MAKİNA KAYNAK

8/3/2019 MAKNA KAYNAK

1/72

Ocak ' 95 ISSN No : 1300 - 3402

OK

u_M

OZ

UIzoZ

nO

KAYNAK ZEL SAYISI


2/72


3/72

M H E N D S lM A K N AM O B L K I N A M H i' N O S t, E R l t A S - i, t i * , A l, H Of - '

KAY NAK VE LEHM BALANTILARININ SEMBOLK GSTERM Suat A N G I 12Symbolic lllustrations of Weld S e am sBir mhendislik uygulamas olarak kaynak, bilgileri doru ve anlalr biimde tasarmcdan kaynakya iletilmedike gerek yerini

ve nemini kazanamaz.

MAG KAY NAINDA KAY NAK DKNN GEOMETRSNHANG FAKTRLER ETKLER ev : Kadir GENi 19Which Factors That Effect the Weld Joint Geometry At MAG WeldingMAG kaynanda nfuziyet ve kaynak dikiinin geometrisi belli bir aptaki elektrod iin geni bir ayarlama aralnda ve fleeimleriyle belli snrlar iinde kontrol edilebilir.

KARBON VE DK ALAIMLI ELKLERDEN Y APILAN BASINLI KAPLARIN KAY NAK SONRASIISIL LEM KOULLARI (PWHT) Mustafa GLAN 24Requirements & Limitations of Post Weld Heat Treatment for Pressure Vessels Construced of Car-bon and LowAlloy SteelsBu almada karbon ve dk alaml eliklerden imal edilen basnl kaplarn sl ilem kollar ve snrlamalar "ASME CODE" agre vurgulanmtr.

ELK YAPILARIMIZDA KAYNAK KALTES NEDR ? Hayati SOYKAN 30What is the Weld duality On Steel Constructions in the Countryelik yaplarn kaynakl imalat konusunda, endstrilemi lkelerde hem teknolojik hem de sosyal ynden ok nemli gelimelerolmu, eitli standardlar hazrlanm ve yrde konmutur.TAHRBATSIZ MUAYENE SONULARININ DEERLENDRLMEKRTERLER Selahaddin ANIK, Murat VURAL 35The Evaluation Criteria for NDT ResultsGnmzde kalitenin oluurulmasnda, tahribatsz muayeneler zel bir neme sahiptir.OTOMATK KESM TEKNOLOJS Cneyt OKU 40

Automatic Cutting TechnologyDnyada nemi yllar nce anlalm olan "Otomatik Kesim Teknolojisi" Trkiye'de gelimesine devam etmektedir.

UT.U .U1; . ' > . ' : , \ "'


4/72

SUNUergimizin bu says da

Kaynak zel Says olarakkyor.

insanln metalleri ile-meye balamasyla, kaynakteknii en basit biimiyleuygulamaya baland. Eldekikaynaklar , kaynak teknolo-jisinin bebin yldan dahauzun bir gemie sahip ol-duunu belgelemektedir. Es-ki Msr'da ve Mezopotam-

ya'da, vazo ve ss eyalarn-da kuyumcu kaynann engzel rneklerini grmekolasdr. Demirci kayna ise

ortaadan beri yaplagelen bir ilem. 1810 ylndaHumphrey Davy'nin elekt-rikle oluturulan bir s ileeitli metalleri birletirme-nin mmkn olduunu or-taya koymasndan ancak 100

yl getikten sonra dnce-nin endstride yaygnlat-rlmas mmkn olabilmi ve iki dnya sava srasn-daki uygulamalar, Ark Kay-nann iki metalin birleti-

rilmesinde kullanlabilece-inin, itirazsz olarak herkestarafndan kabul edilmesinisalamtr.

Dinamik yap insariol-nun doasnn bir paras;

bunun sonucu ise ilerleme ve deiim. Teknolojik ve bilimsel gelime her alandaolduu gibi doal olarakkaynak teknolojisi alannda

da geerli ..TI, MIG, MAG,Tozalt Kayna gibi kaynak yntemleri geliimden pay-larn alyorlar. Teknolojide-ki bu akllara durgunluk ve-ren gelime dne kadar b-

yk yatrm yaplarak uygu-lama alam bulabilen elekt-ron n, lazer gibi kaynak

yntemlerinin daha yaygnkullanmna olanak tan-makta.

Teknolojinin bu konudasahip olduu yksek bilgi

birikimine karn, insana bal yaps nedeniyle bir ok

da hatann yapla-geldiide gerek.Blnp batangemiler, kenkprler, patla- yan basnl kap-lar, gibi rnekolaylar hep yaa-d k l a r m z d a n .Tm bunlar, ko-nu ile ilgili sahipolduumuz bilgi

ve deneyim ek-sikliini, ve uygulamadakihatalarn yaratt sorumlu-luklarn mhendisler tara-fndan tanan ac sonular-n ortaya koymakta.

Bu nedenledirki kaynakteknolojisi ile ilgili alantasarmcsndan kaynaks-na kadar tm personelin ei-timi, sertifikasyonu, deneti-mi nem kazanmaktadr.

Odamz Kaynak Komis-yonunun hazrlad yeni birzel say ile karnza k- yoruz. Bu saymzda be z-gn, iki eviri yaz ile birlik-te ayn dosyalar ad altnda

bulacanz ke yazlarm-zn ilginizi uyandraca g-rn tayoruz.

Mays '95 zel saysndaliej^ar birlikte olma dilekle-f i mi z i siz 'okuyucular mz aaktarrken ilgi ve katklar-nz bekled iimi zi belirtmekistiyoruz. --

Sayglarmzla

kaynak zel

TMMOBM A K N A M H E N D S LE R ) O D A S A Y L K Y A Y I N O R G A N

M h e n di s ve MakinaKaynak zel SaysO C A K / J A N U A R Y 199S

Ynetim Y r ltett ffteeSmer Sokak &6/1--Aemirtepe - ANKARAT4:(0310}2313159F a x ; (0-312) 231 31 65M M O A d m a Sahibi

PuhlsherMurat NDERSorumlu Y a z I leri M d r Managing EditrOU2 AHIN

zel Say Yayn KuruluPublishing EoarMelik AHiNTsriunALAAMK a t k d a Bulunanlar

(Kaynak K o m i s y o n u )M & m bers~at~Larg ezgrAKAMYeli A Y K A N A TCaner ATIGlst

Mete EFEKadi GENiCengiz SBNYENAdnan

Yap lm YnetmeniM. Yksel KKBN

lan SorumlusuAdvertisit tg Repre$etativ&Hatice E L K - A S L A N

K o m i s y o n l ikileriRedactorYaprak BOYLA

DizgiT y p e SettingAli Rza F A L C I O L U (MMO)

Bask

MF Ltd t L Tel {0-312) 425 37 6


5/72

K a y n a k p r o b le m le r in iz e k e s in z m !20 Y ld r

gvenle kullanlan A s k a y n a k rnleri:

stn kaliteli ve geni rn yelpazesi,geni bir da tm a ve gl teknik

hizmet kadrosu ile nc bir kuruluolan A s k a y n a k , 20 yldr srekli

kendini yenileme ve aa ayakuydurma abasn; mterilerine daha

iyi ve daha kaliteli hizmet vermefelsefesini hi deitirmedi.

Her trl koruyucubakm ve tam ir

uygulamalar iin zel

gelitirilmi stnKobatek t e k n o l o j i s i :Proses ve yaygn danmanlk

hizmetleri ile K o b a t e k teknolojisi,tarmd an e lektronie kadar 30 de iik

sana yi dalnda ka rlalan her trlk oruyucu ba k m ve t a mir uygula ma la r

iin ze l olarak g elit ir i lm it ir.

KobatekKaynak Teknii Sanayii ve Ticaret A . . Yakackalt, Yan Yol, Mermer Sok. No. 4 Kartal - istanbul, Tel: 377 30 90, Fax: 377 00 00


6/72

ENDSTRDEN]HABERLER

3. Avrupa Kaynak Mhendislii Eitim ProgramTamamland***^^ODT Kaynak Teknoloji-si Eitim ve AratrmaMerkezi tarafndan A l-manya-Mnih KaynakEnstits'nn destei ile

yrtlen Avrupa KaynakMhendislii Kursu nnncs tamamlanm-tr. 580 saatlik bu eitiminsonunda 12.12.1994 tari-hinde ODT Srekli Ei-tim Merkezi'nde dzenle-nen trende 11 katlmcyasertifikalar verilmitir.Bugne kadar dzenlenenkurslar erevesinde 36 ki-i eitim programna katld veprogram baar ile tamamlayarakMhendisi unvanna eriti.

Vr:; * 1

3. Avrupa Kaynak Mhendislii EitimiSertifika treninden grnt

bunlardan 33'Avrupa Kaynak

eitli firma ve kurulular-dan katlmclar programaj devam ettiler. Programa ka-tlmc gnderen firma vekurulular srasyla unlar-dr.GAMAA.., EGO, MKEK-Hassas MekanikFab., TAI, Deniz Kuv-

vetleri Ko m., SavunmaSanayii Mstearl, F MC- N ur o l Savunma Sa-nayi A.., Nurol Makina

A.., TGSA, OTO-KAR, GR, TEK, TSE, MAKSAN, TP-

SAN, ESDA, Trkiye Gemi Sanayii, CAN-SA, EGE Endstri, Burelik, MarmaraTrans-port A.., KOSGEB ve Konya Ticaret Odas.

Ulusal Kaynak Organizasyonuna Doru *8 Aralk'ta Ankara'da Makina Mhendisleri OdasGenel Merkezi'nde, Oda Bakan Murat nder'innderliinde biraraya gelen Oda Genel SekreteriOuz ahin, ODT'den Prof. Dr. Alpay Ankara,

Dipl. Ing. Friedrich Misckke, Zafer Filiz, SLV Ber-lin'den Dr. Ing. Dietmar Paulinus, Prof. Bhme veKaynak Komisyonu yeleri Cengiz Senyen, Melihahin, Kadir Geni ve Tarhan Alaam Trkiye'dekurulmas amalanan Ulusal Kaynak Organizasyo-nu iin gr alveriinde bulundular.Kurulu planlar yaplan ulusal nitelikteki vakfnamac Trkiye'yi ulusal platformlarda temsil edebi-

lecek, Avrupa Kaynak Federasyonu'na (EWF) gz-lemci ye olarak katlacak, lke kaynak endstrisi-ne destek olacak tek bir at altnda toplayacak bircemiyet oluturmaktr.

Bu ama dorultusunda alnan ilk karar Trki- ye'deki ilgili kurulu ve kiilerin biraraya gelecei ve vakfn kurulmas iin herkesin grn akaortaya koyabilecei bir toplanty 1995 ylnn Martay iinde dzenlemektir. Hepimizin arzulad ve

yrekten destekledii bu hedefe ulaabilmek iinkatlmn yksek olmas beklenmektedir.

Uluslararas Deniz Korozyon Forumu1990 ylnda Amsterdam'da baaryla gerekletiri-len forumu takiben, Deniz Korozyon K l u b ve Nic-kel Gelitirme Enstits, Avrupa Korozyon Fede-rasyonunda destei ile 1995 ylnda 24-25 Nisan'daMalta'da bu foruma ev sahiplii yapacaktr. Otu-rumlarn 4 alanda toplanmas beklenmektedir. Bualanlar; mekanizmalar ve test etme, microbially-nfheneed corrosion and bioforling, denizsuyu sis-temleri ve dier denizcilik sistemleri hesaplama.TWI, denizcilikte ve kydan uzak ortamlarda kul-

lanlan malzemelerin performans ve bozulmalary-la ilgili olan, ilgi duyan firmalar kapsayan DenizKorozyon Klubnn sekreteryasn stlenmitir.Tartmalara katlmak veya forumda bulunmak is-teyenler iin bavuru adresi:Nickel Development Institute, Rasemarie EvansETIC Centree, The Hollovvay,Alverckurel, BirminghamB48 TQB

MHENDiS VEM A K l N A - K A Y N A K ZEL SA YISI - 2


7/72

ENDSTRDENHABERLER

Maliyet Hesabna nem Verenler in

Kalite maliyeti hesabna nem verenler iin deerli bir dokman BS6143-K-alitc-E-konornisi Rehberi-(Gui-des-to tbe-Ecortom-ies-of Quality)ksm 2. Biringiliz standartlar enstits, BSI, dokman olan bu yaynkalite ile ekonomi arasndaki banty basite ortaya koyuyor ve for-mllerle ifade edilmesine yardm ediyor. Bu dokmana gre, baarliler finansman planlanmas ve kontrol sayesinde gerekleir. Kalitehatalarnn finans terimleriyle ifade edilmesi tavsiye edilmektedir. Budokman kalite maliyeti hesaplamas yapmak isteyenler iin ok ya-rarl olacaktr.

Brit ish StandardGu ide to th e economics of q u al i ty

Amerika'daki Endstriyel Radyografi Uygulamalar Amerika Birleik Devletleri'nde Nkleer Dzenle-me Komitesi endstriyel radyografi kurallar iin

yeni deiiklik nerilerini yaynlad. Buna gre ne-rilen kural deiiklikleri unlar iermektedir : Ge-ici alma alanlarnda radyografik kontrol en aziki kalifiye eleman ile yaplacak, operatrlerin ser-tifikasyon zorunluluu olacak, sabit elemanlarnradyografik kontrol alanlarnda grlebilen ve iiti-

lebilen uyan sistemleri olacak ve resmi olarak ta-nmlanm radyografi gvenlik grevlisi bulunacak.Geici alma alanlarndaki en az iki kalifiye ele-man nerisi tek kiinin gvenli i ortam salamada

yeterli olmayaca, izinsiz olarak radyasyon sahasi'na girilere mani olamayaca ve ii etkili olarakyrtemeyeceinden kaynaklanmaktadr, ikinci ki-i en azndan operatre yardm eder, dokmantas-

yon iini tamamlar ve acil durumlarda hemen m-dahale etmeye hazr olur. Zorunlu sertifikasyon da

ASNT tarafndan yrtlen eitim ve belgelendir-me programnn benzeri olacak.

Sertifikasyon iin bavurular 520 saat bilfiil i tec-rbesine sahip, 40 saatlik radyasyon emniyeti eiti-mini tama mlam ve yazl snav gemi olmald r.

Hidrostatik Test ncesi Boya lemi Uygun m u? ,South Cherleston'da Union Carbide irketinde ya-plan aratrmalara gre basnl boru hatt imalat-lar kaynak birletirmek' borularn boyama ile-mini hidrostatik testten sonra yapmaldr.

Aratrmaclar test kaplarn SA 53 Gr B malzeme-den 6" boyunda NPS4 Sch 40 karbon elii boru ve

standart boru kepi ve elik dvme f i t i n gden yaptlar.Btn test kaplar ASTM E 1003-84'e gre (Hidros-tatik kaak testi iin Standard Metod) yaplan ntesti getiler.Klcal delikleri simule edecek .0135" ve .200" a-pnda boydan boya delikler b o m - k e p kaynaklarnamekanik olarak ald. Kaplarn her biri deiik

boya sistemlerinden biri ile boyand. Bunlar; 1)inorganik inko primer st ne v i n i l son hat, 2) vi n ilprimer stne vinil son hat ve 3) epoksi primer s-

tne epplesi son hat. Boyalar oda scaklnda 60 sa-at krlendi. Daha sonra kaplar hidrostatik basntestine aadaki ekilde tabi tutuldular.1,125 l b / i n 2 de 30 dakik a2,000 lb/in2 de 10 dakika2,400 Ib/im de 5 dakika

Vinil boya sistemleri 325 ile 1 1 2 5 l b / i n 2 arasndakaak verdi. Epoksi sistem ise ok hafif szdrmasnaramen 2140 l b / i n 2 basnca dayand. Aratrmacla-rn deerlendirmesine gre boya kk hatalar izo-le edebilir, saklayabilir ve hidrostatik testte tesbitedilmesini engelleyebilir. Ama alma artlarndailetme basnc test basncnn stne ktnda,

veya proses akn boyay zdnde sistem dev-redeyken kaaklar ortaya kabil ir.

MHENDiS VEMA KlNA - KA YNAK ZEL SA YISI - 2


8/72

ENDSTRDEN!HABERLER

Kaynak Teknii Dernei yelerini Bir Araya GetirdiMerkezi istanbul'da bulunan Kaynak Teknii Der-nei 17 Kasm 1994'de Byk Srmeli Otelindeyelerini bir araya getirdi. 50 civarnda yenin ka-tld gecede birlikte hareket karar alnd. Bakan-ln Prof. Dr. Selahattin Ank'n yapt dernein

amalar arasnda kaynak konusunda eitimler, se-minerler, sempozyumlar dzenlemek, yaynlar yap-mak, bilimsel aratrmalar gerekletirmek ndegelmektedir.

Tahribatsz Test KurslarTrkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK), ekmeceNkleer Aratrma ve Eitim Merkezi'nde (NA-EM), Uluslararas Standartlar Organizasyonu (ISO)standartlarna uygun olarak tehiz edilen ve uygu-lamalarn Avrupa Standard (EN 473) kapsamnda

yrten endstriyel uygulama blmnde, tahri-batsz muayene uygulayclarnn bir vasflandrma

ve belgelendirme sistemi iinde eitimini amala- yan bir seri kurs dzenlemitir. Kurs dili Trkeolacak ve IAEA TEC-DOC-407 eitim klavuzunagre verilecektir. Kurslarn sonunda yaplacak olanpratik ve teorik snavlarda baarl olanlara TemelEitim Belgesi verilecektir.

Uluslararas Sergi ve Toplant Organizasyonu

Dnya'nn en byk kaynak organizasyonlarndan biri"Uluslararas Kaynak ve imalat Sergisi ve Yllk Kongre"2-6 Nisan 1995 tarihleri arasnda Amerika Birleik Devlet-leri'nin Ohio Eyaletinde Clereland Kentinde L A W S tarafn-dan gerekletirilecek. Bu byk bulumada, dnyann ndegelen firmalar en son rnlerini sergileyecek, tantm ya-pacak. Ayrca ilgi duyanlara eitli konularda seminerler

dzenlenecek. Bu zaman diliminde ayn organizasyon kap-samnda;

4. AWS Termal Pskrtme Sempozyumu

26. AWS Uluslararas Lehimleme Konferans

INALCO '95, 6. Uluslararas Alminyum Kayna Kon-ferans

dzenlenecektir.

MHENDiS VEMAKINA - KAYNAKZEL SAYISI-2


9/72

1ABERLERK O I K E K E S M E S S T E M L E R 1994 yl ba itibari ile kesme sistem-leri konusunda aratrmalar tamamla-m ve Trkiye'deki mterilerine enuygun r n n kalite, yedek para veservis olarak KOIKE firmasnda olduu-nu belirleyerek bu firmayla 1994 y l itibari ile bir distribtrlk anlamas

yapp Trkiye'de yaygn sat, pazarla-ma servis faaliyetlerine balanmtr.Oerlikon K a y n a k Elektrodlan ve San. A..Deiik Kesme Amalar iinretilen Yar Otomatik /Otomatik Kesme MakinalarHand Auto (Otomatik GazKesme Torcu)Bu makinalar, elik levhay herhangi

bir ekilde kesebilen (dz kesim, alkesim, ekillendirme vs.), ok deiiktipteki (levha, boru, ubuk vs.) malze-meler zerinde alabilen sistemlerdir.

Z E L L K L E R :Kesme kalnl: 5 ila 30 mm.Kesme hz :200 ila 700 mm/dak.Kesme yntemi : Makinay parannzerinde gezdirerekHz kontrol metodu : Transistor kont-rolG : A 120 V veya A 220 V.Motor : DC 12 V 7200 R.P.M. hz d-zenleyici 1/300Nozul : 102 ( A s e t i l e n ) veya 106 (LPG)Auto Pile (Otomatik Gaz BoruKesme Makinas) Yllarca allarak gelitirilmi, iilikmaksimum miktarda a z a l t l m , porta-tif bir boru kesme m a k i n a s d r . Z E L L K L E R :Kesme kalnl: 5 ila 50 mm.Kesme hz: 100 ila 700 mm/dak.Kesilcbilen efektif boru ap: 150 ila600 mm 0Eilimli kesme as: 45 dereceye ka-darMotor: lO. OOOr. p . m.

G kayna: A 100 VArlk : 14 kg.Nozul: 102 (A set i len) veya 106 (Pro-pan)Auto Pile - SBu model, uzaktan kontroll, gaz oto-matik boru kesme makinasdr. zel-likle geni apl borular iin uygulanr.

ZELLKLER :Boru kesme kalnl: 5 ila 50 mm.Boru kesme ap: 600 mm 0 ' n i n st|150ila600mm'demmkn)Kesme hz: 100 ila 700 mm/dak.Motor: lO.OOOr.p.m.Arlk : 15 kg.Nozul :102 (Asetilen) veya 106 (Propan)G k a y n a : A 100 V.Oerlikon Kaynak Elektrodlan ve San. A..

Tel: 0-212-599 30 10 Fan : 0-212-540 02 61H Y P E R T H E R M M E K A N Z EK E S M D E H T 2 00 0 M O D E L E N D S T K D EK U L L A N I L M A Y A B A L A N D I :2000 amper gcnde ve uzun mrlsarf malzemesi kullanlan HT 2000

1000

9O O8OO

HT 2OOO sisteminin, allm oksijen kesiminegre sarf malzemesi karlatrlmas

l ^k Uzun mrl, oksijen kesimi teknolojisi

1OO20 3O

mmodeli alamsz elikte kesme mali-yetlerini drd. HT 2000 kesme gazolarak oksijen ve hava kullanmaktadr.Bu sayede kesim temiz kmakta, yk-sek hzlara eriilmekte ve kesim yze-

yi mkemmel olarak kaynaklanabil-mektedir. Oksijen kullanmndaki tekdezavantaj olan sarf malzemelerinin k-sa mrl olmas ise HT 2000 ile orta-dan kalkmtr. HT 2000 sistemi bildi-imiz oksijen plazma yntemine greelektrod mrn 6 misline kadar kar-mtr.-HT.20.QO.site.rni-X-y.tablali-kesim tez-gahlar, punch presler, robot uygulama-lar iin gelitirilmitir. Makinannbnyesindekrnikroprosesrakn,ak gibi fonksiyonlar hassas olarakkontrol ederek temiz ve dz bir kesim

yzeyi elde eder. HT 2000 sistemi 25mm'ye kadar metal kesiminde verimliolarak kullanlr.HT 2000 Sisteminin zellikleriHYPERTHERM Firmas 1968 ylndan

beri endstriye yksek kaliteli, tekno-lojik olarak en gelimi sistemleri sun-maktadr. HYPERTHERM Firmasnnana amac kesimin l metreye maliyeti-ni drmektir,1 - Uzun mrl Oksijen ParalanTeknolojisi : Bu teknoloji sayesindekesme zamanna bal olarak 1200 kerekesme balangc yaplabilir.2- ift GazSistemi: Kesme gaz olarakoksijen, hava, azot, hidrojen ve koruyu-cu gaz olarak hava, azot ve karbondiok-sit kullanlabilir.3- 200Amper ve 30 KW G : Bu gsayesinde 25 mm'ye kadar metallerdeoksi-propan ve dier metallere gre hz-ldr.4- %100 alma Rejimi : 25 mm'yekadarkesimlerde'devaml alabilir.5- Akm Kontrol : 40-200 amper arashassas ve kademesiz ayarlanabilir.6- Mikroprosesr Kontrol : Bu sayedeakm ve gaz ak hassas ayarlanr.

7- T or eh ve Koru-mas : SadeceH Y P E R T H E R M ' eait olan bu tekno-loji sayesinde no-zolu paradan izoleeder ve srayanmetal paralardannozulu korur.8- Uzun mr veYksek Kalite : HT2000 sistemindekullanlan sarfmalzemeleri tektiptir. Uzun mr

Allagelmi oksijensistemi

4 O bO 6O

MHENDiS VEM AKI N A - KA YNAK ZEL SA YISI - 2


10/72

URUNHABERLER

ve yksek kaliteli kesimi ayn andasalar.9- Su Soutmal Torch10- Panel : Gaz ak, su scakl, suak, su seviyesi, transformatr ss gi-

bi nemli etkenler panelden grlr.K a r a de n iz K a y n a k Merkezi A..Tel: (0212) 220 69 65T T R E M L E R L E B R K A D A K K A D A G E R L MGDERMEMetallerdeki k,alc gerilimler eitli se-

beplerden dolay olu abilir . Dkmmalzemelerde katlama esnasnda olu-

an ekme gerilimlerinden, metal ekil-lendirmede ve kesmede metallerin elas-tikkarekteris t iklerinden dolay oluandeformasyonlardan ve kaynakta metal-lerin genlemesi ve ekmesinden kalcgerilimler oluur. Bazen bu gerilimleryle yksekboyutlardadrki arplma-lara ve atlaklara sebep vermemeleriiin giderilmeleri gerekir. Bunun iin

de atomlann bir ekilde hare-ket ettirilmeleri gerekir. Buda dardan enerji salanarakmmkndr. Bu enerji frn-larda paralarn bir sre stl-

mas ile salanabilir. elikparalar iin bu scaklk ge-nellikle 600-70pC civardr.Paralar belli bir scakla ka-dar stlr, bir sre bu scak-lkta bekletilir sonra yavaasoutulur. Bu sl ilem meto-du byk paralar iin pahal

ve byk tesisler gerektirir,ayrca bu yntem zaman kay-

bna ve para yzeyinde isten-meyen kal ntl arn olumas-

na sebep olur. Dier bir yntem de ya-landrmadrki bu da %100 gerilim gi-derme iin ok uzun sre gerektirir.Titremelerle gerilim giderme, dk

frekansl titreimlerin kullanld biryntemdir. Yarm kilodan 150 tona ka-dar paralarmonta j l halde iken de buileme taabi tutulabilirler. Sre para-nn alma gre deiir. 100000 po-undluk para iin bu sre 25 dakikay

bulmaktadr. "FORMULA 62" titreim-le gerilim giderme cihaznn sl ilemenispeten eitli avantajlar vardr. Ko-layca ilem yaplacak yere tanabilir.Ekipman maliyeti ve i-

letme masraflan dk-tr, ilem sonras i par-asnn yzeyinde bozul-ma ve renk deiikliisz konusu deildir. Tek

bir cihaz her byklktepara iin uygundur.Stress Relieving EngineeringCo. 1725MonovU Avenue, Bldg. AlCosta Mesa, California 92627,A.B.D.

B L G S A Y A R P R O G R A M I :K A Y N A K L S H F S A R T

WELDS adl bil gisayar program,verilen ykleme durumu ve kon-

f igrasyona gre minimum kay-nak lsn hesaplamaktadr.Windows ortamnda alanprogram 15 deiik standart kay-nak konfigrasyonunu iermek-tedir. Kullan c uygulanan yklem e durumunu ve msaade edi-len gerilim deerlerini programagirecektir. Yazcdan program

kts basl olarak da alnabilmekte-dir. Temel deikenler (kuvvet, mo-ment, elemanlarn boyutlar) bir kereprograma girildikten sonra, kaynakkonfigrasyonunu deitirmek ve l-

y tekrar tekrar hesaplamak iin sade-ce fareyi (mouse) hareket ettirip, kliketmek yeterli olacaktr.Gereksiz Donanm : 80286 veya daha

yukars bir PC, Windows 3.1 ve fare(mouse).

ARCHON Engineering Box : 1623, Columbia,M.0.65205, A.B.D. Tel: (314) 474 91 35 L K Y E R L , B L G S A Y A R K O N T R O L L E L E K T R O F Z Y O NK A Y N A K M A K N A S ITega Makna Sanayi ve Ticaret A,.,CNC teknolojisinin zel bir uygulama-s olan TEGA 2001 Elektrofzyon Kay-nakMakinasmn retimini tamamla-mtr.Tega 2001 /..tmyle bi Igisayar. kontrol -l bir makinadr. PC ile balantl alabilir, Print-out alnabilir, Bar-cod okuyucu taklabilir, 1000 adet deiik malzemeyle ilgili

voltaj, akm, kaynak sresi bilgilerinisaklayabilir. 200 adet kaynakla ilgili bilgiyi depo-layabilir ve istendiinde yazcdan ktalnarak kaynak kaliteleri grlebilir. 48 V . ' a kadar deiik lke ve marka-larn fitinglerini kaynak yapabilir. By-

lelikle kurulular ve firmalar diledikle-ri marka elektrofzyon fitingleri satnalabilecekler, tek bir kaynaa bal kal-mayacaklardr.Deiik lke standartlarna gre imaledilen fitinglerin kaynam yapabilme-si en byk avantajdr.Tega M akina ve Sana yi Ticaret A..T u n a C a d . N o . 1 8 / A Y e n i e h i r - A N K A R A Tel: 432 07 30-431 8890 F a x : 4 3 2 3 5 3 3

MHENDiS VEMAKlNA - KA YNAK ZEL SA YISI - 2


11/72

KOMSYONDANHABERLER

MAKINA MHENDSLER ODASI KAY NAK KOMSYONU AMACI VE HEDEFLER

H alen almakta olan KaynakKomisyonu, ulusal sanayimizingeliimine, kaynak konusunda-ki gereksinimlerine, lkemiz ku-rum, kurulu ve alanlarnn bi-limsel ve teknolojik dzeyleri gz-nnde bulundurularak Trkiye M-hendis ve . Mimarlar. Birlii(TMMOB) Makina MhendisleriOdas (MMO) bnyesinde 1994 yl

balarnda kurulmutur.

AMA

Baska amac bu alanda alanistisnasz herkese (akademisyen,mhendis, teknisyen, operatr, kay-nak) ulamak, Trkiye'deki po-tansiyeli, ilgiyi belirlemek ve yakngelecekte kurulmas amalananUlusal nitelikte bir Kaynak Organi-zasyonu yaplanmas iin platformoluturmaktr.

Bu ama dorultusunda, kaynakalannda alan personelin yeterli

bilgi ve beceri seviyesine getirilme-si, Avrupa standartlanna gre vasf-landrlmas iin ksa ve uzun va-dede eitim, seminer programlarnndzenlenmesini, kii ve kurulularn

bilgi ve tecrbe birikimlerinin pay-lalmasn, dnyadaki ve lkemiz-deki gelimelerin yaygn ekildeduyurulabilmesini, etkin ve etkili

bir iletiim ann kurulmasnplanlamaktadr.

Kaynak konusunda yaplan faali- yetlerin lke btnnde standart-landrlmas, denetim altna aln-mas iin dier ilgili kurulular ile

ibirliine gidilerek yasa tasars, ynetmelik gibi dzenlemeler iledisipline sokulmas amalanmakta-dr. Yurtii ve dnda kaynak ko-nusunda faaliyet gsteren benzerkurumlarla ibirliine ve iletiimegirilerek daha yaygn ve ada a-lmalar yapmak planlanmaktadr.

ALIMA PROGRAMI

Ksa Vadeli alma Program 1994 ve 1995 ylarainde Oda

yayn organ Mhendis ve MakinaDergisinin ekinde her 4 ayda birKaynak zel Says karmak.

Anket almas: Bu alandaalan her kesimden insana ulaa-rak onlarn ilgi, alma alanlar veuzmanlk bnu larm belirlemek, biradres kt oluturabilmek ve ko-

misyon almalarna yn verebil-mek amacyla daha kapsaml biranket formu hazrlanp Haziran '94Mhendis ve Makina ekinde ve herzel say iinde datm yaplacak.Derginin ulamad yerlere de im-kan dahilinde elden ve posta iledatm yaplacaktr.

Eitim almalar : ncelikliolarak ksa sreli 'l ya da 2 gn' Vefiyat olarak cazip seminer ve kursprogramlar dzenlemek. Bu prog-ramlar temel kaynak bilgisine vepratik uygulamalara ynelik olacak-tr. Nitelikli ve fiyat olarak da cazipeitim programlar ileride yaplmasplanlanan daha kapsaml eitimleriin salam bir zemin oluturacak-tr.

Danmanlk Hizmetleri : Da-ha ok Ankara ve civarndaki fir-malara kaynak konusunda imkandahilinde danmanlk hizmeti sa-lanacaktr. Bu hizmet dergi kana-lyla duyurulacaktr.

Uzun Vadeli alma Program

Kaynak zel saylarnn gr-d ilgiye ve amacna bal olarakoda bnyesinde srekli yaynlanacak

bir Kaynakihtisas Dergisinin ka-r l m a s n salamak. Eitim almalar : Avrupakkenli, Avrupa Kaynak Federasyo-

nu, EWF, tarafndan akredite olmu

bir organizasyon ile ibirliine giri-lip sertifikal kaynak teknisyeni,kaynak retmeni ve kaynak ei-tim programlar dzenlemek. Uz-manlk alanlarna (basnl kaplarnkayna, tamir kaynaklar gibi) y-nelik seminerler dzenlemek.

Sempozyum ve Kongre Orga-nizasyonu : Kaynak konusu zerineulusal veya uluslararas sempozyum

ve kongre dzenlenmesi ve devamlhale getirilmesi.

Danmanlk Hizmetleri : Ak-redite olmu, uluslararas kabul g-ren bir kurum ibirlii yaparaknc parti bamsz denetlemehizmetlerini yerine getirmek. K-k, orta ve byk lekli kaynaklimalat sanayiini kapsayacak, kay-nakl imalatta karlanmas gerekenminimum igc, ekipman, tehizat

ve alma alan koullarn belirle-yen, Trkiye'de uygulanmas ng-rlen bir tasar paketi hazrlanmas

ve bunun ilgili otoritelere ulatrl-mas, yrrle konmas iin al-malar yapmak.

Ulusal Kaynak Organizasyo-nu: Eitim ve alma disiplini farkgzetmeden kaynak konusunda a-lan ve/veya konuya ilgi duyanherkesin tek at altnda toplanacauluslararas alanlarda Trkiye'yitemsil edebilecek bir organizasyon

yaplanmas iin plan oluturmak veilgili krulular harekete geirmek.

Not : Komisyonda ve/veya ko-misyona bal alma gruplarndagrev almak isteyenler iin bavuru

adresi aadadr.TMMOBMakina Mhendisleri OdasGenel Merkezi Kaynak KomisyonuSmer Sokak No.36/l-A 06440D em i rtep e/ANK ARATel : O - 312 - 231 31 59Fax : O - 312 - 231 31 65

MHENDiS VEMA KlNA - KA YNAK ZEL SA YISI - 2


12/72

KOMSYONDAN

HABERLER

KAY NAK KONULU ANKETMZ DEVAM EDY ORilk olarak Mhendis ve Makina

Dergisinin ekinde Haziran '94 say-snda ve daha sonra da Eyll "94zel Saysnda datm yaplan an-ketimize yantlar gelmeye devametmektedir. Anket almamz 1995

ylnda da devam edecektir. Aralk'94" sonuna kadar komisyonumuzaulaan anket formlarnn deerlen-dirmesi aadaki gibidir.

S O N UL A R

a) Komisyona ulaan anket formusays : 116b) Uzman kadroda grev almak ister

misiniz ?

Evet % 5 7Hayr % 4 3

c) Yant verenlerin iyeri almaalanlarna gre dalm

imalat Sanayi 33%

Havaclk, uzay 23%niversite, Y. Okul 8%

Mhendislik, Proje 5%

Otomotiv Sanayi 4%

Dier 27%

d) Yant verenlerin grev snflarnagre dalm

Ynetici, Mdr %1 9Kalite Kontrol %1 4Kaynak Mhendisi %10E3 -iyeri Sahibi, Ortak %9

M Kaynak %8.60(Tasarm Mhendisi %8M 'imalat Mhendisi %7D Oier %24.4

e) Teknik ilgi alanlarna gre da-lm (1., 2. ve 3. tercihlerine gre)

Demir elik 9.7%

Alminyum 8.5%

Demird metaller 1.4%

Seramikler 0.6%

M Metal Kesme 6.8%13 Tahribatsz muayene 3.3% Metal ileme 6.8%

El'Uzay, Havaclk 13:8%B Otomotiv 6.9%3Makina imalat 5.4%O Gemi Inaa 12.8%Q Boru kayna 2%SBasnl kaplar ve tanklar 9.7%0 elik konstrksiyon yaplar 9.7% X

S Dier 9.5%f) Kaynak Teknik ilgi alanlarna gredalm ( l . ve 2. tercihlerine gre)

B rtl elektrod kayna 27.5%Tozalt kayna 13.5%CU T u n g s t e n a s a l g a z k a y n a , TI 18%E 3 Metal asal gaz kayna, MIG 21.5% M e ta l a k t i f g a z k a y n a , M A G 1 3%

0 3 J Diren kayna 2.5%[U Plazma kayna 1.5%

E 3 L e h i m l e m e 1 %M Dier 1.5%

MHENDiS VEMAKlNA - KA YNAK ZEL SA YISI - 2


13/72

GEMTEN BUGNE MHENDS VE MAKINA'DA KAYNAK

Yayn Hayatna Balad 1950'lerden Bugne KadarKaynak Teknolojisi ile lgili Olarak Dergimizde 128 Teknik/ nceleme,

Aratrma Yazs Yaynland, Bu Saymzda se Kemiz iin Gemiten3 Yaz Seerek Sizlere zetledik, lginzi ekecei Dncesiyle

37 yl nce Brksel'deki milletleraras sergi, kaynak teknii-nin o yllarda kaydettii ilerlemenin olduka ilgin bir rneinisergilemekteydi. Belikallar tarafndan ina edilen Atomlumsergisinin sembol olmakla kalmam, imalat srasnda uygula-nan kaynak tekniide bir ok teknik yayn organna malzeme ol-mutu. Konu gncelliini kaybetmeden 1959 ylnda da Mhen-dis ve Makina Dergimizin 27. saysnda; Sn. Selahattin ;.tik veSn. Erdal Kunt tarafndan derlenen Belika Fuarndaki Ato-mium'un nasnda kullanlan Elemanlarn Kayna isimli

makale ile okuyucu-larmza aktarlm-tr.Kaynak teknolo-jisinde tasarmdanbitmi rne kadarolan tm aamalar-daki genel kriterlerinana hatlaryla veril-diiyazda;1. Elemanlarn Se-ilmesi,2. eliklerin Seil-mesi,3. Elektrotlarn Se-ilmesi,

4. Elemanlarn Kay-na,5. Kontrolana balklar altn-da Atomium'un in-aas incelenmitir.

O1970'li yllarn

balarnda inaas-na balanan zellik-leri ve byklasndan o yllarda

ekil 1 Atomium'un umumi grn(Sene.3, Say 27)

lkemizin en byk, Dnyann ise sayl asma kprlerinden bi-risi olan Boaz Kprs, (toplam uzunluu 1560 m; orta akl1074 m ve genilii 33.40 m) imalatnda uygulanan tekniklerasndan ilgi ekici olmutur.

Sn. Nezihi zden tarafndan derlenen ve Dergimizin 1974yl 206. saysnda yaynlanan Boazii Kprsnde Tahri-batsz Muayene Uygulamalar isimli makalede; kprnn anablmlerini meydana getiren betonarme kule ayaklar ve ankraj-lar, elik kuleler, kablolar, elikten vo 1071 m uzunluktaki asmaplatform elik kiriler zerine oturan b t o n ar me plaktan oluanyaklam viyadklerden sz edilmi ve kpr inaasnn can da-mar olarak nitelendirilebilecek elik yaplarn imalat, a a d a

sralayacamz konu balklar altnda detayl olarak incelen-mitir ;1. elik yaplarn atlye ilemleri2. elik yaplarn antiye ilemleri3. Malzeme ve kaynak zellikleri4. Kaynak muayeneleri5. Levhalarda laminasyon muayeneleri

ekil 1 Kpr platformunun yerde montaj(Mart 1974, Say 206, Sf.87)

28326 m antiye kaynann yapld kpr inaasnda bumetrajn % 91 'lk ksm toz alt metodu ile yaplm nemli kaynakdikilerini ieren sz konusu antiye kaynaklar, %11.5 ile % 4 .4orannda radyografik muayeneden geirilmitir. Makaleden der-lenen istatistik! yaps hakknda biraz daha arpc bilgi vermek-tedir

oKaynak ileminin insan sal zerindeki olas etkileri kay-

nak tekniinin yaygn olarak kullanlmaya balad 1920 ylla-rndan gnmze artan oranlarda ilgilenilmeye balayan bir konuolarak dikkat ekmektedir. Hala hazrda birok iyerinde kaynakilemlerinde verim n planda, fakat iin kalitesi ve insan salikinci planda tutulmaktadr. Yayn hayatna balad 1950'li yl-lardan bu yana srekli ii sal ve i gvenliini srekli gn-dmde tutan dergimizde 1986 yl 314. sayda yaynlanan, Sn.Mehmet Dallar'n evirdii Kaynak leminin nsan Salzerindeki Olas Etkileri isimli makalede; konu tarihsel bir sreiinde ele alnmakta, kaynak yntemlerine bal olarak olas et -kiler irdelenmekte ve etkilerin azaltlmas, ortadan kaldrlmasynnde uluslararas standartlarn rehberliinde zm yntem-leri tartlaak okuyucu bilgilandirilmekte.

MHENDiS VEMAKlNA - KA YNAK ZEL SA Y I S S 2 n


14/72

K A Y N A K VE LEHM BALANTILARININ SEMBOLKGSTERM (iso 2 5 5 3 U LU SLAR AR ASI STAND AR TI LEA N S I / A V V S A 2.4-86 AMERKAN ULUSAL STANDARDININKARrLATIRlLMASI)

MAKALE SuatANGI*Kaynak tekniinde kullanlan standartlar, tekliflerde, siparilerde ve yazmalarda yanl anlamalar n-

lemeyi ve ortak bir "dil" oluturmay amalar. Kaynak dikileri genellikle, retilecek dikiin ekline benze-< yen sembollerle tanmlanr. Bu temel semboller, diki yzeyinin eklini ya da dikisin yapln gsteren ek

sembollerle tamamlanr. Kaynak dikiini tam ve doru bir ekilde tanmlayabilmek iin, temel ve ek sembollerinyansra, dikiin llendi rilmesi ve baka ek bilgilerin de (kaynakyntemi, kaynakpozisyonu, dolgu malzemesitipi, vb.) verilmesi gerekir.

The standards being used in welding technology are aimed to prevent any nusunderstanding in purchasing andordering and toformding language " . The vreld seams are generally illustrated by the symbols which are similar to th e weld seams to be produced. These


15/72

kar taraf o k taraf ok taraf kar/- ok izgisi -x

taraf

a - Kaynak ok tarafnda b - Kaynak kar tarafta

ekil 3 : Ke dikili T- birletirmesi

k a r taraf/ok t a r a f . kar taraf kar/ok taraf /ok1 V

taraf

taraf

j

ekil 4 : ANSI/AVVS A 2.4-86'ya gre referans izgisi ile balant arasndaki iliki

V/"" /""*"_ _ _ _ v ~

;IK t a r a f n a y a p l m k a v n a k d kii kar larala yaplm k a y n a k di k i i ;

iakil 5 : ISO 2553 e g r < ~ s a m b o l n referans izgisine gre konumu

a - paralarn birbirinegre simetrisi

Ff-qsimetri 0Ksan

b - ok tarafnn kartarafa gre simetrisi

11. W 2. l"t "L r,;simetri ekseniC - paralarn birbirine

gre simetrisi

ok tarafnn kartarata gre simetrisi1

h _ 2 .1!> /imetri ekseni

Sembolik gsterimde ok izgisininnemi yok l

l " T l l lSembolik posterimde kesiklireferans izginin nemi yok !4fxLJLSembolik gsterimde ok izgisininve kesikli referans izgininnemi yok !

V y/-*--*-\l l i i

Not : Simetrik dikiler dendii zaman ou kez iki eksene grede simetrik olan dikiler anlalr

Sakil 6 : Simetrik dikiler ve sembolik gsterimleri

Z M D E S E M B O L L E R NK O N U M L A R I

Kaynak dikiinin birletirme yerindeki konumunu gstermekiin aadaki sembol kullanlr.

Sembol de (1) ok izgisi, (2)referans izgidir. Ok izgisi ile balant arasndaki iliki her ikistandartta da ayndr. Ok izgisi-nin gsterdii taraf balantnn

yaplaca taraf yani " ok tara-f "dr . Balantnn dier taraf ise"kar taraftr. Buna gre birle-tirmedeki kaynan konumu; oktaraf, ya da kar tarafa terimle-

riyle belirlenir. (Sekil. 3)Referans izgisi ile balantarasndaki iliki ise standartlardaok temel bir farkllk ierir. Hereyden nce Amerikan standar-t nda dikiin konumunu gster-mek iin kullanlan yukardakikaynak sembol tek bir referansizgiye sahiptir. Bu referans iz-ginin st ksm kar tarafa ait

bilgiler iin, alt ksm ise ok ta-rafna ait bilgiler iin kullanlr.(ekil. 4)

ISO 2553'te ise dikiin konu-munu gstermek iin kullanlankaynak sembolnde, kesikli vesrekli olmak zere, birbirine pa-ralel iki referans izgi vardr. Ke-sikli izgi srekli izginin stn-de ya da altnda olabilir. Ba-lantnn ok tarafnn, balantnnkar tarafna gre simetrik oldu-u dikilerde (K, X, ) kesikliizgi kullanlmayabilir. (ekil. 6/b-cj. Eer kaynak sembol vesembole ilikin bilgiler sreklireferans izgisi tarafndan, yapla-cak kaynak dikii ok tarafndandemektir ve kaynak dikiinin st

yzeyi balantnn st tarafnda bulunur. Eer kaynak sembol ve sembole ilikin bilgiler kesiklireferans izgisi tarafnda ise, ya-placak kaynak dikii kar taraf-ta demektir ve kaynak dikiininst yzeyi balantnn kar tara-fnda bulunur. (ekil. 5)

Simetrik tam dikilerde (V, X...) ok izgisi ynnn hi bir

MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2 13


16/72

l\ekil 7 : A N S I / A V V S A 2 . 4-8 6 'ya gre kaynak az hazrl yaplacak parann okizgisiyle gsterimi

a-

b - Z7N300

c-

d- Bu diki simetrik kabul edilir ve kesikli referans izgikullanlmaz.

aK n*l ~7(e)al/ n*l |je)

d: noktann ap V: n pay

f- c: izgi dikii genilii

ekil 9 : ISO 2553'e gre kaynak dikiiy le ilgili baz semb olik gsterimler

anlam yoktur. nk bu diki-lerde her iki paraya da kaynakaz hazrl yaplr. Yani kay-nak aznn yans birletirilecekparalardan birisine alrken,dier yans da dier paraya a-

lr. (ekil. 6/a-c). Kaynak az ha-zrlnn paralardan yalnzca birtanesine yapld yarm dikiler-de (D, n, K ...) ok izgisinin ynmutlaka diki hazrlnn yapla-ca paray gstermelidir. (ekil.6/b).

Bu temel kural her iki stan-dartta da geerli olmakla birlikte,

Amerikan standard diki hazrl- yaplacak parann gsterimin-de krkl ok izgisinin kullan-mn zorunlu klar. (ekil. 7).Eer diki hazrlnn hangi par-

aya yaplaca farketmiyorsa, okizgisinde krk olmaz.

imdiye kadar sylediklerimi-zi aadaki 5 sembolik izimdezetleyebiliriz (ekil 8).

KAYNAK DKNNLLENDRLMESKaynak dikiini tam ve doru

bir ekilde tanmlayabilmek iin bir takm llere gerek vardr.Bu ller, diki kalnl, diki

uzunluu, kaynak az as, kk ykseklii, kk aral, kesiklike dikilerinde diki says vedikiler aras mesafe gibi ller-dir. Kaynak sembolne bu l-lerden bazlar eklenebilir. Dikikalnl ile ilgili temel ller,semboln sol tarafna (semboldennce) yazlr. Dikiin uzunluuy-la ilgili ller semboln sa ta-rafna (sembolden sonra) yazlr.Sembolden sonra bir verinineksik olmas, kaynak dikiininkesiksiz olarak yaplaca anlam-

na gelir. Eer baka trl belirtil-memise aln dikileri para kesi-ti boyunca tam olarak kay-naklanm kabul edilir. Bu temel

ve ortak bilgilerden sonra, ikistandartn karlatrmasna gee-biliriz:

ISO 2553'e gre aln birletir-melerindeki kaynak diki kalnl-, malzeme kalnlndan kkolabilir, fakat byk olamaz.

14 MHENDiS VEMAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2


17/72

NOSTENLEN

KAYNAK

(ISO 2553) SEMBOLK GSTERM

Yandan Grn nden Grn

t A N S I / A W S A 2.4 - 86) SEMBOLK GSTERMYandan Grn nden Grn

"A"

l/l

W ^


18/72

.J-- , l- Not: Toplam kaynak diki kalnl

malzeme kalnlndan byk olamaz

r\\d - CZ3

ir-j,u

g -

Not : 1/2 uzunluu B parasna aittir

h -

ekil 10 : A N S 1 / A V V S A 2 . 4 - 8 6 ' y a gre kaynak diki-c i yle ilgili baz sembolik gsterimlerKaynak diki kalnl lsne"s", dikiin kep ve kk ykselti-leri dahil edilemez. (ekil 9-a)

ke diki kalnl iki ekil-de (a, z) verilebilir. Bu nedenle a

ve z harfleri daima ilgili lnn

nne konulmaldr.(ekil 9-b)

Nfuziyetin derin ol-duu i ke dikilerin-de, nfuziyet derinlii dehesaba katlr. (ekil 9-c)

Kesikli ve artmal-kesikli i ke dikilerin-de kaynak dikiininuzunluu' ve konumu ileilgili aadaki llerkullanlr:

I: kratersiz kaynak di-kii uzunluu

(e): dikiler aras me-safe

n: diki saysBu ller referans

izgisinde kaynak sembo-lnden sonra yer alr. a-rtmal -kesikli i kedikilerinde Z iaretikullanlr. n payl ke-sikli dikilerde, n pay(v) sadece izim zerindegsterilebilir; n pay re-ferans izgi zerinde gs-terilemez. (ekil 9-d)

Nokta ve izgi kayna-nda, birbiri zerine bin-dirilen paralar, ara y-zeyleri ya da paralardan biri eritilerek ya da le-

himlenerek birletirilir.Nokta kaynanda diki-ler aras mesafe (e), dikimerkezlerinin birbirineolan uzakldr. Ayn e-kilde n pay da (v), parakenarnn ilk dikiinmerkezine olan uzakl-dr. (ekil 9-e-f)

ISO 2553'e gre kay-nak dikiiyle ilgili dierller (kk ykseklii,kk aral, az as, ...)

ise sembolik gsterimde yer almaz. Bu llerkaynan detay izimle-

rinde gsterilir ve sembolik gs-terimle birlikte kaynak plannda yer alr.

Amerikan Ulusal Standartkaynak dikiinin llendirilme-sinde farkl bir yaklam gelitir-

mitir. Bu yaklam ksmi nfu-ziyetli aln birletirmelerinde ok belirgindir. Her eyden nceAmerikan standartnda diki ka-lnl iin kullanlan balca ikil vardr:

S: Hazrlanan kaynak az de-rinlii(E): Tanmlanm kaynak diki

kalnlGenel olarak kaynak diki ka-

lnln gsterebilmek iin bullerden en az birisinin tanm-lanmas gerekir, ikisinin birdentanml olmas durumunda bu l-ler kaynak sembolnn solun-da aadaki sra ile yer alr.

S(E) /\I- dikilerinde kaynak az ha-

zrl olmad iin sadece kay-nak diki kalnl ls (E)kullanlr.

Ksmi nfuziyetli dikiler ilesimetrik olmayan tam nfuziyetlidikiler de bazen yalnzca (E) l-s ile tanmlanr. (ekil 10-a-b)

V, J, U kaynak dikilerindesemboln solunda bazen paranteziindeki l yoktur. Kaynak di-

kiinin kalnl, sadece kaynakaz derinlii "S" ile tanmlan-mtr. Bu durumda (E) ls

baka bir yerde belirtilir. Yarm ve simetrik dikilerde(, V, X, V ..) S ve (E) lleritammlanmamsa, para kesitinin

tamam kaynaklanacak demektir.(ekil 10-c)

Kaynak az eklinin tanm-lanmad durumlarda, az hazr-l istee braklm demektir.Bu durumda referans izginin s-

tnde herhangi bir kaynak sembol kullanlmaz. Eer byle birdiki, para kesitinin tamamnnkaynaklanaca tam nfuziyet ge-rektiren bir dikise, bu durumreferans izgi atalna yazlacak"CJP" harfleriyle belirtilir. (ekil10-d)

Kaynak az hazrlnn istee

16 MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL S A YISI - 2


19/72

bal olduu ksmi nfuz i yet l i di-kilerde ise, kaynak diki kalnl- (E), referans izgi stnde ta-nmlanmak zorundadr. (ekil 10-e-f)

Eer i ke dikilerinde dikikenar uzunluklar farkl ise, kay-nak diki kalnlna ilikin bu ikiuzunluk parantez iinde ama ar-pm eklinde yazlr. (ekil 10-g)

Kesikli ke dikilerinde diki-ler aras mesafe, ISO 2553'tenfarkl olarak dikilerin merkezle-rinden llen mesafedir. Bu lkaynak sembolnn sa tarafna,diki uzunluunu gsteren l-den sonra araya "-" iareti konu-larak yazlr. artmak kesiklike dikilerinin gsterimi de ek

bir iaret yerine ift tarafl kedikii sembolnn " ^>" alt yada st ksmnn biraz kaydrlma-s yoluyla " ^~~~^ , r> " ifadeedilir. (ekil 10-h)

Kesikli ke dikilerinde ge-nellikle para kesikli olarak boy-dan boya kaynaklanaca iin,

Amerikan standart diki saysnnemsiz kabul eder.

Nokta kaynaklarnda ise diki

A-A

k- 25'.V

ekil 1 0 -d evam : A N S 1 / A V V S A 2.4-86'ya gre kaynak dikiiyle ilgili baz sembolikgsterimler

. 3. Iflem 2. llem

t. i lem

~ekil 11

says semboln zerine paranteziinde yazlr. n pay l s ayn ekilde para kenarndan ilkdikiin merkezine olan uzaklk-tr. (ekil 10-i)

Amerikan standard ISO

25unaksme'kokaralfkokYkse kl i i ve az as gibi olu-lerin sembolle birlikte kul laml-masna izin verir. Kk aral l-s kaynak sembolnn iine ve referans izgisinin sadece bir

tarafna yazlr. Az as isekaynak sembolnn dna yaz-

lr. Kk ykseklii ls deeer gerekiyorsa, kaynak sembo-lnn bu ykseltiyi gsteren iz-gisinin hemen yanna yazlr.(ekil 10-k)

KAYNAK LEMYLE LGLEK BLGLERN VERL

Kaynak sembolnde referansizginin sonundaki atal, kaynak-la ilgili zel bilgilerin yannda,ilemin hangi kaynak ya da

kesme yntemiyle yaplacangstermek iin kullanlr. Kaynakdikii iin gerekli tamamlayc bilgiler de atala yazlabilir. Kay-nak dikiinin sadece ekli ve bo-

yutu tanmlandnda, bu ka yna yapabilmek iin gerekli bilgi s-nrldr. Bu durumda, k a y n a t

yntemi, dolgu metalinin t i p iMHENDiS VEMA KlNA -KA YNA K ZEL SAYISI - 2 17


20/72

Itl/tSU 5817-O/150 flS47-PA/ISO 2500 51 2HR 22

ekil 12

kumlama, kk oyulmas ya da baka ilemler ve uygun veriler bilinmek zorundadr. atal dahi bir bilgi kullanlmayacaksareferans izginin atal da iptaledilir.

Amerikan standartmda atal-daki bu tr verileri gsteren ia-ret ve semboller genellikle kulla-nc tarafndan atala yerletirilir.

rnein ekil 10-i'deki RSW(Resistance Spot Welding) harflerikaynak dikiinin diren nokta

kaynayla yaplacan gsterir.ekil"lO'- ' j 'deki atal'bilgisi ise,kaynak dikiinin diren izgikaynayla (RSEW-ResistanceSeam Welding) yaplacan sy-ler.

ekil 10-g'deki atal ise bize,farkl kenar llerine sahip ike dikiinde B paras tarafn-daki uzunluu gsteren bilgiyiaktarmak iin kullanlmtr.

ekil 10-d'de ataldaki CJPharfleri ise, para kesitinin tama-mnn paraya istenilen kaynakaz hazrl yaplarak kaynak-lanmas anlamna gelir. Bu r-nekler oaltlabilir.

Son olarak, Amerikan standar-t yaplacak kaynak ileminin s-rasn belli etmek iin, birdenok referans izgisi kullanabilir.

Byle bir gsterimde ilk ilem ok

izgisinin ucuna en yakn refe-rans izgi zerinde tanmlanr.

Ayrca kaynak ilemi iin verile-cek ek bilgi, ayr bir referansizgi atalnda da verilebilir.(ekil. 1 1 )

ISO 2553 ise, ataln iine

hangi tamamlayc bilginin, hangisrayla yazlacan dzenlemitir.

ataln iindeki bilgiler birbi-rinden eik izgilerle ayrlr. Bu bilgilerin ataln iindeki yazl

sras yledir :

Kaynak yntemi tantmanumaras (ISO 4063'e gre)

Deerlendirme grubu (ISO5817 ve ISO 10042'ye gre)

Kaynak pozisyonu (ISO6947'ye gre)

Kaynak dolgu malzemesi

(ISO 544, ISO 2560, ISO 358l'egre) (ekil. 12)

Bilgilerin atalda deil da ayr bir yerde verilmesi istenildiindeatala referans bir bilgi girilir veatal kapatlr. (ekil. 13) Refe-rans bilgi ile ilgili aklamalarrnein izimin yazm alannda

verilebilir.

A1

ekil 13 : Referans bilgi

SONU

Kaynak dikilerinin sembolikgsterimi hangi standart olursaolsun, yaplacak dikiin daha

- kolay ve eksiksiz anlalmasiindir. Her standartn hazrlan-masnda doaldr ki, ayn sonucaulaacak farkl yaklamlar geli-tirilebilir ve kulanlabilir.

ISO 2553 Standart! Alman-DIN Standart'n temel alarakhazrlanmtr. Halen hazrlan-makta olan Avrupa-EN Standartda, DN normlarn temel olaca-ndan, bu yazda yapmaya al-tm ksa karlatrma ayn za-manda Avrupa-EN ve AmerikanUlusal Standart'nn karlatrl-mas olarak da dnlebilir.

18 MHENDiS VE MAKINA-KAYNAK ZEL SAYISI-2


21/72

M A KAY NAINDA KAY NAK DKNNGEOMETRSN HANG FAKTRLER ETKLER

MAKALE(TEKNK)eviren : Kadir GEN*

Nfuziyet derinlii szkonusu.olduunda, M A G kaynanda etkisi olduka yksek olmasna ramenarkn gc ou durumda gzard edilmitir. Yksek arkgc blgesinde aln kayna yaparken kaynakdikiinin iinde hi aralk veya boluk brakmadan hatasz bir kaynak elde edilebilir. Dairesel kaynaklar-

da, Uflecin eiminin etkisi n deneyler yaplarak bulunmaldr. Bu nem ke kaynaklan, hem dolgu ve hemde kapak pasolar iin geerlidir. MAGkaynanda nfuziyet ve kaynakdikiinin geometrisi belli bir aptaki

elektrod iin geni bir ayarlama aralnda ve fle eimleriyle belli snrlar iinde kontrol edilebilir. Bu ma-kaledekinfuziyetle ilgili mzakereler gerek metalografik kesitlere dayanarakyaplmaktadr, ilgili kaynak para-

metreleri kesindir ve uygulayc kendi sonularn karlatrabilir, tekrarlayabilir, hesaplamalar yapabilir veya kendi sonularn kontrol edebilir.

W h e n the subject is the depth ofthes region penetration, in the gas metal arc velding the arc intensity is disregarded in most cases even it has veryligh affect. in butt welding ligh intensity are region it is possible to have a sound weld without any discontinuity. in cirumferential welding position theeffect ofthe torch slope must be determined by pretesting. This is velidalso forfitlet w el ds , filler and coverpasses. in gas metal-are vvelding (MA G),the penetration and the geometry ofthe weldseam can be controlledbefveen determined linits for specific electrode diameter by means ofthe torch

slope in a wide adjustmont range. in this article, the discussions on the penetration are based on the real metalographic examinations. Relatedweldparameters are exact and users can compare with theirresults, repeat, calculate r control their results.TEKRARLANABLR LM

DEERLER

Tel Srme Hz

durumda hatalara yol aar, nk Gerilimsabit tel hznda koruyucu gazn

bileimi (ekil, l ve Tablo 2), Ayn durum gerilim iin dekontak memesinin paraya olan sz konusudur, nk btnuzakl (ekil. 7), lme cihaz- akm reteleri gerekli cihazlarlann kalitesi, kaynak kablosunun donatlmamtr. Akm retecininT ekrarlanabilir lm deerle- kalnl ve uzunluu akm idde- zerindeki aletler hasar grmrinde tel srme hz ok tjnj nemli lde etkiler. Bu ne- olabilir, aletlerin kaliteleri oknemli bir yer alr ve basit denle akm iddeti yaklak bir nadiren ayn seviyededir, kontak

bir ekilde rnein birkronomet- jeerOaa kabu\ edilmelidir. memesi mesafesi, koruyucu gaz-reyle llebilir. Bu bilgi, hesabyapan kii iin telinTabo1.KoruyucuGazBileimi, Akm iddeti, Tel Hz ve Yma Arasndaki ilikiler Koruyucuerime hzn, veya dierGaz

bir deyile dolgu malze-

mesi yma hzn hesap-

larken nemli bir temel

oluturur.

Akm iddeti

Ekseriya literatrdeakm iddeti verilir ve

buna denk gelen tel hz bir diyagramdan okunur. Ancak, bu yntem ou

K o r u y u c u g a z

%18C02 + % 8 2 A r

C02

T e l h z ( m / d a k . )$ = 1 . 21 0 . 1 6

1 1 . 2 4

A k m i d d e t i ( A )

k = 1 8 m m2 9 4

28 2

2 9 4

G e r i li m ( V )

3 2

3 4

3 5

Y m a o r a n ( k g / s a a t )

5 4 . 2

6

150 A 19V= 2.8 m / m

220 A 23 V'2 = 5 . 2 m/m

300 A 30 V

' = 9,5 m/mn

ekil 2 : Ark gcnn nfuziyete etkisi (koruyucu gaz:% 1 8 C 2 + % 8 2 Ar, Tel elektrod ap: 1.2 mm, kaynakhz (Vw)*32.5 m m / d a k ; kontak memesi mesafesi (k) =18 mm; kaynak pozisyonu: oluk pozisyonu; fl e c i neimi: 1 0* -saplama konumu)ekil 1 : Koruyucu gaz bileimine bal olaraknfuziyet profilleri

" Metalrji j Kaynak Mh., ODTMeslek Yksek Okulu, eviri : Burkhard H a a s < V Ursachen fr diet Formanderung deNahtqueschnittes beim MAG-Schweifien W LINDE A.G. Werkshruppe Technische Gase.

MHENDiS VE M A Kl N A -KA Y N A K ZEL SA Y I SI -2 19


22/72

ekil 3 : ift Y - k a y n a n d a birleme hatalarnn nlenmesi (ko-ruyucu gaz: %1 8 CO2 -f %8 2 Ar) a) Arkn gc nn dk ol-mas nedeniyle kkte birleme hatas b) Aralk brakmadanyksek ark gcyle hatasz kk kayna. Kar taraf oyarakkarlkl her iki pasonun birbirine iyi bindirme yapmas sala-

15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 cm/m.n 70

82 A r / 1 8 C02

ekil 4 : Kaynak hzna bal olarak nfuziyet derinlii (telelektrod ap: 1.2 mm, tel hz (Vz)= 9.5m /d a k , kontak memesimesafesi (k)= 18 mm, flecin eimi: ntr; kaynak pozisyonu:oluk pozisyonu)

ekil 5 : Ke kaynaklarnda flecin ei-minin nfuziyete etkisi ( %1 8 C 2 + %8 2

Ar, tel elektrod ap= 1.2 mm, tel hm(Vz)= 9.8 m/dak, kaynak hz (Vw) = 39c m / d a k ; kontak memesi mesafesi (k) s18 mm, a- ls= 5mm, plaka kalnl^20 mm, kaynak pozisyonu = yatay pozis-yon) a) saplama (1 5 *) b) ntr c) s r kle -me ( 1 5 ) konumu

fark yaratr, iyi bir kaynak diki-i kalitesi elde edebilmek iinakm iddetiyle gerilimin birbiri-ne orantl olmas gerekir.Kaynak Hz

Mekanize kaynakta srasndakaynak hz da kolaylkla lle- bilen ve tekrarlanabilen bir para-metredir. Tel hznn ve kaynakhznn birbirine oran doru veeldeki kaynakl ie uygun olmal-dr.

KORUYUCU GAZ BLEMNNK A Y N A KDKNN

GEOMETRSNEETKiSi

ekil, l'de 9.5mm/dak.lk birtel hznda ve 35cm/dak.lk kay-nak hznda, gaz

bileiminin nfu-ziyet derinliinenemli bir etkisiolmad grl-

yor. Ko-ruyucugazdaki C 2oran arttka

ekil 6 : ekme atlaklarnn nlenmesi iin flecin eimine jana vuvarlakla-ba l olarak kaynak dikiinin kesiti .--,lar ve deiik kablo kesisyiv oy %60'n zerindeuzunluklar nemli bir diren ve ise saf CO2 ile hemen hemen buna bal olarak nemli gerilim ayn etkiyi yaratr. Ancak sabit tel

a) flecin eimi: saplama konumub) flecin eimi: srkleme konumu

hznda ve deiik gaz bileimlerin-de llen akm iddeti ve voltajdeerleri arasndaki farklar, buna

bal olarak meydana gelen nfuziyet profilleri ve ana malzemeninerime oran dikkate deerdir.

ARKIN Gc VEK A Y N A K Hz

Nfuziyet derinliinin incelen-mesinde arkn gc (=akm id-deti * gerilim) ok nemli bir et-kiye sahip olmasna ramen,ou durumda gz ard edilmi-

tir. ekil. 2'de farkl ark gc blgesinin nfuziyete etkisi gs-terilmektedir. Ksa ark blgesinde(soldaki resim), rnein ince pla-kalarn, kk pasolarn ve zor po-zisyonlarn kayna yaplr. Orta blgede (ortadaki resim) genellik-le yukardan aa kaynak yap-lr. Yksek ark gc, yani sprey

veya uzun ark (sadaki resim) ge-nellikle oluk ve yatay pozisyon-larda kullanlr. Arkn gcnnmuhtemel hatalar ve nfuziyetderinliine olan etkisine dikkatedilmelidir, rnein ekil. 3'teolduu gibi kaln bir plakadaif t-Y-kaynak az kayna yapla-caksa. Soldaki resimde braklankk aral nedeniyle ilk pasonundk ark gcyle kaynaklanma-s gerekiyordu, ancak s girdisi-nin dk olmas nedeniyle bir-leme hatalar meydana gel-

2 0 M H E N D i S VE MAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2


23/72

* = 10 mm * = 20 mm

Ntuziyet Derin l ii A k mG e r i l i mT el Hz


24/72

si, ekil. 7'de g- kontrol kolaylar. Tel kalnlrld gibi, n- arttka tel srme daha kolayla-fuziyet derinli- t iin, tel srme problemleriinde de azalr. Normalde tel kalnlatka

deiikliklere fiyat da der. Tel elektrod ap-neden olur. Me- nn nfuziyet derinliine olan et-safenin deime- kiinin bilinmesi gerekir. ekil,si, yani serbest 8'de sadaki resimde 1.2 mm'liktel uzunluunun elektrod ayn yma oranndauzamas ve ksal- hem ke kaynanda hem demas sonucu di- kr pasoda daha elverili bir n-deime- fuziyet salamaktadr.

DARESEL KAYNAKLARDAETKENLER

ekil 11 : Dairesel kaynaklarda flecin eiminin dolgu pasola- rcncnr n n yzey profiline etkisi ( % 8 2 Ar + % 1 8 C 2 ; tel ap 1.2 . . ,mm; 2 9 - 3 0 V; 2 8 5 - 2 9 5 A; Tel hz = 8.9 m/ d ak. ; kaynak hz = sye akm26-32 cm/dak. iddeti de azalr

veya artar ve n-fuziyet derinliide buna bal Dairesel kaynaklarda flecinolarak deiir. Bu konumunun etkisi n deneylerleetki, elle kaynak tespit edilmelidir,

yaparken kaynak-nn hareketi Ke Kaynanedeniyle hesabakatlmaldr, yani ekil. 9'da gsterilen daireseltolerans aral ke dikilerinde, farkl f ledaraltlmaldr. konumunun nfuziyete ve kay-Tam otomatik nak dikiinin dbkeyliine olan

e k i l . 12 D a i r e s e l k a y na k l a rd a ^flecm eiminin k a p a k pa - kaynakt kaynakeksgsterilmitir, a konumun-0*tlarnr\r*-flnAA/c (/.QO Ar j.A1Q r:r-t alalstrj-kH r*on J f / O ^solarn profiline etkisi ( %8 2 Ar + % 1 8 C C h; tel elektrod ap= 1.2 mm; 30 V; 295 A; Tel hz= 9 m/ d ak. ; kaynak hz = 26-32 cm/dak.

hazrl ve tole- da nfuziyet daha derindir. Kay-ranslar belli bir nak banyosunun aadan yukarnfuziyete ula- pozisyonda katlamas nedeniyle

gre a-ls azaltlabilir. Bu sa- lacak ekilde ayarlanabilir. ekil, kaynak dikii daha dbkeydir, yede telden, gazdan ve zamandan /'de dikkat edilmesi gereken Bu, belli bir a lsnde daha

nokta, sabit tel hznda akm ve fazla kaynak metali hacmi gere-kiyor demektir, b konumundanfuziyet biraz azalmtr, ancak

hala yeterlidir. Mali-yet asndan bu dzEn yiSonular, Eer Kaynak Banyosu

tasarruf edilebilir.ekme gerilmelerinde kaynak gerilim deerleridir,

dikiinin kesiti belirleyici bir roloynar. ekil. 6'dakaln bir plakada ilkpasonun kayna g-rlmektedir. ekmegerilimlerini taya- bilmek iin gerekliolan kesit veya b/toran sadece fleci

srkleme konu-

Dardan Kayaklanan Borularda Saaterden Kaynaklanan Borularda ise Saat 6

Konumunda Katlarsa Elde Ediliyor.Her ki Pozisyon da Oluk

Pozisyonuna Denk Gelmektedir.

diki dbkeylik gs-termedii iin ideal-dir. Sadece a ls-nn gerektirdiikadar kaynak metaliiermektedir, c pozis-

yonu yukardan aamunda tutarak elde _____.________45* eimle kaynaaedilebilir (sa alttakiresim). ster saplama, ister srk-leme konumunda olsun flecineimi ntr konumdan 15'den

TE L ELEKTRODUN AP I denk gelmektedir. Bukonumda retilen dikilerin tipikzellii i bkey ve nfuziyetin

Ekonomik nedenlerden dolay az olmasdr. zellikle 90 yuka-fazla olmamaldr, aksi takdirde kaynak iini bir tek tel apyla ndan aa pozisyonda, bir paso- yetersiz gaz korumas nedeniyle bitirmeye alr. Bu sayede sknn kalnl ve kaynak paramet-hatalar meydana gelebilir. Kontak sk tel deitirme ii ve kark- releri snrl olmaldr, aksimemesi mesafesinin deitirilme- lklar nlenmi olur ve stok takdirde ekil. 10'da grld

22 MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2


25/72

MAG ubuk elektrod18V.C02 B2V. Ar Ti VIII b s Fe Ti VIII b (160V.)

El - s'. 1,2 rnmf; : 9.5 m/min/*v : 0 c m / m i n* : 17 mm

ekil 13 : flecin eimini ayarlama aparataekil 14 : MAG ve elle ark kaynanda nfuziyetlerin karlatrlmas(a = 5 m m )

gibi yetersiz nfuziyet meydanagelebilir.

Dolgu Pasosu Kayna

Bir kaynak aznn iinde kay-nak yaparken, birinci derecedenemli olan pasonun kesitidir.ekil. 1 1 ' i n en solundaki resimdefle neredeyse yatayla 90* a

yapmaktadr. Kaynak banyosu bo-runun aa doru inen tarafnda

katlamaktadr. Ar dbkeypasoda derin kenar entikleri vesolda bir birleme hatas grl-mektedir. Bir sonraki pasoda buhatalar eriterek gidermek mm-kn deildir. Ortadaki resimdekaynak banyosu hemen hemensaat 12 pozisyonunda, yani yataypozisyonda katlamaktadr. Sa-daki resimde ise, kaynak banyo-sunun borunun trmanan ksmn-da katlamas sonucu meydanagelen bir ibkey diki gryo-ruz.

Kapak Paso Kayna

Benzer etkiler ekil. 12'dekapak pasonun profilinde de g-rlmektedir. Soldaki resimdekikaynak dar ve ar dbkeydir.Ortadaki resimde genelde istenenform mevcuttur. Sadaki resimde

ise fle ok aada kald iinkapak pasonun ortas ieri k-mtr. ekil. 9, 1 1 ve 12, fle-cin konumunun nfuziyet vekaynak dikii profiline etkilerinigstermektedir. En iyi sonular,eer kaynak banyosu dardankaynaklanan borularda saat 12,ierden kaynaklanan borulardaise saat 6 konumunda katlarsaelde ediliyor. Her iki pozisyon da

oluk pozisyonuna denk gelmekte-dir. Her ekilde de gsterilenntr fle konumun haricinde baz durumlarda saplama ve s-rkleme konumlar avantajl olabilir. ekil. 13'te flecin konu-munu ayarlamada kullanlan birdzenek grlmektedir. Bu dze-nein en nemli zellii bir kezayarlanan nokta (tel elektrodunucunun ve i parasnn dediinokta), fle hareket ederken yerdeitirmez. Bu sayede zahmetli

ve zaman kaybettiren yer dei-tirme ilemleri gerekmez.

SONU

Pratik uygulamalardan gelentecrbeler, gerilim ve akm deer-lerin -iadece bilgi mahiyetindeolduunu ve retim koullarna

bal olarak sapmalar olduungstermektedir. Bu nedenle, kay-nan elle yapld durumda tek-rarlanabilen tek parametre olaraktel hz kalmaktadr. Ayrca telhz, ekonomik hesaplamalarda

yma orann bulmak iin kulla-nlan en nemli faktrdr. MAGkaynanda nfuziyet ve kaynakprofili, bir elektrod iin geni birayarlama aralnda ve fleci ge-

rekli eimde ayarlayarak belli s-nrlar iinde deitirilebilir. Dierproseslerle elde edilen nfuziyet

ve kaynak dikii profilleriyle kar-latrma yapmak anlamay dahakolaylatrlabilir, ekil. 14.

Nfuziyet profili bir kaynakprosesi iin tek kalite kriteri ola-rak deerlendirilmemelidir. Kay-nak srasnda meydana gelen bir-ok hatalar sadece bir prosesezg olarak grlmezler. Bu ha-talar yanl uygulamann, hatala-

rn sebeplerini ve parametrelerinetkilerini tam olarak bilmemeninsonulardr. Elde edilebileceknfuziyet profilleri sadece gerekkesitlerle incelenebilir ve deer-lendirilebilirler. Nfuziyete etki-

yen faktrler kaynak eitiminin bir paras olmak zorundadr.

MHENDiS VEMAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2 23


26/72

KARBON VE DK ALAIMLI ELKLERDEN111 YAPILAN BASINLI KAPLARIN KAYNAK SONRASIISIL LEM KOULLARI (PWHT)[2]

M A K A L E(TEKNiK)

Mustafa GLAN*Bu a lm a d a karbon ve dkalaml eliklerden imal edilen basnl kaplarn sl ilem koullan ve

snrlamalar "ASMECOD E" 'a [3] gre vurgulanmtr.in this study th e r equ i r ement s and l imitations ofPostweld Heat Treatmentfar pressure vessels constructed ofcar bo n andlow alloy steels has b e e n stressed in accordance with "ASME CODE".

GR

B u yazda, GAMA ENDSTRA.. 'nin 4 dalda sahip olduu"ASME STAMP"'lerinden biriolan basnl kaplarn kaynaksonras sl ilem koullan ASMECODE SECTION VIII, DIVISIONI' e gre zetle ifade edilmeye a-llmtr. "ASME CODE" genel-likle yoruma dayal bir standartolduundan, burada ok ak birekilde anlalamayan veya bukonuda daha fazla bilgi sahibi ol-mak istediiniz duru mlard a "AS-ME C O D E " ' u n yukarda belirtilen

blmne bavurmanz dileriz.

K A Y N A K S O N R A S IISIL LEM KOULLARI

a) Tablo, l ve Tablo. 2'de aksi belirtilmedii takdirde btn kay-

nakl basnl kaplara veya ba-snl kap ksmlarna uygulana-cak PWHT scakl, daha sonrainceleyeceimiz tablolarda belirti-len deerlerden kk olmamal-dr. Yine bu tablolarda karlaa-camz nominal kalnlk deerleriiin ASME BOILER AND PRES-SURE VESSEL CODE, SECTION

VIII. DIVISION I'de belirtilen no-minal kalnlk deerleri baz al-nacaktr. Tablolarda greceimizgibi ASME CODE'unun sl ilemkonusunda bizlere salad bazserbestlikler veya istisnalar ek-linde adlandrabileceimiz bazmaddeleri vardr. Hangi malzeme-

ye sl ilem uygulayp uygulama-

yacamza veya hangi artlarda lan (holding time) Tablo. I 'deuygulayacamza bu tablolarda verilen deerlerin stnde tutula-belirtilen zorunlu ve istisnai bilir. Ara P V V H T n Tablo- l'dekimaddelerin altnda saptamaya artlara uymas zorunlu deildir,alacaz. P W H T Tablo. I 'de belirtilen s-Tablo. l veya Tablo. 2'de veri- caklkta srekli olmas gerekmez;len ististai durumlara aadaki bu, her PWHT dngsndeki za-hallerde msaade edilmez: mann bir toplam eklinde olabi-

i) PWHT, ASME CODE'a gre lir. Bu ifadeyi bir rnekle akla- bir servis ihtiyac olduunda, yalm:

ii) Elektron n kayna yn- 2" schSO lsnde, SA 106temi ile 1/8" (3.175 mm)'den kaln Grade B kalitesindeki bir boruyuferritik malzemelerin kaynanda, sl ileme tabi tutacamz kabul

iii) Srtnme kaynak ynte- edelim. ASME CODE SECTIONm i y l e her kalnlktaki P-No. 4, VIII, DIVISION I'den bu malze-P-No.5 ve P-No. 10 malzemelerin menin P-No. l Gr. No. l malze-kaynanda. me snfna ait olduunu saptarz.

Ferritik malzemelere austenit- Yukarda ad verilen CODE'a greleme sl ilemi aadaki durum- burada verilen Tablo. I'den Nor-larda uygulanr:i) l 1/2" (38.1

mm)'den kaln bir-leimlerdeki elect-roslag kaynaklara,

ii) l 1/2" (38.1m m j ' d e n kaln b-tn tek pasoluelectrogas kaynak-lara.

Tablo. l 'dekimalzemeler P-Nomalzeme gruplan-drmasna uygunolarak listelenmi-tir.

mal Tutma Scakln (Normal

Scaklk C

t

Saat / Zaman

Burada :b) Tablo- I 'dezorunlu haller di - 1. Istma hz (Heating rate)nda, tutma scak- 2. Tutma scakl (Holding temparature) -hklar (holding 593 Ctemperature) ve / 3. Soutma hz (Cooling rate)

veya tutma zaman- 4. Tutma zaman (Holding time) = 20 dakika

[1] Dk Alaml elikler: Dk alaml elikler ASME SECTION VIII, DIVISION I'de listelenmitir.[2| P V V H T (Postweld Heat Treatment - Kaynak sonras sl ilem) : Kaynaktan sonra gelen herhangi bir sl ilem.[3] ASME (The American Society Of Mechanical Engineers) : Amerikan Makina Mhendisleri Odas." Makina/Kaynak M h. , GAMA A..24 MHENDiS VEMAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2


27/72

Holding temparature) 1100F (593C) ve tutma zaman (Holdingtemparature) 20 dakika olarak

buluruz. (Tabloda minimum 15dakika) E le kt r ik kesintisi, sl i-lem cihaznda herhangi bir arza

veya T/C'da bir kopukluk olma-dn kabul edersek sl ilemgrafii aadaki gibi olur:

Olaya bir de u ekilde baka-lm: Yukardaki grafie gre st-ma ilemini (1) tamamladmz

ve 593 C'de 8 dakika tutma za-manndayken elektriin kesildii-ni dnelim. Elektrik gelene ka-dar malzeme soumu olabilir. Budurumda malzeme tekrar 593 C'yekadar stlr ve elektriin kesildii

yerden tutma zamanna devamedilir, yani 12 dakika daha bu sa-

bit scaklkta malzemeye s veri-lir ve toplam 20 dakika sonundasoutmaya geilir.

c) P-No. grubu farkl, iki ba-snl ksm kaynak ile birletiril-diinde; PWHT, ya Tablo, l'deki

yada ASME CODE SECTION VIIIDIVISION I'de belirtilen uygula-nabilir notlarla yaplacaktr. Tab-lolar incelediimizde, bu farkliki malzemenin hangisinin sl i-lem scakl yksekse, kaynakl birleime bu scaklk verilecektir.Basnsz ksmlarn basnl k-

smlarla kaynanda, basnl ks-mn scakl kontrol edecektir.

d) P V V H T 'n i n ileyii, ASMECODE SECTION VIII DIVISIONI'de verilen prosedrlerden birinegre aadaki koullara uygunolarak yaplacaktr.

Kab veya kabn bir blmfrna yerletirildiinde, frnn s-cakl 800F (427 C)' gemeye-cektir.

800F (427 C)'nin stnde,-stma hz gvde (shell) veya bomba (head) plakasnn maksi-

mum kalnlnn in olarak400F/saat (205 C/saat)'a blnme-siyle elde edilecek deerinden k-k olacak, fakat hi bir ekilde400F/saat (205C/saat)'dan bykolmayacaktr. Istma sresi bo-

yunca kabn her tarafnda scak- Grup No. l, 2, 3 ve P-No 3 Gruplktaki deiim uzunluun her 15 No. l, 2 ve 3 malzemelerine veft. (4572 mm.) aralnda 250F bu malzemelerin birletirilmesin-(121 C)'dan byk olmayacaktr. de kullanlm kaynak metalleri-

Kab veya kabn bir blm ne, PWHT Tablo, l'deki ayrca-Tablo. l veya Tablo. 2'de verilen lklar veya ASME CODE'a grezaman periyoduna gre belirtilen bir servis ihtiyac olmas dndascaklkta veya bu scakln ze- ASME CODE'a gre bir servisrinde sl ileme tabi tutulabi l i r, ihtiyac olarak gerekli olmamasTutma sresi boyunca stlan ka- artyla son hidrostatik testtenbin her tarafnda en dk scak- nce son PVVH T'd a n sonra yap-hk arasndaki fark Tablo. I'de labilir. Kaynakl tamirler; aa-daha geni tutulan aralk dnda daki ( l) 'den (6)'ya kadar olan ko-150F (66 C)'den byk olmaya- ullar salamaldr.aktr. imalat tamir haberini nce

Istma ve tutma periyotlar kullancya veya bal bulunduu(heating and holding periods) es- kurulua bildirecek ve imalat bunasnda kabn yzeyinin ar yerlerden onay alnana kadar ta-paslanmasna yer vermemek iin mire balamayacaktr. Bu gibi ta-frn atmosferi kontrol edilmeli- mirler rapora kaydedilecektir,dir. P-No l Grup No l, 2 ve 3 800F (427 C)'n stnde; so- malzemelerinin toplam tamir de-utma, gvde veya bombe plaka- rinlii l 1/2" (38.1 mm)'i P-No3snn maksimum kalnlnn in GruPNo- l, 2, ve 3 malzemeleri-olarak 500F/saat (260 C/saat) 'e ninise5/8" U 6 mm)i gemeye-

blnmesiyle elde edilecek dee- cekir-Brkaynak tamirinin top-rinden kk olacak bir hzda lamderinlii, tamir verilen yerde,kapal bir frnda veya soutma brkaynan her iki tarafnda ya-odasnda yaplacak, fakat hi bir Plan tamirlerin derinliklerin top-ekilde,500F/saat (260 C/saat)'dan lam olarakalnacaktr.byk olmaya-caktr. Kab 800F Tablo 2 Karbon ve Dk Alaml eliklerin Alternatif Kaynak(427 Cj'den iti- Sonras Isl ilem Koullarbaren durgun (Sadece Tablo. I'deizin verildiinde kullanlr.)havada soutula-bilir.

e) Aadaki(f)'de msaadeedilen maddelerdnda burayakadar belirtilenkoullara uygunolarak P V V HT ' yaplan kab veyakabn blleri-nin herhangi bir bileimdeki kay- Kk: hata giderildikten sonranakta yaplan tahribatsz muayene ya manyetik parack ya da svsonunda (rnein radyografi) kabul penetrant muayene metodlarmdanedilemeyecek bir hatayla karla- birisini kullanarak, [MT (manye-ldnda (rnein atlak) bu tik parack testi) iin Ek 6. PTkaynan alp tamir edilmesi (sv penetrant testi) iin Ek 8]gerekir ve tamirler yapldktan muayene edilecektir,sonra takrar PWHT uygulanr. Kaynak az alm kaynakl

f) Kaynak tamirleri; P-No l . balantlarn [4] VVPS'ni n [5] va-

N o r m a l T u tm aS c a k l n d a k i A z a l m a50

10 015020 0

Az a l t lm S c ak l k ta Min im u mT u t m a Z a m a n ( S a a t / t n ) ; K a l n l k

24

10 (Not 1)2 0 ( No t 1 )

[4] Az kayna (Groove Weld) : Birletirilecek iki para arasnda azda yaplan bir kaynaktr. Bykl ise alan az-nn derinlii + kk penetrasyonudur. Standart eitlerinden birka rnei ise Tek-V az kayna, Tek-U az kayna,ift-U az kayna, Tek ve ift-Y az kayna, ift-V az kayna.

[5| W PS (VVelding procedure specfcaton) : Kaynak prosedr spesifikasyonu.MHENDiS VEMAKlNA-KA YNAK Z E L SA YISI - 2 25


28/72

Tablo, lKARBON VE DK ALAIMLI ELKLER N ISIL LEMLER

MALZEME

P No.

1

3

4

S

9A

9B

10A

10B

10C

10F

Grup No.

1,2,3

4

1,2,3

1,2

1,2

1

1

1

1

1

1

SABT TUTULANNORMAL

SICAKLIK

Minimum F (C)

1100 (593)

Uygulanmaz

1100 (683)

1100 (593)

1250 (677)

1100 (593)

1100 (593)

1100 (593)

1100 (593)

1100 (538)

1100 (593)

NOMNAL KALINLIK N NORMAL SICAKLIKTAGERLMES GEREKEN MNMUM SRE

0< t 5 ine2 saat + 2 inc'in zerindeki

her ine iin 15 dak.Uygulanmaz2 saat + 2 inc'in zerindekiherine iin 15 dak.5 saat + 5 inc'in zerindekiherine iin 15 dak.5 saat + 5 inc'in zerindekiherine iin 15 dak.5 saat + 5 inc'in zerindekiherine iin 15 dak.5 saat + 5 inc'in zerindeki

herine iin 15 dak.5 saat + 5 inc'in zerindekiherine iin 15 dak.5 saat + 5 inc'in zerindekiherine iin 15 dak.5 saat + 5 inc'in zerindekiherine iin 15 dak.5 saat + 5 inc'in zerindekiherine iin 15 dak.

NOTLAR

(1).(2),(3)

(1),(4),(5),(6)

(9), (10), (11)

(7), (8)

(12), (13), (14)

(12), (15), (16), (17)

(1), (18), (19), (20)

(21)

(1),(22),(23)

(24)


29/72

sflandrlmas iin ASME CODESECT. IX'daki koullarn yamsraaadaki artlar uygulanr.

NOTLAR:

1) Kaynak sonras daha dksl ilem scaklklar sadece P-NoI Grup No l ve 2 malzemeleriiin msaade edilmitir.

Kaynak metali, dk hidro- jenli (Bazik 9 elektrodlar kullana-rak elle ark kayna yntemiyledoldurulacaktr. Bir pasoda atlankaynak dolgusunun geniliielektrod apnn 4 kat olacaktr. P-No l Grup No l, 2 ve 3malzemelerinin tamir blgesikaynak esnasnda minimum 200F(94 C) scaklkta n stma yap-

lacak ve bu s c a k l k t a tutulacak-t r .

P-No 3 Grup No l, 2 ve 3malzemelerinin tamir blgesikaynak ilemi esnasnda mini-mum 350F (177 C) scaklkta nstma yaplacak ve bu scaklktatutulacaktr. Pasolar aras scaklkmaksimum 450F (232 C) olacak-tr.

Kaynan ilk pasosu maksi-mum 1/8" (3.25 mm) apndaelektrodlar kullanarak tamamla-nacaktr. Bu pasonun kalnlnn

yars bir sonraki pasonun dolgu-sundan nce talanarak alnacak-tr. Sonraki kaynak pasolar mak-simum 5/32" (4 mm) apndaelektrod ile yaplacaktr. Son kay-nak dolgusu (kapak paso) anamalzemeye demeden tamiri ya-plan yzeyin stndeki bir d-zeyde yaplacaktr. Btn kaynaki l e m i t a m a m l a n d k t a n sonra ta-mi r b lges i 400F- 3 0 0 F |204 -260C) s c a k l k t a min imum 4 s a a tu jres inc : t u t u l a c a k t r T a m i r b l -ges i kaynaa balamadan nce n n n j ' y p'.ccn b i rp a i a / , 1 k a y n a k l a n y o r - ; ! v e L > ; ,l a k s r s u u i . i n i n i m i i , ' . U O H j ' J C j ' l ' k M ' - > n uiv L i y g i . i l r M s a ,

"> i . ! n , i ' l t u H a l : ; . a > ! p a r a y a

kanatklarn kaynatlmasnda ve basnl alan parann kalnl1 1/4" (31.75 m m ) ' y i getiindeminimum 200F (94 C)'lk bir ntav uygulandnda,

Korozyona dayankl kaynak

metali kaplama uygulandnda veya korozyana dayankl balantkaynaklanmasnda basnl para-nn kalnl l 1/4" (31.75 mm)'igetiinde ilk paso uygulanrkenminimum 200F (94 C j ' l k bir ntav uygulanrsa,

4) Isl ilem P-No 3 Grup No3 malzemelerinde her kalnlkiin uygulama zorunluluu ta-maktadr.

5) Not -(6)'da belirtilen istisna-lar haricinde, u artlar altndasl ilem yapmak zorunludur,-

5/8" (15.87 m m j ' d e n byknominal kalnla sahip P-No 3Grup No l ve P-No 3 Grup No2 - m a l z e m e l e r i . Bu malzemeleriin eer kaynak sonras sl ilemkoullar belirtilen WPQ (V V e l d i n gprocedure qualification) retimkaynana eit veya daha kalnmalzemelere yaplm ise sl i-lem uygulanmaldr.

6) Aada belirtilen artlar

iin kaynak sonras sl ilem ba-snl paralara yaplan kaynakl balantlar iin zorunlu deildir;

Maximum karbon ierii%0.25'den fazla olmayan basnlparalara yaplan kaynakl ba-lantlar veya 1/2" (12.7 n m ' l i kaln veya ke kaynaklan s r a s n -da minimum 200F (94 C ) ' ! k b irn tav uygulanarak basnsz par- a l a r a y a p l a n k a y n a k l b a l a n t -larda, Nominal et k a i m i n ; 1 / 2(12.7 mm) veya daha az o l . i n tpv e y a borularn e v r e s e l k a y n a u yB u l a m a l a r n da , m a l z > , n e n mm a k s i m u m k a r i n i n s c r m .%0.25'den az ise, Minimum 2 0 0 F (94 C] l k b i ron tav u y g u l a n a n k a n a u ! hr nb i s i i l p a f . ' t L i i - t k , ! V ' i a . . J , ; b a-. - . n . ! p. i ' ; in;- . n . k ; . U V . . M '. ' . ' . H r ii . i ; ; ; . ' o O . ' A S ' . ! ' ^ ,

'J2LI 2 7


30/72

metali kaplama uygulamasndaveya korozyona dayankl kapla-mann maksimum karbon ierii%0.25'i gemeyen basnl para-lara ilk paso srasnda minimum200F (94 Cj'hk bir n tav ilekaynatlmasnda,

7) Not (8)'de belirtilen istisna-lar hari, aadaki artlarda kay-nak sonras sl ilem zorunludur,-

5/8" (15.87 mm) nominalkalnlktan daha kaln SA 202 Gr.

A ve Gr. M metalleri. Bu malze-meler iin eer kaynak sonras slilem koullar belirtilen kaynakprosedr vasflandrmas retimkaynana eit veya daha kalnmalzemelere yaplm ise yukarda

belirtilen malzemelere sl ilem

zorunludur, Btn dier P-No 4 Grup No

l ve 2 malzemeleri (8) Kaynaksonras sl ilem aada belirtilendurumlarda zorunlu deildir,-

a. P-No 4 malzemeli boru veyatplerin evresel aln kaynaklariin u artlarn tamam salanr-sa:

i) Maksimum nominal d ap4" (101.6 mm),

ii) Maksimum nominal et kaln-l 5/8" (15.87 mm),

iii) Maksimum karbon ierii%0.15'den az,iv) Minimum 250F (121 C j ' l k

n tav

b. P-No 4 malzemeli boru veyatplerin yukarda belirtilen (8) a-i,ii, iii artlarna uyuyor ve basn-sz paralara u artlar dahilindeke kaynaklar yapldnda :

i) Maksimum ke kaynak yk-seklii 1/2" (12.7 mm),

ii) Maksimum 250F (121 C j ' l k bir n tav uygulanmsa.

c. P-No 4 boru veya tplerin(8) a-i, ii, iii artlarn yerine ge-tirerek yaplan kanatk kaynak-larnda en az 250F (121 CJ'lk birn tav uygulandnda.

9) Not (lO)'da belirtilen istis-nalar harcisinde, sl ilem btn

durumlarda uygulanmaldr.

10) Isl ilem u artlar iinzorunlu deildir:

Boru veya tplerin evresel ve aln kaynaklar aadaki art-larn hepsi salanarak yaplmise,-i) Maksimum krom ierii %3,ii) Maksimum nominal d ap

4" (101.6 mm),iii) Maksimum nominal et kaln-

l 5/8" (15.87 mm),iv) Maksimum karbon ierii%0.15,

v) Minimum 300F (150Cj ' l kn tav

Boru veya tpler yukardaki

(10) a-i, ii, iii, iv artlarn sal- yorsa ve basnsz paralara uartlar dahilinde ke kaynaklar

yapldnda:i) Maksimum ke kayna

ykseklii 1/2" (12.7 mm),ii) Minimum 300F (150 Cj' l k

n tav uygulandnda.c. Boru veya tpler yukarda

belirtilen (10) a-i, ii, iii, iv artlaraltnda yaplan kanatk kaynak-larnda en az 300F (150 Cj ' l k ntav uygulandnda.

11) P-No 5 Grup No l malze-meleri iin sl ilem pratik olarakuygulanamadnda, 1200F (650C)'da 2" (50.8 m m j ' e kadar olan,nominal kalnlklar iin 4 saat

veya 4 saat/in den byk olankadar ki srede, 2" (50.8)'den kalnparalar iin tabloda belirtilen s-renin 4 kat srede bekletilerekuygulanabilir.

12) Eer bu tabloda belirtilenscaklkta sl ilem uygulamakpratik olarak mmkn deilse, o

zaman sl ilem daha dk s-caklkta (min. 1000 F-538 *C) an-cak tablo ITde belirtilenlere uygunolarak daha uzun sreli uygulan-maldr.

13) Not (14)'de belirtilen istis-nalar haricinde, sl ilem u du-rumlarda uygulanmaldr.

5/8" (15.87 mm)'den fazla

nominal kalnlklar. 5/8" (15.87mm) nominal kalnla kadar olanmalzemeler iin eer kaynaksonras sl ilem koullar (a)'da

belirtilen kaynak prosedr vasf-landrmas retim kaynana eit

veya daha kaln malzemelere ya-pm ise kaynak sonras sl i-lem uygulanmaldr.

14) Kaynak sonras sl ilemu artlar iin uygulanmaldr:

Boru veya tplerin evreselkaynaklar iin aada belirtilenartlarn tamam salanyor ise;i) Maksimum nominal d ap

4" (101.6 m m j ' d e n az,ii) Maksimum et kalnl 1/2"

(12.7 m m )'den az,iii) Maksimum karbon ierii%0.15'ten az,iv) Minimum n tav 250F (121

C).

Boru veya tplere yukarda belirtilen (14) a-i, ii, iii artlarnauygun ekilde ke kayna ileaksamlar aadakileri salayacakekilde kaynatlm ise :

i) Maksimum ke kayna ykseklii 1/2" (12.7 mm) veya daha az,

ii) Malzeme en az 250F (121C)'lk bir n tav grmse.Daha dk n tav scaklk-lar salam bir kaynak yapa-

bilmeyi kesinlikle salamasart ile uygulanabilir. Bu du-rum u artlar salamal an-cak bu artlarla snrlandrl-mamaldr :

a. Ke kayna ykseklii l/2" (12.7 mm) veya daha az olma-ldr,

b. Ke kaynann sreklilik boyu 4" (101.6 mm)'nin zerindeolmamaldr,

c. ASME SECTION K'a gre yaplan WPQ iin hazrlanan testplakas kalnl kaynatlacak olankalnlktan az olmamaldr.

. Basnsz bir parann ba-snl bir paraya 1/2" (12.7mm)'den ince aln kayna veya

2 8 MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2


31/72

kaynak ykseklii 1/2" (12.7mm)'den az ke kayna ile bir-letirilmesinde minimum 200F (94C)'lk bir n tav uygulandnda,

d. Minimum 200F (94 CJ' l k birn tav ile kanatklarn basnl

paralara olan kaynanda,e. Korozyona dayankl kaynak

metali kaplama kaynanda ilkpaso srasnda minimum 200F (94Cj'lk bir n tav uygulandnda.

15) Isl ilemde malzeme 1175F(635 C)'den fazla bir scaklktatutulmamaldr.

16) Not ( 1 7 ) ' d e belirtilen istis-nalar hari aada belirtilen du-rumlarda sl ilemin uygulanmas

zorunludur: Nominal kalnl 5/8" (15.87

mm)'den fazla olan malzemeler,5/8" (15.87 mm) nominal kaln-la kadar olan malzemeler iinkaynak sonras sl ilem koullan(a)'da belirtilen WPQ retim kay-nana eit veya daha kaln mal-zemelere yaplm ise sl ilemuygulanmaldr.

17) Isl ilem aadaki artlariin zorunlu deildir:

Basnl paralarn basnszparalara 1/2" (12.7 mm)'den incealn veya ke kayna ile kayna-tlmas srasnda minimum 200F(94 C)'lk bir n tav uygulanmasdurumunda,

En az 200F (94 Cj'lk bir ntav yaplarak kanatklarn ba-snl paralara kaynatlmasnda,

Korozyona dayankl kaynakmetali kaplamas kaynanda, ilkpaso ncesinde en az 200F (94

Cj'lk bir n tav uygulandnda.18) Vanadyum ierii %0.15'e

kadar olan malzemelerin mini-mum scaklkta veya daha dkscaklkta daha uzun sre ile slileme tabi tutulmas srasndamalzemenin krlganlnn arta-bilme zellii nemli gz nnde

bulundurulmaldr.

19) Not (20)'de belirtilen istis-nalar haricinde, aada belirtilendurumlarda sl ilem zorunludur:

SA 487 Snf 10 malzemele-

rinin btn kalnlklar iin, 5/8" (15.87 mm) nominal

kalnln zerindeki P-No 10Amalzemeleri, 5/8" (15.87 mm) no-minal kalnla kadar olan malze-meler iin, eer kaynak sonrassl ilem koullar (a)'da belirtilen

WPQ retim kaynana eit veyadaha kaln malzemelere yaplmise sl ilem uygulanmaldr.

20) Kaynak sonras sl ilemaada belirtilen durumlar iin

zorunlu deildir: Maksimum karbon ierii%0.25'den az olan basnl para-

lara veya 1/2" (12.7 mmj'den incealn veya ke kayna ile ak-samlarn kaynatld basnszparalara kaynak srasnda en az200F (94 C)'hk bir n tav uygu-landnda,

Nominal et kalnl 1 /2 "(12.7 mm) veya daha az ve mak-simum karbon ierii %0.25'denaz boru veya tplerin evreselkaynaklarnda minimum 200F (94Cj'lk bir n tav uygulandnda,

Maksimum karbon ierii%0.25'den az olan basnl para-lara en az 200F (94 C)'lk bir ntav ile kanatklarn kaynatlma-snda,

Korozyona dayankl kaynakmetali kaplamann maksimumkarbon ierii %0.25'den az olan

basnl paralara kaynanda, ilkpaso srasnda en az 200F (94

Cj'lk bir n tav uygulanmsa.21) Isl ilem P-No lO b malze-

mesinin btn kalnlklar iinuygulanmaldr.

22) Not (23)'de belirtilen istis-nalar haricinde, aada belirtilendurumlarda sl ilem uygulanma-

ldr: Nominal kalnl l 1/2"

(38.1 mm) den fazla olan malze-meler, l 1/4" (31.75 mm) ile l1/2" (38.1 mm) arasndaki kaln-lklarda kaynak srasnda en az

200F (94 C)'hk bir n tav uygu-lanmsa kaynak sonras sl ilemuygulanmaldr.

23) Isl ilem aadaki artlar-da uygulanmayabilir:

1/2" (12.7 mm)'den kkaln kaynaklar ve ke kaynak-larnda eer kaynak srasnda mi-nimum 200F (94 C)'hk bir n tavuygulanm ve 2" (50.8 mm)'denkk apa sahip nozul balant-lar iin kullanlm ise ve ba-lantlar header veya gvdenin ka-

lnln arttrmam ise. 1/2" (12.7 mml'den kk

aln kaynaklar veya ke kay-naklar. Basnl paralarn ba-snsz paralara kaynanda ve

basnl parann kalnl l 1/4(31.75 mm)'yi getii zaman 200F(94 Cj'hk bir n tav uygulanm-sa,

Basnl parann kalnlnnl 1/43 (31.75 mm)'yi getii za-man en az 200F (94 C)'lk bir ntavn uyguland kanatklarn

basnl paralara kaynanda, Korozyona dayankl kaynak

metali kaplamasnda, basnlparann kalnlnn l 1/4" (31.75mm)'yi getiinde en az 200F(94C)'lik bir n tavn ilk pasodanevvel uyguland zamanlarda.

24) Kaynak sonras sl ilemP-No l OF malzemesinin btnkalnlklar iin zorunludur.

MHENDiS VE MAKlNA-KA YNAK ZEL SA YISI - 2 29


32/72

"ELK Y APILARIMIZDA KAY NAK KALTES N E D R ? "MAKALE(TEKNK)

Hayati SOYKAN*

elikyaplarn kaynakl imalat konusunda, endstrilesmi lkelerde hem teknolojik hem de sosyal yn-den ok nemli gelimelerolmu, eitli standardlar hazrlanm ve yrrle konmutur. Oysa lke-

mizde kaynakl imalatn nemi henz yeterince anlalmam ve bu konuda rgtl bir alma yoluna gidilmemitir. elik yaplarn kaynayla ilgilidnyadaki en ilgin ve nemli dokmanlardan biri,AB D ' dek ; ANSl/AWS D 1 .1 : eliklerin Yaplarn Kayna Ko du ' du r . Bu dokman elik yaplarn kaynay-

la ilgili ilkeleri geni kapsaml olarak ele almakta ve bir kurala balamaktadr.

M a n y technological andsocial developments on velding ofsteel structures have taken place in developed countries,leading to various standards. However, the significance ofweldedfabrication have not been appreciated at home, nor have there been any organizedefforts to this end. One of the most interesting and inportant documents on welding ofsteel structures is ANSI/AV/S D 1.1: "Code of V/elding of SteelStructures" in USA. This document comprehensively covers the fundementals ofwelding ofsteel structures and lays out a principle on it.

S anayinin dier rnlerindeolduu gibi, elik yapnn da belirli kalitelere sahip olupolmad, bu yaplarn retiminikaytlar, snrlar, artlar altna

balayan ve adna Mhendislik

Standardlar (veya Sanayi Stan-dardlar) denen dokmanlarda bil-dirilen gereklere uygun ekilderetilip retilmedii incelenerekanlalr. K o n u m u z olan Kaynakiin de ayn durum mevcuttur.Bu nedenle, elik yaplarn kay-nakla retilmesini balayan kay-nak Standardlar karsnda elik

yaplarmzn incelenmesi, kalitehakknda aranan yant verecek-tir.

Burada, ncelikle belirtmekgerekiyor ki, elik yaplarn

temin/teknik (salama, satnalma) szlemelerinde veya sipa-ri evraklarnda, herhangi bir m-hendislik standardna atfta bulu-nulduu takdirde, o Standard, btn hkmleri ile uygulanr veya uygulatlr. Aksi halde, rnkabul edilmez. O kadar ki, stan-dardda geen bir virgln dahine manay ierdii incelenir veona uyulur. Sanayi lkelerinde

bu dokmanlara atfedilen nemin bu derecede titizlik tadn bil-meliyiz.

elik yaplarn kaynan bir btn halinde ieren standardlar-dan biri ANSI/AWS Dl.l . rumuz-lu ve elik Yaplarn KaynaKodu (Structural V V e l d i n g Code-Steel) adl standarddr. Kaynakiini bandan sonuna kadar ince-lemek, bir byk kitab doldura-cak kadar yer tutar. O sebeple,

bu yazda, A N S I / A V V S Dl.l.* M a k ina Yksek Mhendisi

Standardnn tamamnda deil, sa-dece kk bir blmnde iste-nen artlar tercme edilerek ak-tarlacak, baz blmlerinin dehangi kaynak konularn ierdiilistelenecektir. En son olarak da,

bu gerekler karsnda, Trki- ye'deki durum kyaslanacaktr.Gznne alnan bu yabanc

standardda elik yaplar: Statikolarak yklenmi veya Dinamikolarak yklenmi yaplar olarak,iki kategoriye ayrlr. Birinciyernek olarak elik Binalar, ikincikategoriye rnek olarak da elikkprler, baraj kapaklar, at

vinleri vb. cihazlar gsterilebilir.T r k i y e ' d e k i baraj kapaklar, yabanc mhendislikler tarafndanplanlanp projelendirilen (tasarm-

lanan) ve de yabanc mhendis-likler denetiminde (kontrolunda), ya yabanclar veya yerli mteah-hit/taeron firmalar tarafndanska imal edilen, herbi r i yzler-ce ton tutan byk elik yaplar-dr. Hatrlanmaldr ki, CeyhanNehri zerinde kurulan AslantaBaraj'nn 6 adet, her biri 250ton arlndaki (1 2 m X 1 6 m =192 m2 ebatl) kapaklarndan biri-si, 1984 ylnda koptu, nehir ya-tana srklendi. Bir DS yetki-lisi, bu kopmann, kaynakhatasndan ileri geldiini bildirdi.

Yani baraj kapaklar, TrkiyeMhendislii iin, ok gncel(daha dorusu yle olmas gere-ken) nemli bir elik yap konu-sudur. O nedenle, elik yaplararnek olarak, baraj kapaklarn(radyal, tekerlekli, kayar tipler)gznne alacaz.

Byk elik yaplarn kaynak

ii, nemli parasal harcamay ge-rektirir. Bu nedenle bir yandanmaliyeti azaltc ekonomi tedbir-leri dnlrken, dier yandanda, kaynaktan beklenen gveni-lirliin belirli kriterleri yerine ge-

tirmesi art aranr. Bu kriterler birbirine benzer olarak, u ikimhendislik literatrnde veril-mitir:

ISO 3041: Kaynakl Balant-larn Uymas Gereken artlar-Kaynakl Balantlarn letmeKategorileri. (VVelding Require-ments Categories of Service Re-quirements for Welded Joints),I S O 2394: Yaplarn Gveni-lirlii in Genel Prensipler (Ge-neral Principles of Re liabi l i t y forStructures).

Konumuz Olan Baraj Kapaklar-na Uygun Gelen Kriter

"En ar ykleme artlarndadahi beklenen hizmeti vermekzorunluluunu tayan kaynakl balantlar ve/veya yklmalar,kmeleri veya hizmet yetersizli-i hallerine dmeleri, felaket de-recesinde zararlara yol aan kay-nakl balantlar" kriteri olup

byle balant lar, halen teknoloji-nin getirdii nitelikteki iilik vemateryalle yaplmaktan baka, en

detayl ve ehliyetli incelemeler-den, muayenelerden ve testlerdengeirilerek, sonular, detayl ra-porlara balanmak zorunluunutar. Yani, kayna yapan ku-rumdan baka, bamsz, tann-m ve sercifikasyona sahip birdenetinin de, malsahibi adnagrev almas gerekir. Bu deneti-nin nitelikleri ve hangi ileri

30 MHENDiS VEMAKlNA-KAYNAKZEL SAYISI - 2


33/72

konu edinecei de, bu yaznnson blm olarak belirtilecektir.

Aada KISIM-1 iinde,-ANSI/AWS D 1 .1 Standardnn ve bu Standardla atf yaplan AWS-QCI: Kaynak Denetilerinin Kal i-fikasyonu ve Sertifikasyonu adl

Standardn baz gerekleri, paragrafno.lar ile birlikte verilmektedir.KISIM H'de ise, bu hkmlerkarsnda Trkiye'deki durumincelenmektedir.

KISIM - ANSI/Aws DI.VDE Y E R A L A NB A Z I H K ML E R

Blm 2. Kaynakl BalantlarnPlanlanp Projelendirilmesi

(Tasarm)

2.1 Planlar-Projeler2.1.1. Btn Kaynaklarn: ne-

relerde y e r a l d k l a r n a , tiplerine,boyutlarna v u hangi uzunluklar-da olduklarna d a i r t m b i l g i l e r ,e k s i k s i z olarak ve net e k i l d ep l a n - p r o j e l er zerinde gsterilme-lidir. P l a n - P r o j e l er de, kaynakl

b a l a n t l a r d a n , h a n g i l e r i n i n a t l - yede ve hangilerinin antiyede yaplaca belirtilmelidir.

2.1.2. e k i l m e ( b z l m e ) geril-melerinin ve a r p l m a n n en azaindirilmesi iin kaynak srasnn

ve kaynak tekniklerinin dikkatli bir ekilde kontrol altnda tutul-mas gerekli olan kaynakl ba-lantlarn veya balant g ru pl a r -n n p l a n l a r n a - p r o j e l e r i n e , b ukontrol durumu k a y d e d i l e c c k t i r( b e l i r t i l e c e k t i r ! .A l t b l m : C Kaynakl B a l a n t l a -r n D e t a y l a r

[NOT: Bu StanJarJda, kaynakilemine balanabilmesi iin, ev-vela, kaynak halanllarnn,kaynak yntemlerinin, kaynak-larn ve yardmclarnn, sorumlukaynak mlendisi tarafndankabul edilip onaylanmas (Kalifi-ye edilmesi istenmekte., / ' verilmemektedir l

ekil 1. nce de n kalifiye edilmi tam nfuzlu ift V kesit/i aln kaynak balantlar2.6 Kaynak Balantsnn KalifiyeEdilmesi

Aadaki direktiflere uygunolan balantlar kalifikasyon art-l a r na gre incelemeye alnmaks-zn, onaylanm addedileceklerdir:

l. 2.7 ila 2.10 ve 10.13 parag-raf larndaki detaylara uyanlar,Not: Yer darl nedeniyle, pekok direktiften sadece l t a n e s i i f t V K e s i t l i K a y n a k a d i l e ve-r i l m i t i r ,

Not lar ;'{ . Yukarda verilen balant,A N S I / A V V S Dl.l . S t a n d a r d n -da verilen, 23 trl balant-dan, sadece l tanesi olup

rnek olarak verilmitir.2. Stan dardda A, C, M ve N

harfleri iin aklamalar varise de, bizim maksadmziin bunlara gerek g r l m e d i

3. "T oleran s lar " stununda a t iy , p l - i n 2.9.2 ve 3 .3 .4 Parajc-m f l a aada verilmitir:P a r a g r a f " 2 . 9 , 2 B o y u t l a r z e -

rinde Toler anslar" : P r oj e l er de- P l a n l a r da veya de-t a y l resimlerde s p c s i f i y e edilen

V k e s i t l i k a y n a k l a r n b o y u t l a r ,ekil. 2.9. i ' d e gsterilen b o y u t l u -d a n , 3 . 3 . 4 p a r a g r a f n d a s p e s i f i y t :edilen limitler dahilinde farkllkgsterebilirler.

P a r a g r a f 3 . 3 . 4 : V kesitli kaynakb a l a n t l a r -n n ebatlar, detay projelerde, gs-

terilen ebatlardan aada gsteri-

lenlerden daha fazla farkllk gs-terirse, bu takdirde durum, onay-lamas veya dzeltme i s t e m e s iiin, Kaynak M h e n d i s i n e i l e t i -lir. (= Karar, onundur);Blm 5. Kalifikasyo n

Altblm A: Genel Hkmler

5.1 nceden Onayl (Testtengeirilmesine gerek grlmeyen)Kaynak Yntemleri

Byle Yntemler, El no.lutabloda istenenlere, uygun olmakzorundadrlar. [NOT: Bu tablo-nun, sadece kk bir ksm ve-

rilmektedir]

4.5 rtl Metal Ark KaynakElektrotlar

4.5.2.1

Documents

MAKİNA KAYNAK