɛrɔ Email : lantomeylucien@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+228) 90 07 52 55 (+228) 22 22 13 37

LO SISE Ndeye Fama Olushewadi – INEADE – Senegali ɛrɔ Email : mamefamalo@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : 76 689 83 03

MASARI Imelda Annah Mari Akawe kpataki – olukɔni agba ni ɛ kɔ

ikpele keji ti Sera leɔni ɛrɔ Email : imeldamansara@yahoo.com ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+232) 76 53 09 64

MƐSAN Felisi Onimɔ nikpa - ɔga al owo ni ishɛ Minista al ɛ kɔ alakɔbɛrɛ ati

ikpele kini ti Benɛɛ ɛrɔ Email : mensahkfelix@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (229) 97 87 93 95

MƐSAN – PIERUSI Shosho ɔga agba gbogbogbo ni ishɛ nla al imulagbara ijɔba tiwa ni tiwa ati idanilɛ kɔ awɔn ɔmɔ ti Togo

ɛrɔ Email : tchomacym2@yahoo.fr

NASURI Seidu ɔga agba gbogbogboti ɛ kɔ awɔn olukɔ ti

ikpele kuni ti lumubila ni Bukina Faso ɛrɔ Email : snassouri2001@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+226) 70 23 70 13

119

ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+228) 91 42 42 70

NDIAYE Balo INEADE – Senegali ɛrɔ Email : ndiayebalo@hotmail.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 775 44 53 05

NDIAYE BEYE Kadi Akɔwe agba ishɛ nla al ishɛ ati atunshe ti ishɛ Minista al ɛ kɔ – Senegali

ɛrɔ Email : khady12001@yahoo.fr ndiaye0910@gmail.com ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 775 38 30 63

NDOMBI Kristian Oludamɔran ɛka / CLT UNƐSIKO – BREDA – Senegali ɛrɔ Email : c.ndombi@unɛsiko.org ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 338 49 23 23

NDOW Isatu ɔga ɛ kɔ Ganbia

ɛrɔ Email : isatoundw@yahoo.co.uk ɛrɔ ibanisɔrɔ:(+220)990 88 26/448 30 62

NZAU MUTETA Ginɛti Ashoju ikɔ ifowokpamɔ ni Bukina Faso

ɛrɔ Email: Bukina Faso m.nzau@afdb.org

ONOKOKO Gasipaa GRAR P – Senegali

ɛrɔ Email : gaspano@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 775 530 857

WATARA Kuubie Modibo Minista al ɛ kɔ ati abinibi ti

Bkina Faso

OLUTAYƆ Olushɛgn Ikɔ ajɔ S AO

ɛrɔ Email : olutayosegun@gmail.com ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+228) 66 04 15 23

UWEDRAOGO / ZONGO Eleonɔɔ J. Ajɔ ishɛ lori ɛ kɔ ti ko tɛle ilana ijɔba ni

Bukina Faso ɛrɔ Email : zongoelo@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ:(+226)50 36 58 45/70 23 96 90

PAKODI T. Baatelemi CNU ni Bukina Faso

SACANUDI Kuwame Benua Olukɔni olushewadi ni ɛ kɔ giga Koti

divua ɛrɔ Email : sacanoud@hotmail.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+225) 07 25 80 96

SAMU Kuilibila ɔga agba – al abɛwo ati idanilɛ kɔ

ishɔwɔshe ti Bukina Faso ɛrɔ Email : samkui20@gmail.com ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+226) 70 74 97 94

SAMAA Tinka Alabɛwo ɛ kɔ ti nsh ɛ kɔ ni ishɛ nla al awɔn oluka ibɛrɛ ati

ikpele kini ti Togo ɛrɔ Email : batoli3@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+228) 90 09 30 95

SAA Abudu IA / DAKAA – Senegali ɛrɔ Email : sarrabdou70@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 773 79 34 21

SAWADOGO S. Inosan Minista al ɛ kɔ ati abinibi ti

Bukina Faso

SIBI Mari Minista al ɛ kɔ / ishɛ minista ti

Senegali ɛrɔ Email : kondas@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 776 31 23 07

SULAMA Baba Aamɛdi Akɔwe agba ikɔ ajɔ unɛsiko ti Bukina Faso ɛrɔ Email : ahmsoulama@gmail.com ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+226) 70 26 49 85

SY/UWEDRAOGO Agati Alakoso ilana ti Bukina Faso

ɛrɔ Email: syagathe@plan-international.org agathe@yahoo.fr

TALL Bubakar Onimɔ ishɛ agbeyɛwo ati ishɛ ti

Senegali

TURE Birama ishɛ agbeyɛwo ati ishɛ ti Senegali

ɛrɔ Email : biramatoure@gmail.com

120

ɛrɔ Email : boubacartall@gmail.com ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 775 49 17 62

ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 775 503 495

TURE Tiam Marema ɔga ikpin SHS ti unɛsiko ni Senegali ɛrɔ Email : m.toure-thiam@unesiko.org ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 776 37 96 15

TURE Mustafa Akɔwe igbimɔ alashɛ ti ishɛ al ti

ishɛ manamana Senegali ɛrɔ Email : amedytoure@yahoo.co ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 775 34 17 31

TRAORE/ BICABA B. Madeleine Minista awɔn eniyan Bukina Faso

ɛrɔ Email : bicmado@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+226) 70 34 44 04

TRAORE Isiaka ishɛ giga ti Bukina Faso

TRAORE Namadu ishɛ Minista ɛ kɔ ati mimɔɔ mimɔɔska ti

Bukina Faso

UGWUNZE Gloria ɔga oluwadi ajɔ S AO/ Abuja Naijeria

ɛrɔ Email : gugwunze@ecowas.net ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+234) 80 55 60 50 25

WANDAOGO Isa ishɛ Minista al ɛ kɔ ati

abinibi ti Bukina Faso

WƐNMƐGA Siasan ɛ kɔ giga ti Bukina Faso

ZAGRE Patrisia ɛ kɔ giga Bukina Faso

ZAN Eli ishɛ minista al ɛ kɔ ati

abinibi ti Bukina Faso

AL IROHIN

DIUFU Asane Al irohin ti ajɔ unɛsiko ti Senegali

ɛrɔ Email : adcremedia@yahoo.fr ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 775 70 73 59

AWƆN OLURANLƆWƆ BƆMBO Viviani Akɔwe – S AO/ABUJA Naijeria

ɛrɔ Email : viebombo@gmail.com vbomboahou@ecowas.int ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+234) 706 423 1090

GANDZION Olivia ɔmɔ ikɔshɛ - unɛsiko – BREDA Senegali ɛrɔ Email : olivia.gandzion@hotmail.fr

GARCIA Nina ɔmɔ ikɔsilɛ - unɛsiko – BREDA Senegali ɛrɔ Email : nina.garcia90@gmail.com

KANE Mame Diara Oluranlɔwɔ - unɛsiko – BREDA Senegali ɛrɔ Email : md.kane@unɛsco.org ɛrɔ ibanisɔrɔ : (+221) 77 913 26 71