მაია ჯალიაშვილი ვუძღვნი ჩემს მეგობარს ლალი დათიაშვილს

ლიტერატურული წერილები

მ ო ნ ო გ რ ა ფ ი ა სანდრო ცირეკიძე და ქართული სიმბოლიზმი

(წინათქმა) ქართულ სიმბოლიზმთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული

სანდრო ცირეკიძის შემოქმედება. იგი ცისფერყანწელი გახლდათ

და ამ ახალი პოეტური სკოლის ჩამოყალიბების დღიდანვე

მნიშვნელოვან მონაწილეობას იღებდა მის ცხოვრებაში. ცისფერყანწელებზე ბევრი იწერება. ჩვენი ნაშრომის მიზანია

ამ სკოლის ძირითადი პრინციპების თვალნათლივ წარმოჩენა და

მის ფონზე სანდრო ცირეკიძის პოეტური სამყაროს გაცნობა. შეიძლება ითქვას, რომ სანდრო ცირეკიძის შემოქმედებისა

და მოღვაწეობის გარეშე წარმოუდგენელია ქართული

სიმბოლისტური სკოლის სრულყოფილი აღქმა თუ შემეცნება, კერძოდ კი, ქართული სიმბოლისტური პროზისა,

რომლის ყველაზე თამამი „ექსპერიმენტატორი“ იგი გახლდათ. სანდრო ცირეკიძემ, ერთი მხრივ, გააგრძელა ქართული კლასიკური პროზის ტრადიციები, მეორე მხრივ კი,

ხორცი შეასხა ახალ პოეტურ შეხედულებებს, რომელიც მკვეთრად განსხვავდებოდა ტრადიციული მხატვრული

აზროვნებისაგან. თავისი ესსეებით კი სანდრო ცირეკიძემ გაამდიდრა ქართველ სიმბოლისტთა თეორიული წარმოდგენები

ლიტერატურისა და ხელოვნების სფეროში. ხშირ შემთხვევაში იგი გვევლინება ახალი პოეზიის ერთგვარ

კომენტატორადაც კი, რადგან მის ესსეებში მოცემულია ახსნა იმ ძირითადი პრინციპებისა, რომელთა საფუძველზე

ხორციელდებოდა სამყაროს სრულიად ახლებური პოეტური გააზრება. სანდრო ცირეკიძემ თავისი თარგმანებით დიდი დახმარება გაუწია ქართველ მკითხველს ფრანგ სიმბოლისტ

მწერალთა გასაცნობად. სანდრო ცირეკიძე თავისი პრაქტიკული მოღვაწეობითაც ხელს უწყობდა ახალი სკოლის განვითარებას.

რედაქტორობდა ჟ. „შვილდოსანს“. გამოსცა ქართველ პოეტთა პირველი სიმბოლისტური კრებულები. ქართულ ლიტერატურულ კრიტიკაში სანდრო ცირეკიძეს ეძღვნება შესანიშნავი სტატიები: შ. აფხაიძის, ს.

კლდიაშვილის, ლ. ავალიანის, მ. ჯოხაძის, თ. თევზაძის, ს. ნიკოლეიშვილის... სხვანი გაკვრით ეხებოდნენ მას

„ცისფერყანწელების“ მიმოხილვისას, მაგრამ სანდრო ცირეკიძის შემოქმედება დღემდე მონოგრაფიულად არ

ყოფილა შესწავლილი. ამ მონოგრაფიის მიზანია, წარმოვაჩინოთ სანდრო ცირეკიძე როგორც პიროვნება და როგორც შემოქმედი.

შევეცადეთ, მთელი ნაშრომის მანძილზე, ნაბიჯ-ნაბიჯ, მისი მინიატურების კვალდაკვალ გამოგვეკვეთა მწერლის

კეთილშობილი სული, ასეთი დაფარული შრეებით რომ მჟღავნდებოდა მის მეტად თავისებურ მხატვრულ

სამყაროში... თავი I ქართული სიმბოლიზმი ა) ცისფერყანწელების პოეტური სკოლა სანდრო ცირეკიძე ცისფერყანწელთა პოეტური ორდენის ერთი ერთგული „რაინდი“ იყო. „ცისფერი ძმობის“

სხვა წევრებთან ერთად იღწვოდა პოეტური სიტყვის აღორძინებისა და განახლებისათვის, საქართველოს სულიერი

კულტურის გამდიდრება-გამრავალფეროვნებისთვის, რაც, მათი აზრით, საფუძვლად უნდა დასდებოდა ქართველი

ერის მომავალ სიმტკიცეს, ერთიანობას, სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობას. პოეზიაში სამყაროს პოეტური ათვისების ახალი ფორმების დაძებნა, ევროპული სიმბოლისტური სკოლის

პრინციპების გათავსება, ჭეშმარიტი ლექსისკენ მიბრუნება მხატვრული ფორმის, რითმის, რიტმის, სახეების

თვალსაზრისით; ქართული კულტურის „ევროპის რადიუსით“ გამართვა, პოეზიის ოქროს ხანისათვის პირობების

მომზადება, ცისფერყანწელების, ე.ი. ქართული სიმბოლისტური სკოლის თეორიული საყრდენების შექმნა და მისი

პრაქტიკულ-სახეობრივი ხორცშესხმა პოეზიასა თუ პროზაში; ერთიანი ქართული კულტურის აღმავლობა, ერთი

სიტყვით, მხატვრული შემოქმედების დიდი გარდატეხა; უმთავრესად კი მაინც პოეტის, როგორც იდუმალ კოსმიურ

სამყაროსთან ორგანულად წილნაყარი არსების, როგორც მისტიური ქვეყნის დემიურგის, „ქიმერების აშორდიის“

როლის აღდგენა და წინ წამოწევა – ეს იყო „ცისფერი ძმობის“ შემოქმედებისა და მოღვაწეობის უპირველესი

საფიქრალი. საქართველოში დიდხანს მზადდებოდა პირობები, რათა 1916 წ. გაშლილიყო ქართული პოეზიის სრულიად

ახალი, ერთი შეხედვით, უცხო თესლიდან აღმოცენებული მშვენიერი ცისფერი ყვავილი „ცისფერი ყანწებისა“.

უფრო გვიან კი, 1924 წ. გაზ. „ბარრიკადში“ ტიციან ტაბიძე ამაყად აცხადებდა: „დარჩენა ხსენება იმ ორდენისა,

რომელსაც შეადგენს 13 კაცი და ისტორიული ანალოგიით, როგორც ცამეტმა ასირიელმა მამებმა საქართველოში

დასთესეს ორთოდოქსი ქრისტიანობა, ისე ცისფერყანწელებმა ნამდვილი პოეზია“. ჭეშმარიტად ახდა პოეტის

წინასწარმეტყველება. ცისფერყანწელები თავიანთ თავს სიმბოლისტებს უწოდებდნენ და თეორიული წერილებით, მანიფესტებითა

თუ მხატვრული შემოქმედებით ცდილობდნენ ამ ახალი სკოლის დანიშნულების გამართლებას. მანამდე

საქართველოში არ არსებობდა ლიტერატურული სკოლა, როგორც ასეთი – თავისი პროგრამით, მანიფესტით,

პლატფორმით... ცისფერყანწელებს ყოველივე ეს ჰქონდათ. ისინი არ უარყოფდნენ, რომ სიმბოლიიზმი უცხოეთიდან შემოვიდა, მაგრამ ამტკიცებდნენ, რომ ჩვენში მზად

იყო ნიადაგი მოდერნიზმისათვის. ამას ყანწელები ხსნიდნენ, უპირველეს ყოვლისა, ქართველი ხალხის

აქტიორული სულით. სიმბოლიზმი, მათი აზრით, იყო ფილოსოფია ნიღბის. ეს აქსესუარი კი ქართველ ხალხს

ორგანულად ჰქონდა შეთვისებული, „მას უყვარდა თეატრალიზაცია ცხოვრების“ (ტიციან ტაბიძე). პოეტები დიდი

ხანია მიხვდნენ, რომ სამყაროს უცნობი ნიღაბი ჰქონდა აფარებული. სიმბოლისტური პოეზია მათ „ქვეყნის

პირობითობას“ ნათლად შეაგრძნობინებდა და უღვიძებდა სურვილს „მახინჯი ნიღაბი გადაეხადათ მისი უთქმელი

ზედაპირისათვის“ (სანდრო ცირეკიძე) და სამყაროსა თუ ადამიანური ყოფის უხილავ სიღრმეებს ჩასწვდომოდნენ. ახალი სკოლის გამოჩენას არაერთგვაროვნად შეხვდა მაშინდელი საზოგადოება. კიტა აბაშიძეს უთქვამს:

„ჩვენს ლიტერატურაში ახალი მიმართულება გაჩნდა, რომელსაც საზოგადოების უმრავლესობა გულისწყრომით

შეხვდა, მაგრამ ასეთია ყოველი ჭეშმარიტად ახალი მიმართულების ბედი; ილიასა და აკაკის სარბიელზე

გამოსვლასაც ხომ ასევე შეხვდა მაშინდელი საზოგადოებაო“. მანვე შეაქო და შეათამამა „მეამბოხე“ პოეტები.

ყანწელები კიტა აბაშიძითა და არჩილ ჯორჯაძით ამოსწურავდნენ ქართულ ესთეტიურ კულტურას საქართველოში

სიმბოლისტებამდე. ეს, რა თქმა უნდა, გადაჭარბება იყო, მაგრამ მაშინდელ ვითარებას სამართლიანად

გამოხატავდა. 1859 წელს ვიქტორ ჰიუგოს მიუწერია „პროტესტანტ“ ბოდლერისთვის: „...რას აკეთებთ თქვენ, პირადად,

როცა ესოდენ საოცარ ლექსებს წერთ, იმდაგვარებს, როგორიცაა „შვიდი მოხუცი“ და „დედაბერი“. თქვენ

ამდიდრებთ ხელოვნების ცის თაღს ახალი, მიცვალებულივით უფერული სხივით, თქვენ ჯერ განუცდელ ჟრჟოლას

იწვევთ“. ეს სიტყვები ახალი პოეზიის მიღებას ნიშნავდა, თუმცა დიდი მწერალი „ორიგინალური“ შემოქმედის ბევრ

პოეტურ პრინციპსა თუ შეხედულებას არ იზიარებდა. ქართული ლიტერატურის დახვეწილმა კრიტიკოსმა კიტა აბაშიძემ არაერთხელ დაიცვა ცისფერყანწელები

საზოგადოების რისხვისაგან. ცისფერყანწელებს გათავისებული ჰქონდათ კიტა აბაშიძისა და არჩილ ჯორჯაძის ნააზრევი. ისინი

ეყრდნობოდნენ კიდევაც მათ დებულებებს ხელოვნებისა თუ ყოფის ზოგიერთ საკითხზე. ეს მათთვის ერთგვარი

თეორიული საყრდენი იყო – ეროვნული ფესვები. ნელი დუმბაძე წიგნში „ქართული სიმბოლიზმი“ გამოთქვამს აზრს და ამტკიცებს კიდეც, რომ

ცისფერყანწელები შთაგონებული იყვნენ არჩილ ჯორჯაძის პოლიტიკური იდეალებით. ეს სარწმუნო და

გასაზიარებელი აზრია. როგორც ვიცით, ა. ჯორჯაძემ შექმნა „საერთო ნიადაგის თეორია“, რომლის ქვაკუთხედს

ეროვნული საკითხი წარმოადგენდა. იგი წერდა: „ჩვენს პირობებში ეროვნება ერთადერთი იარაღია ქართველი

ხალხის ყოველმხრივ წარმატებისა და აღორძინებისთვის. მაშასადამე, ჩვენს წინ ეროვნული იდეალები არიან

წარმომდგარნი და ჩვენი ინტელიგენციის მოქმედების ნიადაგი ეროვნული უნდა იყოს“. ნ. დუმბაძის აზრით, ცისფერყანწელთა პირველივე მანიფესტში აისახა ა. ჯორჯაძის იდეალები. პაოლო

იაშვილი „პირველთქმაში“ წერდა, რომ მათი სიმღერა მარადი იყო ისე, როგორც საქართველო, რომელიც ღირსი

იყო დიდებისა. ეს კარგად ჩანს აგრეთვე ტიციან ტაბიძის წერილიდან, სადაც ვკითხულობთ: „ეროვნული ძიება

მაინც იმარჯვებს... რთული საკითხი (ეროვნული) გამოირკვა და ამაღლდა იმდენად, რომ დადგა საკითხი

ავტონომიის. ეს გულისხმობს მორალურ ავტონომიას და აგრეთვე პიროვნებისა და მწერლობისთვისაც. ამ

შემთხვევაში ეს ფორმები ერთად წამოაყენა არჩილ ჯორჯაძემ, რომელმაც განიცადა თავის თავზე მთელი

ტრაგედია მე-19 საუკუნის საქართველოსი... ცისფერი ყანწები როგორც სკოლა, თავის თავს ამტკიცებს

ეროვნულად“.

ცისფერყანწელები დამოუკიდებელ საქართველოზე ოცნებობდნენ. ისინი სიხარულით შეხვდნენ 1918 წლის 26

მაისს და ტკივილით განიცადეს 1921 წლის ანექსია. შალვა აფხაიძე წერდა 1919 წელს: „საქართველომ ნახა თავისი

თავი და პოლიტიკურ აღორძინებასთან ერთად დაიწყო ქართული ხელოვნების რენესანსი“. ა. ჯორჯაძისა და კ. აბაშიძის პოლიტიკურ იდეალებთან სიახლოვე ააშკარავებს ცისფერყანწელთა ჭეშმარიტ

პატრიოტობასა და მამულიშვილობას. მათ მძლავრად ჰქონდათ გადგმული ფესვები მშობლიურ მიწაში და

ყოველგვარი პოეტური სიახლე ისევ და ისევ ქვეყნის სულიერი თუ ფიზიკური აღორძინებისთვის სურდათ.

უდიდესი ტკივილებით ჟღერს ტიციან ტაბიძის სტრიქონები: „მე-19 საუკუნის დასაწყისში ხდება უკანასკნელი ტეხილი

ქართული პოლიტიკური ცხოვრებისა, რომელმაც განსაზღვრა მთელი შემდეგი ყოფნა. საქართველომ დაკარგა

თავისი სახე, როგორც სახელმწიფომ. ამ დღიდან ყოველი დღე თითო ლურსმანს უმატებს მის კუბოს. თანდათან

მტკიცება რუსეთის გავლენა ქართულ სამოქალაქო ცხოვრებაზე. ძველი ქართული სული მძლავრობს, მაგრამ

აღდგომის მაგიერ იფერფლება“. ეს იწვევდა მათ ნაღველსა და უნუგეშობას, მაგრამ იმედის ნაპერწკალი არ

ქრებოდა და სულის შებერვას ელოდა, რომ აალებულიყო. გიორგი ლეონიძე წინასწარმეტყველებდა:

„ბედისწერით ივნო საქართველო და დღეს მზევდება თავისუფლებით, უსათუოდ სულიც დაუბრუნდება საკუთარ

სხეულს, როგორც ნაზამთრალი მერცხალი გაზაფხულიან სამშობლოს“. საქართველოს მესიანიზმს ქადაგებენ ცისფერყანწელები. მათ გაიზიარეს ა. ჯორჯაძის ესთეტიკური

შეხედულებანიც. მისი „მშვენიერი ტყუილი“, - შემოქმედების მეთოდი, ასახავდა მარადიულობასა და უსაზღვროებას.

ტ. ტაბიძის აზრით, ა. ჯორჯაძეს შესაძლებლად მიაჩნდა, რომ ხელოვნება სძლევდა ეროვნულ პარტიკულარიზმს

და რეალურ ცხოვრებას ოცნებითა და სიცრუით შეავსებდა. მისი აზრით, ბევრს „მშვენიერი ტყუილის“ დაცვა

პარადოქსად მიაჩნდა, მაგრამ ეს ასე არ იყო. ცისფერყანწელები და ა. ჯორჯაძე ერთმანეთს ეთანხმებოდნენ რეალისტური მეთოდის კრიტიკასა და

უგულვებელყოფაშიც. ეს ედო საფუძვლად მათ მიერ ილიასა და აკაკის შემოქმედების ზოგიერთი მხარის

კრიტიკას. ბუნებრივია, ცისფერყანწელებს დიდი სიახლოვე ჰქონდათ კ. აბაშიძესთან. მან გაიზიარა ფრანგ ვ.

ბრიუნეტიერის შეხედულებანი გვართა ევოლუციის შესახებ ლიტერატურაში და ამის მიხედვით ააგო თავისი წიგნი

„ეტიუდები XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურის შესახებ“. იგი, ყანწელებისდაგვარად, მიიჩნევდა, რომ

ხელოვნების საფუძველს წარმოადგენდა არა სინამდვილე, არამედ სუბიექტის, ხელოვანის აზრები, გრძნობები,

ფიქრები. მან პოეტი ღმერთს გაუთანაბრა, რადგან შემოქმედსაც შეეძლო მოესმინა ჰარმონიული მუსიკა

კოსმოსური მსოფლიოსი. მისი აზრით, პოეტი სწვდება უხილავს, გამოუცნობს. კ. აბაშიძე მიიჩნევდა, რომ

სიმბოლისტ მწერალს ხელოვნებაში შეჰქონდა საიდუმლოების გრძნობა, რადგან გვიჩვენებდა უხილავ კავშირს

„საიქიოსა“ და „სააქაოს“ შორის. კ. აბაშიძემ ვაჟა-ფშაველა, როგორც მწერალი-ინდივიდუალისტი სიმბოლისტად

მიიჩნია. მისი აზრით, „გველის მჭამელი“ იყო იბნესის პრინციპის - „იყავი თავის თავად – არას დაემორჩილო,

გარდა შენი ზრახვებისა“, - განხორციელება. იგი ამოდიოდა იქიდან, რომ ხელოვანს, მგოსანს ბუნების

სმენაგაფაქიზებულ შვილად თვლიდა. ბუნების ენის გრძნობაში ხედავდა იგი სიმბოლიზმის პრინციპს. თუმცა, ვაჟა-

ფშაველას სიმბოლისტობა არ გაიზიარეს ყანწელებმა. 1918 წლის 26 მაისს იზეიმა საქართველომ დიდი ხნის ნანატრი თავისუფლება. „ცისფერი ყანწები“, როგორც

ლიტერატურული სკოლა, უკვე ორი წელია არსებობდა. ეს იყო მისი აყვავების წლებიც. შალვა აფხაიძე წერდა:

„განთავისუფლებულ საქართველოში ხელოვნების რენესანსის სათავე ახალმა სკოლამ – სიმბოლიზმმა დაიკავა

ხელში. იგი სხვა გზას ვერ აირჩევდა“. ყანწელები თვლიდნენ, რომ როგორც რუსთაველის „მოწყვეტილმა“

სიტყვამ დააგვირგვინა უნივერსალური საქართველო, ასევე გვირგვინით უნდა შეემკო იგი ახალ სკოლას –

სიმბოლიზმს. მას უნდა გაეცხოველებინა მდიდარი ფერები, სურნელოვანი ხმები, წინათ უცნობი განცდები აესახა –

ამისათვის კი შეექმნა ახალი სიტყვები, გაეხალისებინა ძველი, ობით დაფარული თუ დაჟანგული. სიმბოლიზმს

უნდა აემაღლებინა ქართული ენის ემოციური მნიშვნელობა. ყანწელებს სწამდათ, რომ სიმბოლიზმს ბევრი კარგი რამის მოტანა შეეძლო ქართველი ერისთვის. მათ

სურდათ, რომ საქართველო გადაექციათ უსაზღვრო მეოცნებე „ქალაქად“. ოცნებადაკარგული ხალხისთვის

ესწავლებინათ განწმენდილი გზა მომავლის ცისფერი ტაძრისაკენ. ედიდებინათ მშვენიერება, თავისუფლება,

აეღორძინებინათ რაინდობა და სიჭაბუკე, შეექმნათ ახალი, გაბედული, ზოგჯერ გაუგებარი და უცნაური სიტყვები...

აემაღლებინათ ქართველი ერი, დავიწყებული, მაგრამ დიდების ღირსი და გაეოცებინათ ქვეყნიერება... (პ.იაშვილი.

„პირველთქმა“). იყო ამ პროგრამაში ბევრი რამ უცხო ძველებისთვის, რომლებიც ვერ იწამებდნენ „მეხურ

მისტერიებს“, „ორგიას“, ბოჰემას, ვერ მიხვდებოდნენ დამსხვრევის მშვენიერებასა და იდუმალებას. თავის დროზე

შარლ ბოდლერიც წერდა ერთ ლექსში: „რის ჩვენში სილამაზე, რომელიც უცხოა ძველებისთვის“.

გრიგოლ რობაქიძეს მიუწერია 1916 წელს „ოქროს ვერძისთვის“: „საქართველოს რენესანსი დაიწყო,

წარმოვთქვი ერთხელ და ამ სიტყვების სიმართლეს დღითი დღე ვგრძნობ. მაგრამ რენესანსი ჯერ კიდევ ქაოსისა

და ფორმის ბრძოლაში აშკარავდება და კიდევ დროა საჭირო, რომ ფორმამ სძლიოს სავსებით ქაოსსა. ეს

ფიქრები მებადება, როცა შევსცქერი უახლესი ხელოვნების ზრდას“. გრიგოლ რობაქიძე იყო ცისფერყანწელების უპირველესი მოძღვარი და მეტრი. ფრიად განსწავლული,

მაღალი ინტელექტის, დახვეწილი გემოვნების, დასავლეთისა და აღმოსავლეთის კულტურებს ნაზიარები,

უკეთილშობილესი ბუნების კაცი იყო იგი. სწორედ მისმა ლექციებმა ნიცშესა თუ ფრანგულ პოეზიაზე მოუმზადა

ნიადაგი ქუთაისელი ახალგაზრდების „ამბოხს“. „სიმბოლიზმი ჩვენში შემოიტანა გრიგოლ რობაქიძემ. ბატონ რობაქიძეზე არ გამართლდა საერთო

დებულება, რომ ყოველ ნოვატორს წინ ეღობება გაუგებრობის გალავანი. იმას არაფრად დასჯდომის ძველ

ღირებულებათა გადაფასების კადნიერება, ახალ ძიებათა ფეირვერკების გასროლა“. - წერდა ტიციან ტაბიძე. იგი

გრიგოლ რობაქიძეს სიმბოლიზმის პირველ მოციქულს და მოდერნიზმის სახსრების სიტყვიერად მქადაგებელს

უწოდებდა. „გრიგოლ რობაქიძის აქაფებული სიტყვა, აღმაფრენი ფანტაზია, თვალისმომჭრელი სახეები ძვირფასი

მოგონებაა ჩვენი ახალგაზრდობისა. პირველად იმან შეგვახედა იოჰანაანის მოჭრილ თავს, პირველად იმან

მოგვასმენინა ნიცშეს მწვალებელი სიტყვა“. ტიციანის აზრით, საქართველოში პირველმა სწორედ გრიგოლ

რობაქიძემ დაწერა სიმბოლისტური ლექსები. გრიგოლ რობაქიძის სახელი, ავბედითობის გამო, დიდხანს იყო მიჩქმალულ-მივიწყებული. დრომ

ყველაფერს ფარდა ახადა და ყველას თავისი წილი მიუზღო. ს. ჭირაქაძე წერილში „გრიგოლ რობაქიძის ხსოვნას“, რომელიც პარიზში გამომავალ ქართულ ჟურნალ

„ბედი ქართლისაში“ დაიბეჭდა, აღნიშნავდა, რომ მე-20 საუკუნის 10-იან წლებში გარდაუვალი გახდა ახალი

სიტყვის თქმა, ქართული პოეზიის რეფორმა, მისი ფორმისა და შინაარსის განახლება. ეს წამოიწყეს

ცისფერყანწელებმა და მეტად და უპირველესად კი გრიგოლ რობაქიძემ. „შემდეგ ამ ლიტერატურულ

მიმართულებას უმართებულოდ დეკადენტური და რეაქციონური უწოდეს და უარყოფილ იქნა თვით ყანწელების

მიერ (რა თქმა უნდა იძულებით), ხოლო არა გრიგოლ რობაქიძის მიერ. ახლა საქართველოში ყველა მათი

სტილითა და მანერით წერს“. თვითონ გრიგოლ რობაქიძის წერილებიდანაც ჩანს, თუ რა დიდი ღვაწლი მიუძღოდა მას ქართული

სიმბოლისტური სკოლის შექმნაში. 1918 წ. ჟურნალ „არსში“ იგი წერდა: „პოეტური სიტყვისა თუ ესთეტიკური

ცდების სფეროში ჩემი ლიტერატურული გზა იმით აღინიშნა, რომ მე ქართველი ხალხის ცნობიერებაში

შემოვიტანე ევროპაში ჩამოყალიბებული და რუსეთში გართულებული სიმბოლისტური მსოფლშეგრძნება. მე

ყოველთვის იმ მსოფლგანცდას ვემხრობოდი, რომ აღმოსავლეთი ევროპულ დასავლეთზე უფრო სიმბოლურია

და ვფიქრობდი იმთავითვე, რომ საქართველო, როგორც ერთგვარი ნატეხი აღმოსავლეთისა, ბოლომდე

განსაზღვრული შეიძლება იყოს მხოლოდ და მხოლოდ სიმბოლიზმის ხაზებში. ამის დადასტურებას მე

ვპოულობდი რუსთაველის მხატვრულ ფენომენში, რომლის გენია, ჭეშმარიტად, ქართული მხატვრული სიტყვის

ამოუწურავ პოტენციას წარმოადგენს. აქედან ჩემი წმინდა მხატვრული ხასიათის ამოცანა იყო ევროპული

სიმბოლიზმის ტექნიკით, - ამ სიტყვას განსაკუთრებული მნიშვნელობით ვხმარობ, - ქართული აღმოსავლეთის

სიღრმისეული წვდომის შემოქმედებითად განსახიერება“. რუსი სიმბოლისტი პოეტი ანდრეი ბელი თავის წიგნში „ქარი კავკასიიდან“ აღწერს თავის შეხვედრებს

ცისფერყანწელებთან, დიდად აფასებს მათ ნიჭს. განსაკუთრებული აღტაცებით მოიხსენიებს საქართველოს, მის

უძველეს კულტურას, ქართველ ხალხს. ა. ბელის საქართველოში მოგზაურობისას გრიგოლ რობაქიძე გერმანიაში

იყო წასული და ამიტომ ვერ შეხვდა მას, თუმცა, როგორც პოეტი წერს, ყველგან იგრძნობოდა მისი პიროვნება.

პაოლო იაშვილი და ვალერიან გაფრინდაშვილი მთელი დღე უმტკიცებდნენ და აჯერებდნენ თურმე ა. ბელის,

რომ ქართული სიმბოლისტური სკოლის ნამდვილი ხელმძღვანელი იყო გრიგოლ რობაქიძე და არა თვითონ

ისინი. „ყველას ბაგეთაგან ისმოდა მისი სახელი, გახსნიან პირს – გამოდის გრიგოლ რობაქიძის ხსენება.

გაუთავებლად მიყვებოდნენ მასზე“. აქედანაც ნათლად ჩანს, თუ რა დიდ პატივს სცემდნენ ყანწელები თავიანთ მოძღვარს. ცისფერყანწელები აღმერთებდნენ მას, მეგობრობდნენ, ძმობდნენ. თუმცა შემდგომში ხანშიშესული გრიგოლ

რობაქიძე თავს ყანწელთა ლიდერად არ მიიჩნევდა. ცნობილი ქართველი ემიგრანტი ლიტერატორი ილია

კუჭუხიძე (რომელიც მინდია ლაშაურის ფსევდონიმით წერს), ერთ წერილში იხსენებს, რომ თავისი წიგნის

„ქართული სულის“ წერისას მიუმართავს გრიგოლ რობაქიძისათვის და ყანწელების შესახებ უკითხავს. გრიგოლ

რობაქიძეს უპასუხნია: „ვიჩქარი, მოგახსენოთ შემდეგი: ჩემს წერილში „სათავენი ჩემი შემოქმედებისა“, („ბედი

ქართლისა“, №5) ნათქვამია: „მე ვიყავ ყანწელებთან, მხოლოდ როგორც მეგობარი, უფროსი, დამხმარე და

წამხალისებელი. თქვენ კი მთვლით მათ მეთაურად, გთხოვთ, შეასწოროთ. 01.12.1960. ჟენევა“. ფაქტიურად, ეს

უდიდესი თავმდაბლობის გამოხატულება იყო. ცისფერყანწელებზე ბევრი რამ იწერება. ლიტერატურულ კრიტიკაში აზრთა სხვადასხვაობაა. ერთნი მათ

სიმბოლისტურ სკოლას მიაკუთვნებენ, მეორენი ამ ჯგუფს მხოლოდ სიმბოლისტური განწყობილების

გამომხატველად მიიჩნევენ. მესამენი კი საერთოდ უარყოფენ სიმბოლიზმის, როგორც პოეტური სკოლის,

არსებობას საქართველოში. აზრთა მრავალფეროვნებას, ჩვენი აზრით, იწვევს თვით ტერმინ „სიმბოლიზმის“

სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტაცია. თვით ის ფაქტი, რომ ყანწელები თავს მაინცდამაინც სიმბოლისტებს

უწოდებდნენ, მრავლისმეტყველია. მართალია, ეს ლიტერატურული მიმდინარეობა პირველად ჩვენში არ

წარმოშობილა, მაგრამ ცისფერყანწელებმა იმდენი ეროვნული ნიშანი შესძინეს ამ სკოლას, რომ ჩვენ

თავისუფლად შეგვიძლია ვისაუბროთ ქართულ სიმბოლიზმზე. უცხოური, „შემოტანილი“, როგორც გრიგოლ

რობაქიძე წერდა, იყო მხოლოდ „ტექნიკა“. რაც შეეხება იმას, რომ სკოლაში არსებობდა ხშირად

ურთიერთსაწინააღმდეგო აზრები, პრინციპები, სხვა სკოლათა ელემენტები, რომ არ იყო სწორხაზობრივი, ეს

დამახასიათებელი იყო როგორც ფრანგული, ასევე რუსული სიმბოლისტური სკოლებისთვის და მსგავსი საბუთები

ქართული სიმბოლისტური სკოლის უარყოფისთვის არ გამოდგება. ზოგი კრიტიკოსი ქართული სიმბოლისტური

სკოლის თეორიული წყაროების უქონლობაზე მიუთითებს. ესეც უსაფუძვლოა. არჩილ ჯორჯაძე და კიტა აბაშიძე;

გრიგოლ რობაქიოძე; ევროპული ფილოსოფია და ლიტერატურა; თვით მათი ნააზრევი – ამითი საზრდოობდა ეს

სკოლა. გარდა ამისა, რომ ზოგადად ამ სკოლის მიზანი იყო სიმბოლოების საშუალებით იდუმალი, უხილავი

სამყაროს წვდომა (ადამიანის შინაგანი სამყარო, მიღმა სამყარო, მიღმა სამყარო, საგანთა და მოვლენათა

ნოუმანები), იგი იყო, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, ქართული პოეზიის განახლების გზით მთელი ქართული

კულტურის აღორძინება. მათი ამოცანა იყო - „სილა გაეწნათ“ რუტინის, ფილისტერობისა და ესთეტიური

ბარბაროსობისთვის. სული შთაებერათ ქართული სიტყვის - „გადამწვარი მუგუზლისთვის“ - და ათონელი

მთაწმინდელების დარად თავგამოდებული მუშაკობით გადაერჩინათ გიორგი მერჩულისა და რუსთაველის

ნალოლიევებ-ნასათუთევი სიტყვები. ქართული კულტურისთვის ისე ვებრძოდით ლიტერატურულ ფეოდალიზმს,

როგორც გიორგი სააკაძეო, - წერდა ტიციან ტაბიძე. როგორც გ. მერკვილაძე შენიშნავს, ამ დროს ქართული

ლექსის განახლების პროცესი უკვე დაწყებული იყო გალაქტიონ ტაბიძის, იოსებ გრიშაშვილის, ალექსანდრე

აბაშელის და სხვათა შემოქმედებაში, მაგრამ „ცისფერყანწელებმა სცადეს მისთვის უფრო გამძაფრებული ხასიათი

მიეცათ, გარკვეულ ესთეტიკურ-ვერსიფიკატორული ხასიათი მიეცათ, გარკვეულ ესთეტიკურ-ვერსიფიკატორული

სკოლის ფარგლებში მოექციათ იგი“. სიმბოლისტების პრობლემები შეეხებოდა უმთავრესად ხელოვნების, მორალის, რელიგიის სფეროს. როცა

ერთხელ მალარმესთვის უთხოვიათ აზრი გამოეთქვა ფრანგებისა და გერმანელების დაახლოებაზე, რომელიც

მაშინ უნდა მომხდარიყო, პოეტს „აპოლიტიკურად“ უპასუხნია: „ჩემთვის საკმარისია ის, რომ ბოდლერი

ითარგმნება გერმანულ ენაზე და ვაგნერს ტაშს უკრავენ პარიზშიო“. ყანწელებისთვის არც ისე უცხოა პოლიტიკა,

რადგან ისინი საქართველოს ხვალინდელი დღის იმედით სულდგმულობდნენ და მათ წერილებსა თუ მხატვრულ

შემკოქმედებაში ხშირად იელვებდა ამგვარი საკითხები. თუმცა ისინი, მაინც, უპირველეს ყოვლისა, ქართულ

სიტყვას „ასალაშინებდნენ“ და მის ესთეტიურ ფასეულობას აღადგენდნენ. მართალია, ფრანგული სიმბოლისტური

სკოლა უკვე აღარ არსებობდა, როცა ასპარეზზე ყანწელები გამოვიდნენ, მაგრამ ისინი მაინც იმ პირველწყაროებს

ეწაფებოდნენ, თარგმნიდნენ და ითავსებდნენ შარლ ბოდლერს, სტეფან მალარმეს, პოლ ვერლენს, არტურ

რემბოს... ტიციან ტაბიძე წერდა: „ნაციონალური აპერცაპციის ძალით ერი ითვისებს იმას, რასაც იმასთან

ახლობელი კავშირი აქვს“. მისივე აზრით, მომავალ დიდ ქართველ შემოქმედში უნდა „შეერთებულიყო“

რუსთაველი და მალარმე. რუსთაველს იგი იაზრებდა, როგორც ქართული კულტურის შემკრებ ერთეულს,

მალარმეს კი – ევროპის აწმყოსა და მომავლისას. აქედანაც ჩანს, ნაბიჯს ვერ გადადგამთ, ყანწელების ნაწერებში

ეროვნული, ქართული ინტერესები არ შემოგეფეთოთ. როგორც მირიან აბულაძე წერს: „ეროვნული მოტივი

ცისფერყანწელთა პოეზიაში, რომელიც მათ ქართული კლასიკური მწერლობიდან მიიღეს მემკვიდრეობით,

სცილდება დასავლეთისა და რუსული სიმბოლიზმის ვიწრო, კარჩაკეტილი სკოლების ესთეტიზმის ჩარჩოებს,

რადგან ფართო საზოგადოებრივი რეზონანსის ხასიათის იყო იგი“. როგორ ესმოდათ ცისფერყანწელებს სიმბოლიზმი? უპირველეს ყოვლისა, ისინი მოითხოვდნენ, რომ მკაცრად გამიჯნულიყო ერთმანეთისაგან სიმბოლისტური

მეთოდი და სიმბოლისტური სკოლა, რადგან მათი შერევა გაუგებრობას წარმოშობდა... სიმბოლისტური მეთოდი

საერთოდ ლიტერატურის კუთვნილებაა, სიმბოლოების გარეშე ხომ წარმოუდგენელია მხატვრული აზროვნება,

მაგრამ ევროპაში დაბადებული სიმბოლისტური სკოლა სრულიად განსხვავდებოდა მანამდე არსებული

სიმბოლოების გააზრებისაგან. ფრანგი ლიტერატორები რემი დე გურმონი მიიჩნევდა, რომ სიმბოლისტური სკოლის ძირითადი პრინციპები

იყო: ა) იმნივიდუალიზმი, ბ) შeმოქმედების თავისუფლება, გ) დასწავლილი ფორმულების უარყოფა, დ)

ანტინატურალიზმი, ე) ლტოლვა ყოველივე არაჩვეულებრივისადმი, უცნაურისადმიც კი, ვ) იდეალიზმი, ზ)

სოციალური ფაქტების უგულებელყოფა, თ) მხოლოდ იმ ხაზების გადმოცემა, რომელიც ერთ ადამიანს მეორისგან

განასხვავებს, ი) საგნებსა და მოვლენებში არსებითის დაჭერა და გადმოცემა. ცისფერყანწელები იღებდნენ ამ განმარტებას ზოგადად და თავიანთ წერილებში უფრო შლიდნენ და

აზუსტებდნენ ზოგიერთ პუნქტს. ისინი ცდილობდნენ, მოეძებნათ სამყაროს „ათვისების“ ახალი ფორმები. ტიციან

ტაბიძე შენიშნავდა ერთ წერილში არსებით საკითხს: „სიმბოლიზმის, როგორც პრიმატი „როგორის რაზე“ -

გაუგებრობაა. ამგვარი დასმა საკითხის მიუღებელია, რადგან იგი გულისხმობს განცალკევებას იქ, სადაც

კონკრეტულად არსებობს მხოლოდ ერთიანობა, მაგრამ ფორმას უნდა მიექცეს დიდი ყურადღება“. მისი აზრით.

სიტყვამ დიდი ხანია დაკარგა ღირებულაბა და გადაფასდა. ამას კი პირველმა ყურადღება გრიგოლ რობაქიძემ

და არჩილ ჯორჯაძემ მიაქციეს. საფრანგეთში ჟურნალისტმა პოლ ბურდმა ჯერ კიდევ XIX ს-ის 50-იან წლებში გამოაქვეყნა სტატიებში პოეტ-

დეკადენტებზე. უკვე იგრძნობოდა ახალი „თრთოლვა“. 1857 წელს გამოსცა შარლ ბოდლერმა „ბოროტების

ყვავილები“. დიდი ხანია ხელოვნებაში ფორმის კულტს ქადაგებდნენ პარნასელები: ლეკონტ დე ლილი, თეოფილ

გოტიე, ვილიე დე ლილ ადანი ... ლიტერატორული სიახლეების წარმოშობა კი გრძელდებოდა. ჯერ კიდევ

არსახელდებული „სკოლა“ ფრთებს შლიდა. 1883 წელს ჟან მორეასმა ჟურნალ „ფიგაროში“ გამოაქვეყნა

„სიმბოლიზმის მანიფესტი“, სადაც ამ სკოლის ძირითადი დებულებები გამოჰკვეთა. მან პოეზია სამყაროს

უმაღლეს, სინთეზურ შემეცნებად გამოაცხადა, პოეტი კი მოვლენათა და იდეათა მესაიდუმლედ. პოლ ვერლენის, სტეფან მალარმეს, შარლ ბოდლერის, არტურ რემბოსა და სხვათა შემოქმედებაში,

წერილებსა და ჩანაწერებში კი თანდათან უფრო ნათლად წარმოჩინდა სიმბოლისტური პოეზიის ყველა

დამახასიათებელი ნიშან-თვისება: ურთულესი სტილი, „ბრბოსთვის“ გაუგებარი ენა, „მე“-ს შემეცნების აღიარება

სამყაროს უშინაგანესი სიღრმეების „მოხილვის“ საფუძვლად. ყველაზე მკვეთრად კი, რა თქმა უნდა, გამოჩნდა

სიმბოლოს ახლებური გააზრება. ჟან მორეასის მანიფესტის შემდეგ ყველამ დაიწყო საუბარი სიმბოლისტებზე. ოფიციალურად დადგინდა

ახალი სკოლის არსებობა, რომელიც დაუპირისპირდა პარნასელებსა და ნატურალისტებს. ეს ახალი სკოლა არ

იყო ერთიანი, ცალ-ცალკე ჯგუფებში თავშეყრილი პოეტები ბევრ რამეში არ ეთანხმებოდნენ ერთმანეთს, მაგრამ

საერთო იყო ის, რომ ისინი „ამსხვრევდნენ“ ძველ პოეტურ პრინციპებს. ჰქონდათ არტურ რემბოს ავადმყოფური

სიამაყე, რწმენა თავიანთი გენიალობისა და ერთადერთობისა. ეს „სენი“ შემდგომ ქართველ პოეტებსაც

გამოაჩნდათ. „ამიტომ არ გვაქვს არცერთ ყანწელს აქამდე შიში, რომ მოვედებით საქართველოს ლექსის

ნიაღვრად“ - ტიციან ტაბიძე. ახალი პოეტები შოპენჰაუერისა და ნიცშეს „ქადაგებით“ იყვნენ „მოწამლულნი“. ამ ფილოსოფოსებმა

სამყაროს შემეცნების ერთადერთ საშუალებად ინტუიცია აღიარეს და იგი ლოგიკურ შემეცნებაზე ბევრად მაღლა

დააყენეს. სიმბოლისტური სკოლა სწორედ ამგვარ შემეცნებას ეფუძნებოდა. შოპენჰაუერის აზრით, სიმბოლიზაციის

პროცესში განხორციელებული შემეცნება იყო უმაღლესი, გენიალური. იგი მუსიკალურ იდეებს თვლიდა არსებით

სიმბოლოებად, რადგან მუსიკაში ხდება ყველაზე უფრო მეტი მიახლება სულის სიღრმეებთან და რომ მუსიკა

იდეალურად გამოხატავს სიმბოლოებს. მხოლოდ უმეცრები ეძებენო, - ამტკიცებდა იგი, - სულის საკითხებში

სიმბოლოთა სიცხადესო. სიმბოლო სულის მუსიკას აღვიძებსო. დიდხანს არსებობდნენ საფრანგეთში ერთმანეთის გვერდიგვერდ სხვადასხვა ჯგუფები: „სიმბოლისტები“

(მალარმე, მორეასი, პოლ ადანი, შარლ მორისი...) „ინსტრუმენტალისტები“ (რენე გილი, ემილ ბერჰარნი...),

„მაგიკები“ (ჟ. პალადინი), „ანარქისტები“ (ა. ჟიდი) და სხვა. ახალი პოეტები მთელი თავისი ცხოვრებითა და შემოქმედებით განსხვავდებოდნენ ძველისგან. ახლებურად

ცხოვრება და აზროვნება – ეს იყო საერთოდ მათი არსებობის მანერა, სტილი. გავიხსენოთ შარლ ბოდლერის ბიოგრაფია, თუნდაც არტურ რემბოსი ან პოლ ვერლენისა, აგრერიგად რომ

ხიბლავდათ ყანწელებს. არაფერი იყო მათ მიბაძვაში დასაძრახი, ტიციანის წითელი მიხაკი ისეთივე მანერულობა

იყო, როგორც ბოდლერის მწვანე თმები და ორიგინალური კოსტიუმები. ბოჰემური ცხოვრება – ღვინისა და

ქალის სიყვარული ზოგჯერ რეალური, ზოგჯერ ილუზიური... ქართველებს ფრანგთა მსგავსი ცხოვრება

გამოსდიოდათ, რადგან მსგავსი იყო მათი აზროვნებისა ცხოვრების პრინციპები, რა თქმა უნდა, ზოგად ხაზებში,

რადგან ეროვნულობა მძლავრად „იჯდა“ ქართველებში. საინტერესო პარალელი: პოლიციამ ბელგიის

საზღვრებიდან გამოყარა „უზნეო“ და „საეჭვო“ ყოფაქცევის არტურ რემბო და პოლ ვერლენი. ამის მერე

ვერლენი ორი წელი იჯდა ციხეში მკვლელობის განზრახვისათვის (არტურ რემბოსთან ჰქონდა კონფლიქტი); ასევე

„ილაშქრებდნენ“ ჩვენი ყანწელების წინააღმდეგ: პაოლო იაშვილი მენშევიკურმა მთავრობამ ერთხანს

ქალაქიდანაც კი გადაასახლა „დებოშების“ მოწყობისათვის. მისმა ელენე დარიანის ლექსებმა ხომ „გააცოფა“

ქუთაისი. თუმცა ამგვარი პარალელები მაინც ხელოვნურია, რადგან სხვადასხვა დროს ხდებოდა. როგორც ტიციანი

წერდა გულისტკივილით, რომ როცა შარლ ბოდლერი 1848 წლის რევოლუციაში ბარიკადებზე იბრძოდა და გაზ.

„ბარრიკადსაც“ სცემდა, მაშინ „არც იყო დაწყებული დავა ილია ჭავჭავაძისა და კნ. ბარბარე ჯორჯაძის შორის.

მაშინ შინ გაზრდილი კნეინა სრული დაუეჭველობით სწავლობდა ანბან თეორეტიკას და ან ვის გაახსენდებოდა ის

ამბავი, რომ პოეზიის ხერხემალი სწორედ მაშინ ტყდებოდა“. რუსეთში სიმბოლიზმი თეორიულად ახსნა პირველმა დ. მერეჟკოვსკიმ, როცა 1892 წელს გამოსცა ნაშრომი

„რუსული ლიტერატურის დაცემისა და ახალი მიმდინარეობის წარმოშობის მიზეზების შესახებ“. აქ მან იდეალიზმი

გამოაცხადა ადამიანის გულის მარადიულ მოთხოვნილებად და ახალი ლიტერატურის სამი მთავარი ელემენტი

გამოჰყო: 1. მისტიკური შინაარსი (რუსი ხალხის რელიგიური გრძნობების ჩვენება). 2. ახალი პოეზია, უპირველეს ყოვლისა არის სიმბოლისტური პოეზია. 3. იმპრესიონიზმი შთაბეჭდილებათა უცნობ სამყაროებს ასახავს, ქვეცნობიერს. დ. მერეჟკოვკისთან ერთად რუსულ სიმბოლიზმს წარმოადგენდნენ და ახალი პოეტური სკოლის იდეებს

ქადაგებდნენ ზ. გიპიუსი, ვ. ბრიუსოვი, კ. ბალმონტი, ფ. სოლოგუბი, ი. ანენსკი, ნ. მინსკი... მალე გამოჩნდა

სიმბოლისტთა ახალი თაობა: ა. ბელი, ვ. ივანოვი, ა. ბლოკი... უმცროს თაობას ჰქონდა მკვეთრად გამოხატული

რელიგიური მისწრაფებები. ისინი თავიანთი სულიერი მოძღვრის ვლ. სოლოვიოვის დარად რელიგიას მჭიდროდ

უკავშირებდნენ ხელოვნებას, ამიტომ მათ თეურგებსაც უწოდებდნენ. ისინი თვლიდნენ, რომ ქადაგებდნენ

ხელოვნების მარადიულ საწყისებს. შოპენჰაუერის დარად, ხელოვნების მწვერვალად აღიარებდნენ მუსიკას და

მიიჩნევდნენ, რომ სწორედ მუსიკა გამოხატავდა ყველაზე უკეთ უკვდავებასთან მიახლების წყურვილს.

„თეურგიული პოეზია არის მუსიკის სიტყვიერი გამოთაქმა“. (ალექსანდრ ლოკი). აი, როგორ აღწერს ტიციან ტაბიძე 1914-1915 წლის მოსკივს: „ამ წლებში ლიტერატურული მოსკოვი ჯერ

კიდევ სიმბოლიზმის ტყვე იყო, თუმცა უკვე იგრძნობოდა სიმბოლიზმის კრიზისი. შვეიცარიიდან

ახალდაბრუნებულმა ანდრეი ბელმა თან მოიტანა თავისი ბუნდოვანი მისტიური დაქანცულობა, ცხარე კამათი

გოეთეზე და ჟესტ-მიმიკის თეატრზე. მახსენდება სკრიაბინის სიკვდილი და მისი დაკრძალვა, სკრიაბინისვე მუსიკის

კულტი, იგორ სევერიანის პოეზიის უთვალავი საღამოები, რელიგიურ-ფილოსოფიური საზოგადოების სხდომები და

ფორმულა „კანტიდან პრუდონამდე“, რუსეთის ჯარის წასვლა გერმანიის ფრონტზე, მარინეტისა და ემილ

ვერჰარნის ჩამოსვლა მოსკოვში, „თავისუფალი ესთეტიკის საზოგადოების“ სხდომა ლიტრატურულ-მხატვრულ

წრეში და ვალერი ბრიუსოვის გამოსვლა, აკმეისტებისა და „ადამისტების“ შეტევა სიმბოლისტების წინააღმდეგ,

ნაცნობობა ბალმონტთან, რომელიც მაშინ რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანს“ თარგმნიდა, გატაცება ბლოკითა და

ინოკენტი ანენსკით, და ბოლოს, მოსკოვის ქუჩებსა და ესტრადებზე ვლადიმერ მაიკოვსკი, ხოლო გვიან –

ხლებნიკოვისა და სხვა რუსი ფუტურისტების გამოჩენა. ყოველივე ეს მაღელვებდა და მიტაცებდა”. „იყო თუ არა ქართული სიმბოლიზმი? - კითხულობდა გურამ ასათიანიი და იქვე პასუხობდა: -

რასაკვირველია, იყო. საწინააღმდეგოს მტკიცება მე პირადად კადნიერებად მიმაჩნია, ვინაიდან ასეთი მტკიცება

ეჭვის ქვეშ აყენებს იმ ლიტერატურული მემკვიდრეობის სერიოზულობას რაც, კერძოდ, ცისფერყანწელებმა

დაგვიტოვეს“. „ცისფერი ყანწები“ წლების განმავლობაში გმირულად ეწეოდა მძიმე ჯვარს პოეზიის გოლგოთაზე. ტიციან

ტაბიძე წერდა ერთგან, ყანწელები უფრო მეტს ფიქრობდნენ თავიანთ სახელზე, ვიდრე აკაკი წერეთელი

„თორნიკე ერისთავის“ დაწერაზეო. მისი აზრით, მათი ძმობა იყო მისტიური და მის კონსტიტუციას მხოლოდ

სიკვდილი დაწერდა. სიკვდილი კი, მართლაც, დიდის გულმოდგინებით წერდა ამ ისტორიას... ნინო ტაბიძე

იხსენებდა: „როცა თბილისში გამოვიდა სერგეი ესენინის ლექსების წიგნი, ერთი ეგზემპლარი მე მაჩუქა, გაიჭრა

თითი და ფურცელზე თავისი სისხლით წააწერა: „გიყვარდე მე და გიყვარდეს „ცისფერი ყანწებიო“. თითქოს ეს

გენიოსი პოეტიც გრძნობდა ამ „სისხლიან“ ისტორიას“. ცისფერი, პირველქმნილი ფერი, ამაღლებულის სიმბოლოა. „ცისფერი ყანწები“ პოეზიის ალეგორიაა. მისი

საშუალებით ჩვენს პოეტებს განეხვნებ ოდათ იდუმალების კარიბჭენი და მარადიულსა და მიღმიურს

მიეახლებოდნენ, კოსმიური მუსიკითა და მშვენიერებით ივსებოდნენ („სტიროდა სული ცისფერ ღვინოებს“ -

გალაქტიონი). „ცისფერ ყანწებად“ შეიძლება თვითონ პოეტებიც მოვიაზროთ, მათი სხეულები – ყანწები – ივსება

ზეციური სასმელით – ცისფერით – პოეზიით და ისინი სიმბოლოების საშუალებით სამყაროს ჭეშმარიტებას, მის

ღვთაებრივ არსს ეზიარებიან. ისინი ხომ თავს თვლიდნენ გამორჩეულებად, ზეციური ნადიმის მონაწილეებად,

რომელთაც ხელეწიფებოდათ ცისფერი ყანწებით იმგვარი „დათრობა“, როცა მუზები ხდებიან სახილველ და

იდუმალება საცნაურ. როგორც თ. ვასაძე აღნიშნავს, სიმბოლიზმის სკოლამ ცისფერყანწელებს სინამდვილის პირველაღმომჩენთა,

პირველმხილველთა ხედვის სიხალასე მისცა. ცისფერყანწელები უკმაყოფილონი იყვნენ საკუთარი თავით. ამის მიზეზიც ჰქონდათ. ასპარეზი

ევიწროებოდათ და ფონის უქონლობას უჩიოდნენ. „ერთი მხრივ იმან, რომ ყანწელებს უხდებოდათ არა თავისი

საქმის კეთება, მეორე მხრივ, სამოქალაქო ომის ცეცხლმა და რევოლუციამ, რომელმაც მოუსწრო საქართველოში

ამ პოეტების შემოქმედების დაწყებისას და ამასთან ეს რევოლუცია ორგანულად არ იყო გამოტანჯული ქართველი

ხალხისგან, არამედ მოვიდა ფოსტით პეტროგრადიდან (რაც ამჩნევია პროლეტარ-დემოკრატ პოეტებსაც) და

აგრეთვე ქართულმა სამხრეთის ბუნებამ, რომელიც აკანონებს ზარმაცობას და უფრო მწვავედ აყენებს სიცოცხლის

პრობლემას, გამოიწვია ის, რომ ყანწელებს არ უთქვამთ საჯაროდ თავისი სიტყვა, როგორც ამისთვის იყვნენ

მოწოდებულნი“ (ტიციან ტაბიძე). მიუხედავად ამისა, მათ შეძლეს მშვენიერი ნაწარმოებების შექმნა და „სიმბოლისტურ სკოლასაც“

გააძლებინეს ამ „გაუსაძლის“ ქვეყანაში. ყანწელები ქვეყნიერებას აღიქვამდნენ, როგორც ესთეტიურ ფენომენს,

როგორც სიმბოლოს, რომელიც მოითხოვდა შთაგონებულ გამოცნობას, ბუნება მათთვის ტაძარი იყო, სადაც

ყოველი მხრიდან იყურებოდნენ სიმბოლოები (ვალერიან გაფრინდაშვილი). ეს იყო სრულიად ახლებური მიდგომა

სამყაროსადმი. ყველაფერი გარშემო სიმბოლურად იქნა მოაზრებული. ყოფნა-არყოფნის, ცხოვრების აზრის და

სხვა მარადიული კითხვებიც ახლებურად გახმიანდა. პიროვნების სამყაროსთან მიმართების ახალი წახნაგები

გამოჩნდა. ქართულმა სიმბოლისტურმა სკოლამ ვაჟკაცურად იარსება. ყანწელებს თავიდანვე მოაზრებული ჰქონდათ

თავიანთი ლიტერატურული მოღვაწეობის მიზნები და ამოცანები. თავიდანვე თავიანთი ორიგინალური აზრები,

მეამბოხე წარმოდგენები შემოკრიბეს და გააერთიანეს „სკოლაში“. მართალია, მათ ჰქონდათ უკვე ფრანგი

„წინაპრებისა“ და რუსი „მეგობრების“ გამოცდილება, მაგრამ მათი გამოსვლის სიძნელეს ეს არ ამცირებდა. ამ

სკოლის წარმომადგენლობა ნიშნავდა არა მხოლოდ საერთო პრინციპების საფუძველზე აზროვნებას, არამედ

საერთოდ ცხოვრებას. (აქედან ყანწელების საოცარი სიყვარული და პატივისცემა ერთმანეთისადმი, ამას „მტრებიც“

აღნიშნავდნენ ყოველთვის). სწორად შენიშნავს გურამ ბენაშვილი, რომ „ცისფერყანწელები უფრო ხშირად

შინაგანი შთაგონებით ქმნილი პოეტურ მეტიდაციებს, წინაპართაგან მომდინარე მარადიულ ინერციას დიდი

სულიერი გაწვალების ფასად ეუფლებოდნენ, რათა ჯერ კიდევ ბოლომდე გაუცნობიერებელ სიახლეებისთვის

მიეცათ გზა, ესეც მათი გმირობა იყო და არა ნაკლი. რაც შეეხება ყველასთვის თვალშისაცემ მათ შემოქმედებითსა

და პიროვნულ „ექსცესებს“, ეს უფრო მათი საკუთარი „სხეულის წერტილის“ სივრცეში დამკვიდრების ცდას

წარმოადგენდა, ვიდრე მშვიდი შემოქმედებითი გონის ნაყოფს“. შესაძლოა, ახალი პოეტური სკოლა იყო ხელოვნური, მაგრამ თავისთავად სამყაროსგან რაიმეს გამოყოფა,

სულერთია ეს იქნება მატერიალურ თუ სულიერ სფეროში, ხელოვნურობას ვერ დააღწევს თავს. სკოლის შექმნა

უკვე გულისხმობდა ამას. მთავარია, რომ ცისფერყანწელებმა მოძებნეს, შეარჩიეს, გამოიგონეს, შეთხზეს,

ჩამოაყალიბეს თავიანთი აზროვნებისა და ცხოვრების ორიგინალური სტილი და მას უწოდეს „სიმბოლისტური“.

საქართველო ამ დროს ისეთივე ქაოტური ცხოვრებით ცხოვრობდა, როგორც მთელი ევროპა. მძვინვარებდა

პირველი მსოფლიო ომი. დამთავრებული იყო „დიდი ეპოქა“. როგორც გალაქტიონმა თქვა. იბადებოდა ახალი.

რევოლუცია მოდიოდა ნგრევით. აქ უკვე მნიშვნელობა არ ჰქონდა ნგრევის შედეგს, მთავარი თვით ნგრევის

შედეგი იყო, რომელიც სულიერ სამყაროში უდიდეს ძვრებს იწვევდა. „ევროპის ქარი“ საქართველოში ძალუმად

უბერავდა, ხშირად რუსეთის ტრამალებით დამტვერილი, ზოგი პირდაპირ გადმოქროლილი. ქუთაისში განგებით

თავს იყრიან ახალგაზრდები, რომელთაც მძლავრად აქვთ ეს ჰაერი შესუნთქული. პაოლო იაშვილი, ტიციან

ტაბიძე, ვალერიან გაფრინდაშვილი, სანდრო ცირეკიძე, კოლაუ ნადირაძე, ალი არსენიშვილი, შალვა აფხაიძე,

ნიკოლო მიწისვილი, სერგო კლდიაშვილი, ლელი ჯაფარიძე... ზოგი რუსეთში, ზოგი უცხოეთში განსწავლული,

ბავშვობიდანვე გატაცებული ლიტერატურით. ბუნებრივი ნიჭი, სიახლის წყურვილი, ევროპის მაჯისცემა მათში

საოცარ ძვრებს იწვევს. ნაპერწკლებზე კი ნავთს ასხამს გრიგოლ რობაქიძე და ხანძარი ჩნდება ქართულ

პოეზიაში. ახალგაზრდა პოეტებს ეუფლებათ ექსპერიმენტების , ორიგინალური მხატვრული აზროვნების ძიების

სურვილი. ლექციები გრიგოლ რობაქიძისა – იხსნება გზა, ჩნდება ნათელი გამოსავალი... „ვულკანი“ უნდა

ამოიფრქვას გარდაუვალად. შესაძლოა დაპირისპირება ძველ სამყაროსთან, ძველ ლიტერატურასთან... ამ დროს

უკვე დიდი ხანია დაწერილია ჟან მორეასის მანიფესტიმ საფრანგეთში დაივიწყეს სიმბოლისტთა კოშმარული

ხილვები, რუსეთი აღარ ბობოქრობს ბრიუსოვისა და ბელის „გამოხდომებზე“... ქუთაისელი პოეტები გრძნობენ,

რომ მათი შინაგანი განწყობილება, მისწრაფებები ყველაზე უკეთ სიმბოლიზმის ჩარჩოებში ეტევა. იმისთვის, რომ

თვით სკოლის სახელწოდებაც ორიგინალური ყოფილიყო, ირქმევენ „ცისფერ ყანწებს“... ვალერიან

გაფრინდაშვილი იტყვის შემდეგ: „ჩვენ გავიზარდეთ ტიუტჩევზე, ვაჟასა და ბოდლერზე“. მრავლისმეტყველი

ფრაზაა... როგორც ლალი ავალიანი სამართლიანად შენიშნავდა „სიმბოლიზმმა გადახედა წარსულის მემკვიდრეობას,

მაგრამ ვერ მოირგო მისი „ჟანგიანი ჯავშანი“: ახალი ფორმების ძიებამ ის მიიყვანა „ფასეულობათა

გადაფასებამდე“. რაც, აგრეთვე დასავლეთ ევროპისა და რუსული სიმბოლიზმის, ძირითად ტენდენციასაც

წარმოადგენდა“. სიმბოლიზმმა, როგორც სხვა ქვეყნებში, ასევე საქართველოშიც გარკვეული ეპოქა შექმნა. სანდრო

ცირეკიძის მიერ თარგმნილ სტეფან მალარმეს ერთ პატარა მოთხრობაში, რომელსაც „მომავლის ფენომენი“

ჰქვია, შევხვდით ისეთ სტრიქონებს, რომელიც შეიძლება ახლა უკვე ისტორიად ქცეული ქართული სიმბოლისტური

მწერლობის მიმართ გავიმეოროთ: „როდესაც ყველა მოიჯერებდა გულს უკვე დაწყევლილ კეთილშობილ არსების

ცქერით, ზოგი გაბრუნდებოდა გულგრილად, რადგან ვერ გაიგებდა, სხვები გულდაწყვეტილნი, ცრემლიანი

წამწამებით მორჩილად გახედავდნენ ერთმანეთს. მაშინ, როდესაცამ დროთა პოეტები იგრძნობენ მათი დამქრალი

თვალების ახალ ანთებას და მკრთალი დიდების წუთს ეწვევათ რიტმი და მთვრალი ტვინით მიიჩქარიან

ლამპასთან, რომ თავდავიწყებით იცხოვრონ ეპოქაში, რომელიც ემსახურებოდა სილამაზეს“. მართლაც, უპირველეს ყოვლისა, სილამაზის მსახურნი იყვნენ ცისფერყანწელები და მათ შორის სანდრო

ცირეკიძე... ბ) პოეტური დენდიზმი ცისფერყანწელთა შემოქმედება გაჟღენთილია არტისტული მანერებით, რომანტიკული პოზებით,

ორიგინალური და უჩვეულო წარმოსახვებით, რაც მათ გამოყოფს, გამოარჩევს და გამოაცალკევებს ქართველ

მგოსანთა კრებულიდან. მათი პოეზია შერწყმული იყო მათსავე პირად ცხოვრებასთან, ყოფით ურთიერთობებთან.

ისინი მთელი არსებით წარმოადგენდნენ საოცარ ნაზავს პოეტურობისა და დენდიზმისას, ამიტომ მათი

ნაწარმოოებები აღბეჭდილი იყო უცხო ანდამატით, რომელსაც შეიძლება პოეტური დენდიზმი ვუწოდოთ. ტიციან ტაბიძე თავის „ავტოპორტრეტში“ აცხადებს: აზიურ ხალათში, ვით ფაშა ეფენდი, ვოცნებობ ბაღდადზე მოღლილი დენდი, ვფურცლავ მალარმეს „დივიგაციონს“. „უაილიდის პროფილიანი“ ცისფერთვალა პოეტი დენდია, რომელიც გულგრილად უყურებს ირგვლივ

ყოველივეს, რადგან მას თავისი, მხოლოდ მისთვის არსებული, განსაკუთრებული სამყარო აქვს, სადაც მის მიერ

შექმნილი გმირები, ლანდები სახლობენ. აგრეთვე ისინიც, რომლებიც კლასიკური თუ უახლესი ლიტერატურიდან

მისთვის საყვარელ პოეტურ სახეებს წარმოადგენენ. დენდობა დამახასიათებელი იყო ფრანგის სიმბოლისტებისთვის. ისინი, უპირველესად, პროტესტანტები იყვნენ

და ეს განსაკუთრებით ცნობილია შარლ ბოდლერის დენდიზმი, რაშიც ის ხედავდა თავის ესთეტიკურ იდეალს. დენდი ვიწრო მნიშვნელობით აღნიშნავს ნატიფად, მოდაზე ჩაცმულ მამაკაცს. უფრო ფართოდ კი

გამოხატავს საერთოდ ადამიანის ცხოვრების წესს, რომელზედაც ერთგვარად გავლენას ახდენს როგორც გარემო,

ასევე პოეტური პრინციპები და იდეალები. მაგალითად, დენდები იყვნენ ბაირონიც და უაილდიც, მაგრამ მათი

დენდობა განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან. შარლ ბოდლერის განმარტებით, დენდობა არის რაღაც საკუთარი პიროვნების კულტის მსგავსი. დენდის,

უპირველეს ყოვლისა, უნდა შეეძლოს მისწრაფებათა და გულისთქმათა დაოკება, ბედნიერების პოვნა სულ სხვა

რაიმეში, ვიდრე ეს ესმით გარშემომყოფთ. ეს არის ამაყი კმაყოფილება გაოცებისა, თან არასოდეს დაგაჩნდეს ეს

გაოცება. იგი წერს: „დენდი შეიძლება იყოს მოყირჭებული, შეიძლება იყოს ავად, მაგრამ ამ უკანასკნელ

შემთხვევაშიც ის გაიღიმებს, როგორც იღიმებოდა პატარა სპარტანელი მაშინ, როცა მელა უღრღნიდა

შიგნეულობას“. მისი აზრით, დენდიზმი იყო უკანასკნელი აფრენა ჰერიოკისა დაცემის საერთო ფონზე. ეს,

უპირველეს ყოვლისა, ნიშნავდა შემოქმედის შინაგან ნებისყოფას, რომლის საშუალებით მას უნდა დაეძლია

გარემო, ეპოქა და წარმოჩენილიყო საკუთარი წარმოსახული სამყაროს ერთპიროვნულ განმგებლად და

ხელისუფლად. შარლ ბოდლერი მეტრი იყო არა მხოლოდ ფრანგი, არამედ ქართველი სიმბოლისტებისთვისაც. მისი

აზრები, შეხედულებები, პოეზია წარმოადგენდნენ მათთვის შთაგონების წყაროებსა და კანონიკას. ვალერიან

გაფრინდაშვილი: „ჩემს წინ ბოპდლერი გადაშლილი, ვით სახარება“. ან კიდევ:, ტიციან ტაბიძე: „ბესიკის ბაღში

ვრგავ ბოდლერის ბოროტ ყვავილებს“.

თანამედროვეთა გადმოცემით, შარლ ბოდლერის ქცევა ხშირად ჟონგლიორობას წააგავდა. იცვამდა

ძალზედ ყურადღების მისაქცევ კოსტიუმებს, უყვარდა პარადოქსები, მუდამ აფორისტულად გამოთქვამდა აზრებს

და ყოველთვის საზოგადოების საწინააღმდეგო შეხედულებები ჰქონდა. იქცეოდა აქტიორივით. ერთხელ სტუმრად

მწვანედ შეღებილი თმებითაც კი მისულა. თაყვანს სცემდა ყოველივეს ხელოვნურს. ეს იყო მისი ცხოვრებისა და

შემოქმედების პრინციპი. როცა ერთხელ მისთვის უკითხავთ , თუ მოსწონდა ერთi ქალის თმები, მას უპასუხნია,

მომეწონებოდა პარიკი რომ ყოფილიყო, მაგრამ თმები ბუნებრივია და ეს საშინელებააო. ეს იყო, რა თქმა უნდა,

მისი პოზა, რომლითაც ის გამოირჩეოდა საზოგადოებისაგან. შარლ ბოდლერის მიერ ხელოვნების ბუნებაზე მაღლა დაყენება ახალი პოეტური სკოლის ერთ-ერთ

პრინციპად იქცა. ამიტომ შემოიჭრა პოეზიაში ქალაქური „ლანდშაფტები“ - მცენარეთა, მთების, ზღვების ნაცვლად

ქუჩები, ასფალტი, ოთახი, სარკე. ბოდლერს ერთ საუბარში უთქვამს: „მე ვინატრებდი წითლად შეღებილ

მდელოებს, ლურჯად შეღებილ ხეებს“. შემდეგ არტურ რემბო ასეთ მდელოებზე ლექსებს დაწერს, XX ს-ის

მხატვრები მათ დახატავენ. ქანდაკება ბოდლერისთვის მეტს ნიშნავდა, ვიდრე ცოცხალი სხეული, ტყის დეკორაცია

– ვიდრე ბუნებრივი ტყე. სიმბოლისტი პოეტები ცდილობდნენ ადამიანის შინაგანი საყაროს პეიზაჟების შექმნას. სწორედ ამაზე

შენიშნავდა გურამ ბენაშვილი: „ტ. ტაბიძემ წარმოსახა გაშიშვლებული „სულის პეიზაჟი“ იმ სახით, რა სახითაც იგი

თითქოს დამოუკიდებლად ავლენს თავის თავს, ბუნებისგან სრულიად განზიდულად. მთელი რიგი მისი პოეტური

სურათები – თავის პირველსაწყისს ეზიარებიან იმ დროს, როდესაც პოეტის შემოქმედებითი მზადყოფნა

გამორიცხავს გონის პირველად მნიშვნელობას. სწორედ ამიტომ გარესამყაროსგან მიღებული განწყობილებები

გზას უთმობენ სულის შინაგან ხილვებს“. პოეტური დენდიზმის ძირითადი პრინციპები ასე შეიძლება გამოიკვეთოს: 1. ხელოვნურობის პრიმატი (მხატვრულ შემოქმედებასა და ცხოვრებაში). 2. ორიგინალურობა (შემოქმედებაში, ცხოვრებაში, ჩაცმაში, ქცევაში და საერთოდ ყველაფერში). 3. საკუთარი „მე“-ს გამორჩეულობის განსაკუთრებული შეგრძნება. 4. პოეტური ნიღბების სიყვარული (სხვადყოფნის მისტერიით საკუთარი შინაგანი სამყაროს წვდომა). 5. ბოჰემა. 6. სიმახინჯის ესთეტიზება და სხვ. ცისფერყანწელების შემოქმედების გაცნობისას თუ შეცნობისას უნდა გავითვალისწინოთ ეს პრინციპები,

სხვაგვარად სრულყოფილად ვერ ვეზიარებით მათ მშვენიერ ხელოვნებას. დენდიზმი ყოველ მათგანთან, რა თქმა უნდა, თავისებურად გამოვლინდა. ვალერიან გაფრინდაშვილის

აზრით, მაგალითად, მალარმეს დენდობა, უპირველეს ყოვლისა, აისახებოდა მისი პოეზიის თეთრ ფერში, რაშიც

იკვეთებოდა მისი ამპარტავანი სევდა. სიმბოლისტურ პოეზიას მრავალი სიახლე მოჰქონდა. „პირველი სიახლის“ პოეტი კი შარლ ბოდლერი იყო.

მანვე შექმნა ეს სიტყვა და პირველად იხმარა 1859 წელს. (მოდერნი) იგი თურმე ბოდიშს იხდიდა ახალი სიტყვის

შემოღებისათვის, მაგრამ საჭიროდ თვლიდაა თანამედროვე უჩვეულობის გამოსახატავად. ამ „უჩვეულობის

ბაცილამ“ კი ბევრი პოეტი „დაასნეულა“ ჯერ საფრანგეთში, მერე სხვა ქვეყნებსაც გადასწვდა და როცა ეგონათ,

მოქანცული და მკვდარი იყო, „შხამიანი მოწამვლის“ ნიშნები მაშინ გამოაჩნდათ ქართველ პოეტებს და ისევ

აღორძინდა მოდერნი პოეზიაში. ფრანგმა მწერალმა და კრიტიკოსმა ბარბე დ ორევილიმ სპეციალური წიგნი

უძღვნა დენდიზმს. მისი აზრით, დენდიზმი იყო თანამედროვე მოვლენა და მის არსებით ნიშანს თვალშეუდგამი

სიამაყე წარმოადგენდა. იგი დენდიზმს ერთგვარ სოლიპსისტობადაც მიიჩნევდა, ობიექტურ სამყაროში მხოლოდ

პირადი „მე“-ს ასახვად. მაგალითად, ოსტენის აზრით, შარლ ბოდლერს არ სურდა გამოსვლა თავისი „მე“-ს

საზღვრებიდან. „ის თითქოს თავისი ლექსების საშუალებით „მე“-ს ასეირნებდა მთელს მსოფლიოში“. ყოველივე ამის გამოხატულებას ჩვენ ვპოულობთ ცისფერყანწელთა შემოქმედებასა და ცხოვრებაში. სწორედ

ამ პრინციპებიდან გამომდინარეობდა მათი პოეზიის ძირითადი თავისებურებანი, რომელთა შორის აღსანიშნავი

იყო საკუთარი პოეტური პოზისა თუ ნიღბის ძიება. ვალერიან გაფრინდაშვილი მიიჩნევდა, რომ პოეტისათვის აუცილებელი იყო პოზა, როგორც ფორმა მისი

შeმოქმედებისა. მისი აზრით, სწორედ პოზა წარმოადგენდა ყოველი პოეტის ნიჭის უტყუარ მაჩვენებელს. ვინც

მოძებნიდა თავის პოზას, მხოლოდ იგი იქნებოდა ღირსი პოეტის სახელის ტარების. პოეტური პოზა მათ ქცევასა

და ჩაცმულობაშიც უნდა გამოკვთილიყო. ცისფერყანწელები ჯერ კიდევ ქუთაისში გამოირჩეოდნენ თავიანთი

ექსტრავაგანტულობით. ხშირად სტეხდნენ შარსა და დავიდარაბას, ქუჩაში ხმამაღლა კითხულობდნენ ლექსებს.

განსაკუთრებული გემოვნებით იცვამდნენ. „მათ მხარს არ უგდებდა კოლაუ ნადირაძე, რომელიც ყოველთვის

დენდივით იყო გამოწყობილი ახალ კოსტუმში, ჰქონდა ისეთი ჰალსტუხი, რომლის მსგავსი არავის არ გააჩნდა

ქუთაისში და ყველას თვალს სჭრიდა,“ - იგონებდა შალვა აფხაიძე. ცისფერყანწელები აცხადებდნენ, რომ ვისაც პოეტური პოზა არ გააჩნია, მას არ შეიძლება ჰქონოდა

სინამდვილესთან პოეტური დამოკიდებულება. მათთვის ლირიკა იყო ავტოპორტრეტი, მაგრამ არა

ფოტოგრაფიული, რადგან ფოტოგრაფია გულისხმობს გამეორებას, ავტოპორტრეტი კი პოზას. ამ პრინციპით

იწერებოდა ცისფერყანწელების როგორც საკუთარი, ასევე ერთმანეთის პორტრეტები. „ტანჯულ პიეროდ გელანდება თვითონ მესსია ჯეირან ლექსით ღირსეულად ბაძავ ჯამბაზებს, სონეტისათვის უღალატე ძველ მუხამბაზებს და, როგორც წურბელს, შეგიყვარდა შენ პოეზია“. (ვალ.გაფრინდაშვილი - „ტიციან ტაბიძე“) მათი სხვათაგან განსხვავებული ცხოვრება და ქცევები ბევრის თვალში ჯამბაზობის ასოციაციას იწვევდა.

ამაზე შენიშნავდა ტიციან ტაბიძე: „თქვენ ამტკიცებთ, რომ ისინი შეგნებულად ჯამბაზობენ, მაგრამ კარგი: თუ

საუკეთესო ახალგაზრდობა საფრანგეთის, რუსეთის, საქართველოსი და შეიძლება მთელი ქვეყნისაც შეგნებულად

ჯამბაზობს, მით უარესი თვითონ ქვეყნისთვის“.ამგვარ იარლიყებს ტიციანი პოეტების მიმართ უდიდეს ტერორს

უწოდებდა. ვალერიან გაფრინდაშვილს თანამედროვე ხელოვნების სიმბოლოდ მიაჩნდა ყურმოჭრილი ვან გოგი,

რომელმაც, ვიდრე თავის ავტოპორტრეტს დახატავდა, სარკის წინ მოიჭრა. უნდა გამოხატულიყო ორიგინალური

პოზა, მისი სულიერი თავისთავადობის გამომსახველი. სწორედ ეს ხიბლავდათ ყანწელებს, რომელთა აზრითაც,

ხელოვნება არ ემორჩილებოდა სინამდვილეს. პოზას ლირიკაში ისინი მიიჩნევდნენ სიმბოლურად. მათი აზრით,

პოეტის „მე“ გამჟღავნდებოდა მხოლოდ გარკვეულ პოზაში. პოეტური პოზა იყო ცისფერყანწელების ორდენი

თავისთავად, სახელწოდება, მათი გერბები და გვარების ჰერალდიკა. ეს იყო, როგორც ტიციანი ამბობდა,

ბოჰემური, მისტიური ძმობის ორდენი. ახალი პოეტური სიტყვის ძიება, სიახლეებისაკენ სწრაფვა მათში ბადებდა ორიგინალურ სახეებს. ადრე,

ალბათ, ასე არავინ დაწერდა. ჩემთვის სამშობლო სახვევია მშრალი ბალღამის. დაწყევლილი მინდვრებს გაუმზადებს მშიერ კალიებს. (ტ.ტაბიძე: „მღვდელი და მალარია“) ან კიდევ: ისევ კედლები აქვითინდნენ თეთრი გედებით და როგორც თოვლი, დაიფერფლა ჩემი ქეიფი. (ვ.გაფრინდაშვილი: „თეთრი ნაბადი“) ცისფერყანწელები „გაცვეთილ“ სიტყვებს პირვანდელ სინედლეს უბრუნებდნენ, ხშირად ბუნდოვან

სიტყვათკავშირებს ისინი პოეზიის არისტოკრატიულობის დამადასტურებლად მიიჩნევდნენ. სანდრო ცირეკიძის

აზრით, კარგ პოეტს შეიძლება მხოლოდ ერთი მკითხველი აღმოჩენოდა და რომ პოეზია იყო კონუსი, რომლის

მწვერვალზე მხოლოდ ერთეულები ადიოდნენ. ვალერიან გაფრინდაშვილი აცხადებდა: „ლირიკა არავისთვის სავალდებულო არ არის, ის

არისტოკრატიულია ზედმიწევნით“. მათი მრავალი პოეტური სახე მოითხოვს ინტელექტს, დაწმენდილ, შეუცდომელ

პოეტურ გემოვნებას. სხვაგვარად, ალბათ, არ შეიძლება ისეთი სტრიქონების სრულყოფილი აღქმა, როგორიცაა,

მაგალითად: ტაძარი ოშკის: თეთრი ლოცვით ათოვლებული, საშო ზმანების ხან მყოფელი და ხან კი ბერწი. სევდათა ვაზის ცრემლიანი მოჭრილი ლერწი და ცხელი ჯვარი: ნინოს თმებით განელებული. (გრიგოლ რობაქიძე- „საქართველოს“) ან კიდევ: მაგრამ არ მინდა ლხინი ჭიქების, მინდა მივიდე შეუცოდველი, ყრუ მონასტერში კათოლიკების,

სადაც მიკითხავს ლოცვას კლოდელი. (პაოლო იაშვილი) ან: იდუმალ ცაზე მთვარე უძრავი, ბნელი ღრუბლების კრთომის ნალესი, როგორც ფეშხუმზე ნაკვეთი თავი ნათლისმცემელის იოანესი. (ვალ.გაფრინდაშვილი, „ღამის ფოთლები“) ეს არისტოკრატიულობა ნიშნავდა რეალურიდან უფრო დაშორებას, სამყაროს ცენტრად საკუთარი „მე“-ს

წარმოდგენას. ეს „მე“ კი პოეზიაში ცნაურდებოდა მრავალსახოვანი ნიღბების საშუალებით. ცისფერყანწელთა

აზრით, ჭეშმარიტი ლირიკა ტრიალებდა თავის ჯადოსნურ წრეზე – ნიღაბაფარებული, თეატრალიზებული, ამიტომ

ვერ საცნობი. დავაკვირდეთ, როგორ ინიღბება პოეტი, მისი შინაგანი სამყარო გრიგოლ რობაქიძის ერთ ლექსში.

ამავე დროს ეს შენიღბვა უფრო გამოკვეთს და წარმოაჩენს დაფარულს: ჰელლადის შვილი ვარ ერთგული მე „ამარფატის“. სავნებო მსხვერპლად გამზადილი ვით სავსე თასი. და თუნდ რაინდი ცხოველი მზე სულ დაიფუტოს. თასზე თასს ვამსხვრევ, რომ ავმართო კიდევ ათასი, თავაღებული მე სარკე ვარ ყველა თვალების და მასკა ჩემი ქერქი არის მხოლოდ ცვალების. („ავტომედალიონი“) თავის წიგნ „სამოთხის ძიებაში“ შარლ ბოდლერი ხაზგასმით აღნიშნავდა, რომ ავტორის კმაყოფილებისთვის

სულაც არ იყო საჭირო, რომ მისი წიგნი ვინმეს გაეგო, გარდა იმისა, ვისთვისაც იწერებოდა. შემდეგ ამ აზრს

უფრო უკიდურესად ავითარებდა და აცხადებდა: „ბოლოს და ბოლოს, განა აუცილებელია, რომ წიგნი დაიწეროს

ვინმესთვის? მე მაგალითად, ძალიან მცირედ მიტაცებენ ცოცხალი არსებანი, მე მსურდა მხოლოდ დამეწერა

მკვდრებისათვის...“ ცისფერყანწელთა ერთგვარ პოეტურ პოზას გამოხატავდა სახელების გადაკეთება: ტიტე – ტიციანი, პავლე –

პაოლო, ნიკოლოზ – კოლაუ – ნიკოლო და სხვა. ისინი, როგორც დენდებს შეჰფერით, თავს გამორჩეულად

მიიჩნევდნენ და ამას გამოხატავდნენ შემოქმედებაში. ტიციანი წერს: და ბალაგანის მოვკვდები მეფედ. რაღაც მეფური იყო ჩემს სულში, დაგვიანებულ ხმად შემიერთეთ თქვენ, ვინც მღეროდით მზეზე წარსულში. თუმცა ეს იყო მეფის თეატრალური მანტია – პოეტის სიამაყეს მაინც აკმაყოფილებდა. დეკორაციული

სასახლის ფონზე ხდებოდა ახალ პოეტთა ღირსებათა წარმოჩენა. პოეტური პოზა თვალნათლივ აჩენდა მათ

არტისტულ ბუნებას. პოეტური ნიღბებით მოევლინენ ისინი თავიდანვე მკითხველებს. ნიღაბს თავის ესთეტიკა და

ფილოსოფია ჰქონდა. მისი არსის გასარკვევად გრიგოლ რობაქიძის „ფალესტრა“ უნდა გავიხსენოთ, სადაც იგი

წერს: „მე“. აქ მარხია ყოფის საიდუმლო. უმწარესი, რადგან სიკვდილია იგი, უტკბილესი – რადგან სიცოცხლეა

იგი. თითქმის ერთსადაიმავე დროს თვითონ ყოფა მარადი ქცევაა, მუდმივი ცვლა. უწყვეტი დენა. ამ დენაში, ამ

ცვლაში, ამ ქცევაში ცხადდება და ცნაურდება „მე“, „პირი“, მარადი ქცევა, მუდმივი ცვლა. ქცევა და ცვლა რის? და

აქ იჭრება ხელუხლებელი „სახე“. ხატი (არა სალოცავი), დემოკრიტეს „გარსი“, პინდარის „აიდოლონ“,

გერმანული „აბბილდ“, ნიშანი ამ სახისა არის მასკა, ნიღაბი და დააკვირდით, იმ კულტებში, სადაც ცვლა ყოფის

საიდუმლოდ არის გამოცხადებული, ქცევა მასკით ხდებოდა. მაგ. დიონისეს კულტი. „მე“ უნდა გაიხსნას, უნდა

გაირღვეს, არსი უნდა გადავიდეს ყოვლადში. პიროვნება უნდა ეზიაროს ზეპიროვნულს. ეს არის დიონისოს

ფენომენი და მერე როგორი იყო რიტუალი ამ ფენომენის? მასკის აფარება, მასკის, რომელიც დიონისოს სახავდა.

„მე“ უნდა გაირღვეს, რომ ზიარ იქნას ყოვლისა. ეს „გარღვევაც“ მასკურ ხდებოდა. სწორედ ასე ღრმად უნდა იქნას მოაზრებული ცისფერყანწელთა შემოქმედებაში ნიღბების სიყვარული.

ესთეტიკის რანგში აყვანილი ნიღაბი მათთვის ხან არსებული, ხან გამოგონილი, ხან კიდევ უკვე არსებული

ლიტერატურული სახეებია: პიერო, კოლომბინა, ჰამლეტი, მალდორორი, ოფელია, ელენე დარიანი... მაგრამ მეცხადება მისტიურ მარულად. მთვარიან შუაღამისას ჰამლეტი სამასი.

მე და ჩემს ორეულს გვაკრავენ სარკეზე მიჰყავთ აუზიდან ჩემი ოფელია, დამრჩება ხაფანგი, ახლა უვარგისი. (ვალ.გაფრინდაშვილი „მე და ოფელია“) ისინი ხან ერთი, ხან მეორე ნიღაბს იფარებენ, თითქოს მათი შeმოქმედება ერთი რაღაც საიდუმლო

რიტუალის აღსრულებას წარმოადგენდეს და ამ ცვლაში ცდილობდნენ საკუთარი `მე~-ს გარღვევას, გახსნას და

სამყაროს არსის წვდომას, საიდუმლოს გამოცნობას, მოვლენათა და საგანთა გაფარული მხარეების ხილვას. მათი შემოქმედება მასკარადსაც წააგავს ხშირად, რადგან მათ გარდა სხვადასხვა ნიღბებით შeმოდიან

ფრანგი პოეტები და ლიტერატურული გმირები. ტიციან ტაბიძე ერთი პოეტური საღამოს გახსენებისას შენიშნავს:

`ამ ღამეს გრიგოლ რობაქიძემ გახსნა თავისი მასკა: ამ ღამეს ის არ იყო მთაწმინდელი, ღვაწლით შემოსილი,

მასში სასძლია პოეტის უკიდურესობამ: ეს იყო წმინდა ანტონის ცდუნება~. პაოლო იაშვილის წარმოსახვაში მალარმეს თეთრი ნიღაბი აქვს. იგი ბრძენის პოზით ევლინება

საზოგადოებას. მას ყვითელი თმა აქვს და ამიტომ დასცინიან. არ ესმით დიდებული პოეტისა. ამ დაცინვაში კი

უფრო წარმოჩინდება მისი სიდიადე. როგორც გ. ბენაშვილი აღნიშნავს: `გმირთა ამგვარი არტისტული ნიღბები

თეატრალური წარმოდგენის ასოციაციებით მკვიდრდება მკითხველის ცნობიერებაში. ხაზგასმული `ინტიმიზაცია~,

პერსონაჟთა (ლიტერატურულისა და რეალურის) ურთიერთმიმართების პაროდირებული ფორმები საცნაურს ხდის

ავტორის შეფარულ თვალსაზრისს: კერძოდ, დროთი და სივრცით უსაზღვროდ დაშორებულ სახეთა შინაგანი

კავშირის, მათი სულიერი ერთარსებობის ფაქტს~. `ავტოპორტრეტში~ პაოლო ზუსტად გამოხატავს თავისი ბუნების არსებით ნიშნებს. `ამპარტავანი და

ყოველთვის წვერგაპარსული~, - ეს არის მისი ფიზიკური ხატი, როცა იგი ნიღბებს ირჩევს და პოეტური

მასკარადისთვის ემზადება. `ლამაზ რითმისთვის ერთი წუთით ჩაფიქრებული~, - ეს სტრიქონები მის მშვენიერ

სულს წარმოაჩენს. `მათრობს ხაშხაშის სურნელება ძველი სპარსელის~. - ეს უკვე პოეტური პოზაა. შალვა აფხაიძე

იგონებდა: `სულ მცირე ხნით პაოლომ თავის თავზე სცადა ოპიუმის გამანადგურებელი ძალა. ცდა გამოწვეული

იყო უფრო ცნობისმოყვარეობით, სურვილით, თავის თავზე შეემოწმებინა ის ზეგავლენა, რასაც ოპიუმს მიაწერდნენ.

ეს იყო პირველ ხანებში, როცა საქართველოში არ იწამეს მისი დენდობა~. შარლ ბოდლერმა თავის წიგნში `სამოთხის ძიება~ დაწვრილებით აღწერა ჰაშიშის მოქმედება ადამიანის

ფსიქიკაზე. ოპიუმის მხატვრულმა სახემ ვალ. გაფრინდაშვილის პოეზიაშიც გაიელვა: ანგელოზები სამართებლით პარსავენ ლოთებს, მსახურებს დააქვთ ოპიუმი მაღალ ვაზებით, ისევ მედუზა ყავისფერი მათ ააშფოთებს, ვინც ლექსებს ამბობს ტირილით და რუხ გაბრაზებით. პოეტური პოზა იყო პაოლოს მეტად მკაცრი `ჟესტი~ კლასიკური ხელოვნების მიმართ – უარყოფის

თეატრალიზებული გამოხატვა: პაოლო იაშვილს – მომეწყინა ყვითელი დანტე, ვაქებდი შექსპირს, მაგრამ ფარდა – შექსპირს უარი, რა ვქნა, თუ ჩემთვის ბეთჰოვენი მხოლოდ ყრუ არი, და რომ წარსულმა ვერ გადმომცა მე ანდამატი. ეს იყო დენდური სიამაყე, არ დაემჩნია გაოცება და ამავე დროს ხელოვნების ახალი კერპები წარმოეჩინა.

ამგვარად ესხმებოდა ხორცი სიმბოლისტური სკოლის პრინციპებს მხატვრულ სიტყვაში. პოეტური დენდიზმის უარსებითესი ნიშანი იყო ე.წ. ბოჰემა. ცისფერყანწელთა ცხოვრებასა და პოეზიაში

მკვეთრად წარმოჩინდა ამგვარი განწყობილება. ვალერიან გაფრინდაშვილი ერთ წერილში მიმოიხილავს ბოჰემის

ისტორიას და მას ქალაქის ღვიძლ შვილად მიიჩნევს. მის წინაპრებად კი საშუალო საუკუნეების მინეზინგერებს,

ტრუბადურებს, აშუღებს მიიჩნებს. ბოჰემის მკვეთრი სურათი წარმოჩინდა მე-19 ს. საფრანგეთში. `მონმარტრი

თავისი კაფეებით და ლათინური უბანი წარმოადგენენ სცენას, რომელზედაც ბოჰემა ქმნის თავის ლეგენდას~. ბოჰემა გამოხატულება იყო იგივე პრინციპისა, რასაც პოეზიაში ახორციელებდნენ. სიახლე – ცხოვრებაში,

უარყოფა – სიმშვიდის, კონსერვატიზმის, ნორმის, კანონის... ვალერიან გაფრინდაშვილის აზრით, ვინც პოეზიაში

რევოლუციონერია, ის აუცილებლად ბოჰემად იქცეოდა, რადგან მას თავს დაესხმოდნენ საზოგადოებისა და

მწერლობის ფილისტერები. აბა, როგორ აიტანდნენ ამგვარი მკითხველები პოეტის გულწრფელობის ასეთ

გამომჟღავნებას: მუხრანის ხიდზე დასახრჩობად კიდევ დავდგებით, საქართველოში ცხოვრება ხომ თვითმკვლელობაა.

ამიტომ გვიყვარს საქართველო ჩვენ თავდადებით, ამიტომ მოგვწონს და შეგვინდობს ჩვენ ეს ობობა. (ტ. ტაბიძე: `ნინა მაყაშვილს~) თუმცა, უნდა ითქვას, რომ არ ერიდებოდნენ ყანწელები არავის რისხვას. კარგად უწყოდნენ, რომ

ყოველგვარი სიახლე მსხვერპლს მოითხოვდა. თანაც გვერდით ედგათ გრიგოლ რობაქიძე, რომელიც თავისი

ძალუმი სიტყვით ამხნევებდა და მაგალითს აძლევდა: ღამის გუბეში გალეშილი ბნელი ქაოსი, შენში აპირებს მუნჯი რიტმის უხვად ამოცრას, როს მოგესმება ლუში ლორწო მისი ხავოსი, - ყივილით ისვრი საიდუმლო სიტყვას საოცარს, არ შეგეშინდეს ძნელი ცნობის: ბავშვო ტიციან: რომ დიონისო შენი ჩუმი ძმადნაფიცია. (გრიგოლ რობაქიძე: `ტიციან ტაბიძეს~) ბოჰემის პირველ `გამფორმებლად~ ვალერიან გაფრინდაშილი რომანტიკოსებს აცხადებს: (ფრანგები:

ჟერარ დე ნერვალი, მიუსე, პეტრიუს მორელი, შარლ ნოდიე... გერმანელები: ჰოფმანი, ლენცი, შამისსო, კლეისტი,

ზაქარია ვერნელი და სხვ.) `ბოჰემის ერთ-ერთ აქსესუარად~ ღვინო იქცა. კაფეებში `მთვრალი~ პოეტები უმღეროდნენ თავიანთ

მშვენიერ მუზებს, მაგრამ ღვინო მხოლოდ გარეგნული რამ იყო. ბოჰემაში მთავარი იყო შინაგანი თავისუფლება,

რომელიც პოეტური სახეებისა და წარმოსახვების `ზღვარგადასულობაში~, უცნაურობისა და უჩვეულობაში

მჟღავნდებოდა. ბოჰემური იყო არტურ რემბოს მთვრალი ხომალდის `აღსარება~: ვნახე გასვრილი მზე მისტიური საშინელებით, იისფერ სხვის ხმელ ჩონჩხებით, რომ ანათებდა, ტალღებს, რომ ჰგავდნენ აქტიურობს უძველეს დრამის, რომელნიც ფართოდ აგორებდნენ ფარდების ცახცახს. (პაოლო იაშვილის თარგმანი) ტიციან ტაბიძის შემდეგი სტრიქონები: ორპირი ლპება – როგორც ლეში ლევიაფანის, რიონის ფშანებს აედევნენ გრძელი ყანჩები, მოიღუნება ჩემი სული – წნელი ლაფანის, მხოლოდ ყანჩები – ჭაობების მჭლე ლავანჩები. (`მღვდელი და მალარია~) სწორედ ბოჰემა წამოსწია წინ სიმახინჯემ, როგორც ნიღაბი. ბოჰემა ერთმანეთში გადაწნა თვით პოეტი, მისი

ცხოვრება და პოეზია. ამიტომ იქმნება ერთი შეხედვით `არეულობა~, რომელიც ემორჩილება შინაგან სიმეტრიასა

და ჰარმონიას. მორის როლინას სონეტის `ბოჰემის~ სტრიქონები კი ასე ჟღერს: ჩემი აშინებს თვით ძაღლების ბრაზიან ხროვას, მე ბებერს, დამპალს მდის ბალღამი, როგორც მათხოვარს, მაგრამ ის ფიქრი – ზიზღით სავსე, ჩემი ფასია, რომ არავისთან მე უღელში არ მიარია. (ვალ.გაფრინდაშვილის თარგმანი) როგორც გურამ ასათიანი შენიშნავდა, `ცისფერყანწელებმა მოძველებულ იდიალებს დაუპირისპირეს

თავიანთი ახალი ესთეტიური ხაზი მოდერნისტული რწმენა, სკეპსისი, უიმედობით, მარიზნით, სამყაროს `მთვრალი

ქაოსით~. ტკბობის ფილოსოფია. ისინი აღტაცებაში მოჰყავდა კოსმიური კატასტროფის, აპოკალიპსის, ცხენების ავისმეტყველ ჭიხვინის

წინათგრძნობას, ისინი თვრებოდნენ სიმახინჯით, მწუხარებით. ეს იყო თითქოს შეშლილთა ნადიმი შავი ჭირის დროს~. ბოჰემამ გასაქანი მისცა `მეამბოხე~ პოეტების სულში აბრიალებულ ცეცხლს, რომ არ `გადაბმულიყვნენ~

შინაგანად. ასე იქმნებოდა აალებული სტრიქონები, რომელთაც ხშირად ქუჩის, შმორისა და ჭვარტლის სუნი

ასდიოდათ. ასეთი იყო ცხოვრება... ბოჰემამ კი გზა, რომლითაც პოეტები გაურბოდნენ სინამდვილეს. ჭიქის სასახლე – რაც ნაოცნები ავი ჰაშიშით,

კარებში სდგანან ქიმერები სასტიკ მცველებათ. ფირუზ კიბეზე მე ავდივარ ნამალავ შიშით, ნეტა თუ ვინმე საყვარელი მომეშველება. (ვალ. გაფრინდაშვილი) სიმახინჯის ესთეტიკის გააზრებისთვის მეტად საინტერესოა ვალ. გაფრინდაშვილის ესე `ტერორ ანტიკუს~.

მისი აზრით, სიმახინჯის ფერისცვალობის სასწაული ხდება მხოლოდ ლირიკაში. იგი მკვეთრად გამიჯნავს

ერთმანეთისგან ლამაზსა და მშვენიერს. ამ უკანასკნელს იგი ხელოვნების კატეგორიად მიიჩნევს. მისი აზრით,

ხელოვანს შეუძლია, მახინჯი შეიყვანოს ხელოვნების სფეროში და მშვენიერ მოვლენად აქციოს. `ესთეტიურია ის

ემოცია, რომელსაც ჩვენ ვიღებთ მახინჯიდან ხელოვნებაში~. ცისფერყანწელებს სიმახინჯე ესმოდათ, როგორც სიმბოლო და როგორც ირონია. ისინი მახინჯს

აღიქვამდნენ როგორც მოვლენის ზედაპირს, როგორც ფანტასტიურ ნიღაბს. ყანწელები სიმახინჯეს მშვენიერის

ყველაზე ირონიულ ნიღბად მიიჩნევდნენ. ატირდნენ ერთად ბაყაყები დამშრალ ფშანებში. თითქო ახველებს ჭლექის ხველით `მის ლეა ლეე~-ს. (ტიციან ტაბიძე: `მღვდელი და მალარმე~) ცისფერყანწელებს მიაჩნდათ, რომ `ხელოვნებაში ხდება ერთმანეთს ორი წინააღმდეგი მოვლენა – მახინჯი

და ლამაზი და ამ მისტიურ შეხვედრიდან იბადება ახალი ესთეტიკა~ (ვალერიან გაფრინდაშვილი). ლოტრეამონის მალდოლორი, უშნო გომბეშო, კოსმიურ ტალღას დასტიროდა ჩვენს ორღობეში, ყველა პანთეონს, თუ ერგება, თვითონ დიდუბეს მე ვარჩევ მაინც ჩემ ორპირის გამომპალ უბეს. (ტიციან ტაბიძე: `ორპირის სეზონი~) ვალერიან გაფრინდაშვილი მახინჯს ვაჟურ საწყისად მიიჩნევდა, ლამაზს კი ქალურად. მისი აზრით, პუშკინის

`ქეიფი ჟამიანობის დროს~, ტიუტჩევის მალარია, ედგარის მოთხრობები, ვოლდერის ყვავილები, აპოკალიპსი და

გოიას სურათები მახინჯის გამარჯვება იყო ხელოვნებაში. იგი თვლიდა, რომ სინამდვილე თავისთავად იყო

მახინჯი, ლირიკა კი ამართლებდა და მასში ნახულობდა თავის იდეალს. მახინჯს, როგორც უცნაურობისადმი

წყურვილს, ვალ. გაფრინდაშვილი მიიჩნევდა ხიდად სინამდვილესა და საიქიოს შორის. ცისფერყანწელები თავიანთ შეხედულებებს არ აცხადებდნენ ერთადერთ ჭეშმარიტებად. ამაზე ცხადად

მეტყველებს ერთერთი მათგანის სიტყვები: `შეიძლება მომავალმა ესთეტიკამ სრულიად უარყოს ის ხელოვნება,

რომლითაც ჩვენ ვამაყობთ~ (ვალ. გაფრინდაშვილი). სიმბოლისტებს სჯროდათ, რომ ხელოვნება გარდაქმნიდა სინამდვილეს და ყოველგვარ სიმახინჯეს

ხელოვნებაში გააკეთილშობილებდა. გ) უკვდავების წყურვილი დღეს პოეზია ქმნის ახალ მითებს. წარმართულმა და ქრისტიანულმა მითოლოგიამ დაკარგა თავისი კავშირი

ჩვენს შეგნებასთან და პოეტიც სხვა ობიექტებს ეძებს თავისი შემოქმედებისათვის . ძველი მითები არავის არ სწამს,

იმავე დროს ჩვენ გვინდა მითი, ჩვენ გვწყურია მითი.~ - წერდა ველერიან გაფრინდაშვილი. მითის წყურვილმა კი

ცისფერყანწელები მითის მქმნელებად აქცია. ამით ისინი გამოეხმაურნენ მსოფლიო სიმბოლისტურ სკოლას,

რომელმაც მხატვრული აზროვნება მითის ქმნადობას გაუთანაბრა. ქალაქის ქუჩების, `მოწამლული~ ჰაერით გაჟღენთილი კაფეებისა და ბოჰემური ყოფის პირმშო იყო მათი

ლირიკა და ახალ სამყაროსაც განსხვავებული პოეტური ხერხებით, პრინციპებითა და მეთოდით ქმნიდნენ. ფრანგ

`პროტესტანტ~ პოეტთა მსგავსად ქართული ლირიკის რაინდებმაც მოიწადინეს ახალი პოეტური სამყაროს შექმნა

და თავიანთი შემოქმედების მეთოდად სიმბოლიზმი აღიარეს. `ცისფერი ყანწები~ ისე გრძნობდნენ თავს, როგორც

ქვეყნის შემოქმედი შექმნის პირველ დღეს, როცა აგრაგნილი ქაოსი ეძებდა ფორმას. - ასე გაიხსენებს ქართულ

პოეზიაში `ჯვაროსნული ომის~ დასაწყისს ტიციან ტაბიძე. მათ ქვეყანას სხვანაირი თვალით შეხედეს და გადაწყვიტეს, წარმავლობისაგან ეხსნათ იგი, ამით ისინი

უკვდავებას ეზიარებოდნენ. მათთვის სინამდვილე არსებობდა უპირველესად პოეზიაში და ისინი შეუდგნენ ახალი

პოეტური სინამდვილის შექმნას. როგორც გრიგოლ რობაქიძე იტყოდა, ეს იყო უფრო მითო-მქმნელი სინამდვილე,

ვიდრე ნამდვილი. იგი იყო ზღაპარი, ლეგენდა, მითი. `მითო-მქმნელი სინამდვილე არ არის უბრალო ოცნების

ნაყოფი: მას საკუთარი გულისხმიერი სინამდვილე აქვს: იგი არყოფილია, მაგრამ საყოფელი, იგი არა-ნამდვილია,

მაგრამ შeსაძლებელი. იგი არარსებულია, მაგრამ საარსებო.~ შელინგი მითო-მქმნელ სინამდვილეს მეტაფიზიკურ

მყოფადს უწოდებდა. ვიაჩესლავ ივანოვი კი მითს `კოსმიურ საიდუმლოს~. გრიგოლ რობაქიძის აზრით, მითი არ

არის ნამდვილ-ყოფილი, არამედ იდუმალ-ყოფილია: თითქო ოდესმე სადღაც ზმანებულ სინამდვილეში კიდეც

მომხდარიყოს მითიურ განცდილი და ახლა მხოლოდ ვიგონებდეთ მას განცვიფრებული. ყანწელები უკვდავებასთან ზიარების წყურვილმა ახალი პოეტური მითოლოგიის შექმნამდე მიიყვანა, რადგან

პოეზიას სჭირდებოდა ორიგინალური სახეები, უცხო მუზები და შთამაგონებელი წყაროები, მათ ის გამოძებნეს,

შექმნეს და დაამკვიდრეს. 1914 წლიდან ქართული პოეზია დაშორდა რეალობას და ცისფერყანწელებმა

გამოაცხადეს ფანტასმაგორიისა და მითის კულტი. მათ სურდათ, რომ ქართულ პოეზიას გადაელახა

ეთნოგრაფიისა და სინამდვილის ვიწრო ნაპირები. მათ მოიწადინეს წარსულ გმირთა პანთეონის გადახალისება.

პაოლო იაშვილი წერდა, რომ ყანწელები შეხვდნენ ქართული კულტურის უკვდავ კერპებს, მაგრამ სიამაყის

ცეცხლით ანთებულებს არ სურდათ მათთვის ლოცვების შეწირვა. მათ სწამდათ, რომ სასიხარულო განათლება

იყო მხოლოდ მათში. ცისფერყანწელებმა წარმართთა მსგავსად შექმნეს ახალი `კერპები~, რომელთაც

მსხვერპლად თავიანთ პოეტურ ქმნილებებს სწირავდნენ. ეს კერპები, უპირველეს ყოვლისა იყვნენ ფრანგი

პოეტები, რომლებიც ერთდროულად წარმოადგენდნენ მათს სულიერ მოძღვრებასა და შთაგონების წყაროებს,

შორეულ ვარსკვლავებსა და უახლოეს მეგობრებს. `ბოდლერ, მალარმე, თქვენს შესახებ მეამბა მსურდა ფოთის

მთვარისთვის, მაგრამ საწყალს აწვალებდა სურდო და მალარია~ - წერდა გრიგოლ რობაქიძე ლექსში `სპლინი~.

`ვერლენი, ბოდლერი, მალარმე! ამ სამებაში მე ყველა მიყვარს~. - იფიცება პაოლო იაშვილი. ცისფერყანწელები დაეძებდნენ ისეთ სახეებს, რომლებიც იძლეოდნენ მარადისობის წინათგრძნობას. მათ

აღარ აკმაყოფილებდათ ძველი მითები და თქმულებები, მათ შექმნაში ხომ თვითონ არ მიუღიათ მონაწილეობა.

ისინი კი შემოქმედებას მიელტვიან, თვითონ სურთ იყვნენ პოეტური ქვეყნიერების მხატვარნი თუ ამშენებელნი.

თანამედროვე პოეზია ხომ ნაკლებად ხმარობდა წარმართულ და ქრისტიანულ სახეებს. ცისფერყანწელების მითი,

რა თქმა უნდა, არ იყო მითი ტრადიციული გაგებით. ეს იყო მითი, რომელიც მათი პოეტური სამყაროს

გამართლებად იქცა. შარლ ბოდლერი თავის ერთ წერილში შენიშნავდა `მხატვარი გამოდის მხოლოდ თავისი თავიდან,

მომავალ საუკუნეებს ის უტოვებს მხოლოდ თავის შემოქმედებას. ის პასუხს აგებს მხოლოდ თავისი თავის გამო. ის

კვდება და არ ტოვებს შთამომავლობას. სანამ ცოცხლობდა, თვითონ იყო თავისი თავის ბატონიც, სულიერი

მოძღვარიც და ღმერთიც~. სიმბოლისტებთან პოეტი იქცა თითქოს სამყაროს ცენტრად და მის მამოძრავებელ

ძალად. მათთვის ლირიკა იყო `თეატრი თავისთვის~ და საჭირო იყო უმძაფრესი ფანტაზია, რადგანაც ლირიკოსი

თვითონ გახდა ამ თეატრის მსახიობი, რეჟისორი, ავტორი და მაყურებელი. ყანწელებისათვის პოეზია თვითონ

არის თავისი მსხვერპლი და ჯალათი, რომელიც იწვის თავის საკირეში და არაფერს არ სესხულობს

ცხოვრებიდან. სიმბოლისტებისათვის უბრალო სინამდვილე კი არ იყო შემოქმედების წყარო, არამედ

გასიმბოლოებული სინამდვილე. სამყარო მათ ესმოდათ, როგორც პოეტური მეტაფორა და გამუდმებით

ცდილობდნენ მის ამოხსნა-გამოცოცხლებას. `უაილდმა სთქვა: სიძულვილი საზოგადოებისა თანამედროვე

ხელოვნებისადმი არის კანიბალის გახელება, რომლიც ხელოვნების სარკეში იხედება და თავის თავს ვერ

ნახულობს~. (ვალერიან გაფრინდაშვილი). კანიბალს თავისი თავი შეიძლებოდა დაენახა კლასიკურ ნაწარმოებებში,

ძველი შემოქმედნი ახლოს იდგნენ თავიანთი შeმოქმედების საგანთან. სიმბოლისტებმა კი, როგორც თვითონ

ამბობდნენ და ამტკიცებდნენ, შექმნეს მარადისობის პერსპექტივა. მათთვის კაცობრიობის ისტორია წარმოდგა,

როგორც ერთი მთელიკონკრეტული ეპოქების გარეშე. ისინი დროსა და სივრცეს ნებისმიერად გადადგამდნენ.

სომბოლიზმი იყო ძიება იმ პარალელებისა, რომელიც შარლ ბოდლერმა პირველად აღიარა თავის

`შესაბამებაში~. მან თავის პოეზიაში ერთმანეთს დაუკავშირა ფერი, ხმა, სუნი, განწყობილება, სხეული და მათი

შეკავშირებით შექმნა სიმბოლოები, რომელთა საშუალებით უნდა ამოხსნილიყო სამყაროს ფენომენი. იგი ერთ

წერილში შენიშნავდა: `მე არ ვიცი, არსებობს თუ არა მეცნიერულად დაფუძნებული ცხრილი ფერისა და

შეგრძნების შესაბამისობის ამსახველი, მე კი ასეთ რამეს განვიცდი: როცა მახსენდება ნაწყვეტი ჰოფმანის

`კრეისლენიანადან~ მე ვხედავ შესაბამისობას ფერებს, ბგერებსა და სუნს შორის. მგონია, რომ ისინი ერთნაირი

იდუმალებით წარმოიშვნენ სინათლის სხივიდან და ამიტომ უნდა გაერთიანდნენ უცნაურ ჰარმონიაში.

განსაკუთრებით ჯადოსნურ ზეგავლენას ახდენს ჩემზე შუქ-წითელი მიხაკი, ჩემდაუნებურად ვიწყებ ოცნებას და

მესმის, შორიდან როგორ იზრდება, ხან მიილევა ჰაბოის ხმები~. `შესაბამება~ იქცა ახალი პოეზიის მთავარ პრინციპად. მისი საშუალებებით სამყარო სულ სხვანაირად იქნა

მოაზრებული. ვალერიან გაფრინდაშვილი წერდა: `იქ, სადაც უწინ ბატონობდა სულთანივით ამაყი ვიქტორ ჰიუგო,

ახლა არის თანამედროვე პოეზიის პანი-ვერლენი, რომელიც ცხოვრობს ყავახანაში, ჰოსპიტალში და

საპყრობილეში~. პანი იყო ანტიკურობის დასასრულობის ღმერთი და იგი იქცა მთელი სამყაროს სინონიმად.

ლეგენდის თანახმად, რომელიც გვამცნო პლუტარქემ, ტიბერიუსის მეფობისას (I ს. ჩვ.წ.აღ-მდე) გემის მესაჭემ,

რომელიც მიცურავდა პელეპონესიდან იტალიაში, გაიგონა ხმა: დიდებული პანი მოკვდა. ამან დიდი მითქმა-

მოთქმა გამოიწვია. შემდეგ კი ქრისტიანმა ღვთისმეტყველებამ პლუტარქეს ეს მონათხრობი გაიაზრეს, როგორც

წარმართული სამყაროს დასასრულისა და ახალი ერის დასაწყისის მომასწავებელი, რომელიც დაიწყო ქრისტეს

დაბადებით. ვალერიან გაფრინდაშვილი როცა ვერლენს პანს უწოდებს, ფიგურალურად გამოხატავს მისით

პოეზიაში ახალი ერის დაწყებას. პანის სიკვდილისა და ქრისტიანობის დამკვიდრების შემდეგ პოეზია მთელი

საუკუნეების განმავლობაში სარგებლობდა მითოლოგიური სახეებით თუმცა არ სჯეროდა ეს მითოლოგია.

ქრისტიანობამ შექმნა ახალი, საკუთარი მითოლოგია, რომელმაც გაამდიდრა და გაამრავალფეროვნა ხელოვნების

შინაარსი. აქ არის ერთგვარი პარალელი. ძველი ხელოვნების პანი მოკვდა და დაიწყო ახალი ერა. `ახალი

ქრისტე~ იყო ხელოვნება, რომელიც პარიზში დაიბადა და მისი `ქადაგება~ მალე მთელ ქვეყნიერებას მოეფინა.

მის დაბადებას ხელი შეუწყო კაცობრიობის მთელმა ისტორიულმა თუ კულტურულმა განვითარებამ,

განსაკუთრებით კი ლიტერატურამ და ფილოსოფიამ. ნიცშეს ზარატუსტრა ქადაგებდა ღმერთის სიკვდილს. მისი

აზრით, ქრისტე მოკვდა და მასთან ერთად მისით განპირობებული ზნეობრიობაც, რადგან ქრისტე თვითონ იყო

ხორცშესხმული ზნეობა. ნიცშე ქადაგებდა ზე-ადამიანის მოლოდინს და ზნეობრივად თვლიდა იმას, რაც ხელს

შეუწყობდა მის მოვლინებას. ამავე დროს, ეს ყველაფერი მოიაზრება არამატერიალურ სფეროში. როგორც

ანდრეი ბელი განმარტავდა: `თავი რომ დაგვეღწია წყვდიადის ახალი ნაკადისაგან, ნიცშე მოგვიწოდებდა ახალი

გმირობისაკენ. ის მოელოდა შემოქმედების ახალ ქმნილებებს, ახალ კერპებს, რომ მათი საშუალებებით

ებრძოლათ ადამიანებს წყვდიადთან. მისი აზრით, ადამიანებს უნდა შეექმნათ საკუთარ სულში კიდობანი და მასში

გამოეზარდათ გმირი~. ფრანგი პოეტი ჟიულ ლაფორგი ერთ ლექსში წერდა, ნუთუ არ შეიძლება ღმერთის გადაკეთებაო. ეს იყო

ირონია, რომელიც უპირველეს ყოვლისა, მიმართული იყო რწმენადაკარგულ ადამიანთა მიმართ. სიმბოლისტებმა

კი თითქოს ღმერთი `გადააკეთეს~ ხელოვნებად. ცისფერყანწელებმაც ახალი პოეზია გაიხადეს რელიგიური

გაღმერთების საგნად. თვითონ კი თავი მის მოციქულებად მიაჩნდათ. ტიციან ტაბიძე წერდა: ახალი ქრისტეს ოთხი დავრჩით მახარობელი, პაოლო, გრიგოლ, ვალერიან, მე – იოანე. ( `დროშა ქომერიელთა~) აქვე გვახსენდება ვალერიან გაფრინდაშვილის სტრიქონები: ავახელ თვალებს და გაჰქრება ლანდთა ღრუბელი, ჩემს წინ ბოდლერი, გადაშლილი, ვით სახარება. გიჟურ თვალებით შემომხედავს ჩემი ვრუბელი, სინამდვილეში დაბრუნება დამეზარება. ( `ინტერიერ-პირველი~) გრიგოლ რობაქიძეს მიაჩნდა, რომ საქართველო, როგორც ერთგვარი ნატეხი აღმოსავლეთისა, ბოლომდე

განსაზღვრული შეიძლება ყოფილიყო მხოლოდ და მხოლოდ სიმბოლიზმის ხაზებში და ამდენად საკუთარ და

სხვა სიმბოლისტთა ამოცანას ხედავდა ქართული აღმოსავლეთის სიღრმისეული წვდომის შემოქმედებითად

განსახიერებაში ევროპული სიმბოლიზმის ტექნიკით. ცისფერყანწელები ქმნიან ახალ პოეტურ მითოლოგიას, ახალ კერპებს იდგამენ სათაყვანებლად. მასალა:

ეროვნული ისტორია და მსოფლიო პოეზიის შედევრები, ფრანგი პოეტები თავიანთი ქმნილებებითა და

ბიოგრაფიებით, წიწამური, ბირგამის ტყე, ოფელია, დონ-კიხოტი, პიერო და კოლომბინა, სააკაძე, ვაჟა – ტიციანის

სიტყვებით, `პანის ღვთაებრივი მჭვრეტელი, ხევის ნიაღვრით დასოლებული მუზით, რომლისთვისაც ბუნება ემბაზიც

იყო და, საქორწინო სარეცელიც და კუბოც~. ეს აძლევს მათ შემოქმედებას განუმეორებელ ელფერს. მათი

პოეტური სამყაროს ორიგინალობას ახალი მითოლოგიის საფუძველზე შექმნილი პოეტური სახეები განაპირობებენ

უპირველესად. მათი შემოქმედების წყაროდ იქცევა ყველაფერი, რისი პოეტური ასოცირებაც შესაძლებელია

რაიმესთან. თვით ცხოვრების წვრილმანებიც კი, რომელიც, მათი აზრით, შეიძლება ზოგადსაკაცობრიულ

ტკივილამდე ამაღლებულიყო. კოლაუ ნადირაძე წერდა: ბიოგრაფიას უსათუოდ დასწერენ ჩემზე, უნდა ვეცადო, რომ გამოვდგე ყველაზე კარგი, რომ დიდ ბრალდებად არ დამედვას ჩემს ვიწრო მხრებზე

ამ ბებერ ქვეყნის უსარგებლო და მძიმე ბარგი. ჯერ კიდევ ფრანგი პარნასელების ლირიკაში გაჩნდა მისწრაფება პოეზიაში პოეტის სახელის განდიდებისა.

სიმბოლისტებთან კი პოეტის სახელი გადაიქცა ლეგენდად მითად. `ლეგენდარული სახელები, - წერდა ვალერიან

გაფრინდაშვილი, - როგორც ქიმერები, ისე სდარაჯობენ პოეზიას. ისეთი სახელები, როგორიცაა ბართლომეს

ღამე, საფირონი, პათმოსი, სტრადივარიუსი, კალიოსტრიო უფრო აღვიძებენ და ასახელებენ პოეზიას, ვიდრე

დიდი ურაგანები~. ეს სახელები პარალელურ შეფარდებაში შედიან სამყაროს სხვა მატერიალურ თუ სულიერ

მოვლენებთან. მათი საშუალებით იქმნება სიმბოლოები და პოეტური წარმოსახვა უფრო მდიდრდება და

მრავალფეროვნება. ტიციან ტაბიძე: დისერტაციას დავამზადებ მე ამ საგანზე, ყვითელი თვალი მონგოლების და სააკაძე. ( `მღვდელი და მალარია~) როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, ცისფერყანწელების პოეზიაში ხდება დროთა და სივრცეთა თავისებური,

ორიგინალური გადანაწილება. აქ დრო გაიგება არა მხოლოდ ისტორიული, არამედ როგორც გამოგონილი –

მხატვრული სამყაროსი. შექსპირის ტრაგედიის `მაკბეტის~ ბირგამიის ტყე პარალელურად ეფარდება ქალდეას

აჩრდილს, რაც ქმნის ახალ პოეტურ ასოციაციებსა და განწყობილებებს. ამგვარი პრინციპებით პიერო ლედი

მაკბეტთან ერთად წარმოდგება პოეტის წარმოსახვაში. ტიციან ტაბიძე: სახრჩობელები, კვამლი, სისხლი, სახე ქურდული, მშიერთა ურდო, მიწის კვნესა, მზის დაბნელება. ვერჰარნ, ვიხრჩობით ცეცხლის ზღვაში რა გვეშველება, ოცნება ოხრავს, ვით ფრინველი ფრთადასუდრული. ( `ვერჰარნ~) ტიციან ტაბიძე კი პოეტური წარმოსახვით ჰაფიზის ვარდს დებდა პრუდომი ვაზაში, ხოლო ბესიკის ბაღში

რგავდა ბოდლერის ბოროტების ყვავილებს, რითაც საუკეთესოდ გამოხატავდა ახალი პოეტური სკოლის

პრინციპებს. პოეტთა სახელები დაიბურა მითიური საბურველით, გადაიქცა გამოცანად, რომელიც მომავალმა

ლექსებმა უნდა ამოხსნან. ეს სახელები იმარხავენ უფრო მეტს, ვიდრე იდუმალს, ვიდრე ის გამომჟღავნდება

გამოთქმისას. ტიციან ტაბიძე: გასიებული ძირს ეშვება ჰოლანდიელი, სოველი ჭინკა დაბლა უყეფს ანდრეი ბელი, და უერთდება პეტერბურგი ქაოსის ნახველს. ( `ვერლენ~) პაოლო იაშვილი: უბედურ ვერლენს დასცინოდნენ ძველ სამეფოში, მე მორიდებით მის ყვითელ თმებს სხივს დავაფენდი, იმის დანახვას ვერ ბედავდა ბრწყინვალე დენდი, მე კი ვიგრძენი სიდიადე მის წამებაში. (`ვერლენ~) თუ წინათ პოეზიაში იყო მუზების სამოსახლო ოლიმპი, ახლა წიწამურია, რომელმაც, როგორც გალაკტიონი

იტყოდა, დიდი ეპოქა დაამთავრა. არის დიდგორი და მარაბდა. ძველ გმირთა ნაცვლად ლირიკაში ახლა

კოლომბინა და ფატმან ხათუნია, ჰამლეტი და ოფელია. პოეტებს ახლა სულ სხვა შთაგონების წყაროები აქვთ.

ადრე არავინ აქცევდა ყურადღებას პოეტთა ბიოგრაფიას, მათი ცხოვრების წვრილმანებს, პოეტის პიროვნება

ნაკლებად აინტერესებდა როგორც მკითხველს, ასევე თვითონ პოეტებს. პოეტი და მისი შემოქმედება თითქოს

გახლეჩილი იყო, ისინი ერთგვარად ერთმანეთის გარეშე არსებობდნენ. ახალ პოეზიაში კი ვითარება სრულიად

საპირისპიროდ შეიცვალა. პოეტის პირად ცხოვრებას მიექცა უდიდესი ყურადღება. დაიწერა ცალკე მონოგრაფიები

პოეტებზე, სადაც მათ შემოქმედებასთან ერთად შესწავლილ იქნა მათი ცხოვრების ყველა დეტალი.

ცისფერყანწელთა აზრითაც, პოეტის ცხოვრება ხშირად არანაკლებ ორიგინალური იყო, ვიდრე მისი პოეზია. კარგა

ხნის განმავლობაში ტყუილად იკარგებოდა პოეტის ბიოგრაფია და სახელი. როგორც ვალერიან გაფრინდაშვილი

წერდა, ახალ ლირიკაში შეივსო ეს დანაკლისი. წარსულ პოეტთა სახელები ახალთა პოეზიაში ფანტასტიური

ჩრდილებით აირეკლა. ტიციან ტაბიძე: იყო ბესიკი, საიათნოვა, თეიმურაზი, ამაყ პატრონებს მოელიან მცველნი კარებში, დამშვიდდი, სულო, სამუდამოდ გადაირაზე, საწყალ პიეროს გზა დაებნა უცხო მხარეში. ( `პიერო~) გიორგი ლეონიძე: ამღერდა სისხლი და დაათრო სული და გული, თუ მზე მომპარეთ, გამინათებს ბნელში ფრანგული, წკრიალა ხანჯლება გვიელვარებს შოთას ოცნება. ( `სონეტი საქართველოს~) ცისფერყანწელთა აზრით, სრულიად არ იყო საჭირო, რომ პოეზია ამოწურულიყო მხოლოდ რეალურად

არსებულ პოეტთა სახელებით. ეს სახელები, როგორც მითები, ძვირფასი იყო მათთვის, მაგრამ პოეტს შეეძლო

შეექმნა ახალი მითი (აშორდია, რობაქიძე, ელენე დარიანი...). მათი აზრით, უფრო მითის შექმნა თუმცა უფრო

ძნელი იყო, სამაგიეროდ უფრო მეტი ღირებულება გააჩნდა. პაოლო იაშვილი (ელენე დარიანი): დაიტანჯა მაჯა მარჯნის მძიმე ჯაჭვის ტარებით. ბევრი ცრემლი დამეხარჯა ერთი ღამის ნეტარებით. ( `დარიანული~) ტიციან ტაბიძე: ვზივარ და ვფიქრობ, არ ვიცი რაზე, მიყვება სული ხმებად ბერლიოზს, და ბალაგანის გახსენებაზე ვიგონებ ვერლენს, რემბოსა და ბლოკს. (`პარკში~) ახალ ლირიკას უნდა გამოეყენებინა ყველა საოცნებო სახელი: ისტორიული, გეოგრაფიული თუ

ლიტერატურული, ქალაქებისა თუ ძვირფასი ქვებისა და ამ სახელებიდან შეექმნა ახალი მითები. პაოლო

იაშვილის `წითელი ხარი~ და `ფარშევანგი~, კოლაუ ნადირაძის `ყვითელი მალაელი~, ტიციან ტაბიძის `ორპირი~

და `მალარია~ - ეს იყო ახალი პოეტური მითები. ახალი პოეტური მითოლოგიის `მასკარადში~ ცისფერყანწელებმა დიდი გაბედულებით შეიყვანეს ერთმანეთი. ტიციან ტაბიძე - `ვალერიან გაფრინდაშვილს~: დუელში მოკლულ ორეულთა დადევი გორი, ლოტრეამონის მაინც გებრძვის შენ მალდორორი, მეც შენთანა ვარ ამ ბრძოლაში, ვინ დამაკავებს. გრიგოლ რობაქიძე - `ტიციან ტაბიძეს~: შენში იწვიან ძველ ქურუმთა ლოცვის თესლები, ტკბილი სინელით ესიტყვები გვართა მოირას, ხსოვნას გილბობენ იზიდასი შeნ სარეცლები, ქალდეას სიზმარს რომ აგრძელებს ასე ზმოიანს. პაოლო იაშვილი - `ტიციან ტაბიძეს~: მეც შემომხედე შeნ ყვითელი ლექსებით სნეულს, მეფევ და ბავშვო, დაღალულო ქალდეას ჯვარით.

ცისფერყანწელებმა ინტიმი აამაღლეს პოეზიამდე და პირად გრძნობებს მისცეს უნივერსალური ხასიათი. მათ

კერძო ტკივილი ზოგადსაკაცობრიო გახადეს. თუმცა მათთვის ცნობილი იყო ერთმანეთის ბიოგრაფიის ყოველი

წვრილმანი, ისინი მაინც ქმნიდნენ მითებს ერთმანეთზე. ქართველი პოეტებისათვის კარგად იყო ცნობილი ფრანგ

პოეტთა ურთიერთდამოკიდებულება. სიკვდილის სარეცელზე მწოლი არტურ რემბო ვერლენის ლექსებს

კითხულობდა, ვერლენი კი სიკვდილამდე აღმერთებდა რემბოს და ლექსებს უძღვნიდა. ფრანგი პოეტები ყანწელების პოეზიაში თითქოს მეორედ დაიბადნენ. ტიციან ტაბიძე: და მე ხანდახან მეჩვენება, ვითომ სამყარო ბაღია დიდი, დაწყევლილი და შხამიანი. მძიმე მხედარნი, შუბლშეკრულნი და უაბჯრონი, მოჰქრიან: რემბო, ერედია ემილ ვერჰარნი. (`უაბჯრონი~) პაოლო იაშვილი: ტირილის დროა, ეს ქვეყანა მოდის ლაჩრობით, ძველი ევროპის სქელი ფაშვი დღეს იფატრება, გამარჯვებული ხეტიალით, ჩხუბით, ვაჭრობით, არტურ მართალო! გვინდა შენთან დაბინადრება. (`არტურ რემბო~) ცისფერყანწელებმა არ დაუცადეს მომავალ პოეტებს, რომლებიც გააზღაპრებდნენ, როგორც გმირებს და

თვითონ შეიყვანეს ერთმანეთი პოეზიაში, როგორც პოეტური სახეები. ტიციან ტაბიძე: ყვითელ მალაელს მოსდევს პაოლო, ფარშევანგების შემოჰკრა ალყა, და ოფელიამ თვალი მოავლო, ვალერიანმა ჰამლეტს გაარტყა. (`ბირგამიის ტყე~) ერთმანეთისადმი მიძღვნილი ეს ლექსები გამსჭვალულია უდიდესი სიყვარულითა და პატივისცემით. ისინი

ესეებში აღწერდნენ ერთმანეთის სულიერ თუ ფიზიკურ პორტრეტებს. სანდრო ცირეკიძე წერს ვალერიან

გაფრინდაშვილზე: `ოფელია მოდის – ნაზი ქალბატონი პოეტის ოცნების. ისე ეფერება პოეტი ამ სახეს, რომ

მესტები ჩააცვა. ოფელია მარგალიტია და პოეტი ჯვარს იწერს მასზე. დაისების სცენაზე ჭინკასავით გამოდის

აშორდია – აზნაურობის დამრიგებელი. აშორდია სიმბოლოა პოეტის. ის თვით ცხოვრებას ქმნის ეფემერულად და

მისი ყალბი სიბნელეები სააქაოს ყანთრავს. დაიწმინდება ფარდა დაისების და ვალერიან გაფრინდაშვილს

მოევლინება მისი ორეული~. ტიციან ტაბიძეზე: `ათვალწუნებული მოვლენები ბოდლერის `ბოროტების ყვავილების~ და ვერლენის

ცოდვიანი ლესების შემდეგ ახალ სურნელებას აკმევენ. ტიციან ტაბიძემ ორპირის სანახებში ციებას სხვა სიყვითლე

მისცა და მღვდელსა და მალარიას სამუდამოდ ჯვარი გადასწერა~. ვალერიან გაფრინდაშვილი წერილში `სახელების მაგია~ წერს, რომ თანამედროვე პოეზიაში უმთავრესი და

არსებითი – სახელებია, რომელთა გამოკლებით ბევრი რამ დააკლდებოდა მას და საუკუნეებით უკან დაიხევდა.

მისი აზრით, თუმცა ჯერ არავის გამოეცხადებინა სახელების კულტი, მაგრამ შესაძლოა პოეზიაში გამოჩენილიყო

ისეთი სკოლა, რომელიც სწორედ სახელს აღიარებდა თავისი პოეტიკის მთავარ ხაზად. მისი აზრით, ქარრთულ

პოეზიაში სახელების მაგია გამართლებული იყო ყანწელების `გაქანებული~ სახელებით და აგრეთვე მათი

პოეზიით. გრიგოლ რობაქიძის ვასაკა უკვე შეიცავდა თავის სახელში ფანტასტიკას, ხოლო ლოტრეამონის

მალდორორი საშინელების აპოთეოზი იყო და ისმოდა, როგორც `ნევემორი~. ახალ პოეტურ მითოლოგიაში ხდება სახელების არა მხოლოდ შინაარსობრივი, არამედ ბგერწერული

აღქმაც. პოეზიაში ხომ ყველაზე უკეთ ცნაურდება სახელთა ასტრალური სხეულები. გრიგოლ რობაქიძე წერილში

`სიტყვის როია~ რამდენიმე სახელის ასტრალურ სხეულს წარმოაჩენს: `მარია დორვალ: ოქროს თმები ლოკავენ

შიშველ თეთრქაფა სხეულს. დოლენა: სირბილე მიწის ძუძუების. როგნედა: სკვითის სიგიჟე სლავურ მოდუნებაში.

ოფელია: შეშლილი ფოთლები მდინარეში. ჯიოკონდა: დაეჭვების ღიმილი სივაჟეში. თამარ: გათვალვა

დედოფლის ... ქალდეა: ჰალუცინაცია ხაშმით. საგარეჯო: გარუჯული განდეგილი. ორპირი: რასსების ჯვარედინი.

გელათი: სინათლე... შარლ ბოდლერი: გენია სპლინში. დორიან გრეი: ლანდი სარკეში ჩარჩენილი. ირრუბაქიძე:

მოურავი მოურეველი~. ცისფერყანწელთა შემოქმედებაში პოეტთა სახელებთან გათანაბრებულია ნაწარმოებთა არა მხოლოდ

გმირები, არამედ სათაურებიც. სანდრო ცირეკიძის აზრით, ქმედითი სათაურები თანაბარი იყო თვითონ წიგნის და

თავისთავად წარმოადგენდა ესთეტიურ ღირებულებას. ასეთ ღირებულებად იქცა ბოდლერის `ბოროტების

ყვავილები~, `მთვარის საჩუქრები~, რემბოს `მთვრალი ხომალდი~, ლაფორგის `სამგლოვიარო მარში მიწის

სიკვდილზე~, პაოლოს `წერილი დედას~, ტიციანის `ქალდეას ქალაქები~ და სხვა. ეს სათაურები იქცნენ

თავისთავად მოვლენებად და გახდნენ პოეტთა მუზების ნავთსაყუდელი თუ ორიგინალურ სახეთა წყაროები. ცისფერყანწელებს სწამდათ, სჯეროდათ და სურდათ, რომ მოვლენებთან ყოველნაირი მისვლა უნდა

მომსახურებოდა მათ უკვდავებას. პაოლო იაშვილი: ვფიქრობ ლექსებით – ჩქარი და ხან გველივით ზანტი, მაგრამ ყოველთვის მიხარია ცეცხლის ანთება, ჩემი ოცნების ნაპერწკლები ხალხს გადვუფანტე და უკვდავება ცივ ხელებით მე მელანდება. ცისფერყანწელები ყოველ საგანსა თუ მოვლენაში განჭვრეტდნენ წარმავლობის ნიღბით შემოსილ

მარადიულობას, როგორც სანდრო ცირეკიძე წერდა: `პოეტს მინიჭებული აქვს იგრძნოს იმათ (საგანთა და

მოვლენათა) გადაღმა დიდი პარალელი უკვდავების~. ცისფერყანწელების შემოქმედებაში წაშლილი იყო ზღვარი წარმოსახულსა და რეალურ სამყაროს შორის.

მათთვის ყველაფერი რეალურია, რაც აისახება პოეზიაში. მათთვის სამყაროს მეტაფორულობა იხსნება პოეზიით,

ამ გზით ისინი მარადიულს ეზიარებიან. მათს განცდებსა და წარმოდგენებში რეალობა იჭრება პოეზიით, პოეტურ

წარმოსახვაში სახეშეცვლილი. `რკინით და ფოლადით გაშავებული ქალაქები მატერიალურ სიმძიმეს ჰკარგავენ

ემილ ვერჰარნის კეთროვან ლექსებში და მირაჟებით გადაქცეული ახალ თრთოლვას იწყებენ~. ეს ახალი

თრთოლვა კი ახალ პოეტურ სახეს შობს, სიმბოლო – სიმბოლოს და როგორც ვალერიან გაფრინდაშვილი

წერდა: `ერთი სიმბოლიური სახე იხედება მეორეში, სანამ მთელი სიმბოლო არ აიმართება ცაში, როგორც

ფეერიული სობორო~. ცისფერყანწელები ჩვენს წარმოსახვაშიც შემოდიან, როგორც მითები, სიცოცხლეშივე გაუკვდავებულნი

ერთმანეთის პოეზიაში. მათთან დაკავშირებული ყოველი საგანი თუ მოვლენაც მითად და ლეგენდად იქცა.

გვახსენდება კაფე `ქიმერიონი~ - სუდეიკინის, კაკაბაძისა და გუდიაშვილის ნახატებით, რომლებშიც თანაბრად

შეირწყა წარსულის, აწმყოსა და მომავლის მისტიკა. ლადო გუდიაშვილის მიერ დახატულ გრიგოლ რობაქიძის

პორტრეტს ასე აღწერს ტიციანი: `გრიგოლ რობაქიძე არწივის თავით, რომელსაც გადმოსდის ტვინი ბალღამივით

და შუბლი შედრეკია ისე, თითქოს მაცხოვარს ჩასცეს მახვილი~. ცისფერყანწლებს სწამდათ, რომ ხელოვნება შეასრულებდა ახალი ღმერთის მოვალეობას. მათ პოეზია

სწამდათ, როგორც თავისთავადი ჭეშმარიტება. წინასწარმეტყველური შთაგონებით წერდა ვალერიან

გაფრინდაშვილი: `ხელოვნება გააღმერთებს მთელ ქვეყანას და როგორც ქრისტე განკურნავს კაცობრიობას

ყველა სენებიდან~. სწორედ ამ მიზანს უნდა მომსახურებოდა ცისფერყანწელთა ახალი პოეტური მითოლოგია.

ამგვარად ეზიარებოდნენ ისინი უკვდავებას. თავი II სანდრო ცირეკიძის შემოქმედებითი სამყარო ა) მინიატურა (შტრიხები სპეციფიკისათვის) მინიატურა ლიტერატურის ერთ-ერთი ფრიად პოპულარული ჟანრია. ფორმის თვალსაზრისით იგი წააგავს

მცირე ზომის მოთხრობას, ნოველას, იგავს, ანეგდოტს, საკალენდრო ამბავს. თუმცა მათგან განსხვავდება კიდევაც. მინიატურის დრო და სივრცე არ არის შემოზღუდული, მიუხედავად მისი სიმცირისა. ეს არის თავისებური

პრიზმა, რომელშიც მთელი სამყარო შეიძლება გადატყდეს. მინიატურა ყველაზე საუკეთესოდ იგუებს მკითხველს,

უფრო ზუსტად კი, მისი სრული შeცნობა-აღქმისათვის აუცილებელ პირობას წარმოადგენს მკითხველის

წარმოსახვა-ფანტაზია. მინიატურა არასოდეს არ არის ნაჯგეჯი, როგორც ესკიზი, ეტიუდი ან ჩანახატი. ის

ყოველთვის გარკვეული მთლიანობაა – მას აქვს შინაგანი სისტემა, რომლისაგან რომელიმე კომპონენტის

გამოკლება მის დაშლას გამოიწვევს. მინიატურაშიც მოქმედებს მხატვრული აზროვნების ზოგადი კანონები, მაგრამ

რაც მას მკვეთრად გამოჰყოფს, გამოაცალკევებს სხვა ჟანრებიდან. ეს არის განწყობილება – რომელიც ერთგვარი

საყრდენი წერტილია, რომელსაც ეფუძნება წარმოსახვის `აფეთქება~ და ფანტაზიის გაშლა. გერმანელი მკვლევარი ს. აზენბეკი მიიჩნევდა, რომ მინიატურას არ მოეპოვებოდა იმგვარი კანონზომიერება,

როგორც ეს გააჩნდა დრამასა და ნოველას. იგი წერდა: `მინიატურის ნაირსახეობები – ესკიზი, განწყობის სურათი,

მსუბუქი დიალოგები, საკალენდრო ამბები, ისტორიული ანეგდოტები – იმდენად მრავალგვაროვანია, რომ იგი

თავის განსაზღვრულ სახესა და იერს ყოველთვის თავიდან, თავის შემქმნელისგან იძენს. რჩება შთაბეჭდილება,

თითქოს იგი საერთოდ არ ემორჩილება ფორმის არავითარ კანონებს. მეტიც, ჩვენ ძლივს ვანსხვავებთ

ერთმანეთისაგან მოთხრობასა და ნოველას~ (გ. ჭოხონელიძის წერილში `მცირე მოთხრობის ჟანრული

სპეციფიკა~). ამ განმარტებიდან ჩვენ არსებითად მიგვაჩნია მოსაზრება იმის შესახებ, რომ მინიატურა თავის განსაზღვრულ

სახესა და იერს ყოველთვის თავიდან, თავის შემქმნელისგან იღებს. მცირე მოთხრობის გარკვეულ ჟანრულ ნიშნებს გენეტიკურად უკავშირებენ ძველ ეგვიპტურ, ბაბილონურ,

ასირულ, ინდურ, არაბულ, სპარსულ, ლათინურ და ბერძნულ ლიტერატურას, X-XI საუკუნეების შვანკებსა და

არაკებს, XV საუკუნის დიდაქტიკურ და მოკლე სახუმარო ამბებს. როგორც გ. ჭოხონელიძე შენიშნავს:

`დღევანდელი მცირე მოთხრობის `წინაპრობის~ პრეტენზია ერთნაირად შეიძლება ჰქონდეს როგორც ინდურ

`პანჩატატრას~, ასევე `იგავს~ საერთოდ, `შოთ სთორს~. ამდენად, მცირე მოთხრობის ფორმირება არ

წარმოადგენს რომელიმე ერთი ერის ლიტერატურის საკუთრებას~. მინიატურა ფერწერის ტერმინია. იგი უძველესი ჟანრია და ევროპაში ადრეულ შუა საუკუნეებში ჩაისახა და

განვითარდა. იტალიური სიტყვაა, წარმოიშვა ლათინური მინიატურე – რაც წითელ საღებავს ნიშნავს.

თავდაპირველად ხელნაწერებში აფორმებდნენ თავკიდურ ასოებს და მინიატურული ორნამენტებით ქმნიდნენ

ტექსტთა ფონს. შემდგომ კი ტექსტებში მოცემული მასალების დასურათხატებასაც მიჰყვეს ხელი და ასე

ჩამოყალიბდა მინიატურული ფერწერის ნიმუშები. მინიატურა განსაკუთრებით იყო განვითარებული აღმოსავლურ ქვეყნებში (შუა აზია, ირანი, არაბული

ქვეყნები, ინდოეთი). აქ მინიატურას თავისებური, განუმეორებელი ელფერი ჰქონდა. ხელოვანთა აზრით, სხვა ქვეყნებისაგან მკვეთრად განსხვავდება ქართული მინიატურა. იგი გამოირჩევა

დეკორატიული კომპოზიციებით, ფერებით, რომლებიც განსაკუთრებულ ლირიკულ განწყობილებას ქმნიან,

შესრულების უმაღლესი ოსტატობითა და დახვეწილი ტექნიკით. `ოდითგანვე საქართველოში წიგნის მხატვრულ

გაფორმებას ისეთივე დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა, როგორც არქიტექტურას, კედლის მხატვრობასა და ლითონის

პლასტიკას~ (შალვა ამირანაშვილი - `ქართული ხელოვნების ისტორია~). ისტორიამ შემოგვინახა ქართველ

მინიატუსისტთა ნამუშევრები. ოსტატობით გამოირჩეოდნენ სიაუში, რომელსაც ირანის სამინიატურო მხატვრობაში

განსაკუთრებული მიმდინარეობა შეუქმნია, ჰქონია სკოლა და ჰყოლია მოწაფენი. ჯაბადარი, რომელიც ყაზვინში

მუშაობდა შაჰ-აბას II-ს დროს და სხვანი. ქართული ლიტერატურული მინიატურისათვის ფერწერის ამგვარ ტრადიციებს გარკვეული მნიშვნელობა

ჰქონდა. თუმცა მისი უმთავრესი წყარო, რა თქმა უნდა, მდიდარი ქართული პროზა იყო. ორიგინალური თუ

ნათარგმნი ქართული მწერლობა იძლეოდა საზრდოს `მინიატურული~ აზროვნებისათვის. იოანე მოსხის `სამოთხის~ ნოველებსა და ექვთიმე მთაწმინდელის მიერ ნათარგმნი `შუა საუკუნეთა

ნოველები~. `შუშანიკის წამების~ ზოგიერთი პასაჟები, `გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრების~ ცალკეული ეპიზოდები და

სხვა მრავალი მოწმობდნენ, რომ ქართველ მწერლებს შეეძლოთ დიდი ამბის მოკლედ თხრობა ისე, რომ არ

დაეზარებინათ ერთიანი, მხატვრული ქსოვილი. განსაკუთრებით კი უნდა აღინიშნოს სულხან-საბა ორბელიანის

`სიბრძნე-სიცრუისა~, რომლის ცალკეული იგავ-არაკები შეიძლება მინიატურადაც მიივიჩნიოთ. XIX საუკუნემ ქართულ პროზას მრავალი ღირსეული შემოქმედი შესძინა. ილიამ, აკაკიმ, ვაჟამ თავიანთი

ძლიერი მხატვრული სიტყვით გაამდიდრეს და გაამრავალფეროვნეს იგი. მინიატურებს წერდნენ: ვაჟა-ფშაველა,

ჭოლა ლომთათიძე, შიო არაგვისპირელი, ნიკო ლორთქიფანიძე, ჯაჯუ ჯორჯიკია, დემნა შენგელაია, ვალ. გუნია, მ.

ბოჭორიშვილი, დია ჩიანელი და სხვანი. XX საუკუნეში მინიატურის გენეზისი ცხოვრების ტემპის აჩქარებას, ტრამვაის, ელექტრობას დაუკავშირეს.

სანდრო ცირეკიძე ასე არ ფიქრობდა. მისი აზრით: `მინიატურას ზანტი, მოზომილი ხატვა უნდა. მინიატურას

მოცლილი სპარსელი უნდა ხატავდეს შუადღისას, ჭადრის ჩრდილში. მონასტრის მშვიდ კედლებში ხატავდნენ

მინიატურებს გელათის სახარებისთვის. სადაც მინიატურაზე ფიქრობენ, იქ ცხოვრების კარუსელი ისე ნელა უნდა

ბრუნავდეს, როგორც არსად სხვაგან: მინიატურული ფორმა აღმოსავლეთის კანონიერი შვილია და ევროპაში ის

მოგზაურობს მხოლოდ~. (გაგრძელება იქნება)