Magtymgulyny Dndirili Szlgi, Trkmen azyjysy Nurmuhammet Ayrpur (Ayrpur Merdeow) tarapyndan azylyp birinji jildi 1997 ylda Erany Gunbedkabus hrinde apa berildi

www.mugallym.narod.ru

Magtymgulyny Dndirili Szlgi, Trkmen azyjysy Nurmuhammet Ayrpur (Ayrpur Merdeow) tarapyndan azylyp birinji jildi 1997 ylda Erany Gunbedkabus hrinde apa berildi. bu kitab, bu alymy adyny diri saklamak nieti bilen halkymyza aradarys. azyjy Nurmuhammet Ayrpury bu kitabyny ap etjek bolsayz, znden rugsat almagyyzy hay edris.

bu metnden Arap elipbisinde azylan szler tabdilde gynylyk dredenso, hezf edildi. bu kitaby type (tap) etmekde ki pedalanylan programma, ZARNEGAR programmasydy. bu programma DOS systeminde bolanso, kitaby metnini WINDOWS programmasyna wrenimizde bir nce alylyklar emele geldi. onu in eger bu kitapda dnmez szlere du gelseiz maa azyp sorap bilersiiz.

Hormat bilen:

Mahmut Atagzli

Eran, Gunbedkabus

e-mail: Matagozli@yahoo.com

:

A. MEREDOW

MAGTYMGULYNY

DNDIRILI

SZLGI

Gnbed Kabus

1997

Trkmen halkyny agzybirligi we zbadaklygy

ugrunda janlaryny pida eden edermen ogullaryny

hatyrasyna bagylanar.

SZBAY

Trkmen klassyky edebiatyny beik halypasyakyldar-ahyr Magtymguly Pyragyny dredijilik mirasy z dwrnden bri kp alymlary nsni zne ekipger. Onu ajayp eper we umanyly gogularyuludan-kii hemmni kalblnda mynasyp orun alypdyr.Ylata-da hzirki zamanda, btin dn trkmenlerimilli a-dnjesini oanan mahalynda onu edebimirasy has mhm hmiete ee bolar. Soky yllardaahyry mirasyna beriln ns, onu adynyebediledirmek, eserlerini hemmetaraplayn wrenmek weneir etmek ugrunda geiriln drli reler munuayk aadydyr.

Magtymguly dnni beik klassyklarynyhatarynda durmaga haklydyr. Onu drdne szleri,phim-pahasa ugrulan ajayp ygyrlary Gndogarpoeziasyny girt uly ussatlary Firdwsi, Nyzamy,Noway, Sagdy, HaFyz aly beik ahyrlary eserleriniadya salar. ele bolmagyna garamazdan,Magtymgulyny eserlerinde okyjy kpligine dolydnkli bolmadyk szleri, taryhy, geograFik, miFologikatlary we dini alatmalary hem az dldigi bellidir. uzatlary bilmezden, ahyry eserlerini doly manysynadnmek, eperilik aratynlygyny, dngaraynyze ykarmak mmkin dl. Hut u sebpli,hdrlenn hziriki kitapda beik ahyrydredijiliginde du geln ol tipli szlere wealatmalara dndiri bermek gz ndetutular.

Mlim boly aly, Magtymgulyny eserleriniawtograFy a-da ondan grilen nusgasy bize gelipetmndir. Gelip eten golazmalary grenleri bilimiwe sowatlylyk derejesi ahyrykydan has pes eken. onuin olary enemesi grn tekstlerine dolydnmn, k halatda zlerie ony tgedipdirler. Buhili tgetmeler die bir grijileri sowatsyzlygynadegili bolman, olary sub'ektiw garaylaryna-da baglybolupdyr.

Tekstleri tgedilmegi eke bir Magtymgulynyeserlerine mahsus zat dl. Munu zi Gndogary beikklassyklaryny hlisine dien aly degilidir. Bu baradakp ahyrlary zleri-de atlapdyrlar we ele Faktyazgarypdyrlar, Gndogar edebiatyndaky "hytabya" ("zlenilip adylan sz") atlandyrylan termin-de hutu mesele bilen baglanyykly drpdir. ele"hytabyalary" birini Fuzulyny diwanynda (Baku, 1958)hem grmek bolar. Fuzulyny nden grjilik edip, zeserleri barada adan szleri Magtymgulynygogularyny azgydyna-da degilidir.

Pyragyny eserlerini saklanyynda iki hili kemilikduular. Birinjiden, ahyry dredijiligine degilibolmadyk ygyrlary goulmagydyr. Ikinjiden, eserlerinikp halatda dnksiz grnde tgedilmegidir. Buiki agday doly suratda ayl-sayl etmek asat i dl.Ol yzygiderli we adawsyz derew iini talap edr.Akademik A.N.Samolowi "Magtymgulyny gogularynagrkezgi" dien iinde kbir bagyny grengogusyna Magtymgulynyky dindigini beller(1).Bu bellik mydama dien aly ahyry adyna bagalarygogularyny-da berlip gelnendigini subut edr.Galyberese-de, u aka enli Magtymgulynyeserleinitankydy tekstini oklugy onu gogularynydndirili szlgini dretmek iini judakynladyrar. u sebpli szlgi dzmekde hasyem salgylanmaly dien kanuny sorag ze ykar.Biz bu agday nazarda tutup, szlgi dzmekdeaakdaky prinsipe eerdik.

1. Birinji nobatda ahyry i gadymygolazma-diwanlaryny, ol sanda Eran golazmalarynyhem-de Gurbanberdi ahun Grgenini Buharadabasmasyny ilkinji eme hkmnde kabul edipaldyk.

2. Belli boluna gr, u wagta enli eneme gogularMagtymgulynyky bolmasa-da, onu ady bilen neiredilipdir. Olar halk arasyna arapdyr. ol gogularyiinde dnksiz szler, szlemler hatda ahyryhakyky z asyl eserlerine ters geln halatlary hem bar.ua garamazdan, biz ap bolan ol gogularyszlerini-de aldyk we olar barada erinde zgaraymyzy-da bean etdik. Bizi pikirimize, buagda okyjylary hakykata gz etirmekleri in pedaberse gerek. elelikde, beik ahyry ady bilen kitapekilinde a-da metbugatda ap bolan hem-degolazma-diwanlarynda gabat geln hemme eserleriszlgi ilkinji emesi bolup hyzmat etdi.

3. Magtymgulyny gogulary halk arasynda juda kparapdyr. Onu eserleri kpligi regindenturanlygy sebpli, dilden-dile geii aly, onudiwanyny golazmasy-da elden-ele alanypdyr. Munuzi halky z beik ahyryna goan hormatynynyanasydyr. Emma ol prosesde Magtymgulyny gogysetirleri birne warianta ee bolupdyr. Belli bir sz a-dasetir bir kitapda a-da golazmada bir grnde gelse,baga bir erde ikinji ekilde gabat gelr.

Mua degili kp mysallar getirmek mmkin.olardan kbirini alyp greli.

"Gkje kepderi" atly eserdki "Tar ederdim her ana"dien setir kbir golazmalarda "Ser ederdim her ana"grninde du gelr. "Gyzmaly boldum" gogusyndaky"Hekgak dek eleip gazmaly boldum" dien setir"Hekaat eleip azmaly boldum" a-da "hekgaklykeleip, gazmaly boldum" warintda berilr. unualy-da "Jan iinde" atly gogudaky:

Ishak adar: "Pakyr men,

Gullugyma hakyr men"

dien betde geln "hakyr" szi kbir emelerde"mukyr" (boun) wariantda gabat gelr. warianta eebolan szler hem az dl. "gy-aman szm kpdr,glm" dien setirdki "Glm" dien sz birerde "talama" ekilinde gelse, baga bir erde"galyma" wariantda berlr. Magtymgulynyeserlerinde kp warintlylyk hetdenaa kp. Hatda kbirsetiri b warinta ee bolan Faktyny hem grmek bolar.Meselem:

Suratym niete gr, istihanym hk ola.

Suratym ne syna dared, istihanym hk ola.

Suratym nisandadyr, istihanym hk ola.

Suratym niste bara, istihanym hk ola.

Suratym tene derada, istihanym hk ola.

Grmiz aly, u wariantlaey kbirinde, ylata-dai sokusynda logiki many ok, ol szler dpdendnksiz, hasy dildedigi-de belli dl. gda elebolansao, drli wariantda geln szleri her hasynyzbadak makala hkmnde bermek zerurlygy zeykdy. ua gr, ol drli wariantlary du gelngogy setirlerini birne gezek gatalanyp gelmegiokyjylary ge galdyrmaly dldir. unu aly-da bir setirgogyny iinde -drt sz dndiri talap ednbolsa, ol setir hkman -drt erde gatalanypgelndir.

4. Magtymgulyny eserlerini ap bolanygyndylarynda arap graFikasyndan hzirki zamantrkmen azuwyna geirilende, kp sanly szler ndogryokalypdyr. Netijede hasy-da bir sz ters many bernsze wrlipdir. Mua mysal edip, "eFsurda" (solan;doan; gagyly) szni "eFserde" (tde; oFiserde),"akkyl-kamar" (Ay arylmagy - Muhammetpygamberi grkezen mjzesi) szlerini "eF elkamar" (Ay nzik perdesi a-da geimi, baga manysyAy emaly), "bgzide" (salantgy) szni "bengzede"(be uran), "senjide" (legli, lelen) szni" subhyda" (ertirinde), "nkte" (iti we parsatly sz)szni "nukta" (nokat) szne, "Kirmi-kelan" (ulyguruk) szni "grmi-kelan" (manyz sz dzmi)szne wrlendigini grkezmek bolar. Elbetde, eleFaktlar sanardan kp. oa gr, u hili agdada olszleri gogyny tekstine has dogry geln wariantyalyndy. K halatda aly warianty-da z erindegrkezilip, dogry warianta seretmek bellendi. Meselem,"zemre" - ser. "zumra". Magtymgulynydredijiligindeeneme geograFik atlara-da gabat gelmek bolar. olatlary-da tgedilen wariantlary bar. Meselem, ahyryiki tomluk "Salanan eserlerine" girizilen "Eamygrdm" (j tom, 142 s.) atly gogusynda ele setirlerbar:

Namangan hrinde batyr Zal bilen,

Dw bilen je salan Rstemi grdm,

Bu erdki ady tutlan Namangan heri htibarlygolazmalary birinde Semengan heri dilip berlipdir.Munu hakykata has akyndygy bhesizdir. inkiFirdwsini "anamasynda" grkeziliine gr,Rstemi, Zaly badan geiren kbir wakalary hutSemengan heri bilen baglanyyklydyr. Bu at EranyRamhurmuz atlandyrylan herini gadymy ady hem-dehzirki dwrde Ebek ady bilen belli bolan Owganystanherlerini birini gadymy adydyr. unu alyhalatlarda, elbetde, dogry warianty almak makul bilindi.

5. Magtymgulyny ady bilen ap bolan kbirygyrlarda trkmen dilini szlk Fondunda gabatgelmen, tzeden asalan birne szlere hem dugelmek bolar, kbir szler bolsa z ulanylan hakykymanysyndan baga manyda ulanylypdyr. Meselem:

Pyragy pikir eleme,

jikir bilen saly gartar.

Bu pelek menden pa alyp,

Kimseler baryp hyjalyp,

Bu setirlerdki "saly gartar" we "hyjalyp" szleri diebeleki setirler bilen kapyaladyrmak in asalanszlerdir. ahyry golazma-diwanlaryndaky onu hutzne degili bolan gogularyny tutu hemmesindetrkmen edebi dilinde boly aly "owuz" szi "gazaply;aramaz, erbet; zalym, rehimsiz, elhen; kyn, agyr,aman" dien manylarda ulanylpdyr.

Meselem:

man-owuz iler bardyr,

Baa gelse duasydyr.

Iki dostu arasynda,

man-owuz i olmasyn.

-da:

Ol owuz magar musallat galmagallar ondadyr.

Emma bu sz Magtymgula keln birneygyrda "alyz, eke" dien menyda getirilipdir.Meselem:

owuz men diip dkme ay,

Gtergil gojalan bay.

Kimse owuz-ok garday,

Gzi dmez bir dogana.

Degre-daym sil alypdyr, galmyam owuzmenem. unu aly halatlarda ol szler bir erde alnyp, ikihili manyda gelndigi we olary hasy tipli gogularadegiidigi atanar. ular bilen birlikde, ol hiligogularda "dugr, juwanperez, nzigr, zynahor" alyndogry asalan szlere-de gabat gelinr, Emma olarysany kp dl. Olara dndiri bermekgi geregi okhasap etdik.

k halatda du geln dpdn manysyz grnewrlen szler szlge girizilmedi, olary bar bolandogry wariantlaryny almak bileneklenildi.

Magtymgulyny eserlerini hzirki dndiriliszlgine girn szleri enemesi "Trkmen klassykyedebiatyny szlginde" hem bardyr. Emma hzirkiszlk die Magtymgulyny eserlerine mahsus bolmakbilen birlikde, munda kp zatlar tzeden ilenip, kpmakalalary sti tze materiallar bilen dolduryldy,hemme szler degili mysallar bilen pjn edildi.Galyberse-de, szleri arap-pars graFikasynda azylyyhem berildi.

u wagta enli neir edilen tekstlerde kbir szbirne grnde azylandygyna gabat gelinr. Buhili szleri drli Formada getirilii hasaba alyndy.Olary birini anynda dndiri berlip, belekigrnlerini yzynda manysy dndirilen Formaseredilmelidigi grkezildi.

Mlim boly aly, Magtymgulynygolazma-diwanlary arap edipbiinde azylypdyr we uelipbide birne gezek ap edilipdir. Hut u agdaynazara alyp hem-de ahyry arap graFkasynda azylangolazmalaryny originalda okamak islen okyjylarakmek bermek maksady bilen szlgi ahyryndaarap-pars edipbiindki aar-szlklik (slownik) hemerledirildi.

elelikde, ahyry z dredijiliginde ulanan kpsanly arap, pars we gary szleri asyl azylyy - originalybilen-de okyjylar u szlk arkaly tanyp bilerler.Szmizi ahyrynda ene bir zady nygtamak gerek. Ol-da,u kitaby Magtymgulyny eserlerini dndiriliszlgini dretmekde ilkinji synanyykdygydyr. ahyrydrli dwrlerde neir edilen ygyndylaryny soundaberlen szlk we dndiriler bollamasa, bu ugurdahi hili edilen i ok dierlikdir. ua gr, bu ilkinjisynanyyk barada okyjylar z degerli belliklerini adarlardien umydymyz bar. ele bellikler bizi geljekde alypbarjak ylmy-derew ilerimize peda berjekdigine bizpugta ynanarys.

I ara alnyp maslahatlaylan mahalda z dedalybelliklerini adan Magtymguly adyndaky Trkmen dwletuniwersitetini Filologia Fakul'tetiniproFessor-mugallymlar sostawyna ts rekdenminnetdarlyk bildirrin.

Ayrpur N.M.

(A. Meredow).

TSSR-i Ylym we tehnika boluna

dwlet baragyny laureaty,

Magtymguly adyndaky Trkmen

dwlet uniwersitetini dosenti.

1- A.N. Samolowi. Ukazatel k pecnam Mahtumkuli,ZWORAO, T, XIX, 126 sah.

SZLGI GURLUY HAKYNDA

Szlge alnan szleri erlediriliinde,dndiriliinde aakdaky tertip doly saklandy:

1. Ba szler hzirki zaman trkmen dilini elipbiiesasynda dzldi.

2. Ba szden sora a iinde ol sz hasy diledegilidigi, uzyn a-da gysga adylyy hzirki zamantrkmen elipbiinde berildi. Arap szlerini nde "a",pars szlerini nde bolsa "p" harpy gouldy. ondanso sz arap graFikasynda azylyy-da grkezildi.Meselem:

ABDAL (a. abda:l) - .... ABAT (p. a:ba:d) - ....

3. Iki komponentden dzlen goma szleri biriarapa, belekisi pars dilinde bolsa, olary nde "a-p"harplary gouldy.

Mes.:

DRRI-NAj (a-p. dorr-e na:a:b)- ...

4. Eger goma szleri komponentlerini ikisi-de birdilde bolsa, ol dili alamaty (a. a-da p.) gouldy.

Mes.:

DHRI-DUN (a. dahr-e du:n) - ...

5. Szlkde trki szler in rite bellikgoulmady. Emma goma szleri sostawynda gelse, ol "t"harpy bilen bellendi.

Mes.:

JWLAN URMAK (p-t. jewela:n urmak)- ..

b. Szleri a iinde transkripsiasy berlende, uzynadylan ekimlini grkezmek in harpy yzyndan ikinokat (:) gouldy.

Zerur bolanda sz birlik a-da kplk sany-dagrkezildi.

7. Szlere dndiri berlende, ilki bilen olary asylmanysy, so baga manylary, ondan so bolsa gmemanysy berildi. Emma omonimleri her biri ary-arysz hkmnde rim siFri bilen nomerlenip grkezilipdndirildi.

8. ahyry dredijiliginde kbir arap-pars szleri diekplk sanda ulanylypdyr. unu aly agdada olszler ol duruna, agny kplk sanda alnypdndiri berildi, birlik sanyny yzyndan bolsa, kplksana seredilmelidigi tabyryldy.

9. "Waw" () bilen dzlen goma szlerde "waw" harpybirinji komponenti yzyndan golan deFisden so "u"harpyna wrlip azylar. iinde transkripsiasyberlende bolsa, asyl adylyy aly "we" a-da "o" harpybilen berilr. Mes.:

- ... ZEMIN-U ASMAN (p. zemi:n we a:sma:n)

- ... EB-U RUZ (p. eb-o ru:z)

- ... UJB-U RYA (a. ojb we ria:)

10. Trkmen klassyky edebiatyny, ol sandaMagtymgulyny eserlerinde pars dilini izaFet birigmeleriep-esli orun tutar. olar hemie birinji sz sti bilenberilr, agny birinji komponenti yzyna, onu ogyna-da ine ekimli bilen gutarandygyna garap, "y,i"harplary artdyrylyp azylar. y iinde bolsa parsdilindki asyl adylyy aly transkripsiasy berlip,yzysure arap graFikasynda azylyy grkezilir.Mes.:

MWJI-DER (a-p. mawj-e dera:)- ...

FAHRY-JAHAN (a-p. Fahr-e jaha:n)- ...

(el) birinji komponente 11. Arap dilini artikli bolan birledirilip azylar. Mes.:

KUBBATYL-YSLAM, BETIL-HAZAN,JENNETIL-MBWA we .m. Bu szler aslynda (kubbat-el(bet-el-hazan) we (jennet-el-m'wa) - yslam), keekilinde azylar.

12. "An" harpy sz ortasynda gelende trkmendilinde kplen "g" sesine wrr. olar aly szleria iinde transkripsiasy berlende "an" harpynyderegine apostroF (,) goular. Mes.:

TAGLYM (a. t'li:m) - ...

NAGLEN (a. n'len) - ...

MAGRYjET (a. m'rifet) - ...

13. ahyry dredijiliginde gabat geln arap-parsszleri hzirki zaman trkmen dilini drs azuwyesasynda berildi.

14. Arap- pars we trki szlerden baga dillerde bolanszler z ady bilen berildi. Meselem "mongola", "greke"we b.

15. Magtymgulyny gogularynda zi a-da mazmunydu geln "Kur'any" aatlary bu kitaby originaly,parsa, trke hem-de rusa terjimeleri esasyndatrkmen diline geirildi.

Arap, pars dillerinden geen szleri takyk we belli birazuw kadasyny oklugy zerarly ahyry neir edileneserler ygyndylarynda olar drli grnde gabat gelr.oa gr szlkde kbir arap, pars szleri webirikmelerini ary-ary ekilde gelndigi okyjylary gegaldyrmaly dldir. Ol belli bir kadany oklugy inele edildi. Meselem: resulylla-resululla, hasrat-hasret,abes-ebes we .m.

PEDALANYLAN EMELER

Magtymguly edebi mirasyny kptaraply we umazmuna eeligi sebpli, onu eserlerini dndiriliszlgini dzmeklik kp sanly ylmy-edebi emeleriwrenmekligi talap edr. u hakykatdan ugur alyp,szlk dzln wagtda juda kp ylmy, edebi, taryhyemeler gzden geirildi, eneme gadymy hem-dehzirki zamanda dzlen szlklerden pedalanyldy.olary arasynda drli dwrlerde ary-ary awtorlartarapyndan dzlen pars dilini dndirili szlgi,arap dilini, trk dilini dndirili szlkleri weparsa-rusa tjike-rusa, arapa-rusa, Nowayny,Nesimini we baga-da szlkler kp. jedalanylanemelei sany zlere bar. Olary hemmesinijikme-jik grkezmge bu erde mmkinilik ok.olardan enemesi "Trkmen klassyky edebiatynyszlginde" grkezilipdi. oa gr, bu tada olarygatalap oturman, die esasylaryny hem-de tzeemeleri grkezmek bilen eklenris. Olaraakdakylardan ybaratdyr:

Trkmen dilini szlgi, TSSR YA-ny neiraty,Agabat, 1962.

Amid H.Ferheng-e Amid D-DD tom, Thran, 1970 (parsdilinde).

Amid H.Ferheng-e Amid, taryh, geograFia we umumymaglumatlar, Thran, 1346 (1967) (pars dilinde)

Luis Mluf we bagalar. Al-Munjid Fil-lugati wel-edebiwel-ulum, Berut, 1956 (arap dilinde).

Muhammet Gyasytdin. Gyasul-lugat,D-DDD tom,Duanbe, 1987-1989 (pars dilinde).

Samy .Kamusy-trki, D-DD tom, Deri-sagadat,1317-1318 (1899-1901).

Samy .Kamus-e ylmy we Fenni, D-DD tom,Bakasar, 1906 (trk dilinde).

Arap we pars szlerini szlgi (Azerbajan klassykyedebiatyny okamak in (AzSSR YA-ny neiraty,Baku, 1966 (azarbajan dilinde).

Alyir Nowayny eserlerini dilini dndiriliszlgi, D-D tom, Takent, 1983.

GaFFarow M.A. jersidsko-russki slowar', M.,1914-1927.

Samy .Kamusul-aglam, D-D tom, Stanbul, 1889-1899(trk dilinde).

Abdyrreit ibi AbdylgaFur al-Husany. Ferheng-eReidi, Thran, 1337 (1958) (pars dilinde).

Ibi HalaF Tebrizi. Buhan-e katyg (golazma).

Amuzgar H.Ferheng-e Amuzgar, Thran, 1955 (parsdilinde).

Saimiz wazbiez...dystionaize geogzarigue,Amtzdam, 1970. (Fransuz dilinde).

Hudad al-alem min al-maryk ilel-magryb (982-983 - njiyllarda azylan), Thran, 1340 (19b1) (parsdilinde).

Sewortan E.E. Etimologieski slowar' turkskihaaykow, M., 1947-1978.

GaFurow A.Lew i kiparis (o wostoyh imenah), izd-wo"Nauka", M., 1971.

Gara Hysary M.. (mehur ady Ahtary). Ahtary-kebir,Deri-sagadat, 1324 (1904).

Mutahhary M.Hadamat-e motakabil-e yslam we Iran"Yslamy we Erany biri-birine eden hyzmatlary",Thran, 1360 (1981) (pars dilinde).

Renjber A. Horasan-e bozorg (uly Horasan) (Birneher barada grr). Thran, 1363 (1984) (parsdilinde).

Takibaewa S.S Tany nebesno glazury, Alma-Ata,1987.

Emin Ahmet Razy. HFt yklym, T.jhran, 1960 (parsdilinde).

Demidow S.M. Turkmenskie owlady, "Ylym",Ahabad, 1976.

irwany Z. Riaz-as-syahat, D-DDD tom, Baku,1970-1974 (pars dilinde).

Rebguzy B.Kysasyl-enbia, Takent, 1895(dabasma).

Belagy S. Kysas-e "Kur'an" (Kurany kyssalary),Thran, 1366 (1987).

Alier Nawoi. Tarihi anbio we hukamo(pagambarlar wa hakimlar tarihi), Samarkand, 1990.

BSE; KLE; TSE; we bagalar.

GYSGALDYLAN SZLERI SPISOGY

a --- arapa,

a-p --- arapa-parsa,

a-p-t --- arapa-parsa-trkmene,

bs --- birlik sany,

gm --- gme manysy,

gr --- grammatiki manysy,

KS --- kplk sany,

MG --- Magtymguly,

p --- parsa,

p-a --- arapa-parsa,

p-a-t --- parsa-arapa-trkmene,

r --- rusa,

ser --- seredi,

t --- trkie (trkmene, trke).

Greke, ybrya, mongola, agataa bolan szlerdoly grkezildi.

A

AAM (a. a:mm, ks. awa:m, jenki rody a:mma)-kplk, kplk halk, hemme (ha:ss we ha:ssa szni antonimi); aam-u has - salantgylar, aratynhukuklylar we garamaaklar, kplk adamlar.

z umydy zn bilemz adamdan,

Alamaz ol, aam-u hasy nbilsin.

Magtymguly, disem men aama, hasa.

aam-u has (a. a:mm we ha:ss) - ser. aam.

AB (p. a:b) 1) suw; ab olmak - suw bolmak, erimek,suwa dnmek.

Eridi, ab oldy jmle jematlar;

2) gm. dera, deiz.

Bara ablarny gezer sen;

3) gm. gza.

Akdy gzmden aby-rowanym;

aby-Zemzem - Mekgede kbni golaynda bolan Zemzem atly guyny suwy.

aby-Zemzem emesi, SaFa, Merwe arasy.

Sleman dek hdimni syndyrydygymbimezmi?;

aby-zulal - arassa suw, dury suw, sap suw.

Tene geldim senden yzarlapgwheri-aby-zulal;

aby-meni - 1) dl, tohum, dl suwuklygy, sperma (r); 2)gm. men-menlik, ulumsylyk

Sen tekepbir kylmagyl, asly erur aby-meni;

aby-towFik - 1) kmek we ardam suwy, stnlik suwy;2) stnlik, stnlik gji.

aby-towFik uwup jesedim nawyn;

aby-gwher - gze gara suw inmek nholugy, oaaby-morwaryt hem diilr. Bu kesel gzi kredr;

aby-haat - 1) aay suwy, dirilik suwy(dini-Fantastiki we sufistik dnjelere gr, bu suwdanien adam, g hemielik aajakmy);

2) gm. sgli.

Agzy aby-haat, zemzem emesy;

aby-Jehun - Amyderany suwy.

Aby-Jehun harap elr Horezmi,

Daynda her lke bar, bil, harap elr.

ABA (a. aba:) - don, geimi stnden egne atylanerkekleri gen gi we uzyn st geimi; am abaly -siriada tikilen aba genen, siriada tikilen dongenen.

Ady belli, arap tilli swdgim,

am abaly, Rum kabaly jananym.

Hyzyr nebi dnsin abaa satdy gitdi.

ABABEKIR (a. Aba:Bekr) - ser. Ebubekir,Ebabekir.

ABADAN (p. a:ba:da:n) - abat, rowaly, owly("weran" szni antonimi).

jerwaz elp, seran etdim dnni,

Bir abadan baga ddm, aranlar.

- kne dnjelere gr, ABAYL (a. Aba:yl)altynjy gat asmany peridelerini i begi; kbiremelede bu at "rumayl" grninde gelr; ser.reFna

jeridesi bardyr wildan(?) suratlyg,

Beikleri bardyr Abayl atlyg.

ABAT (p. a:ba:d) - dz; owly; abadan (ser),zaaylyksyz ("bibat" we "harap" szleriniantonimi).

Sher tur, hudaa albar,

Yslam abat bolsun.

Abady, haraby, derasy, dzi,

z kyrk alty m aga oldur bu dn.

ABDAL (a. abda:l, bs. bidl, we bedi:l) - 1) derw,galandar; aslynda kplk san ekilinde bolsa-da, trkmendilinde birlik san hkmnde ulanylar; 2) sufizmtaglymaty bouna, g, huday eri zndkiwelilerini- wekillerini bir topary. ol taglymata gr,huda eri edi urda blp, olary her birine biradamy bellnmi, olara-da abdal at goanmy, olararkaly lemi berkarar saklaarmy. Olar maddydnden el zp, g, zleri-de drli ekildegrnp bilrmiler. Olary sany dnde etmiahsdan ybarat bolup, kyrkysy amda (gadymy Siriada),otuz sanysy-da baga erlerde bolarmy. Eger-de,olary biri lse, baga biri onu erinitutarmy.

Abdal szni birlik sany "bidl" bolup, onu manysy"sylagly, hormatly, gadyrly, hratly we jomart" dimekdir.Huday welileri- wekilleri hormatly, sylagly we sahybolandyklary in, olara "abdal" dilipdir. Kbirszlklerde "abdal" szi "bedil" szni kplk sanydilip azylypdyr we u weli-wekiller biri-birini erinialyran- dyklary-bedel edndikleri in, olara ibdalat golupdyr diilr. Hakykatda eger u manyda alynjakbolsa, ol sz "abdal" dl-de, "ibdal" grnde alynmaly.Emma kp emelerde ol abdal ekilinde gabat gelr.Onu baga bir Formasy budaladyr (ser). "Budalay-sebga" (edi budala) sufizmi taryhynda bellidir. Emmaolar kutb derejesine etmerler. kbir emelerde olsanda Magtymgulyny dredijiliginde abdallary sany"kyrk abdal" , "ilten abdal" dilipgrkezilipdir.

Magtymguly abdallara uly hormat goar, olarydwletmmmet Azadyny akyn olday hasap edr;3) dogruyl, pk; agylyk edn, huday; 4) sada;nadan; 5) mrit, sopy, birine eern.

Abdal maa ebet jamyn sunaly,

Mesjit kasy, mhrap kasy bilmedim.

Abdallardyr yn pewesti atamy.

Kyrk ayk bar, kyrk abdal,

Her bada bir hyal bar.

ilten abdal gider gayp galandar.

- sufizmi tarykat ABDYLKADYR GILANY taglymatyny grnkli wekillerinden biri. takmynan 470-nji hijri (1077 - 1078) ylynda Bagdatda doglupdyr. Olsopuylygy "kadyrya" dien ugruny dredipdir.

Bu mezhep Hindistanda, jakistanda we baga-da kbirmusulman urtlarynda arapdyr. Onu sufizm weerigat-Fykh barada azan kbir zserleri bar. Ol 561-njihijri (1165 - 1166) ylynda Bagdatda aradan ykypdyr.

Hajy Bekda, Abdylkadyr,

Hoja Ahmet, ymam Ryzadyr.

dwletmmmet ABDYLLA D (a. abd + alla:h) -Azadyny ogullaryny biri, Magtymgulyny agasy. OlOwganystana gidende, olda helk bolar.

Gi - gony birle gitdi Abdylla,

Hemme giden geldi, bular gelmedi.

ABDYLLA DD (a. Abd + alla:h) - Abdylla ibnAbdylmutallyp. Muhammet pygamberi kakasy. Olhijretden 81 yl ozal (541) Medine herinde enedenbolar. Abdylla Abdylmutallyby i kii ogly eken. Kakasyony rn spdir. Ol 24 ayndaka Whbi gyzymene bilen nikalayp, oa lenr. Abdylla aalygwrelik (Muhammet gwresindek) swda in Gazzagidr. Emma ol erden Medin gadyp gelrk, oldanholaar we entek ogly dn inmnk 569-njy yldaaradan ykar.

rowaata gr, ol kakasyny onunjy oglybolupdyr.

Mner any Ahmet ibni Abdylla,

Geldi zybanyma szi Byrgy.

ABDYRAHMAN JAMY (a-p. Abd-ur-rahma: n ja:mi:) -ser. jamy.

ABDYSSAMAT (a. abd-as-samad) - 1) huda bendesi,hudaa uan adam; 2) birne taryhy ahsy ady,olardan aakylary mysal grkezmek bolar:

a) Abdyssamat ibn Aly ibn Abdylla ibn Apbas. Olapbasylar halyFalaryny birinji we ikinjisi bolanAbul-Apbas as-SaFFah we Abu jaFar Mansury kakasynydogany. Ol uzak aap, Harun ar-Reit zamanynda 801 -nji ylda aradan ykypdyr.

b) Eran ahyrlaryndan biri. Ol yh Bahauddinamulyny doganydyr. yh Amuly z "risalay-samadye"atly eserini oa bagylap aazypdyr. Onu bir eperrubagysyny .Samy "Kamusul-aglamda" geti - ripdir.

W) Seit Abdyssamat mehur hattatlary biri. OlSamarkantda, kbir maglumatlara gr, Kaandaaapdyr; Z) ser.abt.

E aranlar, nh kylmydyr any bizge ahat,

jikr edip, zikr eledi kim, halk era Abdyssamat.

- ser. zbes we hebes. ABES (a)

- 1) aslynda ezaFet bilen adylan ABRA (p. a:bru:) "a: b-e ru:) dien iki szden ybarat bolup, zgzelligi, z grklligi dien manyny aladar; 2) gm.mertebe, tibar, gadyr-gymmat, at, hormat; abrument -abraly, tibarly, gadyr-gymmatly.

Akyl bolsa abraly kiini,

manyny rtp, ay agysyn.

Abradyr adama,

gy gelip, ho gitmek.

- ser. abra. ABRU (p. a: bru:, a:bru:)

- ser. abra. ABRUMENT (p. a: bru + mend)

- bende, gul; huday bendesi, ABT (a. abd, ks.aba:d) mahluk, aradylan; abdyssamat - hi kime we hi zadamt dl huday bendesi.

E aranlar, nh kylmydyr any bizge ahat,

jikr edip, zikr eledi kim, halk era abdyssamat.

- Abu Sagyt Fazlyllah ibn ABU SAGYT (a. Ebu: sa, y:d) Ebulhayr Muhammet ibn AhmetMehenei.

Trkmenistany territoriasynda aan we sufizmii grnkli wekillerini biri bolan alym we ussatahyrdyr. Ol 357 - nji hijri (967 - 968) ylyny maharramayny birinde Hawaran shrasyny Mne (Mhnea-da Mehene) dien erinde eneden dogular hem-deol erde 440-hjy hijri (1048 - 1049) ylyny agbanayny drdnde juma gni 83 aynda aradan ykar.Ilki z obasynda bilim alyp, so Mara gidr we AbuAbdylla al-Hazrydan sapak alar.

Maryda on yl okandan so Saragta baryp, AbulFazlSarahsyny mridi bolar. Ol edebi we dini ylmy oatzledirr, teFsir, hadys (ser) we Fykh ylymlarynda ussatbolup etir. Kp wagtyny sufizm taglymatyny dolywrenmge sarp edr. Netijede dwrni ulyaryFlaryny biri bolup etir. Niaburda AbuAbdyrahman Silmini anynda bolup, ondan pata alar.So onu tweregine kp mritler-girtler r.Abu Sagyt Abulhasan Harakany we baga-da ulyalymlardan sapak alypdyr.

Ol Abu Aly ibn Sina bilen-de duuypdyr. Abu Sagydyuly-kii hormatlapdyr, seljuklary mehur weziriNyzamyl-mlk hem onu tsirinde bolupdyr. FeridetdinAttar oa okary baha berip, "Abu Sagyt z dwrniyhlaryny we grnkli adamlaryny patyasydy, olbarada adylan kp sanly keramatly grrler bagahi kim hakda adylan dldir" dir. Abu Sagytsufizmde tze bir ugru esasyny goupdyr, BaezitBestama eeripdir - diip, proF. sagyt NeFisi azar. Olhemme dini wekillerini gyrade, de hukuklyhasaplapdyr. z idealaryny pars we arap dillerinde azanygyrlarynda bean edipdir. Onu rubagylary has-dahrat gazanypdyr. Abu Sagydy b ogly we bir gyzybolupdyr. Ol hakda halk arasynd eneme rowaatlar-dadrpdir. Abu sagyt barada onu neberelerinden biribolan Muhammet ibn al-Munewwer ibn Ebi Sagyt ibn EbiTahyr ibn Abu Sagyt ibn Abulhyr tarapyndan iki sanykitap azylypdyr. Biri "Esrer at-towhyt Fi makamat-e yhAbu Sagyt", belekmsi-de "Ha:la:t we suhanan-e Abu Sagyt"atly kitapdyr.

yh Sagyt, mollay - Jamy uludyr soltan iinde

Abu Sagyt, Omar Haam, Hemedany.

- ABU KUP HEMEDANY (Abu: ,ku:b hemeda:ni:) ser. Hoja usup Hemedany.

ABUBEKIR (a.Ebu: Bekr) - ser. Ebubekir.

Ol Abubekr-u Omarny gzlerin giranedip.

1) Muhammet ABULKASYM (a. Abol + Ka: sim) pygamberi kesi (ser.); 2) Baga-da birne grnkliadamlary ady. Meselem, Abul-kasym Kuary,Abulkasym Rakky, Abulkasym, EskaFy, Alkasym Majriti web.

Astanyga gelip, rahy nowmydy imes,

Abulkasym, meni ummat diban, destimnial.

- ser. Apbas ABULFAZL (a. Abo-l-Fazl) Aly.

- ser. ABY-GOWHER (p. a:b-e gwher) ab.

- ser. ABY-JEHUN (p. a:b-e Jehu: n)ab.

ab. - ser. ABY-ZEMZEM (p. a:b-e Zemzem)

ab. - ser. ABY-ZULAL (p.a. a:b-e Zola:l)

ab. - ser. ABY-KOWSER (p.a. a:b-e kewser)

ab. - ser. ABY-MENI (p.a. a:b-e menii)

- ser. ABY-TOWjYK (p-a. a:b-e tawFy:k)aby-towFyk.

- ser. ABY-TOWFYK (p-a. a:b- e tawFy: k)ab.

ab. - ser. ABY-HAT (p-a. a:b- e haa: t)

- 1) ikr, gyrda wagy hawan a - da gu AW (a: w) urmak, deizde balyk tutmak ii; 2) urlan, tutulan gu,awlanan gu a-da wagy hawan.

Bedasyla beglik degse bir gnde,

Salar guun, alar awyn alamaz.

- ses; nagma; har awaz - eek sesli; AWAZ (p. a:wa:z) gm. akymsyz sesli.

Din - iman esse gelmez, ara etir awazyny.

Hemme awaz elp, "Alek" adylar.

Kim kelam okysa, halk anynda har awazdyr.

1) nagma, he, adym, ses; 2) AWAZA (p. a:wa:ze)hrat, dabara, ow-ow, awazahan - akymly sesliadymy, bagy.

Magtymguly, salma lk awaza,

Bular grnp duran zatdyr bu gze.

AWALYM (a.awa:lim, bs. a: lem) - ser.lem.

AWARA (p. a:wa:re) - sergezdan, ykmanda; il - gndenarylan, derbe-der, sz-wzarsyz; awara gitmek -sergezdan bolmak, urtdan da dmek.

Iliden gitseawara,

onda bolar sen bire.

Eesiz itler kibi nebsim in awara men.

Hak katynda szm tmez, men kibi awaraok.

AWARALYK (p - t. a:wa:ra + lyk)- sergezdanlyk,il-gnden ara dmeklik, derbe - derlik, sz - ilsizlik;awaralyk elemek - sergezdanylyk ekmek,sz-wzarsyz gezmek, ykmanda bolmak.

AryFlar anynda dn peinden,

Awaralyk elp elmek aramaz.

AWLAH (t. a:walag) - aw awlanan er, awu bol eri.jars dilinde "ikrgah" diilr.

Seremen agajy bile deeler,

Ajap gu salmaly awlahlary bar.

-zher, ldriji madda. AWY (a:wy)

Igenim awy sandym, gegenim reda bildim,

Kdm, bidim ar-dostlar, rtendim, edaboldum.

- zher, zherleji madda, AWYLYK (a:wylyk) suwuklyk.

man aga olda bolsa,

Awylyk ien alydyr.

AGA (p. a:ga:) - 1) hojayn, jenap; 2) balyk, hkim,hkmdar; 3) uly erkek dogan; 4) auly adamlara a- daumuman hormat in adylan sz; agay -mgilkat - kyn meseleleri zp biln (aan)jenap, auly.

Jandan didim: "E Aly!" tapyldy ahymerdan,

Agay - mgilkat, ol emiri - m'mnan.

AGAZ (p. a: ga: z) - ba, balangy, n, iibalanyy; agaz kylmak (elemek, etmek) - balamak;suhan agaz elemek - sze balamak, geplpbalamak.

Galar dek bolmayn ukba iin agaz kyl.

g murgy- sherdir, ep suhan elr agaz.

AGAY - MGLKAT (p - a - p. a:ga:-e- ser. aga. mogil + goa:)

1) ak bolmak, aklyk derejesine AGARMAK (a: garmak) etmek; 2) gm. garrylyga etmek.

Daryg - a, din in okdur bir iim,

mrm edalandy, agardy riim.

1) ak etmek, aklyk derejesine AGARTMAK (a: gartmak) etirmek, ak rekine wrmek; 2) soldurmak, rekinirmek.

Utanmady hakdan agardyp rii,

Gybatdan til dnmez, haramdan - dii,

AGA --1) alty kilometre barabar uzynlyk legi; 2)daragt, ejer (ser.), uly smlik; 3) odun, tagta; 4) direg,hasa.

On iki m aga jay - Hindistan...

G geip bargan sildir bu dn.

Beik dagy bayndaky aga.

Agsagy elinden alsa agajyn.

gm. tabyt, salaja, iine meit salyp - AGA AT -gtermek in ulanylan enjam.

Aga ata mndrip, eltdiler ol suy-hk,

Ezraylny jeinden ruhum olupdyk-k.

- 1) jehap aly, hojaynlara; AGANA (a: gaa: ne) han zi, soltan zi boup gezme; 2) arkayn, rahat;gagysyz.

Ne durup sen agaana rie,

mr ugur alyp gitmez uzanyp.

- 1)ykmak, drmek; 2) AGDARMAK (a: gdarmak) wrmek, wrmek.

Suw znde gezdirer sen gmini,

Bir gn agdarar sen saly, dn he.

- 1) beden organlary; len; 2) AGZA (a. 'za:, bs. ozw) bir guramany, partiany leni. Bu sz kplk sandabolsa-da trkmen dilinde birlik ekilinde ulanylar.

Kp azaplar tartdy ol it bire,

Bolup agzalary hem para - para.

AGZALALYK (agyz + a:lalyk) - agzybir dllik,ylalayksyzlyk; dumanylykly.

Agzalalyk arar ili dirlikden,

Dwlet dnp, nobat dumana gelge.

- i uly, ulurak, beik, beigrk; AGZAM (a. 'zam) sada sypaty "azym" bolar; ary - agzam - beik asman;uly kk.

Keramatly medresei - agzamlar.

Hki - nagleni - zyay - emi ary -agzamy.

1) i okary, i uly, i belent; 2) i AGLA (a. 'la:) oat, i gowy; agla kylmak (elemek) - i oat we okaryetmek.

Hak tagala Mustapany baradan agla kylyp.

E, zatyndan agla eledi, ekber.

- 1) nyanlar, badak - AGLAM (a. 'la:m, bs.alem) lar.

Halka aglam berildi,

KFr dini dr bilindi.

- 1) gza etmek, gzden a AGLAMAK (a: glamak) dkmek; 2) gm. gynanmak; zarynlamak.

Ne jenanlar er gonun

Gudy diip aglaryn.

AGMAK - - 1) dolup a-da joup gyrasyndan,ereginden dklmek, jomak; 2) dnderilmek,agdarylmak.

M aga ol dagdyr diwi-merdumhor,

Anda agyp bargan saldyr bu dn.

Il iinde zn wer,

Til dumany badan agar.

- iler, hereketler, AGMAL (a. 'ma:l, bs. amal)etmiler; agmal kylmak - amal etmek, ilemek.

Sabyr ile agmal kylgyl.

Agmalym alasam, galdym mgile,

Agmaly soralur, dime ykbaldur.

- ser. gany. AGNY (a. agnia:, bs. gani:)

- aagyna ikest etip, dogry rp AGSAK bilmen adam a-da hawan; ketik;mayp.

Agsagyelinden alsa agajyn,

man derde der tapmaz alajyn.

- awy, zher. AGU (a: gu:)

Mundan men digen adam mwt agusyn ier birgn.

Nazar kylsa, para eder dalary,

Birnige agu eder alary.

- agyp, ayp; "agmak" iligi AGYBAN (a: gyba:n) gadymy hal ilik Formasy.

Akyl-pikrim turdy erli-erinden,

Serimden agyban aan gnler he.

1) elk - belk AGYj-DNMEK (a:gyp d:nmek) alanmak, dolanmak; 2) gm. tgp durmak, durnuksyzbolmak, zgermek.

dnni agyp-dnmesi,

jelegi gerdiindendir.

- agramy kp; antonimi: eil; 2) kyn, AGYR kynylykly, azaply, ejirli, aman; 3) howply, azaply; agyrheam - kynylykly dwr, azaply dwr, howplyzaman.

Magtymguly, a sren, agyr heamlarguran,

Lemmer-lemmer mw uran, ol deralargalmazlar.

- ser. AGYR MEJLIS (t-a. agyr mejlis) mejlis.

1) agyry dumak, agyry AGYRMAK (a:grmak) -syzmak; 2) gwn galmak, gwne degilmek; 3) gm.remek.

Ba halky ara bor, garry wnje,

alyp bolmaz al agyrsa elege.

- ynjytmak, gwnne AGYRTMAK (a:gyrtmak) degmek.

Gnde z k geler-geer bu baa,

Agyrtma, klmi ykmagyl, oglum!

1) kesekiler, at adamlar; AGR (a. aga:r, bs. gar) 2) bsdeler, rakyplar. trkmen dilinde bu sz kplenbirlik san manysynda ulanylar.

Jamy- me sundugy grmesin agar,

Alama szleme: "Tamda gulak bar".

- adyllyk, ynsap, haky hak eesine ADALAT (a. ada:let) bermeklik, hakykat.

Galmady adalat beg-u hanlarda,

urda zulum-stem doldy, aranlar!

ADAM (a. A:dem) - 1) ynsan, ilkinji ynsanlarybirinjiatasy. How enni ri. Oa Abulbeer, Bulbeer,HalyFatulla we SaFyulla hem diilr. Dini dnjeleregr, ony Alllatagala toprakdan aradypdyr, How ennibolsa onu ep anyndan aradypdyr we olara behitdenorun beripdir, emma bugda (kbir rowaata gr alma)imekligi olara gadagan edipdir. etany aldamagynetijesinde Adam bilen Howa behitdki bugdadaniendikleri in, huday gazabyna duar bolarlar webehitden kowularlar. Adam Serendip dagyna gelipdr, ol erde z yllap toba edin, ybadata megulbolup, tagat ekr, ondan so tobasy kabul bolar.Baga bir rowaata gr, etan Allatagalanydergahyndan kowulandan so Adam bilen Howanyazdyrmak in ylan grnine girip, tawus guuaagyna olaar we behide girr. onda etan olaryaldap, bugda imeklerine sebp bolar. elelikde,adam bilen Howa behitden kowularlar. Tawus guuowadanlygyna garamazdan, aaklaryny betgelikdigi weynsany ylan bilen dumandygy u sebplidiilr.

Adam bilen Howa halk kpligini arasynda kplenAdam ata we How ene ady belldir. Gadymy emelerdeadylyyna gr, Adam atadan Nuh pygambere enli 2256yl, Nuhdan Ybrayma enli 1140 yl, Ybraymdan Musaenli 565 yl, Musadan Dawuda enli 579 yl, DawutdanIsa enli 1350 yl, Isadan Muhammet pygambere enlibolsa 1040 yl bolmaly; 2) adam, nker, hyzmatkr adam;3) Eran ahyry senayny kakasyny ady (XIIasyr).

Hezreti-Adamny eledi haran,

Howa jyda ddi, gzleri giran.

her adam sanyna - 1) ADAM SAY (a:dem sa:y)gr.

Adam say bir melek asmandan iner,

yglaur, her serden sed eFgan gelr.

- adamkrilik, ynsanlyk, ADAMLYK (p-t. a:demlyk)adama mahsus bolan gowy hsietlilik.

Adamzatdan ykar adamlyk ysy,

Galp adamy basym biliner misi.

- ynsan, adamy dograny, ADAMZAT (p. a:demza:d) beer (ser).

tsa, tursa hyalyndan ykarmaz,

Kasy ie mayl bolsa adamzat.

ADAN (a) - Arabystan arymadasyny gnortagnbatarynda, Babulmendep bogazyny we Adanalagyny kenarynda, Emen we Saud Arabystanynyaralygynda erlen urt. Onu merkezi Adan portyAdan alagyny gyrasynda erlr. Gadym dwrdeAdan Emene tabyn bolup, uly her bolupdyr.

Adan ahy etge azmy...

Aby-jehun harap elr Horezmi.

- endik, h-hsiet, ADAT (a. a:det, ks. a:da:t) ynsany endik edinip, belli bir wagtda erine etirnii; adat kylmak - endik edinmek.

Tur sher, at et hudany, erte turmak kyl adat,

Asy ymmatlarga bergil, a Muhammet, senmedet.

ADEM (a) - okluk, ok bolma, bolmazlyk; adamdiary - okluk urdy; gm. okluk.

Adem diaryndan wjut hrine,

z altmy gnlk olmu budn.

Magtymguly, dwran soudyr adem.

- ser. adem. ADEM DIRY (a-t. adem dia:ry)

ADYL (a. a:dil) - 1) adalatly, adalat ediji;2)Anuyrwany(ser.) lakamy. Bu sz hzirki zamantrkmen dilinde ikiji bogny gysga adylyp, "adyl" ekilindeulanylar.

Jomardy il tanyr, adyly - diwan.

ha-ha, bu ne takatdy-u toty ekeristan,

nowyrwan Adyl, Hatamy-Ta, Rstemi-destan.

AENDE (p. a:ende) - geln, geliji; geljek,geljekki.

Rwende-u aende,

Zyban seni gende.

- 1) ajdar, AZ'DARHA (p. ajdarha:, ajdar, ajdaha:) rn uly ylan. Ertekilerde we gadymy dessanlarda gabatgeln we agzyndan ot saan uly ylan; 2) gm. uzyn garasa.

Gne gargy eden sary kelpeze,

Dem ekedir ajdarhany uwtmaga.

AZ'DAHA (p. ejdaha:) - ser. Ajdarha.

jelek sasar dayn saa atypdyr,

Zemin ajdahasy pay uwtupdyr.

- ge, tsyn; ge AZ'AYj (a. aja:ib, bs. aji:b) galdyryjy zatlar, tsin zatlar. Bu sz aslynda kplk sanFormasynda bolsa-da, trkmen dilinde birlik sanhkmmnde ulanylar.

Gulak beri gardalar,

Bir ajayp szm bar.

- lm; bir zady mhletini AZ'AL (a. ajel) gutarmagy, mr gutarmagy, lm zamany; ajal desti -lm eli; gm. lm, lm wagty; ynsany we hawanyajaly lmdir.

Bir gn gelip ajal desti,

kadan tutmasdan burun.

ser. bat - AZ'AL BADY (a-p-t. ajal ba:dy)

ser.ajal. - AZ'AL DESTI (a-p-t. ajel destia)

ser.saky. - AZ'AL SAKYSY (a-t. ajal sa:kysy)

- ge, enay, tsin, gesi, AJAj D (a. ajeb, ks. 'ja:b)ta; ajap menzil - ge ja, tsin .

Sher wagty seran edip gezerkm,

Ajap menzil, ajap jaa satadym.

AJAj DD (a. Ajab) - kne dnje bouna, edi gatasmany edinji gatyny ady. Bu asman nurdanaradylypdyr. jeridelei rn kp bolup, olara"kerrubian" diilr, olar adam sypatda bolsalar-da, herhasy baga bir suratda, biri-birlerine garamaarlar webiri-biri bilen szlemerler. Olary ulularyny adyNurbayldyr. Emma baga bir emede ol Turayl dilipgrkezilipdir. Edinji gat asmany adyny Magtymguly"Ajap" diip beren-de bolsa, baga rowaatlarda ol"Aribana" we "Aruba" grnlerde du gelr. Bu asmanhezret Jebrayly mekanydyr. Edinji gat asmandan araenli aralyk b z yllyk ol bolmaly.

Sorsa, edinji gat gkdki syrdan,

Ady Ajap durur, asmany nurdan,

jeridesi bardyr adam sypatly,

Beikleri bardyr Nurbayl atlyg.

AJAj GALMAK (a-t. ajab galmak)- ge galmak, harangalmak.

Dw eklin grp, haranlar galdy,

Ony grp, ajap galdy, dostlar he.

- ser.ajap. AJAj MENZIL (a. ajeb menzil)

- ser.seride. AJAj SERIDE (a-p. ajeb serrete)

- 1) sji dl, akymsyz tagam; 2) gm. agyr, AJY (a:jy) erbet; kyn.

irin-irin salar hasaba dn,

Ajy-ajy goar azaba dn.

AJYZ (a. a:jiz, ks. awa:jiz) - bire, gsz,hor-homsy; adaw, sus; ajyz galmak - gsz galmak,bire bolmak, hor dmek.

Ajyz galyp, garrylyga etien,

dert edinip, z-znden aglar, he!

Ajyz jany pida kyl, saasynda bir merdi.

Ajyz menem, senden zge kimim bar.

- ge, ge galdyryjy, tsin, AJYj (a. aji:b, ks. aja:ib) haran galdyran, ge-ta; ahwaly-ajyp - ge agda,haran galdyran halat.

Kyldylar neFsi-howa bihet maa mekr-u Ferip,

Kim nazar kylsam zm ki dm ahwaly-ajyp.

AZ D (a:z) - kem, ujypsyz mukdar, kem zat; kii.

Mejlis halkasyny gurma bele az,

Adam kpdr, uly gurgun didiler.

AZ DD ( p. a:z) - 1) nebsewrlik, agzlk,nebisjelik, tamakinlik; 2) kp zady arzuw etmeklik,aldajylyk; hirs-u az- nebsewrlik we agzlk.

hli-dil jemgyny tapgyl, terki hirs-u azkyl.

1) ot azaby, ot azary; 2) AZABAN-NAR (a. aza:b en-na:r) dowzah, jhennem, dowzah ody.

Hem bu dn, hem o dn kimleri armanyok,

Kimleri ornun azaban-nar eden, pebbim jelil.

AZADA (p. a:za:de) - azat, erkin; asylly, jomart; boan,azat bolan; azada kylmak - azat etmek,boatmak.

Otlayp-suwlagan ary- aglada,

Gogarlar gnderip, kyldy azada.

AZADALYK (p-t. A:za:dalyk) - erkinlik, azatlyk, erkinaamaklyk.

AZADUD-DWLE (a. azad od-dewleh) - Abu uja"jena Husrow", Rkneddwlni ogly. Al-e Buadinastiasyny i mehur patyasy. 324-nji hijri ylynda(935-936) Ispyhanda dogular. 366-nji ylda (976-977)patya bolar. Onu hkm sren eri ummandezini kenaryndan, t ama (hzirki Siria) weMsre baryp etr. z dwrnde kp abadanylykilerini amala ayrypdyr. jarsda mhm gurluyklar alypbarypdyr, "Bendi-emir" atly bendi gurdurypdyr. Bagdatdabolsa uly keselhana saldyrypdyr. 372-nji hijri (982-983)ylynda 47 aynda Bagdatda aradan ykypdyr.

Bhram Gwri tutup, medhueleip,

Azadud-dwlni bir gu eleip.

- kDDD asyr trkmen (1700-1760), AZADY (p. A:za:di) beik Magtymgulyny kakasy. Onu ady Dwletmmmetbolup, Azady edebi lakamy- tahallusydyr. Ol "Wwgzy-Azat","Behitnama", "Hekaat" poemalaryny we birnegazallary, rubagylary awtorydyr.

Azadyny eserlerinde arap, pars we agata-gadymytrki szleri kp ulanylypdyr. ahyra Azady lakamynygaly yakda ele rowaat bar: Ol bir gije atyrkaMuhammet pygamber dne girip, oa: "sen dowzahodundan azat!" diipdir. u sebpli DwletmmmedeAzat lakamy galar. Sora ahyr ony edebi lakam-tahallushkmnde ulanypdyr (Seret: SSSR Ylymlarakademiasyny Azia halklary institutyny Leningradblmini golazmalar Fondy. Inw. I S - 163, 3). Bumaglumaty Magtymgulyny aaky bendi-detassyklaar.

Mgtymguly, agyr rebbil-ybady,

Bu di, ahyret bergil myrady,

Resulalla gomu adyn Azady,

Atam dwletmmmet molla haky in.

- asly ybry szi bolup, manysy AZAZYL (a. Aza:zil) huday ezizi dimekdir. etany (iblisi) behitdenkowulmazyndan ki lakamy. Dini dnjelere gr, ol,g, otdan aradylanmy.

Azazyl dnni syratyn bozdy.

Otdan Azazyl araldy,

Edi gat erde ja aldy.

Adam sjudynda tekepbir urdy,

Azazyldyr towky den gnler he.

- Habardar etmek, g etmek; namaza AZAN (a. aza:n) agyrmak, namaza agyrmak maksady bilen gygyrylypadylan szler.

Sher agy bir mhraba satadym,

Namaz kasy, azan kasy bilmedim.

- jeza, azar, ez'et, gynamaklyk, horlama; AZAj (a. aza:b) gynama; horluk; azaban-nar ot azary; gm. jehennem,dowzah.

kimleri ornun azaban-nar eden rebbim jelil.

Ajy-ajy goar azaba dn.

Azapda, hasratda-knde ilimke.

AZAR (p. a:za:r) - ynjytma, azap berme; yza, dert, agyry;horluk, ez'et; azar bermek-ynjytmak, azap bermek.

Hi azar bermegin bir musulmana,

Ogry rden, bir dogry i agydyr!

1) ot rekinde, ot aly, AZARGWN (p. a:zergu:n) gyzyl rek; 2) ot rekindki gyzyl gl, gllek, igildem,bgl.

Hozu da postuny, azargwn gli,

Suwun saa alsa, gara re bolar.

- 1) erkin, z ygtyarly, hak-hukukly; AZAT (p. a:za:d) 2) gadymy manysy: asylzada, phimli, pk. Erandasasanylar dwrnde hatda aratyn azatlar gatlagy hembolupdyr. oa gr bu sz iki manyda hem ulanylypbilner. Dwletmmmedi bir lakamy.

Magtymguly dier, ermende, asy,

Atasy shray Azada belli.

- "azmak" sznden; azan, bozuk, AZGYN (a:zgyn) ahlak tadan bozulan, dogry oldan ykan.

Bu dnni tutma gyzgyn,

Oldan ykyp, bolma azgyn.

AZDYRMAK (a:zdyrmak) 1) oldan ykarmak,bozmak, ahlak tadan bozmak; 2) kgrmek;buladyrmak.

Kuwwaty kemelder, gj azdurar,

Kepi kell gelse, akly azdyrar.

AZERBAJAN (p. A:zerba:ja:n) - 1) SSSR-isostawyna girn respublikalary biri, patagty bakuheri; 2) Erany uly oblastlaryny biri, merkezi,heri Tebrizdir.

Aslynda bu iki lke bir bolup, gadymy midiadwletini sostawyna giripdir, Zerdot (Zoroastr)pygamber ol lkede doglupdyr. Azerbajany kbirheri kp wagtlap trk ilhanlaryny we mongollarypatagty bolupdyr. Gajarlar dwrnde "Trkmena"dogowory bouna Eres derasy Eran bilen Rossianyarasynda arak bellenr. Azerbajanda kp wagtseljuklar, akgounly we garagounly trkmenler hkmetedipdirler. Kbir alymlar "Azerbajan" adyny aslyAtrupaten a-da Atrupat bolupdyr dirler, kbiri-deony Aleksandr Makodonskini serdarlaryndan biri bolanAzarbady ady bilen baglanydyrarlar. Bu atAzerbagan, Azerabadegan, Azerbadjan we Azerbejanekillerinde gabat gelr.

Iki m z aga hli-yslamdyr,

Yrak, Azerbajan, Msrdir amdyr.

AZM (a) - 1) erk, isleg, niet, maksat, rege dwme,bir ii maksat edinme, karara gelme; ugrama; 2) habat,gazaplanma; azm etmek - niet etmek, ugramak; maksatedinmek.

Gel, klm, azm ele baky dne,

Kim pany dnde galar, aranlar.

Adan ahy etge Lahura azmy;

azm urmak - habat atmak, gazaplanmak, birinistne imek.

Bu pelege azm uran

janyda bir merdan barmy?!

AZMAY (p. a:zama:i) - synag, barlag, derew;tejribe, ekzamen (r).

Azmay kylar bolsa,

Hi tapylmaz i stnde.

Ne azmay eler,

dostuna perwerdigr.

- 1) oldan ykmak; oluy AZMAK (a:zmak) urdurmak, plii bozmak, erbet ilere z urmak;azamak; 2) beterlemek, imek, simlemek (ara hakda);azgan - azan,oldan ykan.

Gardalary azyp, etan olunda,

usup dir: "Zyndana den gnler he!".

Ugrum bilme, oldan-ola azarkam,

Hup mekana, hup saraa satadym.

AZY- alyn dileri ayrsyyndaky imit enelnaakda we okarda bolan iri we asy di.

Ykbaly oansa, dwlet ar olsa,

Daga azy ursa, day syndyrar.

- ser. eziz. AZYZ (a. azi:z)

Azyz jany pida kyl, saasynda bir merdi.

- pars dilinde "A:zu:ka" AZYK, AZYKA (a:zyk, a:zyka) we "a:zu:ga" ekilinde ulanylar; imit, tagam; ryzk, zapasimit, ola gidilende alyp gidiln imit.

Hi habary barmydyr, bu dnni myhmanysen,

Azygy taar kyl, kerwen ekilmesden burun.

- uly, beik, AZYM (a. azy:m, ks. ozama: we yza:m) ullakan; renji azym - azaby uly, zhmeti uly; renji-azym(izaFet bilen) - uly azap, uly zhmet.

Renji azym, rahatny kp, ele bil,

Szleri hadysdyr, aaty delil.

Ne azym hnrler, ne syrly iler.

AMAK - atmak, amak, gr etmak.

Tillerim wrlmez any amaga.

I syryny ama her bir namarda,

Syry ile ayp, pa edeni.

- 1) gz, nazar; gre; 2) AN D (a. ks. ou:n) eme; 3) pk; gr, goundysyz; her zadysalantgysy; 4) bar bolan zat; 5) nebis, asyl, ts; 6) hut,edil, hut zi, edil zi; Anal-baky -

Medinede bolan bir emni ady; anyl-akyn - birzady grp anygyna etmeklik, bir zady hiline grpgz etirmek; nury-an - gz agtylygy, gz nury.

Agzy aby-haat, Zemzem emesi,

Anal-baky uwnui lay, gzel sen!

emi - yragymdyr, hury-anymdyr,

ymam Hasana bagyla bizni.

AN DD (a) - arap- pars elipbiini igrimi birinjiharpy. Ebjet hasabynda - 70. Bu harp die arap dilinemahsus bolup, pars szlerinde gabat gelmer.

"An" - lem dzdi kerwen, sen-de ondangalmagyn...

"Fi" - Feragat wagt eken, nebsyni ram etmekgerek.

- ser.an. ANAL-BAKY (a. An-al-baky:,) D

- ser.an ANAL-akyn (a.an al-aky:n) D.

- aljyratmak, busandyrmak, ANYTMAK howalandyrmak; zne getirmek; tgetmek, kelpeliketdirmek.

Aklymny anytdy yky howasy,

z jan bolsa bir grni pidasy.

ARA - 1) arylan, da den, aralykda bolan,ze; 2) aratyn, ylata-da; ara dmek - dadmek.

Ilinden ara den,

Ah urar ili gzlr.

Orda bay bolmak ara kyn bolar,

jara gese, gyz oglana syn bolar.

ARAK- dag keigi, dag goy.

Bilbile jeel bag olmaz,

Araga depe dag olmaz.

- 1) ara dmeklik, jyda dmeklik; ARALYK hijran (ser.); 2) lm, dnden dalamaklyk,dnden arylmak.

Aralyk rekde derdi-dagydyr,

Toba kyl taryga, igit agydyr.

ARY - baga, zge.

Pakyr menem, senden ary erim ok,

Bir teselli bergin klme meni.

A (a) 1) aay, durmu; 2) kepi-sapa,iip-ime.

Gussa bilen geirmek muakgat,

Ne janda parahat, ne bir a galdy.

AY DOSTLUGY - - Gndogar we Gnbatarertekilerinde adylyyna gr, bir adam bir ay bilen dostbolar, ony ne agyryp, hezzet-hormat edr. Ay-daz gezeginde ol dostlaan adamyny myhmanylygaagyrar. Ilip-iilenden so, aky adam dyn alypatar, birsalymdan uka gidr. ol wagt bir siek uupgelip atan aky adamy zne gonar. Ay munygrp, gahary gelr, dostuna hyzmat etmek maksadybilen siegi ldrmegi ugruna ykar. Bir da gteripgelr-de, siegi stnden inderr. Netijededostuny kellesi ym-pytrak bolar. Bu erteki so nakylawrlip, kp halklary arasynda arapdyr weedeoiata-da ornaypdyr. Magtymguly "da dker" diengogusynda u ertekini mazmunyny gysgaa atlapazar:

Bedasyl gtermez b gn mesligi,

Kelpez uwtdyrmaz ajdar maslygy,

Bilgil, uzak gitmez ay dostlugy,

gahry gelse, dep zre da dker.

1) bwet, ni alyjy, AYK (a. a:yk, ks.awa:yk) bwet bolan zat; 2) akyly erinde, serho dl; 3) anyk,ayk.

Bu i hezrete layk,

resulga boldy ayk.

- 1) pakyr, bire, mt; 2) magala AYL (a. a:il) ekleji, aally, magalaly; ayl bolmak - 1) mtbolmak; 2) magalaly bolmak, kp magalalybolmak.

Jahyllykda geen iler ge grner,

Kyrkdan ayp, ayl bolsa adamzat.

Aylmak (a:ylmak) - oanmak, huua gelmek,ukudan turmak, ze gelmek, aylmak.

Ayl, aygym, ayl,

Mejnun bol, halka ayl.

Aylarmy yka dp jo eden.

- 1) resim, dp, dessur, adat; tr, usul, AYN (p. a:i:n) tertip; 2) din, snnet, mezhep; 3) bezeg; ayn baglamak -bezemek, zynatlamak, heri drli yyk bilenbezemek.

Men arny sernegwni,

Baglayr bu ayny.

- gorkmak, heder etmek, howatyrlanmak, AYNMAK gizlenmek.

Gzel gkde gnden aynmaz,

Gli, dessemili ysgan dounmaz.

- 1) nogsan, kemilik; AYj (a. ab, ks. ou:b) utanmaga sebp bolan hal; 2) aramaz i, gn, utan,geliksiz i, aramaz i.

Magtymguly, abyn apar,

A, gylyj-u til bilni.

- gwn etmek, ayp hasap etmek; AYjLAMAK ke etmek, kemilik bilmek.

Ayplama szme

r-u aran iinde.

AYT (a. ad, ks. 'a:d) - baram, to; ayt haly -baramylyk agday.

didi ayt halydyr,

Halk ierde doludyr.

AYT-HALY (a-t. ad ha:ly) - ser. ayt.

AR (a. aa:r) - 1) mekir, hilegr, haar,aldawy; galp; 2) talay; ezber, alasyn, ee adam; 3)sergezdan, ykmanda.

Gzleri jellatdyr, tilleri aar,

Gamza bimar eder, zleri timar.

1) gary, sd rekindki zat, rek; 2) - AK (a:k) pk, sap; ak pul - km pul.

Ak puly saklarlar gara gn in,

Ho gezerler kii ayl, al tapsa.

- ser. akym. AKAYM (a. aka:im, bs. aky:m)

AKAR - 1) hemie akan, rowan (ser.), akyp duran,akyp atan; 2) akan ap; dera.

Hkim bolsa, halky gn kibi ogul,

Akarda suw, a wserde el bolgul!

- ser. kowul. AKWAL (a. akwa:l, bs. kawl)

- ser. kowum. AKWAM (a. akwa:m, bs. kawm)

AKMAK D (a.) - akylsyz, bilimsiz, nadan,akmak.

Akmak szden hezl elemez, alamaz,

AryF bolsa sz manysyn seer sen.

- 1) dklmek, guulmak, bir tarapa AKMAK DDgnkmek; 2) syzmak; 3) gamak.

Magtymguly, dost znden,

Durmaz a, akar gznden.

AKMAR (a. akma:r, bs.kamar) - ser. kamar.

AKMASA (a., bs. kamy:s) - ser. kamys.

AKMAA (a., bs. kuma:) - ser. kuma.

AKMA (a:kma:a)- ak rekli inen de, urkaydni bir grni.

Akmaa aldyrsa elden kegin,

Bagryn bozup, bozlamayn bolarmy?

AKRAj (a. akrab, ks. aka:rib) - 1) ian, reki sarybognaakly zherli mr-mjekleri biri; 2)asmany(pelegi) on iki sany burjuny (yldyzlartoparyny) sekinjisini ady; yldyz ady.

Rum herni elr sayka harap,

Emeni howla ykar, Msri akrap.

AKSUS (a.Aksu:s) - dakanusy (ser.) dwrnde bolanbir heri ady.

swr. eshabyl-khF.

AKTAj (a. akta:b, bs. kotb) - ser. kutp D-j. AKYBET (a.- 1) ahyr, so yz; 2) erbet netije; ii a:kybet, ks. awa:kyb) soy, her bir zady ahyry.

Akybet berdi nejaty, Msrde han eledi.

ler siz akybet, bara ebesdir.

Tapmady akybet derde dermany.

AKYZMAK - akdyrmak, dkmek.

Gzlerinden akyzyp ury kyamat ekini,

Toba jamyn no kyl, pemana dolmasdan burun.

AKYK (a. aky:k) - gyzyl-naryn rekli gymmatbahada, ondan kplen zge ga edilr, agat, serdolik(r). Emeni akyky mehurdyr.

Eek monjugna bir a-da akyga,

Bire opanlar akut-lagl tapsa.

AKYL D (a. akl, ks. oku:l) - oat- erbedi sagarmakdugusy, dnjesi, pahas.

Jht eder sen alnyp jahan tutmaga,

Meger bu ilere akly etmez hi.

Aklym harandadyr, etmiem puman.

- akylly, dana, phimli, AKYL DD (a. a:kyl, ks. okala:) pahasly, parasatly. Bu sz trkmen dilinde-klassykyedebiatda a:kyl ekilinde adylman, akyl grnde-deokarky manyda ulanylar.

Muhannes gi erde akyl saynar.

Akyllar bar baa baglap keeler.

Akyl ri phmi eter bu sze.

- 1) agasy bolmaan, AKYM (a. aky:m, ks. aka:im) dogurmaan (aal); dogurtmaan (erkek); 2) netijesi wemiwesi bolmaan; 3) gli uru; 4) pedasyz el; gm.kyamat, ahyret.

Ilki gat zemini ady remkadyr,

Akym atly owuz eller anda bar.

- hile, mekir, pirim, aldaw; al etmek (salmak) AL D (a:l) - hile etmek, aldamak.

"" - alany dnni piesi al bilendir,

Alyn grp guwanma, dbi zowal bilendir.

Bu dn bazygr, bili, al eder.

Dp bolmaz gahba pelek alyna.

AL DD (a:l) - syk gyzyl rek, gyzylymtyl; al erap -gyzyl akyr, gyzyl erap.

Gyzyl disem gyzyl, al daisem - al sen.

Al eraba el uzatdym, emendim.

Elwan tagam iip, ayl, al geip.

ALA (a:la) - 1) drli rekli; 2) bir sydyrgyn bolmadyk,menek- menek; 3) bedende menek-menek ak tegmillerdren keseli ady.

Halka ryswa, ala bolar tenleri,

Sw erine zher berler, aranlar.

ALA-ALA- yzygiderli alyp, yzly-yzyna alyp.

Gitmez garamaty iki gn in,

Nen bona ala-ala geer sen.

ALADA - pikir, re, gagy, gam, bir zat hakdaediln i, pikir.

Any in hi alada edilmez,

Gagydyr - klpetdir haly ekni.

- 1) badak, tug; nyana; ALAM D (a. alem, ks. 'la:m) 2) adamy mehur ady; 3) tapany aulusy,balygy.

Nesihatym uly ile alamdyr.

yl alam gurup dursa gerekdir.

ALAM DD (a. a:la:m, bs. elem)- ser. elem

- alyp bolar aly; basar aly; alar erden - alyp ALAR bolar aly erden, basyp bolar aly erden, ykyp bolaraly erden.

Duranda gaa dek durup merdana,

Alar erden at salyy gerekdir.

- 1) ala bolup grnmek, ALARMAK (a: larmak) mlermek; 2) gm. lm halyna dmek; lmek,ogalmak.

Ggerse dyrnaklar, alarsa gzler,

Imandan zgesi hidir, aranlar.

ALAS-SABA (a. alas-saba:h)- ser. alas-sala.

ALAS-SALA (a. alas-sala:h)- namaza, namaz okamaga.Bu sz kbir golazmalarda "alas-saba" grnindegabat gelr. Onu manysy "ertir, ertirki gn"dimekdir.

Magtymguly, bir klm z m hyalbilendir,

Iim asan etmese dner alas-salaga.

ALASY - "almak" sznden asalan i ady, hereketprosesini a-da dowamlylgy aladar; aljakdyr, aljakdyr,almakydyr.

Jany hem tende myhmandyr.

Beren bir gn alasydyr.

ALAHEDDE (a. ala:hidde) ser. alahytda.

ALAHYTDA (a. ala:hidde) - ary, aratyn, baga,zbadak.

Hyalyndan ykarmayn, bedenine erkietmez,

Alahytda nahan olda, kl digen juwangrse.

- 1) derman etme; bejerme, nhoy ALA (a.'' yla:j)bejerme, nhoy bejermge alyma, syrkaw adamysagaltmak ugrunda tagalla etme; 2) gm. re, derman,dri, tedbir (ser.); 3) gm. mmkinilik.

Agsagy elinden alsa agajyn,

man derde der, tapmaz alajyn.

ALGYR - 1) alagan, gowy alyp biln, almaga, tutmagakde; 2) yrtyjy gu ady; 3) gm. batyr, edermen,sweje, urugan.

Atarman, aparman algyr igide,

Eri gelse aman-nurbat agydyr.

ALDAMAK (a:ldamak) - aldawa salmak, alanszlemek, ndogry atmak, galp szlemek.

Bu eamda betkrler,

z til bile aldarlar.

ALDATMAK (a: ldatmak) - aldawa salmak, aldamak,aldawa drmek, al salmak, hile gurmak.

Kimse atda, kimse otda, her kii birhaldadyr,

Maly-dn yssy bermez, bazygrdir, aldadyr.

ALDYDA (a:ldyda) - nde, garysynda.

Kimki mkr bolsa, any aldyda bardyrlahat,

Adadyr Magtymguly, goarlar ol gn buii.

ALDYDA (a:ldyda) - nde, alnyda.

Bende sen bet ie batyrlyk etme,

Aldyda goarlar ol gn bu ii.

ALDYRMAK - 1) elden gidermek; 2) itirmek; 3)ogurlatmak.

Ak maa aldyrsa elden kegin,

Bagryn bozup bozlamayn bolarmy?

ALEK (a. aleke) - saa; alekum sznigysgalan Formasy; salam alek - saa salam, saa saglyk(bolsun).

Olturyp, tagzym kyldy:

"Salam alek, a Aly!"

Hemme awaz elp "alek!" adylar.

ALEM (a) - ser. alam D.

Tug ekiler, alem urlup,

Owuz gnler gelmek hakdyr.

ALILI- Trkmen tapalaryny birini ady.

Teke, omut, gkle, azyr, alili,

Bir dwlete gulluk etsek bimiz.

ALKY - birini eden agylygy in oa adylanminnetdarlyk szi; alky almak - minnetdarlykbildirilmek.

gylardan alky algyl.

Alky alyp, derejesi zor bolar.

mr saly artar alky alany.

- huda alkasyn, huda ALLA RAHMET ETSIN (a-t) rehim etsin; ser. rahmet.

"Bu dnden o dnge gitdi" diip,

"Alla rahmet etsin" diip dargarlar.

ALLAH (a. Alla:h) - huda, tary, aradan, biribar.Arap dilinde many jhetden biri-birine rn akyn ikisany sz bar. Biri "ila:h", belekisi "Alla:h". "Ila:h" umumyat bolup, "Alla:h" has atdyr. Ol musulmanlaryhudayny ady. Hristianlary (ruslary) hudayny adybolsa "Bog". Araplar umuan huda hakda grredenlerinde "al-ila:h", agny "ol huda" diipdirler. "Ila:h"szni nden "al" artikli getirilip, konkret belli birhuda gz nde tutulypdyr we (Ila:h) szi has adawrlipdir. Kem-kemden wagty gemegi bilen "al-ila:h"szndki "ila:h" szni iki lamy arasynda erleenhemzesi dp galyp, "Allah" ekilinde tze sz emelegelipdir we huday adyny aladypdyr. "Allah" sznidrei barada drli (20-30) garay bar (seret:"Tjil-hurus", 1H tom, "ila:h" szi). Okarky garayshemasy ele:

Dilegim du ele gzel Allahym,

Ersgin boldy gitdi gyzylbaymyz.

Dilber derdi gomaz meni atmaga,

Bagylasa nelr, arym, a Allah!

ALLAHU EKBER (a. alla:h-o ekber)- Alla beikdir,huda uludyr.

Habaryn berdi Hadar,

Dirler "Allahu ekber".

ALLAHUS-SAMAT (a. alla:h-o s-samad)- hudamt dldir, huda binyaz we hemielikdir, -"Kur'any" bir z on ikinji "Yhlas" sresini ikinjiaaty.

Iki lemni aratgan kadyry-gapbar ahat,

Bir adydyr kulhualla, biri Allahus-samat.

- aaklary alma aly, aaklary gyzyl ALMA AKalma aly owadan.

Badam gabak, alma aak,

Bir zyba senem islrin.

ALMAZ - 1) asly grek szi, rn berk gymmat bahada; u manyda arap, pars dillerinde "almas" ekilindegelr; 2) alyp bilmen, tutup bilmen; almazgu -alyp bilmen gu, aw awlap bilmen gu.

Almaz gular awa apmaz.

Almaz da urarlar her kim bidindir.

Almaza km mis grner,

Dula gyrnak ts grner.

ALMAMY - almandyr, alman eken.

Edi gn almamy tary salamyn,

Kutbul-aktap atly betnamy grdm.

ALj - batyr, gahryman, igit, pliwan.

A stnde alp dek arlar,

Ersiz-ere har dek harlar.

ALTY JHET (t-a. alty jehet)- alty tarap: gndogar,gnbatar, demirgazyk, gnorta, okary (asman tarapy),aak (ara tarap).

B - hawassy-hamsa kat,

Altydyr - alty jhet.

ALTYN - tylla, gyzyl.

Altyn tagtaly, almaz tli,

Dw begleri dayndadyr.

ALHA-AL (alha: al) - erli-erden almak, nebsewrlikbilen almak, yzygiderlik bilen almak.

Bu dn gowgadyr, bir galmagaldyr,

Kimi berh-berdir, kim alha-aldyr.

ALHAMD (a. al-hamd) - 1) Hudaa kr; 2)"Kur'any" birinji sresini ady. Onu "Kur'anda"grkezilen ady "Fatyhadyr". Ol alty aatdanybaratdyr.

Ezber elp okydylar "Kur'any",

"Taha-u, "syny", "Alhamd" srni.

Bu gn edi gndr "Alhamd"okyryn.

ALHAMDYLILLA (al-hamd-o lilla:h) - Allaha kr,hudaa kr; wgi hudaykydyr, wgi hudaadegilidir (Kur'any birinji sresinibirinji aatynybay).

Magtymguly adar: "Alhamdylilla",

Dlet bakysyny z ber Alla!

kr, alhamdulilla,

Janana gzm ddi.

ALY D (a. a:li:) - 1) okary, beik, belent, uly; 2) oat,gowy; eziz; aly jah - beik mertebeli, okary derejli, okaryorunly.

Sleman dek aly jahy,

Drt z gurular barghi;

dwrany-aly- oat zaman, oat dwr.

Sr, Feth serdar ogly, geldi wagt,

Ene bu dwrany-aly sizidir.

ALY DD (a. Ali:) - ser. ymam Aly.

ALYAL-NAGY (a. Ali: NAKY:) - ser. ymam.NAKY.

D. - ser. ymam Aly ALYJAH (a. Ali:+ja:h)

ALY YMRANY (a. Ali: Ymra:ni:) - ser. ymam Aly.

- hezret Alynl ogullaryny biri. ALY EKBER (a)Kerbela wakasynda uly dogany ymam Husayn bilenbirlikde ehit bolar.

Hem Aly Ekber Eidip, nalay-perat edip.

ALYBAN (alyba:n) - alyp; "almak" iligini gadymy halilik Formasy; alyban gitdiler - alyp gitdiler.

ol iki diwana tutdy golumdan,

Alyban gitdiler durgan erimden.

ALYM (a. a:lim, ks. a:lima:n we olama:) - ylymly,bilimli, phimli, ylym alan, ylym eesi.

Adam agysy alymdyr,

Amal etmese zalymdyr.

ALYN (a:lyn) - , mala, an, kelle skni tarapy.

Bende, sen bet ie batyrlyk etme,

Alnynda goarlar ol gn bu ii.

ALYS- da, uzak, akyn dl; alys er - uzak er, daer.

Myhman geler alys erden,

Garylasa sw bile.

ALYR NOWAY (a-p. Ali:i:r Newa:i:)- NyzametdinMir Alyir Gndogary mehur klassyk ahyry,grnkli, dlet igri, akyldar. Ol trki dilli edebiatyi tanymal wekili, zbek edebiatyny-da mehurklassygydyr. Noway 1441-nji ylda Hyratda Temurylardinastiasyndan bolan Gyasetdin Kiginnimagalasynda eneden bolar we 1501- nji ylda hem olerde aradan ykar. Ol on b aynda OrtaAzia-trki hem-de Farsy dillerinde ygyrlar azyp, zniahyr hkmnde tanadar. 1460-njy ylda SoltanHusayn Bakarany mhr saklajysy (mhrdar),1472-nji ylda-da onu weziri bolar. Noway SoltanHusayn Bakara bilen alykda bile okap, bileulalypdyrlar. Ol mydama ahyrlara, sungat igrlerineelinden gelen kmegi edipdir, kp sanly alymlary,ahyrlary, we sungat igrlerini kge ygnap olary herjhetden goldap, hweslendiripdir. z dwrdei ahyrAbdyrahman Jamy bilen akyndan aragatnaykda bolup,onu ol grkezmegi bilen nagybendi meslegini kabuledr. Jamy kp eserlerini onu adyna azypdyr,Nowayny edebi mirasy rn badyr. Ol iki dilde - trkiwe Farsy dillerde eser dredipdir. Farsy dilnki ygyraryny"Fany" tahallusy bilen azypdyr. Onu takmynan otuzagola eseri belli. olardan i mhmleri hkmndeaakdakylary gkezmek mmkin: 1) "ar diwan"; 2)"Hazayn-al-maany"; 3) "Diwan Fany"; 4) "Hamasa"; 5)"Lisan at-tar"; 6) "jend-name"; 7) "ihil hadys"; 8)"Mejalis an-neFays"; 9) "Hamsat al-mutahayryn"; 10)"Mahbup al-kulup"; 11) "Mizan al-owzan"; 12) "Muhakamatal-lugatan"; 13) "Nesaym al-muhapba"; 14) "Taryh-emuluk-e ajam"; we bagalar.

Noway edebi dredijiligi dayndan medenigurluyklar saldyrmak ugrunda-da kp tagalla edipdir. OlHorasanda z etmie gola metjit, medrese wekerwensaralar saldyrypyr a-da remontetdiripdir.

Nowayny orny trkmen edebiatyny wesungatyny taryhynda-da uludyr. Trkmen klassykahyrlaryny hemmesi dien aly ondanwrenipdirler.

Noway jindeli, egni hyrkapu,

Meni sahypjemalymny grdmi?!

AMAL D (a. ks. 'ma:l) - i, hereket, ijelik, etmi;amal etmek - ulanmak, erine etirmek, praktikadadogry i; ulanmak; amalan salyhan - oat i,namay-agmal - dini dnje bouna, adamlaragy-aman ilerini azylan azgy kitaby.

Mollalar ylmyna etmedi amal.

Agmaly soralar, dime ykbaldyr.

Amalan salyhan agy amal kyl.

AMAL DD (a. a:ma:l, bs. emel) - ser. emel.

- mynasyp i, AMALAN SALYHAN (a. amalen sa: lihen) oat, dogry i ("Kur'any" 18-nji sresini 110-njiaatyndan blek) ser. amal we salyhan.

AMAN (a. ama:n) - 1) howpsuzlyk, gorkusyzlyk,dynlyk, asudalyk, rahatlyk; 2) dat, hara, pena, bukalga,gaalga; sag-salamatlyk; 3) bagylama, gnnitme;

aman galmak - sag-salamat galmak, dyn galmak.

Gelen geer dnden, biri aman galmazlar;

amana gelmek - dada gelmek, gaalga soramak, penaislemek; bizar bolmak.

Kp pakyrlar aglayp, geler andan amana;

aman bermek - pena bermek, bagylamak, gnnitmek.

Bildim ki, janym alar,

Aman bermez, a Aly!;

aman etmek - pena getirmek, sygynmsk.

erary owku artar etdike aman, e dost;

aman tapmak - dyn bolmak, asuda bolmak, dynmak,rahat bolmak.

Tapdy dowzahdan aman kim shbeti gre,resul!

AMANAT (a. ama:net, ks. ama:na:t) - 1) dogrulyk,dogruyllyk, emin bolmak; "hyanat" szni antonimi;2) wagtlayn baga birini anynda golan zat, karz,baganyky; 3) jan, ruh; dini dnj gr, gynsany ruhy wagtlayn oa berlipdir.

E aranlar, musulmsnlar,

Amanatdyr, jan eglenmez.

Bir gn amanady alar,

Sen toba etmezden burun.

AMIN (a. a:mi:n) - ele bolsun, go, ele bolsun;hudaym, kabul et! Bu sz asly ewre (ybry) dilindenbolup, so arap diline geipdir.

"Amin!" di, tur, oglum, pata bereli,

Bir tary ar olsun saa, git, oglum!

- beleki bir ady Ribat-e AMMAN (a. Amma:n) Amman a-da Amun. Ordaniany patagty. Enemetaryhy adygrlikleri bar. Ilat sany elli m gowrakhasaplanar.

Balhy bogaz derdi, jiaweri da,

Amman hrin dera, Basrany ata,

Medinni alyk, Mekgni Haba,

Hyrat, Kandahary mar harap elr.

- wrenen, tlim alan, AMUHTA (p. a:mu:hte)wrenien.

Amuhta men rtenmge, bimge,

Kii ok szleip, dert alymaga.

- kr, grmen; 2) sowatsyz, AMY (a. a:mmi:)bisowat, nadan; z oluny sagaryp bilmen.

Alym ermi a:mylary soltany,

Kim munda yzzatlap tutsa mollany.

- ol, ol; an hezret - ol jenap, ol hormatly AN (p)adam.

An hezret - hak resul magraja ady,

Asmanlar derbe-der gapysyn ady.

- asyl, madda, sada ANASYR (a. ana:sir, bs. onsor)jisim, blnmen madda, element; trt anasyr - drtelement, gadymy dnjelere gr, suw, toprak, ot(ago), howa.

witr, trt hem bolmaz,

Trt anasyrdyr - ahar.

- 1) alada, kmek, ns; agylyk; ANAT (a. ina:et)goldaw; tagalla; 2) yhsan (ser.), kerem, agylyk; 3) nietetme; 4) gorama; 5) birini ii in tagalla etme; kmeketme, agylyk etme.

Ezelde her kime kylsa anaat.

Ger anaat bolmasa senden, aylmaz olumyz.

ANBAR D (a. ks. ana:bi:r, anba:ra:t) - asly pars szibolsa-da, arap diline geip, okarda grken kpk sanFormasynda-da ulanylypdyr; 1) galla we baga zatlarysaklanan eri; 2) artykma zatlar saklanan uly sandyk;3) st-stne golan zatlar; 4) gm. kp, rn kp; drlimaglumatlary znde jemln adam; anbar-anbar - rnkp.

Bela geldi lenber-lenber,

Doga kyldy anbar-anbar.

ANBAR DD (a. anber) - 1) Hind okeanyny GnortaAziadaky kbir kenaryny alpak suwlarynda aaankaaloty, agny dili kitler otradyna girn stemdiriji uly hawany iinden alynan hobo garamadda, jisim.

Ol hawana anbar balygy-da diilr. Onu boy onmetre enli etr; 2) oat akymly ys; 3) gm. gzelihobo zlpi.

mkmi sen, a kokunar anbarmy.

E zlpi-say anbar.

Melikler mk ile anbar sadylar.

- 1) ele, ele ANDAK, ANDAG (anda:k, anda:g) bir, onu aly; andak husny jemalan - onu aly ziowadanlar, ele bir gozel, ele bir grkller.

Janym rahatyn aldy,

Andak husny-jemalan.

Bagrym andag gaymdyr, hdesinden dagelmez.

(a. andali:b) - 1) bilbil; kDDD asyr ANDALYjtrkmen ahyry Nurmuhammedi tahallusy.

Magtymguly, binowa, bire, andalyby,

Bir para gam dwrany, bolmu anynesibi.

Andalybyn aldyran ol bagty gara gl menem.

- an - ol we "jak" bleginden emele gelen; 1) ANJAKonu aly; bele; tk, alyz; 2) mahsus; 3) hal, agda;emma; die.

Ii bele bolsa, durma sen anjak...

Gomazlar gezmge, nge atyp sen.

ANKA (a. anka:) - 1) ertekilerde du geln bony uzynFantastiki uly gu, oa symrug hem diilr.

Bu gu, g, adamdardan uzakda Kap dagyndaaap, hi kime grnmenmiin. Anka kbirrowaatlara gr, bir pygamberi dwrnde drp,adamlary agalarny alyp gidn eken. So olpygambwri doga etmegi netijesinde ol ok bolupdyr; 2)Ewropada bolan bir saz guralyny ady. ol sazy dessesiankany bony aly uzyn bolany in, oa ele atdakylydyr; 3) gm. ady bolup, zi ok zat; anka sypat - ankaaly gze grnmen.

Anka adar: "Olyam!",

Htht adar: "Iliem!"

Anka sypat turup, "Hw!" dip galkan gu.

ANKA SYjAT (a. anka: siFet) - ser. anka.

- Magtymguly dwrdei ANNAHAL (Annaha:l) owdur hany aalyny ady.

Yzynda galdylar il intizary,

Umyt bilen gezdi Annahal ary.

ANT - 1) kasam; 2) wada, ht, sz berme, wadaetme;

nezir (ser.); ant imek - kasam etmek.

Magtymguly, grd agy- amany,

lanyny bolmaz anty-imany.

ANUIRWAN (p. Anu: i:rwa:n) - ser. NowirwanAdyl.

ANA - ona, onu aly, ol mukdar.

lan dn paan berendir kime,

Ana agy, ana aman geipdir.

ADYRMAK (a:dyrmak) - 1) dudurmak, bilirmek,mlim etmek, huuna getirmek; 2) gm.oandyrmak.

Aylsyzy aduryr,

Gtin dlet da gitmek.

ALAMAK (a:lamak) - dnmek, akyl etirmek,dumak, syzmak, bilmek, amak.

Alamazdym, boldum yka giriFtar,

Bilmedim, istedim dilberden didar.

AYRTMAK - a yrmaga mejbur etmek, eekaly ses ykarmaga mejbur etmek.

Hara dir, eitmez kimse haray,

Eek de ayrdyp, doldyr saray.

ARY - 1) ese, arka tarap, bir zady arka tarapynygrkezn sz; 2) asyl, oat gelip yky.

Kp ygylsa, terhos almaz,

Ayrsy bolman igide.

ATAMAK - agtarmak, gzlemek, birini a-da birhawany tutmak a-da awlamak maksady bilenyzarlamak.

Bieleri aw ataan iri sen,

Rumustan benisi, dw biri sen.

AYLSYZ (a:ylsyz) - dnjesiz; nadan, bilimsiz,husuz.

Aylsyzy aduryr,

Gtin dowlet da gitmek.

Bu setiri "ayrsyzy azdyrar" dien warianty hembar.

Aj (p. a:b) - ser.ab.

AjARMAK - kitmek; almak.

Hyalym pikre dolup, aklymy el aparyp.

Imanym metagyn aFaran olda,

Rahzenler gomagyn oluma meni.

AjAT (a. a:Fet) - 1) bela; zyan, zelel, helkilik, howp,hatar; 2) gm. adamy yka uradan, gzel; jan apaty - gm.gzel, sgli.

Asmandan inipdir zemine apat.

Gorkaram jan apaty, el-aak gwhiimden.

Gere yky derdidir diwanay jan apaty.

- Apbas ibn Aly ibn Ebi AjBAS ALY (a. Abba:s Ali:) Talyp, enesi Ummulbenin.Hezret Alyny ogly. Ol altmybirinji hijri (680-681) ylyny muharram ( ayr) ayndaKerbelada z dogany hezret Husayn ibn Alyny goldap,Ezidi garysyna batyrlara uruar we ehit bolar.Onu lakamy AbulFazldyr. Ol ern grmege ititbolany in, oa "Kamary-beni-Haym" "Beni-Haymtapasyny ay" hem diilr.

Kemine bendeem, kelbi-gedaam,

Apbas Alya bagyla bizni.

AjERIN (p. a:Feri:n) - 1) berekella, aa; 2) drediji,aradyjy; aperin dimek - berekella atmak, sag bolsundimek; sed aperin - z berekella.

Dise bolar sed aperin, ruhun beslp, nebsinbasan.

Hem pelek zre melekler didiler sed aperin.

AjY (a. aF''a:, ks. aFa:y:) - zherli uly ylan, kellesiassy, bony ine sarymtyl gara rekde bolar, uly ikidii bolup, llerde, dalyk erlerde aaar we kiihawanlary, gulary awlaar.

Balar baglap, sahawaty gapysyn,

Kpelder tamugy mn-apysyn.

AjYTAj (p. a:Fta:b) - ser.aFtap.

AR (a. a:r, ks. 'a:r) - 1) utan, haa; namys; garat;2) aYp, kemilik, biabralyk.

Bigaratlyk etme, saklagyl ary.

Bara-bara kl geer,

Tsibi ok, arsyz rden.

ARA (a:ra) - 1) orta; 2) gatnayk,aragatnayk.

Magtymguly, yky elr erada,

Ykya kemal et, goma arada.

ARABY (a. arabi:) - 1) araplara degili; 2) arapa, arapdilinde; 3) arap...; araby at - arapara degili at, arap aty.

At araby bolsa, medanyn gzlr,

igit goak bolsa, utudan szlr.

ARAY (p. a:ra:i) - bezeg, bezeme (bir zatartdyrmak, gomak arkaly); arayy-jan - jany bezegi,jana bezeg bern.

Sen-Sen arayy-jahan, hem jan senden bihabar,

Sen jahana dolug sen, jahan sendenbihabar.

ser. ARAYY-JAN (p. a:ra:i-e ja:n)-aray.

ARALMAK - agtarylmak, gzlenmek,yzarlanmak.

Swe bolar ol gn namys aralsa.

ARAM (p. a:ra:m) - 1) asudalyk, rahatlyk, ynjalyk,karar; 2) dynlyk, parahatlyk; durmaklyk, saklanmaklyk.

Ne regimde aram, ne klm ire karar,

Huda-a, men ne asy - ermende guluboldum.

ARAMAK (a:ramak) - agtarmak, gzlemek,yzarlamak.

Ryzkym arap gezer men,

l-beawan iinde.

- Arabystanda, Msrde, ARAj (a. arab, ks. 'ra:b) Siriada, kyn Gndogar bilen Demirgazyk AFrikadaaaan millet we halk; arap at - Arabystandaetidirin jyns at; owadan we wrk at.

Edi aan arap aty anynda,

Mlim bolmaz, depe nedir, dz nedir.

- 1) kyamatda ARASAT (a. arasa:t, bs. arsa)adamlary direlip ygnanjak medany, mahar medany;2) gm. kyamat, ahyret; 3) gm. topala, gowga.

YsraFyl sur urup, halklar direlse,

hli-lem arasatga srlse,

- ARASTU (greke: Arista:ta:li:s a-da Aristota:li:s) Aristotel, gadymy Gresiany uly alymlaryny biri. Onu"ilkinji mugallym" dien lakamy bolupdyr. Arastu bizieramyzdan 384 yl ozal Makadoniada doglupdyr, oligrimi yllap EFlatuny girdi bolupdyr. Ussady lenso kp ere syahat edipdir. So Isgenderi(AleksandrMakadonskini) mugallymy bolupdyr, kbir syahatlardaonu anynda bolupdyr. Arastu FilosoFia, logika,ahlaga, syasata hem-de tebigy ylymlara degili birnekitap azypdyr. Ol logika ylmyny dreden hasaplanar.Onu kitaplaryna birne gezek musulman alymlarydndiriler azypdyrlar. Arastuwy kp kitaplaryapbasylardan bolan M'mun halyFany zamanyndaBagdat herinde arap diline terjime edilipdir. Arastu 322yl bizi eramyzdan aradan ykypdyr.

EFlatun, Arastu tdi dnden,

Isgenderni ere saldy bu dn.

ARBAGYN (a. arb'y:n) - 1)kyrk, kyrkynjy, ille; 2)sufizmi tarapdarlaryny kyrk gn ekelikde ybadatamegul bolmaklary, illede oturmaklary; 3) lini,aratyn-da Alyny ogly Husany ehit bolmagynykyrky.

Atlary nujeba, zleri ilten,

Arbagynda mydam okyp otyrmy.

ARBAj (a. erba:b, bs.reb) - 1) pomeik, hojayn,ereesi; ee; 2) patya; 3) bu sz trkmen we parsdillerinde birlik san hkmnde "pully we ba adam"manysynda ulanylar.

lkede sahyp bolmasa,

Arbaplar emire dner.

ARWANA - dni bir grni, inen de, urkayde.

Arwanany kuwwaty

Ner anynda bellidir.

ARWAT (a. awrat) 1) ynsany grlmesi wegrkezilmegi ap hasaplanan beden agzalary, uaterleri; 2) aal, zenana; 3) anolda, assykda. Busz asly "awrat" bolsa-da, halk arasynda "arwat"grnde adylar.

B wagty bilmegen bihabar badan,

Segsen-togsan aan arwat agydyr.

ARWAH (a. arba:h, bs. ru:h) - 1) ruhlar, janlar; 2)hereket; g: ieirlik; 3) tsir, tsirlilik; 4) gm. jyn;peride;ylham, wah (ser), Alla burugy.

Garyypdyr halal, haram, arwah, jyn.

Dejal dn inende arwah bile jyn drr.

ARGALY - abany gyun, dag gony.

Boz gsbent, gyr ylky, gara gwmili,

Argaly, gw bolar maly Grgeni.

ARGUWAN (p. argawa:n) - owadan gyzyl rekli glibolan bir agajy ady. Magtymgula kelen bir gogudagabat geln sz.

Bag iinde ejer atlyg,

Ki bir arguwany bardyr.

ARGYMAK 1) dag keigi; 2) bedew at; wrkat.

Argymak balasy bara ozdurar,

Bende, sen hojaa azgyjy bolma.

ARZ (a) - 1) gr etmek, hayy bean etmek;grkezmeklik; 2) ikaat; arz etmek (kylmak) - 1) beanetmek, grkezmek, bildirmek, orta atmak; teklip etmek; 2)ikaat etmek; arzy-hal - arza, ikaat.

ol demde layn geldi,

Hezrete arzyn kyldy.

Gullar iman arzyn etdi, aranlar!

ARZAN (p. arza:n) - 1) bahasy az, gymaty kem,ujyz,gymmat dl, nyrhy pes; 2) layk, mynasyp.

Zalymlar unudar zikri-Allany,

Arzan alyp, gymmat satar gallany.

ARZUW (p. a:rizu:) - pars dilinde "r" harpy assynlyokalsa-da, trkmene ol skin - hereketsiz okalar; 1)isleg, hay; 2) hwes, meil; arzuw ekmek (etmek) -mudak bolmak, gli meil etmek.

B pup dip, hakdan dilr garny a,

Bni tapan arzuw eder on bolsa.

- isleg birdirmek, ARZUWLAMAK (p-t. a:rzu+lamak) hwes etmek, gli meil etmek.

Arzuwlama hany, begi, soltany...

Aldyrma klni, gitmegil, oglum.

ARZUWMENT (p. a:rzu:+mend) - 1) arzuw eesi; arzuwedn, isleg bildirn; mudak; 2) arzuw ediln zat.

On bde arzuwmendi,

Gyz gerek, juwan gerek.

t jan bardyr bu tende,

Arzuwmendim bar sende.

ARZUWMEN (p. a:rzu:+mend) - ser. arzyman wearzuwment.

ARZY - GANBAR- gadymy rowaatlar esasynda ortaasyrda drn bir dessan. Ol gi araman, soabakaitip gidipdir.

Aryzda Ganbar Arzyny,

Sen dek smem seni

- Trkini gadymy herlerinden ARZY-KARS biri. urdu gndogar tarapynda Karsa deranykenaryda erler.

Arzy-Karsda, Kerbelany lnde,

reb, habar bilerinmi, ar, senden.

ARZY-RUMUSTAN (a-p. arz-e ru:mista:n)- 1)Rumustan urday, Rum eri; 2) gadym dwrdeAziada, Ewropada we AFrikada gi territoria hkimlikeden impepia. Italia-da onu bir blegihasaplanypdyr.

On iki m aga jay-Hindistan.

Alty m aga ol arzy-Rumustan.

ARZY-HAL (a. arz-e ha:l)- ser. arz.

ARZYMAN (p. a:rzu:mend) - 1) islenn, arzuwediln; 2) mudak; arzuwly; 3) ser. arzuwment.

Dli klm arzymany,

Klli gzelleri hany.

Hemra bolup rgen iller barysydyr arzyman.

- 1) birinden wagtlayna ARIET (a. a:riet) pedalanmak in alynan zat; karaz alma; 2)wagtlayn.

Bolma garra ariet dnde mlk-u malya,

t edip gr-u kyamat, ygla daym halya.

ARKA (a) - kne dnjelere gr, edi gat erinji gatyny ady. Bu erde dowzahy ianlarybolar. nji gat erde aaan adamlary ziadam zne, agyzlary iti agzyna, aaklary-da kziaagyna mezer. Bulara kyamatda azap-da ok,sogap-da. Bize gije bolsa, olara gndiz bolar. Neirde busoz "Garkay Apak" dilip ndogry berlipdir.

nji er ady Arkay-aFak,

Oduny demirden, tap etmez toprak.

ARKAN D - tanap, urgan, a-da smdeniilip ediln ogyn p.

Reis bolan paekiden pup alar,

Bermese, bonyga gyl arkan salar.

Riazaty kni arkan pn sal, gter.

- esa , arka tarapa, ARKAN DD (arka:n) arkanlygyna.

Nieler zindir, nieler arkan,

Sthor bay bilen gelse gerkdir.

ARKA - 1) gara, demirgazyk; 2) arka tarap; dagyetegi, arkasy, dagy gara tarapy.

Arkada Trkstany...

Ol Rumustany grsem.

ARKLAWYN (a) - Kne dnj gr, edi gat- asmany ikinji gatyny ady. Bu at kbir emede (ArFalun) ekilinde gabat gelr. Bu asman gkmden a-da misden aradylypdyr, agtylygy hemmeasmanlardan kp, perideleri iki esse zyat. Olary iulusyny ady Kabayl (Magtymguluda), baga kbiremelerde Zukayl diilr, onu arysy otdan,arysy-da gardan. Ikinji asman bilen nji asmanyarasy b z yllyk olmu.

Ikinji gat ggi disem bu badan,

Ady Arkalwyndyr, asly kmden,

jeridesi bardyr brgt suratlyg,

Beikleri bardyr Kabayl atlyg.

ARLAMAK - gli ses ykarmak, aylgan sesetmek (esasan yrtyjy hawanlary sesi).

Gapla kimin arlap girse medana...

Alar erden at salyy gerekdir.

ARMAGAN (p. armaga:n) - sowgat, pege.

Barmy barmaga eri, baga, hudadangary,

Armagany barmydyr ruy-syadan gary.

ARMAK (a:rmak) - adamak, adap halysbolmak.

Aryp galar gam nde ykylan.

Ulag gadryn bilmez kii armasa.

oh szleip, galdym aryp.

- 1) arzuw, umyt; uly arzuw; ARMAN (p. a:rma:n) etilmedik maksat; 2) kn.

Hak iine ten bermiem, greli,

Arzuw kasy, arman, kasy bilmedim.

Hem bu dn, hem ol dn kimleri armanyok.

ARSLAN - 1) piikler magalasyndan bolan gliwagy hawan, olbars, ir, pele; 2) gm. batyr adam; 3)hezret Alyny lakamy.

Daglary arslany, babry, pelei,

Mu bile de bolar pil, pee jei.

Osman gedi "Kur'an" tilawet bilen,

Din gylyjyn alyp, arslan geipdir.

- arka, yz tarap, syrt, yz; art olmak - yza ART (a:rt) galmak, pese dmek; -art - bay-aagy.

bir merde ykyl, a-da hudaa,

Bende ii ba tutmady, art oldy.

ARTMAK - 1) kpelmek, zyat bolmak; 2) artykmagalmak; 3) smek, su gazanmak.

Ol on b aaldyr, artmaz perzendi,

Ol on b aaly i wlatdan.

ARTYK - kp, kn, zyat.

Ta geler dnge derem-dalary,

Artykdyr her atan izi behti.

- ser. Arkalwyn, Kabayl. ARFALUN (a.ArFalu:n)

- 1) kiparisler magalasyndan bolan hemie gk ARAwsp duran aga; 2) sandyk; ara-ara - sandyk-sandyk;gm. kp, ummasyz.

Ara-ara tolug mallary bolsa,

jaany ok, talap-talap gider sen.

- ser. ARY-AGZAM (a. ar-e 'zam) agzam.

- ser. ary. ARY-AGLA (a. ar-e 'la:)

- ser. krs. ARY-KRS (a. ar we krs)

ARYN (r. ari:n) 1) Russiada 71 santimetre barabaruzynlyk legi; 2) barmaklardan omuza omuza enliaralyk.

Kysmat olsa gary ere girer sen,

Nesip etse alty aryn biz bile.

- arassa, pk, tmiz, goantsyz; ary bada - ARY (a:ry:) arassa igi, goandy bolmadyk arassa igi, akyr.

Yhlasym ary kyl, alanym ok et,

Tilimni deraz kyl, zmni ak et.

r elinden ary bada no eden.

Ne gzgdir, bu anadan arydyr.

ARY BADA (t-p. a:ri: ba:de)- ser. bada we ary.

- 1) arassa, pk, tmiz; 2) gm. dury; ARYG (a:ryg) dugur, kesgir; akyly aryg - akyly dury, oatdnn;ser. ary.

E, akyly aryg igit, munda gel,

Birnie szm bar, jandan gulak sal.

ARYZ D (a. erz, ks. era:zi:)- 1) er; 2) Er ary.

On iki m aga jay-Hindistan,

Alty m aga ol arzy-Rumustan.

ARYZ DD (a. a:riz) - 1) z, aak; aryzy gl dek -zi gl aly, aagy gl aly.

Aryzy gl dek peri ruhsary grdm ondadyr,

Hup ejerler bo ekipdir bary grdmondadyr.

ARYK (a:ryk) - 1) ap, arna, salma; 2) howuz;eme.

Akmayn galmazdyr bir akan aryk.

Kwser arygydan idi Muhammet.

ARYj (a. a:riF, ks. oraFa:) ser.aryF.

ARYF (a. a:riF, ks. oraFa:) - 1) bilimli, dana; tanaan;Ylymly; 2) sopy, sufist, hudaynas.

AryF bolsa, aslyn sorma igidi.

Ynanmasa, habar algyn aryFdan.

Magrypetni derasyna zdrip,

AryFlar srerler z gmi grdm.

ARY (a. ar, ks. 'ra:) - 1) saawan, gupba; 2) tagt;adyr; ek; 3) kk; her zady paasy (arap dilindkiu manylar trkmen dilinde ulanylmaar); 4) dinidnjelere gr, g Allany dokuzynjy gat asmandabolan tagty; 5) gk, asman; dokuzynjy gat asman, pelek,asmanyi okarkysy; ary-agla- i okarky asman;ary-azym - (agzam) i beik asman, i ulyasman.

Magtymguly, perman boldy Alladan,

Ere inip geldi ary-agladan.

army sen, a krsmi sen, ermi sen?

Ady asman gider ary-aglaa.

- asman we eri ARY-jER (a. ar we Fer) zi.

Ary-per olmu tejelli n munu dek owkdan,

Bu mukarraplar besi babhredir bu zowkdan.

ARY (a. a:riet) - ser. ariet.

1) namaz; 2) huda AS-SALA (a. as-sala:t, ks. salawa:t) in okalan namaz we doga, huday z bendelerihakda bolan aladasy we rahmaty; 3) Muhammet pygamberedoga etmek.

Magtymguly, bir klm z m hyalbilendir,

Iim asan etmese, dner, a, as-salaga.

ASA (a. asa:) - hasa, el taagy.

Gollary tylladan asaly geldi.

Sag elinde bardyr Musa asasy.

Kany Musa Kelim, mugjuz asasy.

Ele asa gterip, dogry mekana geldim.

ASADULLA (a. Asado-lla:h) - 1) huday olbarsy,Allany iri; 2) hezret Alyny lakamlaryny biri.

Ebabekir Sytdyk-resul arany,

Omar, Osman, Aasadulla haky in!

ASAL (a) - bal; sji zat; asal zyban - irin dilli, sjiszli; irin sz, sji sz.

Dirler: "irin, asal aga gelie".

Nebsi bir megesdir, mal bir asaldyr.

Kimseler mrnde datmaz asaly.

- 1) asat; eil, kyn dn; 2)asuda; ASAN (p. a:sa:n) asan etmek - asat etmek, eilledirmek.

zi mgil eder asan iini.

lm asan erer dost pyragyndan.

Bara mgil ileri sen z ele asan.

ASAR (a. a:sa:r, bs. eser) - 1) eserler, nyanalar,alamatlar; 2) emele getirilen zatlar; kitaplar; taryhlar,wakalar; asary-sungulla - huday aradan zatlarynynyanalary.

Kyl nazar asary-sungullaga emi-did ile,

Gir hakykat oluga bu jezbei-temhit ile.

ASDAK (a) - has dogry, has sadyk (ser.), dogrurak, hasdogruyl.

Didiler: "Soltany-lem adya asdak bola",

Mugjuzyny birisi grsetgeli, ol akbile.

- ser. ASARY-SUNGULLA (a. a:sar-e so'olla:h) asar.

ASGYRYMAK - erli-erden asgyrmak, birneadam bilelikde asgyrmak, agyzdan sgren aly edip sesykarmak.

Asgyryp-asgyryp grden ykarlar,

Durarlar, asmana gzler dikerler.

ASMAK 1) bir ere ildirip, sallap gomak; 2)sallandyrmak; 3) dara ekip ldrmek.

Yk dagyn asdylar gg bonundan,

Gk titreip ekebilmez bu derdi.

- 1) iki sany "a:s" (degirmen) we ASMAN (p. a:s+ma:n) "ma:n" (aly, dek) dien szlerden gr emele gelen,agny degirmen aly; pelek; kne dnjelere gktegelek we alanar diip hasaplapdyrlar; 2) emsi (Gn)alaryny 29-njy gni.

A-Gn, Aasman - Zemini,

Swen dek swmem seni.

Hytaa asmsndan kejdumlar agar.

ASSY - peda, nep; assy bermek - peda bermek, nepetirmek.

Kimi atda, kimi otda, her kii birhaldadyr,

Maly-dn assy bermez, bazygrdir, aldadyr.

AST - aak, te; eri asty - eri tei, eriaagy.

jelek bir gn salar eri astyna,

Agyz tilden galar, zyban eglenmez.

- 1) bosaga, derg, gapyny i; ASTAN (p. a:sta:n) gapyny ndki kw ykarylan eri; 2) gm.kk, hkmdarlary adamlary kabul edn eri.

Kyrk bde gurdu dastany,

Ellide bostan astany.

ASTYN (p. a:sti:n) - 1) e geimi eginden eineenli; 2) etek.

Astynyga gelip rahy-nowmydy imes,

Abulkasym, meni ymmat diban destimni al.

ASUDA (p. a:su:de) - rahat, dyn, uwa, aram;rahatlanan; parahat; asuday-zaman - parahat dwr;asuda zaman.

rek-bagrym kylyp para,

Asuday-zaman istr.

ASUDAY-ZAMAN (p-a. a:su:de-e zama:n)- ser.asuda.

ASY (a. a:si:, ks. a:sia:n) - 1) boun egmezek,topalay; 2) gnkr, azykly, etmili, Allany emrinierine etirmen; asy bolmak - gnkr bolmak.

Adam ogly awaradyr, asydyr.

Asy bolup, ikat etme bu gnden.

Magtymguly-asy gulu,

KFr szden sakla tili.

Huda-a, men ne asy ermende gulu boldum.

ASYL (a. asl, ks. osu:l) - 1) kk, agajy kki; dp,balangy; 2) so, gelip yky; esas; 3) hakykat, dogrulyk;hakyky, dogry; 4) her bir zady i gadymy we ilkinjigrni.

Sz szlededip, sz aslyna etmese.

msm otur, halk iinde szleme,

Szlr bolsa, sz aslyna et agy!

- ASYLZADA (a-p. aslza:de, has dogrusy: asi:lza:de)asylly, asyllydan dogan, abraly, gelip ykyy arasa,pk.

Hyzmat etse bolsun bir asylzada.

ASYLZAT (a-p. aslza:d) - asylly, gelip ykyy abraly,pk adam; asylzada (ser).

Bedasyla emel etse,

Bili, asylzata bolmaz.

ASYLSYZ (a-t. asl+syz)- aasyly ok, gelip ykyyaramaz, asly erbet, aman; nkes; pdbi; antonimi:asylly.

Asylsyz, nkes bolmasyn,

Sadadan bolsun trkana.

ASYF (a. A:siF ibn Berhya:) - bu at bilen taryhdabirne adam du gelr. Emma yslsm taryhynda imehury Slemany weziri bolan AsyF ibn Berhyadyr.Dini rowaatlara gr, ol Sleman pygamberi iki zwezirini serdary bolupdyr. AsyF dwlet ilerini oatdolandyrmakda grelde bolupdyr. Ewre taryhlaryndaDawudy sahabalaryndan (ser). biri bolup, saz almakda,he dretmekde ussat bolandygy atlanar.

z on mursal galmady biri,

Kany AsyF, Slemany weziri?

ASYj (p. a:s - degirmeni iki day, a:b-suw)

suw degirmeni. El degirmenine bolsa "destas"diilr.

jelek asyabyn bikarar kylmy.

Namysdan da dp, hakdan ualmy.

AT D - mnmek, apmak a-da i maly hkmndepedalanylan, bir tonakly iri hawany; bedew at -apylan tohum at.

igidi dnde dr myrady

Mahbup agy, arag agy, at agy.

AT DD (a:d) - 1) isim, aga doglandan so dakylanahsy isim; 2) dnje we predmet aladan szler; atdakmak - at gomak, at bermek; gm. gwnetmeziliketmek.

Magtymguly dirler meni adymy,

lem elin oar, grse odumy.

AT SALMAK- ser. salmak.

ATA (a. ata:, ks. 'tie) - 1) berme, berim; birineberiln zat; 2) bagydama, geme; ata kylmak -bagylamak, bermek; atay-dwlet kylmak - balykbermek, dwlet bagylamak.

Ylmy-dn ata kylma,

Malga zar eledi meni.

Nie pygamberlere kyldy atay-dowlet,

Imtihan elp, nie gullargaderdi-mhneti.

- ser.ata. ATAY-DWLET

- Magtymgulyny dwrnde ATANAZAR (t-a) trkmenleri goun balyklaryny biri bolan owdurhany doganyny ady.

Atanazar oldur ekerge zary,

Gzle-gzle oller owdur han in.

ATAj (a. ita:b) - kinme, kin.teene; gaharlanma,gazap etme; birine gaharlanyp sz atma; azarberme.

Harama azap bar, bhge atap.

Munda agy, anda aman grner.

ATARMAN - batyr, edermen, gaduwsyz.

Atarman, aparman algyr igde,

Eri gelse aman-nurbat agydyr

- bu ATA D (asly siria dilinde a:te, parsasy a:zer) sz u ekilde pars hem-de trki dillere girip, klassykyedebiatda kp ulanylar; 1) ot (ogo), oduny, kmranmagyndan emele geln madda, hal; 2) gyzgynlyk; 3)gm. gazap, gahar; 4) angyn; atay-suzan - andyryjy ot;anyp duran ot; ata don - otly don.

Dowzahy odundan beter atay-suzany bardyr.

Nijelere ata donlar gedirler.

Amman hrin dera, Basrany ata...

Hyrat, Kandahary mar harap elr.

ATA DD (a. ate) - suwsuzlyk, suwsamaklyk; atabolmak - suwsamak.

Tenelikden agzyn ayp, it kibi bolmu ata,

Her neFesde neFsi-nas birle bolmasdyr ki ga(?).

ATABAR (p. a;te+ba:r) - 1) ot saan, otagdyran; 2) gm. gli, iti, gyzgyn; ahy-atabar - otsaan ah, gli ah.

Ahy-atabar ile ki-giriban elegil...

Kylgany magar era yzhar kylmasdanburun.

1) ot iiji, ot in; 2) ot ATAHOR (p. a:te+ha:r) in gu, hawan; 3) gm. zalym adam, stem ednadam.

Degirmen de bair men, semender deatahor.

ndym, bidim, ar-dostlar, ortendim edaboldum.

ATAY-SUZAN (p. a:te-e su:za:n)- ser. ata.

ATAYN (p. a:tei:n) - 1) ot aly, gyzgyn; otly; 2) odurekinde, gyzyl.

Serinden kp geer kler,

tary atayn ler.

Bulut dek kkrp, bark kimin grlr

Ghi buzdan tagtlar, atayn erler.

ATLYG (a:tlyg) - atly, adynda.

Mikayl, YsraFyl, Azrayl atlyg,

Drdnjisi bardyr Jebrayl atlyg.

ATMAK - 1) zymak, talamak, oklamak; 2)ldrmek, tpelp ldrmek;