Małgorzata Horała Teoria w pigułcebc.ore.edu.pl/Content/993/JO_9_1.pdfDobry przywódca to osoba,...
40
Małgorzata Horała Teoria w pigułce ✅ Jak skutecznie zarządzać zespołem ✅ Co brać pod uwagę przystępując do planowania lekcji ✅ Jak utrzymać dyscyplinę na lekcji języka angielskiego ✅ Rytuały klasowe Zeszyt 1 Zestaw 9
Małgorzata Horała Teoria w pigułcebc.ore.edu.pl/Content/993/JO_9_1.pdfDobry przywódca to osoba, która potrafi wytworzyć poczucie misji i uczestnictwa w czymś ważnym i jednocześnie
Magorzata Horaa
Teoria w piguce Jak skutecznie zarzdza zespoem Co bra pod uwag
przystpujc do planowania lekcji
Jak utrzyma dyscyplin na lekcji jzyka angielskiego
Rytuay klasowe
Recenzja dr Barbara Muszyska
Projekt graficzny, projekt okadki Wojciech Romerowicz, ORE
Skad i redakcja techniczna Joanna Suska
Projekt motywu graficznego „Szkoy wicze” Aneta Witecka
ISBN 978-83-65890-00-9 (Zestawy materiaów dla nauczycieli szkó
wicze – jzyki obce) ISBN 978-83-65890-33-7 (Zestaw 9, Planowanie
lekcji) ISBN 978-83-65890-34-4 (Zeszyt 1)
Warszawa 2017
Po przeczytaniu tego zeszytu 6
Zestaw poj 7
Planowanie i organizacja zaj jzykowych na przykadzie jzyka
angielskiego 7
Jak skutecznie zarzdza zespoem 7
Co powinnimy bra pod uwag, przystpujc do planowania lekcji 9
Wyznaczanie celów 10
Czym kierowa si planujc kolejno zada 12
Sekwencje wprowadzania nowego materiau 13
Podstawowe zasady planowania 15
Planowanie cyklu lekcji 19
Optymalne etapy pracy w grupach 22
Jak pracowa z grup o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci
(mixed-ability group) 22
Jak poprawia bdy 24
Techniki poprawiania bdów 24
Czynniki wpywajce na brak dyscypliny 26
Zapobieganie problemom z dyscyplin 26
Sposoby radzenia sobie w sytuacjach naruszenia dyscypliny 27
Czy na lekcji angielskiego mona uywa jzyka polskiego 27
Konieczno uywania jzyka angielskiego 28
Uzasadnione uywanie jzyka polskiego 28
Nieuzasadnione uywanie jzyka polskiego 29
Jak zachowa równowag midzy TTT a STT 30
Cechy TTT 30
Funkcje TTT 30
Cechy STT 30
Ograniczanie TTT 30
Bezporednio po lekcji 33
6
Wstp Kiedy pocztkujcy nauczyciel jzyka angielskiego staje przed
klas uzbrojony w szczegóowy konspekt, w którym starannie zaplanowa
kad minut lekcji, powinien mie wiadomo, co tak naprawd sprawia, e
lekcja jest udana. W sali lekcyjnej dochodzi do spotkania wiedzy i
dowiadczenia nauczyciela z oczekiwaniami i umiejtnociami kadego z
uczniów. Nauczyciel zarzdza grup i kontroluje przebieg interakcji
midzy wszystkimi jej elementami. Zrozumienie istoty tej interakcji
stanowi klucz do udanej lekcji. Udanej, czyli zaprojektowanej w
taki sposób, by uczniowie czuli si zaangaowani w proces
przyswajania wiedzy. Nauczyciel moe zaplanowa, czego bdzie uczy,
ale nie moe zaplanowa tego, czego naucz si jego uczniowie. Dobrze
zaplanowana i przeprowadzona lekcja rozwija kompetencje kluczowe
zarówno nauczyciela, jak i uczniów.
Gówne tezy, zaoenia i przekonania
Planowanie lekcji to proces, w którym nauczyciel wyobraa sobie, jak
bd przebiegay nastpne zajcia.
Konspekt to zapis tego procesu mylowego. Planujc lekcj, bierzemy
pod uwag naszych uczniów, wymagania podstawy programowej oraz
warunki panujce w sali lekcyjnej. Wyznaczamy cel szczegóowy i
zastanawiamy si, jakie materiay, metody i techniki aktywizujce oraz
modele interakcji najlepiej przybli nas do osignicia tego celu. Po
lekcji zastanawiamy si, czy nasze dziaania dydaktyczne okazay si
skuteczne, czego nauczyli si nasi uczniowie. Planowanie kolejnej
lekcji zawsze zaczynajmy od wycignicia wniosków z
poprzedniej.
Po przeczytaniu tego zeszytu
• bdziesz wiedzia, jak zaplanowa lekcj; • bdziesz potrafi sporzdzi
konspekt lekcji; • zrozumiesz na czym polega praca z grup; •
zastanowisz si, kiedy uy jzyka polskiego na lekcji angielskiego; •
zrozumiesz, jak rol peni rytuay klasowe; • zaczniesz praktykowa
autorefleksj.
Planowanie lekcji
Zestaw poj Mingle – rodzaj wiczenia, którego wykonanie wymaga
przemieszczania si po klasie i zbierania informacji od wszystkich
uczniów.
Sign-posting – w czasie lekcji nauczyciel podsumowuje to, co zostao
zrobione i informuje, co wydarzy si dalej.
Warmer – krótkie wiczenie na rozgrzewk, moe by uywane na kadym
etapie lekcji.
PPP – model wprowadzania i utrwalania nowego materiau, skrót od
Presentation, Practice, Production, czyli prezentacja, praktyka,
produkcja.
ESA – model wprowadzania i wiczenia nowego materiau, skrót od
Engage, Study, Activate, czyli angauj, ucz, uaktywniaj.
Mind map – mapa myli.
Mixed-ability group – grupa o zrónicowanym poziomie wiedzy i
umiejtnoci.
TTT – (Teacher Talking Time) – czny czas wypowiedzi ustnej
nauczyciela w trakcie lekcji.
STT – (Student Talking Time) – czny czas wypowiedzi ustnej ucznia w
trakcie lekcji.
Planowanie i organizacja zaj jzykowych na przykadzie jzyka
angielskiego Jak skutecznie zarzdza zespoem
Nauczyciel, stajc przed zespoem uczniów, powinien by odpowiednio
przygotowany do wykonywania zawodu pod wzgldem merytorycznym i
pedagogicznym. Jednak nie kady wysokiej klasy specjalista jest te
dobrym przywódc grupy. Dobry przywódca to osoba, która potrafi
wytworzy poczucie misji i uczestnictwa w czym wanym i jednoczenie
stworzy warunki, w których ta wizja moe by zrealizowana. Przywódca
to lider charakteryzujcy si samowiadomoci (trafn samoocen, pewnoci
siebie), wiadomoci spoeczn (empati i wiadomoci organizacyjn),
umiejtnociami spoecznymi (rozwijaniem zdolnoci u innych,
zaegnywaniem konfliktów) i chci pracy nad sob (samokontrol,
inicjatyw). Wykonujc swój zawód, nauczyciel jednoczenie rozwija
kompetencje kluczowe wasne i swoich uczniów.
Teoria w piguce
8
Oto kilka podstawowych zasad dobrego przywództwa wedug Golemana
(2012: 10–11):
• precyzyjne stawianie celów – realizacja zaoe wymaga wspópracy
zespou w celu osignicia zamierzonego efektu;
• umiejtne tworzenie planów – plan bierze pod uwag moliwoci i
ograniczenia zespou, pozwala na alternatywne scenariusze;
• podzia zada – kady czonek zespou wie, za co jest odpowiedzialny i
ile ma czasu na wykonanie zadania;
• egzekwowanie wykonania – nadzór i sprawdzanie wyników; •
efektywne motywowanie – podejmowanie dziaa skutkujcych wzrostem
motywacji
wewntrznej poszczególnych czonków grupy; • dyrektywno – dobry
przywódca ma poczucie autorytetu i wasnej wartoci, jest
asertywny, dla wzmocnienia przekazu uywa rodków niewerbalnych,
takich jak ton gosu, gesty, ubiór;
• empatia – pozwala na zindywidualizowanie sposobów zarzdzania
zespoem, stwarza klimat poczucia bezpieczestwa, nie oznacza
pobaliwoci;
• skuteczne rozwizywanie konfliktów – zapobieganie konfliktom
poprzez wyznaczanie wspólnych celów, umiejtno proponowania rozwiza
zadowalajcych obie strony.
Kady nauczyciel na pozycji lidera bdzie stosowa róne style
przywództwa, wynikajce z innego obszaru inteligencji emocjonalnej.
6 podstawowych stylów przywództwa to:
• nakazowy – „Róbcie, co ka” – sprawdza si w sytuacjach
kryzysowych; • autorytatywny – „Chodcie ze mn” – gdy potrzeba
wyranie zarysowanego
kierunku dziaania; • jednoczcy – „Na pierwszym miejscu s ludzie” –
do motywowania; • demokratyczny – „Co o tym sdzicie?” – do budowy
konsensusu; • normatywny – „Róbcie, to co ja, bez namysu” – do
osigania szybkich rezultatów; • wychowawczy – „Spróbujcie w ten
sposób” – by poprawi efekty pracy (Goleman,
2012: 10-11).
Od nauczyciela oczekuje si wic, e bdzie nieustannie rozwija swoje
kompetencje kluczowe, nie tylko z zakresu porozumiewania si w
jzykach obcych, ale równie kompetencje spoeczne i obywatelskie, ze
szczególnym uwzgldnieniem umiejtnoci przywódczych. Te same
kompetencje bd rozwijane przez uczniów na zajciach z jzyków obcych.
Przyjrzyjmy si, jak zasady dobrego przywództwa przekadaj si na
dziaania podejmowane przez nauczyciela przed, w trakcie i po
lekcji.
Pamitaj! Nauczyciel jest przywódc grupy – okrela cele, planuje,
przydziela zadania i motywuje. Nadzoruje wykonanie zada i ocenia
rezultaty. W zalenoci od celu lekcji moesz stosowa róne style
przywództwa.
Planowanie lekcji
Celem planowania lekcji jest stworzenie warunków, w których ucze
bdzie aktywnie uczestniczy w procesie przyswajania wiedzy.
Dobrze zaplanowana lekcja to taka, w czasie której wiadomo co i
dlaczego si dzieje, jak dugo potrwa kade wiczenie, nauczyciel
spokojnie rozdaje karty pracy, a uczniowie ani przez chwil si nie
nudz. Jednak to, co dzieje si w klasie, jest interaktywnym
systemem, gdzie sytuacja rozwija si w sposób nieprzewidywalny i
nielinearny. Lekcj mona porówna do probówki, w której na skutek
spotkania wielu elementów, zachodzi kontrolowana reakcja chemiczna.
Te elementy to nie tylko nauczyciel, jego wiedza, osobowo i
zdolnoci przywódcze – to take wkad, jaki do klasy wnosi kady ucze:
jego dowiadczenia szkolne, talenty i oczekiwania. Scenariusz
lekcji, przemylany i zapisany przez nauczyciela, jest wiadectwem
procesu mylowego, w którym wyobraa on sobie przebieg lekcji. Tak
naprawd wana jest sama myl, a nie sposób jej zapisu. Plan czy
wymogi programu nauczania i nasze pomysy na to, jak skutecznie
przeoy te wymogi na prac w konkretnej grupie uczniów, biorc pod
uwag ich potrzeby i moliwoci, wykorzystujc dostpne techniki i
metody aktywizujce.
W czasie lekcji poszczególne zadania przebiegaj w okrelonym
porzdku, jej elementy starannie wybieramy i organizujemy, kierujc
si obranym celem. Cele dugoterminowe opisane s w podstawie
programowej, a cele szczegóowe – w sylabusie dla danej klasy i
najczciej wynikaj z uywanego podrcznika. Wyznaczajc cele
krótkoterminowe nauczyciel powinien bra pod uwag zachowanie uczniów
na lekcji. Zachowanie to nic innego, jak jasna informacja zwrotna
pokazujca, czy proponowane techniki i metody prowadz do
zaangaowania uczniów. Cele mog by negocjowane z uczniami – takie
planowanie prowadzi do wikszego poczucia odpowiedzialnoci za
realizacje zada z ich strony. Kiedy uczniowie dokonuj wyborów
dotyczcych swojej nauki, s bardziej zmotywowani i mniej skonni do
zakócania przebiegu lekcji.
Sporzdzenie konspektu jest zapisem procesu mylenia nauczyciela o
lekcji i nie powinno by traktowane jak kolejny czasochonny
obowizek, z którego nic nie wynika. To przecie tak samo wane
narzdzie pracy, jak podrcznik czy tablica, to istotny punkt
odniesienia w trakcie i po odbytej lekcji. Planujc, przygotowujemy
si do lekcji tak samo, jak uczniowie odrabiajcy prac domow.
Prowadzenie lekcji nie polega na przerabianiu kolejnych stron z
podrcznika, ale na zaprojektowaniu procesu nauczania w taki sposób,
aby uczniowie rozwijali swoje kompetencje jzykowe i spoeczne oraz
umiejtno uczenia si. Odpowiednia, wiadoma selekcja celów, materiaów
dydaktycznych, treci i technik nauczania, rozwija warsztat pracy
nauczyciela. Poszukiwanie i wybór najlepszej metody do osignicia
zaoonego celu jest zajciem kreatywnym – nie pozwala na popadnicie w
rutyn i znuenie prac dydaktyczn, a w konsekwencji wypalenie
zawodowe.
Pamitaj! Planujc lekcj, wyobraamy sobie jej przebieg. Moemy
zaplanowa to, czego bdziemy uczy, ale nie to, czego naucz si nasi
uczniowie.
Teoria w piguce
Wyznaczanie celów
Cel lekcji najlepiej sformuujemy kierujc si zasad SMART, co
oznacza, e powinien by on S (specific): szczegóowy, M (measurable):
mierzalny, A (achievable): moliwy do osignicia, R (realistic):
realistyczny i T (timed): terminowy (O’Neil, Conzemius, 2006: 33).
Dobrze opisany cel lekcji to, np. „Ucze nauczy si zadawa i
odpowiada na pytanie «Have you ever been to…?»”, a nie „Ucze
zapozna si z czasem Present Perfect”. Cel powinien by sformuowany
tak, abymy mogli jednoznacznie stwierdzi, czy zosta osignity.
Osignicie celu daje nauczycielom i uczniom poczucie sukcesu.
Dany cel dydaktyczny moemy osign przy pomocy rozmaitych dostpnych
metod i technik aktywizujcych. Magorzata Taraszkiewicz (2002)
wyrónia 16 metod nauczania: wykad, pisanie, czytanie, pytania i
odpowiedzi, dyskusja, obserwacja (pokaz/demonstracja), gry
dydaktyczne, granie ról, drama, symulacja, analiza przypadków,
karty dydaktyczne, organizacja graficzna (np. mapy myli), metody
kreatywne, metody zintegrowane, wiczenia. Kada z wymienionych metod
nadaje si do wiczenia rónych kompetencji kluczowych, np. dyskusja
umoliwi rozwój wyraania i interpretowania poj, udzia w projekcie
rozwinie umiejtno pracy grupowej, a odgrywanie ról przyczyni si do
wiadomoci typów interakcji sownych i rejestrów jzyka. Dlatego naley
tak planowa przebieg lekcji, by nie ogranicza si do stosowania
jednej, dobrze opanowanej, ulubionej metody, poniewa w ten sposób
pozbawiamy uczniów moliwoci rozwoju wielu innych niezbdnych
kompetencji spoecznych i jzykowych.
Pamitaj! Cele kadej lekcji powinny by SMART. Od ciebie zaley, jak
technik je zrealizujesz. Po lekcji zastanów si, czy zrealizowae
swój plan.
Wybór modeli interakcji
• prac z ca klas; • pytania zamknite zadawane przez nauczyciela; •
pytania otwarte zadawane przez nauczyciela; • pytania zamknite
zadawane przez ucznia; • pytania otwarte zadawane przez ucznia; •
odpowiedzi chóralne; • prac indywidualn; • prac w parach otwartych
(nauczyciel wyznacza do pracy uczniów siedzcych dalej od
siebie, pozostali mog przysuchiwa si ich wypowiedziom); • prac w
parach zamknitych (uczniowie siedzcy obok siebie); • wiczenie typu
mingle (wymaga swobodnego przemieszczania si po sali lekcyjnej w
celu
wymiany informacji z kad osob w klasie); • prac w grupach.
Planowanie lekcji
11
Na wstpnym etapie planowania bierzemy pod uwag wszystko to, co
wiemy o naszej grupie – jak jest liczna, jak zrónicowany jest
poziom wiedzy i zdolnoci poszczególnych uczniów, jakie s ich dobre
strony, a z czym zwykle maj problemy. Wiemy, jaki materia by
omawiany na poprzedniej lekcji. Moemy przewidzie nastrój uczniów
wiedzc, e angielski zaplanowany jest po wychowaniu fizycznym. Znamy
wyposaenie sali lekcyjnej. Koniecznie naley uwzgldni czas potrzebny
na dostosowanie sali lekcyjnej do naszych potrzeb, np. na
przestawienie stoów czy uruchomienie rzutnika.
Materiay, metody, techniki
Powinnimy zaplanowa, z jakich dodatkowych materiaów dydaktycznych
bdziemy korzysta (podrcznik, piosenka, film, karty dydaktyczne,
fragmenty tekstów z gazety, wiersz), jakie metody i techniki
aktywizujce i jakie modele interakcji bd odpowiednie na danym
etapie lekcji, ile przygotowa kart pracy, ile czasu przewidujemy na
poszczególne wiczenia. W konspekcie lekcji ujmiemy równie stae,
rutynowe elementy (powtórk ostatnio omawianego sownictwa,
sprawdzanie zada domowych). Dobrze jest zastanowi si, jak pynnie
przej od jednego etapu lekcji do drugiego. Takie przejcie okrelamy
terminem signposting – informujemy uczniów, co ju zrobilimy i
uprzedzamy, czym bdziemy si zajmowali nastpnie.
Pamitaj! Planujc lekcj zastanawiamy si, co nasza klasa ju wie i
umie, czego chcemy nauczy ich teraz, jakie techniki najlepiej nadaj
si do osignicia tego celu, decydujemy z jakich materiaów bdziemy
korzysta i jak zaplanujemy prac w grupach.
Przewidywanie potencjalnych trudnoci
Wanym elementem planowania jest przewidywanie potencjalnych
trudnoci, po to aby wyeliminowa je, zanim si pojawi. Moe powinnimy
przewidzie kilkukrotne suchanie dialogu, jeli dana klasa ma
problemy z rozumieniem tekstu mówionego, moe zapisa na tablicy
pierwsze sowa kadej linijki tekstu, a moe pozwoli na jednoczesne
suchanie i czytanie tekstu? Jeli na poprzedniej lekcji klasa nie
moga zrozumie polece, moe problemem jest to, jak s sformuowane? Czy
w tym wypadku lepiej uy jzyka polskiego? Wiedzc, e kilkoro uczniów
choruje, zaplanujmy prac w parach, a nie w grupach trzyosobowych.
Po sprawdzeniu kartkówki wiemy, e uczniowie bd mieli problem z
pisowni liczebników, zaplanujmy wic warmer (rozgrzewk), w którym
powtórzymy to zagadnienie. Przewidywanie potencjalnych trudnoci to
jednak przede wszystkim próba spojrzenia na projektowan lekcj z
perspektywy ucznia i modyfikacja planu pod ktem jego wiedzy,
moliwoci, nastroju i zainteresowa.
Planujc lekcj nauczyciel powinien wykaza si samodzielnoci i
kreatywnoci. Praca dydaktyczna w sposób naturalny sprzyja rozwojowi
kompetencji kluczowych, takich jak umiejtno uczenia si przez cae
ycie oraz kompetencji spoecznych i obywatelskich, ze szczególnym
uwzgldnieniem konstruktywnego porozumiewania si, tolerancji i
empatii. Kada lekcja moe by okazj do postawienia sobie osobistych
celów zwizanych z rozwojem
Teoria w piguce
zawodowym, np. „przygotuj prezentacj sownictwa w PowerPoincie”,
„wypróbuj now gr”, „postaram si, aby moje polecenia byy bardziej
zrozumiae”.
Pamitaj! Ten sam plan lekcji nie sprawdzi si we wszystkich klasach
na tym samym poziomie.
Reagowanie na niezaplanowane trudnoci
Konspekt lekcji to nie scenariusz sztuki teatralnej, gdzie aktorzy
odgrywaj wietnie przygotowane role, w kolejnoci wyznaczonej przez
reysera. Lekcja to dynamiczny system z wieloma niewiadomymi, nie
mona skupi si tylko na wykonaniu swojego planu, trzeba by „tu i
teraz”, przewidywa rozwój wypadków i reagowa na kad ewentualno.
Zawsze wykorzystuj okazj do autentycznej, spontanicznej
komunikacji, nawet niezaplanowanej. Wykorzystaj popeniony przez
ucznia bd do skorygowania problemu, podaj synonimy sowa, które
pojawio si w trakcie autentycznej wymiany opinii. Dobry plan jest
elastyczny, pozwala na zmiany w trakcie lekcji, reagowanie na
nieprzewidziane okolicznoci, np. strata 5 minut na przywoanie klasy
do porzdku, nie odrobienie przez uczniów pracy domowej,
przekroczenie zaplanowanego czasu na wykonanie zadania, wybrane
zadanie okazao zbyt trudne albo mao interesujce, brak czasu na
rozpoczcie nowego tematu na 10 minut przed kocem lekcji. W takiej
sytuacji decydujemy, e zaplanowane zadanie uczniowie wykonaj w domu
albo przesuwamy je na kolejne zajcia, a pozostay czas wypeniamy w
inny sposób. Warto mie pod rk folder z pomysami na dodatkowe
wiczenia, które nadaj si dla kadej grupy i nie s powizane z adnym
konkretnym tematem. Oto kilka przykadów:
• hangman, czyli wisielec do powtórki sówek; • koperta z anegdot
pocit na paski, do szybkiego uoenia w odpowiedniej kolejnoci; •
podaj przymiotniki opisujce koleg, tak by ich pierwsze litery
tworzyy jego imi; • zestaw pyta do swobodnej rozmowy ( „Which do
you like better...or…?”); • zrób list rzeczy, które s okrge,
drewniane, przeznaczone do recyklingu.
Pamitaj! Hope for the best and prepare for the worst.
Czym kierowa si planujc kolejno zada
Naczeln zasad, któr powinnimy si kierowa, ukadajc scenariusz
lekcji, jest rónorodno, która moe dotyczy typów aktywnoci uczniów,
rodzajów interakcji, metod i technik oraz materiaów dydaktycznych.
Takie zrónicowanie pozwoli unikn znuenia, a w konsekwencji nudy i
braku zaangaowania ze strony uczniów, które nieuchronnie doprowadz
do problemów z dyscyplin. Jeli ucze czuje, e jego wysiek prowadzi
do osignicia celu i jest odpowiednio doceniony przez nauczyciela,
jeli odbiera zajcia jako ciekawe i przyjemne, nie bdzie zakóca
przebiegu lekcji.
Planowanie lekcji
13
Rónicujc typy interakcji moemy zaplanowa prac indywidualn ucznia,
prac w grupach, parach lub prac caej klasy. Po spokojnym czytaniu
duszego artykuu zagrajmy w krótk gr na czas. Jeli uczniowie przez
dusz chwil skupiali si na pisaniu tekstu, zaplanujmy wiczenie
wymagajce zmiany miejsca. Przeplatajmy trudniejsze zadania
atwiejszymi, wymagajce aktywnoci – pasywnymi. Zadania, które ze
swojej natury swojej nie s komunikatywne, np.czytanie, równie
przyczyniaj si do wzrostu kompetencji jzykowych. Staramy si
zrównoway ilo wprowadzanego nowego materiau i czas przeznaczony na
jego wiczenie. Moemy zaplanowa lekcj rotacyjn, na któr
przygotowujemy stacje z rónymi zadaniami lub lekcj odwrócon
(uczniowie maj zadan prac domow z materiau, który nie by jeszcze
omawiany w klasie). Organizujc lekcj na róne sposoby odwoujemy si
do odmiennych stylów uczenia si, reprezentowanych przez
poszczególnych uczniów.
Pamitaj! Podstawowym skadnikiem dobrej lekcji jest
zrónicowanie.
Sekwencje wprowadzania nowego materiau
Zrónicowanie powinno równie dotyczy sposobu wprowadzania nowego
materiau. Przyjrzyjmy si nastpujcej sekwencji:
1. Nauczyciel podaje wzór; 2. Uczniowie powtarzaj wzór; 3.
Uczniowie uzupeniaj podane zdania wedug wzoru – wiczenie
kontrolowane; 4. Uczniowie w parach tworz nowe zdania wedug wzoru –
wiczenie swobodne; 5. Uczniowie zapisuj pi wybranych zda –
wzmocnienie.
Obserwujemy tu klasyczny, zgodny z zasadami metodyki, sposób
wprowadzania nowego materiau. Technika PPP (Presentation, Practice,
Production czyli prezentacja, praktyka, produkcja) zwykle dotyczy
wyizolowanego zagadnienia gramatycznego lub sownictwa, sprawdza si
na niszych poziomach, jednak nie jest skuteczna w wiczeniach
nastawionych na komunikacj. Prezentujc nowe zagadnienie, nauczyciel
wyjania form, znaczenie i kontekst, w jakim si pojawia, korzystajc
z tablicy, ilustracji, nagra, filmu, przyniesionych na lekcj
przedmiotów czy opowiadajc anegdot. Na tym etapie czsto korzysta z
techniki elicytacji. Nastpnie uczniowie maj okazj do kontrolowanych
wicze poprawnoci – wstawiaj sowa w luki, uzupeniaj wiczenia,
powtarzaj chóralnie, bior udzia w dyktandzie. Ostatni etap to
swobodne wiczenia, które koncentruj si na poprawie pynnoci.
Uczniowie bior udzia w odgrywaniu ról, w dyskusjach, pisz krótki
artyku. Model, cho poprawny, jest jednak w duej mierze
przewidywalny, a naduywany bdzie prowadzi do znuenia i spadku
poziomu zaangaowania uczniów. Model PPP zakada, e wiedza
przyswajana jest w sposób linearny, po jednorazowej
prezentacji.
Ryc. 1. Linearny model PPP
Teoria w piguce
14
Donn Byrne (1986) zaproponowa, aby trzy fazy PPP zostay zapisane w
formie okrgu, a nie linii. Wprowadzajc nowe treci moemy rozpocz od
fazy produkcji, a jeli ucze sobie nie radzi, mona przej albo do
fazy prezentacji, albo wiczenia. Ksztat koa odzwierciedla
powtarzalno i cykliczno procesu nauczania.
Ryc. 2. Model PPP w formie okrgu
Wedug Jeremiego Harmera (2007) lepiej sprawdzi si inna sekwencja –
ESA, czyli Engage, Study, Activate. „E” oznacza pobudzenie
ciekawoci ucznia, tak by by emocjonalnie gotowy na podjcie
skutecznego wysiku uczenia si. „S” to skupienie uwagi na danym
aspekcie jzyka, w celu przyswojenia prezentowanej treci. „A” to
faza, w której ucze uywa jzyka aktywnie, kreatywnie i z
przyjemnoci, wykonujc zadania powizane z nowo poznanym materiaem.
Kade zadanie, wiczenie, praktycznie kada cz planowanej lekcji,
powinny zawiera trzy elementy ESA, jednak niekoniecznie uoone w
kolejnoci przedstawionej powyej.
Ryc. 3. Linearne modele EAS oraz ESA
W modelu EAS (Harmer, 2007a: 67) „nauczyciel pobudza zaangaowanie
uczniów, proszc ich o wykonanie zadania pisemnego, wzicia udziau w
grze komunikacyjnej lub odgrywaniu ról. W zalenoci od tego, co si
wtedy dzieje, po zakoczeniu wiczenia uczniowie zapoznaj si z tym
aspektem jzyka, który jest im nieznany lub z którym maj
problemy”.
Ryc. 4. Patchworkowy model ESA
Planowanie lekcji
15
Kolejny model sekwencji ESA (na poprzedniej stronie) zwany jest
„patchworkowym”. Tutaj kolejno moe by rozmaita. „Zaangaowani
uczniowie s zachcani do aktywnego zastosowania swojej wiedzy zanim
skupi si na nauce kolejnych elementów jzyka i ponownie zaangauj si
w wiczenia aktywujce, po których s znowu zachcani do nauki”
(Harmer, 2007b: 67).
Pamitaj! Sekwencja wprowadzania nowego materiau musi wspógra z tym,
jak uczy si mózg.
Podstawowe zasady planowania
Warto pamita o nastpujcych, prostych zasadach:
• Planujc lekcj, bierzemy pod uwag to, e jest czci cyklu nauczania,
powinna by powizana zarówno z lekcj poprzedni, jak i z
nastpn.
• Dobrze jest przedstawi uczniom cel lekcji, np. „Dzi nauczymy si,
jak zamawia posiek w restauracji” i przypomnie go na zakoczenie
(„Dzi nauczylimy si…”), mona te poprosi uczniów o podsumowanie
lekcji.
• Ogólny plan lekcji zapisany na tablicy daje uczniom poczucie
kontroli nad przebiegiem zaj.
• Zaczynamy i koczymy lekcj pracujc z ca klas, prac w grupach
planujemy w trakcie lekcji.
• Wprowadzamy i podsumowujemy materia w caej klasie, wiczymy w
grupach; • Trudniejsze zadania powinny poprzedza atwiejsze. •
Zadania wymagajce aktywnoci fizycznej i przemieszczania si po
klasie planujemy
w drugiej poowie lekcji. • Nie czekamy z zadawaniem pracy domowej
do samego koca lekcji (tu przed dzwonkiem
uczniowie mylami s ju na przerwie). • Koniecznie przemyl sposób, w
jaki przejdziesz z jednego etapu lekcji do drugiego, jak
podsumujesz to, co dotychczas zostao zrobione i jak zasygnalizujesz
kolejne zadanie. • Trzeba kontrolowa czas – czsto spogldaj na
zegarek, miej pod rk plan lekcji. • Dobry plan jest elastyczny,
pozwala na dokonywanie zmian w trakcie lekcji i reagowanie
na nieprzewidziane sytuacje.
Pamitaj! „A goal without a plan is just a wish”. Antoine de
Saint-Exupéry
Jak zapisywa plan lekcji
Stayci i nauczyciele na pocztku swojej drogi zawodowej, pracujcy
pod opiek Mentora, metodyka lub dyrektora s zobowizani do
przedstawienia pisemnych, rozbudowanych scenariuszy lekcji,
zwaszcza kiedy na lekcji ma pojawi si obserwator. W tym wypadku
format bdzie zalea od formalnych wymogów danej instytucji i bdzie
zawiera nastpujce elementy:
Teoria w piguce
• opis grupy uczniów/klasy, ich poziomu, temat lekcji, czas
trwania; • jasno sformuowane cele ogólne i szczegóowe; •
proponowane techniki i metody aktywizujce, czyli formy aktywnoci
uczniów; • uywane materiay dydaktyczne: podrcznik, karty pracy czy
kostki do gry; • modele interakcji – praca w parach, praca w
grupach; • czas potrzebny na realizacj poszczególnych zda; •
przewidywane trudnoci z osigniciem celu i sposoby radzenia sobie z
nimi.
Najprociej bdzie uoy wszystkie elementy w tabel:
Temat Cele lekcji Opis klasy/ grupy
Przewidywane problemy
Etap lekcji Treci Czas Interakcja Materiay
Plan mona zapisa w jzyku polskim lub angielskim, na kartce papieru
lub w komputerze, kolejno elementów równie zaley od nas. Plan mona
zapisa po angielsku, a elementy uoy w wygodnej kolejnoci.
Subject Aims Class profile
Activity Aids Time Procedure Interaction
Moemy te przygotowanie do lekcji opisa inaczej, np. tak, jak to
zrobiono na poniszych przykadach:
•
http://www.interklasa.pl/portal/index/dokumenty/interklasa/christmas.
pdf?page=info&action=showdoc&oid=297205;
•
http://www.wodn.lodz.pl/wodn/images/stories/NN/2012/konspekt.pdf.
Sporzdzenie takiego planu, mimo e bardzo rozwijajce, jest zajciem
niezwykle czasochonnym. Nauczyciel prowadzi nawet do kilkunastu
lekcji tygodniowo, jest dodatkowo obciony przygotowywaniem testów i
sprawdzaniem prac domowych, trudno wic wymaga, by przed kad lekcj
pisa podobny scenariusz. Natomiast konieczno przygotowania si do
lekcji nie podlega dyskusji. Dobrze wic uj swoje przygotowania w
okrelonej formie, która uatwi nam nie tylko samo przeprowadzenie
lekcji, ale równie dostarczy materia na przygotowanie powtórek i
testów, da nam poczucie sukcesu i poczucie, e zawód, który
wykonujemy, moe by ródem naszego rozwoju osobistego. Mona opracowa
wasny wzór tabeli, odpowiedniej do zapisu procesu planowania lekcji
w kadej grupie i na kadym poziomie. Prosz przyjrze si tabeli
opracowanej i stosowanej przez Katarzyn Bruder (2009).
Ryc. 5. Proces planowania lekcji. Tabela opracowana przez Katarzyn
Bruder
Podany przykad konstruowania indywidualnego wzoru planu lekcji
zasuguje na uwag z wielu wzgldów. Po pierwsze, chocia samo
uzupenienie tabeli nie zabiera duo czasu, bo jest przejrzysta i
mieci si na jednej stronie, wymaga jednak starannego przemylenia
zaj. Po drugie, cele zostay opisane w sposób, który podsuwa nam
pomysy na dobór odpowiednich technik aktywizujcych. Po trzecie, nie
pozwala zapomnie o koniecznoci rónicowania modeli interakcji. Poza
tym, atwo w niej zanotowa zadan prac domow.
W przedstawionej tabeli nauczyciel uywa wasnego sposobu zapisu
staych elementów lekcji, np. CW – to „class work”, czyli praca w
grupie, a PL – „praca caej klasy”, IW – individual work, czyli
„praca indywidualna”. Mona zastosowa inne symbole, np. T – SS
(nauczyciel zwraca si do caej klasy), S – S (praca w parach), SS –
T (uczniowie zadaj pytania nauczycielowi), SSS (caa klasa), SS
(praca w grupach).
Z czasem, kiedy nabierzemy wikszego dowiadczenia w planowaniu
lekcji, wzory naszych scenariuszy mog ulec skróceniu, np.:
Teoria w piguce
Co robi nauczyciel Co robi ucze
Zapis w tabeli tego typu uwiadamia nam na pierwszy rzut oka, czy
zostanie zachowana niezbdna równowaga midzy aktywnoci nauczyciela i
uczniów.
Oto inny, moliwy do zastosowania format, tzw. flow chart:
Ryc. 6. „Flow chart” prezentujcy plan przeprowadzenia lekcji
Plan lekcji moemy równie zapisa na podrcznych fiszkach.
Ryc. 7. Plan lekcji zapisany na fiszkach
Planowanie lekcji
19
Fiszki pozwalaj na swobodn zmian kolejnoci wczeniej zaplanowanych
etapów lekcji. Mona mie je zawsze przy sobie, przemieszczajc si po
klasie. Fiszki z opisanymi grami, wiczeniami czy sownictwem, bd
atwe do powtórnego wykorzystania na innej lekcji.
Wspominalimy ju, e klasa jest rodowiskiem nielinearnym,
dynamicznym, zalenym od wielu elementów. Wydarzenia nie zmierzaj
bezkolizyjnie w jasno okrelonym kierunku, od punktu A do punktu B.
Po drodze wiele si moe zdarzy. Pomylmy o lekcji jako podróy. Znamy
nasz wspólny cel, wiemy, który z naszych towarzyszy zawsze siada
przy kierowcy, a który cierpi na chorob lokomocyjn. Po drodze moemy
natkn si na liczne czerwone wiata i roboty drogowe. A moe szybko
przemkniemy odcinkiem nowej obwodnicy… Dlatego warto rozway
zapisywanie scenariusza lekcji w formie mapy myli (mind map),
formacie który najdokadniej odzwierciedla zoone procesy zachodzce w
czasie lekcji.
Ryc. 8. Scenariusz lekcji w formie mapy myli
Pamitaj! Sporód wielu moliwych schematów moesz wybra taki sposób
zapisu planu lekcji, który jest dla ciebie najbardziej wygodny i
przejrzysty.
Planowanie cyklu lekcji
Kada lekcja, któr planujemy, jest integraln czci duszego kursu
nauczania, dlatego powinna nawizywa do lekcji poprzedniej i
przygotowywa uczniów do kolejnej. Mylc o pojedynczej lekcji
skupiamy si na celach szczegóowych, natomiast planujc duszy cykl
lekcji, w perspektywie tygodniowej, miesicznej lub semestralnej,
koncentrujemy
Teoria w piguce
si na celach ogólnych, wyznaczonych przez podstaw programow bd
sylabus danego przedmiotu.
Zasady planowania pozostaj takie same. Kady plan, dugo- lub
krótkoterminowy, moe i powinien ulec modyfikacji w zalenoci od
potrzeb i reakcji uczniów. Powinien zakada zrónicowanie w zakresie
uywanych materiaów, technik, modeli interakcji, tak by odwoywa si
do rónych stylów uczenia si. Na pojedynczej lekcji nie zawsze jest
wystarczajco duo czasu, by wiczy 4 podstawowe umiejtnoci. Planujc
cykl lekcji moemy tak zorganizowa prac uczniów, by mieli moliwo
zrównowaonego rozwijania wszystkich umiejtnoci w okrelonym
przedziale czasowym.
Najatwiej osign ten cel organizujc cykl lekcji wokó okrelonego
tematu, np. „Wakacje”. Na pocztku zastanawiamy si, jakie
zagadnienia byyby odpowiednie dla naszych uczniów i jakich
materiaów moemy uy. Bierzemy pod uwag:
• czytanie (strony internetowe biur podróy, prognozy pogody, opis
atrakcji turystycznych); • pisanie (rezerwowanie hotelu/wycieczki,
reklamacja); • mówienie (dialog na temat planów wakacyjnych,
rozmowa telefoniczna
z recepcj hotelu); • suchanie (audioprzewodnik po muzeum); •
wprowadzenie sownictwa (pogoda, miejsca, rzeczy, które robimy na
wakacjach); • wprowadzenie struktur gramatycznych („I’m going
to...”, „You should...”, „We visited...”,
„I’d like to...”, „Why don’t we…”); • wiczenie funkcji jzykowych
(planowanie, udzielanie rad, rozmowa o przeszoci); • prac domow
(przeczytanie fragmentu bloga podróniczego).
Potem ustalamy konkretny cel, np. uczniowie maj wybra i zarezerwowa
hotel na terenie parku narodowego Yellowstone. Wyszukujemy materiay
i dobieramy odpowiednie techniki aktywizujce, które przybli nas do
celu. Bierzemy pod uwag wszystkie podane powyej umiejtnoci i
zagadnienia. Kierujc si zasad rónorodnoci, dzielimy zadania na
okrelon liczb lekcji. Takie planowanie cyklu lekcji wyzwala
kreatywno nauczyciela, poniewa pozwala mu swobodnie dobiera
materiay i techniki dydaktyczne, tak by dopasowa temat i zadania do
konkretnej grupy uczniów. Chocia korzystanie z jednego podrcznika
jest wygodne dla nauczyciela, na dusz met bywa przewidywalne i
nuce.
Pamitaj! Rol nauczyciela jest uczenie jzyka, a nie przerabianie
podrcznika.
Podstawowe zasady zarzdzania grup
Zalety pracy w grupach
Planowanie lekcji
Aby te korzyci zrealizowa, czonkowie zespou musz zrobi znacznie
wicej, ni tylko sucha, konstruktywnie reagowa i wspiera si
wzajemnie. Oprócz wyznawania tych wartoci zespoowych czonkowie
zespou musz równie przestrzega dyscypliny” (Katzenbach, Smith,
2012: 195). Praca w grupach wspomaga rozwój kompetencji kluczowych
u uczniów. Rozwija zdolno konstruktywnego porozumiewania si,
wyraania i rozumienia rónych punktów widzenia i negocjowania.
Zalety pracy w grupach:
1. ogranicza TTT na rzecz STT; 2. stwarza okazj do autentycznej
komunikacji w jzyku docelowym; 3. pozwala na wiczenie funkcji
jzykowych, takich jak wyraanie pogldów, zgaszanie
wtpliwoci, szukanie potwierdzenia, pytania o powtórzenie itp.; 4.
pozwala na efektywne wykorzystanie czasu; 5. peni rol integrujc
uczniów, poniewa pomagaj sobie nawzajem; 6. pobudza energi,
wzmacnia motywacj; 7. pozwala niemiaym uczniom nabra wiary w
siebie, bo kady moe mie wkad
w wykonanie zadania na miar swoich moliwoci; 8. przygotowuje do
wystpie publicznych; 9. stwarza moliwo zaangaowania wszystkich
uczniów, niezalenie od poziomu wiedzy
i umiejtnoci czy stylu uczenia si; 10. daje okazj do peer teaching
– uczniowie mog dzieli si swoj wiedz z rówienikami; 11. daje okazj
do peer correction – uczniowie mog nawzajem poprawia swoje bdy; 12.
umoliwia indywidualizacj informacji zwrotnej.
Zdarza si, e uczniowie wywoywani do odpowiedzi na forum caej klasy
s tak zestresowani, e nie udzielaj waciwej odpowiedzi, nawet jeli j
znaj. Boj si, e popeni bd lub nie lubi by poprawiani. Praca w
grupie pozwala na ograniczenie takich lków do minimum. Podejmujc
ryzyko swobodnej, skierowanej do rówieników, niekoniecznie
doskonale skonstruowanej pod wzgldem jzykowym wypowiedzi, uczniowie
eksperymentuj z jzykiem, mog skupi si na treci, a nie bezbdnej
formie, rozwijajc swoje kompetencje komunikacyjne. Kiedy nauczyciel
pracuje z ca klas, a uczniowie jedynie odpowiadaj na pytania i
wykonuj polecenia, ich rola jest bierna. Praca w grupie pozwala na
inicjowanie, na aktywne i nieuwiadomione przyswajanie jzyka.
Technika pracy w grupach istotnie wpywa na postrzeganie roli
nauczyciela w klasie. Jeli w wyniku wspólnej pracy uczniowie
samodzielnie poszukuj informacji, rozwizuj problemy i przygotowuj
prezentacj wyników, jeli ucz si od siebie nawzajem, nauczyciel
przestaje by jedynym ródem wiedzy, a staje si organizatorem procesu
nauczania, wspierajcym autonomi uczniów. W pewnym sensie zostaje
pozbawiony wadzy absolutnej.
Pamitaj! Praca w grupach najlepiej przygotowuje uczniów do
autentycznej komunikacji w jzyku obcym.
Teoria w piguce
Optymalne etapy pracy w grupach
• Nauczyciel wyjania, na czym polega zadanie (lub zadania, jeli s
inne dla poszczególnych grup), rozdaje materiay, wyjania, co ma by
efektem pracy poszczególnych grup i w jakim czasie naley j
zakoczy.
• Nauczyciel dzieli klas na grupy albo w sposób przypadkowy
(uczniowie, którzy siedz obok siebie), albo dobierajc osoby o
zrónicowanych umiejtnociach.
• Uczniowie rozdzielaj midzy siebie role (lider, sprawozdawca) i
zadania. • Nauczyciel kry po klasie, monitoruje prac wszystkich
grup (nie tylko tych sabszych),
sugeruje rozwizania, poprawia bdy (tylko te uniemoliwiajce pynn
komunikacj w grupie), kontroluje czas.
• Prezentacja i omówienie wyników. • Ocena (niekoniecznie wyraona
stopniem).
Prawidowe przeprowadzenie pracy w grupie wymaga od nauczyciela
starannego przygotowania, bo tylko wtedy jest w stanie osign
zakadane korzyci. Planujc j naley by przygotowanym na potencjalne
problemy:
• uycie przez uczniów jzyka polskiego w trakcie realizacji zadania;
• haas w klasie, uniemoliwiajcy skupienie; • uczniowie rywalizujcy
ze sob, zamiast wspópracowa; • planowana liczebno grup nie zgadza
si z liczb obecnych na lekcji uczniów (zadanie dla
grup picioosobowych w klasie liczcej dwudziestu dwóch uczniów); •
dysproporcje w aktywnoci uczniów (jedni wykonuj ca prac, pozostali
si nudz); • grupy wymieniajce si odpowiedziami; • grupy koczce prac
szybciej, ni inne; • grupy nie doprowadzajce zadania do koca, nie s
gotowe do prezentacji wyników.
Przy wszystkich zaletach pracy grupowej nie naley jednak cakowicie
rezygnowa z innych form interakcji. Gdy nauczyciel przekazuje te
same informacje caej klasie, zapisujc je na tablicy, oszczdza czas,
a wszyscy uczniowie ucz si dokadnie tego samego w tym samym
momencie, co umoliwia sprawdzanie wiedzy przy pomocy identycznego
zestawu pyta na tecie.
Pamitaj! Praca w grupach wymaga starannego przygotowania i
przestrzegania kolejnoci poszczególnych etapów, w przeciwnym razie
moemy spodziewa si wielu problemów.
Jak pracowa z grup o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci
(mixed-ability group)
Kada klasa jest grup o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci,
kady ucze ma inny zasób wiedzy, oczekiwania, potrzeby i korzysta z
innych strategii uczenia si. Rol nauczyciela jest takie
zaplanowanie pracy z grup, by niezalenie od poziomu znajomoci jzyka
obcego,
Planowanie lekcji
23
kady ucze mia poczucie, e jest jej czci – w przeciwnym razie straci
motywacj do nauki. Bardziej zaawansowani uczniowie czuj si
dowartociowani, jeli mog podzieli si swoj wiedz z innymi, pozostali
– jeli bd mieli poczucie osignicia zaoonych celów. Oczekiwanie, e
wszyscy uczniowie naucz si na lekcji dokadnie tych samych rzeczy,
jest nierealistyczne. Pracujc z grup o zrónicowanym poziomie wiedzy
i zdolnoci musimy tak zaprojektowa lekcj, aby kady ucze wykonywa
zadania na miar swoich moliwoci. Moemy to zrobi rónicujc treci,
zadania, role lub przydzielajc dodatkowe zadania. Moemy te
umieszcza uczniów w odpowiednio dobranych grupach i podawa im rón
informacj zwrotn, chwalc za podjcie wysiku na lekcji. Zadania
wymagajce kreatywnoci s interesujce dla wszystkich uczniów,
niezalenie od poziomu zaawansowania.
Rónicowanie treci Na lekcj o podróowaniu nauczyciel przygotowuje
trzy rodzaje tekstów o rónym poziomie trudnoci i rónej dugoci –
artyku prasowy o zagroeniach pyncych z rozwoju turystyki masowej,
tekst z bloga podróniczego, ogoszenie biura podróy o dostpnych
wycieczkach. Caa klasa pracuje nad sownictwem z tego samego obszaru
tematycznego, ale na rónym poziomie zaawansowania.
Rónicowanie zada Po przeczytaniu fragmentu bloga podróniczego,
jedna grupa odpowiada na pytania typu prawda/fasz, druga na pytania
otwarte, a trzecia pisze wspomnienia z weekendowego wypadu do
wasnego miasta.
Rónicowanie ról Planujc granie ról, debat lub symulacj
przydzielajmy bardziej rozbudowane role lepszym uczniom. Sabsi
uczniowie mog wykorzysta swoje inne talenty – plastyk przygotuje
plakat, a informatyk wyszuka stron z dodatkowymi informacjami na
omawiany temat.
Dodatkowe zadania Sabsi uczniowie otrzymuj dodatkow prac domow, by
mogli utrwali sobie omawiane treci. Pozostali uczniowie w pracy
domowej skupi si na aktywnym lub kreatywnym zastosowaniu zdobytej
wiedzy.
Zadania kreatywne Kady ucze z przyjemnoci pomyli jak uzupeni zdanie
typu „If I were an old man…” niezalenie od poziomu zaawansowania.
Im bardziej kreatywne zadanie, tym bardziej sprawdzi si w takiej
sytuacji.
Pamitaj! Przydzielajc uczniom zadania zrónicowane pod wzgldem
poziomu i treci, nie zaznaczaj czy zadania s atwiejsze, czy
trudniejsze. Unikaj dzielenia uczniów na lepszych i gorszych.
Inne sposoby W grupach o zrónicowanym poziomie wiedzy i zdolnoci
powinnimy wszelkimi sposobami wspiera rozwój kompetencji kluczowych
w zakresie rozumienia ze suchu, mówienia,
Teoria w piguce
24
czytania i pisania. Rozumienie ze suchu moemy uatwi pozwalajc na
suchanie z jednoczesnym czytaniem transkrypcji tekstu. Sabsi
uczniowie bd mieli wicej czasu na przygotowanie si do wypowiedzi
ustnej, mog korzysta ze sporzdzonych wczeniej notatek, inni mog
nagra swoj wypowied i samodzielnie analizowa popenione bdy. Na
lekcji rozwijajcej umiejtno czytania ze zrozumieniem, bardziej
zaawansowani uczniowie wypisuj na tablicy sówka i ich definicje,
pozostali czytaj krótszy fragment tekstu. Na lekcji pisania moemy
zada stworzenie krótszego albo duszego tekstu. Grupa, która upora
si z wiczeniem przed czasem, moe otrzyma dodatkowe zadanie, trzeba
tylko uwaa, by nie odebraa tego jako kary.
Wydajc polecenia lub organizujc prac w grupach, uywamy jzyka
angielskiego. Dajc mniej zaawansowanym uczniom moliwo zrozumienia
komunikatu, moemy wzmocni przekaz uywajc gestów lub symboli
graficznych, moemy powtórzy polecenie w tej samej formie lub nieco
je uproci. Jeli zadajemy pytanie otwarte caej klasie, skierujmy je
do konkretnego ucznia, eby kady mia szans wypowiedzi. Zapisujmy
wane informacje na tablicy i upewnijmy si, e kady ucze zdy wszystko
przepisa, zanim je zmaemy.
Pracujc z grup o zrónicowanym poziomie wiedzy i umiejtnoci
zakadamy, e uczniowie realizuj swoje indywidualne cele na miar
wasnych moliwoci. Istotne jest, by po lekcji kady z nich mia
poczucie, e nie zosta wykluczony z grupy, e nauczy si czego nowego
i mia okazj do komunikowania si w jzyku angielskim.
Pamitaj! Kada grupa to grupa o zrónicowanym poziomie wiedzy i
umiejtnoci, dlatego kada klasa wymaga innego podejcia.
Jak poprawia bdy
Bd popeniony przez ucznia jest wan informacj dla nauczyciela,
poniewa wiadczy o niedostatecznym utrwaleniu reguy gramatycznej czy
sownictwa. Poprawiamy bdy systemowe, a nie przejzyczenia wynikajce
z nieuwagi. Brak reakcji na bd bdzie powodowa jego utrwalanie, a co
za tym idzie, uniemoliwi jego skorygowanie w przyszoci. Zwracamy
uwag na bdy pojawiajce si w trakcie wiczenia kontrolowanego
okrelonej struktury gramatycznej. Poprawiamy bdy w wymowie, jeli
zakócaj lub uniemoliwiaj skuteczn komunikacj. Wraliwsi uczniowie
mog odbiera zwracanie uwagi na bdy jako krytyk, co moe doprowadzi
do spadku motywacji, a w konsekwencji do braku podejmowania przez
nich jakichkolwiek prób mówienia po angielsku.
Techniki poprawiania bdów
Oto kilka skutecznych sposobów na traktowanie bdów popenianych w
trakcie wypowiedzi ustnej:
• Podajemy prawidow odpowied i prosimy o jej powtórzenie; •
Scenicznym szeptem podrzucamy prawidow odpowied;
Planowanie lekcji
25
• Zachcamy ucznia do samodzielnej poprawy, np. mówic: „Can you say
that again?”; • Zachcamy wszystkich uczniów do poprawy bdów, np.
mówic: „Anyone?”; • Mona powtórzy zdanie do momentu wystpienia bdu,
zawiesi gos i czeka, a ucze
poda prawidow form; • Jeli ucze uy czasu teraniejszego zamiast
przeszego, moemy powtórzy pytanie
z naciskiem na sowo „did”; • Umówionym gestem (np. ukadajc donie na
ksztat litery T) sygnalizujemy bd w uyciu
czasu; mona w ten sposób wskaza, e wypowied nie jest w peni
poprawna i poczeka na samodzieln analiz i popraw bdu;
• Jeli bd pojawia si w trakcie duszej wypowiedzi lub dyskusji,
notujemy go na kartce i wracamy do niego po zakoczeniu wiczenia.
Taki sposób ma dodatkow zalet – nie przypisujemy bdu konkretnemu
uczniowi, a z poprawy odnosi korzy caa klasa;
• Prosimy uczniów o nagranie fragmentu lekcji, odsuchanie,
odszukanie i wspóln popraw bdów;
• Nigdy nie zapisujemy bdnych form na tablicy.
Pamitaj! Samodzielne poprawienie bdu przez ucznia jest bardziej
skutecznym sposobem rozwijania wiedzy o jzyku, ni powtórzenie
prawidowej formy po nauczycielu.
Organizacja zaj
Jak utrzyma dyscyplin na lekcji jzyka angielskiego
Zdarzaj si pedagodzy obdarzeni naturaln charyzm, którzy nie maj
problemów z utrzymaniem dyscypliny w klasie, jednak dla wielu
modych nauczycieli stanowi to najwiksze wyzwanie. Zastanówmy si, z
czego to wynika i poszukajmy skutecznych rozwiza.
Klasa to zbiór jednostek. Rol nauczyciela-przywódcy jest
sformuowanie klarownych regu postpowania oraz takie wyznaczenie
celu ogólnego i celów szczegóowych, aby grupa nauczya si wspólnie
podejmowa odpowiedzialno za swoje dziaania. Jest to moliwe tylko
przy wzajemnym zaufaniu i zaangaowaniu. Poczucia odpowiedzialnoci
grupowej nie mona wymusi nakazem ani grob, natomiast mona je
wzmocni pozytywn informacj zwrotn, nagrod i uznaniem. Jeli kady
czonek zespou czuje si jego istotn czci, nie bdzie zakóca wspólnej
pracy. Integrujc grup wokó jasno okrelonych celów, nauczyciel
zapobiega problemom z dyscyplin. Idealna lekcja przebiega we
waciwym tempie, czas jest doskonale wykorzystany, nikt i nic nie
zakóca wykonania planu.
Dyscyplina czsto utosamiana jest z cisz panujc na lekcji. Spokój w
klasie oznacza co prawda, e nauczyciel kontroluje zachowanie
uczniów, nie oznacza jednak, e omawiany materia jest skutecznie
przyswajany. W czasie pracy w grupach na lekcji z reguy panuje
haas, ale jest on nieodzowny w procesie dochodzenia do wspólnych
ustale. Wedug Penny
Teoria w piguce
26
Ur (1996: 270) dyscyplina to „sytuacja kiedy zarówno nauczyciel,
jak i uczniowie, akceptuj i konsekwentnie przestrzegaj zasad
dotyczcych takiego zachowania w klasie, które prowadzi do
bezproblemowego i skutecznego procesu nauczania i przyswajania
wiedzy”.
Czynniki wpywajce na brak dyscypliny
Podstawowym czynnikiem powodujcym zakócanie przebiegu lekcji przez
uczniów jest nieznajomo lub brak akceptacji regu zachowania
obowizujcych w danej placówce szkolnej (regulamin szkoy). Kady
nauczyciel powinien te ustali jasne i proste zasady uczestnictwa w
swoich zajciach. Brak dyscypliny jest te czsto efektem znudzenia.
Mówilimy ju, jak istotnym czynnikiem dobrego projektowania zaj jest
ich zrónicowanie. Jeli stale uciekamy si do kilku technik, które
mamy dobrze opanowane, doprowadzimy do spadku zainteresowania i
obnienia motywacji, co byskawicznie przeoy si na zakócanie
przebiegu lekcji przez uczniów. Brak zaangaowania moe by równie
skutkiem braku identyfikacji z celami wyznaczonymi przez
nauczyciela. Ucze, który z rónych powodów nie ma ochoty zaangaowa
si w wykonanie zadania, bdzie sprawia kopoty. Aranacja przestrzeni
sali lekcyjnej równie moe wpywa na niewaciwe zachowania uczniów.
Jeli stoy ustawione s w taki sposób, e nauczyciel nie jest w stanie
podej do kadego ucznia i nawiza z nim kontaktu wzrokowego,
dyscyplinowanie jest utrudnione. (Wicej informacji na ten temat w
Zestawie nr 3). Pamitajmy, e motywacj moe równie obniy zbyt czste i
nieprzemylane poprawianie bdów. Postawa nauczyciela ma wpyw na
wszystkie wymienione wyej czynniki.
W sytuacji, kiedy mamy do czynienia z uczniami, którzy przejawiaj
wrodzon niech do podporzdkowania si reguom grupy, najlepiej zwróci
si o pomoc do wychowawcy, psychologa szkolnego lub dyrektora szkoy.
Na zmian niepodanej postawy przejawiajcej si brakiem dyscypliny,
moemy wpyn na poziomie poznawczym (ucze zrozumie skutki swojego
zachowania), emocjonalnym (ucze uwiadomi sobie, co czuj inne osoby
w klasie) i behawioralnym (ucze poniesie konsekwencje swojego
zachowania).
Pamitaj! Odpowiednie planowanie lekcji ma wielki wpyw na
zapobieganie problemom z brakiem dyscypliny.
Zapobieganie problemom z dyscyplin
Jeli przypadki naruszania dyscypliny zwizane s z nieznajomoci regu,
upewnijmy si, e wymagania dotyczce zachowania s jasne i zrozumiae,
wyjanijmy dlaczego wymagamy ich stosowania. W ramach pracy w
grupach zachmy uczniów do stworzenia plakatów, gdzie zapisane bd
zasady uczestnictwa w zajciach angielskiego („Say «hello» when you
enter the classroom”, „Raise your hand when you want to ask a
question”, „Listen when your teacher speaks”). Moemy wywiesi w
klasie tabel z imionami, na której uczniowie po kadej lekcji sami
wystawi sobie ocen za prac. W bardziej zaawansowanych klasach warto
poprosi uczniów o zaprojektowanie i spisanie kontraktu w jzyku
angielskim.
Planowanie lekcji
27
Pamitajmy, e lekcja ma by ciekawa i zaskakujca. Dlatego tak wane
jest uywanie rozmaitych dostpnych metod i technik aktywizujcych,
zmiana tempa zaj czy modeli interakcji. Niech podrcznik, z reguy
powtarzalny w swojej strukturze, nie bdzie jedynym ródem, z którego
korzystamy. Moemy na potrzeby lekcji adaptowa materiay z filmików
na YouTube, z prezentacji TED, seriali komediowych, programów dla
dzieci, fragmentów podcastów, informacji ze stron internetowych, z
prasy, prognozy pogody, fragmentów opowiada, instrukcji obsugi
rozmaitych urzdze.
Jeli brak dyscypliny jest skutkiem braku identyfikacji z celami
okrelonymi, mniej lub bardziej jasno, przez nauczyciela, spróbujmy
zaangaowa uczniów w proces wyznaczania celów. Mog oni dokona wyboru
tematów kolejnych lekcji, metod pracy, filmu do obejrzenia w domu i
omówienia na lekcji, sówek do powtórzenia na kartkówk, iloci
zadawanej pracy domowej czy tematu wypracowania.
Pamitaj! Im bardziej zaangaujesz uczniów w proces decydowania o
celach i przebiegu lekcji, tym mniejsze prawdopodobiestwo
naruszania dyscypliny.
Sposoby radzenia sobie w sytuacjach naruszenia dyscypliny
Oto kilka prostych sposobów zachowania si w sytuacjach naruszenia
dyscypliny:
1. Zachowaj spokój; 2. Nawi kontakt wzrokowy z winowajc; 3.
Przypomnij zasady obowizujce na lekcji; 4. Odwoaj si do zasad
obowizujcych w szkole; 5. Odczekaj chwil, daj uczniowi czas na
zmian zachowania; 6. Skró dystans fizyczny – podejd; 7. Poó do na
awce; 8. Wyra niezadowolenie w jzyku angielskim; 9. Wyra
niezadowolenie w jzyku polskim; 10. Przesad ucznia; 11. Wywoaj
ucznia do odpowiedzi; Popro o chwil indywidualnej rozmowy po
lekcji.
Pamitaj! Jeli grupa nie przykada si do wykonania zadania, moesz odj
jej punkty i przydzieli je drugiej.
Czy na lekcji angielskiego mona uywa jzyka polskiego
Nowa podstawa programowa zaleca „uywanie jzyka obcego nowoytnego
nie tylko jako treci swoistej dla przedmiotu nauczania, ale równie
jako jzyka komunikacji podczas zaj w rónych rodzajach interakcji,
tj. zarówno nauczyciel – ucze, jak i ucze – ucze”. Oznacza to, e
obok zapoznania ucznia z treciami nauczania okrelonymi w sylabusie,
istotnym
Teoria w piguce
celem jest rozwijanie umiejtnoci praktycznej komunikacji w jzyku
angielskim. Nauka kadego jzyka obcego sprzyja rozwojowi kompetencji
kluczowych „mikkich”, takich jak umiejtno wspópracy w grupie,
organizowania wasnego procesu uczenia si, obserwacja rónic
midzykulturowych i wiele innych. Od innych przedmiotów szkolnych
odrónia j to, e przedmiot nauki jest jednoczenie rodkiem
przekazu.
W latach 80. najwikszy wpyw na sposób nauki jzyków mia Stephen
Krashen i jego teoria przyswajania drugiego jzyka. Rozrónia on
proces naturalnej, podwiadomej akwizycji (nabywania) jzyka
ojczystego przez native speakerów oraz proces wiadomego uczenia si
jzyka obcego, wymagajcego znajomoci regu gramatycznych i formalnej
instrukcji (Harmer, 2007: 50). Akwizycja jzyka w warunkach
naturalnych, bdca skutkiem otrzymywania zrozumiaej treci, prowadzi
do autentycznej komunikacji. Mona wic zaoy, e im bardziej
okolicznoci nauki jzyka obcego przypominaj przyswajanie jzyka
ojczystego, tym bardziej prawdopodobne, e proces opanowania jzyka
obcego bdzie uwieczony sukcesem. Skutkiem tego zaoenia byo gbokie
przekonanie nauczycieli jzyków obcych, e jzyk ojczysty uczniów
bdzie przeszkod w rozwijaniu nowego, niejako równolegego systemu
jzykowego, m. in. ze wzgldu na potencjalne interferencje, powodujce
bdy. Obecnie celem nauczania jzyka obcego w polskiej szkole nie
jest jednak rozwój dwujzycznoci. Nauczyciele powinni wiadomie
korzysta z dodatkowych korzyci, jakie niesie za sob uywanie jzyka
polskiego na lekcjach jzyka obcego.
Konieczno uywania jzyka angielskiego
Nadrzdnym celem nauczania jzyka angielskiego jest rozwój
kompetencji komunikacyjnych uczniów. Nauczyciel jest najwaniejszym
ródem wiedzy na temat jzyka, poniewa dostarcza podstawowego modelu
do naladowania. Rol nauczyciela jest takie zaplanowanie procesu
edukacyjnego, by wykorzysta rónorodne techniki aktywizujce, tak by
uczniowie mieli jak najwicej okazji do suchania, powtarzania i
konstruowania rónych wypowiedzi ustnych. Nauczyciel komunikujc si z
uczniami po angielsku modyfikuje swój jzyk tak, by treci byy
zrozumiae, mówi wolniej, z przesadn intonacj, akcentujc sowa
kluczowe, stosujc uproszczone struktury gramatyczne i sownictwo.
Uywany wiadomie i w odpowiednim wymiarze TTT, czyli Teacher Talking
Time, peni bardzo wan rol dydaktyczn. Dostarcza zrozumiaej treci,
przyczyniajc si do rozwoju kompetencji jzykowej uczniów, dlatego
ograniczenie go na rzecz komunikacji w jzyku polskim, pozbawia
uczniów odpowiedniej ekspozycji na jzyk docelowy.
Uzasadnione uywanie jzyka polskiego
Istniej jednak sytuacje, w których uycie jzyka polskiego na
zajciach jest uzasadnione, np. wtedy, gdy uycie angielskiego jest
nieefektywne (moemy wyda polecenie po polsku, jeli wykonanie
zadania przynosi wiksz korzy ni wysiek woony w zrozumienie
instrukcji), nieskuteczne (uycie angielskiego nie skutkuje lepszym
przyswojeniem omawianego materiau) i nienaturalne (w danym momencie
uczniowie lepiej funkcjonuj w jzyku ojczystym).
Planowanie lekcji
Uczniowie maj naturaln potrzeb komunikowania si w jzyku ojczystym i
potwierdzania, czy dobrze zrozumieli omawiane zagadnienia,
polecenia, wyjanienia. Daje im to poczucie bezpieczestwa. Pracujc w
grupach i wykonujc zadania, czsto konsultuj si midzy sob po polsku.
Nie naley im tego zabrania (zwaszcza, e nauczyciel nie jest w
stanie nadzorowa jednoczenie kilku grup), jeli efektem wspólnej
pracy bdzie tekst w jzyku angielskim. Powinnimy odwoywa si do jzyka
polskiego w sytuacji, kiedy stykamy si z bdami wywoanymi
interferencj (uywanie czasu przeszego zamiast Present Perfect).
Porównanie obu jzyków pomaga zrozumie i eliminowa bdy. Moemy
wykorzysta jzyk polski w wiczeniach na tumaczenie (grupa streszcza
duszy tekst po polsku), do powtórki sownictwa czy sprawdzenia
znajomoci gramatyki. Jeli polecenie wydane w jzyku angielskim jest
niezrozumiae, moemy najpierw je uproci w jzyku angielskim, a
dopiero potem poda je po polsku. Wprowadzajc nowe sowo moemy poda
jego definicj po angielsku, moemy zademonstrowa znaczenie, moemy
posuy si ilustracj, moemy równie, jako jeden z dostpnych sposobów,
poda wyjanienie po polsku (zwaszcza pojcia abstrakcyjne lub silnie
nacechowane kulturowo). Tumaczenie, przez lata kojarzone wycznie z
mocno krytykowan metod grammar translation, to bardzo istotna
umiejtno, niezbdna we wspóczesnym wiecie, jeli bdziemy j rozumie
jako mediacj midzy dwoma systemami jzykowymi i kulturowymi, która
jest jedn z kompetencji kluczowych.
Nieuzasadnione uywanie jzyka polskiego
Kady przypadek uycia jzyka polskiego na lekcji powinien by
uzasadniony i uwiadomiony. Im wyszy poziom znajomoci jzyka obcego,
tym mniejsza potrzeba uywania jzyka polskiego. Tumaczenie zasad
tworzenia pyta w czasie Simple Present po polsku na poziomie A1
jest zrozumiae, natomiast nie ma potrzeby uywania jzyka polskiego
do wyjaniania rónic midzy czasem Past Perfect a Past Perfect
Continous na poziomie B2. Jeli nauczyciel naduywa tego narzdzia
komunikacji, moe doprowadzi do sytuacji, kiedy uczniowie przestan
podejmowa jakikolwiek wysiek rozumienia tekstów w jzyku bdcym
przedmiotem nauczania, oczekujc natychmiastowego tumaczenia na
polski, co nie prowadzi do rozwoju kompetencji komunikacyjnych w
jzyku docelowym i stawia pod znakiem zapytania zasadno procesu
dydaktycznego. Mona zastanawia si, z jakich powodów nauczyciel
komunikuje si z uczniami w jzyku polskim. Przypumy, e wynika to z
faktu braku wiary we wasne umiejtnoci jzykowe. W takim przypadku
unikanie mówienia po angielsku doprowadzi do pogorszenia
kompetencji jzykowych nauczyciela. Tylko jeli próbujesz coraz
lepiej dostosowa swój TTT do potrzeb grupy i poszukujesz
najlepszych sposobów takiego wyraenia treci w jzyku angielskim, aby
byy jak najbardziej przystpne dla uczniów i odpowiednie do ich
poziomu znajomoci jzyka, rozwijasz si jako nauczyciel i anglista w
procesie uczenia si przez cae ycie.
Pamitaj! Jzyk angielski jest przedmiotem i rodkiem nauczania. Nie
moesz ogranicza ekspozycji uczniów na ten jzyk, chyba, e jest to
uzasadnione w okrelonych sytuacjach.
Teoria w piguce
TTT jest jednym z najistotniejszych narzdzi dydaktycznych
pozostajcych w dyspozycji nauczyciela. Oznacza czny wymiar czasu
przypadajcy na wypowied ustn nauczyciela w czasie lekcji, w trakcie
prezentacji, dyskusji, organizowania pracy klasy. Sposób, w jaki
uywa on jzyka, wywiera zasadniczy wpyw na rozwój kompetencji
komunikatywnych u uczniów.
Cechy TTT
TTT powinien charakteryzowa si nastpujcymi cechami:
• jest uproszczony, ale pozostaje naturalny; • jest zrozumiay dla
uczniów w okoo 85 – 95%, zawsze lekko powyej ich
poziomu kompetencji; • zachca do interakcji poprzez zadawanie pyta,
robienie przerw
umoliwiajcych komentowanie; • nawizuje do tego, co uczniowie ju
wiedz; • zawiera wiele powtórze, podkrela znaczenia i kontekst
uycia sów, które poddaje
swoistemu „recyklingowi”.
Funkcje TTT
Peni wiele funkcji bezporednio przyczyniajcych si do skutecznej
nauki jzyka. Poprzez zadawanie pyta angauje uczniów do wypowiedzi.
Pozwala na spersonalizowanie omawianych treci i stanowi model
naturalnej komunikacji na tematy interesujce uczniów w danej
chwili. Stanowi model wymowy i intonacji. Niezastpiony w
storytellingu. Jest równie wzorem etykiety jzykowej – przyjtych w
kulturze anglosaskiej zachowa jzykowych i norm grzecznociowych.
Jest narzdziem organizacji pracy w klasie. Przy wszystkich zaletach
TTT przyjmuje si, e w najlepszym razie nie powinien zabiera wicej
ni 30% czasu na lekcji. Jednorazowo wypowied nauczyciela nie moe
trwa duej ni 10 min.
Cechy STT
STT, czyli Student Talking Time, to czny czas przeznaczony na
indywidualn wypowied ucznia. Jest najlepsz okazj do wiczenia jzyka,
przeamywania wasnych trudnoci z mówieniem, okazj do suchania opinii
kolegów. Chocia STT moe zawiera liczne bdy, stanowi dla nauczyciela
wane ródo informacji o tym, które zagadnienia sprawiaj uczniom
problemy. Na lekcji niewaciwie zaplanowanej przez dominujcego
nauczyciela, STT moe nie przekracza nawet paru minut. Jeli
uczniowie nie bd mieli okazji aktywnie uczestniczy w interakcji,
zajm si innymi rzeczami, co moe skutkowa brakiem dyscypliny.
Ograniczanie TTT
Sposób korzystania z TTT jest odbiciem postawy nauczyciela wobec
jego wasnej pozycji w klasie. Jeli uwaa on, e jest centraln
postaci, dominujc z racji wieku i wyksztacenia,
Planowanie lekcji
bdzie mia tendencje do naduywania TTT. Obecnie zaleca si
nauczycielom ograniczanie dugoci swoich wypowiedzi i korzystanie z
innych dostpnych rodków dydaktycznych po to, eby zapewni uczniom
jak najwicej czasu na aktywno.
Oto propozycje rónych sposobów redukowania TTT:
• planowanie lekcji tak, by uywa rozmaitych technik aktywizujcych i
modeli interakcji, np. pracy w grupach;
• zadawanie pyta naprowadzajcych (elicytacji), gdzie ucze sam
dochodzi do prawidowej odpowiedzi;
• zadawanie pyta otwartych, które daj okazj do duszej, bardziej
spersonalizowanej wypowiedzi;
• czste sprawdzanie rozumienia; • unikanie powtarzania pyta,
polece, instrukcji (lepiej poprosi, eby zrobili
to uczniowie).
Dobr praktyk jest podanie uczniom klucza z rozwizaniami zadania –
lepiej eby sprawdzili je samodzielnie w grupach, ni jednoczenie ca
klas. Jeli po zadaniu pytania w klasie zapanuje cisza, spokojnie
poczekaj, nie powtarzaj i nie parafrazuj pytania. Daj uczniom szans
na wymylenie odpowiedzi. Nigdy nie powtarzaj bdnych odpowiedzi
uczniów.
Aby mie wiadomo, czy w naszej praktyce zawodowej uywamy TTT w
odpowiednim wymiarze, moemy nagra fragment swojej lekcji i
przeanalizowa j w domu. Jeli spodziewamy si hospitacji, popromy
Mentora o zwrócenie uwagi na ten aspekt naszej pracy.
Niewerbalne ograniczanie TTT
Zalewanie uczniów potokiem sów moe okaza si bezproduktywne.
Ograniczajc TTT warto wiadomie skorzysta z szerokiego zasobu rodków
komunikacji niewerbalnej. Polecenie mona zapisa na tablicy.
Wystarczy podnie do góry ilustracj, uczniowie chóralnie powtórz
sówko. Dowiadczeni nauczyciele chtnie stosuj gesty do dzielenia
klasy na grupy, wywoywania do odpowiedzi, wskazywania bdu, miejsca
w tekcie, gdzie znajduje si odpowied. Krc po klasie i utrzymujc
kontakt wzrokowy z uczniami, nauczyciel motywuje ich do
wysiku.
Pamitaj! Nagraj swoj lekcj, eby sprawdzi, czy twój TTT nie zajmuje
wicej ni 30% czasu lekcji. Sprawd te, jak dugo mówi twoi
uczniowie.
Rytuay klasowe
„Rytuay to ogólnie przyjte w danej grupie zwyczaje, dajce poczucie
wspólnoty i odróniajce j od innych grup. Maj one silny zwizek z
poczuciem przynalenoci i przemiany z grupy formalnej (klasy
narzuconej instytucjonalnie) w grup nieformaln
Teoria w piguce
Rytuay klasowe peni istotn rol w organizacji pracy przed i w
trakcie lekcji. S ustalone i przewidywalne, przez co wpywaj na
obnienie poziomu stresu u uczniów, spowodowanego wymaganiem
komunikacji w jzyku obcym, zapewniajc poczucie bezpieczestwa.
Klarownie wyartykuowane i przestrzegane reguy wspópracy w grupie
zapewniaj poczucie przynalenoci i dziaaj integrujco. Rytuay stanowi
niezbdne, z punktu widzenia nauczyciela, narzdzie organizacji pracy
na lekcji, poniewa jasno okrelaj oczekiwania stawiane uczniom,
zapobiegajc problemom z dyscyplin. Uatwiaj uporzdkowanie
przestrzeni i kontrolowanie przebiegu lekcji. Stwarzaj bezpieczne
otocznie.
Rytuay uatwiaj prac
• uczniowie powinni wiedzie, dlaczego maj zachowywa si w okrelony
sposób; • zasada jest jasno sformuowana i przewiczona; • zamanie
zasady niesie za sob nieuniknione konsekwencje; • zasady trzeba
przypomina, werbalnie lub niewerbalnie (plakat, gest); • zasady
obowizuj wszystkich, równie nauczyciela; • im modsi uczniowie, tym
wiksza potrzeba rytuaów.
Przestrzeganie rytuaów moe zacz si ju przed lekcj, jeli nauczyciel
wymaga okrelonego zachowania przed wejciem do klasy. Uczniowie
wiedz, jak rozpoczyna si lekcja, a jak koczy, jak wytumaczy swoje
spónienie, jak prosi o pozwolenie na wyjcie z klasy, jak zgasza si
do odpowiedzi. Grupa rozumie i reaguje na ustalone gesty, jakich
uywa nauczyciel, kiedy przywouje klas do porzdku, rozpoczyna lub
koczy zadanie. Jednak nadmierne skupianie si na rytuaach, na
utrzymywaniu w klasie porzdku i tworzeniu przewidywalnego otoczenia
moe doprowadzi do spadku zaciekawienia i poczucia zaangaowania
uczniów.
Przykady rytuaów na lekcji angielskiego
Lekcja jzyka obcego tym róni si od innych, e przedmiot nauki jest
jednoczenie narzdziem komunikacji. Dlatego przedstawienie regu w
formie infografiki i umieszczenie ich w widocznym miejscu w klasie
peni podwójn rol – po pierwsze: przypomina o przyjtych zasadach, po
drugie: utrwala znajomo sów i zwrotów w jzyku angielskim (uczenie
peryferyjne). Rytuaem werbalnym moe by te klasowa „przysiga”
powtarzana chóralnie zawsze na pocztku lekcji, np. „I swear to
speak English, and nothing but English” lub „I will work hard in
class today”. A po lekcji nauczyciel moe zasign opinii uczniów na
temat lekcji mówic „Raise your hand if you liked our class
today.”
Spójrzmy na przykadowe sposoby prezentowania i utrwalania rytuaów
klasowych. Wymylenie i wykonanie plakatów tego typu idealnie nadaje
si na temat pracy w grupach.
Planowanie lekcji
Ryc. 9. Przykady tablic z rytuaami klasowymi
Pamitaj! Rytuay powinny stanowi bezpieczn ram, ale rzeczy, które si
w niej dziej, mog by nieprzewidywalne.
Co si dzieje po lekcji
Dobrze zaprojektowana lekcja nawizuje do poprzedniej (powtarza i
rozwija omawiane treci, aktywizuje przyswajan wczeniej wiedz) i
przygotowuje grunt dla wprowadzania nowego materiau. Dlatego
nauczyciel musi mie wiadomo, czy w przeprowadzonej lekcji osign
zaoone cele. Jeli nie, materia trzeba bdzie omówi ponownie, przy
uyciu innych technik, jeli tak – mona zaplanowa zadania aktywizujce
posiadan przez uczniów wiedz. Mona powiedzie, e planowanie kolejnej
lekcji zaczyna si w momencie zakoczenia poprzedniej.
Bezporednio po lekcji
Konspekt dopiero co zakoczonej lekcji bdzie stanowi punkt wyjcia do
planowania nastpnej. Wiemy, które zadania okazay si mao
interesujce, a które spowodoway zbyt duy haas i zamieszanie.
Powinnimy pamita, jakie nieprzewidziane problemy pojawiy si w
trakcie lekcji i jak sobie z nimi poradzilimy (przykadowo, jeli
uczniowie mieli problem ze zapamitaniem nowych sówek,
prawdopodobnie dodatkowe wyjanienia umiecilimy na tablicy). Dlatego
po zakoczonej lekcji warto zaznaczy na konspekcie, co zadziao
dobrze, a co nie, dodatkowo zrobi zdjcie tablicy przed wytarciem,
eby nie zapomnie w jakim kierunku przebiegaa lekcja. Notatki na
konspekcie i zdjcie tablicy pomog nam precyzyjniej okreli
przewidywane trudnoci w czasie nastpnej lekcji, wic nasz kolejny
plan powinien jeszcze lepiej odpowiada za potrzeby uczniów.
Teoria w piguce
Autorefleksja, rozumiana jako zwrócenie si podmiotu ku wasnej
aktywnoci, jest narzdziem samodoskonalenia. To cigy proces
zadawania sobie pyta: „Co si zdarzyo?”, „Jak?”, „Dlaczego?”, „Co z
tego wynika?”, „Jaka bya moja rola w ksztatowaniu zdarze?”, „Co
czuem?”, „Czy mog to zrobi inaczej?”, „Czy mog to zrobi lepiej?”.
Poszukujc odpowiedzi na tak postawione pytania, zaczynamy dostrzega
nowe rozwizania, powizania czy zalenoci. Stajemy si lepszymi
nauczycielami. Jeli wychodzc z lekcji stwierdzimy, e bya udana, to
taki bezrefleksyjny opis dowiadczenia nie przyczyni si gbszego
zrozumienia naszego stylu nauczania. Autorefleksja to obserwacja i
samoocena, ocena wasnych czynów z pewnego dystansu, który umoliwia
korekt pewnych zachowa (uczymy si na bdach). Poprzez takie
rozwaanie monitorujemy wasny rozwój zawodowy i osobisty, dziaania
nieuwiadomione i rutynowe zastpujemy wiadom aktywnoci, stajc si
ekspertami w naszej dziedzinie.
Ryc. 10. Proces autorefleksji
Istnieje wiele narzdzi, przy pomocy których moemy wiczy i pogbia
umiejtno autorefleksji.
• Prowadzenie pamitnika – eby opisa nasze obserwacje i subiektywne
uczucia musimy najpierw gboko si zastanowi. Pisanie to wyraz
naszych myli, a nawet forma terapii. Pamitnik moe przybra form
bloga lub vloga.
• Nagrywanie lekcji – odsuchujc nagranie moemy sprawdzi proporcje
TTT do STT: na ile jasne s nasze polecenia i czy mówimy
wystarczajco gono. Nagrywajc si na wideo widzimy, jak poruszamy si
po klasie.
• Obserwacja lekcji przez zaprzyjanionego nauczyciela – uzyskujemy
bezstronny i yczliwy opis przebiegu lekcji i atmosfery panujcej w
naszej klasie.
• Proba o ocen uczniów – uczniowie to najlepsi specjalici od
edukacji, mog oceni lekcj podnoszc rk w odpowiedzi na pytanie „Kto
uwaa, e dzisiejsza lekcja bya
Planowanie lekcji
za trudna?”, mog wypeni specjalny kwestionariusz. Pytanie uczniów o
opini nie prowadzi do utraty autorytetu.
• Badania w dziaaniu – czc rol badacza i praktyka moesz postawi
sobie pytanie, na które poszukasz odpowiedzi obserwujc wasne
lekcje, np: „Czy sposób, w jaki poprawiam bdy, prowadzi do wikszej
poprawnoci wypowiedzi ustnych moich uczniów?”.
• Dzielenie si problemami z innymi nauczycielami – najlepsz grup
wsparcia s anglici pracujcy w tej samej szkole, mona czyta i
publikowa w sieci blogi i vlogi, które umoliwiaj dodawanie
komentarzy, warto przyczy si do jednej z licznych grup
nauczycielskich na Facebooku lub zaoy swoj, mona te ledzi
#reflectiveteacher na Twitterze.
Pamitaj! Po kadej lekcji zastanów si, czy zastosowane przez ciebie
techniki okazay si skuteczne, czy zaoone cele mona byo osign w inny
sposób, jak poradzie sobie z nieoczekiwanymi problemami, czy
niektóre z nich si powtarzaj? Refleksja jest nieodzownym elementem
samorozwoju.
Przykady dobrych praktyk Planujc lekcj naley starannie przemyle i
okreli cel lekcji. Wszystkie czci lekcji powinny by zwizane z
osigniciem tego celu.
Na kad lekcj naley sporzdzi konspekt. Po zmodyfikowaniu, ten sam
konspekt moe by uyty na innej lekcji.
Przed lekcj sprawdzamy, czy w sali lekcyjnej znajduje si wszystko,
co bdzie nam potrzebne.
Dodatkowe materiay dydaktyczne potrzebne na danej lekcji, powinny
by przygotowane i uoone w odpowiednim porzdku.
Przykady dodatkowych zada, które mog by przeprowadzone na dowolnym
etapie lekcji, przechowujemy w specjalnym folderze, który suy jako
koo ratunkowe w nieprzewidzianych momentach.
Klasowe rytuay pomagaj utrzyma dyscyplin na lekcji.
Kreatywno i innowacyjno
Zawód nauczyciela jzyka obcego daje nam wiele moliwoci rozwijania
wasnej kreatywnoci i innowacyjnoci. Po pierwsze – planowanie lekcji
jest jak pisanie scenariusza sztuki teatralnej, zmusza nas do
nieustannych poszukiwa nowych rozwiza z wykorzystaniem rozmaitych
materiaów dydaktycznych i technik aktywizujcych. Po drugie –
piszc
Teoria w piguce
Uczniowie, poprzez medium jzyka obcego, maj okazj wyraa siebie w
pracach plastycznych, tworz teksty, komentuj filmy, suchaj
piosenek, rozwijajc swoje kompetencje ekspresji artystycznej.
Kompetencje kluczowe
Nauczyciel rozwija nie tylko swoj umiejtno porozumiewania si w
jzyku obcym. Poprzez autorefleksj uczy si analizowa swoj praktyk
pedagogiczn, eksperymentowa i wprowadza zmiany, co przyczynia si do
rozwoju umiejtnoci uczenia si. Wyszukujc w internecie nowe materiay
do nauczania i adaptujc je na potrzeby swoich uczniów, nauczyciel
rozwija kompetencje informatyczne. Kiedy nauczyciel wyznacza cele,
przydziela i nadzoruje wykonanie zada czy motywuje uczniów do
pracy, rozwija swoje kompetencje spoeczne i obywatelskie.
Na lekcjach jzyka angielskiego uczniowie nie tylko rozwijaj
umiejtno porozumiewania si w jzyku obcym. Pracujc w grupach,
ksztatuj swoje kompetencje spoeczne i obywatelskie. Korzystajc z
rozmaitych metod i technik aktywizujcych, doskonal umiejtno uczenia
si. Wyszukujc materiay do pracy domowej w internecie, rozwijaj
kompetencje informatyczne.
Chcesz wiedzie wicej?
Aronson, E. (2005). Czowiek istota spoeczna. Warszawa: PWN. Warto
przeczyta, eby lepiej zrozumie zachowania innych ludzi (i siebie
te).
Cialdini, R. (2016). Pre-swazja. Sopot: GWP. W tej ksice moe
zainteresowa ci rozdzia „Jedno 2 – Dziaanie razem”, strony 245 –
264.
Rod Bolitho The Dimensions of Continuing Professional Development.
Niezwykle ciekawy mówca i peen pasji nauczyciel, który wyjani ci
istot wykonywanego zawodu.
Bring on the learning revolution!. Sir Ken Robinson z humorem
przedstawia perspektywy edukacji szkolnej w zmieniajcym si
wiecie.
W artykule na stronie
http://www.est-translationstudies.org/research/2012_DGT/
documents/2001_cook.pdf zapoznasz si z teoriami badajcymi skutek
uywania jzyka ojczystego na lekcjach jzyka obcego.
Pobierz za darmo ksik Creativity in the English language classroom
(red. Maley, A., Peachey, N.). To kopalnia wietnych pomysów do
wykorzystania na lekcjach.
Znajdziesz w internecie
Artyku na temat autorefleksji. Edutopia to blog pisany przez i dla
nauczycieli z pasj.
Strona, gdzie znajdziesz wietnie opracowane plany lekcji,
uporzdkowane tematycznie i wedug poziomów nauczania.
Artyku na temat dyscypliny w blogu dla nauczycieli
www.thoughtco.com. A tutaj znajdziesz wiele ciekawych wicze
powiconych sownictwu, jak równie artykuy z zakresu metodyki
nauczania.
Na stronie www.teachingenglish.org.uk znajdziesz te artykuy z
zakresu metodyki nauczania.
Artyku na temat Teacher Talk and Student Talk.
Ciekawy wykad na temat TTT.
Poczytaj o komunikacji niewerbalnej w klasie.
38
Bibliografia Biskupski, M., Krzyanowska, E. (2009). Z nami przemoc
nie ma szans. Warszawa: WSIP.
Bruder, K. (2010). 15 powodów, dla których warto napisa…plan
lekcji. „Jzyki Obce w Szkole” nr 6: s. 155–166.
Byrne, D. (1986). Teaching Oral Skills. Londyn: Pearson Education
Ltd.
Gerngross, G., Puchta, H. (1994). Creative Grammar Practice.
Londyn: Longman.
Goleman, D. (2012). Przywództwo, które przynosi efekty. [W:] O
zarzdzaniu ludmi (red. Kubisiak, P.). Warszawa: ICAN
Institute.
Hadfield, J. (1992). Classroom Dynamics. Oksford: Oxford University
Press.
Harmer, J. (2007). The Practice of English language Teaching.
Londyn: Pearson.
Hedge, T. (2000). Teaching and Learning in the Language Classroom.
Oksford: Oxford University Press.
Katzenbach, J.R., Smith, D.K. (2012). Dyscyplina zespoów. [W:] O
zarzdzaniu ludmi (red. Kubisiak P.). Warszawa: ICAN
Institute.
Komorowska, H. (2002). Metodyka nauczania jzyków obcych. Warszawa:
Fraszka Edukacyjna.
O’Neil, J., Conzemius, A. (2006). The Power of SMART Goals : Using
Goals to Improve Student Learning. Bloomington: Solution Tree
Press.
Taraszkiewicz, M. (2002) Metody aktywizujce proces uczenia si.
Warszawa: Verlag Dashofer Sp. z o.o.
Tsui, A.B.M. (1995). Introducing Classroom Interaction. Londyn:
Penguin.
Ur, P. (1996). A Course in Language Teaching. Cambridge: Cambridge
University Press.
Woodward, T. (1994). Models and Metaphors in Language Teacher
Training. Cambridge: Cambridge University Press.
Woodward, T. (1992). Ways of Training. Londyn: Longman.
Planowanie lekcji
Ryc. 4. Patchworkowy model ESA 13
Ryc. 5. Proces planowania lekcji. Tabela opracowana przez Katarzyn
Bruder 16
Ryc. 6. „Flow chart” prezentujcy plan przeprowadzenia lekcji
17
Ryc. 7. Plan lekcji zapisany na fiszkach 17
Ryc. 8. Scenariusz lekcji w formie mapy myli 18
Ryc. 9. Przykady tablic z rytuaami klasowymi 32
Ryc. 10. Proces autorefleksji 33
Wstp
Po przeczytaniu tego zeszytu
Jak skutecznie zarzdza zespoem
Czym kierowa si planujc kolejno zada
Podstawowe zasady zarzdzania grup
Jak zachowa równowag midzy TTT a STT
Rytuay klasowe
Przykady dobrych praktyk
Kreatywno i innowacyjno
Po przeczytaniu tego zeszytu
Jak skutecznie zarzdza zespoem
Wyznaczanie celów
Sekwencje wprowadzania nowego materiau
Jak pracowa z grup o zrónicowanym poziomie wiedzy
i umiejtnoci (mixed-ability group)
Jak poprawia bdy
Techniki poprawiania bdów
Czynniki wpywajce na brak dyscypliny
Zapobieganie problemom z dyscyplin
Czy na lekcji angielskiego mona uywa jzyka polskiego
Konieczno uywania jzyka angielskiego
Uzasadnione uywanie jzyka polskiego
Nieuzasadnione uywanie jzyka polskiego
Cechy TTT
Funkcje TTT
Cechy STT
Ograniczanie TTT
Bezporednio po lekcji