MAKEDONSKI JAZIKZA PETTO ODDELENIE

OD DEVETGODI[NOTO OSNOVNO OBRAZOVANIE

QUBICA SEVDINSKA VESNA NASTOSKA

MAKEDONSKI JAZIKZA PETTO ODDELENIE

OD DEVETGODI[NOTO OSNOVNO OBRAZOVANIE

Avtori:

Qubica SevdinskaVesna Nastoska

Recenzenti:

Prof. d-r Blagica Petkovska pretsedatel

Mitra Cilevska prof. po makedonski jazik

Biljana Geras prof. po makedonski jazik

Ilustratori:

Simon KalajxievMarko Manev

Kompjuterska obrabotka:

Vladimir Mladenovski

Pomina u{te edno mirno i spokojno leto vo koe u`iva{e.Stigna na pettata pateka od tvojot nagoren od kon uspehot, kontvojata sre}na idnina {to ti ja posakuvame site. Stigna napatekata dolga devet meseci!

Nie ti posakuvame i ovaa pateka da ja izodi{ lesno,zanimlivo i uspe{no. Se potrudivme so ovoj u~ebnik da ti goovozmo`ime toa. Odbravme sodr`ini {to }e go privle~at tvoe-to vnimanie i {to }e ja pottiknat tvojata tvore~ka mo}. Nie vonego te naso~uvame i pottiknuvame, a od tebe o~ekuvame da raz-misluva{, da donesuva{ samostojno svoi zaklu~oci, da sozda-va{, da otkriva{, da istra`uva{... Da predlaga{, da gi sogle-duva{ pri~inite i posledicite, da bara{ re{enija za proble-mite... A najmnogu od s¢, od tebe se bara da bide{ uporen. Samotaka }e go postigne{ ona {to e tvoja cel. I nikoga{ ne zabora-vaj deka sorabotkata so tvojot u~itel i tvoite sou~enici e edenod va`nite uslovi za uspeh.

Avtorite

SRE]NO, DRAGI U^ENIKU!

4

5

^EKORAM GORDO NA PATEKATADOLGA DEVET MESECI

Kako se ~uvstvuva{e pred da trgne{ na u~ili{te na prviot u~ili{ten den?Zo{to?

SEPTEMVRISKI NAPEVI

Koga septemvri predpragot u~ili{ten }e ve sretne,

so radost }e ve pozlatii lice }e vi svetne.

Septemvri }e znaeda se pogri`i za sekoe dete

i bezbroj novidrugarstva da splete!

Septemvri, toj mesec ~udesen, zlatenne zna~i samo prv u~eben ~as.

Septemvri e radost i mil traen spomenza mene, za tebe, za site nas.

Ne plamnuva samo vo detskite gradivozbuda silna od prviot yvon.

Septemvri namamuva spomeni dragi,zanesuva v detstvo ko najubav son.

I vo denot koga so nasmev na licebrzate site na prviot ~as,

znajte deka bezbroj tatkovci i majki~ekorat v misli i ve sledat vas.

Pa i koga detstvoto }e ostane zad vasi damna pre~ekoren u~ili{ten prag

znajte toj septemvri }e ostane v spomeni }e vi bide beskrajno drag!

Gligor Popovski

6

RAZMISLI I ODGOVORI

Zo{to septemvri lice }e vi svetne?Kako septemvri plete drugarstva?

Na kogo mu e traen spomen? ^ii spomeni budi?Koga vie so radost }e se se}avate na septemvri?

Koe ~uvstvo najsilno go po~uvstvuva vo prviot del od pesnata? A vo vtoriot?

PLAN NA PESNATA

Koga }e gi odgovori{ pra{awata }e dobie{ plan na pesnata. Od odgovorite napravete zaedni~ki plan na tablata koj }e go prepi{e{ vo tetratkata.Za {to se zboruva vo pesnata?Poetski sliki: 1. [to plete septemvri?

2. [to namamuva septemvri? 3. Na {to vie }e imate spomen?

Poraka: Koi godini najmnogu se pametat?Osnovno ~uvstvo: ([to ~uvstvuva{ na prviot u~ili{ten den?)

NAU^I DOMA

Sekoj od vas treba da nau~i po edna strofa kako {to }e ve opredeli u~itelot. ]e recitirate vo grupi.Za svojata strofa nacrtaj slika.

7

DOSETI SE I ZAPI[IVO TETRATKATA

Koj jazik se vika maj~in jazik? Zo{to?Koj e tvojot maj~in jazik?Koj stranski jazik ti go izu~uva{ vo u~ili{teto?Koj drug stranski jazik si go slu{al i bi sakal da go izu~uva{?Pronajdi na Internet so pomo{ na povozrasnite kolku jazici se zboruvaat vo svetot.

VE@BI

Objasnete ja gornata misla za jazikot so pomo{ na tvojot u~itel.Narodot rekol deka jazikot e poostar od sabjata. Porazgovarajte so drugar~eto vo koj slu~aj mo`e jazikot da bide poostar od sabjata (vid oru`je vo forma na zakriven no`).Pronajdi u{te edna narodna pogovorka za jazikot i objasni kako ja razbira{.

JAZIKOT KAKO NAJSOVR[ENO SREDSTVO ZA OP[TEWE

ZAKLU^I

Lu|eto me|u sebe op{tat, komuniciraat so najsovr{enotosredstvo - ____.Jazikot e prirodno sredstvo za me|usebno razbirawe.

OP[TEWE - odr`uvawe navrska, kontakt so nekogo.

RAZGOVARAJTE SO DRUGAR^ETO

Kako op{tat, kako komuniciraat me|u sebe gluvonemite deca na prvata slika?Kako toa go pravat decata od vtorata slika?[to misli{, koi deca polesno }e se razberat - od prvata ili od vtorata slika? Zo{to taka misli{? Mo`e{ li ti da gi razbere{ gluvonemite deca?Na koj na~in ti komunicira{ so tvoeto drugar~e?

8

ISTRA@I PRED ^ASOT

Porazgovaraj so povozrasnite za referendumot od 8 septemvri 1991 godina koga makedonskiot narod se izjasni za samostojna i nezavisna Republika Makedonija. Neka ti gi ka`at svoite se}avawa: - zo{to se glasalo; - kako se glasalo; - koga gi objavile rezultatite;- kakvo bilo raspolo`enieto me|u narodot;- koj ja so~inuval prvata vlada;- koj bil prviot pretsedatel na Republika Makedonija?Mo`e{ da koristi{ i dopolnitelna literatura.

MOJATA TATKOVINA

Na{ata tatkovina e smestena vo Evropa, na Balkanskiot Poluostrov, so imedrevno - staro, ima prekrasna lika, Republika Makedonija se vika. Mnogupati{ta niz nea vodat, mnogu patnici se zanele od ubavinite krasni i stanalenejzini obo`avateli strasni.

Vo centarot na Balkanot na{ata zemja gi rasposlala ubavinite svoi. I neznam koga e poubava, vo proletnite ili vo esenskite boi! Na istok na svojata sosetkaBugarija £ podava raka, a i so drugite da se dru`i saka. Topol nasmev kon jug naGrcija £ pra}a, pa na zapad kon Albanija pozdrav ispra}a. Na svojot severen sosedSrbija se nasmevnuva i kon Kosovo poglednuva.

Prekrasna si tatkovino mila, sred Balkanot gnezdo {to si svila. Na istokstari gramadni planini te {titat, na zapad mladi visoki planini te zagradile,so zelena {amija od gusti raznovidni {umi kako da se zabradile.

Tivko {umolat gorite i `uborat potocite. Istoriskata prikazna za tvoetovekovno postoewe na site generacii Vardar bez prestan im ja raska`uva, a zaodredeni periodi od tvojot `ivot i do den-dene{en se rasta`uva.

Gordo se vee makedonskoto crveno zname so `olti son~evi zraci dodekazvukot na dr`avnata himna se razleva niz celiot svet kako prijaten miris na pro-leten cvet. Denes nad Makedonija gree sonceto na slobodata, sonceto na mirot,me|usebnoto po~ituvawe, razbirawe, tolerancija... Taa e tatkovina mila za sitelu|e {to `iveat vo nea i vo nejziniot pregrab na{le zakrila.

A kako se saka tatkovinata?Se razbira, so rabota, so u~ewe, so predanost iskrena i ~esna, so igra, so

pesna ...A kako se vozvi{uva tatkovinata?So zapoznavawe na prekrasnite planinski, ramni~arski, krajezerski pre-

deli i mesta, so pro{etka niz nea ~esta.

Qiqana Atanasova

9

ZA TATKOVINATA

Objasni ja mestopol`bata na R. Makedonija. Pro~itaj go toj delod rimuvaniot raskaz.Kako taa se odnesuva kon sosedite?Kakvi planini ja {titat Makedonija?Koj go raska`uva nejzinoto vekovno postoewe? Komu toj mu raska`uva?Pro~itaj go delot vo koj se zboruva za dr`avnite simboli.Kako se saka tatkovinata? A kako se vozvi{uva?Kakvo sonce gree nad Makedonija?

SOZDAVAJ

Onaka kako {to zboruvate vo va{eto mesto, napi{i pesna od pet stiha (petostih) so naslov Mojot roden kraj. Obidi se vo niv da gi iska`e{ negovite ubavini i tvoite ~uvstva.Pro~itajte gi va{ite tvorbi. Mo`ete da si gi razmenite so tvorbi na deca od drugo mesto i preku niv da se zapoznaete so toa mesto. Taka }e sozdadete noviprijatelstva.

INTERVJU - ISTRA@UVAWE -- PANO

Napravete intervju so sou~enicite, nastavnicite, roditelite, sosedite, rodninite. Postavete im go pra{aweto: [to zna~i za vas tatkovinata? Nivnite odgovori mo`ete da gi zapi{ete ili da gi snimite.Od ova napravete istra`uvawe: Koj kako razmisluva za tatkovinata spored vozrasta? Sredete gi podatocite i napravete tabeli. Mo`ete da rabotite na kompjuter. ]e vidite kako razmisluvaat razli~ni generacii. Proektot naslovete go RAZLI^NI GENERACII - ISTA QUBOV.Izrabotete pano so najinteresnite i najubavite odgovori, so rezultatite od istra`uvaweto, ilustrirajte go i izlo`ete go na vidno mesto vo u~ili{teto.

10

BIDI ISKREN

Kakvi se klupite vo tvojata u~ilnica: novi, ~isti, is~krtani, ispolepeni so gumi za xvakawe?

Pogledni ja tvojata u~ili{na ~anta i opi{i ja vo detali. ^ija ~anta e naj~ista? Zo{to?

[TO LI ZBORUVAAT?

- Lele, toa navistina boli! Nemoj! Te molam, ne! Prestani!- Yvrrr!- Of, imalo kraj! Ne im e dovolno da me ~krtaat po grbot i {to sum seta so

ispolepeni gumi za xvakawe ... A ova! Videte! Stra{no, tuku{to mi vre`a: Ognen iMarija! Kako bo`em toj da gi ~ita porakite na klupata! E, sega navistina mi edovolno! Sakam, sakam da si zaminam ottuka, edna{ zasekoga{! - spiska klupata.

- I jas! I jas isto bi si zaminala. I toa so kakvo zadovolstvo.- A ti, koja si pak ti?- Jas!? Jas sum u~ili{nata ~anta, onaa znae{ ... Poznatata Ognenova ~anta.

Vedna{ {tom }e vleze vo u~ilnicata, toj }e gi izvadi site drebolii od mene, }eme {utne so nogata i ... Ednostavno }e zaboravi na mene, kako da ne postojam. A {toe najstra{no, istata sudbina me ~eka i doma.

- Eh, toa ne e ni{to. Jas ve}e edna nedela imam damki od jogurt na sebe i...A od mene se {iri takva rea {to site gi zatvoraat nosiwata. Mite me frli naklupata onamu kaj igrali{teto i se vturna da igra fudbal. Ne se doseti dekautrovo me|u site onie raboti {to gi stavi vo mene, go pikna i jogurtot. A site onievqubenici vo fudbalot edvaj do~ekaa, ta gi ispofrlija site ~anti edna vrzdruga na mene ... Mo`e{ da zamisli{ {to se slu~i? ... Fiu, ples i flup! - sepo`ali Mitevata ~anta.

- Koj veli fiu? ... Go mrazam odmorot bidej}i koga }e zayvoni, me kr{at napar~enca, se preobrazuvam vo strela i zapo~nuva vistinska vojna. A koga }epadnam na podot, kako po nekoe pravilo nekoj stapnuva na mene. A ti, draga moja,zar nema da se po`ali{?! -re~e kredata.

- Jas, pa jas nemam na {to da se po`alam, kredi~ke slatka. Martin me spasiod negri`a, mi gi izramni u{ite klapu{i i so gumi~ka me izle~i od ~krtanicite...Od ranite. Jas se gordeam so nego! - se pofali Martinovata ~anta.

- Of, vistina li e? A }e saka{ li ti da mu ka`e{ na Martin da gi izbri{ei ovie stra{ni grafiti? Bidej}i koga podobro }e razmislam, kade da odam? Vonekoja kancelarija? ]e mi bide zdodevno! Vo nekoja gostilnica? ]e se umirisam!Vo bolnica? ]e izgledam `alno! [to ima podobro od detskata smea,dovikuvaweto, detskite razgovori? - dofrli u~eni~kata ~anta.

- Da, pa nema ni{to poubavo od detskata pesna! Ne bi mo`ela da izdr`am dabidam ispolneta so nekakvi kancelariski materijali!

- Ili pak da bidam nekakva si kozmeti~ka torbi~ka prepolna so parfemii pudri!

11

- Zamislete samo, vo nekoj kroja~ki du}an da gi ozna~uvam sekoga{ istitekroevi! - dofrli kredata.

- Vsu{nost, nie site si go sakame u~ili{teto i im prepora~uvame nau~enicite:

- Ne vre`uvajte gi vrz nas qubovnite poplaki! Pa i onie drugite!- Ne tepajte se so nas i ne frlajte n¢ kade bilo! - Ne lepete gumi za xvakawe po nas!- Ne ~krtajte!- Delete ja radosta so nas!- Ednostavno, sakajte n¢ kako {to nie ve sakame vas!

Sne`ana Kirini}

AJDE DA RAZGOVARAME

I vam, mo`ebi, vi se slu~uva ponekoga{ da zalepite po nekoja guma za xvakawe na klupata? Se rabira deka toa ne e vo red. Zo{to?Razgovarajte so svojata nastavni~ka kako treba da se odr`uva inventarot na u~ili{teto?Koj obi~no ja pla}a napravenata {teta? U~enicite!? Ako e taka, vredi li da se uni{tuvaat predmetite?Kolku i na koj na~in vie se gri`ite za klupite, stol~iwata, kredite, za u~ili{niot pribor? Diskutirajte za ova na ~asot!

PETTA GRUPA: Napi{i kako i za {to se koristi predmetot {to go izbravte da goopi{uvate.

[ESTA GRUPA: Izjasni se dali si ZA ili PROTIV uni{tuvawe na predmetite {toni slu`at. Odbrani go tvoeto mislewe.

^ETVRTA GRUPA: Obidete se da odredite kako i od {to e sostaven toj predmet.

VTORA GRUPA: Napravete sporedba na {to e sli~en toj predmet. Nabrojte nekolkupremeti od koi se razlikuva.

12

POSTAVI PRA[AWE

Na dadenive odgovori postavi pra{awe. Pi{uvaj vo tvojata tetratka.Razmenete si gi tetratkite so drugar~eto pred tebe i pro~itaj gi negovite pra{awa.

1. Ognen vre`al imiwa na klupata.2. I u~ili{nata ~anta saka da si zamine.

3. Mitevata ~anta smrdi na skisnat jogurt.4. Kredata go mrazi odmorot bidej}i toga{ ja kr{at na par~enca.

5. Martinovata ~anta se gordee so Martin.6. Tie gi sakaat decata i gi molat za qubov.

[EST GRUPI - EDNO CELO

Odberete eden od izma~enite predmeti koj vi ostavi najgolem vpe~atok.Podelete se na {est grupi i sekoja grupa neka ispolni po edna od postavenite zada~i. Pi{uvajte so flomaster vo bojata na zadadenata zada~a.

Izlo`ete {to ste napi{ale. Diskutirajte za izlo`enoto.Na panoto vo u~ilnicata izlo`ete go vaka va{iot trud:

PRVA GRUPA: Opi{ete ja bojata, formata i goleminata na predmetot {to ste goodbrale.

TRETA GRUPA: Na kakvi razmisluvawa te naveduva predmetot koj izbravte da goopi{uvate?

13

Sekoja slika ima svoja poraka i svoe zna~ewe. Razgovarajte za sekoja slika: {to razbira{ od nea, koja e porakata {to ti ja ispra}a. Dopi{i vo tvojata tetratka {to pove}e primeri na koi }e se seti{, a slu`at za ispra}awe poraki na lu|eto.

VKLU^I SE VO IGRATA

Organizirajte igra so pantomima vo parovi. Ti na tvoeto drugar~e obidi se so gestovi i mimiki da mu pretstavi{ eden predmetod u~ilnicata ili od bliskata okolina. Tvoeto drugar~e trebada go pogodi predmetot. Potoa smenete si gi ulogite: tvoeto drugar~e neka opi{uva predmet so gestovi i mimiki, a ti pogoduvaj.

SIGNALI I SIMBOLI (ZNACI)KAKO SREDSTVO ZA OP[TEWE

ZAKLU^I

Pokraj jazikot kako osnovnosredstvo za op{tewe, lu|etomo`e da se razbiraat: so sliki, so zvu~ni i svetlosni signali,so dvi`ewa, so mimiki i gestovi (pantomima) i sl.

14

POVRZI I NAPI[I

Vo tvojata tetratka vo sredinata na stranicata napi{igo zborot TATKOVINA. Okolu nego napi{i gi site zborovi na koi }e se seti{, a misli{ deka mo`at da se povrzat so nego.

Kolku biseri niz Vardar se ronat,belini ~isti ko detski solzi,

so iljada leta,so vekovi yvonat.Na maj~in jazik,

makedonski, gorski,kolku prikazni ti, Vardaru, nosi{.Niz tvoite vodi, ve~ernici lirski,

igrivi pesni,do Egej gi vodi{.Vo ne`ni struni

{arplaninski svirkiposlani pesni slavei gi leat.

Afion, pamuk, cve}iwa v boi,jagniwa, bo`ur,

son~evina belee.Kolku si li~na, tatkovino moja!

Kolku biseri niz Vardar se ronat!Belini ~isti ko detski solzi,

so iljada leta,so vekovi yvonat,na maj~in jazik.

Makedonski, gorski.

Vol~e Naum~eski

SON^EVINA

15

ZNA^EWE NA ZBOROVITE

son~evina - svetlinata i toplinata od sonceto;struni - `icite na site `i~eni muzi~ki instrumenti;bo`ur - vid cve}e koe cvetavo maj. Ima golemi cvetovi, naj~esto crveni;patriot - onoj {to ja saka mnogu svojata tatkovina.

JAZI^NA ZADA^A

Izvle~i gi site pridavki od pesnata i zapi{i gi vo tvojata tetratka.

DOSETI SE - ODBERIDRUG NASLOV

Koj naslov mo`e{ da £ go dade{ na pesnava namesto †Son~evina#, a da odgovara na sodr`inata?

VE@BAJ IZRAZNORECITIRAWE

Doma ~itaj ja glasno pesnatai nau~i ja napamet.Na sledniot ~as recitiraj ja izrazno. Preku recitiraweto poka`i deka ja saka{ tvojata tatkovina i deka se gordee{ so nea.Izberete najdobar recitator.Na koj den mo`e{ da ja recitira{ pesnata pred pogolema publika?

U^AM ZA VIDOT NA PESNATA

[to po~uvstvuva koga ja slu{na pesnata? Nabroj nekolku ~uvstva.Mo`e{ li da ja raska`e{ ovaa pesna kako {to raska`uva{ raskaz,prikazna, basna, drama, film?.. Obidi se! Zo{to ne mo`e{?

LIRSKA PESNA e onaa pesna vo koja poetot gi izleal svoite~uvstva {to mu gi predizvikala nekoja li~nost, nastan, predmet, pojava. Negovite ~uvstva se prenesuvaat i na ~itatelot.Samiot se uveri deka lirskite pesni ne mo`e da se raska`uvaat. Vo niv nema slu~ki i nastani, nitu likovi - nositeli na dejstvoto.

Koe ~uvstvo {to go predizvika kaj tebe ovaa pesna e najsilno: qubov kon tatkovinata, voshit od nejzinite ubavini, `elba pove}e da nau~am za nea, gordost so mojata tatkovina?

Lirskite pesni vo koi osnovno ~uvstvo e qubovta kon svojata tatkovina se vikaat PATRIOTSKI PESNI.

OTKRIJ JA SON^EVINATAOD PESNATA

Za kogo pee poetot vo ovaa pesna? Komu mu se obra}a?Koi ubavini od tatkovinatagi otkriva poetot? Nabroj gi!Koi se tie biseri {to se ronat niz Vardar na maj~in, makedonski jazik?Kolku e star makedonskiot jazik? Najdi go odgovorot vo strofata {to se povtoruva.

16

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Objasni ja pogovorkata: Ubaviotzbor `elezni vrati otvora.Vo tetratkata nacrtaj vakva tabelai popolni ja spored baraweto.

Sporedi ja so tabelata natvoeto drugar~e.

ubavi zborovi lo{i zborovi

Koi ,,vol{ebni” zborovi trebapostojano da gi upotrebuva{?

LO[I ZBOROVI

Vo `ivopisnoto grat~e \uture, eden den so ukaz na najumniot gra|anin, lo{i-te zborovi bea piknati vo edna golema plasti~na kesa, odneseni nadvor od gradoti zakopani dlaboko pod zemja.

Lu|eto od gradot \uture se izraduvaa. No, za `al, radosta im be{e kusotraj-na. Zatoa {to po negovite ulici, parkovi, igrali{ta, kafeani i domovi po~naa dase slu~uvaat neobi~ni ne{ta. Na primer, eden gospodin potturnat od nevnimatel-niot velosipedist se vcrvuva vo liceto i saka da mu se iznarazvika, duri i da goopcue, no kako? Ne znae, ne mo`e, ne umee. Lo{ zbor, od poznati pri~ini, nema niza lek. ^ovekot celiot zacrvenet, ne znae {to da pravi so sebe, teteravej}i se, sigo prodol`uva patot i dolgo vreme vo liceto e takov, crven kako bulka.

I drugi gra|ani po sli~ni neprijatnosti ja do`ivuvaat istata sudbina. Taka{to gradot \uture leka-poleka se pretvora vo `iveali{te na prili~no nervoznigra|ani so zacrveneti lica. Tie se xarat levo-desno ne znaej}i {to da pravat sonevoljata {to go snajde.

Se nema{e kade. Mora{e pod itno lo{ite zborovi da se pobaraat, potoa dase zamolat za pro{ka i nekako da se ubedat da se vratat nazad, vo gradot.

Zatoa grupa ugledni gra|ani na ~elo so ministerot za kultura se upatija konmestoto kade {to be{e zakopana vre}ata so lo{i zborovi. Tamu ne mo`ea da sesnajdat bidej}i mestoto na zakopuvaweto na vre}ata ne be{e obele`ano. Neobi~nobe{e toa {to naokolu bea izniknale bezbroj prekrasni cve}iwa. Ima{e tamu nar-cisi, temjanu{ki, jagliki, zumbuli... Za da ne se vratat so prazni race gra|anite gizasukaa rakavite i po~naa da go berat cve}eto. No, sekoj skinat cvet reagira{e soglasen izvik, na primer:

- Idiotu!- Stoko!- Neranimajko eden!- Manijaku!Gra|anite voop{to ne se navredija. Naprotiv od radost po~naa da potskoknu-

vaat i taka so potskoknuvawe prodol`ija da berat cve}iwa. Go nabraa seto cve}e,za da mo`at da se iznaslu{aat lo{i zborovi i radosni {to povtorno gi imaat, sevratija vo gradot.

E, taka si e toa so nekoi vidovi lo{otija. Bog da ~uva.

Van~o Polazarevski

17

DA RAZGOVARAME

[to misli{ kade se nao|a gradot \uture?Zo{to lo{ite zborovi bile zakopani po dzemja?Kakvi stanale lu|eto otkako gi zakopale lo{ite zborovi?[to re{ile uglednite gra|ani?[to gi iznenadilo koga stasale na opredelenoto mesto?Zo{to tie so radost gi berele cve}iwata?

VE@BAJ IZRAZNO ^ITAWE

^itajte go raskazot izrazno eden po drug, po nekolku re~enici. Vnimavajte na to~noto ~itawe, bojata na glasot pri ~itaweto i na va{eto dr`ewe.

18

NAJDI RE[ENIE

Razmisli i predlo`i kako mo`ele lu|eto od gradot da si go re{at problemot.So {to? [to trebalo da napravat koga }e napravele nekoja gre{ka. Koi zborovi trebalo da gi upotrebuvaat?

Koja e porakata na pisatelot {to ti ja ispra}a preku ovoj interesen humoristi~no-satiri~en raskaz?

VE@BA ZA RASKA@UVAWE

Zamisli si deka si eden od spomenatite likovi od raskazot. Stavi se vo negova uloga i raska`i go raskazot kako ti da si del od nego. Obidi se na interesen na~in da gi raska`e{ tvoite razmisluvawa, ~uvstva, razgovori.Za da vi bide pointeresno napi{ete gi ulogite na liv~iwa i sekoj u~enik neka si izvle~e uloga. Na liv~iwata napi{ete gi slednive ulogi: najumniot gra|anin, potturnatiot gospodin, velosipedistot, ministerot za kultura, cve}iwata narcis, temjanu{ka, jaglika, zumbul.Otkako }e zavr{ite so raska`uvawe pro~itajte {to ste napi{ale.

SPOREDI I PRETPOSTAVI

Sporedi gi lo{ite zborovi od raskazot so onie koi sekojdnevno gi slu{a{. Koi se pogrdi? Koi lo{i zborovi si gi ka`al? Koga si gi upotrebil? Kako }e se ~uvstvuva{ ako nekoj te opomene deka toa {to si go ka`al ne e kulturno i ubavo? Zo{to ne treba da ka`uva{ takvi grdi zborovi?Pretpostavi deka i nie mo`eme da gi zakopame lo{ite zborovi. [to misli{ kakvo }e ni bide toga{ odnesuvaweto? ]e ima li golema razlika od sega{novo govorewe? Zo{to?

DOMA[NA ZADA^A

Obidi se da sostavi{ tekst po analogija (po sli~nost) na dene{niov. Osnovna tema }e ti bidat ubavite zborovi i nivnata upotreba, a s¢ drugo: likovite, vremeto, mestoto, nastanot izmisli gi sam. Trudi se tekstot da bide interesen, nesekojdneven.

19

VOO^I

Po~uvstvuvaj i ti {to se slu~uva so glasnite `ici pri izgovorot na odredeni soglaski. Stavi go pokazalecot na grklanot (vo nego se nao|aat glasnite `ici) i izgovaraj gi soglaskite P, F, K, S i [. Potoa izgovaraj gi soglaskite Z, B, D, X, @. [to zabele`uva{? Koga ti treperea glasnite `ici?

ZABELE@I

Koi soglaski seizostaveni od ovaapodelba?

PROVERI SE

Od zborovite vo slednava re~enica podredi gi soglaskitepo zvu~nost: Deneska nau~iv za podelbata na soglaski-te po zvu~nost.Zvu~ni soglaski se: ______;Bezvu~ni soglaski se: ______.

POTSETI SE

Glasovite se delat na_______i _______;Pri izgovorot na samoglaskite __, __, __, __ i __ vozdu{nata struja slobodno izleguva niz usnata praznina, ne naiduva na prepreki.Pri izgovorot na ____ vozdu{nata struja naiduva na prepreki vo ustata (zabite, nepceto, jazikot, usnite).

ZVU^NI I BEZVU^NI SOGLASKI

ZAKLU^I

Ako pri izgovorot na soglaskite treperatglasnite `ici, tie se zvu~ni.Ako ne treperat pri izgovorot na odredenisoglaski, tie se bezvu~ni.

ZVU^NIsoglaski

BEZVU^NIsoglaski

B V G D \ @ Z Y X

P F K T ] [ S C ^ H

20

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

[to zna~i zborot tu`ibaba?Poznava{ li nekoe takvo dete? [to pravi toa?

Za {to te potka`ale tebe na u~itelot? Se zasrami li?

POTKA@UVALO

Sa{o so nas u~i,drugar treba da e,ama za drugarstvotoj nej}e da znae.Site deca od nego

si imame maka.Sekoj den i sekogopotka`uva vaka:

- U~itelke, Ko~o na stol~e mi sedna!U~itelke, Vesna kon mene se vedne!U~itelke, Cveta so moliv me bocna!

A na odmor v~era Dragan~o me klocna!U~itelke, Pece me udri po glava!U~itelke, Marko prepka mi stava!

U~itelke, Sowa za raka me {tipna!Tetratkata Ver~e sega mi ja pipna!U~itelke, Vera vezden mi se smee!

Sonceto, u~itelke, mi pre~i, me gree!

I s¢ taka Sa{o potka`uva, cimka:U~itelke, ova ... u~itelke, taka ...Pa re~ete sega - kako nekoj mo`e

nego da go saka?!

Bistrica Mirkulovska

VOO^I - ISKA@I SE

Kolku drugari ima Sa{o? Zo{to?Zo{to decata imale maka od nego?Kakva ocenka po drugarstvo bi mu stavile?Sa{kovite potka`uvawa pro~itajte gi {tafetno po eden stih. Vnimavajte na tonot na glasot.Mo`ebi i me|u vas ima vakov Sa{o. Toj samiot }e se prepoznae i }e se zasrami.

21

RAZMISLI

Za {to stanuva zbor vo pesnata?[to saka da ni pora~a poetesata?Koi zborovi se rimuvaat?Opi{i go Sa{o.

TVORI

Zamisli deka Sa{o e tvoj sou~enik. Postojano potka`uva, dosaden e, pla~e, cimoli, ni{to ne mu e pogodeno, nikoj ne go saka i nikoj ne se dru`i so nego. Na odmorite stoi sam, osamen e, a nekoi deca namerno go zadevaat za da go nerviraat. Po edna takva slu~ka tebe ti stanuva `al i saka{ da mu pomogne{ da go smeni svoeto odnesuvawe, da se dru`i so site, da go zasakaat. ]e uspee{ li vo toa? Kako? A ako ne uspee{ {to }e se slu~i?Napi{i sostav so naslov †Mojot drugar Sa{o# i vo nego pi{uvaj za gornite zamisli. Dovr{i kako {to }e odlu~i{: ]e go smeni{ Sa{o ili toj }e te smeni tebe? ]e stane dobar ili }e ostane potka`uvalo? [to }e se slu~i so tebe?Va{ite trudovi }e gi pregleda u~itelot, }e gi oceni i }e go ka`e svoeto mislewe za niv.

22

Koja boja te potsetuvana esenta? Zo{to?

ESEN E

Esen e, `olti znamiwa se veat, na ste`nata grankatri skokotki se smeat!

Prvata e kru{a dro~na,vtorata e - kru{a so~na,tretata e - kru{a zrela,- od son~evi zraci vrela.

Koga vetrot }e go {inam, }e potskoknam, }e gi skinam,vo ustata }e gi sadam- od smeata }e £ gi kradam!

Esen e, `olti znamiwa se veat, na ste`nata granka

tri skokotki se smeat!

Stojan Tarapuza

@OLTITE ZNAMIWA NA ESENTA

Koj e najsilniot vpe~atok na poetot od esenta?Koi se tie `olti znamiwa {to se veat? Gi gleda{ li ti? Kade?Objasni zo{to kru{ite se skokotki? Te skokotkaat li tebe koga }e gi zdogleda{ na granka? Zo{to?

ZNA^EWE NA ZBOROVITE

Skokotka - ^uvstvo predizvikano so dopir na ko`ata {to predizvikuva smea. Zo{to prvata strofa se

povtoruva kako posledna? [to se postignuvaso povtoruvaweto?

RAZMISLII ODGOVORI

SRABOTI

Nacrtaj ja poetskata slika {to ti ostavi najsilen vpe~atok.Napi{i nekolku stiha so koi }e go iska`e{ svojot voshitod esenta.

23

ZNAEWETO ME VODI NAPRED

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Kako ja izrazuva{ svojata simpatija kon nekogo?Kako se odnesuva{ koga vo oddelenieto }e ja vidi{ tvojata simpatija?

[TO NI DONESE ESENTA

Sre}ata ako te saka - i~ da si nema{ maka! ^ovek, baraj}i ne{to, kaj li ne}e pojde. No ona {to si e negovo - samo }e mu dojde!

No, edna pogovorka i vaka n¢ u~i: ,,Od toa {to se pla{i{ najmnogu - toa }eti se slu~i!#

Elena {to ja zapoznav letoska vo Ohrid, dojde vo moeto oddelenie da u~i!I ajde da ve pra{am: dali treba da se raduvam ili da se pla{am?! Oti koga

tolku blisku do mene ja gledam, se ~uvstvuvam nebare vrz e` sedam... Vidot mi sezasenuva, zdivot mi se zema... Kako "{pirtosan# sum, non-stop imam trema!... [to ida storam, ni{to ne mi vredi. Nastavni~kata ja stavi pred mene da sedi... Odmojata do nejzinata klupa ima sal dve-tri pedi!

Denes pravevme pismena ve`ba na tema "[to ni donese esenta#. Nastavni~-kata sigurno misle{e na: jabolkata, kalinkite, grozjeto i kru{ite i ba{ £ e gajlena {to mislam jas - koga sum zaquben vo Elena do u{ite! Mnogu mi do{lo mene plo-dovite na esenta da gi opi{uvam. No, ne rekov ni{to, sal kako produp~en balonpo~nav da se "izdi{uvam#. Ne do~ekav "kutrata# taa ni da se dore~e, a od mene kakoplaninski potok pesna za Elena prote~e...

Koga zavr{iv so pi{uvaweto, nastavni~kata nekako kako da poita.- Ajde, u~enici, - re~e - koj saka pismenata da ja pro~ita?Nikoj vo oddelenieto ne krena raka. Sigurno se bea dogovorile taka. Nikoj

da {u{ne, da pu{ti glas. ^ekaa da vidat {to }e storam jas. Toga{ nastavni~katago potkrena glasot:

- Ajde junaci - re~e - }e zavr{i ~asot!... [tom nekoj ne saka, neka bide ta-ka... ^inam Vasko, eve, kreva raka...

Procenkata na nastavni~kata ne £ be{e to~na, no koga ve}e me prozva, moravda po~nam...

Kolku }e bide bogata Esenva e najubava,ovaa najnova esen, darovita e i li~na...veruvajte, u{te letoska na edno ubavo devoj~ejas bev sosem svesen! mene mi e sli~na...

¥ blagodaram za jabolkata, Izjavuvam pred siteza duwite i kru{ite, i toa - bez `al:no sal vo toa devoj~e - site plodovi na esentavquben sum do u{ite... nejze bi £ gi dal!

Kiro Donev

24

DA RAZGOVARAME

Koj do{ol vo oddelenietona Vasko Pikasko?Kako se ~uvstvuval

dodeka ja gledal Elena?Koja bila temata na

pismenata ve`ba?[to napi{al Vasko?

SOGLEDAJ I ZAKLU^I

[to go pravi ovoj raskaz interesen?Pronajdi desetina rimi od prozniot del na raskazot i zapi{i gi vo tetratkata.Napi{i gi rimite od poetskiot del na raskazot.[to ti e sme{no vo ovoj raskaz?Kako bi se odnesuval ti da si na mestoto od Vasko Pikasko? [to bi napravil?

VE@BAJ DOBRO ^ITAWE

Pro~itaj go raskazot vo sebe i zamislisi kako treba da go ~ita{ glasno.Pro~itaj go pred tvoite drugar~iwa.Odberete najdobar ~ita~.

POTRUDI SE DOMA

Sostavi pesna za tvojatasimpatija.Ako vo va{eto u~ili{te go imate instalirano obrazovniot softver Tul Kid (Tool Kid), vo edna od igrite ima bele`nik na koj mo`ete da gi zapi{ete va{ite najubavi pesni. Ukrasete gi stranicite i napravete va{ oddelenski spomenar. Vo ovaa rabota neka vi pomogneva{iot u~itel.

25

FILM TEATARSKA PRETSTAVA

TEATAR ZA DECA I MLADINCI

Ma~orot v ~izmi Devoj~eto so kibrit~iwataFilm za p~elata Malata SirenaHari Poter i Vasilisa Prekrasnapolukrvniot princ

Vi davame naslovi na nekolku ponovi filmovi i teatarski pretstavi koi senajgledani vo posledno vreme.

1. Podelete se na dve grupi: grupa FILM i grupa TEATAR. Ednata grupa nekaodbere film, a vtorata grupa neka odbere koja teatarska pretstava }e ja prosle-di. Sekoj ~len od grupata }e dobie zadol`enie na {to posebno da obrne vnimaniepri sledeweto, bidej}i za toa }e treba da raboti. Dokolku za nekoi raboti ne mo-`ete soodvetno da se iska`ete, pobarajte pomo{ od u~itelot ili koristeteenciklopedii.

2. Plan za rabota:- preraska`i go nastanot;- napi{i gi likovite (glavni i sporedni i akterite {to gi tolkuvaat);- opi{i gi glavnite likovi;- napi{i {to ti ostavi golem vpe~atok od dekorot i nacrtaj nekoj element

od nego koj najmnogu ti se dopadna;- objasni kako be{e uredena scenata (scenografijata); koi predmeti gi

zabele`a na nea; zo{to se menuva{e scenata (predmetite) vo tekot na dejstvoto?[to zabele`a: odgovara{e li scenata so sodr`inata, dejstvoto i likovite?Objasni gi tvoite vpe~atoci za toa;

- objasni ja kostimografijata (oblekata na artistite): dali odgovara{e nadejstvoto i likovite? Iznesi gi tvoite vpe~atoci za kostimite;

- iska`i gi svoite vpe~atoci za muzikata (na {to pottiknuva, kako ja do`ivea,koj ja napi{al, koj ja ispolnuva);

- ilustriraj gi najinteresnite sceni;- nacrtaj gi glavnite likovi;- napi{i gi site u~esnici koi u~estvuvale vo realizacijata: re`iser,

scenarist, scenograf, kostimograf, kompozitor;- napi{i komentar (kritika) za prosledenoto.

3. Koga }e zavr{ite so rabota prezentirajte {to ste srabotile. Napravetekniga na va{ata grupa so va{ite tvorbi.

4. Po prezentacijata diskutirajte i polemizirajte za da gi odbranite va{itestavovi dali ste ZA ili PROTIV filmot ili teatarot.

26

^UDEN ^ITATEL

Na edna gluv~e{ka selska svadbaeden gradski glu{ec, gost,se falel deka toj vo gradotnikoga{ ne dr`i post.

Nautro jadam - rekol toj -po ~etiri ma~ki vo boja.na ru~ek po dva slona,edna zebra i tri noja.

Nave~er, za lesno da spijam,jadam samo po eden kit,redovno si jadam i pijam -i postojano sum sit!

Zinale gostite od ~udo:Zarem e mo`no, la`e{?!Seto toa kade go nao|a{ - mo`e{ li da ni ka`e{?

O, vedna{, - gostinot rekol,sukaj}i go mustakot siv -rezervi si imam so toni,}e imam duri sum `iv!

Jas `iveam vo bibliotekame|u kni`i{ta red!I si jadam od ona {to enajslatko na ovoj svet!

Kiro Donev

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Kakvi ~itateli na knigi postojat? Koj e najgolemiot ~itatel vo tvoeto oddelenie?

Za kakov ~itatel ti se smeta{?

27

EDNA POINAKVA PESNA

[to te iznasmea vo ovaa pesna? Si zamisluva{ li glu{ec kako jade slon? Kako }e izgleda glu{ecot po dva izedeni slona?!? Kako gi jadel ma~kite - negovite smrtni neprijateli? Mu veruva{ li na poetot? Zo{to?Zo{to e poinakva ovaa pesna od site drugi vo tvojov u~ebnik?

IZRAZI GO HUMOROT

Nacrtaj edna slika od pesnatakoja{to najmnogu te nasmea.Raska`i edno tvoe do`ivuvawevo koe }e vnese{ humor i vedrina. Nasmej gi tvoite roditeli idrugar~iwa.

DOMA[NA ZADA^A

Obidi se i ti da napi{e{ humoristi~na pesna. Naslovot i temata opredeli gi sam.Pro~itaj im ja na tvoite roditeli i tvoite drugar~iwa.

RAZGOVARAME ZA PESNATA

Mu veruva{ li na poetot za s¢ {to napi{al vo ovaa pesna? Zo{to?Zo{to glu{ecot e ~uden ~itatel? Kako "~ital# vo bibliotekata?

HUMORISTI^NA PESNA

Ovaa pesna e polna humor. Toj kako da izvira od nea. Te smee, te razveseluva, tepravi vedar i raspolo`en.

28

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Porazgovaraj so roditelite za tvoite prava.Napravi grozd od zborovi za poimot MOITE PRAVA.

Razgovaraj za niv so drugar~eto od tvojata klupa.

OD DEKLARACIJATA ZA PRAVATA NA DECATA

Deteto ima pravona qubov

Pravo nazdravstvena

za{tita

Deteto ne smeeda bide `rtvana nasilstvo

i vojna

Deteto ne smeeda bide seksualno

maltretirano

Deteto imapravo da go

iska`e svoetomislewe

Deteto imapravo da ja

izbere svojatareligija

Pravo na igra

Ne smee dase tera da

raboti

Ne smeeda bide

maltretirano

Site decase ednakvi

Pravo naredovna i

zdrava hrana

Deteto ima pravo da odina u~ili{te

29

Deteto mo`eda se dru`i so

kogo saka

Posebna za{titaim treba na

hendikepiranitedeca

Posebna za{titaim treba na decatakoi se vo konflikt

so zakonot

Deteto imapravo na

informacii

Posebna za{titaim treba nadecata bezroditeli

Posebna za{titaim treba na

decata begalci

DA RAZGOVARAME

Pro~itajte gi naglas izvadocite od Deklaracijata za pravata na decata.Koi prava ti bea nepoznati? Porazgovaraj so drugar~eto za pravata na decata. Podgotvi se za usno iska`uvawe.Kako bi mu pomognal na nekoe dete na koe mu se skrateni negovite prava?Dosega zboruvavte za pravata na deteto. No, deteto ima i obvrski. Navedi nekoja od obvrskite.Koi obvrski gi ima{ vo semejstvoto?

POTRUDI SE

Prosledete nekoj dokumentaren film za toj problem. Mo`ete da pobarate pomo{ od va{ata lokalna TV stanica da vi pozajmi dokumentaren film.

TVORI

Izberi edna od re~enicite za pravatana deteto i ilustriraj ja.Napravete oddelenska izlo`ba.Vo tvojata tetratka napi{i kako mo`e{da mu pomogne{ na hendikepirano devoj~e ili mom~e.

ZAPOMNI

Svetskiot den na deteto e na 6 oktomvri, a prvata sedmica od toj mesece Detska nedela i prva~iwata stanuvaat~lenovi na Detskata organizacija.Na SOS telefonot (HRABAR TELEFON) za deca i mladinci 0800 12 222 se prijavuva maltretiraweto i zapostavuvaweto na decata.

30

GOLEMI POUKI OD MALITE PRIKAZNI

MOL^EWETO E ZLATO

Ej, @elki{te! - se podbi edna Vrana -Ti {to go vle~e{ toj samar so maka,ako saka{ malku ugled i po~it, izlezi, grakaj kako jas {to grakam!

Za onie ko mene - vozvrati @elkata -{to ja pikaat glavata vo vratot,no i za tie {to znaat sal da grakaat,jas mislam, Vrano, mol~eweto e zlato!

Risto Dav~evski

ME^KATA GO U^I ME^ETO

Me~kata go u~i me~eto vaka:"Na gosti la`ica ako ti dadat, kulturno da se odnesuva{ sakam -decata so la`ica neka jadat,ti pak da si jade{ so raka!#

Miho Atanasovski

IZVLE^I POUKA

Za koi lu|e se veli deka samo grakaat kako ~avki?Koi lu|e se pretstaveni preku `elkata, so koi osobini? Koi se tie {to se podzaskrivaat?Otkako }e podiskutirate na ~asot za stihuvanata basna, izvle~i pouka vo koi slu~ai mol~eweto e zlato. Zapi{i ja dobro vo tetratkata i pro~itaj ja pred drugar~iwata.

RAZMISLI - ZAKLU^I

Od kogo si ja slu{nal pogovorkata me~ka od planina ne se u~i? Komu mu bila upatena? Vo koja situacija? (Mo`ebi i tebe nekoj taka ti rekol?)Zaklu~i koi lu|e gi narekuvame "me~ki#.

31

ZBIRNI IMENKI

ZABELE@I

So koj element od matematika }e gi povrze{ trite elipsi? Na {to ti li~at?

Ne se zbirni imenki: jato, stado, roj, grupa, glutnica, klas... zatoa {to ovie imenki obrazuvaatmno`ina: pet jata, dve stada, mnogu roevi.

ZADA^A

Obrazuvaj tri re~enici vo koi }e upotrebi{ nekoi od zbirnite imenki dadeni pogore.

ZAKLU^I

Zbirnite imenkite ozna~uvaat mno`estvood isti predmeti koi pretstavuvaat celost.So edninska forma tie ozna~uvaat mno`estvo, zbir.

selanstvo, sve{tenstvo, ~inovni{tvo(kolektiv od ~inovnici), naselenie, svet,narod, stoka, mebel, u~itelstvo...

I ova e va`no da go znae{: Zbirnite imenki ne obrazuvaat mno`ina!

32

Vo koi gradovi i sela si bil?Koi mesta si gi posetil vo zima? Kakvi bea tie?Na koe ezero si letuval?

Patuvaj,znaewe zbogatuvaj,zapoznavaj, osoznavaj.

Rodinata n¢ kanida gi poka`esvoite strani.

Vo zima }e patuva{ po tepih bel,kristalna belina}e te obzeme cel,}e ti se ~iniod bajka e del.

Vo prolet patuvajpo mirisni dolini kitni,kraj poliwa {iroki `itni.]e sretne{ i reka,na patot {to te ~eka.I poliwa, nivi rodniprivle~ni vo leto, esen zima.

I kraj ezero }e sopre{i taa ubavina da ja vidi{,da ja dopre{.

I s¢ {to }e vidi{okoto go vpiva,pa Tatkovinatapomila }e ti biva.

Ivanka Manasijevi}

PATUVAJ

33

RAZMISLI - OBJASNI

Na koj vid pesni pripa|a ovaa pesna spored na~inot na koj e predadena sodr`inata? [to predizvika taa? Kakvi ~uvstva?Spored osnovnoto ~uvstvo (qubov kon tatkovinata) kakva e ovaa pesna?Vo koja strofa e opi{ana zimskata ubavina? Pro~itaj ja.Kade treba da patuva{ naprolet?[to u{te }e te sretne po patot ako patuva{ vo prolet?Opi{i ja ezerskata ubavina. So {to te pleni?[to misli{: ima li poubava tatkovina od tvojata? Zo{to misli{ taka?

TVORI

Vo tvojata tetratka pretstavi ja so slika edna od dadenive misli:

- Rodinata n¢ kani na patuvawe.- Zimska bajka- Proletni pejza`i- Ezerska ubavina- Polni o~i qubov

Objasni zo{to si nacrtal taka.

VE@BAJ UBAVO PI[UVAWE

Vo tetratkata prepi{i ja pesnata najubavo {to mo`e{. Prepi{uvaj vaka:- prvata i vtorata strofa so pe~atni kirili~ni bukvi;- tretata strofa so rakopisni kirili~ni bukvi;- ~etvrtata i pettata strofa so pe~atni latini~ni bukvi;- {estata i sedmata strofa so rakopisni latini~ni bukvi.

U~itelot }e ja oceni tvojata rabota i sigurno }e te pofali.

34

PRISVOJNI PRIDAVKI

POTSETI SE

Pridavkite se zborovi {to ozna~uvaat kakvo e ne{to, ______ i _______.]e gi otkrijam pridavkite vo slednava re~enica: Vo u~ili{niot dvor na drvenata klupa sedea nekolku veseli deca.Opisna pridavka e: ____. ]e izmislam u{te dve.

PROVERI SE

Na mestoto od sekoja imenka vo zagrada, napi{i ja prisvojnata pridavka {to }e ja obrazuva{ od nea:

a) (U~ili{te) zada~a ja napi{av bez niedna gre{ka.b) Vo (grad) park ima mnogu {eta~i. v) Najmnogu gi sakam (baba) kola~iwa.g) (Soba) temperatura vo na{ata u~ilnica iznesuva 22 stepeni.

Izmisli pet re~enici vo koi }e upotrebi{ prisvojni pridavki i zapi{i gi vo tetratkata.

SOGLEDAJ, ZAKLU^I, DOPOLNI VO TETRATKATA

Najtopla e maj~inata pregratka. Po gradskite ulici ima golema bu~ava.Se beleat planinskite vrvovi. U~ili{niot dvor e {irok.

^ija pregratka e najtopla? - maj~ina. Po ~ii ulici ima bu~ava? - gradski.^ii vrvovi se beleat? - _________ ^ij dvor e {irok? - u~ili{niot.

Prisvojnite pridavki ozna~uvaat _____.

DOMA[NA ZADA^A

Od raskazot †[to li zboruvaat# na str. 10 izvle~i gi site prisvojni pridavki zaedno so imenkata koja{to ja pojasnuvaat.

35

DOMA[NA ZADA^A

Napi{i pet re~enici vo koi }e upotrebi{ po edna ili pove}e brojni pridavki.

ODGOVORI NA PRA[AWATA

Kolku doma{ni `ivotin~iwa ima na slikata? Koe e po red ma~eto? A petleto? Koe `ivotin~e e prvo? Vo koe oddelenie u~i{?

UTVRDI

Napi{i vo tetratkata od koi vidovi zborovi se obrazuvaat brojnite pridavki i {to ozna~uvaat. Obrazuvaj brojni pridavki od broevite: osum, {esnaeset, dvaeset, trieset i pet, sedumdeset i sto. Sekoja brojna pridavka {to ja obrazuva, upotrebi ja vo re~enica.

ZAKLU^I I ZAPOMNI

Zborovite {to gi napi{a: vtoro, treto i petto, kako i zborot prvo, se vikaat BROJNI PRIDAVKI.Zaklu~i sam zo{to ovie pridavki se vikaat brojni:

Pet - petti, petta, petto - pettiTri - tret,treta, treto - treti^etiri - ~etvrti, ~etvrta, ~etvrto - ~etvrtiDeset - desetti, desetta, desetto - desetti.

V godina }e bidam vo {esto oddelenie.Desettiot rodenden }e go proslavam doma.Mila otsustvuva{e na __ ~as.

BROJNI PRIDAVKI

36

PODGOTVI SE ZA ^ASOT

Kolku godini Makedonija bila pod tursko ropstvo?Kakov bil `ivotot na lu|eto vo toa vreme? Doznaj koi bile komitite?

ZAPLAKALO E MARIOVO ZA \OR\I SUGARE

Zaplakalo e Mariovo, zaplakalo,za toj mi \or|i, \or|i Sugare,- Kade si, \or|i, sega da dojdi{,lele, da dojdi{,od du{manite da n¢ kurtuli{?Togaj izvikna \or|i Sugare, provikna,od Demir Hisarskite planini:- Slu{am ve narod, narod poroben,lele, poroben,slu{am vi glasoj, glasoj `alosni.Sega za skoro, jas }e dojdam, }e pristignam,so trieset odbrani mom~iwa,site so kusi manliheri, manliheri,site so nagant revolveri. - Kolku mi trgna \or|i Sugare da odivo toa selo Paralovo,bog da ubie {piunite Paralovci,\or|ija {to mi go predadoa.- Slu{aj, bre \or|i, slu{aj poslu{aj,ako ti saka{ za da kurtuli{,naka~i gore kaj ~ukarite, kaj manastirot,ako da saka{ ti da kurtuli{.Togaj se \or|i izlaga, prelaga,naka~i gore kaj ~ukarite,koga }e vidi, {to }e vidi, \or|i Sugare:od site strani \or|i sardisan.Togaj izvikna \or|i Sugare, provikna,na negovata verna dru`ina:- Klavajte guwi pusii, lele pusii,zo{to se kamen te{ko najduva!Zgrmea pu{ki, pu{ki askerski, krvavi,seta dru`ina mu ja ubija!Togaj izvadi nagant revolver \or|i Sugare,samiot krvta si ja prolea, lele prolea,`iv na du{mani ne se predade.

Epska narodna pesna

37

RAZMISLI - ODGOVORI

Za koj junak se pee vo pesnava?Zo{to vo makedonskite epski narodni pesni naj~esto se pee za makite i stradawata na na{iot narod pod turskoto ropstvo?Od koe mesto go povikale \or|i Sugare da im dojde napomo{?Vo koe selo oti{ol? Koj go predal?[to se slu~ilo so negovata dru`ina? [to napravil \or|i?Zo{to junakot si ja proleal svojata krv?Zo{to zaplakalo Mariovo? Kakva e zagubata na Mariovo?

NAPRAVI RAZLIKA

Pro~itaj ja pesnata "Son~evina# na str. 14. Vo tetratkata napravi vakva tabela i zapi{i gi site misli {to }e ti dojdat na um dodeka gi ~ita{ dvete pesni.Objasni koja pesna kaj tebe pobuduva ~uvstva, a koja te tera da raska`uva{.Diskutirajte za va{ite tabeli.

PRODOL@I DOMA

Obidi se da ja preraska`e{ pesnata.]e se iznenadi{ kolku ednostavno sepreraska`uva. Koga }e zavr{i{ so preraska`uvawe, obidi se da ja ilustrira{ pesnata.

ZNA^EWE NA ZBOROVITE OD TURSKIOT JAZIK

du{mani - neprijateli; kurtuli{ - spasi{; manliheri - vid kusi pu{ki;nagan revolver - vid pi{tol;

~ukari - mesto na planinata polno so kamewa; sardisan - opkolen; pusija - zaseda; asker - vojska, vojnik.

lirskaEPSKA PESNA

Vo epskite pesni se raska`uvaza podvizi na nekoi junaci iliza slu~ki i nastani od minatotona narodot.

NA ^ASOT PO MUZI^KOOBRAZOVANIE

Ovaa pesna se pee i mnogu e slu{ana. Pronajdete ja ili pobarajte da vi ja ispee nekoj od povozrasnite, a vie snimete go.Za pomo{ mo`ete da se obratite i vo va{eto lokalno radio da vi ja snimi pesnata.Nau~ete ja muzikata i ispejte ja pesnata na ~asot po Muzi~ko obrazovanie.

epska

38

Vo koja biblioteka ~lenuva{?Kolku knigi ima{ dosega pro~itano?

Potseti se: Od 15 oktomvri do 15 noemvri e Mesec na knigata.

Vo golemata i prostrana biblioteka ima{e mnogu knigi. Vo nea decata doa-|aa ~esto i so posebno zadovolstvo gi razgleduvaa knigite. Odbranite knigi gi ze-maa za doma da gi pro~itaat, a pro~itanite gi vra}aa nazad vo bibliotekata.

No samo okolu eden raft so knigi postojano ima{e turkanica. Tamu, sporedmisleweto na decata, bea najinteresnite knigi.

Samo edna kniga vo toj raft nema{e sre}a. Nea nikoj ne ja bara{e, duri ni-koj i ja nema{e prelistano, a ne pak da ja ima pro~itano. Sekoj den koga }e mineadecata, si pomisluva{e: †Utre e nov den, mo`ebi nekoj }e me odbere#. No denoviteminuvaa, a nea nikoj ne ja poglednuva{e. Vo eden mig si pomisli deka mo`ebidecata ne mo`at da ja zabele`at, pa prijde poblizu, re~isi do rabot na raftot.No decata i ponatamu minuvaa kraj nea kako da ne postoi. Edna ve~er se rasplaka.Pla~e{e cela ve~er.

Utredenta koga drugite knigi ve}e bea vrateni i staveni do nea, taa im seobrati nata`eno i im re~e deka zaminuva od bibliotekata.

- No, zo{to? Kade, kade zaminuva{? - ja pra{uvaa knigite.- Odam da pobaram nekoj koj }e saka da me pro~ita - im odgovori razo~arano.- Ne odi nadvor sama. Mo`e{ da se izgubi{! Ostani tuka so nas, pobezbedno e

- £ velea knigite zagri`eno. No nesre}natakniga cvrsto be{e re{ena da zamine. Se

lizna niz raftot i izleze nadvor.A nadvor!? Nadvor nabrzo £

se zakani edna metla. Mnogu seispla{i i migum se doseti kakoda se spasi. Koga ~ista~ot za-mavna so metlata, knigata mu se

nasmevna i dvapati mu sepokloni. ^ista~ot se zbuni,

pa i toj se pokloni i za-mina ostavaj}i ja knigatana trotoarot...

Nesre}nata knigaprodol`i ponatamu, azad agolot pred neastoeja dve mangup~iwa.

- Jas sum Baks, a toj eMaks - re~e ednoto od niv.- A koja si ti grda knigo?

Knigata zaneme odstrav.

- Ti sigurno si nekoj

NESRE]NATA KNIGA

39

uli~en bezdomnik - dodadeBaks.

- Jas? Ne, jas... ova...nosam prikazni za vas - tiv-ko re~e knigata.

Tie se nasmeaja glas-no i £ rekoa:

- Nie ne sakameda ~itame, no odtvoite listovi mo-`eme da napravimeubavi top~iwa sokoi }e gi zadevamedevoj~iwata i }e im

gi frlame v kosi - £odgovori Maks i jazgrap~i. Saka{e da£ gi istrga listovi-te naedna{, no nemo`e{e, pa Baks goprekori:

- Budala eden,kini list po list!

Nesre}nata kniga premre od strav, misle{e deka £ do{ol krajot i deka nas-koro }e bide rastrgnata. Maks go svrte prviot list i tokmu koga saka{e da go ski-ne, za ple}ite go fati eden seriozen i vidno naluten ~ovek, koj vikna po nego:

- Mi go uni{tivte velosipedot! Sega }e ve odvedam kaj roditelite!Knigata ispadna od negovite race, a mom~iwata se dadoa v beg bez zdiv.Koga malku se oporavi od {okot, knigata trgna po druga ulica. Tamu sretna

edno devoj~ence koe gi vade{e cve}iwata. Knigata ja pozdravi i ja zapra{a:- Dali ti se dopa|am? Dali sum ubava?- Ne ba{. Koricite ti se sivi, a naslovot Neodgovornost navistina e bez

vrska - £ odgovori devoj~eto.- Ti blagodaram na iskrenosta! No te molam ka`i mi dali bi sakala da me

zeme{ v race i malku da me razgleda{? Vo mene ima tolku mnogu prikazni. Sigurnonekoja }e ti se dopadne - i ponatamu uporno pra{uva{e knigata.

Devoj~eto ja zede, ja prelista i ja zapra{a:- Zo{to site tvoi prikazni imaat ist naslov: Neodgovornost 1, Neodgovor-

nost 2, Neodgovornost 3 i taka redum?- ]e ti stane jasno ako pro~ita{ barem dve prikazni - £ odgovori knigata.Devoj~eto gi pro~ita prvite dve prikazni i vozbudeno re~e: - Luta sum na

devoj~eto {to zaboravilo da gi poleva cve}iwata, pa tie ovenale. Luta sum mu i

40

na mom~eto koe mnogu sakalo da mu kupat ku~e, a koga mu minal merakot prestanaloda se gri`i za nego. Sega gledam deka neodgovornosta e dobar naslov za tie dveprikazni. ]e odam vo dvorot da gi pro~itame prikaznite zaedno so drugite deca.

Devoj~eto ja zede knigata i so nea mina niz nekolku dvorovi. Potoa sedna voparkot. Mnogu deca so interes ja ~itaa knigata. Taa kru`e{e po celata naselba.A potoa nekoj se doseti deka treba da ja vrati vo bibliotekata. Tamu ja stavija naraftot od koj neodamna be{e izbegala. No pove}e ne be{e nesre}na bidej}i decataso zadovolstvo ja pozajmuvaa i ja ~itaa.

[tefanija Naxen

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Zo{to samo edna kniga bila nesre}na od raftot?So koja cel nesre}nata kniga pobegnala nadvor?So kogo s¢ se sretnala nadvor? [to do`iveala?Koj e prviot ~ita~ na nesre}nata kniga?Objasni zo{to knigata ne bila ve}e osamena i nesre}na.

PREDLO@I PLAN

Pro~itaj go raskazot vo sebe i podeli go na pet logi~ki celini.Napravi plan so: tema, glavni misli, ideja, vreme i mesto na nastanot. Idejata }e ja otkrie{ vo ~etvrtata i pettata celina.Pro~itajte gi planovite i odberete go najdobriot. Nagradete go so rakopleskawe.

RAZMISLI I BIDI ISKREN

Ti se slu~ilo li i tebe da presudi{ za nekoja kniga spored naslovot i izgledot na koricite? Koja kniga e taa?

41

GI PROVERUVAM I GI UTVRDUVAMSTEKNATITE ZNAEWA

JAZIKOT e osnovno sredstvo za komunicirawe me|u lu|eto. Maj~iniot jazik zasekoj ~ovek e najubaviot i najzvu~niot jazik vo svetot. So nego najlesno i najubavogi izrazuvame na{ite ~uvstva i misli. JAZIKOT za sekoj narod pretstavuvanajva`en beleg za raspoznavawe.

KRSTE PETKOV MISIRKOV i BLA@E KONESKI se osnovopolo`nici namakedonskiot standarden jazik. ]e ja zapametam mislata na Krste Misirkov:

"Jazikot na eden narod e negovo duhovno nasledstvo i bogatstvo#.

DOPOLNITELNI SREDSTVA ZA RAZBIRAWE (za ispra}awe poraki) se:slikite, zvu~nite signali, razni utvrdeni znaci i simboli, mimiki i gestovi(pantomima).

SOGLASKITE se delat na zvu~ni i bezvu~ni.Od slednava re~enica vo mojata tetratka }e gi grupiram soglaskite spored

zvu~nosta:Jas nikoga{ nema da se otka`am od mojot maj~in jazik.a) Zvu~ni soglaski se: ____; b) Bezvu~ni soglaski se: _____.

ZBIRNITE IMENKI ozna~uvaat ime na mno`estvo od ist vid predmeti ilisu{testva. Tie imaat samo edninska forma.

PRISVOJNITE PRIDAVKI ozna~uvaat ~ie e ne{toto.

Od slednava re~enica }e gi prepi{am samo prisvojnite pridavki: Vo blizina na selskite grobi{ta se nao|a{e dedovata vodenica niz koja

pominuvaa site planinski potoci.Od imenkite: zima, u~ili{te, ulica, soobra}aj }e obrazuvam prisvojna

pridavka i sekoja od niv }e ja upotrebam vo re~enica.

BROJNITE PRIDAVKI se obrazuvaat od broevite i go ozna~uvaat redot napredmetite i su{testvata. Na slednive pra{awa }e odgovoram usno:

Prepoznaj ja brojnata pridavka vo slednava re~enica:Za desetina dena }e go proslavam desettiot rodenden.Koja brojna pridavka ne e pravilno napi{ana: petti, {estti, devetti?Od slednive broevi }e obrazuvam brojni pridavki i }e gi zapi{am vo

tetratkata: 99, 128, 235.

42

LIRSKA PESNA - gi sodr`i silnite ~uvstva na poetot. Vo nea toj ne ni go ras-ka`uva nastanot, do`ivuvaweto, tuku samo gi prenesuva negovite ~uvstva {to mugi predizvikal toj nastan, slu~ka ili nekoja li~nost.

PATRIOTSKA PESNA - vid lirska pesna vo koja poetot e pottiknat od ubavi-nite i istorijata na svojata tatkovina. Osnovnoto ~uvstvo vo nea e qubovta kontatkovinata - patriotskoto ~uvstvo.

EPSKA PESNA - nasproti lirskite pesni stojat epskite. Vo niv se pee za nas-tani, slu~ki, podvizi na junaci. Spored toa, vo niv ima dejstvo i likovi - nosite-li na dejstvoto. Se raska`uvaat kako prikazna.

Me|u slednive izvadoci od dve narodni pesni }e prepoznam koi stihovipripa|aat na lirskata, a koi na epskata pesna i usno }e objasnam spored {togi prepoznav:

Se pro~ulo dete Tatuli~e, Razvivaj {umo zelena,se pro~ulo na Demir Kapija, otvori senki {iroki,kaj zaprelo drumoi, klisuri, }e mine Del~ev Vojvoda ta ne dava pile da preleta. So negovata dru`ina.

Me|u slednive dve strofi }e opredelam koja strofa e izvle~ena odpatriotska pesna:

Nigde na svetov pod vi{no nebo, Ej, {to mi e mila prolettaPod zlaten son~ev sjaj, so toa pole {iroko,Tolku ubava zemja nema so toa nebo visoko,Ko mojot roden kraj! So `itata oroseni,

So trevite nekoseni.(Van~o Nikoleski) (Lazo Karovski)

BASNA - I minatite u~ebni godini i ovaa pro~ita mnogu basni. I u{te mnogu }epro~ita{ i od niv mnogu }e nau~i{. Vo niv zboruvaat `ivotnite, no ti ve}e znae{deka preku niv basnopisecot gi kritikuva lu|eto za nivnite nedostatoci i nega-tivnite karakterni osobini.

Pro~itaj pove}e basni za vreme na zimskoit odmor. Onaa {to najmnogu }eti se dopadne, obraboti ja vo tvojata tetratka spored nasokite {to }e si giizbere{ kaj nekoja od basnite vo tvojot u~ebnik.

43

ISTRA@UVAM I DOZNAVAM

DOZNAJ - KA@I

Ima{ li nekoi rodnini ili prijateli koi `iveat vo stranstvo?Kolku ~esto se slu{ate po telefon? Kolku ~esto se gledate?Se dopi{uvate li? Mo`ebi se dopi{uvate preku kompjuter? Kako?

TATKOVOTO PISMO

Nekoj zayvoni na vratata od Vesna. Po{tarot £ podade pismo i si zamina. Adevoj~eto vedna{ go prepozna pismoto. Zne{e deka tatko £ im pi{uva. Toj be{edaleku, mnogu daleku od Vesna i od semejstvoto. A zo{to? Kako? Dolga prikazna.

Devoj~eto nestrplivo go otvori pismoto i glasno po~na da go ~ita:Mila moja Vesna,Znam, sega kaj vas e prolet. A zaedno so proletta doa|a i tvojot rodenden. Ta-

to ne zaborava. I postojano misli na svojata mala }erki~ka. Na tebe i na mama. Tisi dete i ne znae{ za pati{tata na `ivotot. Koga }e bide{ golema, podobro }e gidoznae{ rabotite. Kolku sme podaleku od ona {to ni enajdrago, tolku toa ni e pomilo i poblisko.

Naskoro so ne{to }e te iznenadam. Zasegatoa neka bide moja tajna. A iznenaduvaweto nekapri~eka tokmu do rodendenot. Nema da ti go ka`ampred vreme.

No, pokraj nego, veruvam, ti ima{ nekoja `elbaza koja ne znam. Zatoa sakam vedna{ da mi javi{ vo pis-moto: {to saka{ da ti ispratam? Pobaraj ne{to najuba-vo. Bidi sigurna deka `elbata }e ti bide ispolneta.

Ti si poslu{na, neli? Siguren sum deka poradi ni{-to ne ja zagri`uva{ majka ti. Edno devoj~e kako tebe, zaqubov na svoite roditeli, mora da bide poslu{no. Itreba da u~i{. Samo taka jas i mama }e bideme u{tepogordi i posre}ni so tebe. A za drugo, nemoj da segri`i{. Gri`ite neka ni ostanat nam: mene i namama.

Odgovorot o~ekuvam navreme da go dobijam.

Tebe i mama mnogu ve saka,TATO

44

Vesna nekolkupati go prepro~ita pismoto. I u{te istiot ~as zede list, sed-na na masata i zborovite za odgovor na tatkovoto pismo sami potekoa:

Mil moj tato,[totuku go dobiv tvoeto pismo. A pred malku se vrativ od u~ili{te. Dodeka

da si dojde mama od rabota, }e go napi{am odgovorot. Ako saka ne{to da dopolnivo pismoto, plikot }e bide otvoren.

Ne znae{, tato, kolku radost mi pri~ini tvoeto pismo. No, priznavam, dode-ka go ~itav, ne bev hrabra. I bez da sakam, nekolku solzi mi se rastrkalaa po li-ceto. Zatoa posakav vedna{ da ti napi{am odgovor.

Nie sme dobri. A za mojata poslu{nost, najdobro mama neka ti ka`e. Redov-no u~am. Deneska me pofali nastavni~kata na ~asot po matematika. Prva gi re{ivzada~ite vo oddelenieto.

E, sega, mil moj tato, pokraj onoj podarok {to za mojot rodenden go podgotvu-va{ kako iznenaduvawe, ostanuva u{te da ti ja ka`am mojata `elba: sakam ti dami se vrati{ i da bideme site zaedno!

Te saka tvojata }erkaVESNA

Utredenta devoj~eto otide vo po{tata. Tamu pismoto ramnodu{no go primi-ja i go stavija vo mno{tvoto pratki. Nikoj ne znae{e kolku golema `elba se krie-{e vo nego. Nikoj ne zne{e deka zaedno so nego otpatuvaa i nekolku solzi~ki.

Gorjan Petrevski

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Koj e glaven lik na raskazot?Od kogo Vesna dobila pismo?Kade bil tatko £?[to misli{ zo{to oti{ol v tu|ina?So {to }e se gordee tatko £ na Vesna?[to posakala Vesna za rodenden?[to otpatuvalo zaedno so pismoto?

VE@BI ZA IZRAZNO ^ITAWE

Pro~itaj go raskazot vo sebe. Zamisli so kakov ton bi gi ~ital zborovite na pisatelot, a so kakov tatkovoto i Vesninoto pismo. Vo pismata ima mnogu emocii koi treba da gi prenese{ preku ~itaweto.Eden u~enik neka go pro~ita cel raskaz so potrebnoto menuvawe na glasot.Trojca u~enici neka go ~itaat raskazot: eden - govorot na pisatelot, drug - tatkovoto pismo, tret - Vesninoto pismo.Organizirajte natprevar za najdobro ~itawe.

45

POTSETI SE - SOSTAVI

Potseti se kako se pi{uva pismo.Pismoto ima:

- naslov ( Drago drugar~e, Mila mamo, Zdravo Vesna,...)- voved (Zo{to im pi{uva{ pismo?)- sodr`ina (Ja objasnuva{ vesta, slu~kata.)- kraj (Dava{ svoe mislewe i pra}a{ pozdrav.)

Ne zaboravi da go napi{e{ mestoto i datumot na pi{uvaweto. Pi{uvaj ~itko, ubavo, so jasni re~enici.Sostavi pismo do kogo saka{ (rodnini, prijatel, nepoznato drugar~e), napi{i go na ubava hartija, stavi go vo kovert, adresiraj go, zalepi po{tenska marka i isprati go. Koga }e dobie{ odgovor, prodol`i da se dopi{uva{.

GRUPNA RABOTA

Podelete se vo ~etiri grupi:- prvata grupa neka napi{e pismo;- vtorata neka napi{e izvestuvawe za nekoja skore{na poseta;- tretata neka napi{e tekst vo koj }e opi{e do`ivuvawe od nekoj nastan;- ~etvrtata op{irno neka ja preraska`e poslednata lektira.

Odberete koj }e ja prezentira rabotata na va{ata grupa.Dodeka edna grupa prezentira, drugite vo tabela neka zabele`uvaat kakov e jazikot na srabotenoto, dol`inata na tekstot, sodr`inata, formata na obra}aweto, prezentiraweto.Najdobra }e bide onaa grupa za koja ste dale najdobro mislewe.

SAMOOCENUVAWE

Otkako }e zavr{ite so grupnata rabota, vo tvojata tetratka ili na list odgovori na slednive pra{awa:Ime _______________________ Datum ___________________Dali sum zadovolen od svojata rabota?Dali toa e najdobroto {to mo`ev da go napravam?Dali koristev razli~ni idei?Mi treba li pomo{?Mo`am li podobro da srabotam?]e im go poka`am li srabotenoto na drugi?

DOMA[NA RABOTA

Obidi se da go prodol`i{ raskazot. Napi{i {to bi sakal da se slu~i ponatamu i kakov kraj da ima: sre}en ili ta`en.Pro~itaj ja doma{nata rabota na sledniot ~as.

46

Imate li nov u~enik vo oddelenieto? Ako imate iska`i se kako go prifativte. A ako nemate ka`i kako bi se odnesuval ako dojde nov sou~enik.

NOVI DRUGARKI

Vo klasot pristigna novo devoj~e. Go donese i go pretstavi direktorkata, anastavni~kata mu re~e da sedne na edno prazno mesto vo sredniot red. Decata gozagleduvaa, no i toa niv.

- Da £ posakame dobredojde na Ana - re~e nastavni~kata.Ana stana i se pokloni. Site se nasmeaja, i taa se nasmevna. Ja pra{aa kade

`ivee. Ja ka`a adresata.- Pa, tamu `iveam jas, - izvika Angela i

potskokna od radost.- Zna~i, mo`ete zaedno da doa|ate na

u~ili{te - re~e nastavni~kata.Na golemiot odmor Angela £ prijde na

Ana i £ podade raka. Se pozdravija gledaj-}i se v o~i. Potoa razgovaraa za obi~nine{ta - kade u~ela dosega Ana, koga sedoselile i kogo ima doma. Angela re~edeka taa ima malo brat~e Nikola. Anare~e deka ima majka, baba i postar brat.

Se vika Petar. So taga ka`a deka ebolen i odi so paterici.

Po ~asovite, nastavni~kataim predlo`i da si odat doma zaed-no. Zabele`a deka devoj~iwata sezbli`ile i £ be{e milo.

- Ajde da bideme drugarki, -re~e Angela na polovina pat kon doma.

Ana radosno se soglasi.

Kiril Temkov

DA RAZGOVARAME

Kako ja prifatile Ana vo oddelenieto?So kogo se zbli`ila Ana?[to si ka`ale za semejstvata?[to se dogovorile devoj~iwata?

POTRUDI SE

Razmisli i napravi vakov presek za Ana i Angela.

zaedni~ki osobini

ANA ANGELA

47

KAKOV DRUGAR SI?

Dali tvoite odnosi kon drugarite se vakvi:- bliski ste;- se raduvate koga ste zaedno;- si igrate zaedno;- se gledate mnogu ~esto, duri sekoj den;- si pozajmuvate pari;- me|usebno si pomagate;- odite zaedno na pro{etki;- ne se karate.

Ako za s¢ si odgovoril potvrdno, vie ste vistinski drugari.

RAZMISLI I ODGOVORI

Koi se tvoite drugari od:- oddelenieto;- od drugo oddelenie;- od zgradata vo koja `ivee{ ili od maaloto;- od drugiot kraj na gradot.

Na koja vozrast se tvoite drugari: kolku tebe, postari ili pomladi od tebe?[to pravite koga ste zaedno?Za {to razgovara{ so drugarite? Komu od niv mu gi doveruva{ svoite problemi?Kako ti pomagaat drugarite?

DECA, ^UVAJTE SI GI DRUGARSTVATA!

Ne karajte se so drugarite i ne pravete im lo{o. ]e ostanete bez niv, a toa nema da vi bide prijatno.Drugar e onoj kogo go ~uvstvuva{ blizok i so kogo se raduva{ da bide{ zaedno.Nikoj ne treba da se saka samo sebesi. Bidete prijatel so drugite deca, u~ete i igrajte si zaedno.Spodeluvajte gi ~uvstvata so drugarite, razgovarajte, pomagajte si edni na drugi.

48

MOJATA ASOCIJACIJA

Zapi{i vo tetratkata na {to te asociraat ovie dve stisnati dlanki.

Koi lu|e se rakuvaat vaka?

AJDE DA SE SAKAME

Zar ne e dobra `elbaVo svetot da nema delba...

^ovek so ~ovekDa se saka.

^ovek na ~ovekDa si podade raka.

Pojakiot pred poslabiotDa ne se pravi va`en,

Sekoj da e vesel:Da nema ~ovek ta`en.

Decata vo svetotDa ne znaat za tagaSekoj da se pra{uva[to li be{e laga?

Zar e te{ko da si ~esenI da mine{ `ivot lesen.Zo{to ni se kavgi, zlobi,

Bolki, maki i tegobi?Ka`ete mi sega ajde

Ima li od toa fajde?

Tome Smolarski

49

IZVLE^I OD PESNATA I ZAPI[I

Izvle~i od pesnata tri poraki na poetot koi spored tebe se najva`ni.Napravi vakva tabela vo tetratkata i popolni ja spored barawata:

Na krajot pod zborovite nacrtaj ne{to {to }e odgovara na grdite i ne{to {to }e odgovara na ubavite zborovi.

ZAMENI

Pokraj sekoj grd zbor napi{i so golemi bukvi drug zbor so sprotovno zna~ewe, mil, topol zbor. Primer: delba - SPLOTENOST; ta`en - ...

RAZMISLI I ODGOVORI

Kako bi mo`el ti da pridonese{ da se zaboravat grdite zborovi, a da zavladeat samo ubavite?[to misli{, ~eka li poetot odgovor na site postaveni pra{awa vo pesnata? Zo{to taka misli{?Kakva poraka ni ispra}a poetot preku ovaa pesna?

NAPRAVI SPOREDBA

I vo raskazot "Lo{i zborovi# na stranica 16 se zboruva za lo{i, grdi zborovi. No sepak me|u niv ima razlika. Otkri ja taa razlika i iznesi go svoeto mislewe.

GRDI I LO[IZBOROVI

UBAVI I TOPLIZBOROVI

50

Koi lektiri gi ima{ pro~itano dosega?Koja ti be{e najinteresna?Ste go posetile li nekoga{ Saemot na knigata?[to ti ostavi silen vpe~atok od taa poseta?

VO LAVIRINTOT OD LEKTIRI

Denes baba mi doma donese dve YVEZDENI PERNI^IWA.- Od kade ti se? - ja pra{av.- Od Saemot na knigata, se znae...Otvoren e od v~era, a do nedela }e trae!

Poveli, ti zedov i edna MODRI^KA TETRATKA za da si gi bele`i{ vo neaNARODNITE PRIKAZNI OD BALKANSKITE NARODI {to }e ti gi raska`uvadedo ti...

Vedna{ £ se javiv na MERI POPINS.- Po~na Saemot na knigata, saka{ li da pojdeme? - ja pra{av.- Znam, no ne mo`am - mi vrati. - Se dogovoriv so PIPI DOLGIOT ^ORAP

da pojdeme na rodenden kaj TARO OD ZEMJATA NA PLANINITE... Mo`ebi utre...Ako saka{, pak - pojdi so ORHAN, toj ve}e sigurno gi ima ras~isteno PAJA@INI-TE NA KLIMENTINA...

Samo {to sakav da go pobaram, ete ti go PINOKIO javnat vrz crn at so BE-LA GRIVA.

Lele, - mu rekov - mi li~i{ na MALIOT PRINC, ~esen zbor!A toj:- Ajde sega ne mi raska`uvaj [E]ERNA PRIKAZNA, tuku ka`uvaj: doa|a{ so

mene na Saemot ili ne?- A od kade ti e kowov, PINOKIO?- Mi go pozajmi ITAR PEJO... Veli deka pred sto godini na nego javal i

GOCE DEL^EV!- Sega ti - mu velam - mi raska`uva{ EPSKI NARODNI PRIKAZNI, neli?- Doa|a{ ili ne? - mi podvikna toj, mavtaj}i so nekakov buket vo rakata.- [to ti e toa?- MASLINOVI GRAN^IWA! - mi re~e. - ]e gi zasadam vo dvorot na Saemot...

Ta neli e praznik na knigata?!- Odli~no! - se soglasiv. - Jas }e go zemam ZLATNOTO FENER^E NA LETO-

TO, vo slu~aj da snema struja, pa da im sveti na posetitelite!Samo {to izlegovme od dvorot, gi vidovme ROBINZON KRUSO i BELOTO

CIGAN^E kako brzaat kon Saemot.- Da im se pridru`ime! - rekov.- Ostavi gi, tie se {estooddelenci... Ene gi i SPOMENKA i HAJDI. - Lele, kolku brzaat... ]e gi stigneme duri idnata godina!

Kiro Donev

51

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Za {to se zboruva vo raskazot?Kakov e ovoj raskaz spored na~inot na koj e predadena sodr`inata?[to te nasmea?Objasni go naslovot na raskazot.

IZRAZI SE SO CRTE@

Obidi se da pretstavi{ so crte` del od raskazot koj ti e najinteresen. Nacrtaj gi likovite koi se spomnuvaat vo nego.Napravete izlo`ba od va{ite crte`i.

ZA LEKTIRITE

Koi lektiri se spomnuvaat vo raskazot?Koja od pro~itanite lektiri najmnogu te voodu{evi? Objasni zo{to.Koja od spomenatite lektiri ja nema{ pro~itano?Pozajmi gi od va{ata u~ili{na biblioteka knigite koi se spomnuvaat vo tekstot, a dosega ne si gi pro~ital.Vodi si dnevnik na pro~itani knigi.

KAKVA BESRAMNOST

Nekolku dena pred da pravime testovi vo u~ili{teto, dobro se podgotviv.Go povtoruvav gradivoto, go utvrduvav nau~enoto, pa pojdov duri i vo biblioteka-ta za da najdam i nau~am nekoi novi raboti od knigite. Bev re{en da dobijam naj-visoka ocenka vo oddelenieto.

No, knigite ne smeeja da se iznesuvaat nadvor od bibliotekata, bidej}i odsekoja kniga postoe{e samo po eden primerok. Toga{ jas se setiv {to da napravam.

Vrtej}i se na site strani i vnimavaj}i da ne me zabele`i nekoj, so moliv gopodvlekuvav na stranicite od knigite seto ona {to mi se dopa|a{e, {to meinteresira{e i za koe{to mislev deka }e mi bide va`no za testovite.

I posledniot den, zna~i eden den pred testiraweto, dojdov vo biblioteka-ta so mal notes vo xebot i pak ja pobarav istata taa kniga {to ja ~itav pred toai vo koja{to bev na{ol i bev potcrtal tol-ku mnogu novi raboti, edna od druga po-dobri...

No, ostanav v~udoviden.Gledav vo listovite, prevr-

tuvav, no nikako ne mo`ev da sesnajdam. Nekoj ja zel po mene i tol-ku gi be{e ispo~krtal site moi za-bele{ki, vnesuvaj}i si svoi, {to neznaev {to e moe, a {to e negovo!

Ete taka ti e toa koga ne-koj so lo{i naviki }e po~neda {ara po tu|i knigi, pa }eti gi rasipe planovite iseto toa {to so maka itrud si go srabotil prednego!

Toa be{e stra{noza mene! Kakva ne-razbranost?! Kak-va nekultura?!

Kolina Kuba

52

PORAZGOVARAJ SO DRUGAR^ETO

Kako treba da se odnesuva{ kon knigite, osobeno kon onie koi ne se tvoi?[to pravi{ ako vo nekoja kniga si sretnal ne{to interesno, pa saka{ toj podatok da go zapomni{:- go potcrtuva{ vo knigata;- go prepi{uva{ vo tetratka;- ja fotokopira{ stranicata.

53

DA RAZGOVARAME

Koi knigi gi koristi{ koga se podgotvuva{ za test? Koristi{ li dopolnitelnaliteratura so pove}e podatoci?Kako }e postapi{ ako ti treba knigata a ne smee{ da ja iznese{ od bibliotekata?[to misli{: dali na{iov junak e vo pravo koga gi kritikuva drugite za ona {to mu go napravile? Zo{to taka misli{?Koj e besramen, nekulturen i nerazbran?

POTSETI SE I ODGOVORI

[to e biblioteka?Vo koja biblioteka ~lenuva{?Za kakvi drugi biblioteki si slu{nal?[to s¢ mo`e{ da pozajmi{ od biblioteka?Objasni go na~inot na pozajmuvawe na knigi, vesnici i spisanija.

POTRUDI SE I DOZNAJ

Postojat sovremeni biblioteki koi se narekuvaat mediateki. Potrudi se i doznaj s¢ {to mo`e{ za niv.Novootkrienite podatoci prezentiraj gi pred drugar~iwata.

DOMA[NA ZADA^A

Vo tetratkata za doma{na rabota raska`i go tekstot vo prvo lice ednina, odnosno kako tebe da ti se slu~ilo seto toa. Izrazi se ubavo i op{irno.Pro~itaj im na doma{nite {to si napi{al.

54

PELISTERSKI O^I

Bitola e grad {to se prostira od dvete strani na rekata Dragor, koja {umo-li me|u visokite yidani bregovi. Nad gradot vo dale~inata str~i vo nebesnatasinevina gol, so granitni steni, prepa{en preku sredinata so postojano zeleniotpojas na borovi gori - Pelister. Pelister ima tri vrvovi i stoi kako ve~enstra`ar vo rodnata Pelagonija...

Na Pelister postojat i dve planinski ezera, poznati pod imeto Pelisterskio~i. Za ovie ezera ima legenda {to se raska`uva vo gradot pod Pelister...

Se slu~ilo mnogu odamna. Bratot i sestrata, Jorgo i Flora, pasele ovci napadinite na Baba Planina. Jorgo i Flora bile sre}ni so svoeto stado. Eden den,brat~eto Jorgo se zagubilo vo planinata, a sestra mu Flora go barala na sitestrani. Solzi i samo solzi. Pla~elo devoj~eto na glas, a od o~ite kako dveizvor~iwa £ te~ele bistri, nevini detski solzi. Od solzite na Flora vo dvatakratera, oddale~eni nekolku stotina ~ekori eden od drug, se sozdale ubaviteplaninski ezera - Pelisterski o~i.

Nesre}nata Flora, postojano pla~ela. Od golemata taga po brata si, taaumrela. Pred da izdivne rekla:

- Ezerce milo, ubavo, ako nekoga{ go vidi{ mojot brat, re~i mu da se izmieod bistrata planinska voda, od moite solzi, za da go pomiluvam!

Apostol Pop Jovanovski

55

PRO^ITAJ I KA@I

Za ~ie nastanuvawe se zboruva vo tekstot {to go slu{navte?Kade se nao|aat planinskite ezera Pelisterski o~i?Od {to nastanale ezerata sporedtekstot? A spored naukata?Koi bile Jorgo i Flora?[to se slu~ilo so Jorgo? A so Flora?[to mu rekla Flora na ezerceto?

RAZMISLI I ODGOVORI

Zo{to umrela Flora?[to gi povrzuvalo Jorgo i Flora?[to ~uvstvuva{ ti za tvojot brat ili sestra?

ISKA@I SE SPORED BARAWATA

Pro~itaj ja legendata nekolku pati. Vo tvojata tetratka nacrtaj vakva tabela i iska`i se spored barawata:- nacrtaj slika za tekstot;- navedi gi ~uvstvata {to kaj tebe gi predizvika ovoj tekst;- privedi gi zvucite {to gi sretna vo tekstot;- povrzi go tekstot so slu~ka od svojot `ivot.

ISTRA@UVAJ

Podelete se vo nekolku grupi i istra`uvajte dali postoi nekoja legenda povrzana so tvoeto mesto.Odredete:

1. Koj }e istra`uva?2. Kako }e istra`uvate (}e razgovarate so postarite, }e ~itate, ...)?3. Odredete kolku dolgo }e istra`uvate.4. Kako }e go pretstavite svojot trud (so pi{uvawe, so crtawe, so snimeni

iskazi, so pravewe poster)?5. [to }e napravite so gotoviot trud (}e go objavite vo u~ili{niot vesnik,

}e go pratite vo nekoe detsko spisanie, }e go raska`ete vo radioemisija)?Najdobrata grupa nagradete ja so pofalni zborovi i nasmevki.

ZNA^EWE NA ZBOROVITE

Legenda (predanie) - e tekstvo koj se raska`uva kako nastanalo nekoe mesto, nekoe ezero, reka ili kako ne{to go dobilo svoeto ime.

Prika`i so slika Nabroj gi tvoite ~uvstva

Privedi gi zvucite od tekstot Vrska so mojot `ivot...

I IZBERI EDNA OD ZADA^ITE I IZVR[I JA:

56

So koj znak se obele`uva matemati~kata operacija sobirawe, a so koj odzemawe?Kakvo vreme n¢ o~ekuva ako se o~ekuvaat temperaturi od -3o? A kakvo od + 35o?

PLUSKO I MINUSKO

Zo{to ~etvorkada se lizga kon trojkakoga plus trojka i plus ~etvorkanadvi{uvaat odli~na petka.Minusko zavitkan vo {alse sanka na minus pod nula.Plusko pak vo letna mai~kaod vrvot na `iviniot stolbpo Minuska vikada se soberatsite plusovci i site minusovciod razni skali i stepeni,za da se vidikoj pove}e }e skokneod toplo na studeno,od studeno na toplo,minus plus plus minus.Ako ne zaigraat zaednosite devoj~iwa i deca}e nemani igra ni pesna.

Radovan Pavlovski

DA RAZGOVARAME ZA PESNATA

Za koi znaci se zboruva vo pesnata?Spored tebe, koja ocenka e podobra 4- ili 3+? Zo{to misli{ taka?Pro~itaj gi stihovite vo koi znacite se odnesuvaat na ocenkite.Koga Minusko se sanka zavitkan vo {al?Zo{to Plusko na vrvot od `iviniot stolb e vo letna mai~ka?Od koi zemji se plusovcite koi mnogu treba da skoknat od toplo kon studeno?A od kade doa|aat minusovcite?Pro~itaj gi stihovite vo koi Plusko i Minusko poka`uvaat temperatura na vremeto.

57

SOGLEDAJ

Pesnata nema strofi. Donesi svoj zaklu~ok vo vrska so toa.Pronajdi gi rimuvanite zborovi.Kolku sliki mo`e{ da nacrta{ za sodr`inata na pesnata?Vo pesnata ima samo dva interpunkciski znaka. Kade u{te ti bi stavil interpunkciski znaci? Koi znaci ti bi gi stavil?Po {to gi razlikuva{ i gi razdeluva{ slikite edna od druga?Objasni gi poslednite ~etiri stiha. [to misli{, na {to se odnesuvaat: na u~ili{teto, na drugarstvoto, na mirot vo svetot?

OBIDI SE

Obidi se planot na pesnata da go pretstavi{ so sliki namesto so zborovi:Za {to se zboruva vo pesnata:Poetski sliki:Poraka:Odberete najinteresno nacrtan plan.

DOZNAJ

Potrudi se i doznaj koja bila najniskata i najvisokata temperatura izmerena dosega vo tvoeto mesto. Koga bila izmerena taa temperatura?Za da dobiete to~na informacija, mo`ete da se obratite vo najbliskata meteorolo{ka stanica ili da gi pra{ate povozrasnite od vas.

DOMA[NA RABOTA

Prepi{i ja pesnata so latini~ni bukvi.Ilustriraj go onoj del koj tebe ti e najinteresen.

58

POKAZNI ZAMENKI

POTSETI SE

[to ozna~uvaat zamenkite? Nabroj gi li~nite zamenki. Zo{to se vikaat li~ni?

Napi{i edna re~enica vo koja }e ja upotrebi{ li~nata zamenka tie.

VOO^I, ZAKLU^I I DOBRO ZAPI[I

Onaa ptica izleta od na{ata jabolknica. Ovie ptici gi spasiv od studot i gladot.

So zamenkite onaa i ovie se poka`uva na pticite. Zamenkite so koi giposo~uvame su{testvata i predmetite se vikaat ___.

Tie deca se vistinski drugari. Onoj sun|er e na{.David gi nacrta ___ sliki. __ kniga e mnogu interesna.

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Pri prepi{uvaweto na re~enicite vpi{i ja soodvetnata pokazna zamenka pred sekoja imenka:1. _____ esen be{e mnogu plodna. 2. Decata gi sakaat ______ jabolka.3. _____ ~ovek e mojot ~i~ko. 4. Baba mi go splete _____ {al.

Razgledaj ja tabelava vo koja se dadenisite pokazni zamenki:

EDNINA

MA[KIROD OVOJ ONOJ TOJ

OVAA ONAA TAA

OVA ONA TOA

OVIE

ONIE

TIE

@ENSKIROD

SREDENROD

MNO@INA ZASITE RODOVI

SOGLEDAJ JA RAZLIKATA

Toj ~ita. - Toj vo ovaa re~enica e li~na zamenka.

Toj ~ovek ~ita. - Toj vo ovaa re~enica e pokazna zamenka.

Objasni koga zamenkite TOJ, TAA, TOA, TIE vo re~enicata e pokazna, a koga e li~na zamenka.

59

SEGA[NO VREME

PREPI[I, DOPOLNI I ZAPOMNI

Sega{no vreme ozna~uva dejstvo {to se vr{i ____, vo momentot dodekazboruvame za nego.

Nie na ovoj ~as u~ime za sega{no vreme. (Koga u~ime?)Jas vnimatelno ____. ([to pravam jas sega?)U~itelot ni objasnuva jasno i razbirlivo. (Koga ni objasnuva u~itelot?)Go pra{uvame__ za ona {to ne go razbirame.

POTSETI SE {to si nau~il za glagolite vo treto i ~etvrto oddelenie.Ka`i mu na drugar~eto do tebe.ISPRAVI GI GRE[KITEPrepi{i go pravilno sledniov tekst:Mojot najdobar drugar se vikaat Darko. Toj se mnogu dobar i dru`equbiv. Sekoga{ mi pomagam koga mi e potrebna pomo{. Jas mnogu go saka{. So nego redovno odat na ko{arka. Nie dvajcata mnogu go saka sportot.

VOO^I

So koi vidovi zborovi e napravena zbrkata vo ovoj tekst?Vo {to ja sogleduva{ gre{kata kaj glagolite?Vo koe vreme se vr{i dejstvoto ozna~eno so site glagoli vo tekstot?

VE@BI

Izmenuvaj go glagolot sviri vo site lica, ednina i mno`ina.Sostavi tri re~enici so glagoli vo sega{no vreme.

Zabele`i ja promenata na glagolite vo sega{no vreme po lice i po broj, dadena vo tabelata.

EDNINA MNO@INA

1 lice - jas CRTAM 1 lice - nie CRTAME

2 lice - ti CRTA[ 2 lice - vie CRTATE

3 lice - tie CRTAAT3 lice - toj, taa, toa CRTA

ZAKLU^I

Glagolite ja menuvaat svojata forma, zna~i semenuvaat po broj (ednina i mno`ina) i po lice(prvo, vtoro, treto).

60

UTVRDI GO NAU^ENOTO

Izvle~i gi glagolite od sega{no vreme od sledniov tekst i napi{i gi vo tetratkata:

Osven drvjata, vo {umite ima i mnogu {umski plodovi koi dobro mo`at da n¢ zasladat, ama i golemo koli~estvo na vitamini da ni podarat. Site znaeme deka za podobruvawe na krvta, borovinkite, malinite i kapinite se "car# - od prirodata dar.

So sekoj od slednive glagoli formiraj re~enica. Potrudi se glagolite da bidat vo razli~ni lica, vo ednina i mno`ina.izmisluva, ka~uva, vozi, bere, odi, yida, sadi

BRZ KVIZ

Vo sega{no vreme se Site se vo mno`ina Ne se vo edninaa) igraa, spie{e, jadev; a) u~i, slu{aat, pa|a; a) broime, u~at, odite;b) igra, spijat, jadam; b) spieme, vikate, peat; b) se krie, stoi{, krevam;g) sakav, dojde, }e nosi. v) mo`am, saka, znaeme. v) mirisa; lie, se smeam.

DOMA[NA ZADA^A

Napi{i kratok sostav vo koj }e go opi{e{ tvojot raboten den. Potrudi se vo nego site glagoli da ti bidat vo sega{no vreme. Za da bide{ uspe{en vo toa, sledi go sledniov plan:

- utrinskite podgotovki za na u~ili{te;- u~ili{nite ~asovi i drugite aktivnosti vo nego;- vra}aweto doma, ru~ekot, dru`eweto so doma{nite;- podgotovka na zada~ite za naredniot den;- tvoite slobodni aktivnosti i legnuvawe.

61

PODGOTVI SE PRED ^ASOT

Site nie pominuvame niz nekolku periodi vo `ivotot: ra|awe, detstvo, mladost, zrelost i starost. Vie ste sega na preminot me|u detstvoto i mladosta. Po~nuvate da ~uvstvuvate i da zabele`uvate odredeni promeni kaj sebe i kaj drugite.Potrudi se i doznaj: Kako se vika periodot vo koj vleguvate? So koi promeni treba da se sretnete?Za da doznae{, mo`e{ da porazgovara{ so roditelite, so u~itelot ili da pro~ita{ vo nekoja od mnogute enciklopedii.

PUBERTET

Ognen, od site slatki, najmnogu ja saka{e tortata. Postojano saka{e majka muda mu pravi torta. Koga be{e pomal, na rodendenite {to gi slave{e, majka mu muprave{e torta, i toga{ Ognen leta{e od radost i postojano okolu tortata sevrtka{e: za mig }e go izlapa{e par~eto {to majka mu }e mu go otse~e{e, a gisobira{e i par~iwata {to }e preostanea od negovite drugari.

Koga porasna, koga zavr{i osmo oddelenie, majka mu prestana da mu go slavirodendenot. A so toa zavr{ija i tortite.

Ognen sega postojano ja pra{uva{e majka mu koga povtorno }e mu napravi tor-ta, a taa mu vele{e:

- Koga }e ima povod ...- Koga }e ima povod? - ja pra{uva{e toj.- Koga }e ti dojde pubertetot ... - mu odgovara{e taa.Ognen so nestrplivost ~eka{e da mu dojde pubertetot.^eka{e taka so meseci i odvreme-navreme ja pra{uva{e majka si:- Dojde li pubertetot ...?Taa }e go zagleda{e i

}e mu re~e{e:- Ne, ne e u{te dojden ...I pak, po izvesno

vreme nestrplivo Ognen }eja pra{a{e:

- Dojde li puberte-tot?

- U{te ne ... - mu ve-le{e majka mu. - U{temalku ...

I taka, ~ekaj}i goOgnen pubertetot, po-mina skoro cela godi-na. I najposle eden denmajka mu mu re~e:

- Sinko, deneska }e

62

ti napravam torta ... - Ti dojde pubertetot...Ognen se razveseli, no i qubopitno ja pogledna majka si. Ima{e slu{nato za

toj zbor, no ne znae{e {to vsu{nost toa zna~i. Ja pra{a majka si:- [to e toa pubertet?Taa se nasmevna, go pogali po glavata i so prstot mu go dopre mozol~eto {to

mu be{e izlezeno na ~eloto:- Eve, ova e, sinko, pubertet ... - mu re~e. - Eve, se javi ...Ognen se za~udi. Str~na na ogledaloto da si go vidi pubertetot. Go pipka{e

so prstot crvenoto mozol~e izbieno na ko`ata kako zrno le}a, kako mala jagotka.Go pofa}a{e i s¢ pove}e se vozbuduva{e.Sedna na masata i jade{e lakomo od tortata. Jadea i site negovi doma i go

slavea pubertetot na Ognen.Otkako se zasiti jadej}i od tortata, Ognen so vozbuda istr~a oddoma i otide

da ja pobara svojata soklasni~ka Mara so koja se dru`e{e i so koja {etaa po korzo.Ja najde i £ go poka`a mozol~eto na ~eloto i £ re~e:

- Vidi ... Pubertet ...Taa go pogledna i se nasmevna:- I jas go imam ... - mu re~e i mu go poka`a mozol~eto na obrav~eto koe be{e

izlezeno kako cvet~e.Si gi pipkaa so prstite, si gi pofa}aa mozol~iwata, poleka, ne`no, kako da

pofa}aa ne`ni, {totuku rascuteni cvet~iwa.

Jovan Strezovski

VOO^I I ODGOVORI

Koj e glaven lik vo raskazot?[to sakal najmnogu Ognen?Koga prestanale da mu go slavat rodendenot?Koga }e ja dobie slednata torta?Kolku vreme ~ekal da dojde pubertetot?Po {to majka mu go prepoznala pubertetot?Komu mu go poka`al pubertetot?

SOSTAVI PLANNA RASKAZOT

Pro~itaj go raskazot, podeli go na logi~ki celini i sostavi plan.Najubaviot plan zapi{ete go na tablata.

BIDI ISKREN

So kogo si razgovaral za tvoite promeni?Se srami{ li da razgovara{ so nekogo za pubertetot? Zo{to?Si go zabele`al li pubertetot na tvoeto lice? A kaj drugite?Za Ognen i Mara pubertet se mozol~iwata koi im izbile na liceto. [to e za tebe pubertet? Objasni kako ti go razbira{ pubertetot?

63

Vnimatelno nabquduvaj ja nizata od sliki. Razmisli za {to se zboruva vo niv.Potrudi se da sostavi{ interesna prikazna i da ja raska`e{ vo tetratkata.Prikaznata treba da ima voved, zaplet i rasplet. Mo`e{ da dodade{ i ne{toizmisleno (imiwa na likovite, nivnite ~uvstva, misli i razgovori, opisi ...).

Pro~itajte {to ste napi{ale.

Zamisli si deka si lekar, pilot, artist, sportist ... Odberi nekoja odponudenite profesii ili nekoja druga {to tebe ti se dopa|a i raska`i nekoeinteresno do`ivuvawe povrzano so nea. Prethodno napravi plan ili skica pokoja }e raska`uva{!

Sigurno si bil svedok ili u~esnik vo nekoja sme{na slu~ka. Obidi se daraska`e{ sme{na slu~ka (od u~ili{teto, od doma, na pazar, na teatar, na lekarili od drugo mesto). Raska`uvaweto treba da bide sme{no, a toa }e go postigne{so neobi~ni sporedbi, so neobi~en tek na nastanot koj treba da iznenadi. Toanajdobro }e go postigne{ ako se {eguva{ na svoja smetka.

Zamisli si deka si: cvet, rosa, do`dovna kapka, samovila, zagubena igra~ka,kukla, kniga... [to mo`e da ti se slu~i? [to mo`e{ da do`ivee{? So kogo bi sezdru`il? Raska`i prikazna za toa.

Pro~itajte ja skaznata "Devoj~eto i dvanaesette meseci# na str. 67. Eden u~enikneka ja raska`e, a drug neka ja preraska`e skaznata. Vie nema da znaete koj }e ras-ka`uva, koj }e preraska`uva. Dodeka tie govorat, vie bele`ete gi razlikite koiste gi voo~ile vo na~inot na nivnoto interpretirawe i spored niv }e opredelitekoj raska`uval, a koj preraska`uval.

VE@BI ZA RASKA@UVAWE

64

Nekolku minuti nabquduvaj ja slikata bez da trepne{. Zamisli deka vleguva{vo nea, ja do`ivuva{, raska`uva{ za nea. Raska`i kako e vo toj prostor, {to imatamu, {to ~uvstvuva{, {to dopira{. [to }e bide ako taa slika o`ivee? [to }eraska`uvaat nejzinite likovi?

VE@BI NIZ IGRI

PRIKAZNA SO PRE^KI Se igra taka {to eden ja zapo~nuva prikaznata, drug dodava zbor, a raska`uva~ot

ja prodol`uva prikaznata, no taka {to vo slednata re~enica go vklopuva dadeniotzbor.

KAMENOT [TO ZBORUVA - PRIKAZNA [TAFETAEden u~enik, so nekolku re~enici, zapo~nuva prikazna. Drug }e prodol`i, no

raska`uvaweto da ima smisla. Taka, eden po drug, mo`ete da sostavite va{aprikazna. Temata odberete ja sami.

RASIPAN TELEFONPet u~enika izleguvaat od u~ilnicata. Drugite slu{aat kratka prikazna. Eden

izleguva nadvor i mu ja {epka prikaznata na eden od petminata. Toj mu ja {epka nasledniot itn. Potoa, tie {to se nadvor, eden po eden vleguvaat vnatre i ja raska-`uvaat svojata verzija na prikaznata. Ocenete koj }e raska`e najsli~no so origi-nalot.

JAS, MINISTEROT... Zamisli deka si pratenik, minister ili sudija. Raska`i nekoja slu~ka od

tvoeto rabotno mesto ili {to raboti{. Naslovot na tvojot sostav mo`e dabide: "Jas vo parlamentot#, "Jas vo sudot#, "Jas vo vladata#.

65

PODARI QUBOV

PORAZGOVARAJ SO DRUGAR^ETO

Zo{to go saka{ snegot?Koi sne`ni igri ti se omileni?

SNEG

Snegot {to padna vo {umata i poleto, {epoti:"Se raduvam {to sre}no se rodiv i {to nosam meko ime SNEG.Nikoga{ ne bile poubavi i po~isti {umata i poleto! Od najmale~kata suva

trevka do najgolemoto po~ituvano drvo - s¢ e ukraseno so beli svetulki {tosvetat pod srame`livoto Sonce.

Zelenite borovi i elki gi napraviv princovi od prekrasnite beli skazni ine mrdnuvaat za da ne me sronat.

Esenskiot `olt kilim od sronatite krevki lisja go pretvoriv vo topol i belkako mleko ko`uv, {to gi topli nozete na najmnogubrojnite {umski `iteli -drvjata.

Stanovite na {umskite `ivotni im gi zaviv so beli ~ar{afi, za da ne mo`epalaviot Severko da im vleze vo toplite sobi.

So Mese~inata cela no} se smeeme vo igrata na zaja~iwata. Ta`en sum kogavie volkot na padinata ili koga }e me isprska smrtno pogodenata diva sviwa odlovecot. Mi doa|a da zapla~am za sneveselenoto oko na srnata i nevnimatelnotoigrawe na sojkata niz moite beli venci po grankite.

Crnite ugari po poleto me skokotkaat so prstite od grutkite i zatoa ne mo`amramno da gi pokrijam.

Gi toplam nikulcite na poseanite esenski `ita, no s¢ mi se ~ini deka mebockaat so nekakvi ostri igli~ki.

Najmek sum vo livadite, za{to tie mi prika`uvaat meki pesni~ki i topliprikazni za cve}iwa i peperutki.

[umskoto poto~e ne`no se lizga pod moite stakleni ~evli~ki, {to mi gipodari ubaviot Mrasko.

Moeto spokojstvo go naru{uva samo palaviot vetar... ]e mu tekne i... odrit~iwata me sobira i me frla vo dol~iwata - prosto da se zadu{am!

Zar ima nekoj pobel, po~ist i posre}en od mene na ovoj ubav, {irok svet?#

Jordan Dobreski

66

PRONAJDI GI PRI^INITE

Snegot vo {umata e sre}en. Za toa ima mnogu pri~ini. No ima i nekolku pri~ini poradi koi e nesre}en. Pronajdi gi vo tekstot i zapi{i givo tetratkata vo vakva tabela.

OPI[I

Zamisli si deka si ti sneg vo nekoj grad. Opi{i kako se ~uvstvuva{ od tvojata gradska sostojba. Pi{uvajpo ovoj plan:- moite ~uvstva;- raska{aven so sol po ulicite;- natrupan i izvalkan po trotoarite;- sobran vo kamioni; zabranetite igri na decata - prokolnat od vozrasnite i devoj~iwata (skr{eni prozorci, razbu{aveni kosi, turnati kapi, voznemireni patnici vo avtobusite).

NAPRAVI SPOREDBA

Kakov e snegot vo gradot? Zo{to ne e sre}en?Kade ti bi mo`el slobodnoda u`iva{ vo sne`nite igri? Objasni zo{to.

JAZI^NA VE@BA

Vo vakva tabela {to }e ja nacrta{ vo tvojata tetratka vnesi gi site pridavki od raskazot.

SNEGOTE SRE]EN

SNEGOT ENESRE]EN

Opisni pridavki

Prisvojni pridavki

ZAKLU^I, PREPI[I, DOPOLNI MINATO VREME

V~era kaj nas dojdoa mnogu gosti. dojdoaU~itelkata vleze v u~ilnica. vleze Vo dvorot napravivme Sne{ko. napravivme

Minato vreme ozna~uva dejstvo {to se _____________vo_____________.

67

IZBERI SI ZADA^A

Napi{i tri re~enici vo koi }e upotrebi{ glagoli vo minato vreme.Prepi{i gi slednive re~enici taka {to glagolite od sega{no vreme }e gi preobrazi{ vo minato vreme:

a) Baba plete kapa. b) Decata spijat. v) Vie u~ite redovno.Prepi{i gi slednive glagoli (sekoj glagol vo eden red): igraa, ~itame, nosam, kupivme, nau~iv, zboruvavte, crta{, spijat. Pokraj sekoj glagol napi{i koe vreme go ozna~uva, koe lice i broj.

Podvle~i gi glagolite vo sledniov izvadok od romanotza deca "Pipi Dolgiot ^orap# od Astrid Lindgren:

Na periferijata od Maliot Grad se prostira{e stara,zapu{tena gradina. Vo gradinata ima{e ku}a vo koja `ivee{ePipi Dolgiot ^orap. Taa ima{e devet godini i vo ku}ata `ivee-{e sama. Nema{e roditeli.

Si ja pro~ital li knigata za Pipi Dolgiot ^orap? Vo koe vre-me `iveela Pipi vo Maliot Grad? Kolku godini imala? Koevreme go ozna~uvaat glagolite od tekstot i pra{awata?

MINATO VREME

PROMENA NA GLAGOLOT PO LICE I BROJ

Ednina Mno`ina

1 lice - jas u~ev 1 lice - nie u~evme2 lice - ti u~e{e 2 lice - vie u~evte3 lice - toj, taa, toa u~e{e 3 lice - tie u~ea

Spored gorniot primer usno izmenuvaj gi glagolite: ~ita, pee, kupuva, broi.

68

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Koj mesec tebe ti e omilen? Objasni zo{to.Koj mesec ne go saka{? Zo{to?Koj mesec spored tebe e najdare`liv? [to daruva toj?A koj e najskr`av? Zo{to?Pro~itaj mu na drugar~eto {to si napi{al. Razmenete gi mislewata.

DEVOJ^ETO I DVANAESETTE MESECI

Edna ve~er si sedela vo dvorot edna majka, so }erka si, oble~ena ubavo, apokraj nea stoela nejzinata pastorka, ta`na, slabi~ka i partalava. Koga sestemnilo, majkata £ rekla na pastorkata:

- Odi, ~umo, da donese{ od izvorot voda, ta da ne se vrati{!Devoj~eto poslu{no zelo dve stomni i trgnalo vo no}ta kon izvorot. Koga

stignalo do nego, gleda ~udo: okolu izvorot sedele edinaeset ma`i, edni visoki,drugi niski, treti stari, site naredeni vo krug na edno trkalo. Tuka bila i edna

baba. Devoj~eto, ispla{eno i so trepet, im pri{lo i tivkoim reklo:

- Dobrove~er, dobri lu|e!Starata baba se namurtila, vedna{

ja otvorila ustata i ja pra{ala:- Nie sme, devoj~e, dvanaesette me-

seci. Ajde ka`i, koi meseci se poubavi, akoi lo{i vo godinata?

- Zlatna babo - odgovorilo devoj~e-to - site meseci se od ubavi poubavi...Ne-ma lo{ mesec vo godinata!

- Aj napolni voda i odi si, zlatnodevoj~e - rekla babata. - Da si blagoslo-

veno i od sekoj zbor od ustata da ti pa-|a po eden zlatnik.

Devoj~eto se vratilo so vodatakaj ma{teata, a nejze jad ja fatilokoga videla deka pri sekoj zbor odustata £ pa|a po edna zlatna para.

Utreve~erta pak si sedele vodvorot majkata, }erkata i pastorka-

ta. Koga se stemnilo, majkata £ reklana }erkata:

- Pojdi, ~edo, sega ti po voda. Bel-ki }e se vrati{ i ti so zlatna usta.

]erkata gi zela dvete stomni ipo{la vo no}ta kon izvorot. Koga stigna-la, gleda ~udo: pak okolu izvorot sedele

69

VOO^I

Koi likovi vo ovaa bajka se nestvarni?Koj e glaven lik vo bajkata? Opi{i go negoviot nadvore{en izgled.Nabroj gi osobinite na glavniot lik.Koi slu~ki se fantasti~ni, odnosno ne se slu~uvaat vo stvarnosta?

RAZGOVARAME ZA BAJKATA

[to e neobi~no vo ovaa bajka? Kako se pretstaveni mesecite?Dvete sestri mnogu se razlikuvale me|u sebe: kakva bila ednata, a kakva drugata?Zo{to mesecite ednata ja nagradile, a drugata ja kaznile?Zo{to prikaznava ja narekuvame bajka? Seti se na nekoja bajka {to si ja ~ital od Bra}ata Grim ili Hans Kristijan Andersen. Objasni so svoi zborovi {to e bajka.

edinaesette ma`i i edna baba, naredeni vo krug na edno trkalo. Ispla{ena, }er-kata se stapisala ta ne rekla ni dobrove~er.

Toga{ otvorila usta babata, ja pra{ala:- Nie sme, devoj~e, dvanaesette meseci. Ajde ka`i, koi meseci se poubavi,

a koi lo{i vo godinata?- Pa i malite deca znaat koi meseci se polo{i -

odgovorilo devoj~eto. - Edna{ januari i fevruari senajlo{i, a Marta e najluda, so trista umi{ta!

- Aj napolni voda i odi si, zlobno devoj~e - murekla babata. - Na sekoj zbor od ustata da ti izle-guvaat zmiul~iwa!

Koga }erkata se vratiladoma, edno prozboruvawe - odustata po~nale da £ izlegu-vaat zmiul~iwa.

Majkata, besna, izbe-zumena, po~nala da vika ida ja tepa svojata pastorka.A zlatnoto devoj~e, od {toja molelo so milni zborovi,se zasipalo vo blesokot nailjadnicite zlatnici {to mupa|ale od ustata.

Narodna prikazna

70

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Razgovaraj so drugar~eto kako ja razbira{ pogovorkata: So itrina mo`e{ da ulovi{ i lav, a so sila ne mo`e{ ni {tur~e.

KOMARECOT I PAJAKOT

Komarecot cela no} letalnaokolu baraj}i `rtvi za da gi

bocne i da se napie krv. Vzori,{tom se pojavila prvata

son~eva svetlina, toj sevratil vo najtemniot agolod ku}ata i se pritail nayidot za da go prespiedenot i da se odmori. Oddolgoto letawe go bolelekrilcata, go bolela i{mukalkata i se ~uvstvu-val premoren.

Vo blizinata namestoto kade {to spiel

komarecot se doselilpajak. Gi optegnal

svoite ni{ki od yid do yid,preku celiot agol, i ispleltenka gusta mre`a.

Otkako mre`ata bilagotova, pajakot legnal na edniot kraj i ~ekal.

Na komarecot mu bilo krivo {to ne smee da se otpu{ti za{to taka bipadnal. Koga videl kolku udobno si spie pajakot na svojata mre`a, mu rekol:

- Blaze si ti koga ima{ tolku meka i udobna postela. A jas pak vezdenkle~am na yidov i vnimavam da ne padnam. Vistina li e deka tvojata mre`a e tolkumeka {to na nea mo`e{ najdobro da se odmori{?

- Vistina e - potvrdil pajakot. - Dojdi i samiot uveri se kolku e meka. A ijas ubavo }e te pokrijam so moive ni{ki i }e te zani{am za da zaspie{ pobrzo.

I za da mu doka`e kolku e mre`ata meka, nekolku pati skoknal po nea.Lekoverniot komarec im poveruval na slatkite zborovi na pajakot. Umorno seproyevnal i se spu{til na mre`ata. Legnal na nea, gi sklopil krilcata, gi zatvorilo~ite i zaspal. A pajakot go zavitkal vo svilenite ni{ki i potoa go izel.

Komarecot zaboravil deka ne treba da se veruva vo s¢ {to nekoj }e ka`e.

Melegari

71

DA RAZGOVARAME

Za {to zboruva basnata?Koi likovi gi zapozna?Kakov e komarecot? A pajakot?Koja e porakata na basnata?Ka`i so svoi zborovi {to e basna.

OD @IVOTOT

Zo{to ne treba da veruva{ vo s¢ {to nekoj }e ti ka`e? Ti se slu~ilo li da poveruva{ vo nekoja laga za svojot drugar, iako znae{ deka toa ne e taka? Kako se po~uvstvuva potoa?Kakvo mislewe ima{ za lu|eto koi namerno ja iskrivuvaat vistinata? Kako se odrazuva toa na lu|eto na koi se odnesuva lagata?

ISKA@I SE SPORED BARAWATA TVORI

Obidi se da sostavi{ sostav po pogovorkata LESNO E DA SE KUPI KAPA, AMA NE I UM.

PRODOL@I DOMA

Op{irno preraska`ija basnata. Mo`e{ da dodade{ i novi likovi.

Napravi vakva tabela vo tetratkata i popolni ja.

Objasni {to si napi{al.

Prika`i so slika

Nabroj gi tvoite ~uvstva

Privedi gizvucite od tekstot

Vrska so mojot `ivot...

72

Napravi grozd od zborovi na temata Bo`i}.

NO] KOGA PA\AA YVEZDITE

Ve~erta otkako mama}e go prinese{e kravaj~eto so pari~e,

zelnikot so praz i sarmatagri`livo naredena - glav~e do glav~e,

orevite, kostenite, urmite,grav~eto-tav~e,

jas sekoga{ izbrzuvavpred dada i bate

im go ~estitav praznikot -im baknuvav rakana dedo i baba,na mama i tate.

I dodeka site si ~estitaai mojata mudrost ja falea

vo mene site svetulki na radosta se palea.Sre}ata me pliska{e kako palavo bran~e

dodeka gledav so zanes kako gori,kako iskri i se izvi{uva plamenot

na badnikovoto gran~e.I ~ekav, eh, ~ekav so trepet -

ne {to }e mi donese Dedo Mraz vo vre}ata,tuku komu }e mu padne

pari~eto vo lep~eto - sre}ata?!Vo toa pari~e, ~inev, e sobrana

seta ubavina, seta radost vo godinatai napredokot vo domot i rodot vo poleto

i vo tetratkite - petkite.^inev, toa pari~e od Badnik

}e ni gi re{i problemite}e ni gi izramni smetkite.

I dodeka vetrot gi sipe{e {tedro snegulkitei dodeka tie neumorno vo dvorot se plastea

moite detski `elbi rasteai dozvoluvav sre}ata so topla raka

po yvezdeni pateki da me vodis¢ dodeka ne go ~uev vosklikot na dedo:

"Hristos se rodi!#Toga{ rascvetuva{e neboto nad mene

i yvezdi se ronea vo sobata, vrz elkata, vo dvoroti odeknuva{e zborot:

"Vajstina se rodi!#

Makedonka Jan~evska

73

DA RAZGOVARAME ZA PESNATA

Za koj praznik se pee vo pesnata?[to ima postaveno na trpezata?Kako poetesata im go ~estitala praznikot na postarite?[to ~ekala so trepet? Zo{to?[to ka`uval dedoto potoa? Kade si gi slu{nal tie zborovi?Koe e osnovnoto ~uvstvo vo pesnata?Zabele`uva{ deka stihovite ne se grupirani vo strofi. Donesi svoj zaklu~ok.

ISKA@I SE

Pro~itajte ja pesnata nekolkupati izrazno. Taa izobiluva so mnogu sliki, boi, zvuci, ~uvstva. Obidi se vo vakva tabela da go prenese{ ona {to go po~uvstvuva:

Prika`i so slika

Nabroj gi tvoite ~uvstva

Privedi gizvucite od tekstot

Vrska so mojot `ivot...

74

VE@BA ZA PISMENO IZRAZUVAWE

Vo tvojata tetratka raska`i nekoj nastan {to si go do`iveal za vreme na badnikovata ve~era ili za Bo`i}. Pri toa vnimatelno opi{i go tvojot sve~eno ukrasen dom, veselata atmosfera, trpezata, obi~aite {to se neguvaat kaj vas.Vnimavaj tvojot trud da ima voveden del, glaven del (nastanot) i zavr{en del (poukata).

NAU^I I UPOTREBI

Sigurno znae{ koledarski pesni~ki koi gi pee{ koga odi{ na Kolede. Nau~i ja i ovaa:

Koledica, medenica,i po nea Vasilica,edna{ mi e vo godina,kako cve}e vo gradina,Kolede,babo, Kolededaj mi babo kola~e.

Osven za Nova godina ~estitki se pra}aat i za Bo`i}. Nivnata sodr`ina e porazli~na od novogodi{nite. Vo dene{novo moderno vreme Bo`i}na ~estitka mo`e{ da prati{ preku SMS-poraka od mobilen telefon ili preku e-mail.

SPODELI JA RADOSTA

Bo`i}nite praznici nosat golema radost vo sekoe semejstvo. No ne zaboravaj da ja spodeli{ radosta so onie {to go nemaat toa - so decata bez roditeli. Podgotvi edna kutija so site ubavi raboti {to gi napravila tvojata majka, nekoja kniga ili igra~ka od pove}eto {to gi ima{ i podari gi vo domot za deca bez roditeli.Pokani nekoe tvoe drugar~e od druga veroispovest da bide tvoj gostin.

75

DECATA PODARUVAAT NAJISKRENA QUBOV

Kako ja do`ivuvaat i ja razbiraat qubovta va{ite drugar~iwa?Zo{to Iva pora~uva da ja neguvate qubovta? Kako se neguva?Kako se podaruva qubovta?

Kakva imenka e zborot qubov?Mo`e li taa da se podari voubavo spakuvan paket?

Vo {to ja zabele`uva{ qubovtana crte`ot na va{eto drugar~e?Pretpostavi {to bi mo`elo da imavo kutijata so crvena pandelka. Mo`ebi vo nea se krie qubovta?

Andrej Mukaetov 5-2 odd., OU"Petar Pop Arsov#, Skopje

RAZMENETE GO MISLEWETO

76

IDNO VREME

PREPI[I gi i DOPOLNI gi re~enicite vo tetratkata1. Sno{ti Goce ____________ film. Glagolot e vo ______ vreme.

({to prave{e?)2. Goce ____________ film. Glagolot e vo ______ vreme.

({to pravi?)3. Goce utre _____________ film. Glagolot e vo idno vreme.

({to }e pravi?)

SOGLEDAJ, ZAKLU^I I ODGOVORI NA PRA[AWATA (vo tetratkata)

IDNO VREMEV sabota }e odam kaj baba i dedo. Utreve~er ti }e zaspie{ rano.Ova leto }e odime na more. Moite drugari }e igraat ko{arka.

Koga }e se vr{i dejstvoto iska`ano so glagolite vo re~enicite?Koe zbor~e go zabele`uva{ vo site glagoli?

Zapi{i dobro vo tetratkata kakvo dejstvo ozna~uva idno vreme i po koe zbor~emnogu lesno }e go prepoznava{.

VE@BI

Izmenuvaj go glagolot tr~a vo idno vreme, vo site lica - ednina i mno`ina.

Od basnata "Komarecot i pajakot# na str. 70 prepi{i gi prvite tri re~enici taka {to vremeto na glagolot }e go promeni{ vo idno.

Doseti se koe zbor~e treba da go dodade{ pred sekoj glagol za da bide vo idno vreme? Prepi{i gi re~enicite, no pritoa dodaj go zbor~eto {to }e go promeni glagolot od ____ vo idno vreme:

Mojot dedo odgleduva najubavi jabolka i slivi.Goce i Jana igraat na selskoto igrali{te.Nie sekoj den odime zaedno na u~ili{te.

ZABELE@I JA PROMENATA NA GLAGOLOT PO LICE I BROJ

Ednina Mno`ina

1 lice - jas }e igram 1 lice - nie }e igrame2 lice - ti }e igra{ 2 lice - vie }e igrate3 lice - toj, taa, toa }e igra 3 lice - tie }e igraat

Spored gorniot primer usno izmenuvaj gi glagolite: ~ita, pee, kupuva, broi.

77

NEZASLU@ENIOT PODAROK

Be{e toa eden den pred Nova godina. Dolgite ulici na gradot, gradinite,grankite na drvjata, pokrivite na ku}ite i s¢ naokolu be{e oble~eno vo belo.Snegot pa|a{e tiho dodeka belite snegulki prilegaa na beli peperutki. Nizulicite, prodavnicite i pred {arenite izlozi be{e prepolno so lu|e.

Gradskite avtomobili zaminuvaat i doa|aat od razli~ni pravci. Pristignuvaeden crven avtomobil i pominuva bavno niz glavnata ulica. Zad nego odat mnoguavtobusi. I od drugata strana na patot se protega dolga kolona avtomobili. Bezprestan doa|aat i zaminuvaat od gradot.

Grupa de~iwa se zatskrile zad edna zgrada i se ga|aat so grutki sneg. Tie giga|aat i minuva~ite na ulicata. Edniot od niv frla edna grutka kon prozorecot nagradskoto vozilo. Kraj prozorecot {to ne se zatvora{e dobro stoe{e eden ma` sodve paket~iwa v race. Grutkata neo~ekuvano go pogodi. Mu padnaa paket~iwata itoj ofna bolno. Voza~ot go zapre avtobusot. Deteto potr~a i pobegna kon zgraditeod sosednata ulica. Zaludno potr~a edno mom~e po nego.

^ovekot {to go pogodi grutkata sneg sleze na tretata postojka. Toa be{etatkoto na Zani. Dr`ej}i go ednoto oko so raka stigna doma neraspolo`en. Predku}ata go pre~ekaa soprugata i }erka mu [presa. Koga go vide [presa tatka si,potr~a da go pregrne, no zastana skameneta: tatko £ be{e mnogu seriozen i soraka go dr`e{e okoto.

- Tato, zo{to go dr`i{ okoto so raka?- Edno lo{o dete me pogodi so grutka sneg dodeka se vozev so avtobus - £

re~e tatko £ odej}i kon ogledaloto za da go vidi povredenoto oko. - No koe be{e toa dete? - zapra{a majka £ na [presa.- Ne znam, pobegna kako strela. Ima i takvi deca - re~e tatkoto razluten.Dodeka razgovaraa, pristigna i Zani. Toj den ne zamina na u~ili{te za{to

u~itelkata poradi ka{laweto go ima{e oslobodeno od nastavata. [tom go videtatka si kako go dr`i okoto so raka, se stapisa. Saka{e ne{to da ka`e, no ne uspeani{to da izusti.

- Sine, zo{to si zbunet? Dojdi kaj tato da ti go dadam novogodi{notopodaro~e - mu re~e tatkoto dr`ej}i se za okoto. Ja otvori ednata kutija i od neaizvadi edna male~ka harmonika.

Zani trgna kon tatka si i vo momentot koga ja podade rakata da go zemepodarokot po~naa da mu se trkalaat solzi po liceto. Rakata mu ostana podadenanapred i stoe{e taka nasolzen bez da re~e nitu zbor.

Majka mu se dobli`i da go te{i:- Ne pla~i, sine, zo{to pla~e{? Zarem ne ti se dopa|a podarokot?- Podarokot, po-da-ro-kot e ubav, mo...{ne ubav. Ne go sakam... Ne go

zaslu`uvam... jas sum lo{! - re~e pla~ej}i.Tatkoto mnogu se iznenadi od negovoto odnesuvawe. I [presa stoe{e kako

skameneta so drugoto paket~e v race. Majka mu be{e iznenadena oti ne mo`e{e dasfati zo{to Zani namesto da se raduva pla~e.

No Zani ne prestanuva{e da pla~e. Go gleda{e tatka si vo nozete. Nema{ehrabrost da go pogledne v lice. Lipaj}i re~e:

- Prosti mi, tate... Jas ne go zaslu`uvam podarokot... Dvete paket~iwa daj £gi na [presa! Jas te pogodiv so grutkata sneg. Sum go pogodil tatka si... - i po~na

78

u{te poneute{no da pla~e.Site ja doznaa gre{kata na Zani. Sega mu stana polesno. Tatko mu vozdivna

dlaboko i mu se obrati na sinot:- Zine, sine! Kolku pati sum ti rekol: Ne odnesuvaj se kako uli~ar i kako

lo{o dete. Ete {to mo`e da stori dete koe ne razmisluva dobro: za malku }e goostave{e so edno oko sopstveniot tatko. No podobro {to me udri mene otkolkunekoj drug. Prestani, nemoj da pla~e{ i ova neka ti bide prv i posleden pat.

Zani go zede novogodi{niot podarok - male~kata harmonika. No, nitu taano}, nitu narednata, dve nedeli ne ja dopre so race. Podocna namesto da frlagrutki sneg, ja zema{e harmonikata i se u~e{e da sviri. Po izvesno vreme senau~i da sviri mnogu pesni i melodii, no samo {to }e ja zeme{e harmonikata vrace, se potsetuva{e na gre{kata {to ja be{e storil toj den koga go dobipodarokot i koga iskreno se pokaja za storenata gre{ka.

Fejzi Bojku

79

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Objasni zo{to raskazot nosi vakov naslov.Koga i kade se odigral nastanot vo ovoj raskaz?Kakva golema gre{ka napravil Zani?Zo{to pla~el Zani i ne sakal da go zeme podarokot od tatko mu? [to ~uvstvuval?

ODBRANI GO SVOJOT STAV

Organizirajte diskusija vo koja }e utvrdite dali samo Zani e vinoven za negovata lo{a postapka. Ako ve}e bil bolen, zo{to bil nadvor i oti{ol tolku daleku od ku}ata? Zaklu~i: kade go udril so sneg tatko mu, pred kolku postojki? Koj e odgovoren za negovoto otsustvo od domot? Kolku i vozrasnite {to pominuvale pokraj niv snosat del od vinata za opasnata igra na decata?

BONTON NA PARALELKATA

Napi{ete pet pravila za igrataso sne`ni topki.Istaknete gi na vidno mestovo u~ilnicata.PRIDR@UVAJTE SE ZA PRAVILATA!

SOZDAVAJ DOMA

Raska`i edno tvoe sli~no do`ivuvawe koga si se pokajal za gre{kata. Kako se izvini? Daj mu naslov na sostavot "Se pokajav zastorenata gre{ka#. Ako saka{, daj mu drug naslov.Naredniot ~as ~itajte gi sostavite i diskutirajte za niv.

ZAPOMNI:

Tatkoto, Zani, majkata i sestrata se likovi vo ovoj raskaz. Ona {to tie go govorat se vika govor na likovite.

- Pro~itaj {to veli tatkoto. A {to veli Zani?Na po~etokot na raskazot pisatelot ja opi{uva prednovogodi{nata atmosfera vo gradot. Toa se vika govor na pisatelot. So takov govor sekoga{ n¢ zapoznava so likovite, mestoto na nastanot, vremeto koga se slu~il nastanot, ni sozdava slika za sodr`inata.

- Pro~itaj go govorot na pisatelot.

80

RAZMENI GO MISLEWETO SO DRUGAR^ETO

Kakva promena o~ekuva{ da ti se slu~i vo Novata godina?Koj treba da ja napravi taa promena vo tvojot `ivot?Od kogo o~ekuva{ da ti donese petki?

SRE]NA NOVA

]e ni bide sre}na i bogataako dobro gi zasukame rakavite,ako dobro gi razbistrime glavite,ako sekoj den so zloto se borime,ako barem ne{to, barem malku stvorime.

]e ni bide sre}na i dobraako za dobro so dobro vratime,ako se zbli`ime, ako se sjatime,ako vo gradite sili smognemeda se prifatime, da si pomogneme.

]e ni bide sre}na i mirnaako skaranite mirno gi smirime,ako razbirawe gradime i {irime,ako gi rascvetame ku}ite, gradinitei ako gi vselime vo niv dobrinite.

]e ni bide sre}na i veselaako znaeme veselo da zapeeme,ako umeeme da se nasmeeme,ako na ~ovek ~ove~ki mu prijdemeako umeeme lu|e da bideme.

]e ni bide sre}na sekoja Nova godina{to ja ~ekame i {to doa|aako sme zadovolni od Starata{to ja ispra}ame, {to proa|a.

Gligor Popovski

81

SRABOTI SAMOSTOJNO - PRONAJDI VO PESNATA

Vo ovaa pesna go nema Dedo Mraz {to ti gi ispolnuva{e `elbite dodeka ti be{e mal. Ti ve}e porasna, stana popameten i zatoa poetot ti se obra}a na poinakov na~in. ^itaj ja pesnata strofa po strofa i otkrivaj {to treba da napravi{ za da ti bide sre}na godinata nova.Odgovorite zapi{uvaj gi vo tetratkata.

1. Kolku uslovi poetot iznel vo pesnata za da ni bide sre}na i bogata novata godina? Spored koj zbor gi prepozna?

2. Koj e najva`niot uslov spored tebe za da bideme uspe{ni? Prepi{i go stihot so koj{to }e go potkrepi{ tvoeto mislewe.

3. Objasni so svoi zborovi kako go razbira{ stihot "ako umeeme lu|e da bideme#? Kako se odnesuvaat vistinskite lu|e?

4. Ako ti se ~ini deka nekoj uslov ti ne mo`e{ da go ispolni{, napi{i go i objasni zo{to ti ne bi mo`el da go ispolni{.

SORABOTUVAJ

Nau~i ja napamet strofata {to }e si ja izbere{ i recitirajte ja pesnata {tafetno (neka zapo~ne drugar~eto {to ja nau~ilo prvata strofa).Odbetere pet najva`ni uslovi {to treba da gi ostvarite vo novata godinaza da vi bide uspe{na.Napi{ete gi na pogolem hamer {to }e go istaknete na vidno mesto vo u~ilnicata.Neka ve potsetuva sekoj den na va{ite obvrski.

82

VE@BI ZA OPI[UVAWE

SLIKA Nabquduvaj ja vnimatelno slikata. Razgovarajte za likovite i nastanot koj senasetuva. Opi{ete ja slikata. Vnimavajte na redot na opi{uvaweto.

PREDMET Podelete se na tri grupi i rabotete ja zada~ata.1. Opi{i predmet (materijalot od koj e napraven, bojata, formata, detali,goleminata, koja mu e namenata, za {to slu`i, sli~nost so drugi predmeti).Koga }e zavr{i{ nacrtaj go predmetot.2. Zabele`i razlika pome|u sli~nite predmetiOva se stolici. Tie se sli~ni, no sepak razli~ni. Voo~i gi detalite i opi{i gi.3. Zabele`i sli~nosti me|u razli~ni pojaviTablata i televizorot se razli~ni predmeti. No imaat i sli~nosti. - Rabotete vo grupi, a potoa vodete polemika: sekoja grupa neka gi brani svoitestavovi.

OMILENO @IVOTNONabquduvaj go tvoeto omileno `ivotno i zabele`i go negoviot izgled, goleminata,bojata, izgledot na oddelnite delovi od teloto, dvi`ewata, kako jade, spie, seluti, se gali, kakvo e koga e gladno, kako igra so drugi `ivotni, kako reagirakoga }e te vidi. Seto toa opi{i go pismeno.

DO@IVUVAWEMo`e{ da opi{e{ tvoe do`ivuvawe ili na nekoj lik od tvojata omilena lektira.Sledi go slobodniot tek na mislite, ne ~ekaj u~itelot da ti postavuva pra{awa.

OPI[UVAWE PROSTOR Zamisli deka stoi{ kraj prozorec i ja nabquduva{ tvojata ulica. Opi{i {togleda{ niz prozorecot.

OPI[UVAWE NA POJAVINabquduvaj koga vrne do`d i duva veter. Zabele`i gi detalite i opi{i {to sividel. Koristi drugi zborovi namesto vrne do`d (romori, sipe, lie, istura, kape)i duva veter (sviri, zaviva, nosi, urla, miluva, zdivuva, re`e, se~e, kam{ikuva).

83

TEST - JAZIK(Raboti vo tetratkata!)

1. Spored toa dali glasnite `ici treperat ili ne treperat pri izgovorot nasoglaskite, tie se delat na ___________ i bezvu~ni.

2. Pre~krtaj gi dvete soglaski koi ne pripa|aat vo slednava niza:G @ M V D P X B \ Y

3. Vo slednava re~enica }e gi podvle~am zbirnite imenki: Na saemot za mebelima{e mnogu qubopiten svet.

4. Od broevite 4 i 5 }e obrazuvam brojni pridavki: ____________ i ____________.

5. Vo re~enicata: Nova godina e prviot zimski praznik na koj najmnogu mu seraduvam opisna pridavka e _____________, prisvojna pridavka e ______________,brojna pridavka e _____________.

6. Od slednive re~enici glagolite }e gi grupiram spored vremeto:Celo vreme mislev kako }e go preplivam Vardar.Se vle~ka{ kako da }e odi{ na svadba.Sonceto yirna od zad oblacite i povtorno se skri.

7. Vo slednive re~enici }e gi podvle~am samo pokaznite zamenki:(Vnimavaj na li~nite zamenki!)

1. Toj nikako ne saka{e da dojde kaj nas.2. Toa dete e najdobroto vo na{eto oddelenie.3. V~era se vozev so onaa sanka.4. Tie napravija najgolem sne{ko.5. Poglednete go onoj ~ovek!

MINATO VREME SEGA[NO VREME IDNO VREME

84

VE@BI ZA ZIMSKIOT RASPUST(Raboti vo tetratkata!)

SOSTAVI

1. Od dadenive rimuvani parovi sostavi kusa pesni~ka za zimskiot odmor:

ide - bide; son - yvon; leka - meka; sanka - Danka; pak - prag.

2. Od dadenive zborovi - kus raskaz:

drugari, park, igra, sneg, elki, vrap~e, mrazulec, skr{eno krilce, solzi, sram, kaewe, le~ewe, let, radost.

TOLKUVAJ

Za sekoja pogovorka porazgovaraj so tvoite roditeli, a potoa napi{i vo tetratkata kako ja razbira{:- Ako baba la`e, trap ne la`e.- Baraj za da najde{, sakaj za da

ti dadat, tropaj za da ti otvorat.- Dvapati meri, edna{ se~i.- Edna lastovica ne pravi prolet.- Lete laduva - zime gladuva. - Koj rano rani, dve sre}i grabi.

PRONAJDI

1. Zbor so isto ili sli~no zna~ewe:Livada _____________Pat ______________Ku}a _____________

2. Zbor so sprotivno zna~ewe:Bolest _________No} _________Star __________

PREPOZNAJ

Koj vid zborovi ti se pretstavuvaat?1. Kolku godini ima{, po kolku jabolka jade{ i po kolku ~asa u~i{ dnevno, nie im ka`uvame na site {to te znaat i se vikame _________.2. Nie sme mnogu vredni, rabotimesekoga{ - sega, vo minatoto i vo idnina. _____________3. Okolu tebe bezbroj predmeti, `ivotni, lu|e... Ne{to ~uvstvuva{, zamisluva{... Nie ti go ka`uvame nivnoto ime. ________________.4. A kakvi se, kolkavi se, ~ii se, od {to se?.. Za da ti objasnime tuka sme nie _______________.

GRUPIRAJ

Ovie, babi, sonce, vezat, onoj, visoka, volneni, }e jademe, otide, osma, skopsko, radost, analiza, pi{uvaa.1. Op{ti imenki ______________.2. Apstraktni imenki _________.3. Pokazni zamenki ___________.4. Sega{no vreme _____________.5. Minato vreme ______________.6. Idno vreme ________________.8. Opisna pridavka ___________.9. Materijalna pridavka ______.10. Prisvojna pridavka _______.11. Brojna pridavka __________.12. Vo mno`ina se ____________________________________________.

85

PRIJATELOT SO PARI NE SE KUPUVAKade raboti tvojata majka?

[to raboti?Kako im pominuva denotna nevrabotenite `eni?

MRZLIVATA SOPRUGA

Si bila edna mrzliva `ena. Ma`ot £ posakal ko{ula za da se promeni, a taane mu davala.

- Oti vaka, `eno, ne mi dava{ ko{ula za da se promenam? - £ rekol ma`ot.- Vo{kite }e me izedat.

- More, ami kaj da najdam, ma`u, - mu rekla - koga nemam ni za tebe ni za mene.- Ami zo{to da nema{, mori `eno? Kako imaat site `eni, taka da ima{ i ti.- Dejdi ma`u, dejdi doma}ine, ami zo{to si budala? More, ami kaj imam

vreme jas da ti tkaam platno, tiki da go belam, ta posle ko{ula da ti {ijam. Amikoj den da rabotam, i jas ne znam. Seki den rabota imam; sekoj ponedelnik mesamposen zelnik, vtornik - pototolnik, sreda }e ja vrzam za greda, ~etvrtok -nevrtok, petok - mioglaec, sabota }e odam na pazar, vo nedela }e sedam na porta.Eve bre, doma}ine, ovie se dnite, ka`i sega vo koj den da tkaam platno za da tinapravam ko{ula, ta koga nemam prazen den; saka{ - nej}e{, bez ko{ula }e siodi{.

Makedonska narodna prikazna

RAZMISLI - ODGOVORI

[to pravela od ponedelnik do nedela mrzlivata `ena? Pro~itaj glasno!Kolku dena imala vistinska rabota? A drugite so {to gi ispolnuvala?[to misli{ za nejzinoto opravduvawe?Poznava{ nekoja `ena kako mrzlivata sopruga? Kakvo mislewe ima{ za nea?Koi lu|e gi ismeva narodniot raska`uva~ preku ovaa prikazna?

IZRAZI SE PISMENO

Zamisli deka si ma`ot na mrzlivata sopruga i preraska`i ja narodnata prikazna. Potrudi se na humoristi~en na~in da si go pretstavi{ `ivotot so takva `ena. Pro~itaj {to si napi{al i nasmej gi drugar~iwata.

ZNA^EWE NA ZBOROVITE OD NARODNIOT JAZIK

dejdi - ej; tiki - zna~i; nevrtok - den koga ne se vrti vreteno, ne se prede; mioglaec - den koga se mie glavata.

86

Porazgovaraj so drugar~eto do tebe {to znae{ za muslimanskiot praznik Bajram.

NASEKADE PRAZNIK

Vo ovie bajramski migoviSe nasmevnuva liceto na muslimanot,Denes ima praznik islamskiot svet^itaat Kuran i u~at ezani. So gordost go isprativme Ramazanot poln so izobilstva So ibadet i zikr kon BogaPominuvaat denovite od godinata.

Seta priroda na nejzin na~inGo vozvi{uva vistinskiot bogMese~inata sveti, Sonceto sjae,Slavi zemjata, slavi i neboto.

Vo sekoja muslimanska ku}aSe pru`a sofrata na BajramotBratot go pozdravuva svojot bratSre}en Bajram, za mnogu godini.

Narodna pesna

Zna~ewe na zborovite {to se upotrebuvaat vo muslimanskata religija

Kuran - svetoto pismo kaj muslimanite. (Biblijata za hristijanite.)Ramazan - period od eden mesec pred praznikot Bajram vo kogo sekojmusliman treba da se odnesuva spored bo`jite pravila: da se vozdr`uva od lo{i postapki, od hrana i voda od zori do zajdisonce. ezan - povikot za molitva {to se slu{a od xamijata;ibadet - postapki na lu|eto spored bo`jite zakoni;zikr - obra}awe kon Bog, molitva.

87

PRO^ITAJ, RAZMISLI, ODGOVORI

So koe ~uvstvo e ispolnet sekoj musliman?[to go ispolnuva so golema radost negovoto srce?Kako se slavi praznikot Bajram?Objasni kako go razbira{ stihot "slavi zemjata, slavi i neboto#.

SPOREDI

Napravi sporedba so prazni~nata atmosfera opi{ana vo ovaa pesna i pesnata "No} koga pa|aa yvezdite# na str. 72.Nacrtaj vakva tabela vo tvojata tetratka. Vo levata kolona se dadeni op{tite pravila pri proslavata na dvata Bajrama. Vo sekoja kolona vnesi go ona {to e isto ili razli~no pri proslavata na bo`i}nite praznici. Na krajot napravi sporedba i zaklu~i: [to e isto, a {to razli~no pri proslavata na najgolemite praznici kaj hristijanite i muslimanite.

PRAVILA ZA PROSLAVA NABAJRAM KAJ MUSLIMANITE

PRAVILA ZA PROSLAVA NABO@I] KAJ HRISTIJANITE

Sekoj musliman se podgotvuva {to podobro dago pre~eka Bajram spored svoite mo`nosti.

Nave~er na Bajram xamiite se osvetleni somnogu svetilki.

Vo xamija sekoj odi ~ist i oble~en voprazni~ni ali{ta.

Po vra}aweto od xamija sekoj sekomu mu go~estita Bajram.

Na praznikot se podgotvuva bogat semeenru~ek.

Za vreme na trite prazni~ni dena se posetuvaat rodninite i prijatelite.

Sekoj musliman dava svoj prilog za siromasite za da mo`at i tie dostojnoda go proslavat praznikot.

88

POTSETI SE

Veruvame deka dosega si go pro~ital romanot za deca "Goce Del~ev# od Van~o Nikoleski. [to znae{ za Goce Del~ev?Zapi{i so dve re~enici.

SE POJAVIL ^UDEN ^OVEK

Ako te nanese patot kon staro Skopje, s¢ ubavo vidi i razgledaj... samonemoj edno da zaboravi{!

Od levata strana na bujnata i penliva reka Vardar e staroto skopsko Kale.Nekoga{ tuka imalo visoki i golemi kuli. Kulite bile opa{ani so debeli i jakiyidovi. Na `eleznite porti od kulite stoel stroen i ubav stra`ar. Vo racetedr`el bojno dolgo kopje. Na pojasot mu svetkala kako zmija ostrata sabja.

Vremeto, so svoite ve~ni zabi, go grizelo i go ronelo Kaleto...Deneska gi nema visokite kuli, go nema stra`arot so ostrata sabja i bojnoto

kopje.Do Kaleto e crkvata Sveti Spas. Vo nea lu|eto ne palat od vosok `olti

sve}i, popovite ne ~itaat molitvi od crnite is~adeni debeli knigi.A narod: ma`i, `eni, deca, mladi nevesti, podgrbaveni babi~ki, starci so

bastuni - pak ja posetuvaat crkvata.Ti {to misli{? [to e toa {to gi vle~e srcata na lu|eto da odat vo crkvata?

Kakva e taa vol{ebna sila {to gi privlekla lu|eto?

89

Tuka, srede vo crkvata, vo oreov sandak, izre`an so razni {ari, le`i edenvojvoda. Do nego e i negovata pu{ka, pu{ka maliherka. Toj vojvoda £ pora~uval nagorata:

"Goro le, goro zelena,posteli senka debela,prigotvi voda studena!#I gorata go slu{a{e.Toj vojvodata im pora~uva{e na pa{ite:Mirno da miruvaat i zulum da ne ~inat...Pa{ite go slu{aa...Sultanot vo

Carigrad be{e zagri`en...Toj vele{e:- Koj }e go fati `iv ili }e go ubie, }e mu dadam iljada zlatni liri.A pak toj, pak gajle nema{e. Koj }e go pra{a{e koja e negovata majka, toj }e

odgovara{e:- Mojata majka e zemjata makedonska. Rod i rodnina mi e zgovorna dru`ina.

@enata mi e pu{kata maliherka, a decata mi se drobnite fi{eci...Sultanot izdal stroga naredba do celata vojska i policija: "@iv da se

fati ili da se ubie!#Na site strani po nego bile organizirani poteri. No, ete, ni{to ne pomognalo:

ne pomognale ni poterite, ni naredbite, ni ucenata vo zlatni liri...

...............

So Turcite kafe pie{e, so niv pu{e{e tutun, so niv patuva{e. A Turcite?Tie na site strani ispra}aa poteri i tokmu nego go baraa! Go baraa pod drvo

i pod kamen, da go fatat ili ubijat...[irum turskoto carstvo se be{e prenesla novinata:"Se pojavi ~uden ~ovek!#A koj be{e toj ~uden ~ovek?Toj be{e Goce Del~ev, makedonski legendaren vojvoda, vojvoda nad site

vojvodi, du{ata na Vnatre{nata makedonska revolucioinerna organizacija.Za toj ~uden ~ovek ja napi{av ovaa kniga. Kako toa toj go prave{e, zo{to go

prave{e, }e razbere{ od ovaa kniga.

VAN~O NIKOLESKI

(Izvadok od romanot za deca "Goce Del~ev#)

ZNA^EWE NA ZBOROVITE

zulum - nasilstvo, terorpu{ka maliherka - vid kusa pu{kazgovorna dru`ina - slo`na dru`inaliri - turski pari potera - organizirana akcija da se pronajde nekojdrobni - sitni

90

ZADLABO^I SE

Za kogo Goce bil ~uden ~ovek? Zo{to bil ~uden?[to pretstavuval za makedonskiot narod?Objasni kako ja razbira{ negovata misla: "Mojata majka e zemjata makedonska. Rod i rodnina mi e zgovorna dru`ina. @enata mi e pu{kata maliherka, a decata mi se drobnite fi{eci...#Objasni kako ja razbira{ mislata na pisatelot: "Vremeto so svoite ve~ni zabi go grizelo i go ronelo Kaleto...#

ZAPOMNI:

Roman e golemo literaturno delo vo koe se raska`uvaat i se opi{uvaat nastani koi opfa}aat podolg vremenski period. Vo romanot se sretnuvaat mnogu likovi. Postojat romani za deca i romani zavozrasni. Romanite za deca naj~esto obrabotuvaat temi od `ivotot na decata, aglavnite likovi se deca. Vo nekoi romani, kakov {to e i romanot za deca "Goce Del~ev#, opi{anise istoriski nastani i zna~ajni li~nosti od istorijata na eden narod. Notie se opi{ani na jazik i na~in razbirliv za decata.

Koi romani za deca dosega si gi pro~ital?[to ti bilo najinteresno vo niv?So koi likovi si se sretnal vo niv?

DODATNI ZADA^I

Prosledete nekoj dokumentaren film za Goce Del~ev i nau~ete pove}e za nego.Posetete ja crkvata Sveti Spas vo Skopje vo ~ij dvor e negoviot grob. Pronajdete legendi ili narodni pesni vo koi makedonskiot narod so golema qubov i po~it go za~uval likot i deloto na Goce Del~ev. Na ~asot po Muzi~ko obrazovanie ispejte edna narodna pesna za Goce Del~ev.

91

VIDOVI RE^ENICI SPORED SOSTAVOT

PRODOL@I DOMA

Od slednive prosti re~enici obrazuvaj slo`eni taka {to }e dodade{ po eden glagol. Sledi go prviot primer.

1. Nena pravi sok. ___ Nena pravi sok za da gi poslu`i drugarkite.2. Majka mi se vrati od rabota.3. Utrovo stanav rano.4. Drugarite odat zaedno na pro{etka.

PROVERI SE

Grupiraj gi prostite i slo`enite re~enici od sledniov izvadok od raskazot "Prijatelstvo# od Zdravko Omerza:

Jumbo be{e golem slon. @ivee{e vo zoolo{ka gradina, iako negoviot tatko `iveel slobodno vo Afrika. Sekoj den kaj Jumbo doa|a{e eden ma~or. Se vrte{e i {eta{e okolu negovite noze. Slonot ~estopati so surlata go kreva{e visoko i go stave{e na svojot grb. Taka zapo~na nivnoto prijatelstvo.

Napi{i vo tetratkata po dve prosti i slo`eni re~enici.

Prepi{i i sraboti vo tetratkata:

PROSTA RE^ENICA SLO@ENA RE^ENICA

1. Dame ~ita.2. Dame ~ita kniga.3. Na{ata u~itelka vleze vo

u~ilnicata.4. Vo na{eto semejstvo site

redovno ~itaat knigi i vesnici.

Po kolku glagoli ima vo sekojare~enica? Podvle~i gi!

Zaklu~iProsta re~enica e onaa vo kojaima samo eden _____________

1. Stanav, se podgotviv i otidov na u~ili{te.

2. Koga se vrativ od u~ili{te, ja srediv dnevnata soba.

3. Site zasadivme po edno drvce, gi poleavme cve}iwata, go sobravme |ubreto i zadovolni si otidovme doma.

Podvle~i gi i prebroj gi glagolite vo sekoja re~enica!

Slo`ena re~enica e onaa vokoja ima dva ili pove}e____________.

92

PROSTA RE^ENICA

ZAKLU^I

1. Prostata re~enica mo`e da bide iska`ana samo so ____ i prirok.2. Prostata re~enica mo`e da bide iska`ana so podmet, ______i drugi ~lenovi {to go pojasnuvaat dejstvoto na glagolot.(Za niv pove}e }e u~i{ vo pogornite oddelenija!)

SOGLEDAJ

Od kolku ~lena se sostaveni re~enicite vo levata kolona? Od kolku vo desnata?Kako se vikaat glavnite ~lenovi vo re~enicata?Osven podmet i prirok vo re~enicite od desnata kolona ima i drugi ~lenovi od koi doznavame pove}e za glagolskoto dejstvo. Odgovori na slednive pra{awa vo tetratkata:- Od koj ~len doznava{ kako n¢ gree sonceto? (na~in)- Kako pee pticata? (na~in). Kade pee? (mesto)- [to ~ita Sowa? (predmet - go trpi glagolskoto dejstvo)- Kolku ~ita? (koli~ina)- Koga }e u~ime? (vreme)

PROSTA RE^ENICA SAMO SO PODMET IPRIROK

PROSTA RE^ENICA SO PODMET, PRIROK I^LENOVI KOI GO POJASNUVAAT PRIROKOT

1. Sonceto gree.2. Pticata pee.3. Sowa ~ita.4. Decata spijat.5. Nie }e u~ime.

1. Sonceto toplo n¢ gree.2. Pticata veselo pee na granka.3. Sowa mnogu ~ita knigi.4. Decata spijat vo toplite kreveti.5. Nie }e u~ime popladne.

93

ODBERI SI ZADA^A - PROVERI GO NAU^ENOTO

Pro{iri gi slednive prosti re~enici iska`ani samo so podmet i prirok. Pri prepi{uvaweto vo sekoja re~enica dodaj po eden ili pove}e ~lenovi koi go pojasnuvaat dejstvoto na glagolot (za vreme, za na~in, za mesto, za koli~ina).

1. Jana pi{uva. (Jana pi{uva pismo za dedo £).2. Yidarot yida. 3. Decata igraat. 4. Ma~orot dreme.

Prepi{i gi slednive prosti re~enici i podvle~i gi ~lenovite {to go pojasnuvaat prirokot.

1. Na drvoto pticata napravi gnezdo. 2. Vo nego izvede tri pilenca. 3. Tie sre}no rastea vo svojot dom. 4. Toga{ pod drvoto naide ma~ka so tri ma~iwa. 5. Tie veselo skokaa okolu nea.

Dopolni ja sekoja re~enica so odgovorot na pra{aweto {to ti e postaveno kraj nea. Taka }e dobie{ ~lenovi vo re~enicata {to }e ti pojasnat vo kakva okolnost se vr{i glagolskoto dejstvo ili koj ({to) go trpi glagolskoto dejstvo. (Pi{uvaj vo tetratkata!)

Milica plete _____. ([to plete?)Majka mi ______ pravi kola~iwa. (Kako pravi?)Decata igraat _______. (Kade igraat?)Nie _____ sakame _____. (Koga i {to sakame?)

PREPI[I I POVRZI

Veterot duva v u~ilnica.Bebeto spie po ku~eto.Goran tr~a cela no}.Tawa vleze cve}iwa.U~enicite sadat vo krevet~eto.

PRODOL@I DOMA

Prepi{i gi prvite pet re~enici od izvadokot "Se pojavil ~uden ~ovek# na stranica 88. Potoa podvle~i gi site ~lenovi na re~enicata {to go pojasnuvaat prirokot.

94

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Naviva{ li za nekoj klub? Za koj?Kakov e toj klub: sportski, muzi~ki ili nekakov drug klub? Po {to se razlikuva klubot za koj naviva{ od drugite klubovi?Razmisli, a potoa porazgovaraj za toa so drugarot do tebe.

HARI POTER I ODAJATA NA TAJNITE

- Voldemort mi prenel ne{to svoe? - pra{a Hariiznenaden.

- Taka izgleda.- Toga{ jas navistina treba{e da bidam me|u Sliteri-

nite? - re~e Hari o~ajni~ki gledaj}i go Dumbledor vo o~i. -Oddelenskiot {e{ir predosetil sliterinska mo} vo mene,pa me ...

- Smestil kaj Grifindor - mirno re~e Dumbledor.- Slu{ajte, Hari. Vie slu~ajno imate mnogu osobini koi

Salazar Sliterin najmnogu gi cenel kaj u~enicite koi sam giodbiral. Negoviot sopstven, mnogu redok dar, snaodlivosta,re{itelnosta, poznatata negri`a za pravilata - dodade, amusta}ite povtorno mu zatreperija. - Pa sepak, {e{irot ve smestil me|u Grifin-dorite. A vie sekako znaete zo{to taka napravil.

- Toj me smesti me|u Grifindorite - odgovori Hari so skr{en glas - samozatoa {to jas go zamoliv da ne me pra}a kaj Sliterinite...

- To~no - potvrdi Dumbledor - Po toa vie mnogu se razlikuvate od Tom Rid-li. Na{iot sopstven izbor, Hari, najdobro poka`uva {to sme, mnogu pove}e od na-{ite sposobnosti.

Hari zaprepasten sede{e vo foteljata. - Ako ba{ sakate dokaz deka navis-tina pripa|ate na Grifindorite, vi predlagam ova podobro da go razgledate.

Dumbledor se navedna nad stolot za pi{uvawe na profesorkata Mek- Gona-gal, go dofati krvaviot srebren me~ i mu go podade na Hari. Hari go svrte vo ra-kata me~ot na koj bleskaa rubinite. Potoa, pod dr{kata, go pro~ita izgravirano-to ime i prezime: Godrik Grifindor.

- Samo vistinskiot Grifindor, mo`el da go izvle~e toj me~ od {e{irot Hari.Za moment dvajcata zamol~ea. Potoa Dumbledor otvori edna fioka od sto-

lot i izvadi pero i mastilo za pi{uvawe.- Sega vi e najva`no da se najadete i da se naspiete. Vi prepora~uvam da

odite dolu na gozbata, a jas }e napi{am pismo za Azkaban... da ni se vrati na{iotlovo~uvar. Moram da sostavam oglas za Dnevniot prorok za nov profesor zaOdbrana od temnite sili. Nekako brzo gi tro{ime, neli?

Xoan K. Rouling(Izvadok od romanot "Hari Poter i odajata na tajnite#)

95

DA RAZGOVARAME

Hogvarts e u~ili{te za vol{ebnici. Oddelenskiot {e{ir, koj sekoj u~enik }e go stavi na glavata, odreduva dali nekoj }e pripa|a na Grifindorite ili na Sliterinite.Pronajdete go vo tekstot delot od koj doznavame koi osobini na u~enicite, pripadnici na Sliterinite, najmnogu se cenat.Porazgovarajte za sekoja osobina.Zo{to oddelenskiot {e{ir go smestil Hari me|u Grifindorite?[to misli za toa profesorot Dumbledor?Hari zboruva so skr{en glas kako da go pogodil grom. [to misli{, kako se ~uvstvuva onoj koj taka zboruva?

SOZDAVAJ

So drugarot odglumi go razgovorot me|u profesorot Dumbledor i Hari Poter. Ne zaboravaj prethodno da porazgovara{ za likovite.Vo tvojata tetratka napravi lista na svoite sposobnosti. Razmisli kako gi koristi{ niv. Na primer:

PRONAJDI

Za avanturite na Hari Poter pisatelkata ima napi{ano sedum prodol`enija, od koi za pet ima snimeno filmovi. Mo`ebi nekoja od knigite si ja pro~ital, ili si gledal nekoj od filmovite. Potrudi se i doznaj gi naslovite na site prodol`enija na knigite i na filmovite.Najdi nekoja od niv, pro~itaj ja i pozajmi mu ja tvoeto drugar~e i toa da ja pro~ita.Pozajmete gi filmovite so Hari Poter, prosledete gi i razgovarajte za sodr`inata, scenografijata, kostimite i efektite koi gi pravat interesni vakvite filmovi.

Moite sposobnosti Pozitivno Negativno

posilen sum od drugite

brzo i to~no smetam

lesno se izrazuvam gi ureduvam yidniot ioddelenskiot vesnik, im pomagam na ostanatitevo pi{uvawe i govorewe

im upa|am na drugitevo zbor, im se smeam nadrugite koga gi ~itaatsvoite trudovi ili kogazboruvaat

baram pove}e zada~i,im pomagam na drugite

mamam na karti, go zbunu-vam prodava~ot na pazar

gi {titam poslabite se tepam so site

96

RAZMISLI

Od {to ili od kogo se pla{i{ ti?Razmenete gi svoite razmisluvawa so tvoeto drugar~e.

OD [TO SE PLA[I STRAVOT

Se pla{am od mrak,od stravot se pla{ami s¢ se pra{amna koj li znak

kade da begam,i zo{to se stegam,se tresam, se yverami zo{to sekoga{ i pak i pak- so Bo{ko se meram?

A koj e stravot?I {to e toj?Yver li so brada, so grozni zabii stra{ni o~i?Ima li brojna ~evli, na kapai dali samo za ru~ek lapadve ku}i, park i eden most?Dali e junak?Dali e prost?

Mi veli Bo{ko: "^ekaj vaka.Pra{aj me od {to se pla{i toj?Kaj e - go slu{a{? So zabi {traka!Pa {tom se krie od site na{i,zna~i i toj, bre, od nas se pla{i!#

Otsega ~ekoram sigurno, pravo,za sekoj strav i jas se pra{am!So noga ve}e }e go tresnam,ko vlakno od rakavot }e go stresnam, pa }e mu ka`am: "Odi, bre, ru~aj!#I }e ja spra{tam,}e mu ja letnam - za sekoj slu~aj...

Tome Arsovski

97

RAZGOVARAME ZA PESNATA

Vo prvata strofa edno dete ka`uva deka se pla{i od mrakot i od stravot.Najdi gi stihovite vo koi opi{uva {to mu se slu~uva koga se pla{i![to misli{ ti za Bo{ko, deteto so koe se meri pla{liviot "junak#?Pro~itaj ja tretata strofa za da go oformi{ svoeto mislewe za Bo{ko.Pro~itaj ja ~etvrtata strofa i objasni kakva promena nastanala kaj pla{livoto dete. Sporedi go deteto od prvata strofa i istoto dete od poslednata strofa. Kakva promena nastanala kaj nego?[to misli{ ti - koj mu pomognal da ne se pla{i pove}e?

KREIRAJ

Nacrtaj go likot na ispla{enoto dete spored opisot vo prvata strofa i likot na istoto dete spored opisot vo ~etvrtata strofa. Kako saka{ da izgleda{ ti: kako prviot ili kako vtoriot lik? Zo{to?

IZRAZI SE

Vo tvojata tetratka napi{i gi svoite stravovi i objasni kako mo`e{ da go sovlada{ sekoj strav! Razgovarajte so drugar~eto i zaedni~ki barajte re{enie.

98

FEVRUARI

Ja znaete li narodnata pesni~ka {to po~nuva vaka:†Se~ko se~e,Marta dere,April nosi,Maj prodava...#Ete, toj se~ko sum jas, fevruari, najmaloto od dvanaesette deca na majkata

- godina. Mnogumina mislat deka sum lo{, apliv, se~liv. Zar e vistina toa? Ah,ne, ne e sosem taka! Jas li sum vinoven {ti mi odredile da `iveam tokmu vo onavreme koga po zemjata {etaat vetri{ta i viulici?

No jas po malku podmirisnuvam i na prolet. Ne vi objasnuvam zo{to i kako.]e vi ispeam edna pesni~ka i vie sami }e se setite:

^udno ~udo, de~iwa - u{te stoi snegot,a glej, beli yvon~iwaniknale na bregot!Yvonat, peat veselo- nie sme koki~iwa,radost sme za sitemom~iwa, momi~iwa...[tom Sne{ko }e ja slu{ne ovaa pesna, po~nuva

da pla~e. Sne{ko pla~e, a decata se raduvaat!

Vidoe Podgorec

RAZGOVARAME ZA TEKSTOT

Od koj del od pesni~kata ti otkriva{ zo{to fevruari po malku podmirisuva na prolet? Objasni zo{to.Zo{to pla~e Sne{ko koga }e ja slu{ne pesni~kata na Se~ko za koki~iwata?Zo{to se raduvaat decata?Zo{to vtoriot mesec od godinata - fevruari za sebe veli deka e najmaloto dete na majkata - godina?[to se slu~uva na Zemjata koga vladee fevruari? Kakvo e toga{ vremeto?Pokraj internacionalnoto ime fevruari, vo tekstov go sretna i narodnoto ime za nego - se~ko.Fevruari od narodot dobil u{te dve imiwa: maliot i kusiotZaklu~i zo{to se vika se~ko, a zo{to kusiot i maliot?

IZRAZI SE

Nau~i ja napamet vtorata pesni~ka od tekstot i na naredniot ~as recitiraj ja pred tvoite drugar~iwa. Sekoe drugar~e nagradi go so aplauz.

99

RAZGOVARAJTE

Stavete gi racete pred sebe i poglednete dali se ~isti.Kolku pati dnevo gi mie{ racete? Koga?Zo{to treba redovno da gi mie{ racete?Koi zarazni bolesti se dobivaat poradi ne~istotija?

^ISTOTATA E POLOVINA ZDRAVJE

Lica: u~enikot Dan~o, majkata i tatkoto(Vo kujna majkata prigotvuva jadewe. Dan~o vleguva celiot zazbivtan, ja ostava~antata so knigi i vika na set glas.)DAN^O: Mamo, gladen sum, daj mi da jadam!MAJKATA: Prvin treba da re~e{ dobar den kako sekoe dobro dete ... i ... ne eubavo tolku silno da vika{.DAN^O: Izvini, mamo, zaboraviv. Stomakot mi stanal kako re{eto, koj }e mislina dobar den. Daj mi da jadam!

100

MAJKATA: Eh, Dan~o sine, ne ~ini taka.DAN^O: Ti, mamo, ne si fudbaler i ne znae{ kolku sum izmoren. A denes na nat-prevarot dvapati mi stavija sopka, siot prav go sobrav na nozete i racete.MAJKATA: Toga{ prvin izmij se, pa potoa sedni da jade{. Ru~ekot e ve}e gotov.DAN^O (za sebe): Ete ti sega! Jas, {to se imam skarano so sapunot i so vodata i nesakam so o~i da gi vidam - }e moram da se izmijam. (kon majka si) Mamo, mo`e i vakada jadam, ni{to ne mi pre~i {to sum malku ne~ist vo racete.MAJKATA: Site bolesti se dobivaat preku ne~istotijata, preku zaraznite mikro-bi i bacili.DAN^O: Jas sum tolku gladen {to bi izel i slon, a pak tie mikrobi i bacili }e gilapnam kako ~okolada.(Vo me|uvreme vleguva tatkoto, gi pozdravuva i ja ostava ko`nata lekarska ~anta.) MAJKATA: Kako e v bolnica, {to ima novo?TATKOTO: Lo{i raboti... ]e vi raska`am s¢, samo prvin da gi izmijam racete.(Dan~o za toa vreme sednuva na masata.)DAN^O (kon publikata): Za tate ne e ~udo {to ja pretpo~ita ~istotata. Toj e le-kar. A jas se pra{uvam zo{to treba sekoga{ da bidam ~ist? I vaka ni{to ne mifali.(Tatkoto se vra}a i sednuva na masata za jadewe.)TATKOTO (kon majkata i Dan~o): Deneska v bolnica primivme mnogu deca. Vo ednou~ili{te se pojavila `oltica. I toa poradi ne~istotijata na oddelni u~enici.Tie ja prenele bolesta i `olticata se ra{irila kaj mnogumina.(Majkata za toa vreme ja postavuva masata i im stava vo ~iniite od jadeweto.)DAN^O (ispla{eno): [to veli{, tate, poradi ne~istotijata se pojavila `oltica?TATKOTO: Da, sine, u~ili{teto e zatvoreno, a u~enicite se primeni v bolnica.(Tatkoto i majkata po~nuvaat da jadat, a Dan~o sedi zamislen na masata.)MAJKATA: Ajde, sine, jadi, }e ti se oladi jadeweto!DAN^O: Lele, a jas za malku }e jadev so ne~isti race. (stanuva brgu od stol~eto)Odam da gi izmijam ubavo racete.TATKOTO: Taka treba, sine, i zapomni dobro deka ~istotata e polovina zdravje.DAN^O: Imate pravo, dragi roditeli, nikoga{ pove}e nema da bidam ne~ist. (odida se izmie...)

Nenad Xambazov

DA SE POTSETIME

Zo{to ovoj tekst e dramski? Spored {to vedna{ go prepozna?

101

DA RAZGOVARAME

Koi lica (ulogi) gi sretna vo tekstot?[to pobaral Dan~o od majka mu?Kakov se vratil od u~ili{te?So kogo bil skaran? [to misli{ - zo{to?Pro~itaj go delot kade {to objasnuva za kavgata so sapunot.[to napravil tatkoto koga vlegol doma?[to im raska`al?Zo{to se zamislil Dan~o? [to napravil?Objasni kako ja razbira{ mislata †^istotata e polovina zdravje#.

VE@BAJ DRAMSKO ^ITAWE

Podelete se po lica (ulogi) i dramatizirajte go tekstot. Potrudete se verno da gi prenesete likovite. Odberete u~enik koj }e gi ~ita objasnuvawata na pisatelot i koj }e vi ja nagovesti sekoja sledna scena.

PREDLO@I PLAN

I dramskiot tekst mo`e da se podeli na logi~ki celini. Vsu{nost promenata na scenite ti gi poka`uva celinite.Pro~itaj go tekstot vo sebe i podeli go na celini. Obidi se da napravi{ plan no taka {to za naslov na sekoj del }e upotrebi{ samo pridavka i imenka.

IZRAZI SE PISMENO DOMA

Raska`ete go dramskiot tekst spored dadeniov plan:1. Valkaniot Dan~o2. Bolnite u~enici3. Ispla{eniot mrzlivko

102

SLO@ENA RE^ENICA

POTSETI SE I PREPOZNAJ

Koi re~enici se prosti? A koi slo`eni?Prepoznaj koi od dadenive pogovorki se iska`ani so slo`eni re~enici. Vo niv so moliv~e podvle~i gi glagolite:Dobriot zbor `elezni vrati otvora. Koj rano rani, dve sre}i grabi.Frli zad tebe za da najde{ pred tebe. S¢ {to leta ne se jade.Kaj {to motika ne kopa, grozje ne se ra|a. Jazikot se~e poostro od sabjata.

SOSTAVI

Od trite prosti re~enici sostavi vo tvojata tetratka edna slo`ena re~enica.Prva grupa: Vtora grupa:

Kako kukavicite koristat Kako lu|eto im pomagaat na pticite?drugi roditeli?za da ja skrie izmamata, im pravat ku}i~ki za prezimuvawe, `enkata vadi edno od jajcata vo lu|eto im davaat hrana na pticite,gnezdoto, i formiraat dru{tva za za{tita.go snesuva jajceto vo tu|oto gnezdo.

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Prepi{i gi re~enicite. Do sekoja re~enica napi{i kakva e po sostav i usno obrazlo`i spored {to go donese zaklu~okot.

Legna i zaspa. Marija so penkala vo razli~ni boi gi zapi{uva vo svojot telefonski imenik broevite na site sou~enici.

BRZ KVIZ

Koja re~enica e prosta? Koja re~enica ne e prosta? Slo`ena e?a) vo koja ima dva zbora; a) Site izlegoa nadvor. a) Nau~iv, pa izlegov.b) vo koja ima eden podmet; b) Izlegov da se pro{etam. b) Sa{o jade jabolko.v) vo koja ima eden prirok. v) Nie redovno slu{ame rok. v) Denes sum sre}en.

103

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Nekoj ti ukral ne{to. Se somneva{ vo nekogo. [to }e napravi{?

EMIL I DETEKTIVITE

Emil, sinot na siroma{nata frizerka Ti{bajn, patuva so voz kaj svojata ba-ba vo Berlin da £ odnese pari koi £ se potrebni za `iveewe. Vo kupeto se zapoz-nava so eden gospodin so tvrd {e{ir. Izmorenoto mom~e cvrsto zaspa. Koga serazbudi go nema{e gospodinot, ama i parite. [to }e £ ka`e na baba mu? Na majkamu? Sepak pristignuva pomo{: zapoznava mom~iwa so koi organizira potera pokradecot. Koga toj }e vleze vo taksi, tie vleguvaat vo slednoto.

* * *Avtomobilot trgna preku ulicata i zabrza po drugiot avtomobil.- [to se slu~ilo? - pra{a voza~ot.- Ah, ~oveku, toj ne{to ni drpna, ama }e mu ja svarime ~orbata - re~e Gustav.

- Ama toa da ostane me|u nas, razbravte li?- Kako sakate - odgovori voza~ot i zapra{a: - A imate li pari? - A za kakvi n¢ smetate? - vikna Profesorot so prekor vo glasot.- De, de - promrmori ~ovekot.- Vnimavaj, negoviot broj e A 3733 - go predupredi Emil.

104

- Ne mu se dobli`uvaj premnogu na kradecot - re~e Krumbigl.- Vo red - promrmori voza~ot.Taka odea po ulicata, pa preku plo{tadot. Nekolku lu|e zastanaa na troto-

arot, se vrtea po avtomobilot i £ se smeeja na sme{nata dru`ina.- Kleknete! - pro{epoti Gustav i mom~iwata se strkalaa po podot eden pre-

ku drug kako zelki.- [to se slu~ilo? - pra{a Profesorot.- Vo Luterovata ulica sveti crvenoto svetlo! Mora vedna{ da zastaneme. I

tie }e zastanat.Dvata avtomobila zastanaa ~ekaj}i da se zapali zelenoto svetlo na sema-

forot. Nikoj ne mo`e{e da zabele`i deka edniot avtomobil e poln. Mom~iwatadobro se sokrija. Voza~ot se svrte, sfati i se nasmea.

- Samo vozewevo da ne trae predolgo - re~e Profesorot i pogledna kontaksimetarot. - Ovaa {ega ve}e ~ini osumnaeset feninzi.

Vozeweto brzo zavr{i. Prviot avtomobil zastana pred hotelot Krajd. ^ove-kot so tvrdiot {e{ir izleze, plati i is~ezna vo hotelot.

- Gustav, po nego! - vikna nervozno Profesorot - ako hotelot ima dva izleza}e ni kidne. - Gustav is~ezna.

Toga{ izlegoa i drugite. Emil plati. Profesorot gi povede svoite lu|e nizvratata koja vode{e vo golem dvor zad kinoto.

- ]e bide sre}a ako kradecot ostane vo hotelot - re~e Emil. - Ovoj dvor epogoden za sledewe.

- Ovoj e na{ - re~e Gustav. - Otsednal vo hotelov. Se ka~i vo liftot. Drugizlez nema. Ako ne ni izbega preku pokrivot, sigurno e na{.

- Dali e Krumbigl na stra`a? - pra{a Profesorot.- Se razbira, ~oveku!Toga{ Mitncvaj postariot zema pari~ka, se str~a vo kafeanata i mu se javi

na maliot Dinstag.- Alo, Dinstag? Lozinka Emil! Ovde e Mitncvaj senior. ^ovekot e vo hote-

lot Krajd. Nie stra`arime vo dvorot pozadi kinoto, kaj leviot izlez.- Vi treba li pomo{? Te{ko li be{e dosega?- Ne, ne. Kradecot zede taksi, nie isto, i s¢ po nego dodeka ne izleze. Zede

soba i sega e gore. Sigurno yirka pod krevetot za da ne go sledi nekoj.- Vo koja soba e?- Ne znaeme, ama }e doznaeme.- Kolku bi sakal da sum so vas. Koga }e dobieme zada~a da pi{uvame sostav,

}e pi{uvam za ova.- Ti se javi li nekoj drug?- Ne, nikoj. Da pobudali ~ovek.- Ajde, zdravo!- Vi posakuvam uspeh, prijateli. [to sakav... A da, lozinka Emil!Mitncvaj go zatvori telefonot i se vrati vo dvorot na dol`nost. Ve}e be-

{e osum ~asot. Profesorot otide da ja proveri stra`ata.

Erih Kestner(Izvadok od romanot "Emil i detektivite#)

105

DA RAZGOVARAME

Koi likovi u~estvuvaat vo poterata?Po {to go prepoznavaat kradecot?Poterata {to ja organizirale mom~iwata li~i na potera vo nekoj film. Doka`i go toa so primeri od izvadokot.[to zna~i toa deka mom~iwata }e mu svarat ~orba na kradecot?Koja e temata na ovoj izvadok?[to preovladuva vo tekstov: opis, dijalog ili monolog?

ZAMISLI I DOVR[I

Ti se dopa|a li ovaa sodr`ina? Zamisli {to }e bide ponatamu?Raska`i {to }e se slu~i. Mo`ete da smislite razli~ni prodol`etoci.Otkako }e gi islu{ate site, odberete najinteresno raska`uvawe.

DOZNAJ POVE]E

Ako saka{ da doznae{ {to navistina se slu~ilo, pobaraj go romanot "Emil i detektivite# od Erih Kestner i pro~itaj go. ]e ti se dopadne.

SOZDAVAJ

Zamisli deka ti si glavniot lik. Napi{i mu pismo na tvojot prijatel i opi{i mu ja najinteresnata slu~ka.

VE@BA ZA PRERASKA@UVAWE

Op{irno preraska`i ja sodr`inata ili fabulata na izvadokot spored potsetnicive koi nie ti gi nudime:

- Emil gi gubi parite vo vozot;- Mom~iwata go sledat taksito vo koe e kradecot;- Lu|eto £ se smeat na sme{nata dru`ina;- Taksito zastanuva i kradecot odi vo hotel;- Gustav go sledi kradecot vo hotel;- Mitncvaj mu telefonira na Dinstag;- Mitncvaj se vra}a kaj dru`inata.

Razmeni ja tetratkata so drugarot do tebe i pro~itajte {to ste napi{ale.

106

PRETHODNI AKTIVNOSTI

Pronajdi ja basnata "[turecot i mravkite# od Lafonten i potseti se na nejzinata sodr`ina.Ako si vo mo`nost donesi ja knigata so basni na u~ili{te i porazgovaraj so drugar~eto za basnata. Razgledajte gi ilustraciite.

[TURECOT I MRAVKITE

Niz poleto celo leto{tur~o pesna {ire{eod utrina do ve~erpee{e i svire{e.

No, nabrgu vo poletose naseli esen,s¢ popari luta slanai zaduva veter besen.

Se upla{i {tur~o toga{,pa poita spas da bara.Kaj mravkata doma pojde- prijatelka svoja stara.

- Ti se molam, prijatelke,{tur~o mravkata ja moli.- Daj mi malku `itni zrna,stomakov me boli!

Duva veter, magla nosi,do`d istura, te~e,mravkata nad pragot yirnai na {tur~eto mu re~e:

- Prijatele, ti letovokaj gi mina dnite?- Vo poleto svirev, peev,gi veselev site!

- [tom si peel i si svirelsred letnata `ega,veselniku, sakan moj,odi igraj sega.

Gligor Popovski

107

SOGLEDAJ

Kako e napi{ana basnata?Koja forma na basni pove}e ti se dopadna? Objasni zo{to.Kakvi lu|e se pretstaveni preku {turecot? Poznava{ takvi?Zo{to mravkata go izbrkala {turecot? Kakvi lu|e se pretstaveni preku nejziniot lik?Koj lik pove}e ti se dopa|a? Zo{to?

IZVLE^I POUKA

Sekoja basna ima pouka. [to te pou~uva tebe ovaa basna?Koja od dadenive pogovorki najmnogu odgovara na basnava:

[to si poseal, toa }e `nee{.Xabe raboti, xabe ne sedi.Koj lete laduva, zime gladuva.

SOZDAVAJ

Napravi izmena na basnata. Mo`e{ da izbere{ eden od predlozite koj nie ti gi nudime ili sozdaj nov po tvoja zamisla:

a) [turecot svirel ama i vredno rabotel.b) Mravkata go primila veselnikot vo svojot dom.

Spored izbraniot predlog napi{i nova basna. Obidi se vo stihovi.Pro~itaj im ja na tvoite roditeli i slu{ni go nivnoto mislewe.

VOO^I I ISKA@I SE

Kolku strofi ima basnata?Pro~itaj gi rimuvanite zborovi.Pro~itaj ja strofata koja ti ostavi najsilen vpe~atok, a potoa obidi se da ja pretstavi{ so slika.

POTSETI SE I DOPOLNI

Basnata e kusa kni`evna tvorbanapi{ana vo proza ili vo stihovi.Vo nea preku likovi na `ivotni,rastenija ili predmeti se ismeju-vaat ~ove~kite mani ili karak-terni nedostatoci. Bidej}i basnitese kusi, izrazuvaweto vo nivnaj~esto e vo dijalog.Basnata e neguvana od site narodi.Najpoznati basnopisci se: Ezop,Lesing, Lafonten, Tolstoj, Krilovi Fedar. Od makedonskitebasnopisci najpoznati se: Bo{koSma}oski, Miho Atanasovski, KiroDonev, Risto Dav~evski,Aleksandar Kujunxiski, Van~oPolazarevski i drugi.

108

ISTI ZBOROVI SO RAZLI^NO ZNA^EWE(HOMONIMI)

POTSETI SE

Vo ~etvrto oddelenie nau~i deka za eden poim mo`e da se upotrebat pove}e razli~ni zborovi. Ka`i nekolku primeri.

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Daj mu ime na sekoj poim od slikite i upotrebi gi vo re~enici vo koi }e imaat razli~no zna~ewe:

Objasni go zna~eweto na zborot lipa vo dvete re~enici:Goran pie ~aj od lipa.Goran s¢ u{te lipa.Napi{i gi site zna~ewa na zborot krilo za koi }e se seti{.

PRO^ITAJ VNIMATELNO I VOO^I

Tatko mi e glava na semejstvoto.Tvojata glava e polna so znaewe.Ja pro~itav prvata glava od lektirata.V~era si kupiv blok broj 5.Ver~e `ivee vo zgrada 1, blok broj 5.Na{ata ku}a e yidana so betonski blokovi.Vo sreda imame blok-~asovi.

ZAKLU^I

Vo na{iot jazik eden ist zbor mo`e da se upotrebi so ______ zna~ewa.

za crtawe del od teloto

BLOKdel od zgrada GLAVA del od kniga grade`en materijal najodgovorniot ~len dva spoeni ~asa na semejstvoto

109

OCENI I PRESUDI

[to misli{ ti, dali sudijata donel pravilna presuda? Objasni zo{to taka misli{.Zamisli deka sega i ti si sudija. Kakva presuda }e donese{? Obrazlo`i ja tvojata presuda.

ZAKLU^I I POVRZI

Na koj vid pesni pripa|a ovaa pesna spored na~inot na koj{to e predadena sodr`inata?So koja druga pesna od ovoj u~ebnik }e ja povrze{? Zo{to?

ISTRA@I GO ZNA^EWETONA ZBOROVITE

Zaedno so drugar~eto objasnete go zna~eweto na slednive zborovi: kinisala, topenica, ma{tenica, kadija, se zadeva. Pobarajte pomo{ i od va{ata u~itelka.

GO OTKRIVAM HUMOROTVO PESNATA

Pretpostavi vo koe vreme e sozdadena ovaa narodna pesna.[to te nasmea vo pesnata? Opi{i so svoi zborovi.Pro~itaj gi stihovite {to najmnogu te nasmeaja.Opi{i ja taa slika kako si ja pretstavuva{.

MOJOT USPEH - MOJOT SIGUREN OD

KINISALA MOMA @ELKA

Kinisala moma `elka Oj sudija, ti kadija,da mi odi na orawe krivo sedi, pravo sudi:

da mi odi na orawe, Jas si odev na orawe da mi nosi sladok ru~ek, i si nosev sladok ru~ek,

sladok ru~ek topenica, me presrete e`e mom~etopenica, ma{tenica. toj me butna, me pobutna,

Ja presretna e`e mom~e, mi isturi sladok ru~ektoj ja butna, ja pobutna, topenica, ma{tenica.

£ isturi sladok ru~ek, [to £ veli sudijata,sladok ru~ek topenica. {to £ veli kadijata:

Se naluti `elka moma, Toj e mom~e se zadeva, mi otide kaj sudija: Ti si moma, sedi doma!

Makedonska narodna pesna

OD DOMA[NATA RABOTA

Pro~itaj mu gi na drugar~eto pette misli za majkata.Prepi{i ja od drugar~eto mislata {to ti se dopadna.

^IJA MAJKA E NAJGOLEMA

Na drvoto pticata napravi gnezdo. Vo nego izvede tri pilenca. Tie sre}norastea vo svojot dom.

- Kolku e golema na{ava majka! - re~e prvoto. - I kolku se gri`i za nas zada n¢ nahrani.

- Nikoj ne e posilen od nea! - se javi vtoroto. - Koj bi mo`el da ja pobedi!?- Bez nea }e umreme od glad... - se oglasi tretoto. - Navistina na{ava majka

e najmo}na. A i ova drvo e na{ za{titnik.Toga{ pod drvoto naide ma~ka so tri ma~iwa. Tie veselo skokaa okolu nea.

Rastr~uvaa niz trevite. Gi gonea peperugite. Edno od niv posaka duri i da seiska~i na drvoto.

- Nemoj, ne bidi palavo, mo`e{ da se povredi{... - go predupredi drvoto. -A }e gi ispla{i{ i pilencata! Nema da te pu{tam dase iska~i{ do gnezdoto.

- Slezi dolu, dete moe... - prifatimajkata. - Ima pravo drvoto...

Ma~kata ode{e napred i vnimava{ena sekoja opasnost. Ne saka{e da gi pu{tisami ma~iwata. Barem ne dodeka se mali.

- Na{ava majka nikoj ne mo`e da ja pobedi! - re~e edno od niv.- Taa od ni{to i od nikogo ne se pla{i.

- I jas se ~uvstvuvam bezbedno kraj nea! - se pridru`i vtoroto. -Znam deka nikoga{ nema da n¢ ostavi sami.

- Kako majka mi nema niedna druga... ne ostana dol`no i tretoto. -Taa e edinstvena na svetot...

Drvoto slu{a{e, slu{a{e i se sme{ka{e.†Majkite se silni zatoa {to za{tituvaat so svojata qubov...#, si

pomisli drvoto. †Koj i da e drug na mestoto od pilencata i ma~iwata,istoto }e si go misli za svojata majka...#

Gorjan Petrevski

110

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Zo{to se sre}ni trite pilenca vo gnezdoto na drvoto?Kako se gri`i za niv nivnata majka?A kako ma~kata se gri`i za svoite ma~iwa?Kako drvoto poka`uva gri`a i za pilencata i za ma~iwata?

RAZMISLI I ODGOVORI

"Kako majka mi nema niedna druga... Taa e edinstvena na svetot!# [to misli{, koe dete bi reklo vaka za svojata majka? Objasni ja mislata na drvoto: "Majkite se silni zatoa {to za{tituvaat so svojata qubov#

ODBERI I ISKA@I SE

Napi{i pesna za tvojata majka.Napi{i £ pismo vo koe }e ja iska`e{ tvojata qubov kon nea.Napi{i go posledniot razgovor so tvojata majka. Ne zaboravaj na pravopisniteznaci kaj direktniot govor.Nacrtaj go nejziniot portret, a pod nego nekolku ubavi misli za nea vo koi }e ja iska`e{ tvojata qubov kon nea.

Odberi go na~inot i povodot za da £ go predade{ tvojot podarok. Bidi siguren deka taa }e bide mnogu sre}na i tvojot podarok }e go ~uva kako najdrag od site ostanati.

PRAVOPISNA VE@BA

Pronajdi gi vo raskazot i prepi{i gi vo tvojata tetratka direktniot govor na pilencata i ma~iwata. Na mesto crta stavaj navodnici. No vnimavaj na crtata so koja e oddelen govorot na pisatelot.

111

112

DEMINUTIVI I AUGMENTATIVIMALO I GOLEMO

Usno dovr{i gi re~enicite:Koga gi izgovaram zborovite: detence, cvet~e, lep~e, mami~ka, soncence...~uvstvuvam __________ .Koga gi izgovaram zborovite: ra~i{te, ku}i{te, ma`i{te, klupi{te, nosi{te,muvi{te... ~uvstvuvam ________.

PREPI[I I DOPOLNI

Zborovite vo leviot pravoagolnik ozna~uvaat ime na ne{to malo ili miloZborovite od desniot pravoagolnik ozna~uvaat ime na ne{to _____________

DEMINUTIVI

ra~e, ra~ence ku}i~ka

nose, nosule ma~e, ma~ence

AUGMENTATIVI

ra~i{te ku}i{te

nosi{te ma~i{te

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Vo tetratkata odgovori na sledniva barawa:1. Pokraj sekoja imenka dopi{i u{te po dve nejzini formi so koi }e ozna~i{ ne`en odnos kon niv ili deka se mali.

treva - trevi~ka, trev~e drvo - ______, ________cvet - _______, _______ kamen - _____, ________sonce - ______, _______ grnec - ______, ________vetar - ______, _______ ~e{ma - _____, ________

113

2. Napi{i tri re~enici vo koi }e upotrebi{ nekoi od zborovite {to ginapi{a pogore.

3. Pokraj sekoja imenka napi{i ja nejzinata forma {to ozna~uva ne{to golemoili grdo.

kow - ______ drvo - ______grad - ______ ku~e - ______rid - _______ metla - _____tava - ______ baba - ______

Prodol`i doma vo tetratkata za doma{na rabota:

1. Pre~krtaj gi zborovite koi ne pripa|aat vo dadenite grupi zborovi.

2. Vo sledniov tekst na mestoto od praznite linii napi{i gi imenkite {toozna~uvaat ne{to smaleno ili zgolemeno.

Jas i moeto __________ Ive otidovme vo na{eto malo ___________ da vozime so

na{ite velosipedi. Samo {to stignavme, na neboto se pojavi edno golemo i temno _______________ . Go pokri toploto ____________ . Se podgotvuva{e da se isturi

golem do`d. No nie ne sakavme vedna{ da se vratime. Se dogovorivme da svrtime

po edno _______________ vo parkot dodeka ne n¢ zafatil do`dot. No zaduva edno

stra{no ______________ , pa moravme da mu ja letneme doma.

SMALENO ZGOLEMENOkap~e, prst, e`e, no`i{te, slon topka, zaj~i{te, e`i{te, glavaververi~ka, fustan~e, riba, o~iwa, o~i{ta, gumi~ka, stap,ezerce, gumi{te, uli~ka, srce. osi{te, nokti{te, u~ilnica.

(brat) (park)

(oblak) (sonce)

(krug)

(veter)

114

[to zna~i zborot ekologija?[to e toa ekolo{ka svest?Ima{ li ti ekolo{ka svest?

EKO-AKCIJA

Iva i Sveto se upatijakon u~ili{teto nosej}i poedno cve}e vo saksija. Sotoa sakaa da pridonesat zauspe{nosta na martovskatau~ili{na eko-akcija.

- Iva, mnogu mi se do-pa|a tvoevo cve}e. Gledamrascvetalo, prolet e ve}e! -se raduva{e Sveto na prek-rasniot violetov cvet odjaglikata.

- Navistina e ubavo,no i tvoeto cve}e ne e poda-leku. Se gleda deka go negu-vala ve{ta raka!

- Da, majka mi soqubov odgleduva raznovidni cve}iwa vo dvorot i mnogu gi saka. Ako nekoj skinecvet od gradinata, o~igledno £ e maka. Veli deka cve}iwata se ukras na priroda-ta i ne treba da se kinat, a vo na{ata gradina se zagleduvaat site lu|e {to poulicata minat.

Taka so razgovor pristignaa vo u~ili{niot dvor, no koga se razvrtea so pog-ledite naokolu, ostanaa bez zbor. Sekoe dete vo rakata nose{e saksija so nekakovcvet, ama naokolu niz trevata nasekade ima{e smet.

- Sveto, pogledni! Zar ova ne e grda slika i sram za sekoj od nas? A za zaga-duvaweto zboruvame re~isi sekoj ~as. Pred nekoj den so u~itelkite napravivmeakcija i go is~istivme u~ili{niot dvor, neli? Kako mo`e{e za dva-tri dena olkuotpad povtorno vo nego da se vseli?

- Ete i jas se ~udam, ova postojano se povtoruva! Ne vredat ni{to na{iteeko-patroli, nitu pak dobro osmislenite eko-paroli. Mislam deka sekoj treba darazvie ekolo{ka svest i za~uvuvaweto na `ivotnata sredina da mu pretstavuvazadovolstvo i ~est.

- To~no, i jas se soglasuvam so tvoeto tvrdewe i mislam deka svojot odnossprema prirodata treba da go smeni celata na{a nacija. Gledam deka re~isi sitedvorovi ni se solidno uredeni i ~isti, a ulicite po koi "sletuvaat# najlon }esiwa- nalikuvaat na pisti. Od domovite i vizbite s¢ {to e nepotrebno go isfrlame,ama za `al, kade {to }e stasame go frlame. Mnogu od frlenite predmeti mo`atda se prenamenat ili za recikla`a da se namenat. No, site nie se pravime kako dane znaeme kade da gi stavime. Taka vo kontejnerite za stara hartija se{to mo`e dase najde, samo ne hartija. E, toa e nesovesna rabota i ~ove~ka sramota!

115

- I {to vredi sevo ova cve}e {to denes go nosime ako trevata ne ja is~is-time i ne ja iskosime!? - promrmore Sveto pomirisuvaj}i go cvetot.

No, toa go znaeja site vo u~ili{teto i ve}e ima{e plan za rabota. Po~naa dadoa|aat i mnogu roditeli za{to be{e sabota. Za nekolku ~asa zaedno otpadocitegi sobraa, trevata ja iskosija i so voda ja narosija. Decata pak, gi zasadija cve-}iwata pokraj patekata od po~etok do kraj. Odedna{ siot prostor dobi prekrasensjaj.

Nasekade se slu{a{e vesela pesna i smea. Ubav proleten miris ja zamenineprijatnata rea. Neli e poubavo vaka?

A da vi ka`am pravo, da se `ivee vo otpad ne e zdravo. Ova sigurno i na dru-go mesto ste go pro~itale. Zapomnete i ne pravete gi istite gre{ki. Poslediciteod zagaduvaweto na planetata Zemja za celiot `iv svet se katastrofalno te{ki.

Qiqana Atanasova

DA RAZGOVARAME

Zo{to Iva i Sveto nosele cve}e?Kakva grda slika gi pre~ekala vo dvorot na u~ili{teto?Zo{to imalo mnogu otpad i pokraj toa {to dvorot bil is~isten pred nekoj den?Koj im pomagal vo sabotnata akcija na u~enicite?Kako izgledal u~ili{niot dvor po akcijata?

NAU^IV ZA EKOLOGIJATA

Pro~itaj go vnimatelno razgovorot me|u Iva i Sveto i zapi{i pet raboti {to gi nau~i za ekologijata i ekolo{kata svest.

1. Ne~istata okolina e sram za sekoj poedinec.2. Sekoj treba da razviva ekolo{ka svest. (Prodol`i sam!)

VE@BAJ DOBRO ^ITAWE

Pro~itajte go tekstot redosledno. Podelete go na delovi.^itaj vo sebe i zamisli si kako so glasot }e gi pretstavi{ Iva i Sveto.^itajte po ulogi. Odberete i ~ita~ za govorot na pisatelot.

IZVESTUVAWE

Napi{i izvestuvawe kako go obele`avte vo tvoeto u~ili{te Denot na ekologijata.

116

DIREKTEN I INDIREKTEN GOVOR

DIREKTEN GOVOR INDIREKTEN GOVOR

1. Mama me pra{a: †Ja ~ita{ li knigata?#

2. Kire re~e: †Site dojdoa navreme#.

3. Nina tivko mi {epna: †Vnimavaj, te gleda u~itelkata!#

1. Mama me pra{a dali ja ~itam knigata.

2. Kire re~e deka site do{le navreme.

3. Nina tivko mi {epna da vnimavam za{to me gleda u~itelkata.

Razgledaj gi re~enicite vo dvete koloni i razmenete si gi mislewata so drugar~eto od klupata za slednive pra{awa:

Koja e razlikata me|u re~enicite od levata i desnata kolona? (Zabele`i dali ima razlika vo sodr`inata na re~enicite!) ^ii zborovi se napi{ani vo navodnici?Kako se iska`ani istite misli vo re~enicite od desnata kolona? Zo{to nema vo niv navodnici?

ZAKLU^I I PREPI[I

To~noto naveduvawe na tu|ite misli se vika _______ govor.Site radosno izvikaa: †Utre }e odime na teatar!#

Koga tu|ite misli gi prenesuvame so svoi zborovi, toga{ upotrebuvameindirekten govor.

Site radosno izvikaa deka utre }e odat na teatar.

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Slednive re~enici napi{ani vo direkten govor preobrazi gi vo indirekten:†Ovaa e mojata topka#, mi re~e Goce.†Vnimavaj na interpunkciskite znaci!# - me predupredi u~itelkata.Bate re~e: †Mamo, odam na plivawe#.

Indirektniot govor vo slednive re~enici pretvori go vo direkten. Pritoa vnimavaj na interpunkciskite znaci: dvete to~ki i navodnicite:

U~itelkata n¢ pra{a koja ideja najmnogu ni se dopadna.Dame ja pra{a Temjana vo kolku ~asot }e odi na trening.Jas zasrameno rekov deka napraviv golema gre{ka.

117

INTERPUNKCISKI ZNACI KAJ DIREKTNIOTGOVOR: DVE TO^KI, CRTA I NAVODNICI

POTSETI SE

Kako se vika to~noto naveduvawe na tu|ite zborovi?

Koj govor e indirekten?

SRABOTI SAMOSTOJNO

So moliv~e stavi gi interpunkciskite znaci vo slednava re~enica za da go obele`i{ direktniot govor: Maja mi predlo`i Popladne dojdi kaj nas.

SOGLEDAJ, ZAPOMNI, PRIMENUVAJ

Direktniot govor vo re~enicata mo`e da se napi{e na tri na~ini:

NAU^I POVE]E

Na krajot od re~enicata vo direktniot govor prvo se pi{uva pra{alnik, izvi~nik ili tri to~ki, a potoa se zatvoraat navodnicite. Koga re~enicata zavr{uva so to~ka, se pi{uvaat prvo navodnicite, a potoa to~kata.

PRIMENI GO NAU^ENOTO

Nastavni~kata n¢ pra{a koja ideja najmnoguni se dopadna. Preobrazi ja ovaa re~enica odindirekten vo direkten govor. Primeni gi tritena~ini. Neka ti poslu`at gornite primeri.Vnimavaj na navodnicite, dvete to~ki i crtata(tire).

Prepi{i go sledniov tekst i stavi gi sood-vetnite interpunkciski znaci: Damjan ja pra{aTemjana Vo kolku }e odi{ na trening Vo pet~asot i petnaeset minuti mu odgovori taa Mene}e me nosi tatko mi so avtomobilot re~e Damjanmo`e da dojde{ so nas.

Zborovite na raska`uva~ot Direktniot govorP^ELI^KATA RE^E: "UBAV E OVOJ CVET, IMA MNOGU POLEN#

Direktniot govor Zborovite na raska`uva~ot"UBAV E OVOJ CVET, IMA MNOGU POLEN# - RE^E P^ELI^KATA.

Direktniot govor Zborovite na raska`uva~ot Direktniot govor"UBAV E OVOJ CVET# - RE^E P^ELI^KATA - "IMA MNOGU POLEN#.

[ESTIOT ^LEN

Vlatko od petto-4 re~e:- Sekoja u~ili{na dru`ina e sostavena od pet ~lena! - Zo{to tokmu pet? ]e pobrza da pra{a Bla{ko...- Ne pra{uvam tuku }e odgovaram za petka! - ne izdr`a qubopitniot Bla{-

ko. - Brojot na ~lenovite treba da bide neparen. Vo slu~aj koga za ne{to se glasa.Tri sprema dva za ova ili za toa...

Pet~lenata dru`ina od petto-4 be{e vedna{ sostavena. Vlatko, Bla{kokako negov prv drugar, Mi{e kako soset~e na Bla{ko, i bra}ata - bliznaci Kirkoi Spirko, koi se nerazdelni.

118

BIDI ISKREN

Potseti se na minatiot Veligden i iskreno ka`i mu na drugar~eto do tebe:- Kolku vapsani jajca iskr{i?- U`iva{e li vo kr{eweto?- Mame{e so drveno jajce?- Komu mu prizna deka ima{ drveno jajce?

119

Eden proleten den Vlatko gi potseti:- Dru`ino, nabli`uva praznikot Veligden! Predlagam da organizirame edno

veselo natkr{uvawe na vapcani veligdenski jajca. Pobednikot }e dobie - {to }edobie, Bla{ko?

- Kraj~e od mojata v~era{na kifla so marmalad! - se po{eguva qubopitni-kot, a potoa seriozno dodade: - Nema nagradi, va`no e da se u~estvuva. Odberetesi edno jajce, dozvoleni se site boi i {ari. ]e se kr{ime po principot "podobri-ot e sleden!# Iskr{enite jajca se lupat na lice mesto, se posoluvaat, se dava se-komu po par~ence...

Qup~o, koj go prislu{nuva{e nivniot razgovor, pra{a:- Dali mo`e i jas da u~estvuvam?- Ne, samo na{ata petorka! - mu odgovori Vlatko. - No, mo`e{ da nabqudu-

va{ od publikata. Vo ~etvrtok na vtoriot odmor.Bliznakot Kirko ponese krupno jajce od misirka, rizikuvaj}i da bide dis-

kvalifikuvan. Bliznakot Spirko se vooru`a so edno {ilesto zeleno jajce, za koeveruva{e deka ima najcvrsta lu{pa {to }e im odolee na site udari, ozgora i stra-ni~no. "Uh, samo da pobedam#, se nadeva{e toj.

Osamna dolgoo~ekuvaniot ~etvrtok. Po~na veligdenskoto natkr{uvawe!U~estvuvaa samo petmina natprevaruva~i, drugite se publika.

^uk-~uk! Prvo pukna jajceto vo rakata na Vlatko. Pobednikot od ovoj duel,Mi{e, sega se natkr{uva so Bla{ko. Site napregnato o~ekuvaat, Mi{e zamavnuva...~uk-~uk! "Oooo!# vikna Il~o od publikata. "Istovremeno puknaa dvete jajca!#

- Kirko i Spirko, tie se posledni! - gi najavi Vlatko, ronej}i par~enca lu{-pi od svoeto raspukano crveno jajce.

- Misirkino jajce, takvo imam! - re~e Kirko.- Ne mi pre~i, brat~e! - se soglasi Spirko.^uk-~uk, i ~udo! Koko{kinoto jajce se poka`a pocvrsto! Spirko tuku{to se

podgotvuva{e da se proglasi sebesi za "veligdenski vitez#, koga mu prijde Qup~o.- Mo`e li i jas da se natprevaruvam? Imam edno crveno vapcano jajce...- Ajde! [ampionot ne se pla{i od nikogo! - ko~operno re~e Spirko. Go dr`i

jajceto vo dlankata, a ozgora, me|u palecot i pokazalecot, mu ostavil kru`no ka-pa~e vrz koe treba da ~ukne jajceto od Qup~o. Site o~ekuvaat, nekoi se oblo`uva-at. Qup~o se dvoumi. Se premisluva. Kako da se bori so sebesi, da ka`e ili dapremol~i. Sepak se re{i da ka`e:

- Ne mo`am da bidam izmamnik! Imam drveno jajce, toa ne bi bilo fer.Lesno }e pobedev, no ne sakam taka. Ne e ~esno. Se sramam {to voop{to go ponesovova drveno jajce. No, sega }e go frlam. Site da vidat!

Qup~o otide do kantata za otpadoci, vo agolot na u~ilnicata, i go spu{ti vonea drvenoto jajce. Be{e crveno vapcano, nikoj od oko ne bi otkril deka e drveno.

U~enicite aplaudiraa. Duri i pobednikot Spirko. A Vlatko se dobli`i doQup~o i toplo mu re~e:

- Ti si {estiot ~len na na{ata dru`ina! Bravo i zdravo!Se rakuvaa. Iskr{enite veligdenski jajca bea vkusna oddelenska u`inka.

Sekomu po drugarsko par~ence!

Velko Nedelkovski

120

SOSTAVI PLAN NA RASKAZOT

Pro~itajte go raskazot i podelete go na pet logi~ki celini.Sostavi plan po redosledot koj ti go nudime. Odgovorite na pra{awata }e ti pomognat vo sostavuvaweto na planot:Tema: (Za {to ili za kogo se zboruva vo raskazot?)Glavni misli: 1. [to sostavile u~enicite od petto-4?

2. [to se dogovorile da organiziraat za Veligden?3. Kako te~ele podgotovkite za natprevarot?4. Koj pobedil?5. Zo{to Qup~o stanal {estiot ~len na dru`inata?

Vreme na nastanot: (Koga se slu~ila slu~kata?)Mesto na nastanot: (Kade se slu~il nastanot?)Poraka: ([to treba da ima vo srcata na site lu|e?)

PRONAJDI I PREPI[I

Prepi{i go delot od poslednata celina vo koj e opi{ana vnatre{nata borba na Qup~o i negovoto priznanie.Prepi{i go delot od poslednata celina vo koj e opi{an voshitot na Qup~evite sou~enici za negovata postapka.Pi{uvaj na latinica!

POTRUDETE SE

Podelete se vo grupi po trojca. Pro~itajte go raskazot vnimatelno i potrudete se zaedni~ki vo tetratkite da napravite vakov prikaz na ovoj raskaz. Mo`ete da pi{uvate na listovi koi potoa }e gi istaknete na panoto vo u~ilnicata.Re~enica _____________________________________________________________

(Za {to se zboruva vo tekstot?)Misla, izreka _______________________________________________________

(Se objasnuva najva`noto od raskazot.)Eden zbor ___________________________________________________________

(Najva`niot zbor od raskazot {to ja objasnuva sodr`inata.)Simbol ili slika(Pretstavi ja sodr`inatavo edna slika.)Boja ________________________________________________________________

(So koja boja }e gi pretstavi{ ~uvstvata od raskazot?)Dopolni: Edna od najdobrite raboti vo raskazot e ________________________

([to sfatil glavniot lik?)

121

DA RAZGOVARAME ZA PRIKAZNATA

[to pobaral itriot selanec od meanxijata? Zo{to?[to misli{: te{ko mu bilo da gi naditri selanite? Zo{to misli{ taka?Ova e makedonska narodna prikazna. Objasni so svoi zborovi {to znae{ za makedonskite narodni prikazni?

Pro~itaj nekoj raskaz za Itar Pejo. Po {to go prepoznava{ negoviot lik? Kogo naj~esto go naditruval?

MAGARETO [TO JADELO GRAV

Vo eden zimski den nekoj selanec se vra}al od pazar v selo i bil re~isipremrznat od studot. Na patot na{ol edna meana koja se nao|ala vo nekoe pogole-mo selo. Bilo ve}e pladne, a selanecot bil gladen, pa re{il da ru~a vo meana ida se stopli. Go vrzal magareto pred meanata i vlegol. Tamu videl nasobrani lu-|e od seloto koi go zafatile seto mesto okolu ogni{teto. Selanecot smislil {e-ga so koja }e gi natera selanite, {to sedele kraj ogni{teto, da izlezat nadvor.

Stoej}i do vratata mu viknal na meanxijata glasno:- Meanxi, daj mi edna porcija grav, a druga porcija odnesi mu na moeto maga-

re {to e vrzano nadvor pred meanata.Nasobranite selani, badijalxii, gi naostrile u{ite i nekoj od niv mu rekol:- Ami, magare }e jadelo grav?!- E, moevo magare jade grav. Ako ne veruvate pojdete so meanxijata i }e se

uverite.Meanxijata mu donesol edna porcija grav i trgnal da mu nosi porcija grav i

na magareto. Trgnale po nego site selani i go oslobodile mestoto okolu ogni{te-to. Toga{ itriot selanec si sednal na toplo mesto kraj ogni{teto i po~nal da sigo jade nara~aniot grav.

Makedonska narodna prikazna

IZRAZI SE PISMENO

Stavi se vo uloga na itriot selanec i preraska`i ja prikaznata interesno i sme{no za da go privle~e{ vnimanieto na slu{atelite. So nekolku re~enici dopolni go krajot na prikaznata.

PROSLEDI DOMA

Na nekolku nacionalni televizii se emituvaat makedonski narodni prikazni. Prosledete dve od razli~ni televizii i raska`etegi vo va{ite tetratki za doma{na rabota. Pro~itajte gi pred drugar~iwata.

122

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Poznava{ li nekoe dete invalid? Se dru`i{ li so nego?Invalidite se ograni~eni vo dvi`eweto. Dali mestoto kade {to `ivee{ e prilagodeno za invalidizirani lica? Porazgovaraj za toa so parot od klupata.

KOPNE@

Qup~o, potpiraj}i se na patericite, }e stane{e od krevetot, }e dojde{e doprozorecot, prave{e ptici od hartija, go otvora{e prozorecot i gi frla{e nadvor.

Qup~o `ivee{e na desettiot kat od visokata kula i pticite od hartija dolgovreme kru`ea niz vozduhot dodeka se spu{tea i zaprea na zemjata.

Za ovie meseci otkako le`i bolen i ne mo`e da odi podaleku od sobata,nafrla edno ~udo ptici.

Pticite koi bea i golemi i mali, vo zavisnost od hartijata {to ja ima{e, pa-|aa i vo dvorot od zgradata i na ulicata i na pokrivite od poniskite ku}i i naavtomobilite parkirani na parkirali{teto kraj zgradata i na drvjata vo dvoroti park~eto. Od daleku zali~uvaa na vistinski beli i {areni ptici.

I eden den, gledaj}i od koj kat izletuvaat pticite, i niz koj prozorec, lu|e-to se iska~ija vo stanot na Qup~o, tropnaa na vratata, im otvori lekarot koj vo tojmoment be{e dojden kaj Qup~o da napravi vizita i da mu gi dade potrebnite le-kovi, i tie po~naa da vikaat po Qup~o gledaj}i go kako dr`i v raka nekolku nap-raveni ptici za da gi frli niz prozorecot.

- A, ti li si toj {to gi frla{ ovie kni`i{ta, {to ni pravi{ |ubre po kato-vite i dvorot? [to |avol te teraova da go pravi{? Ako te vidati drugite deca, i ako trgnatpo tvojot primer, }e n¢ zat-rupaat so knixi{ta...

Qup~o, ispla{en,se sobira{e vo krevetot.Pticite gi krie{e zadgrbot.

Lekarot gi pog-ledna razlutenite lu|ei im re~e:

- Smirete se ...Poleka... Ne se toa kni-`i{ta... Toa se ptici ...

- Neka se {to sa-kaat ... - vikaa lu|eto. -Zo{to gi frla? Zo{to nipravi |ubre?

123

TVORI

Zamisli deka si eden od lu|eto koi naluteno vlegle kaj Qup~o. Raska`i go raskazot od toa stojali{te. Naslovot neka bide "KAKO SE POSRAMOTIV#. Pri raska`uvaweto iska`i gi emociite. Pro~itaj {to si napi{al.Najubaviot trud nagradete go so rakopleskawe.

DA RAZGOVARAME

Za {to kopneel bolniot Qup~o? Od koja bolest boleduva?Preku koja edinstvena negova igra go izrazuval negoviot kopne`?Komu mu pre~ele pticite od hartija? Kako izreagirale?Kako se ~uvstvuval Qup~o koga lu|eto do{le vo negoviot dom?Kako se ~uvstvuvale lu|eto otkako razbrale kakov problem imal Qup~o?

OBJASNI

Objasni kako ja sfa}a{ `elbata na Qup~o da pu{ta ptici od hartija.Objasni go zborot kopne` so svoi zborovi onaka kako {to ti go sfa}a{.

PRO^ITAJ I PREPI[I

Pro~itaj gi zborovite na lekarotso koi toj im se obratil na lu|eto.Prepi{i gi vo tvojata tetratka.

- @elbata go tera toa da go pravi ... - im re~e lekarot.- Ama kakva `elba! - vikaa lu|eto. - [to ni e nam gajle ... Da ne go vidime

pove}e.- ^ekajte da vi objasnam ... - gi uspokojuva{e lekarot. - Deteto e vo takva si-

tuacija {to taa negova `elba e i pove}e od toa ... Kopne` ... Da, kopne` ...- Kakva situacija, kakov kopne` ... - go gledaa lu|eto lekarot. A toj poleka,

so smireni zborovi im re~e:- Deteto ima paraliza ... Prikovano e da le`i v krevet ... Kaj takvi bolni se

javuva `elba da ja nadminat bolesta ... A koga ne mo`at, se javuva kaj niv fanta-zija da imaat krilja, da letaat kako ptica ... Razbirate...Preku pticite se zamis-luva sebe si kako leta. Preku ovie ptici {to gi frla...

Lu|eto go gledaa lekarot skameneti, nemi. So so`aliv pogled go gledaaQup~a koj zad grb gi dr`e{e pticite kako najskapo ne{to na svetot, kako ne{to{to e del od nego.

Lu|eto pro{epotija: - @alime ... - i poleka, nazade~ki, se povlekoa.Pticite {to prodol`ija da pa|aat na drvjata vo dvorot, navistina li~ea na

vistinski ptici.

Jovan Strezovski

124

Porazgovaraj so drugar~etoza insektite i pticite. [to ti e posebno interesno vo nivnoto odnesuvawe?

POLSKO U^ILI[TE

Godi{no vreme, mesec, den v sjajOd slamka i od kal da svie gnezdo - raj^edoto da go podgotvi za let vo svojot roden krajOd kade nau~ila ovaa ptica tolku `edno?

Vo polskoto u~ili{te u~ela vredno.

Crven, sin, violetov, `olt cvet po cvetVrednata p~ela gi posetuva v letOd kade gi znae pati{tata na ovoj svetNadolnici, ugornici, brda, potoci beskone~no?

Vo polskoto u~ili{te u~ela vredno.

Pajakot, male~ka buba~ka so gordost sjaeNa }erka si ~eiz da tkaeOvaa kineska tantela {to ja znaeNa koj |er|ef go vezela ve{to?

Vo polskoto u~ili{te u~ela vredno.

Ali Akba{

GO ZBOGATUVAM RE^NIKOT

~eiz - spremata {to ja donesuva nevestata kaj ma`ot;|er|ef -trkalezna ramka na koja se raspnuva platnoto {to se veze.

RAZMISLI I OBJASNI

Postoi li polsko u~ili{te vo koe pticite i insektite go u~at toa {to mnogu ve{to go pravat?Navistina, koj gi u~i taka ve{to i ume{no da opstojuvaat vo sredinata?

RAZGOVARAME ZALIRSKATA PESNA

Komu mu se voshituva poetotvo ovaa pesna?Pro~itaj ja prvata strofa.Objasni koi sposobnosti ive{tini na pticata govoshituvaat poetot. [to znae da pravi p~elata?A pajakot? [to sporedilpoetot so kineska tantela?

125

IZVESTUVAWE

POTSETI SE

Minatata godina u~e{e za izvestuvawe i sigurno si napi{al izvestuvawe za posetena teatarska pretstava, muzej, izlo`ba ili nekoe slu~uvawe vo u~ili{teto. Razgovarajte za toa.

POSETETE

Organizirajte se i posetete ja baletskata pretstava "Doktor Ofboli# vo Makedonskata opera i balet vo Skopje. Toa e eden od najubavite baleti za deca koj pleni so igrata, muzikata i sodr`inata.Pri kupuvawe na biletot sekoj }e dobie flaer na koj se ispe~ateni najva`nite podatoci za baletot. Pro~itaj go i so~uvaj go.Ako ne ste vo mo`nost da ja izvedete ovaa poseta, obidete se da najdete TV-snimkana ovaa pretstava. Gledajte ja zaedno i u`ivajte.Dodeka ja sledi{ pretstavata vnimatelno nabquduvaj kako e uredena scenata, kako se oble~eni baletskite umetnici (kostimografijata), dekorot. Slu{aj ja muzikata i sledi gi dvi`ewata na baletskite umetnici koi }e te vodat vo nastanite. Zapamete gi likovite.

RABOTI PO SLEDNIOV PLAN

Koga }e se vrati{ v u~ili{te, sredi gi vpe~atocite i napi{i izvestuvawe po sledniov plan:KOJ - (Koj trgna za Skopje? So {to trgna?)[TO - ([to da prosledite, za {to }e izvestuvate?)KOGA - (vremeto na trgnuvaweto, ~asot na pretstavata)KADE - (mestoto na posetata - grad, institucija)KAKO - (osvrt, kritika na samata pretstava)ZAKLU^OK

Najinteresnite izve{tai pro~itajte gi preku razglasnata stanica vo va{eto u~ili{te, pratete gi do va{iot lokalen vesnik koj ima rubrika za deca, ili vo nekoe detsko spisanie.

Nemate mo`nost da posetite teatarska pretstava vo tvoeto mesto na `iveewe ili vo najbliskiot grad kade {to ima teatar? Napi{i izvestuvawe za koja bilo posetena institucija vo tvoeto mesto na `iveewe (lokalna TV ili radiostanica, redakcija na vesnik, muzej, mesna zaednica, op{tina, fabrika). I vo tvoeto u~ili{te se slu~uvaat interesni nastani (priredbi,ekskurzii, eko-akcii, kviz-natprevari, sportski natprevari, izlo`bi, literaturni ~itawa i sli~no).

126

GI PROVERUVAM I GI UTVRDUVAM ZNAEWATA

PROSTA RE^ENICA - vo nea ima samo eden glagol.

SLO@ENA RE^ENICA - vo nea ima dva i pove}e glagoli, odnosno sostavenae od dve i pove}e prosti re~enici.

PROSTATA RE^ENICA mo`e da bide iska`ana:a) samo od podmet i prirok ib) od podmet, prirok i dodatoci na podmetot i prirokot.

DIREKTEN GOVOR - govorot od drugo lice prenesen onaka kako {to e izgovoren.Vo nego ni{to ne dodavame i ne odzemame.

INDIREKTEN GOVOR - govorot od drugo lice prenesen so svoi zborovi.

HOMONIMI - isti zborovi, no so razli~no zna~ewe.

DEMINUTIVI - formi od zborovite {to ozna~uvaat ne{to malo ili milo.

AUGMENTATIVI - formi od zborovi {to ozna~uvaat ne{to golemo ili grdo.

ROMAN - golema tvorba vo proza so pove}e likovi i pove}e slu~ki i nastani.

DETSKI ROMAN - glavnite likovi se deca i temata e od detskiot `ivot. No ima isklu~oci.

Odgovorite na slednite pra{awa }e gi zapi{uvam vo tetratkata.

Napravile lastovi~kite proletta gnezdo pod streata na edna selska ku}a.Im se izvele de~iwa, gi odgledale i esenta site si zaminale.

Prosta re~enica e ______________, prirok e ______, podmet e ______, dodatoci na prirokot se _______________.

Slo`ena re~enica e _____________, priroci se __________, podmet e ______.

Deminutivi se ________. Od niv }e izvedam augmentativni formi.

[to e imenkata gnezdo vo slednava re~enica vo sporedba so imenkata gnezdovo gorenavedenata re~enica? Imaat li isto zna~ewe?Nivnata ku}a be{e gnezdo na peja~i.

127

IDNINATA NA PLANETATA ZAVISI I OD MENE

RAZGOVARAME ZA PESNATA

[to dozna ti od pesnata za proletnoto cve}e jaglika?Si videl li ti vo priroda jaglika?Vo koja strofa poetot dava opis na jaglikata. Objasni go so svoi zborovi.Pod koe drugo ime e poznata kaj narodot? Spored {to go dobila toa ime?Zaklu~i od poslednata strofa kolku poetot ja saka i ceni jaglikata.

ZADA^I

Nau~i ja pesnata napamet i recitiraj ja izrazno.Opi{i edno proletno cve}e {to e karakteristi~no za tvojot kraj. Napi{i gi i drugite imiwa za nego, ako gi ima.

DOSETI SE

Koi proletni cve}iwa gi znae{. Nabrojuvajte so drugar~eto i zapi{uvajte vo tetratkata. Koj znae pove}e?

CARICA - JAGLIKA

Taa ja kiti planinata naprolet.Gran~e - lastar~e. @ilavo, silno.So kruna: grst cvetni liv~iwa na vrvot.Vistinska carica vo carstvoto bilno!

Kako jaglika ja znaeme site.Kako `olto buket~e od trevjeto blika.No i ova neka ne ve ~udi:i petoprst taa se vika.

"Dali ja saka{?# - ako nekoj me pra{a,kako da mu ka`am kolku ja cenam?Ne samo so dva prsta na rakata krenati -za nea e malku i pet prsti ako krenam!

Aleksandar Kujunxiski

DI[EWE NA AUSPUH

Eden tip, taka so siva {apka i debela siva cigara vo racete mi se iznaraz-vika za ni{to. Dodeka se snajdov u{ite mi bea polni so vakvi re~enici:

Kakvi ~isti vozdusi i drugi trakatanci?! Toa e nazadno, zaostanato kako`elka vo trka-zbrka na pet iljadi. Kakvi pejza`i i zelenila vo boja, ajde, ajde![to ima da se vidi i do`ivee. S¢ e videno i fino opi{ano vo knigi... a ako ne{-to ne ti e jasno zamoli si go kompjuterot, s¢ }e ti objasni.

Da se vidi, pa da se vidi! [to ima da se vidi! Pa onie koga yirkaat od vo-zot...? Malku im e prvata i poslednata stanica, nenasitni edni. S¢ ne{to im fa-li. A jas znam im fali samo malku brzina za da vlezat ve}e edna{ vo dvaeset iprviot vek. A ~istiot vozduh?! Ofkame nebare nekoj se ofajdil od nego. ^ist voz-duh e polovina vojna. Toj samo ja zovriva krvta, budi vo ~oveka `elba za karanicai tepa~ka. Ete, poglednete vo istorijata vo vremeto na toj ~ist vozduh. Krv do ko-lena, vojna do vojna. Nemale druga rabota, natepaj se ~ist vozduh i posle izlezi nau{te po~ist vozduh i mavaj, rasturaj s¢ dokraj.

Zatoa, a vide auspuh xitni mu se, grabni go za da ne ti go grabnat i di{i. Iu`ivaj. Preseli gi roditelite, rodninite i prijatelite vo blizina na @elezar-nica, Cementarnica, Rafinerija za nafta, nekoja hemiska industrija... {to i dabilo.

^eli~i si go zdravjeto i stanuvaj telo za dvaeset i prviot vek. Navreme, otiposle }e bide docna.

Ne izleguvaj od liftot, a ne pak od avtomobilot. Neka pe{a~at potencijal-nite samoubijci. Svesti si se

na vreme, ~oveku. Patempotseti se na na{ite

najgolemi uspesi:uni{tuvawe na po-

tocite, rekite,ezerata, mori-wata, nivite,

planinite, sak-siite i ona pod

noktite. Promo-viraweto na Negovo-to Veli~estvo SMOG

Siviot vo vrvno bo-`estvo e vo tek.

Van~o Polazarevski

128

129

DA TI POJASNIME

Satira e na~in na ismevawe, podbivawe, kritika na duhovit na~in na negativnite pojavi vo edno op{testvo.

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Veruvame deka pravilno ja razbra porakata na ovoj raskaz. Ka`i kako ja razbra? [to ni pora~uva pisatelot preku nego?Koga e napi{an ovoj humoristi~no-satiri~en raskaz?Nabroj gi site negativni pojavi {to gi kritikuva pisatelot?Koj e vinoven za s¢ {to e uni{teno, zagadeno i nepravilno izgradeno na na{ava planeta?

Potseti se na raskazot †Lo{i zborovi# od istiot avtor na str. 16.[to zabele`uva{? [to e zaedni~ko vo dvata raskazi?

PREDVIDI

[to mo`e da £ se slu~i na na{ava planeta, ako i ponatamu ne vodime gri`a za okolinata vo koja `iveeme i prirodata.

[TO MO@AM JAS

Vo vakva tabela {to }e ja nacrta{ vo tvojata tetratka napi{i gi tvoite razmisluvawa za tvoite postapki so koi bi mo`el da pridonese{ za za~uvuvawe na tvojata ~ista i zdrava okolina.

MO@AM SAM DA NAPRAVAM MO@AM ZAEDNO SO DRUGITE

130

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Kakva sodr`ina o~ekuva{ vo bajka so naslov "Malata samovila#?Pro~itaj ja bajkata po delovi. Prvo pro~itaj go prviot del, zastani i predvidi go tekot na dejstvoto.

[to misli{ deka }e se slu~i? So koi dokazi raspolaga{?

MALATA SAMOVILA

Si bile kral i kralica i imale sin edinec.Koga porasnal, site lu|e od kralstvo-

to go proslavuvale negovoto polno-letstvo. Zamocite blesnale odzlato, srebro, skapoceni kamewai iljadnici sve}i. Ve~erta zaig-

rale oro najli~nite devojki i sa-mo vo nego gledale.

Na polno} gostite se razo-ti{le. Mese~inata svetela kakoden. Na princot ne mu se spielo ioti{ol vo lipovata {umi~ka. Za-

misleniot princ poleka se {etal pomekata trevi~ka. Koga izlegol na li-

vadata zdogledal mala samovila oble-~ena vo sjaen fustan izvezen so zlato. Dolga-

ta kosa £ bila spu{tena na ple}ite, a na glavata £bleskala kruna ukrasena so skapoceni kamewa. Bila mnogu mala. Za~udeniot princzastanal i se zagledal vo nea, a taa progovorila so yvonliv glas:

- Moj ubav princu! I jas bev povikana na tvojata proslava, ama ne dojdov dazaigram vo oroto bidej}i sum olku male~ka. Zatoa sega, na sjajnava mese~ina kojaza mene e son~ev sjaj, dlaboko ti se poklonuvam.

Taa mnogu mu se dopadnala na princot. Voop{to ne se ispla{il od ovaa no}-na pojava, tuku £ pri{ol i ja fatil za rakata. Taa se izmolknala i is~eznala. Voraka mu ostanala nejzinata rakavica koja edvaj ja navlekol na maliot prst. Nata-`en se vratil vo zamokot i nikomu ne ka`al ni{to.

1. PAUZA

Slednata no} povtorno oti{ol tamu. Odel po belata mese~ina i ja baral ma-lata samovila. Nea nikade ja nemalo. Na`alen, ja izvadil rakavi~kata od pazu-vite i ja baknal. Pred nego se pojavila samovilata. Princot se izraduval i srce-to mu zaigralo. Dolgo se {etale po mese~inata i razgovarale. Princot se za~udil

131

koga zabele`al deka taa raste dodeka zboruva so nego. Koga se razdelile biladvapati pogolema, a rakavi~kata £ bila pretesna.

- Zemi ja i ~uvaj ja kako amanet - rekla i is~eznala.- ]e ja nosam na srceto - rekol princot.Sekoja no} se sostanuvale na nivnoto mesto. Preku den princot bil ta`en.

Vo mislite mu se vgnezdila malata samovila i s¢ pove}e se zaqubuval vo nea.A taa sekoja no} s¢ pove}e rastela. Na devettata no}, osvetlena so polna

mese~ina, veselo go do~ekala i zagukala:

2. PAUZA

- Jas }e doa|am s¢ dodeka ima mese~ina.- A ne, mila moja! Jas ne mo`am da `i-

veam bez tebe. Ti mora{ da bide{ moja kra-lica.

- Mil moj - rekla taa - }e bidam tvo-ja ako me saka{ samo mene.

- Zasekoga{, zasekoga{! - vikalprincot bez razmisluvawe - i samo tebe, adrugite nema ni da gi poglednam.

- Dobro! No zapameti {to ti velam:}e bidam tvoja samo dodeka go dr`i{ dade-niot zbor.

Po tri dena napravile svadba. Site sevoshituvale na ubavinata na samovilata. @iveele sre}no sedum godini. Toga{ po-~inal stariot kral. Naredeni pokraj sandakot, mrtovecot go ~uvale najubavite`eni od zemjata. Me|u niv bila i edna devojka so crvena kosa i crni o~i. So o~i-te postojano go sledela princot. Toj go zabele`al toa. Koga povorkata trgnala kongrobi{tata, tri pati poglednal vo devojkata dr`ej}i ja svojata `ena za raka.Odedna{ `ena mu se sopnala na fustanot i za malku }e padnela.

3. PAUZA

- Au, pogledni fustanot mi e predolg! - viknala princezata. Princot ne nizabele`al deka taa se smalila. Koga go zakopale kralot, ubavicata pominalapokraj nego, a toj podglednuval vo nea. Ne videl deka `ena mu e s¢ pomala. Kogastasale pod starata lipa, taa potpolno is~eznala.

Princot se o`enil so devojkata. So nea ni tri dena ne `iveel sre}no.

[to misli{ deka}e se slu~i?

So koi dokazi raspolaga{?

[to navistinase slu~ilo?

[to misli{ deka}e se slu~i?

So koi dokazi raspolaga{?

[to navistinase slu~ilo?

132

DA RAZGOVARAME

Gre{e{e li vo predviduvaweto na tekot na slu~uvawata? Zo{to?Koga pogodi {to }e se slu~i?[to gi popre~uva{e tvoite predviduvawa?

SOZDAJ

Na slednoto pra{awe odgovori taka {to }e najde{ dve tvrdewa koi odat vo prilog na potvrdniot odgovor DA i dve tvrdewa koi odat vo prilog na odre~niot odgovor NE:

Dali malata samovila dobro postapila {to pove}e ne se vratila?

Nactraj vakva tabela vo tvojata tetratka i zapi{i gi tvoite tvrdewa.

Dopolni ja tabelata so tvrdewata na drugar~eto od tvojata klupa.Grupirajte se vo grupi po ~etvorica, razmenete gi odgovorite, razgovarajte i povtorno pro{iri ja tvojata tabela. Vie sega raspravavte.Bidi vo onaa grupa ( DA ili NE) za koja si se opredelil.Vo slednite 7-8 minuti vo va{ata grupa napravete popis na site dokazi za va{eto opredeluvawe. Raspravaj za svoite tvrdewa.Koga gi slu{na tu|ite mislewa, go smeni li svoeto? Objasni go odgovorot.Otkako }e se opredeli{ za grupata koja odgovara na tvoite stavovi zaedni~kite tvrdewa zapi{ete gi vo edna pogolema tabela i polemizirajte so drugata grupa. Potrudete se da gi odbranite svoite ubeduvawa.Ilustrirajte gi va{ite tvrdewa vo forma na strip i demonstrirajte go.Porazenata grupa neka £ ~estita na pobedni~kata taka {to }e £ go podari stripot.

DA NE

Postojano barala ne{to. Koga ne £ ja ispolnuval `elbata pla~ela, se karala sonego, go navreduvala. Koga mu zdodealo, ja izbrkal.

Duri sega videl {to napravil. Pla~el i vozdivnuval za malata samovila.Sekoja no} sedel pod starata lipa, ja vikal i ja ~ekal svojata samovila. ^ekaj}iostarel, a taa nikoga{ ne se vratila.

Slovene~ka narodna bajka

133

OBJASNI I OPI[I

Zo{to pisatelot go narekuva mesecotapril: p~elar, cve}ar, ov~ar i ora~?

Objasni ja poslednata misla.Opi{i ja slikata predadena so~etvrtata re~enica.

ODBERI DRUG NASLOV

Razmisli kakov drug naslov mo`e{da £ dade{ na ovaa prekrasna literaturna tvorba. Zapi{i go vo tetratkata.Odberete nekolku najubavi naslovi

Napi{i {to te raduva vo april? Pro~itaj mu na drugar~eto.

APRIL

April e mlad kowanik {to galopira niz zeleni livadi.April e mlada nasmeana prodava~ka na cve}iwa.April e najveseliot proleten svira~.Ju`niot vetar so vla`na krpa gi bri{e damkite od sinoto lice na neboto -

nasmevkata Aprilova da bide po{iroka.April e {aren proleten avtobus za koj ne se potrebni asfaltirani i poplo-

~eni pati{ta. Toj doa|a od topliot jug i donesuva lisja i cve}iwa, ptici i p~eli.April e najgolemiot la`go na svetot (no samo eden den!)- Pogledni nagore, leta slon! Ne e izmislica, ne e ni son!A po tebe yvoni vedra smea: †Apri-li-li-li!#Vo april cvetovite slavat pobeda.Pred golemata armija od jasmin, rozi, sinoli~ki, momini solzi, jagliki...

~ekori najvisokata topola so zeleno zname vo racete.April e p~elar i cve}ar, ov~ar i ora~...April e najgolemiot prijatel na bosonogoto detstvo.

Vidoe Podgorec

VOO^I, PREPI[I, DOPOLNI

Prepi{i gi vo tetratkata {este re~enici vo koi pisatelot mesecot april go prika`al kako li~nost so razni profesii i osobini.Koja ti ostavi najsilen vpe~atok? Objasni zo{to.Pronajdi ja re~enicata vo koja pisatelot gi nabrojuva aprilskite cve}iwa, no ne uspeal da gi nabroi site. Prepi{i ja i namesto trite to~ki dopi{i u{te nekolku vidovi cve}iwa {to cvetaat vo april.I pretposlednata re~enica pisatelot ja zavr{il so pravopisniot znak tri to~ki. Toa zna~i deka mislata ne e dovr{ena. Dovr{i ja taka {to }e nabroi{ u{te nekolku zanimawa na mesecot april.

134

GOLEMA BUKVA PRI PI[UVAWE IMIWANA DR@AVI, NIVNI @ITELI, NARODI,

GRADOVI, SELA, OBLASTI INIVNITE @ITELI

ZAPOMNI

Prisvojnite pridavki izvedeni od ovie imenki se pi{uvaat so mala po~etna bukva. Najmnogu kupuvam makedonski proizvodi. Site balkanski narodi se na{iprijateli. Najvkusno e bitolskoto mleko. Vo mariovskite sela ima malkulu|e. Na evropskiot kontinent `iveat razni narodi.

PRODOL@I

Napi{i vo tvojata tetratka pove}e re~enici vo koi }e upotrebi{ nekoi imiwa na dr`avi, kontinenti, narodi, sela, gradovi, `iteli na gradovi.

DR@AVI,KONTINENTI

@ITELI na dr`avii kontinenti

GRADOVIsela, oblasti

@ITELI na gradovi,sela, oblasti

NARODI

Makedonija

Amerika Amerikanci

EvropeecEvropejci

Mariovo(oblast)

MariovecMariovkaMariovci

Male{evo(oblast)

Laktiwe(selo)

AziecAzijkaAzijci

AfrikanecAfrikanka

Male{evecMale{evkaMale{evci

Evropa

Srbija Srbi

^esi

Azija

Afrika

^e{ka i^ehija

Makedonci Ohrid

Ki~evo

Ko~ani

Debar

MakedonecMakedonkaMakedonci

AlbanecAlbankaAlbanci

FrancuzinFrancuzinkaFrancuzi

SrbinSrbinkaSrbi

KinezKineskaKinezi

BugarinBugarkaBugari

^eh^ehinka^esi

ohri|anecohri|ankaohri|ani

ki~evecki~evkaki~evciko~anecko~ankako~anci

laktineclaktinkalaktinci

debranecdebrankadebrani

135

GOLEMA BUKVA PRI PI[UVAWE NA PRAZNICI ^IE IME E

NAPI[ANO SO BROJ (CIFRA)

Praznici, praznici!..

Eh, kolku se raduvam na praznicite. Toga{ sme doma ili odime nekade zaed-no. Za 1 Maj bevme vo poseta na baba i dedo na selo. Baba s¢ u{te ja ~uva mojata~estitka za 8 Mart na vitrinata i na site ja poka`uva. Kaj niv odime i za drugitedr`avni praznici: 2 Avgust, 8 Septemvri, 11 Oktomvri. A baba i dedo zadol`i-telno ni doa|aat za na{ata doma{na slava, Sveti Nikola. Ponekoga{ ostanuvaati za Nova godina. A jas tolku sakam da ostanat i za Badnik i Bo`ik, a potoa daodime zaedno na selo. Toga{ sum najsre}en.

ZABELE@I

^ii imiwa se napi{ani so zadebeleni bukvi?

Koj zbor e so golema po~etna bukva vo imiwata na praznicite napi{ani so cifra?

Kako poinaku mo`e da se napi{at tie praznici? Napi{i gi: Prvi maj, i ostanatite praznici od gorniot tekst

PRIMENI

Napi{i deset re~enici vo koi }e gi upotrebi{ imiwata na deset praznici. Pet neka bidat imiwa na praznici so cifri.

POTSETI SE

Imiwata na praznicite se pi{uvaat so golema po~etna bukva: Veligden, \ur|ovden, Ilinden, Pro~ka, Bajram, Bo`ik (Bo`i}), Badnik, Vasilica itn.Ako imeto na praznikot e sostaveno od dva zbora, so golema bukva se pi{uva samo prviot zbor: Nova godina, Prvi maj, Osmi septemvri, Edinaesetti oktomvri. No ako vtoriot zbor e sopstvena imenka, toga{ dvata zbora se pi{uvaat so golema bukva: Sveti Nikola, Golema Bogorodica, Mala Bogorodica, Sveti \or|ija, Sveta Petka...

ZAKLU^I SAM

Ako prviot del od imeto na praznikot e napi{an so cifra, sledniot zbor zapo~nuvaso golema bukva.1 Maj, 8 Mart, 2 Avgust, 8 Septemvri, 11 Oktomvri,23 Oktomvri.

136

Napi{i vo tetratkata koga ti bilo najte{ko po nekoja napravena gre{ka. Pro~itaj mu na drugar~eto.

GOLGETER

Bane Ivanovski od petto-4 ima dve prezimiwa: Bane Ivanovski-Golgeterot!Da e nekoj grd prekar, sigurno bi negoduval. No, ovoj go do`ivuva pove}e kako sport-ska titula. Zatoa {to najdobro se snao|a pred golot na protivni~kata ekipa, se-koga{ koga igra fudbal. Nepogre{livo postignuva golovi od najrazli~ni pozicii,so noga i so glava.

Tokmu poradi toa, na vtoriot odmor mu prijde sou~enikot Rade so predlog:- Bane, dali bi nastapil za na{ata u~ili{na reprezentacija? Proletta

podrani, pa na poljankata me|u novogradbite odr`uvame turnir vo mal fudbal. Tibi bil na{eto tajno zasiluvawe!

- Mo`e! - se soglasi Bane. - Za edno ~okolado so le{nik na poluvremeto!- Mnogu si voobrazen, kako da nastapuva{ za "Lacio#! - se

smurti Rade. - Seriozno, doa|a{ ili ne?- Doa|am, ona so ~okoladoto be{e {ega.I navistina dojde. Igrali{teto be{e

obi~na poljanka, no ima{e golovi so vis-tinski stativi i pre~ka. Bane zabele`a:

- U{te da kupite fudbalska mre`azad golot, ne vi e ramen stadion!

Samo {to po~na natprevarot, Banegi poka`a svoite golgeterski kvalite-ti. Ekipata vo koja gostuva{e, po nego-va zasluga, nabrzo povede so tri spremanula. Rade e presre}en, a Bane dribla,centrira, bie kon protivni~kiot golman. Nokoga silovito ja udri topkata od eden sloboden udar, taa poleta visoko, visoko...i se slu{na edno prodol`itelno "cangrrr#!

- Va{iot top~ija go skr{i prozorecot na vtoriot kat! - ispla{eno civnaedno od decata.

- Da, a sega molskavi~no }e si odam! - snaodlivo re~e Bane. - Vas neka veobvinat za {tetata, {to mi e gri`a! Mene duri ne me ni poznavaat, `iveam vo dru-ga naselba! ^ao, klinci! Imate vie xeparlak da go platite prozorecot!

Rade be{e neprijatno iznenaden. Ostana so podzinata usta. O, kakov bil ovojBane?! Fudbalska yvezda, a izbega kako obi~en pla{livec!

[epotot pote~e od edno do drugo detsko uvo. Ve}e utredenta polovina odpetto-4 Bane Golgeterot go oslovuvaa so "Bane Pla{livecot#! Toj dva dena se ko-leba{e {to da stori, a dve no}i spie{e so nespokojni soni{ta. Na tretiot den mure~e na svojot tatko:

- Tato, sakam da razgovarame kako ma`i! Mi treba xeparlakot za cela nede-la, naedna{! Imam eden dolg!

- O, mojot sin ve}e se zadol`uva! - se nasmevna tatko mu, no mu dade pogo-lema suma pari. So niv Bane otide vo naselbata na Rade. Ja pronajde poljankata.

137

Gleda{e nagore i odredi kade be{e skr{eniot prozorec. Se iska~i i zayvoni.Srame`livo ka`a koj e i {to stori pred nekolku dena. Sega se kae, se izvinuva -i dojden e da ja plati {tetata!

^ovekot {to izleze pred vrata, re~e: - Toa e ~esno, mom~ence! No jas ve}e go zameniv prozorecot! Ti prostiv, vi

prostiv...Bane go ostavi kovertot so parite nazemi i so tr~awe se spu{ti po skalite.

Se ~uvstvuva{e lesno i poletno. Mu padna tovar od grbot.Ah, toj u~eni~ki {epot kolku e brz! Ve}e utredenta celo petto-4 pak mu ja

vrati sportskata titula: Bane Golgeterot!

Velko Nedelkovski

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

Kade se slu~il glavniot nastan vo ovoj raskaz?Koj e glavniot lik vo nego? Po {to e poznat me|u svoite sou~enici?Kako postapil Bane koga nenamerno go skr{il prozorecot?Zo{to ne ja opravduva{ negovata postapka?No kako se ~uvstvuval otkako pobegnal kako kukavica?Kako ja ispravil svojata gre{ka? Zo{to sega te voodu{evi Bane?

PRERASKA@I PO PLANOT

Napravi plan na raskazot, a potoapreraska`i go usno.

NA ^ASOT PO TEHNI^KOOBRAZOVANIE

Napravete edno golemo pano na koe }e gi vnesete va{ite imiwa i sekoj neka si napi{e vo koi slobodni aktivnosti u~estvuva vo u~ili{teto i nadvor od nego. Pokraj imeto sekoj neka se nacrta sebesi vo onaa aktivnost {to ja saka najmnogu. Na pr.: kako fudbaler, ko{arkar, balerina, peja~/ka, karatist/ka, crta~...Istaknete go panoto na vidno mestovo u~ilnicata.

IZRAZI SE PISMENO

Ti si Bane. Raska`i {to ti se slu~uva{e narednite dva dena otkako pobegna od nastanot. Opi{i gi tvoite nemirni no}i poradi ne~istata sovest i kako go podnesuva{e noviot prekar "Bane Pla{livecot#. Povrzi ja tvojata odluka da ja plati{ {tetata so ovaa izreka: NAJDOBAR LEK ZA SMIRUVAWEE ^ISTATA SOVEST.

138

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Napi{i {to znae{ za zagaduvaweto na na{ata planeta?Razmeni go misleweto so tvoite drugar~iwa.Napi{i {to u{te bi sakal da doznae{ i porazgovaraj so drugar~iwata.Zapi{ete gi va{ite mislewa vo vakva tabela:Pro~itaj go tekstot"22 April - Den na planetata Zemja#, no taka {to pri ~itaweto so znakot "+# }e gi odbele`i{ tvrdewata koi ti se poznati, so "?# tvrdewata za koi ne si siguren, a so "-# ona {to ti otkriva nekoi novi i nepoznati fakti.

ZNAM SAKAM DA ZNAM

22 APRIL - DEN NA PLANETATA ZEMJA

[to s¢ pominala planetata Zemja od po~etokot do denes vo tekot na nejzi-noto geolo{ko minato i vo postanuvaweto na `ivotot na nea, vo golem del s¢ u{tee nepoznato. Navistina, naukata se trudi da go osoznae toj pat na oblikuvaweto na

Zemjata i postanokot na `iviot svet na nea, no ipokraj golemiot trud na nau~nicite go-

lema temnina pokriva dobar del odtoj nau~en pat.

Kon krajot na 19 i votekot na 20 vek Zemjata po-

minuva sosema podrugoiskustvo vo svojot raz-voen pat. Neo~ekuvani ineprirodni promeni jazafatija ne samo povr-{inata na na{ata Zem-ja, tuku i nejzinataatmosfera i vnatre{-

nost. Brziot razvoj naindustrijata i s¢ pogole-

mata potreba za energijase pri~ina za ispu{tawe na

pogolemi koli~ini na otrovnismesi vo atmosferata, i s¢ pogo-

lemoto iskoristuvawe na fosilnotogorivo od dlabo~inata na Zemjata.

Procesot na civilizaciskiot napredok prosto gi "smete# pra{umite. Dr`a-vite vo koi s¢ u{te se so~uvani pra{umite voobi~aeno se siroma{ni dr`avi. Asega pred tie siroma{ni dr`avi se postavuva te{ka zada~a - da gi za~uvaat tiepra{umi bidej}i tie se belite drobovi na na{ata planeta. Toa zna~i da se otka-

139

NAU^IV

SOZDAVAJ

Napravete EKO-plakat koj }e gi pottikne i drugite da razmisluvaat za Zemjata. Ne zaboravete deka plakatot treba da bide interesen. Iskoristete gi podatocite od dokumentarnite emisii i od enciklopediite.[to bi mo`el ~ovekot da napravi za spas na planetata Zemja? Iska`i go svoeto mislewe vo sostav koj }e go napi{e{ doma. Mo`e{ da pobara{ mislewe od vozrasnite i da sporedi{ kako razmisluvaat dve generacii.

POTRUDI SE I DOZNAJ

Prosledi na TV dokumentarna emisija za zagaduvaweto na planetata Zemja. Vakvi emisii naj~esto ima na programite Discovery chanel, National geographic. Vodi pribele{ki za toa {to si go gledal ili snimi ja emisijata za da ja gledata zaedno na u~ili{te.Dosta podatoci mo`ete da najdete i vo sovremenite enciklopedii koi obiluvaat so fakti i fotografii. Najinteresnite podatoci fotokopirajte gi i za~uvajte gi.

DA RAZGOVARAME

S¢ ona {to si go ozna~il so znakot "-# napi{i go vo slednata tabela:Sporedi ja tvojata tabela so tabelata na drugarot do tebe.Razovarajte so nastavnikot za delovite koi ste gi ozna~ile so "?#.Postavi pra{awa na koi saka{ da dobie{ odgovor.

`at od materijalnata korist koja ja nosi iskoristuvaweto na pra{umite. Me|utoavo tie odnosi se slu~uvaat nekoi zanimlivi pojavi. Bogatite dr`avi nastojuvaatpo niski ceni da gi otkupat drvata od posiroma{nite za da si gi za~uvaat {umitevo nivnite dr`avi koi nemilosrdno re~isi gi uni{tile. Vo isto vreme raznizdru`enija za za{tita na prirodata koi se formirani od bogatite dr`avi, im nu-dat nekakva pomo{ na siroma{nite dr`avi da go za~uvaat ona {to e kaj nivoddamna uni{teno. Ne{to sli~no se slu~uva i vo drugi oblasti, na primer vo za{-titata na mo~uri{tata, moriwata.

Kade e vo seto toa na{ata tatkovina? Po tvrdewata na na{ite stru~waci zana{ite {umi na primer, mo`e da se zaklu~i deka tie se prirodni i vo nekoi de-lovi sli~ni na prvobitnite golemi pra{umi. Od druga strana postojano se slu{a-at kritiki od razni organizacii deka na{ite {umi neracionalno se iskoristuva-at. A kade e vsu{nost vistinata, te{ko e da se ka`e. Me|utoa edno e sigurno, naj-golemite zagaduvawa koi gi uni{tuvaat na{ite {umi doa|aat od na{ite sosednizemji koi imaa porazviena industrija.

Ante Pelivan

140

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Znae{ li kako si go dobil svoeto ime?Ti se slu~ilo li da go proceni{ nekogo samo po negovoto ime?[to misli{, kakov e nekoj koj se vika Pipi Dolgiot ^orap?

PIPI DOLGIOT ^ORAP

Vo zapu{tenata ku}a na krajot od gradot se doseli neobi~no devetgodi{nodevoj~e po ime Pipi Dolgiot ^orap. @ivee{e bez roditeli, so kowot i majmun~e-to. Vo sosednata ku}a `iveeja sestrata i bratot Anika i Tomi, "normalni# i "uba-vo vospitani deca#. Anika i Tomi bea kaj svojata baba, a koga se vratija se iznena-dija kako izgleda nivnata nova sosetka. Taa im raska`uva{e za svojot `ivot, po-sebno za tatko £, a takvi neobi~ni prikazni Anika i Tomi nikoga{ ne slu{nale. Za-toa smetaa deka Pipi Dolgiot ^orap izmisluva i la`e. Kako samo }e se iznenadatkoga }e doznaat deka prikaznite na Pipi se vistinski.

* * *Vo toj mig se otvori vratata na "Pipinovec# i ottamu istr~a malo devoj~e.

Toa be{e naj~udnoto devoj~e koe Anika i Tomi nekoga{ go be{e videle. Toa be{ePipi Dolgiot ^orap, koja trgnala na svojata utrinska pro{etka.

Eve, kakva be{e:Nejzinata kosa ima{e boja na morkov i £ be{e spletena vo dve cvrsti ple-

tenki koi £ stoeja pravo otstrana. Nosot £ li~e{e nakompir i celiot be{e i{aran so damki od sonce-to. Ima{e {iroka usta so zdravi, beli zabi. Ifustanot £ be{e ~uden. Pipi sama si go so{ila.Be{e modar, a ovde-onde vmetnala i par~iwa od

crven tekstil. Na svoite dolgi, tenki noze nav-lekla dolgi ~orapi i toa edniot kafeav, a drugiot crn.

Ima{e i crni ~evli koi bea dvapati podolgi od nej-zinite stapala. Niv £ gi kupil tatko £ u{te vo Ju`-na Amerika, i zatoa £ bea golemi, za da ne £ se sma-lat koga }e porasne. Pipi nikoga{ ne saka{e da obue

drugi ~evli. No sepak, na Anika i Tomi, naj~udno imbe{e majmun~eto koe sede{e na rameto na ova neobi~-no devoj~e. Majmun~eto be{e od vidot nare~en morska

ma~ka, oble~eno vo modri pantaloni i `olto kaput-~e, so slameno {e{ir~e na glavata.

Pipi se klate{e po ulicata odej}i so ednatanoga po trotoarot, a so drugata po kolovozot. Tomi iAnika gledaa vo nea. Za ~as, eve ja - se vra}a{e, amaovoj pat odej}i nanazad, za da ne mora da se vrti ko-

ga }e se vra}a doma. Koga stigna do Tomi i Anika,zastana. Decata se gledaa i mol~ea. Na krajotTomi prozbore:

141

- Zo{to ode{e nanazad? - Zo{to odev nanazad? - pra{a Pipi. - Pa zarem nie ne `iveeme vo slobod-

na zemja? Zarem ~ovek ne mo`e da odi onaka kako {to saka? Da znae{, vo Egipetsite lu|e odat taka i nikomu toa ne mu se ~ini ~udno.

- A od kade znae{? - prodol`i Tomi. - Da ne si bila vo Egipet?- Sekako deka sum bila. Sum ja propatuvala celata Zemjina topka i sum vi-

dela mnogu po~udni raboti. [to bi rekol ako po~nam da odam na race kako {toodat lu|eto vo Indokina.

- E, sega la`e{! - vikna Tomi.Pipi se zamisli za moment.- Da, ima{ pravo, la`am - re~e ta`no.- Ne e ubavo da la`e{ - re~e Anika.- Da, da, la`eweto e mnogu grdo - re~e Pipi u{te pota`no. - Ama znae{, mi

se slu~uva toa da go zaboravam. Pa {to mo`e{ da o~ekuva{ od dete ~ija majka eangel, a tatko kral na domorodci koj cel `ivot plovel po moriwata? Postojano daja ka`uva vistinata? Vo Turakalama nema nitu eden koj ja zboruva vistinata. Ta-mu la`at po cel den. Zatoa, ako ponekoga{ izla`am, morate da mi prostite, bi-dej}i predolgo sum `iveela tamu. Pa sepak, mo`eme da staneme prijateli, neli?

- Sekako! - re~e Tomi i si pomisli deka ovoj den nema da bide eden od oniedosadni denovi.

- A zo{to da ne pojaduvate kaj mene? - pra{a Pipi.- Pa zo{to da ne! - prifati Tomi. - Ajde!- Najprvo moram da ve zapoznaam so Nilson - re~e Pipi. Majmun~eto go sim-

na {e{irot i se pozdravi kako {to treba.Vlegoa vo gradinata na vilata "Pipinovec# . Odea po patekata pokraj koja se

izdignuvaa stari stebla obrasnati so mov. Na terasata stoe{e kow. - Zo{to go ~u-va{ kowot na terasata? - pra{a Tomi.

- Eh, - razmisluva{e Pipi, - vo kujnata mi pre~i, a vo sobata ne mi se dopa|a.

142

DA RAZGOVARAME

Ti se dopa|a li Pipi Dolgiot ^orap? Zo{to?Pro~itaj kako izgleda Pipi. [to e neobi~no vo nejziniot izgled i odnesuvawe?Mo`e li navistina devetgodi{no devoj~e da `ivee bez roditeli?Vo {to bi sakal da bide{ sli~en na Pipi Dolgiot ^orap?[to u{te bi sakal da znae{ za nea?Koi romani dosega si gi pro~ital?[to ti bilo najinteresno vo niv?So koi likovi si se sretnal vo niv?

SOZDAVAJ

Opi{i go tvoeto druga~e na {to po{egovit na~in.Pro~itajte go delot koga se sretnuvaat Tomi i Anika so Pipi. Obidete se taa sredba da ja izvedete vo va{eto oddelenie. Potrudete se da gi imitirate nivnite izrazi na licata i na~inot na govorewe. Osven toa morate da bidete i soodvetno oble~eni za da ja dolovite atmosferata na sredbata.

PONATAMO[NI AKTIVNOSTI

Pozajmi go od biblioteka romanot "Pipi Dolgiot ^orap# od Astrid Lindgren. Pro~itaj go i zapoznaj se so neobi~nite avanturi na Pipi, Tomi i Anika. Veruvame deka mnogu }e ti se dopadne.Za ovoj roman e snimen i igran film. Potrudete se i pobarajte go vo videoteka. Mo`ete zaedni~ki da go gledate na u~ili{te i da gi do`iveete avanturite na Pipi.

Tomi i Anika vlegoa vo ku}ata. Be{e nesuredeno. Pla{livo se vrtea okolusebe. No be{e o~igledno deka vo ku}ata go nema tatkoto, a u{te pomalku majkata.Toga{, malku ispla{eno, Anika pra{a:

- Stvarno `ivee{ sosema sama?- Nikako, so mene se Nilson i kowot! - re~e Pipi.- Da, ama nema{ li majka i tatko?- Nemam! - otse~no odgovori Pipi.- Pa koj ti ka`uva koga mora{ da odi{ na spiewe?- pra{a Anika.- Sama. Najprvin toa si go ka`uvam normalno, pa potoa malku postrogo. A ako

i toa ne pomogne toga{ ima i malku }otek, jasno e, zar ne?Na Tomi i Anika ne im be{e ba{ jasno, ama im zvu~e{e sosema dobro.

Astrid Lindgren(Izvadok od romanot "Pipi Dolgiot ^orap#)

143

RAZMISLI - NAPI[I

Napravi sonce od najubavite zborovi.Nacrtaj vo tetratkata vakov krug i oboj go so sina boja. Vo sekoe kruk~e napi{i gi zborovite na koi }e se seti{, a so koi se sporeduvaat decata.

RAZGOVARAME ZA LIRSKATA PESNA

[to pobudi kaj tebe ovaa prekrasna pesna? [to gi predizvika tie ~uvstva kaj tebe? So {to poetot gi sporeduva decata? Odberi i pro~itaj dve sporedbi.Sporedi gi sporedbite od tvoeto sonce. Koi od niv gi sretna vo pesnata?Zo{to decata se svetski {ampioni vo dobrinata i najgolemi mirotvorci?Dopolni ja pesnata so u{te dva stiha {to }e gi izmisli{.Nau~i napamet desetina stihovi koi sam }e si gi odbere{. Recitiraj gi pred tvoite bliski i pred tvoite drugar~iwa.

BEZ DECATA

Bez decata `ivotot e ta`en,Kako denot esenski vla`en.Decata se ptici {to ni peat,Kako sonce so qubov n¢ greatSite deca na svetot se isti,Poto~iwa `uborlivi, ~isti.Razigrani, ko yvezdi~ki sjajni,Raspeani, so najne`ni tajni.Decata se ko snegulki sne`ni,Peperutki razletani, ne`ni.

Decata se ukras na prirodata,Decata se svetli ko slobodata.Decata se poli~ni od cvetot,So decata poubav e svetot.Decata se svetli lampioni,Vo dobrina svetski {ampioni.

Decata se sportisti i tvorciNajgolemi vo svetot mirotvorci.

Nenad Xambazov

DETE

NAJGOLEMA RADOST

NAJSVETLAYVEZDA

NAJNE@NAPESNA

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Objasni ja izrekata: Sekoj e kova~ na svojata sre}a.[to ti e potrebno za da bide{ sre}en?

KO[ULATA NA SRE]NIOT ^OVEK

Kralot imal sin i go sakal kako o~ite. A princot bil postojano nezado-volen. Celi denovi pominuval na balkonot gledaj}i vo dale~inata.

- [to ti nedostasuva? - go pra{al kralot. - [to ti e? - Ne znam, tatko, ni samiot ne znam.- Da ne si zaquben? Ako saka{ nekoja devojka, samo ka`i, i jas }e ti ja dadam

za `ena, pa ~ija saka neka e.- Ne, tatko, ne sum zaquben.Kralot se obidel da go razveseli: teatri, balovi, muzika, ama ni{to, i od

princovoto lice sekoj den malku po malku se gubela rozovata boja.Kralot razglasil i od site strani na svetot do{le naju~eni lu|e za da mu

pomognat.Tie go videle princot, razmislile i rekle:- Viso~estvo, eve {to treba da napravite: pobarajte ~ovek koj e sre}en vo

s¢ i za s¢ i smenete ja ko{ulata na va{iot sin so negovata.U{te istiot den kralot ispratil svoi podanici niz svetot da go najdat

sre}niot ~ovek. Mu dovele nekoj sve{tenik.- Dali si sre}en? - go pra{al kralot. - Sum, va{e viso~estvo!- A saka{ li da stane{ moj vladika? - Ah, kamo sre}a, viso~estvo!- Zaminuvaj! Gubi se ottuka! Baram sre}en ~ovek i zadovolen so svojata sud-

bina, a ne nekoj koj saka da `ivee ovde.Vo sosedstvoto `iveel nekoj drug kral za koj mu rekle deka e ba{ sre}en i

zadovolen: imal ubava i dobra `ena, deca, zemjata mu `iveela vo mir. Poln sonade`, kralot pratil glasnici da mu ja pobaraat ko{ulata.

Sosedot gi primil, i: - Da, da ni{to ne mi fali,ama zlo e nekoj koj ima tolku dobra da mora da

umre i s¢ da ostavi. Toa me pla{i i ne mo`amda spijam! - i ... glasnicite se vratile.

Za da se smiri, kralot oti{ol nalov. Pogodil zajak. Kralot potr~al ponego. Sred poleto slu{nal glas na~ovek koj peel nekoja narodna pesna.Kralot si pomislil: "Toj {to vakapee, mora da e sre}en# pa sledej}i japesnata navlegol vo edno lozje ividel mom~e kako peej}i raboti.

- Dobar den, viso~estvo -pozdravilo toa - [to vaka rano v

pole?- Mislam deka si sre}en.

Saka{ li da dojde{ so mene nadvorot? ]e mi bide{ prijatel.

144

RAZGOVARAME ZA PRIKAZNATA

[to pravel po celi denovi nezadovolniot princ? [to mu sovetuvale sovetnicite na kralot? Kogo kralot go pra{al dali e sre}en? [to mu odgovorile? Kako mom~eto go poka`uvalo svoeto zadovolstvo? Pro~itaj.Zamisli ja prikaznata ponatamu. Stanal li zadovolen ~ovek nezadovolniot princ?

DONESI SVOJ ZAKLU^OK

Princot imal s¢, no ne bil sre}en. Zo{to ne bil sre}en? Mom~eto od lozjeto nemalo ni ko{ula, a bilo mnogu sre}no. Zo{to? Obidi se da ja opredeli{ porakata na prikaznata. Izberi eden od ponudenite odgovori i objasni go:- bogatiot ~ovek e zadovolen ~ovek;- zadovolniot ~ovek e bogat ~ovek.

PODGOTVI SE ZA DISKUSIJA

Vo tabela zapi{i po nekolku pri~ini vo kolonata DA i vo kolonata NE.DA NE

_______________ ^ovek mo`e da __________________________________ bide sre}en iako __________________________________ ne e bogat ___________________

Objasnete gi va{ite pri~ini i soslu{ajte gi drugite. Odlu~i se: mo`e ili ne mo`e ~ovek da bide sre}en. Naredete se taka {to tie koi se za DA }e zastanat levo, a tie za NE - desno.Sekoja grupa da napravi izbor na najsilnite dokazi za da gi odbrani svoite mislewa (stavovi). Po grupnata diskusija sledi odbrana so rasprava (polemika).

DESETMINUTEN SOSTAV

Za deset minuti sostavi sostav vo vid na odgovor na pra{awata: [to e sre}a? Kako mo`e{ da proveri{ ne~ija sre}a? Misli{ li deka si sre}en? Zo{to?

- Ha,ha, viso~estvo, blagodaram, no ne mi pa|a na um. - Ama zo{to, taka ubavo mom~e...- Ne, ne vi velam. Vaka mi e dobro, sre}en sum i to~ka."Najposle, eden sre}en ~ovek# si pomislil kralot.- Mom~e, slu{aj, mora{ da mi napravi{ usluga. - Ako mo`am, od s¢ srce

viso~estvo.- Blagosloveno mom~e, }e ti dadam s¢ {to saka{, samo daj mi, daj mi...- [to viso~estvo?- Mojot sin }e umre. Samo ti mo`e{ da go spasi{. Dojdi vamu, po~ekaj! - go

zgrabil i po~nal da mu go soblekuva paltoto. Odedna{ zastanal obeshrabren.Sre}niot ~ovek nemal ko{ula.

Italo Kalvino

145

146

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Seti se na tvojata posledna kavga i odgovori na pra{awata: Zo{to do{lo do nea? Koj u~estvuval vo kavgata? Kakov bil rezultatot od nea? [to bilo sme{no ili pou~no vo taa kavga? Razmeni go misleweto so parot do tebe.

DA RAZGOVARAME

Zo{to se karale jazovecot i zajakot?Dali lisicata bila dobar pregovara~ i sudija? Najdi pri~ini i za potvrden odgovor DA i za odre~en odgovor NE.Objasni ja poukata: "Lakomite i inaet~iite sekoga{ se vo zaguba.#Pro~itajte ja basnata po ulogi.Zamisli si drug kraj na basnata, taka {to tie }e go re{at sporot bez lisicata. Navedi pove}e mo`nosti za takvo re{enie i sporedi ja tvojata rabota so rabotata na tvojot par.

JAZOVECOT I ZAJAKOT

Odele jazovecot i zajakot niz {umata i zdogledale par~e meso.- Jas go najdov! - viknal jazovecot.- Ne, tuku jas! - izvikal zajakot.- Jas prv go vidov! - se razlutil jazovecot.- Ne, jas prv go vidov! - tvrdel zajakot. Dolgo taka se raspravale, nikako ne

mo`ele da se razberat, pa jazovecot na krajot rekol:- Da odime kaj lisicata pa taa neka presudi. - Koga lisicata gi soslu{ala

jazovecot i zajakot, rekla:- Toa par~e meso treba da se podeli na dva ednakvi dela: edniot del treba

da go zeme jazovecot, a drugiot zajakot. I lisicata go podelila par~eto na dva dela.- Delot na zajakot e pogolem! - primetil jazovecot.- Eve, }e go izramnam - rekla lisicata i griznala od zajakoviot del.

- Sega jazovecot ima pogolem del! - izvikal zajakot.- Eve, i negoviot del malku }e go namalam.I lisicata griznala i od drugoto par~e. Toga{ se po-

ka`alo deka zajakoviot del e pogolem, pa lisicata mo-rala da odgrize i od nego. Taka taa gi ramnela par-~iwata meso s¢ dodeka negi izela.

Navistina, lakomitei inaet~iite sekoga{ se vo

zaguba.

Narodna basna

147

JAS MO@AM MNOGU

[TO E UBAVO VO MAJ?

[to te voshiti i te razveseli vo pesnata? Kolku proletni sliki si zamisluva{? Koja ti e najubava? Objasni ja so svoi zborovi. Zamisli se ti so cvetno ven~e na glavata. Od koi majski cve}iwa e spleteno?

OBJASNI

Koi se cvetnite sali niz koi sakame site da {etame?Za kakvi bradi na drvjata pee poetot?Kakva skazna raska`uva zabrzanata reka?Zo{to vetrot za poetot e "vetrec#? Napi{i gi i drugite deminutivni formi od istata imenka. A kako }e go nare~e{ vetrot koga e silen, studen, stra{en?

ZADA^A

Obidi se da napi{e{ i ti pesni~ka za proletta.

UBAVO E VO MAJ

Ubavo e vetrec da te galiubavo e da {eta{ niz cvetni sali,da di{e{ dlabokoso ra{ireni gradida gi gleda{ na drvjata zelenite bradi.Ubavo e da se vnese{vo skaznata na zabrzanata reka.Ubavo e da go pozdravi{utroto so nasmevka presnada napi{e{ pesna za nekoja Vesna.I {to e bitno, i {to e bitnoubavo e na glavatada stavi{ ven~e kitno.

Petko Domazetovski

148

POTSETI SE

Na 4 maj 1903 god. vo seloto Banica zagina Goce Del~ev.Koj e toj i kakvo zna~ewe ima vo makedonskata istorija?

GORO LE GORO

Goro le goro, strejo ajdu~ka,goro le, sestro komitska,zo{to le goro, taka za{ume,ju taja doba nikoja?Dal' mi te, junak, goro, naminaso stara verna dru`inail' mi te nekoj prok'lnaza vekovni~ki vremiwa?

- Nitu me nekoj prok'lnaza vekovni~ki vremiwa,nitu mi junak naminaso stara verna dru`ina,tuku me kur{um proniza,tuku mi Del~ev zagina...I zatoj taka za{umev ju taja doba nikoja.

Makedonska narodna pesna

RAZGOVARAME ZA PESNATA

Zo{to ovaa pesna e nare~ena narodna?Koj gi izmisluval narodnite pesni vo minatoto?^ija smrt ja oplakuva narodot vo ovaa pesna?Kako gorata ja izrazuva tagata po golemiot makedonski junak?Kolkava e bolkata na gorata za zagubata na Goce Del~ev?So {to ja sporeduva bolkata za negovata smrt?^ija bolka e predadena preku bolkata na gorata? Koj vistinski taguval za golemiot junak?

149

POVRZI

Koi drugi narodni pesni si gi u~el ili si gi ~ital za Goce Del~ev?A koi avtorski dela napi{ani za nego (raskazi, romani) si gi pro~ital?Pronajdi i vo tvojov u~ebnik tekst inspiriran od svetliot lik na Goce Del~ev.

NARODEN - STANDARDEN JAZIK

Vo pesnava }e sretne{ pove}e formi na zborovite od narodniot jazik.Prepi{i gi vo tetratkata, a do niv napi{i ja nivnata pravilna forma. Sledi gi primerive:strejo - streo;ju - vo

PRODOL@I NA ^ASOT PO LIKOVNO OBRAZOVANIE

Nacrtaj kako ja zamisluva{ borbata so turskiot asker vo koja pa|a smrtno ranet golemiot makedonski sin Goce Del~ev.Napravete izlo`ba od najdobrite va{i crte`i.

150

RAZMENI GO MISLEWETO

Koe e tvoeto omileno jadewe?[to misli{ za brzata hrana (fast food)?Koga bi mo`el da bira{ me|u hamburger i pica i polneti piperki i boranija,{to bi izbral?Se slu~uva li da te teraat da jade{ so sila? Raska`i ni: koga se slu~ilo, koj te teral, {to trebalo da jade{, zo{to ne si sakal da jade{?

SITE MAJKI SE TAKVI

Deneska Milko e neraspolo`en - }e zapla~e. Da gobocne{ - }e zasolzi.

Eh, Milko, Milko! Eh, dete - {eremete! Pak li ne{-to lo{o ti se slu~ilo, pak li ne{to te iznerviralo, te na-obla~ilo, `elbite od srce ti gi propadilo?! Taka si mis-lam i samo go gledam.

Me gleda i toj. Me gleda i - op! Ja otvora ustata, jara{iruva ko u~eni~ka ~anta i se oglasuva:

- Dedo, jas pove}e ne sakam da jadam! Ne sakam, na-vistina!

- Ne jadi ako ne saka{! Jadeweto e te{ka i mnoguzdodevna rabota... Od xvakawe mo`e ustata da ti se pre-mori, jazikot da ti se isten~i, zabite da ti se istapat...

- Mo`e, dedo, mo`e... S¢ mo`e da mi se slu~i! Oso-beno...

- Osobeno ako zadreme{ dodeka jade{, dodeka xvaka{!- No, dedo, zo{to mama veli deka dete {to ne jade ne mo`e ni da porasne?!- Toa {to taa go veli e to~no, no va`i samo za decata {to sakaat da

porasnat. A za deca...- No, dedo, jas sakam da porasnam, sakam, navistina! - E, ako saka{, toga{ treba ne{to i da jade{. Za{to,

kako {to znae{, od vozduh ne se `ivee, ne se raste!- Ama, dedo, kako da jadam koga ne mi se jade, koga

usta ne mi se otvora!- Ne si gladen, zatoa.- Ne sum, navistina! No {to deka koga mama toa ne go

sfa}a... Koga postojano s¢ samo mi dava ne{to da jadam, dapijam... Kako da sum nekoj xin, a ne dete so malo uste i sto-ma~e...

- Ne o~ajuvaj! Site majki se takvi, site sakaat deca-ta {to pobrgu da im porasnat za da stanat vredni i sposob-ni, za da mo`at samite da se gri`at za sebe...

Stojan Tarapuza

151

DA RAZGOVARAME

Zo{to Milko bil neraspolo`en? [to mo`elo da mu se slu~i od te{koto xvakawe?Koe dete rasne?[to ne sfa}ala majka mu na Milko?[to sakala taa?

POTRUDI SE

Pro~itaj go raskazot i podeli go na logi~ki celini. Vo tetratkata sostavi plan so tema, glavni misli, poraka.Pro~itajte gi celinite, odberete najubavi glavni misli i zapi{ete zaedni~ki plan na tablata.

VE@BAJ DRAMSKO ^ITAWE

Podelete se po ulogi i ve`bajte dramsko ~itawe. Za sekoe ~itawe izberete po trojca ~ita~i: za govorot na pisatelot i za govorot na likovite (dedoto i Milko).Najdobrata grupa nagradete ja so rakopleskawe.

NASOKI ZA DOMA[NA RABOTA

Razmisli i daj svoe mislewe za slednive pra{awa:1. Za da se bide zdrav i pravilno da funkcionira organizmot potrebno e da

se jade raznovidna hrana. [to zna~i toa?2. Kolku obroci dnevno mu se potrebni na va{iot organizam za pravilen razvoj?3. Kolku se va`ni ovo{jeto i zelen~ukot vo ishranata? Jade{ li ti redovno

ovo{je i zelen~uk? Koe ovo{je i zelen~uk naj~esto go jade{?4. [to podrazbira{ pod zdrava hrana?

Odgovorite na pra{awava napi{i gi vo tetratkata za doma{na rabota.

ZNA^EWE NA ZBOROVITE

{eremete - itro, |avolesto;propadilo - izbrkalo.

152

OTKRIJ JA DOMA[NATA LISTA NA JADEWA

Nabroj koi s¢ jadewa se gotvat vo va{ata doma{na kujna. Koj e glavniot gotva~? Od {to se sostoi tvojata pomo{ vo kujnata?

GOTVA^OT METODIJA

Kaj sosedot Metodijas¢ mirisa na mirodija!

Toj e gotva~ ~esno {to slu`i,po cel den okolu rernata kru`i!

Kromidi se~ka, kompiri pr`i,kolku gotva~ki rekordi dr`i!

Pred ovaa bela gotva~ka stavai {poretite vednat glava.

Za na{iot gotva~ ima morkovi,piliwa, piperki, salati,a za site gosti od redsupi, ~orbi, pire od domati!

Pa duri i gula{i raznis¢, samo ne ~inii prazni!

Vasil Mukaetov

RAZMISLI I OBJASNI

Zo{to {poretite vednat glava pred gotva~ot Metodija? Kakov gotva~ e toj?Vo kakva boja e gotvarskata rabotna obleka? [to misli{, zo{to oblekata e vo takva boja?Objasni gi stihovite od pettata strofa.Koi se tvoite omileni jadewa?Zo{to treba da jade{ redovno sve`i salati i ovo{je?Pronajdi gi rimuvanite zborovi vo pesnata.

153

POKA@I

[to znae{ da si podgotvi{ sam? Povikaj go tvoeto drugar~e na gosti i iznenadi go so tvojot specijalitet.Razmenete si po edna recepta so drugar~eto od klupata.Kako }e nau~i{ da gotvi{?

PRIDRU@I SE

Dogovorete se so tvojot u~itel da organizirate proda`na izlo`ba vo va{eto u~ili{te. So pomo{ na tvojata majka, tatko ili baba podgotvi gi tvoite omileni kola~iwa, pala~inki, krofni, salati ili sli~no. So sobranite sredstva posetete teatarska pretstava, cirkus, bazen, kino, muzej ili organizirajte sabotna u~ili{na zabava so lotarija. Mo`e{ i ti da predlo`i{ kako najracionalno da gi iskoristite tie sredstva.

NA[IOT NEDELEN RU^EKNedelno pretpladne. Site sme doma. Mama e glavnata vo kujnata. Tato nekolku-

pati odi na pazar i vo prodavnica. Treba da donese s¢ {to e potrebno za nedelniotru~ek. Mama veli deka treba s¢ da e sve`o i zdravo. Dodeka mama go podgotvuvaru~ekot, jas ja mestam masata. Go postilam beliot ~ar{af, a vrz nego gi stavam moiteomileni rozovi ~a{i, ~iniite so rozevi cvetovi i ubaviot pribor. Masata zali~uvana cvetna alea. Stignuvaat i prekrasnite jadewa: salata od rendan morkov i crvenazelka, pile{ka supa so najubavi knedli {to gi pravi mama. Eve go i spana}ot - so~eni zelen mami so topliot miris. S¢ e ubavo na nea, no najubavo e toa {to sme zaedno,se {eguvame, se smeeme. Sre}ni sme za{to sme zaedno. Najsre}na sum jas.Ete zo{to tolku mnogu gi sakam nedelite.

Nuki Osman, u~eni~ka od 5-5 oddelenieOU "Hristo Uzunov# - Ohrid

IZRAZI SE PISMENO

Napi{i sostav so naslov: "Na{iot nedelen ru~ek#. Ako saka{ mo`e{ na sostavot da mu dade{ i drug naslov.Opi{i kako izgleda podgotovkata na nedelniot ru~ek koga ste site zaedno. Pridr`uvaj se na sledniov plan:

- koj u~estvuva i so {to vo podgotovkata; - koi se va{ite omileni nedelni jadewa;- koj i kako ja servira masata; - atmosferata na ru~ekot; - raskrevaweto na masata i mieweto na sadovite posle ru~ekot.

Ne zaboravaj da go istakne{ tvoeto u~estvo vo podgotovkata na ru~ekot.Pro~itaj kako tvojata drugarka Nuki go opi{ala nedelniot ru~ek so nejzinoto semejstvo. Kako taa pomaga? [to ja raduva najmnogu?

154

BIDI ISKREN

Si mu pomislil li nekomu ne{to lo{o? A si mu napravil li?Za kakov se smeta{: za dobar ili lo{? Zo{to?[to mislat drugar~iwata za tebe: dobar si ili zloben?

DA RAZGOVARAME

Koi likovi gi sretna vo basnata?Kakov e volkot? A ververi~kata? Koi lu|e se opi{ani preku niv?Ima li basnava pouka? Koja e poukata?Preraska`i ja basnata poop{irno. Mo`e{ da dodade{ i novi likovi i da smisli{ novi dijalozi.

TVORI

Objasni ja pogovorkata: Glupavosta i zlobata rastat na isto drvo.Obidi se sam da napi{e{ basna vo koja pouka }e bide gornata pogovorka.Pro~itaj im ja tvojata basna na drugar~iwata i zamoli gi da ti dadat kritika za nea. Kritikata primi ja dobronamerno!

VOLKOT I VERVERI^KATA

Skokaj}i od granka na granka, vrveri~katapadnala tokmu pred zaspaniot volk. Toj ripnal i

posakal da ja lapne. Taa po~nala da go moli:- Volku, te molam, pu{ti me!

Volkot £ rekol:- Dobro, }e te pu{tam, samo ka`i mi

zo{to vie ververi~kite ste tolku veseli?Mene sekoga{ mi e zdodevno, a vie gore na

grankite si skokate i vezden si igrate.Ververi~kata mu rekla:

- Pu{ti me da se ka~am na drvoto i ottamu }e ti ka`am.Volkot ja pu{til, a taa se ka~ila na grankite od

drvoto i mu rekla:- Tebe ti e zdodevno volku, za{to si lo{ i zlo-

ben. Lo{otilakot ti go ispolnil srceto, a nie smeveseli, za{to sme dobri i nikomu zlo nitu mu mis-lime nitu mu pravime.

Ezop

155

PRO^ITAJ I NAPI[I VO TETRATKATA

s. - selo l - _________ OU - ____________________________ god. - _________ km - _____________ RM - ___________________________den. - _________ m - __________ MANU - _________________________ul. - __________ kg - ______________ PTT - ___________________________

SKRATENICI

Jas u~am vo OU "AleksandarUrdarevski# vo s. Sandevo,Skopsko. Imam 11 god. Sekoj-dnevno pe{a~am po 3 km za dastignam do moeto u~ili{te.Moite roditeli se zanimavaatso odgleduvawe na gradinarskikulturi. Sekoja godina tie pro-izveduvaat po 500 kg piperkiza ajvar. Ovaa godina majka mipodgotvi 40 kg ajvar i 120 lsokovi od ovo{kite vo na{atagradina.

SAM ZAKLU^I

Zo{to gi vikame skratenici zboroviteobele`eni so crvena boja?[to se postignuva so nivnata upotreba?

PREPI[I, DOPOLNI, ZAPOMNI I PRIMENUVAJ

1. Skratenicite za merkite sekoga{ se pi{uvaat bez to~ka:g - gram; dm - desimetar; hl - hektolitar; mm - milimetar.

2. Skratenici koi se pi{uvaat so to~ka:g. - gospodin; gr. - grad; t.e. - to est; itn. - i taka natamu; br. - broj;i dr. - i drugo; str. - stranica; na pr. - na primer; prof. - profesor.

3. Skratenici koi se pi{uvaat so crti~ka:d-r - doktor; m-r - magister; g-|a - gospo|a; g-ca - gospo|ica.

4. Skratenici koi se pi{uvaat so golemi bukvi bez to~ka:ARM - Armija na Republika Makedonija; MTV - _______.SAD - Soedineti Amerikanski Dr`avi; IK - Izvr{en komitet;ASNOM - _________.

156

NABQUDUVAJ VO PARALELKATA I POVRZI

Koga se vcrvuvaat u{ite? Si zabele`alli kaj nekoi od tvoite drugar~iwavcrveneti u{i? Od {to se vcrvile?Koga ti se vcrvuvaat u{ite?Razmenete si gi mislewata so drugar~eto.

CRVENI U[I

Vlade i Nade se vra}aat od u~ili{te. Vlade, kako sekoga{, yvoni na siteyvon~iwa po katovite. S¢ dodeka ne dojde do svojot stan. Toj toa go pravi mo{neve{to. Nikoj dosega ne go fatil. Za{to, {tom }e zayvoni, vedna{ tr~a ugore. Kogavratite }e se otvorat, toj e ve}e na pogorniot kat. I Nade mora da tr~a zaedno sonego.

Ne e ubavo toa {to go pravi{! - go ukoruva taa. - Kako bi ti bilo so tebe ne-koj taka da se poigruva?!...

Nade e vo pravo, za{to mo`ebi nekoj od niv e prinuden i od postela da sta-ne, srede jadewe ili rabota, a pred vrata da ne najde nikogo. Zatoa lutinata im esosema opravdana.

157

RAZGOVARAME ZA RASKAZOT

[to o~ekuva{e da se slu~i?Zo{to ja opravduva{ postapkata na ~i~ko Milan?Kako }e postape{e tvojot tatko da be{e na mestoto na ~i~ko Milan?A ti, kako }e postapi{?Kakvo mislewe ima{ za Nade? Misli{ li deka Nade treba{e da £ ka`e na nivnata majka zo{to mu se crveni u{ite na Vlade? Zo{to taka misli{?[to nau~i od ovoj raskaz?

ORGANIZIRAJTE RASPRAVA

Podelete se vo dve grupi. Ednata grupa neka ja napa|a Nade zatoa {to ne £ ka`ala na majka im za odnesuvaweto na Vlade, a drugata neka ja brani.

ODBERI SI ZADA^A

Napravi plan na raskazot so tri naslovi i preraska`i go vo tvojata tetratka.Ti bidi Vlade i raska`i {to ti se slu~i. Kako se po~uvstvuva koga ~i~ko Milan ti gi istegna u{ite? Se pokaja li za gre{kata? Najdi na~in da mu se izvini{ na ~i~ko Milan.Ti bidi Nade i raska`i {to mu se slu~i toj den na tvojot brat Vlade. Odlu~i dali }e ja zapoznae{ va{ata majka so nepristojnoto odnesuvawe na tvojot brat.

I denes Vlade yvoni na site stanovi od prviot kat. I tokmu koga se str~naza nagore, ~i~ko Milan go fati za u{i.

- Ti li si toa, gulap~e? Taka zna~i, a? Sekoj den vaka si se zabavuva{, ne-li? Polovina ~as te ~ekam pred vratata, nikakvecu nieden! - i ~i~ko Milan s¢pove}e i posilno go vle~e tu za ednoto, tu za drugoto uvo. - Obidi se u{te edna{,pa duri toga{ ubavo }e ti poka`am!

Vlade v zemja da propadne. Ne mo`e usta da otvori. So navednata glava, pos-ramen, vleze vo svojot stan.

- [to stanalo toa so tvoite u{i, sine? - izvika majka mu. - Nadvor bezdru-go e mo{ne studeno {tom u{ite ti se tolku crveni. Te{ko mene, ne ti ja dadov vol-nenata kapa {to ti gi pokriva...

Vlade ni{to ne zboruva. Obrazite mu se vcrvija kako u{ite. So molba gle-da vo Nade. No taa ne go predade.

Samo ja svrte glavata, za da ne vidi majka £ kako se smee.

Nada Zekmanova - Jakimova

158

RAZMISLI - RAZMENI GO MISLEWETO

Kade si videl galeb?Nacrtaj go vo tvojata tetratka!So koja boja }e go oboi{?Poka`i mu go crte`ot na drugar~eto.

PRIKAZNA ZA GALEBOT AR^IBALD

Galebot Ar~ibald, dragi moi, kako {to se veli, go zagubil kompasot i names-to da leta nad vodite na golemoto more, stignal vo Prespa. Svrtel edno kruk~enad ezero, ja izmeril Braj~inska Reka, go yirnal Ote{evo, svrtel kaj Stewe i...mestoto mu se videlo ubavo - poubavo zdravje. Da, da, dragi moi, re{il da ostane.

Trebalo da vidi {to ima ivo ezeroto. I videl!.. Pro-bal desetina nivi~ki bel-vici, ne bile kako morskiteribi, ama bile ribi...

Na tretiot den goposetil i ostrovot. Se za-poznal so pelikanite i...Bilo taka, ne deka ne bilo,ama koga gi zapoznal riba-rite i koga videl kolku gopo~ituvaat, re{il da osta-ne i da `ivee vo Prespa.

Po nekoja nedelanemalo ~ovek {to ne go zna-el Ar~ibald. Mo`el davleze vo sekoja ku}a. Vo Na-kolec pojaduval belvici,vo Ezerani ru~al krap, a voKowsko ve~eral, me{ano -mrenki so klen.

Ama, dragi moi, kakoi kaj lu|eto, taka i kaj negose pojavila `elba da si ima

drugarka, da ima so kogo da `ivee, da deli i arno i lo{o.Po~nal da ja poka`uva tagata, da... I ne samo toj {to bil ta`en, ta`ni bile

i ribarite i decata i babite... Site se pra{uvale kade da mu najdat drugarka. Pi-{uvale pisma, dr`ele sostanoci, raspravale nadolgo i na{iroko...

Sostanoci dr`ele i lastovi~kite koi sekoe utro go nadletuvale ezeroto zada si gi izmijat licata i da kasnat po nekoja mu{i~ka. More, rabotata stignala do-

159

RAZGOVARAME ZA PRIKAZNATA

[to ti se dopadna najmnogu vo ovaa prikazna?[to e vistinito vo nea?A vo {to ne veruva{?Si letuval li nekoga{ na Prespansko Ezero ili na drugo na{e ezero?Opi{i gi galebite kako ve{to lovat ribi letaj}i nad vodata?Pisatelot ka`uva deka galebot Ar~ibald zalutal od nekoe more. Za koi moriwa ti si slu{nal ili si gi videl?

PRONAJDI

Pronajdi gi vo prikaznata site imenki {to ozna~uvaat imiwa na geografski poimi i napi{i gi vo tetratkata.

IZRAZI SE

Dogovorete se so tvoeto drugar~e koj {to da napravi. Edniot od vas neka mu ja raska`e prikaznava na drugiot. Neka zamisli deka e o~evidec na s¢ {to se slu~uvalo na Prespanskoto Ezero. Drugiot otkako }e ja ~ue, neka ja preraska`e prikaznava.

tamu, ta i trite ~apji {to `iveele vo Nakole~ko Blato sostan~ele i vo saboti ivo nedeli.

Se slu~ilo taka, tri lastovi~ki letnale i trgnale na Ar~ibald da mu naj-dat drugarka. Trgnale... Na desettiot den, dragi moi, od kaj Malo Ezero ne{to ka-ko da zabelealo. Ej, duri i ezeroto se raduvalo na doa|aweto na noviot `itel naPrespa. Tr~ale bran~iwata, se raduvale kormoranite i pelikanite... Takov pre-~ek Prespa ne videla. Ar~ibald od sre}a pla~el.

Toa leto, dragi moi, na ostrovot Golem Grad gostinkata si napravila gnez-do, probala od nivi~kite belvici i go pribrala Ar~ibald.

Ako odite vo Prespa ova leto, }e vidite mnogu galebi. Samo kolku da znae-te, site tie se edno semejstvo. Na nekoi Ar~ibald im e tatko, na drugi dedo, a ve-lat ima i desetina pravnuci.

Navistina, ne ve la`am!

Vlado Dimovski

160

U{te kolku dena ima do krajot na u~ebnata godina? Saka{ li da zavr{i? [to ~uvstvuva{ na posledniot u~ili{ten den? A na posledniot ~as?Na tablata napravete vakva tabela i vo nea zapi{ete go va{eto mislewe ZA ili PROTIV krajot na u~ebnata godina.

ZA PROTIV

POSLEDEN ^AS

Gi sobra starata samovila na posleden~as vo u~ili{teto site sa-movil~iwa od {umata.Tie, se razbira, ne sedeamirno kako porano, za{toedvaj ~ekaa da zavr{i ~a-sot i u~ebnata godina i dase razletaat nadvor vo {uma-ta, pa da gi zapo~nat letniteludorii. Taa im re~e:

- Deca, bidete mirni!Denes za posleden pat }e pro-veram {to ste nau~ile i da vigi dadam svidetelstvata. A po-toa }e se vidime duri naesen.Se soglasuvate, neli?

- Se soglasuvame! - viknaasamovil~iwata ednoglasno.

- Dobro - re~e u~itelkata.- Koj }e mi ka`e koi drvja igrmu{ki prvi rascutuvaat napro-let vo {umata?

Site samovil~iwa krenaaraka i vikaa: - Jas u~itelke, jasu~itelke!

Prvoto u~eni~e {to gokrena re~e:

- Vo {umata najprvo rascu-tuva drenot so sitni ubavi `olticvet~iwa.

- Vedna{ po nego rascutuva i glogot so belicvet~iwa kako sne`inki na bockavite gran~iwa - re~edrugo samovil~e.

161

A potoa site, nestrplivi da ka`at, po~naa da se nadvikuvaat:- Rascutuva i bagremot i mirisa ~udesno! Rascutuva i diviot trendafil so

ubavi rozovi cvetovi. Pu{taat piskul~iwa dabovite {to podocna }e stanat `e-ladi, a elkite i borovite se zakituvaat so zeleni vrv~iwa {to podocna }e stanat{i{arki.

- Bravo, - re~e u~itelkata - no zboruvajte edno po edno. Navistina ubavoste nau~ile. A sega sleduva edno pote{ko pra{awe:

Koi polski cve}iwa cutat po borovite?Site vo hor odgovorija:

- Pod borovite ne cutat nikakvi polskicve}iwa i ne raste treva, za{to borovite ro-nat bocki i {i{arki! Polskite cve}iwa cutatpo livadite, i toa lilava majkina du{i~ka,

`olt kantarion, beli margaritki,sini planinski yvon~iwa!

162

VOO^I - SPOREDI

U~itelkata na samovil~iwata bila mnogu zadovolna od nivnoto znaewe. Kako pominavte vie na ~asovite po povtoruvawe? Znaevte kolku niv? Sporedi go zadovolstvoto na starata samovila so zadovolstvoto na va{ata u~itelka.Kako odgovarate vie na postavenite pra{awa? Vo eden glas?Samovil~iwata ja gu{kale svojata u~itelka. Kako vie se razdeluvate so va{ata u~itelka?Napravi sporedba me|u u~itelkite i u~enicite vo {umata i vo gradot?

- E navistina ste umni i ubavo ste nau~ile - re~e taa zadovolno. - A segaslednoto pra{awe: Kakvi boi imaat peperugite nad livadite?

- Ima beli, `olti, sini, kafeavi - odgovorija samovil~iwata.- I {areni, u~itelke! - se izvika edno samovil~e.- [arenoto ne e boja. Razmisli malku so glavi~kata! [arenoto e sostaveno

od pove}e boi - odgovori u~itelkata.Drugite samovil~iwa se smeeja, a toa {to zgre{i srame`livo navedna glava.- Dobro, dobro, sekoj mo`e malku da zgre{i. A sega najte{koto pra{awe: Ka-

`ete mi koi buba~ki ka`uvaat deka e ve}e leto vo poleto?- [turcite, u~itelke! Tie po cela no} svirat i peat za letoto, a dewe spi-

jat. A `e`epe~iwata po cel den crcorat - `e`e-pe~e, `e`e-pe~e, za{to e mnogu`e{ko.

- Jas navistina se gordeam so vas bidej}e s¢ ste nau~ile. Zatoa site }e mi-nete so odli~en uspeh.

- Uraa, uraa! - se razvikaa malite i stana eden takov urnebes {to od niv-nite vikotnici za malku }e padne{e tavanot.

- Mir, mir! - svika strogo u~itelkata. - Ajde sega ubavo da se pozdravime ida se razdelime.

Site po red dojdoa kaj nea, ja gu{kaa, a taa im gi podava{e nivnite svide-telstva.

- ]e se vidime pak naesen, mili moi, koga }e po~ne novata u~ebna godina -re~e u~itelkata vozbudeno.

Poslednoto samovil~e £ podari buket raznobojno polsko cve}e.- Ova e od imeto na site u~enici, mila u~itelke - re~e toa.I vo gradot u~enicite go minuvaa posledniot ~as so svojata u~itelka. I, na

krajot, i tie se gu{kaa i se pozdravuvaa so nea pred letniot raspust. Poslednotou~eni~e £ podari buket crveni rozi.

- Ova e od imeto na site u~enici, mila u~itelke - re~e toa.Po s¢ izgleda deka u~itelkite i u~enicite i vo {umata i vo gradot se ednakvi.

A ednakvi se i poslednite ~asovi od u~ebnata godina.

Slavka Maneva

163

IZBERI ZADA^A

Koga }e zavr{i{ so edna zada~a, ako ima{ vreme , mo`e{ da sraboti{ i druga. Potoa samiot oceni se za izvr{enata rabota na sledniov na~in:Ime _______________________ Datum ___________________Dali sum zadovolen od svojata rabota?Dali toa e najdobroto {to mo`ev da go napravam?Dali koristev razli~ni idei?Mi treba li pomo{?Mo`am li podobro da srabotam?]e im go poka`am li srabotenoto na drugi?

Imenki Glagoli Pridavki Zamenki

konkretni apstraktni sega{novreme

minatovreme

idnovreme

prisvojni brojni li~ni pokazni

Pro~itaj gi zada~ite koi ti se ponudeni. Izberi edna i sraboti ja.1. Pri~ina - posledica- Sekoja pri~ina ima svoja posledica. Vo raskazot nekolku pri~ini dovele do posledici. Napravi vakva tabela vo tvojata tetratka, razmisli i popolni ja:

2. Sozdavaj- Pro~itaj go raskazot vo sebe, a potoa slobodno preraska`i go. Mo`e{ da gi pro{iri{ postoe~kite delovi, da vnese{ sopstven beleg, da dodade{ novi misli, no seto toa da ne ja smeni smislata na raskazot.- Pro~itaj {to si napi{al i pobaraj mislewe za tvojot trud.

3. Plan na raskazot- Pro~itaj go raskazot , podeli go na logi~ki celini i napravi analiza.

4. Prepi{i- Prepi{i gi najubavite odgovori na samovil~iwata so latini~ni bukvi.

5. Jazik- Napravi vakva tabela i popolni ja so zborovi od raskazot:

PRI^INA POSLEDICA

mnogu znaewe

odgovaraat vo hor

gu{kawe

buket qubov

164

1.Otkrij gi i ispravi gi ~etiritepravopisni gre{ki vo re~enicata:Site makedonci se gordi na ohri-dskoto ezero i negovite ubavini.

2. Podeli gi na slogovi zborovite:gre{ka, ezero, Makedonci, otkrij____________________________________

3. ]e izvr{am analiza na slednavare~enica:Ovaa godina osvoivme vtoro mesto nagradskiot natprevar.a) po sostav e _________________.b) prirok e ____________________.v) izostaveniot podmet glasi ______.g) prisvojna pridavka e ____________.d) vtoro e _______________________.|) ovaa e _________________________.

4. Slednive zborovi }e gi napi{amso skratenici: doktor, profesor,kilogram, selo, i taka natamu.____________________________________

5. Od prostava re~enica }e obra-zuvam slo`ena: Dojde toploto leto.______________________________________________________________________

6. ]e ja de{ifriram slednava re~e-nica: S3na 5ra ima vr1 vnuk.___________________________________.

1. ]e gi dopolnam slednive iskazi:a) Pesnata koja izobiluva so ~uvstvana poetot se vika _________________.b) Ako sodr`inata na pesnata epredadena niz humor, taa e ________________.v) Vo epskite pesni se pee za___________________________________ ____________________________________.g) Romanot e golema raska`uva~katvorba vo koja ________________________________________________________.

2. ]e gi zaokru`am romanite zadeca:a) Modri~ka tetratka, B. Sma}oskib) Pipi Dolgiot ^orap, A. Lindgrenv) Maslinovi gran~iwa, G. Popovskig) Beloto Cigan~e, V. Podgorecd) Spomenka, G. Petrevski

3. Da napi{am tekst po analogija podrazbiram:

a) da go pro{iram tekstot; b) da go prodol`am tekstot; v) da sozdadam nov sli~en na drug tekst.

4. Tema vo edno literaturno delo e:a) porakata {to ni ja ispra}a avtorotb) predmetot {to se obrabotuva;

GODI[EN TEST

JAZIK LITERATURA

(Raboti vo tetratkata!)

165

GO PRELISTUVAM MOJOT U^EBNIK I DOBRO ZAPOMNIV

(]e rabotam vo tetratkata!)

]e napi{am tri naslovi na raskazi koi kaj mene ja probudija ekolo{katasvest:1. ____________________________________, avtor _________________________;2. ____________________________________, avtor _________________________;3. ____________________________________, avtor _________________________.

Dvete humoristi~ni makedonski narodni prikazni vo koi se ismevamrzlivosta i glupavosta kaj lu|eto se:a) ____________________________________________________;b) ____________________________________________________.

]e opredelam {to e zaedni~ko za slednive pesni: "^uden ~itatel# od KiroDonev (str. 26) i narodnata pesna "Kinisala moma `elka# (str. 109)Dvete pesni se ______________________________________.

]e gi zaokru`am opredelbite Golemi pouki za `ivotot i{to £ odgovaraat na pesnata odnosite me|u lu|eto nao|am vo "Son~evina# od poetot Vol~e malite literaturni tvorbi voNaum~evski, na stranica 14: koi zboruvaat `ivotnite:

a) epska pesna a) bajkib) lirska pesna b) basniv) patriotska pesna v) prikazni za `ivotniteg) opisna pesna g) lirski pesnid) humoristi~na pesna

]e navedam naslovi na dve bajki od mojot u~ebnik:1. __________________________________________________2. __________________________________________________

]e navedam naslovi na tri romani za deca:1. __________________________________________________2. __________________________________________________3. __________________________________________________

166

]E POBARAM I ]E PRO^ITAM

Arsovski, Tome (1928, Kosovska Mitrovica - 2007, Skopje). Zbirki pesni:"Sme{ni i prevrteni pesni# i "Disko-{turec#. Romani: "Patuvawe vo Taxetakomo#,"Zena, }erka na yvezdite#, "Dedo Mraz i feferoni#(komedija za deca), "Marko Kra-le i Feferona# i "Darko Foksi spidi Gonzales#(veseli scenski igri za deca).

Atanasovski, Miho (1934, Skopje). Poet, raska`uva~, romansier i dramskiavtor. Knigi raskazi: "Marko Novinarko#, "Golemiot junak#; romani za deca: "Ku-{i~kata so belata {amija#, "bambila od drugiot svet#, "Koga se sakavme so Tinka#;pieskata "Tajnata na edno pismo#.

Bojku, Fejzi (1937, s. Vele{ta, Stru{ko). Poet, raska`uva~ i preveduva~ odalbanskata zaednica vo R. Makedonija. Knigi: "Septemvri na edno detstvo#, "Boi-te na moeto nebo#, "Beli peperutki#.

Dav~evski, Risto (1934, s. Dolni Disan, Kavadare~ko - 2006, Skopje). Poet-ski knigi: "Do`dovni kapki#, "Soneti za mama# i "Izedeni prognozi#. Basni: "Va`-no e drugite {to }e re~at#, "Sobir na vranite#, "Ma~ori na pana|ur#(radiodrami),"Vesela scena#(edno~inki), "Avanturite na Dedo Mraz#(skazna).

Domazetovski, Petko (1935, s. Jablanica, Stru{ko - 2003, Struga). Poet,raska`uva~, antologi~ar, publicist i folklorist. Kniga raskazi: "Pozdrav naproletta#.

Donev, Kiro (1942, s. Monospitovo, Strumi~ko). Poet, raska`uva~, romansi-er, satiri~ar-humorist, dramski avtor i preveduva~. Romani: "[enko#, "Manas-tirski yvona#, "Zbrkana skazna#, "Kinder kva~ka#, "Dalaverite na Dobre Lo{iot#,"Vnukot na majorot i drugi; raskazite: "Da se zapoznaeme#, "Stra`ari na mirot#,"Naduenka#, "[arena krienka# i dr.

Jan~evska, Makedonka, poet za deca. Rodena e vo Gradsko, 1940 godina.Knigi poezija: "Godinata moja i tvoja#, "Svetot va{ me|u A-[#, "[umska bolnica#,"Yvezdeno nebo#, "Monista za |erdan~e# i dr.

Kestner, Erih, (1899 - 1974), poznat germanski pisatel za deca. Najpoznatinegovi dela mu se: "Dvojnata Lota#, "Emil i detektivite#, "Ton~ek i To~kica#, "Ma-~orot vo ~izmi# i mnogu drugi.

167

Kujunxiski, Aleksandar (1946, Peh~evo). Pisatel za deca. Basni: "Osilki#,"Dobrite xinovi#, "Predgorje#; pesni: "Pijano vino`ito#, "Od edna do sto i edna#,"Denes praznuvame#, "Sre}na Nova godina# i mnogu drugi; raskazi: "@arko plani-narko#, "Na tema, na tema#, "Vo livadite na detstvoto#.

Lindgren, Astrid (1907 - 2002), {vedska pisatelka za deca. Delata £ seprevedeni na osumdeset jazici. Najpoznati nejzini dela se: "Pipi Dolgiot ^orap#,"Mio, moj Mio#, "Karlson na pokrivot#, pove}e knigi za Emil od Leneberg i mnogudrugi.

Maneva, Slavka (1934, Skopje - 2010, Skopje). Knigi raskazi: "Sviripile#,"Kliment Ohridski#, "Kiril Pej~inovi}#, "Gotvarski skazni#, "Od dedo Markovototorbule#, skazni: "Xixa#, "Kam~eto na sakaweto#, "Vol{ebniot lift#, "Vino`itoto{to pee#, "Yvezdeni perni~iwa#, slikovnicata: "Prikazni bez kraj#.

Naum~eski, Vol~e (1916, Prilep - 1980, Skopje). Poezija: "Viorno zname#,"Son~eva solza#, "Posleden let#, "Pozlateni lisja#, "Sedumdeset cvetovi#, "Sve-tulki#, "Igra na mirisot# i drugi.

Nedelkovski, Velko (1946, Skopje). Raska`uva~, romansier, dramski pisa-tel. Zbirki raskazi: "Leb za tate#, "Kako raste Pen~o#, "Zapisi kraj ogni{teto#; ro-mani: "Zbuneti godini#, "Vtora smena#, "De`urna prikazna# i drugi; drami: "Den zabegstvo#, "Na na{ na~in# (TV-dramska serija), "Bibisek od Kramaonija# i drugi.

Nikoleski, Van~o (1912, s. Crvena Voda, Ohridsko - 1980, Ohrid). Gi napi-{al slednive poetski knigi za deca: "Makedon~e#, "[kolsko yvon~e#, "Prva ra-dost#, "Babino vretence#, "Tatkovina#, "Moeto selo#, "Stanko spanko# i drugi. Poe-mite: "Mice#, "^etirinaeset iljadi oslepeni#; romanot: "Goce Del~ev#.

Petrevski, Gorjan (1951, s. Mrenoga, Demirhisarsko). Zbirka raskazi: "Ranodojde qubovta#, "Proletni do`dovi#; pesni vo proza: "Tatkovata prva qubov# i po-ve}e romani.

Podgorec, Vidoe (1934, s. Kole{ino, Strumi~ko - 1997, Skopje). Stihozbir-ki za deca: "Tiho doa|aat soni{tata#. "Srebrena {kolka#, "Nad lulkata#, "Veselaazbuka#, "Iljada cvetovi#, "Vo Soluna gro{ somuna#, "Lu{pi od mese~ina#, "[arenaptica#, "^udesna {uma#, "Sto sonca# (gatanki), "Monista od rosa#. Zbirki raskazi zadeca: "Topli gnezda#, "Nespokojno detstvo#, "[umskiot razbojnik#, "Deca pod pe~ur-ki#, "^udesno patuvawe#, "Dve solzi~ki#, "[areni brodovi#, "Pirinskiot car#, "Pa-tuvaweto na Dobrilo#, "Yvezdeni zborovi#, "Izgubenoto carstvo# i mnogu drugi.

168

Popovski, Gligor (1928, s. Budinarci, Berovsko - 2007, Skopje). Objaveni

knigi: †Bajka za deteto Vilen#; raskazi: †Drvar~e#, †Dale~en svet#, †Bilo edno

dete#, †Skazni za Vozovija#, †Biljana#, †Razgovori za soobra}ajot#; poezija:

†Rosica#, †Skazna za najjunakot#, †^ovek so ~ovek#; romani za deca: †Planino,

ubavino#, †U~itelkata#, †Drugata strana# i drugi.

Polazarevski, Van~o (1951, Gostivar). Pisatel za deca, humorist. Knigi:

"Se{tologija# (piesi za deca), "Bu{avi{te# (poezija za deca), "Xemper-drvo# (ras-

kazi za deca), "Foka vo fioka# (brzozborki) i drugi.

Rouling, Xoan K., (1965), angliska pisatelka {to se proslavi vo celiot svet

so serijata romani za mladiot ma|ioni~ar Hari Poter.

Sma}oski, Bo{ko (1938, s. Modri~, Debarsko - 1998, Skopje). Avtor na kni-

gata raskazi: "Eden bagrem i ~etiri deca#; poezijata i lirski zapisi: "Modri~ka

tetratka#; romanite: "Golemi i mali#, "Cve}e od devetiot rid#, "Kako koga se otki-

nuva jabolko#, "Julski dnevnik#.

Strezovski, Jovan (1931, s. Podgorci, Stru{ko). Poet, raska`uva~, roman-

sier, preveduva~. Knigi: "Svetulki# (poezija), "Posledniot fi{ek# (raskazi), "Dru-

`inata "Bratsko steblo# (roman), "Saatot kukavica#, "Koj i zo{to# (gatanki), "Ze-

leni o~ila# (raskazi za deca).

Tarapuza, Stojan (1933, Zletovo). Objavil mnogu zbirki poezija od koi }e gi

nabroime: "Grejni sonce#, "Polno kaj~e `elbi#, "Dambara, dumbara#, "O~iwa poto-

~iwa#, "So dva ata po dva pata#, "Zlatici-krilatici#, "Brzalki bez vrzalki#

(brzozborki), "Moe tvoe-pogodi {to e# (gatanki vo stihovi), "Yunica paunica#,

"Zborovi po dvorovi#, "[arki-`arki#, "Cvetulki so svetulki#, "Zenici yvezdeni-

ci# i drugi.

Xambazov, Nenad (1943, Belgrad, Srbija). Pova`ni stihozbirki: "Modernata

meca#, "Slonot odi na igranka#, "Zagubenoto me~e#, "Palavoto zaj~e#, "Skokaj deten-

ce#, "Nosovi i {tosovi#, "Da nema vojna#, "Bolnoto `ap~e#.

169

OD NEPOZNATITE ZBOROVIOFORMIVME RE^NIK

AMANET - zavet; doveruvawe na ~uvawe ili izvr{uvawe na ne{to

AMBAR - drven sandak za `ito i bra{no

ATMOSFERA (okolu Zemjata) - vozdu{na obvivka okolu Zemjata

ATMOSFERA (doma{na) - situacija, raspolo`enie vo edna sredina

BAREM - se izrazuva nekoe ograni~uvawe (Barem sega dojdi)

BEZBEDNO - sigurno, bez opasnosti

BELVICA - riba od vidot na pastrmkata

BELKI (vo narodniot jazik) - mo`ebi

BLAGOSLOVENO - blagotvorno, korisno

BLESOK - silna svetlina, sjaj

BOG - gospodar i sozdatel na svetot spored religijata

BO@ESTVO - su{testva so svojstva na bog, so natprirodni odliki

BONTON - pravila za ubavo odnesuvawe

BULKA - vid polsko cve}e so golemi crveni cvetovi, div afion

VAJSTINA - mnogu star zbor za "vistina# (vo crkovniot jazik)

VGNEZDILA (se) - udobno se namesti; so preneseno zna~ewe: se vre`a

VE^ERNICI - yvezdi {to se javuvaat prvi vo ve~erta

VIZITA - poseta

VITEZ - srednovekoven voin, kowanik

VOOBRAZEN - va`en, naduen; se zamisluva ne{to {to ne e

VOZBUDENO - so zasileni ~uvstva

VOZVI[UVA - mu dava najgolema va`nost, moralno go izdiga

VOO^I - sogledaj, zabele`i, stani svesen za ne{to

VOSKLIK - glas so koj se izrazuva vozbuda, iznenadenost

VSU[NOST - vo su{ina, navistina

V^UDOVIDEN - premnogu iznenaden

GALOPIRA - se dvi`i mnogu brzo; pravi ne{to mnogu brzo

GEOLO[KO (minato) - od vremeto na postanokot na Zemjata

GOZBA - sve~en ru~ek ili ve~era; bogato i izobilno jadewe

GOLGETER - igra~ {to dava mnogu golovi

GRAMADNI - mnogu golemi

GRANITNI - od granit, mnogu cvrst kamen sli~en na mermer

170

DAROVITA - talentirana, nadarena

DETEKTIV - taen agent; lice {to istra`uva kriminalni dela

DREVNO - {to postoelo vo dale~noto minato; prastaro

@RTVUVA - se li{uva, se otka`uva od ne{to

ZABRADILE (se) - zavrzale {amija pod bradata

ZADEVAME - predizvikuvame nekogo so zaka~ki, voznemiruvame

ZAKRILA - za{tita

ZANEME - prestana da zboruva, kako da e nem

ZANES - preterano voodoo{evuvawe, voshit

ZASENUVA - pravi senka

ZASUKAA - zavitkaa, podignaa

ZA[TITNIK - onoj {to te {titi od nekogo ili ne{to

ZGRAP^I - cvrsto go grabna

ZDROBENA - iskr{ena na sitni delovi

ZJAPATE - uporno gledate

ZLOBA - posakuvawe nekomu da mu se slu~i ne{to lo{o

YVERAM (se) - gledam dolgo, vtren~eno, napadno

YVONLIV (glas) - prijaten glas, zvu~en, jasen kako yvon

IZDIVNA - izdi{i edna{, so eden zdiv; umre

IZMOLKNALA (se) - nezabele`ano se izvlekla

ILUSTRACIJA - slikovit dodatok {to go pojasnuva tekstot

(crte`, slika, grafikon, tabela...)

INFORMACIJA - podatok za nekoj fakt, soop{tenie, izvestuvawe

ISLAMSKI - {to pripa|a na islamot, na muslimanskata vera

ISTRA@UVA^ - toj {to vr{i istra`uvawe, otkriva novi raboti

I^ (turcizam ) - ni{to, nikolku, voop{to

KITNI (poliwa) - nakiteni

KLUB - zdru`enie, dru{tvo

KOPNE@ - mnogu golema `elba {to ne n¢ napu{ta

KO@UV - gorna obleka izrabotena od ko`a, a odnatre so volna

KOLOVOZ - delot od ulicata po kogo pominuvaat vozilata

KOMPAS - naprava so magnetna igla {to sekoga{ poka`uva sever

KRAVAJ^E - malo lep~e

KRASNI - li~ni, mnogu ubavi

KREATIVNO (~itawe) - tvore~ko, interesno, poinakvo od obi~noto

KREIRAJ - tvori, sozdavaj, vnesi vo tvorbata ne{to svoe

171

LAVIRINT - slo`ena gradba, nepregledno mesto so mnogu

isprepleteni hodnici ili uli~ki; te{ko se

doa|a doizlezot

LATICA - eden list od cvetot

LEGENDA - predanie za `ivotot na nekoj ~ovek ili za neobi~en nastan

LEKTIRA - odbrana literatura {to se ~ita za opredelen period

LIPAJ]I - so silno, glasno i neute{no pla~ewe

LIRIKA - poezija vo koja se izrazeni li~nite, intimnite

~uvstva na poetot; vo nea ima mnogu ne`nost i toplina

LIRSKI - {to e ispolnet so ~uvstva, emocii

LOVO^UVAR - ~ovekot {to gi ~uva `ivotnite od lovokradci

LOGI^KA - {to ima smisla, razumnost

LOZINKA - dogovoren znak, taen zbor {to slu`i za raspoznavawe

LOTARIJA - igra na sre}a so izvlekuvawe na numerirani lozovi

QUBOPITNO - so interes za novi znaewa

MANGUP/^E - toj {to e palav, itar, snaodliv, skitnik, bezrabotnik

MATURANT - u~enik vo zavr{na godina od srednoto obrazovanie

MA]EA - `ena na tatkoto {to ne gi rodila decata, tuku gi zateknala

MEDIATEKA - biblioteka vo koja del od knigite se snimeni na CD i

istite mo`e da se ~itaat vo bibliotekata

ME\A - linija {to razdeluva dve nivi ili dva imota; granica

METEOROLOGIJA - nauka za vremenskite pojavi i promeni

MIGUM - za mig, za ~as

MIRODIJA - trevka ili za~in {to se dodava vo jadeweto

MNO[TVO - golem broj, golemo koli~estvo od ne{to

MOV - rastenie {to raste na severnata strana na korata od drvjata

MODAR - nijansa na sinata boja

MOLE@LIVO - so molben glas

MOLSKAVI^NO - brzo kako molwa

MOMI^KA (vo nekoi zapadni govori) - devojka

MUDROST - golema pamet, dosetlivost

MUSLIMAN - pripadnik na muslimanskata religija

NADMINE - da se izbori so ne{to, da mu odolee

NAIZMENI^NO - se slu~uva povremeno vo opredelen ritam

NAJRACIONALNO - najkorisno, najrazumno

NAMAMUVA - privlekuva

172

NAPEVI - melodii, pesni {to se peat

NEBARE - kako da, kako da e

NEVOLA - maka, nesre}a, golema te{kotija

NERANIMAJKO - lo{, ne~esen, rasipan ~ovek

NERACIONALNO - nerazumno, neekonomi~no, neobmisleno

NOTES - bele`nik, mala tetratka

OBO@AVATELI - lica {to obo`avaat nekogo, qubiteli, privrzanici

OVEN - ma`jakot na ovcata

OGLAS - soop{tenie istaknato na vidno mesto

OKUPACIJA - osvojuvawe, zazemawe tu|a teritorija

OPCU - go izrazi svoeto nezadovolstvo so vulgarni zborovi

OSOZNAVAJ - stanuvaj svesen za ne{to

OFAJDIL (se) (turcizam) - dobil nekakva korist

PADINA - plitka dolinka me|u dva brega

PALAVO - nemirno, besno

PARALIZA - bolest {to doveduva do nesposobnost za dvi`ewe

PASTORKA - zateknata }erka na ma`ot

PARTIZANI - borec, u~esnik vo Narodnoosloboditelnata borba

za vreme na Vtorata svetska vojna vo Jugoslavija

PERIOD - vremenski razdel vo koj se slu~uva ne{to; vreme od - do

PLAMNUVA - po~nuva da gori odedna{; nenadejno do`ivuva

silno ~uvstvo

PLAN - skica, opredelen red za pretstavuvawe; zamisla, namera

za izvr{uvawe na nekoja rabota

PLOT - ograda od prepleteni pra~ki

PLO^NIK - trotoar, osobeno poplo~en so plo~ki

POVOD - pottik da se prezeme ne{to

POKAJA (se) - si ja prizna gre{kata i izrazi `alewe

POLJANKA - po{iroko ramno zemji{te so niska treva

POLNOLETSTVO - vozrast koga se dobivaat spored zakon site

prava i dol`nosti

POSTOJKA - patna stanica

POTERA - grupa {to goni nekogo za da go fati

POTKA@UVALO - onoj {to potka`uva, {to kodo{i

PRA[UMA - gusto obrasnat i neprooden predel vo tropskite

oblasti

PREGRAB - pregratka, pregrnuvawe; ne{to {to mo`e da se nosi

naedna{ so dvete race

173

PREDANIE - usno prenesuvawe od koleno na koleno na nastani

od minatoto, istorijata, `ivotno iskustvo

PREDANOST - vernost, privrzanost

PREMRE - po~uvstvuva golem strav, pripadna

PRESIPNAT - zasipnat

PRESTAN - prekin, zastoj.

PRIKOVANO - vko~aneto, nepodvi`no

PRINC - sinot na kralot, carot, vladetelot

PROPADILO - izbrkalo

PROROK - ~ovek {to ja pretska`uva idninata

PROSTRANA - {iroka

PRO[KA - prostuvawe

PUBERTET - polovo zreewe na ~ovekot, premin od detstvo vo

mlade{ka doba

RAMNODU[NO - bez ~uvstva

RASPRAVA - diskusija za odredena tema

RASPRAVIJA - karanica

RAFT - polica

REDUM - so red

REKORDI - najgolem uspeh postignat vo ne{to, obi~no vo sportot

REPREZENTACIJA - izbrani pretstavnici, najdobri od najdobrite

RODINA - tatkovina, zemjata vo koja si se rodil

RONKA - tro{ka, sitno del~e od ne{to, obi~no od leb

SAEM - masovno izlo`uvawe na stoka, proizvodi (Saem na knigata)

SANTA MRAZ - ogromno telo od mraz {to plovi po okeanite

SIMPATIJA - li~nost {to ni se dopa|a pove}e od drugite

SIPE[E - obilno istura{e

SKAMENETI - zdrveni, zbuneti, ne reagiraat nikako

SNEVESELENO - bez veselba, ta`no

SOVR[EN - bez nieden nedostatok, bez gre{ka

SOJKA - vid ptica-pevica

SOFRA - trpeza, masa

SPLOTENOST - edinstvenost, slo`nost

SPOKOJSTVO - mir

SPRA[TI - odedna{ brzo izbega

STAV - svoe mislewe

STAVA - telo, dr`ewe

174

STAPISA (se) - se zdrvi, se uko~i

STOLB - vertikalna potpora; val~est trup od kamen, drvo ili metal

STOMNA - zemjen sad za voda

TEGOBI - te`ini na du{ata, maki, stradawa

TEST - proverka na znaewata

TETERAVEJ]I (se) - ni{aj}i (se)

TITULA - obele`je {to stoi pokraj imeto, za stepenot na nau~nata

polo`ba (profesor, doktor, magister i sl.) ili po~esna

polo`ba vo op{testvoto (grof, baron, vitez)

TOLERANCIJA - strplivost, popustlivost, podnoslivost na tu|ite

mislewa

TOLPA - mno{tvo narod

TRAKATANCI - nepotrebni, neva`ni predmeti, drangulii

TREPET - vozbuda

TURNIR - sportsko natprevaruvawe so pogolem broj u~esnici

UGAR - neizorana niva

UKAZ - naredba, odluka na {efot na dr`avata ili na vladata

UKORUVA - osuduva ne~ija postapka

FAJDE - korist, dobivka

HIMNA - sve~ena pesna

CIVILIZACISKI (napredok) - {to pripa|a na civilizacijata,

na visokiot stepen na razvoj na

op{testvoto

CIMKA - pla~e so prigu{en glas

CIRKUS - scena so akrobatski i gimnasti~ki priredbi vo koi

u~estvuvaat lu|e i `ivotni

^ESTITAWE - izrazuvawe dobra `elba, poraka

^UMA - te{ka zarazna bolest, kolera

XARAT (se) - vtren~eno gledaat vo nekogo ili ne{to

XITNI - frli

[LEM - metalna kapa za za{tita na glavata na vojnici, rudari i sl.

[TAFETNO (~itawe) - ~itawe po delovi: naredniot prodol`uva

tamu kade {to zastanal prethodniot

[TEDRO - izobilno, dare`livo

[TRAKA - ispu{ta ostar neprekinat zvuk

175

SODR@INA

^EKORAM GORDO NA PATEKATA DOLGA DEVET MESECI

SEPTEMVRISKI NAPEVI (Gligor Popovski)................................................. 5JAZIKOT KAKO NAJSOVR[ENO SREDSTVO ZA OP[TEWE........................ 7MOJATA TATKOVINA (Qiqana Atanasova).................................................... 8[TO LI ZBORUVAAT? (Sne`ana Kirini})..................................................... 10SIGNALI I SIMBOLI (ZNACI) KAKO SREDSTVO ZA OP[TEWE............ 13SON^EVINA (Vol~e Naum~eski) lirska i patriotska pesna...................... 14LO[I ZBOROVI (Van~o Polazarevski)......................................................... 16ZVU^NI I BEZVU^NI SOGLASKI.................................................................. 19POTKA@UVALO (Bistrica Mirkulovska)...................................................... 20ESEN E (Stojan Tarapuza)................................................................................ 22

ZNAEWETO ME VODI NAPRED

[TO NI DONESE ESENTA (Kiro Donev)....................................................... 23FILM - TEATARSKA PRETSTAVA.................................................................. 25^UDEN ^ITATEL (Kiro Donev) humoristi~na pesna.................................... 26OD DEKLARACIJATA ZA PRAVATA NA DECATA.......................................... 28GOLEMI POUKI OD MALITE PRIKAZNI.................................................... 30ZBIRNI IMENKI............................................................................................. 31PATUVAJ (Ivanka Manasijevi})...................................................................... 32PRISVOJNI PRIDAVKI.................................................................................. 34BROJNI PRIDAVKI.......................................................................................... 35ZAPLAKALO E MARIOVO ZA \OR\I SUGARE (epska narodna pesna)....... 36NESRE]NATA KNIGA ([tefanija Naxen)...................................................... 38GI PROVERUVAM I GI UTVRDUVAM STEKNATITE ZNAEWA..................... 41

ISTRA@UVAM I DOZNAVAM

TATKOVOTO PISMO (Gorjan Petrevski)....................................................... 43NOVI DRUGARKI (Kiril Temkov)................................................................... 46AJDE DA SE SAKAME (Tome Smolarski)........................................................ 48VO LAVIRINTOT OD LEKTIRI (Kiro Donev)............................................... 50KAKVA BESRAMNOST (Kolina Kuba) biblioteka......................................... 52PELISTERSKI O^I (Apostol Pop Jovanovski) ........................................... 54PLUSKO I MINUSKO (Radovan Pavlovski)................................................. 56POKAZNI ZAMENKI......................................................................................... 58SEGA[NO VREME............................................................................................. 59

176

PUBERTET (Jovan Strezovski)........................................................................ 61VE@BI ZA RASKA@UVAWE............................................................................ 63

PODARI QUBOV

SNEG (Jordan Dobreski)................................................................................... 65MINATO VREME................................................................................................ 67DEVOJ^ETO I DVANAESETTE MESECI (Narodna prikazna).................... 68KOMARECOT I PAJAKOT (Melegari)............................................................. 70NO] KOGA PA\AA YVEZDITE (Makedonka Jan~evska)................................. 72DECATA PODARUVAAT NAJISKRENA QUBOV.............................................. 75GLAGOLI VO IDNO VREME.............................................................................. 76NEZASLU@ENIOT PODAROK (Fejzi Bojku) - govor na pisateloti govor na likovite........................................................................................... 77SRE]NA NOVA (Gligor Popovski)................................................................... 80VE@BI ZA OPI[UVAWE................................................................................. 82TEST - JAZIK.................................................................................................... 83VE@BI ZA ZIMSKIOT RASPUST.................................................................. 84

PRIJATELOT SO PARI NE SE KUPUVA

MRZLIVATA SOPRUGA (Makedonska narodna prikazna)............................. 85NASEKADE PRAZNIK (Narodna pesna) obi~ai.............................................. 86SE POJAVIL ^UDEN ^OVEK (Van~o Nikoleski) - roman za deca............. 88VIDOVI RE^ENICI SPORED SOSTAVOT.................................................... 91PROSTA RE^ENICA.......................................................................................... 92HARI POTER I ODAJATA NA TAJNITE (Xoan K. Rouling).......................... 94OD [TO SE PLA[I STRAVOT (Tome Arsovski)........................................... 96FEVRUARI (Vidoe Podgorec).......................................................................... 98^ISTOTATA E POLOVINA ZDRAVJE (Nenad Xambazov)............................. 99SLO@ENA RE^ENICA.................................................................................... 102EMIL I DETEKTIVITE (Erih Kestner)........................................................ 103[TURECOT I MRAVKITE (Gligor Popovski) - basna................................ 106ISTI ZBOROVI SO RAZLI^NO ZNA^EWE (HOMONIMI)........................ 108

MOJOT USPEH - MOJOT SIGUREN OD VO IDNINATA

KINISALA MOMA @ELKA (Makedonska narodna pesna)........................... 109^IJA MAJKA E NAJGOLEMA (Gorjan Petrevski).......................................... 110DEMINUTIVI I AUGMENTATIVI (malo i golemo)..................................... 112EKO - AKCIJA (Qiqana Atanasova)............................................................. 114DIREKTEN I INDIREKTEN GOVOR.............................................................. 116

177

INTERPUNKCISKI ZNACI KAJ DIREKTNIOT GOVOR: DVE TO^KI, TIRE I NAVODNICI................................................................ 117[ESTIOT ^LEN (Velko Nedelkovski)......................................................... 118MAGARETO [TO JADELO GRAV (Makedonska narodna prikazna)............. 121KOPNE@ (Jovan Strezovski)......................................................................... 122POLSKO U^ILI[TE (Ali Akba{)................................................................ 124IZVESTUVAWE - (baletska - teatarska pretstava)................................. 125GI PROVERUVAM I GI UTVRDUVAM STEKNATITE ZNAEWA................... 126

IDNINATA NA PLANETATA ZAVISI I OD MENE

CARICA - JAGLIKA (Aleksandar Kujunxiski)............................................. 127DI[EWE NA AUSPUH (Van~o Polazarevski).............................................. 128MALATA SAMOVILA (Slovene~ka narodna bajka)...................................... 130APRIL (Vidoe Podgorec)................................................................................ 133GOLEMA BUKVA PRI PI[UVAWE IMIWA NA DR@AVI, NIVNI @ITELI, NARODI, GRADOVI, SELA, OBLASTI I NIVNITE @ITELI...................................................................................... 134GOLEMA BUKVA PRI PI[UVAWE NA PRAZNICI ^IE IME E NAPI[ANO SO BROJ (CIFRA)...................................................................... 135GOLGETER (Velko Nedelkovski).................................................................... 13622 APRIL - DEN NA PLANETATA ZEMJA (Ante Pelivan).......................... 138PIPI DOLGIOT ^ORAP (Astrid Lindgren)................................................. 140BEZ DECATA (Nenad Xambazov)...................................................................... 143KO[ULATA NA SRE]NIOT ^OVEK (Italo Kalvino)..................................144JAZOVECOT I ZAJAKOT (Narodna basna)..................................................... 146

JAS MO@AM MNOGU

UBAVO E VO MAJ (Petko Domazetovski)....................................................... 147GORO LE GORO (Makedonska narodna pesna).............................................. 148SITE MAJKI SE TAKVI (Stojan Tarapuza).................................................. 150GOTVA^OT METODIJA (Vasil Mukaetov)..................................................... 152VOLKOT I VERVERI^KATA (Ezop)................................................................ 154SKRATENICI................................................................................................... 155CRVENI U[I (Nada Zekmanova - Jakimova)............................................... 156PRIKAZNA ZA GALEBOT AR^IBALD (Vlado Dimovski)............................. 158POSLEDEN ^AS (Slavka Maneva)................................................................. 160GODI[EN TEST............................................................................................... 164GO PRELISTUVAM MOJOT U^EBNIK........................................................... 165]E POBARAM I ]E PRO^ITAM .................................................................... 166OD NEPOZNATITE ZBOROVI OFORMIVME RE^NIK .............................. 169