Tuzgölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›n›n Fasiyes Özellikleri ve Denetim Mekanizmalar›.........................................................................................................................Alper GÜRBÜZ ve Nizamettin KAZANCI 1

Tuz Gölü Fay Zonunun Neotektonik Dönem Özellikleri, Depremselli¤i, Geometrisi ve Segment Yap›s›..........................................................................................................................Ak›n KÜRÇER ve Yaflar Ergun GÖKTEN 19

Karaburun (‹zmir) evresinin Neojen Stratigrafisi ve Paleoco¤rafik Evrimi....................................................................................................................................................................Fikret GÖKTAfi 71

Malatya Oligo-Miyosen Havzas›n›n Bentik Foraminifer Faunas› (Do¤u Toroslar, Do¤u Türkiye).......................................................................................................................................................................Fatma GED‹K 95

Qushchi (KB ‹ran, Bat› Azerbaycan) Amfibolitlerinin Tektonomagmatik Özellikleri ve Protolit Tipi............................................................................................................................................................Mohssen MOAZZEN 141

Bozk›r Formasyonunda Globerit-Halit Birlikteli¤i (Pliyosen, Çank›r›-Çorum Havzas›, Orta Anadolu, Türkiye).....................................................................................................................................................................‹lhan SÖNMEZ 155

Basit Zemin ‹ndeks Özelliklerini Kullanarak fiiflme Bas›nc›n›n Hesaplanmas›...............................................................................................................................Kamil KAYABALI ve Özgür YALDIZ 179

Gömülü Jeolojik S›n›rlar›n Görüntülenmesine ‹ki Örnek: Obruk Yap›s› ve Seyithac› Fay›, Karap›nar, Konya..................................................................................Ertan TOKER, Yahya Ç‹FTÇ‹, Aytekin AYVA ve Ak›n KÜRÇER 193

Türkiye Jeotermal Potansiyelinin Is› Ak›s› Hesaplamas›yla De¤erlendirilmesi...........................................................................................U¤ur AKIN, Emin U¤ur ULUGERGERL‹ ve Semih KUTLU 205

Mineral Geliflimi ve Biyokimya Hakk›nda K›sa Not..............................................................................................................................................................José Mario AM‹GO 215

Güney Marmara Bölgesindeki Büyük Vadilerin Olas› Deflilme Zamanlar› (N. Kazanc›, Ö. Emre, K. Erturaç, S.A.G. Leroy, S. Öncel, Ö. ‹leri, Ö. Toprak; MTA Dergisi 148, 1-17) Makalesine Elefltiri ve Düzeltme..........................................................................................................................................................Nizamettin KAZANCI 223

Katk› Belirtme....................................................................................................................................................................... 225

Maden Tetkik ve Arama Dergisi Yay›n Kurallar›................................................................................................................ 227

MADEN TETK‹K VE ARAMADERG‹S‹

‹Ç‹NDEK‹LER

Türkçe Bask› 2014 149

Ç

1

MTA Dergisi (2014) 149: 1-18

Maden Tetkik ve Arama Dergisi

http://dergi.mta.gov.tr

‹Ç‹NDEK‹LER

MADEN TETK‹K VE ARAMA

D E R G ‹ S ‹Türkçe Bask› 2014 149 ISSN : 1304 - 334X

Tuzgölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›n›n Fasiyes Özellikleri ve Denetim Mekanizmas›..........................................................................................................................Alper GÜRBÜZ ve Nizamettin KAZANCI 1

Tuz Gölü Fay Zonunun Neotektonik Dönem Özellikleri, Geometrisi ve Segment Yap›s›..........................................................................................................................Ak›n KÜRÇER ve Yaflar Ergun GÖKTEN 19

Karaburun (‹zmir) çevresinin Neojen Stratigrafisi ve Paleoco¤rafik Evrimi....................................................................................................................................................................Fikret GÖKTAfi 71

Malatya Oligo-Miyosen Havzas›n›n Bentik Foraminifer Faunas› (Do¤u Toroslar) Türkiye.......................................................................................................................................................................Fatma GED‹K 95

Qushchi (KB ‹ran, Bat› Azerbeycan) Amfibolitlerinin Tektonomagmatik Özellikleri ve Protolit Tipi............................................................................................................................................................Mohssen MOAZZEN 141

Bozk›r Formasyonunda Globerit-Halit Birlikteli¤i (Pliyosen, Çank›r›-Çorum Havzas›, Orta Anadolu, Türkiye).....................................................................................................................................................................‹lhan SÖNMEZ 155

Basit Zemin ‹ndisleri Kullanarak fiiflme Bas›nc›n›n Tahmini...............................................................................................................................Kamil KAYABALI ve Özgür YALDIZ 179

Gömülü Jeolojik Yap›sal Kenar Zon Alg›lama Yönteminin Uygulanmas›na ‹ki Örnek: Obruk Yap›s› ve Seyithac› Fay›, Karap›nar,Konya...................................................................................Ertan TOKER, Yahya Ç‹FTÇ‹, Aytekin AYVA ve Ak›n KÜRÇER 193

Türkiye Jeotermal Potansiyelinin Is› Ak›s› Hesaplamas›yla De¤erlendirilmesi............................................................................................U¤ur AKIN, Emin U¤ur ULUGERGERL‹ ve Semih KUTLU 205

Mineral Geliflimi ve Biyokimya Hakk›nda K›sa Not..............................................................................................................................................................José Mario AM‹GO 215

Güney Marmara Bölgesindeki Büyük Vadilerin Olas› Deflilme Zamanlar› (N. Kazanc›, Ö. Emre, K. Erturaç,S.A.G. Leroy, S. Öncel, Ö. ‹leri, Ö. Toprak; MTA Dergisi 148, 1-17) Makalesine Elefltri ve Düzeltme..........................................................................................................................................................Nizamettin KAZANCI 223

Maden Tetkik ve Arama Dergisi Yay›n Kurallar› ................................................................................................................ 225

TUZ GÖLÜ HAVZASI KUVATERNER TORTULLARININ FAS‹YES ÖZELL‹KLER‹VE DENET‹M MEKAN‹ZMALARI

FACIES CHARACTERISTICS AND CONTROL MECHANISMS OF QUATERNARY DEPOSITSIN THE LAKE TUZ BASIN

Alper Gürbüza, b* ve Nizamettin Kazanc›a

a Ankara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, 06100, Tando¤an, Ankarab Ni¤de Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, 51240, Ni¤de

ÖZTürkiye’nin en büyük k›ta içi karasal havzas› konumundaki Tuz Gölü Havzas›’n›n Neojenöncesi geliflimine dönük birçok çal›flma bulunmas›na karfl›n, Neojen ve özellikleKuvaterner devresi özelliklerini detayland›ran çal›flmalar oldukça s›n›rl›d›r. Hâlbukihavzan›n bu dönemlerine ait araflt›rmalar gerek aktif tektonik gerekse de iklim de¤iflimigibi toplumu yak›ndan ilgilendiren konularda do¤rudan bilgi sa¤lay›c›d›r. Bu çal›flmakapsam›nda Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner tortullar›n›n zaman ve mekân içerisindekisedimanter özellikleri ile bu özellikleri denetleyen süreçleri tespit ve tayin etmek amac› ileyap›lan detayl› arazi gözlemleri sunulmufltur. Bu ba¤lamda 17 ayr› bölgede yürütülen istifçal›flmalar› ›fl›¤›nda Kuvaterner birimleri 12 litofasiyes ve 5 fasiyes birli¤i alt›ndatan›mlanarak incelenmifltir. Fasiyes özellikleri dikkate al›nd›¤›nda havzan›n Kuvaternerevriminde tektonizman›n uzaysal anlamda s›n›r belirleyici rolü karfl›s›nda bask›n denetiminiklimsel oldu¤u anlafl›lmaktad›r.

Anahtar sözcükler: Orta Anadolu,Kuvaterner, göl seviyeside¤iflimleri,sedimantoloji, iklim,tektonizma.

Keywords:Central Anatolia,Quaternary, lake levelchanges, sedimentology,climate, tectonism.

* Baflvurulacak yazar: Alper GÜRBÜZ, agurbuz@nigde.edu.tr

ABSTRACTAlthough there are several studies discussing the pre-Neogene development of the LakeTuz basin, which is the largest terrestrial basin in Turkey, investigations delineating thecharacteristics of the Neogene and particularly Quaternary period of this basin are quitelimited. Whereas studies regarding such periods of the basin are quite informative for bothactive tectonics and climate change issues that are of significant public concern. In thisstudy, results of field observations on temporal and spatial characteristics of Quaternarydeposits in the Lake Tuz Basin and processes controlling these features are presented. Forthis, as a result of sequence studies conducted in 17 different areas, Quaternary units weredescribed and examined under 12 lithofacies and 5 facies associations. Facies propertiesimply that tectonism is spatially determinant factor whilst climate is the dominantcontrolling mechanism in the Quaternary evolution.

1. Girifl

Orta Anadolu’da yer alan Tuz Gölü Havzas›

ülkemiz k›ta içi havzalar›n›n en büyü¤üdür (fiekil 1).

Yaklafl›k 15000 km2’lik bir alana sahip olan havza

Üst Kretase’den beri bir depolanma alan› olarak

de¤erlendirilmifltir (Görür ve Derman, 1978; Turgut,1978). Kal›n havza dolgusu ve genç tektonikhareketlerden çok fazla etkilenmedi¤ini düflündürenova morfolojisi dolay›s›yla, eskiden beri petrol vedo¤algaz gibi ekonomik kaynaklara dönükçal›flmalara konu olmufltur (Ar›kan, 1975; U¤urtafl,

1975; Uygun, 1981; Aydemir ve Atefl, 2008; Huvaz,2009). Paleojen birimlerine iliflkin bu çal›flmalar›nd›fl›nda, genel olarak daha genç birimlerin evaporitiközelliklerini ortaya koyan ve bu anlamda ekonomikde¤ere sahip mineral kaynaklar›n›n saptanmas› isebölgedeki çal›flmalar› yönlendiren di¤er bir etkenolmufltur (Irion ve Müller, 1968; Erol, 1969; Uygunve fien, 1978; Çamur ve Mutlu, 1996; Derman, 2003;Tekin vd., 2007). Bütün bu araflt›rmalarda havzan›nihmal edilen daha genç dönem geliflimi ise gerek aktiftektonik gerekse iklim çal›flmalar› aç›s›ndan büyükönem tafl›maktad›r. Bu kapsamda Erol (1969)’unöncü ve k›ymetli çal›flmalar›n›n haricinde nispeten azbilgi ve yay›n vard›r (Ulu vd., 1994 a, b; Kashima,2002; Kürçer ve Gökten, 2012; Özsay›n vd., 2013).Halbuki, Tuz Gölü Havzas›’n›n hemen güneyinde yeralan Konya havzas› ve eskiden bar›nd›rm›fl oldu¤u

Konya Gölü ile ilgili oldukça detayl› çal›flmalarmevcuttur (Roberts vd., 1979, 1999; Roberts, 1983;Karab›y›ko¤lu vd., 1999; Kuzucuo¤lu vd., 1999;Leng vd., 1999; Reed vd., 1999). Erol (1969)’ungününün flartlar›n›n ötesinde gerçeklefltirdi¤içal›flmalar›ndan bu yana geçen sürede, bölgedemevcut yüzlek say›s› artt›¤› gibi, araflt›rmametotlar›ndaki geliflmeler de Tuz Gölü Havzas›’n›nyak›n dönem özelliklerinin detayland›r›lmas›n›gerektiren bir di¤er etken olmufltur.

Gölsel çökelme sistemleri, kökenleri vegeliflimlerinin do¤rudan ba¤l› oldu¤u tektonik veiklim etkenlerinin bir arada en iyi çal›fl›labilece¤ialanlar›n bafl›nda gelmektedir (Karab›y›ko¤lu, 2003).Güncel ve eski iklimsel de¤iflimlerin ve tektonikdenetimlerin kay›tlar›n› do¤rudan içeren do¤al birarfliv sistemi olan bu alanlar Gilbert (1885, 1890)’in

Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›

2

fiekil 1- Çal›flma alan›n› temsil eden Tuz Gölü beslenme havzas›na ait yer bulduru haritas›.

3

öncü çal›flmalar›ndan beri yer bilimleri literatüründeönemlerini korumaktad›rlar. Bu ba¤lamda, özellikleKuvaterner yafll› kapal› göl havzalar›n›n alüvyal vegölsel ortamlar› aras›ndaki iliflkiler, Pleyistosen veHolosen dönemlerindeki tektonik ve iklim kökenliortamsal de¤iflimlerin ve göl seviyesi oynamalar›n›nuzun dönemli sedimantolojik ve jeomorfolojikkay›tlar›n› tutmaktad›rlar (Karab›y›ko¤lu, 2003).Çal›flman›n konusunu bu kapsamda incelenecek olanTuz Gölü Havzas›’n›n Kuvaterner yafll› çökellerininfasiyesleri ve bu fasiyesleri denetleyen süreçlerioluflturmaktad›r.

2. Kuvaterner Öncesi Temel Birimler

Orta Anadolu bölgesinin bat›s›nda konumlananTuz Gölü Havzas›, Geç Kretase-Kuvaternerdönemine ait ölçülebilen kal›nl›¤› 5000 metreyeyak›n çökel birimlerce doldurulmufl tektonik kökenlibir depolanma alan›d›r (fiekil 2). Bu kal›n dolgununalt›ndaki temel nitelikli birimler ise genel olarak OrtaAnadolu Kristalen Karmafl›¤› ve Kütahya-Bolkarda¤›Metamorfikleri ile temsil olunur (Erler vd., 1991;

Göncüo¤lu vd., 1991, 1992, 1993, 1996; Ak›man vd.,1993; Türeli vd., 1993; Yal›n›z vd., 1996, 2000;Yal›n›z ve Göncüo¤lu, 1998; Dirik ve Erol, 2003;Kad›o¤lu vd., 2003; Göncüo¤lu, 2011).

Havza dolgusu inceleme alan›n›n do¤u ve bat›kesimlerinde temel birimler üzerine uyumsuzluklagelen ve k›rm›z› renkli k›r›nt›l›lardan oluflan karasalbirimle bafllamaktad›r (fiekil 3). Litolojik özellikleriitibariyle alüvyon yelpazesi çökellerini temsil edenbirimin Geç Kretase’de aç›lan havzan›n kenarfaylar›n›n denetiminde geliflti¤i düflünülmektedir(Çemen vd., 1999). Bu k›rm›z› renkli k›r›nt›l› biriminüstüne s›¤-derin-s›¤ deniz ortamlar›n› yans›tan kal›nbir istif gelmektedir (fiekil 3; Sirel, 1975; Ünalan vd.,1976; Görür ve Derman, 1978; Görür, 1981;Dellalo¤lu ve Aksu, 1984; Görür vd., 1984; Atabeyvd., 1987; Oktay ve Dellalo¤lu, 1987; Özer, 1988;Sonel vd., 1995; Göncüo¤lu vd., 1996; Dellalo¤lu,1997; Çemen vd., 1999; Varol vd., 2000; Derman,2003; Derman vd., 2003; Dirik ve Erol, 2003;Ayy›ld›z, 2006; Uçar, 2008; Huvaz, 2009; Nairn,2010). Karasal k›r›nt›l› ve karbonat çökellerince

MTA Dergisi (2014) 149: 1-18

fiekil 2- Tuz Gölü Havzas› ve yak›n dolay›na ait 1:500.000 ölçekli jeoloji haritas› (MTA, 2002’den de¤ifltirilerek al›nm›flt›r).

temsil olunan ve alttaki birimler üstüne uyumsuzluklagelen Miyo-Pliyosen yafll› çökeller çal›flma alan›ndaKuvaterner yafll› çökellerden sonra en genifl yüzeyalan›n› kaplayan birimi temsil etmektedir (fiekil 2).Ayn› zamanda, Kuvaterner tortullar›n›n hemen bubirim üzerinde yer almalar› dolay›s›yla birimlerinbirbirlerinden ay›rt edilebilmeleri noktas›ndatan›nmalar› önemlidir.

Altta kaba k›r›nt›l›larla bafllayan Miyo-Pliyosençökelleri k›rm›z›ms›, aç›k kahve renkli çok iyitutturulmam›fl çak›ltafl› ve kumtafl› ardalanmalar›ylabafllar. Orta kesimlerinde sar›ms›, aç›k gri renkliçamurtafllar› ve kumtafl› ardalanmalar›na geçer, üstkesimlerde ise yeflilimsi, sar›ms› gri renkli marn vekireçtafl› seviyeleriyle son bulur (fiekil 4; Ulu vd.,1994 a, b; Uçar, 2008). K›r›nt›l› seviyelerde çapraz

Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›

4

fiekil 3- Tuz Gölü Havzas› do¤u ve bat› kesimlerine ait genellefltirilmifl stratigrafik kesitler (Dirik ve Erol, 2003’tende¤ifltirilerek al›nm›flt›r).

5

tabakalar ve merceksel geometriler ola¤and›r. Ayr›cabirim tüf ve jips seviyeleri içermektedir. Birimin yafl›,alt›ndaki birimleri uyumsuzlukla üzerlemesine vekireçtafl› seviyelerinden derlenen ostrakoda türlerinegöre Tuno¤lu vd., (1995) ve Beker (2002) taraf›ndanPliyosen olarak, Dellalo¤lu (1997)’nun tespit etti¤ispor ve polenlere göre ise Miyo-Pliyosen olarakverilmifltir.

3. Kuvaterner Birimleri

Son dönemde, nüfus yo¤unlu¤undaki art›flaparalel olarak, Dünya genelinde gerek aktif tektonikçal›flmalar›n›n önem kazanmas›ndan ötürü, gereksede geçmifle ait iklimsel bilgilerin gün yüzüneç›kar›lmas› ile insanl›¤›n Yerküre üzerindekigelece¤ini görebilmesi için önem kazanan Kuvaterneraraflt›rmalar› art›k ayr› bir bilim dal› halinedönüflmüfltür (Kazanc› ve Gürbüz, 2012). Bundanötürü önceki çal›flmalarda alüvyon ad› alt›ndaherhangi bir detayl› incelemeye tabi tutulmayan gençbirimler önem kazanm›fllard›r. Son y›llarda büyük birivme kazanan bu yaklafl›m eski çal›flmalarda “genççökeller”, “güncel birimler” ya da “alüvyon” gibibafll›klar alt›nda haritalanan birimlerin art›kformasyon mertebesinde incelenmeye bafllanmas›n›sa¤lam›flt›r. Benzer flekilde Tuz Gölü Havzas›’ndayap›lan eski çal›flmalarda genelde alüvyon terimialt›nda haritalan›p geçilen Kuvaterner yafll› çökellerilk kez Erol (1969) taraf›ndan özel olarak ele al›nm›fl,Ulu vd., (1994 a, b) taraf›ndan ise formasyondüzeyinde incelenerek Pleyistosen-Kuvaterner yafll›Tuz Gölü formasyonu olarak adlanm›flt›r (fiekil 4).Alt-üst iliflkileri farkl›l›k gösterebilmekle beraber sondönemde yap›lan çal›flmalarda bu isim benimsenerekkullan›lmaya devam edilmifltir (Dirik ve Erol, 2003;Özsay›n, 2007; Özsay›n ve Dirik, 2007). Buçal›flmada tan›mlanan tortul fasiyes özellikleribenimsenen bu birime aittirler. Birim, Tuz Gölü’nünPleyistosen’de daha büyük bir alan kaplayan eski gölk›y›lar›n›n niteli¤ini ortaya koymas› aç›s›ndanoldukça önemlidir.

Bölgede yap›lan önceki çal›flmalarda GeçPliyosen yafll› seviyeleriyle beraber Pliyo-Kuvaternerolarak haritalanan birimler, Kuvaterner devri zamanaral›¤›n›n Uluslararas› Stratigrafi K›lavuzu’nda2009’da yap›lan güncelleme ile 1.8 my’dan 2.6 my’ageniflletilmesi (Mascarelli, 2009; Kazanc›, 2009) gözönüne al›narak Kuvaterner birimleri olarakçal›fl›lm›flt›r.

‹nceleme alan›n› oluflturan günümüz Tuz Gölühavzas›, büyük ve uzun ömürlü bir çökel sistemininKuvaterner karfl›l›¤›d›r. Miyosen yafll› birimlerin sert

nitelikli karbonatl› birimlerle son bulmas› bubirimlerin daha genç birimlerle ay›rt edilebilmesinikolaylaflt›r›rken, bölgedeki sondaj çal›flmalar› veölçülü istif incelemeleri, Pliyosen ve Kuvaternerçökellerinin birbirlerine çok benzediklerini,stratigrafik s›n›rlar›n ço¤u kez fark edilemediklerinigöstermektedir (Gürbüz, 2012). Yüzey incelemeleris›ras›nda Kuvaterner çökellerinin hemen üzerinegeldi¤i k›rm›z› renkli Pliyosen tortullar› görelitutturulmufl ve sert nitelikleri ile baz› kesimlerde dahabir ay›rt edilebilir niteliktedir.

Yukar›da belirtildi¤i gibi, birimin daha altbölümleri ancak göreceli derin sondajlar ve sismikkesitlerle tespit edilebilmektedir. Yüzeylemeyen alt

MTA Dergisi (2014) 149: 1-18

fiekil 4- Tuz Gölü Havzas› genç tortullar› için Ulu vd.,(1994) taraf›ndan önerilmifl genellefltirilmiflstratigrafik kesit.

kesimlerin litolojisi, DS‹ sondaj loglar›na göre,yüzlek veren k›sma büyük ölçüde benzemektedir.Sondajlardan anlafl›ld›¤› üzere Kuvaternertortullar›n›n havza içerisinde ulaflt›¤› maksimumkal›nl›k yaklafl›k 190 m’dir, ve derinlerde bask›ndurumda gözlenen litofasiyesler gölsel killerce temsilolunmaktad›r (Gürbüz, 2012). Özetle, üst k›s›mlardagözlenen fasiyeslerin alt k›s›mlar› da temsil etti¤isöylenebilir.

4. Sedimantoloji

Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner birimlerinin zamanve mekân içerisindeki ortamsal özelliklerini vesedimanter evrimlerini belirlemek amac›yla, özellikleözel iflletmelerin kum-çak›l oca¤› olarak iflletti¤ialanlardan ve Karayollar› Genel Müdürlü¤ü’nünbölgedeki yol yap›m çal›flmalar› için malzeme almaamac›yla açm›fl oldu¤u yarmalardan faydalan›larak,17 ayr› bölgede detay çal›flmalar yap›larak, eldeedilen ve kal›nl›¤› 10 m’yi aflan kesitlerde¤erlendirilmifltir. Bu kesitler boyunca 12 litofasiyesve 5 adet fasiyes birli¤i tan›mlanm›flt›r (Çizelge 1;fiekil 5). Fasiyes analizi yap›lan istifler, Tuz Gölüformasyonunun arazide yüzlek veren ve üzerindekesit ölçülebilen en üst bölümleridir. Bunlarço¤unlukla Erol (1969)’un ay›rtlad›¤› 912-980metreler aras›ndaki eski göl k›y› taraçalar› ilebunlar›n karfl›l›¤› olan gölsel tortullard›r.Tan›mlamalar yap›l›rken Miall (1978, 1996)’infasiyes tan›mlamalar›n›n yan› s›ra, inceleme alan›ylabenzer bir jeolojik tarihçesi ve co¤rafi yak›nl›¤› olan

Konya Havzas› için Karab›y›ko¤lu (2003)’nuntan›mlad›¤› fasiyeslerde göz önünde bulundu-rulmufltur.

4.1. Kuvaterner Tortullar›n›n Litofasiyes Özellikleri

F1- Masif ba¤lay›c› destekli çak›l fasiyesi: K›rm›z›veya aç›k/koyu kahve renkli ço¤unlukla çamurba¤lay›c› destekli olup, az oranda ise kum ve inceçak›l ba¤lay›c›ya sahiptir (fiekil 6). Fasiyesiçerisindeki çak›llar çamur ba¤lay›c› içerisindeda¤›n›k flekilde gözlenmektedir. Köfleli-yar› köfleliçak›llar kaynak kayalar›n›n litolojisine ba¤l› olarakbölge genelinde de¤ifliklikler göstermektedir. Taneboylar› iri çak›l boyutunda yo¤unlaflmakla berabermaksimum 60 cm’ye varan bloklarda içermektedir.Birimin masif karakterli oluflu ve kaotik bir iç yap›sunmas›, kütlesel hareketler neticesinde h›zl›depolanan moloz akmas› çökelleri oldu¤unugöstermektedir.

F2- Masif k›rm›z› çamur fasiyesi: Bu fasiyes k›rm›z›,aç›k/koyu kahve renkli masif çamur çökellerindenoluflmakta, ayn› zamanda az miktarda çak›l içeren siltve kum dizilimleri ve mercekleri içermektedir (fiekil6). Katmanlanma, dokusal farkl›l›klar›n verenklerdeki ton farkl›l›klar›n›n yans›tt›¤› üzere bellibelirsiz mevcuttur. ‹çerisindeki k›r›nt›l› malzemedizilimleri rüzgâr süpürmesini, çamur çökelleri iseas›l› yük olarak tafl›nan malzemenin geçici durgun suortam›nda çökeldi¤ini yans›tt›¤›ndan taflk›n ovas›tortulu olarak yorumlanabilecek birim ba¤lay›c›

Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›

6

Çizelge 1- Yüzey verilerine göre Kuvaterner tortullar›n›n fasiyesleri ve fasiyes birlikleri. Baz› litofasiyesler ve yorumlar›Miall (1996) ve Karab›y›ko¤lu (2003)’ndan de¤ifltirilerek al›nm›flt›r.

7

destekli çak›l fasiyesiyle ardalanmal› olarakgözlenmektedir.

F3- Yatay katmanl› çak›l ve kum fasiyesi: Bu fasiyesaç›k kahve renkli, kötü boylanm›fl ve orta-iyiyuvarlaklaflm›fl taneli, yatay veya düflük e¤ime sahipparalel katmanl› çamur ve tane destekli çak›l ve kumçökellerince temsil olunur (fiekil 6). Tane boyu blokboyutuna kadar uzanmakta olan moloz akmas›çökelleri niteli¤indeki malzemenin içerisinde veyaüzerinde yayg›lar veya mercekler halinde gözlenençökeller birimin moloz akmalar› yan› s›ra, yo¤unya¤›fllar sonucu meydana gelen afl›r› doygun taflk›nakmalar› ve durmalar› sonucu depoland›¤›na iflaretetmektedir (Karab›y›ko¤lu, 2003).

F4- Çapraz katmanl› kahverengi çak›l ve kumfasiyesi: Bu fasiyes k›rm›z›ms› kahve renkli, orta-iyiboylanm›fl, iyi yuvarlaklaflm›fl tane destekli çak›l vekum çökellerinden oluflmaktad›r (fiekil 6). Kendiiçinde dereceli olan çapraz katmanlar yatak yükününyanal yönde tafl›nm›fl oldu¤unu gösterirler (Rust,1978). Afl›nd›rmal› bir taban yüzeyi ile alt›ndakibirimler üstüne çökelen fasiyesin yanal devaml›l›klar›s›n›rl›d›r. Akarsu bar› çökelleri niteli¤indeki birimyanal ve düfley yönde taflk›n ovas› çökellerine geçiflgöstermektedir.

F5- Yatay ve paralel katmanl› ince kum, silt ve kilfasiyesi: Yanal yönde onlarca metre devaml›l›¤› olan,yatay ve paralel katmanl› k›rm›z› ve kahve renkli ince

MTA Dergisi (2014) 149: 1-18

fiekil 5- Çal›flma alan›nda Kuvaterner tortullar›na ait detayl› istif gözlemlerinin yap›labildi¤i ölçülü kesitler ve yer bulduruharitas›.

k›r›nt›l› malzemeden oluflan birim genellikle yatay veçapraz katmanlanma sunan çak›llar›n üzerlerindeve/veya altlar›nda gözlenir (fiekil 6). Katmanlar›naras›ndaki dokanaklar geçiflli veya keskindir. ‹ncemalzemeden oluflan fasiyes içerisinde bitki kökizlerine ve kuruma çatlaklar›na rastlanmaktad›r.

Birim genel itibariyle taflk›n ovas› çökelleri olmaözelli¤indeyken, içerisindeki ince kum ve siltseviyeleri yar›k (crevasse) çökelleridir.

F6- Rip›ll›-düzlemsel kum fasiyesi: Bu fasiyes yanalsüreklilik sunan tablams› nitelikli veya s›n›rl›

Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›

8

fiekil 6- Çal›flma alan›nda Kuvaterner tortullar›n›n tan›mlanan litofasiyes özelliklerine ait yüzlek örnekleri. Çizelge 1 ilekarfl›laflt›rarak bak›n›z.

9

yay›l›ma sahip merceksi geometriye sahip iyiboylanm›fl çak›l, kum ve silt tortullar›ndan kuruludur(fiekil 6). Sigmoidal ve kama flekilli geometrilersunan birim simetrik formda, birkaç cm ile 10-15 cmaras›nda kal›nl›¤a sahip dalga ak›nt› ve dalgaçökelleri niteli¤indedir.

F7- Çapraz katmanl› gri çak›l ve kum fasiyesi:Asimetrik formda, birleflik setler halinde gözlenenbirim orta-kötü boylanmal›, orta-iyi yuvarlaklaflm›fl,çapraz katmanl› tane destekli çak›l ve kumçökellerinden kurulmufltur (fiekil 6). Tane bileflenleriçökellerin havza ölçe¤inde uzaysal da¤›l›mlar›na göreçeflitlilik göstermekle beraber genel olarak kireçtafl›ve volkanik kökenlidirler. Alt yüzeylerdekiafl›nd›rmalar düzlemsel veya teknemsi geometrilidir.Setler aras›nda gözlenen ince çamur laminasyonlar›durgun su dönemlerini yans›tmaktad›rlar. Bu fasiyesgenelde rip›ll›-düzlemsel kum fasiyesi ile birliktegözlenmektedir. Birim yanal geçifl çökelleriniteli¤indedir.

F8- Laminal› kum ve silt fasiyesi: Bu fasiyes paralellaminal›, iyi yuvarlaklaflm›fl ve iyi boylanm›fl azoranda çak›l ve bask›n olarak kum ve siltçökellerinden kurulmufltur (fiekil 6). Tane bileflenlerikoyu renkli a¤›r minerallerden ve aç›k renklikuvarstan oluflan birimin kal›nl›¤› 3-8 cm aras›ndad›r.Gözlendi¤i seviyeler F6 ve F7 fasiyeslerinin altlar›natekabül eden çökeller üstlerindeki birimlerinafl›nd›rmas›n›n fazla olmad›¤› düzeyde yanaldevaml›l›k sunarlar.

F9- Killi karbonat fasiyesi: Beyaz, boz ve pembemsirenkli killi karbonat ve marn çökellerinden oluflanbirim ara seviyeler halinde F10 ve F11 fasiyesleriylebirlikte veya bu fasiyeslerin alt›nda ve üzerinde kal›n

ve masif bir görüntü sunmaktad›r (fiekil 6). Ortam›ns›¤lafl›p derinleflmesine ba¤l› olarak renk tonlar›ndaara ara de¤ifliklikler gösteren birimde moloz akmas›fleklinde gelmifl çak›l boyutunda malzemede yer yergöze çarpmaktad›r.

F10- Masif, bej çamur fasiyesi: Genel olarak bej, aç›kkahve renkli olan birim organik gereç gelmesine ba¤l›olarak baz› seviyelerde koyu gri/siyah›ms› renkliseviyelerde sunmaktad›r (fiekil 6). F9 fasiyesi gibi yeryer sellenmeyle gelen çak›ll› seviyeler içermektedir.Organik gerecin fazla oldu¤u çökel seviyelerinde otsubitkilere ait kal›nt›lar gözlenmektedir.

F11- Evaporit fasiyesi: Killi karbonat ve marnlarlaardalanmal› gözlenen bej, sar› renkli jipslerce temsilolunan birim, özellikle havzan›n bat›s›ndakiKuvaterner birimleri içerisinde kal›nl›klar› 3-20 cmaras›nda olan katmanlar ve enine veya boyunageliflmifl masif kütleler halinde gözlenmektedir (fiekil6).

F12- Traverten fasiyesi: Bu fasiyes ölçülü kesitlerdede¤il, eski göl düzlüklerinde tespit edilmifltir (fiekil6). Dolay›s›yla, stratigrafik olarak en genç, belki deötekilerden (havza çökellerinden) ba¤›ms›z oluflumolarak ele al›nabilir. Özellikle havzan›n bat› s›n›r›nayak›n alanlarda koni morfolojileriyle yüzeydegözlenen bu fasiyes, çaplar› birkaç metreden birkaçyüz metreye varan aral›klarda de¤iflen yaklafl›k 60adet beyaz renkli traverten konisi taraf›ndan temsilolunur (fiekil 7a; Erol, 1967, 1968). Bu kesimde bahsigeçen litofasiyes bol miktarda bitki kal›nt› izleri veiliflkili gözenek dokusuna sahiptir (fiekil 7b). Buba¤lamda tufa terimi alt›nda tan›mlanabilecek butortullar, sonraki bölümde ilgili fasiyes birli¤i bafll›¤›alt›nda da aç›klanaca¤› üzere traverten terimin

MTA Dergisi (2014) 149: 1-18

fiekil 7- (a) Bolluk Gölü civar›nda gözlenen traverten konileri; (b) bol bitkisel kal›nt› izleri içeren yap›lar›n›n yak›ndangörünümü.

kullan›m›n›n yayg›n bir flekilde kabul görmesindenötürü Erol (1967, 1968)’in tan›mlad›¤› haliylekullan›lm›flt›r. Ayr›ca yine Aksaray civar›ndatraverten depolar›na s›cak su kaynaklar› çevrelerinderastlamak mümkündür.

4.2. Kuvaterner Tortullar›n›n Çökelme Ortamlar›

Önceki bölümlerde de¤inildi¤i gibi, Kuvaternertortullar› havzan›n kapanma dönemi ürünleridir.Fasiyesler ve bunlar›n alansal da¤›l›fl›ndan, mevcutistifin, güncel Tuz Gölü’nü çevreleyen daha genifl birsu kütlesi ile onun k›y› ve k›y› gerisi fasiyeslerinikapsad›¤› anlafl›lmaktad›r. Bu bölümde de¤inilenfasiyeslerin depolanma ortamlar›n› temsil edenfasiyes birlikleri tan›t›lacakt›r. Fasiyes birlikleri,Miall (1978) ve Rust (1978)’de önerildi¤i flekliyle,yukar›da tan›t›lan tekçe fasiyeslerin birbirleriylekökensel iliflkisi olanlar›n grupland›r›lmas›yla eldeedilmifltir.

FB1- Alüvyal yelpaze çökelleri: Bu fasiyes birli¤iesas itibariyle k›rm›z›, aç›k/koyu kahverenkli masifba¤lay›c› destekli çak›l fasiyesi (F1) ve massifk›rm›z› çamur fasiyesi (F2)’nden kurulmaktad›r(Çizelge 1). Ayr›ca yatay veya düflük e¤im katmanl›çak›l ve kum fasiyesi de (F3) az oranda da olsagözlenmektedir. Esas itibariyle moloz akmas› vetaflk›n ovas› tortullar›nca temsil olunan bu fasiyesbirli¤i özellikle havzan›n do¤u s›n›r› boyuncagözlenmektedir. Bu kesimde Tuz Gölü’nün güncels›n›rlar› ile Tuzgölü fay› aras›nda kalan dar birkuflakta, ayr›ca havzan›n bat›s›nda önemli faysarpl›klar› önünde yer alan alüvyal yelpaze çökellerigenel olarak malzeme al›m amaçl› aç›lm›fl alanlar vebu do¤rultuyu dik kesecek flekilde Tuz Gölü’ne do¤ruaç›lm›fl vadiler boyunca incelenmifltir. Gölçökellerinden sonra havza içerisinde en çokgözlenebilen ikinci fasiyes birli¤ini temsil eder.Çal›flmalar s›ras›nda yüzeyde bu çökellere aityaklafl›k 10 m kal›nl›kta gözlenebilen istifler üzerindeyap›lan incelemelerde birimi oluflturan fasiyeslerinyatay ve/veya düflük aç›l› düzlemsel yüzeylerlekonumland›klar› gözlenmifltir. Özellikle geçKuvaterner dönemine ait yelpazelerin ço¤u idealgeometrilerini korumaktad›r. Bu yelpazelerinüzerledi¤i erken Kuvaterner dönemi yelpazeleri iseyanal yönde bütünleflik (coalescence) formlardabulunurlar.

FB2- Akarsu çökelleri: K›rm›z› ve aç›k/koyu renkliyatay katmanl› çak›l ve kum fasiyesi (F3), çaprazkatmanl› kahverengi çak›l ve kum fasiyesi (F4) veyatay ve paralel katmanl› ince kum, silt ve kil (F5)fasiyeslerinden kurulu olan akarsu çökelleri, havza

kenar ve havza içi tortullar› olarak bulunurlar(Çizelge 1). Birli¤i oluflturan fasiyes özellikleri gözönüne al›nd›¤›nda genel olarak örgülü ve menderesliakarsu sistemlerini yans›tan moloz akmas›, taflk›nakmas›, akarsu bar›, taflk›n ovas› ve yar›nt›çökellerinden olufltu¤u gözlenmektedir. Havzakenarlar›nda yanal ve düfley iliflkilerle alüvyalyelpaze fasiyes birli¤iyle geçiflli olan çökeller,özellikle havzan›n do¤u ve güneydo¤u kesimdeyayg›nd›r. Havzan›n güneydo¤u kesiminde yelpazedeltas› çökelleri (FB3) ile yanal, göl düzlü¤ü çökelleri(FB5) ile düfley geçifllidirler.

FB3- Yelpaze deltas› çökelleri: Bu fasiyes birli¤i gri,boz ve bej renkli rip›ll›-düzlemsel kum (F6) ve çaprazkatmanl› gri çak›l ve kum (F7) fasiyeslerinden kuruluolup eski Tuz Gölü’nün derin karakterini yans›tmalar›aç›s›ndan oldukça önemlidir (Tablo 1). Yüzeyincelemelerine göre havzan›n güney kesimindeObruk platosunun hemen üstündeki ve önündekialanlarda yanal olarak oldukça genifl bir yayg›bulacak flekilde gözlenirler. Yer yer akarsuçökelleriyle yanal geçiflli olarak bulunan fasiyes,ço¤u yerlerde ise gölsel çamurlar ile düfley yöndegeçifllidir. Bu fasiyes birli¤i üste do¤ru tane boyuirileflen daha sonra ise tekrar incelen bir istif özelli¤isunar. Erol (1969)’un 955 ve 930 m seviyelerinetekabül eden k›y› çizgileri boyunca oldukça iyiflekilde gözlenen bu çökeller genel olarak volkanikkökenli tanelerce kurulmufltur ve kaynakl›k edenakarsular›n tafl›d›klar› çökellerin bu alan›n›n güney vegüneydo¤usunda yer alan volkanitlerden kaynaklan-d›¤›na iflaret etmektedirler. Üst seviyede ki istif dahakaba tanelerden kurulmufl iken, alt kesimde (~930 m)yer alan tortullar göreli daha ince tanelere sahiptirler.Kendi s›n›rlar› içerisinde rastlanan istifler yüzleklerdegözlenebildikleri kadar›yla 1.5-2 metreye ulaflankal›nl›klar sunmaktad›rlar. Bu da göreli derin veoldukça yüksek enerjili bir su ortam›n› yans›t-maktad›r.

FB4- Plaj çökelleri: Delta çökellerinin hemen alt›ndalaminal› kum ve silt fasiyesince (F8) temsil olunan buçökeller alansal ve hacimsel da¤›l›fl› en az olantortullard›r (Çizelge 1). Buna karfl›n, paleoco¤rafikanlam› eski ve daha büyük bir gölün plaj ortam›n›yans›tmas› aç›s›ndan önemlidir. Çünkü kumsalgeliflimi ancak dalga-egemen k›y›larda gözlenir.Bunun içinse su derinli¤inin göreceli çok yüksekoldu¤u anlam›n› tafl›r. Buradan hareketle, eski TuzGölü’ndeki su seviyesinin, zaman zaman, büyükdalgalara imkân veren derinliklere ulaflt›¤›söylenebilir.

Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›

10

11

FB5- Göl düzlü¤ü çökelleri: Killi karbonat (F9),masif, bej çamur (F10), evaporit (F11) ve traverten(F12) fasiyeslerinden kurulu olan bu fasiyes birli¤ihavza genelinde yayg›nd›r ve en genifl da¤›l›m› sunar(Çizelge 1). Yap›lan istif incelemelerinde kal›nl›kolarak az, ancak alansal olarak en genifl gözlenen gölçökelleri havzada yap›lm›fl sondajlarda derinlerdeolukça kal›n bir istif sunmaktad›r (Gürbüz, 2012).Genelde s›¤ ve sakin göl ortam›nda depolanm›fl birimyer yer mavimsi/yeflilimsi gözlendi¤i alt seviyeleri degöz önüne al›nd›¤›nda daha derin bir göl ortam›n›ns›¤laflarak yok olmaya bafllad›¤› bir evrime iflaretetmektedir. Bu s›¤laflma süreciyle ilgili olarakhavzan›n özellikle bat› kesiminde evaporitlererastlanmaktad›r. Ayr›ca, yine özellikle havzabat›s›nda yer alan travertenler, Ford ve Pedley(1996)’n›n belirttikleri üzere genelde gölselfasiyeslerle geçiflli ve kökensel olarak yanal ve düfleyiliflkide olup, karbonatl› kaynak sular›n›n gölsel biralan› besledi¤i, s›¤ flartlarda yo¤un alg üretiminin vebunlara efllik eden sucul bitkilerin var oldu¤u birortam› karakterize etmektedirler (Alçiçek vd.,, 2004).Göl kenarlar›n›n do¤rudan temel kayalara yasl›oldu¤u sistemlerde böyle karbonatl› olufluklar, eflzamanl› tektonizman›n ve gölü besleyen yeralt›sular›n›n iflaretçisi olabilir. Erol (1967, 1968, 1969)taraf›ndan da traverten konileri olarak tan›mlan›pharitalanan bu oluflumlar, Atabey (2003) taraf›ndangölün k›y› zonunda geliflmifl tufa oluflumlar› olarakyorumlanm›flt›r. Yukar›da litofasiyes tan›m›detayland›r›lm›fl bu oluflumlar içerdikleri bol bitkiselkal›nt›lar ve gözenek yap›s›ndan ötürü tufa ad› alt›ndatan›mlanabilirler. Gölsel ortamlarda tufalar 1 m’denaz derinlikteki göllerde geliflirler (Atabey, 2003).Göllerin tuzlu nitelikte olmalar› durumunda ise tatl›su ç›k›fl noktalar› etraf›nda geliflen bakteri, mavi-yeflilalglerin y›¤›fl›mlar›n›n ürünü olarak de¤erlendiril-mektedirler (Pedley, 1990; Atabey, 2003). Pentecost(1993), Pentecost ve Viles (1994), Ford ve Pedley(1996) tüm tufa tan›mlamalar›n› traverten ad› alt›ndatoplayarak travertenleri s›cakl›k esaslar›na göreay›rmay› seçmifllerdir (Atabey, 2003). Bugün,Amerika’da, Avrupa’da ve ‹spanyolca konuflulanülkelerde (21 ülke) kapsayacak flekilde literatürdegenel olarak tufa tan›m› traverten kelimesikapsam›nda de¤erlendirilmekte ve ayr› bir terimolarak kullan›lmamaktad›r (Atabey, 2003).

5. Tart›flma: Denetim Mekanizmalar›

Arazide yap›lan istif incelemeleri günümüzdehavzan›n kuzeydo¤usuna do¤ru çekilmifl olan TuzGölü’nün Pleyistosen’de güneye ve bat›ya do¤ruoldukça genifl alanlar kaplad›¤›na iflaret eder

niteliktedir (fiekil 5, 8). Yelpaze deltas› istifleri vegenifl yay›l›ml› ve kal›n bir istife sahip göl taban›tortullar›, bahsi geçen eski Tuz Gölü’nün derinli¤ininflimdikine oranla oldukça fazla oldu¤unugöstermektedir. Enerjisi oldukça yüksek olan bugölün ulaflt›¤› yüzey alan› ve su derinli¤i göz önüneal›nd›¤›nda, Kazanc› (2012)’nin tan›mlad›¤› göls›n›flamas›nda bugünkü haliyle büyük göl (500-5000km2) ve çok s›¤ göl (1-5 m) s›n›flar›na giren TuzGölü, Pleyistosen’de alan itibariyle çok büyük göller(~7500 km2), derinlik bak›m›ndan ise s›¤ (5-20) belkide orta derinlikli (20-100 m) göller s›n›f›nda yeralm›flt›r. Tuz Gölü için benzeri yaklafl›mlar ilk olarakSalomon-Calvi ve Kleinsorge (1939) taraf›ndanortaya at›lm›fl, jeomorfik verilere dayal› yaklafl›m›ylaise ilk kez O¤uz Erol’un yaklafl›k yar›m yüzy›l öncekiçal›flmas›yla müspet bir görüntü kazanm›flt›r. Ayr›caKashima (2002) Tuz Gölü’nün Geç Pleyistosen’de(yaklafl›k 20 by önce) günümüzden 15 m daha yüksekkaidelere ulaflt›¤›n› havzan›n güneydo¤usundayapm›fl oldu¤u çal›flmalara dayanarak belirtmifltir.Tuz Gölü havzas›n›n eflleni¤i konumundaki Konyahavzas›nda da Geç Pleyistosen döneminde yaklafl›k4500 km2’lik bir alan kaplayan ve maksimumderinli¤i 25-30 m’yi bulan gölsel bir ortam›n varl›¤›rapor edilmifltir (Karab›y›ko¤lu ve Kuzucuo¤lu,1998). Bahsi geçen Pleyistosen yafll› her iki büyükgölünde ayn› beslenme havzas› içerisinde yer al›yorolmalar› ve yeralt›suyu bak›m›ndan birbirlerine hepba¤l› olufllar› efllenik sonuçlar› da zaten beklenirk›lmaktad›r.

Kapal› havza gölleri havza taban›ndakide¤iflmelere son derece duyarl›d›rlar. Geneldetektonizma havza alan›n›n yüzölçümünü denetleyenbir unsur olmakta, çökelmeyle efl yafll› olarak isedepolanma sistemlerinin nitelik ve niceliklerinibelirlemektedir. ‹klim ise havzaya ya¤›fl ve drenajyoluyla ulaflan ve havzadan buharlaflma yoluylauzaklaflan su miktar›ndan birinci derecedesorumludur. Kuflkusuz bu bak›fl aç›s›nda ikliminvejetasyonda ki etkisi ve gelen sediman miktar› gibidi¤er denetim unsurlar› da rol almaktad›r (Ilgar,2004).

Erol (1969)’unda flekil 8’de belirtti¤i gibi TuzGölü havzas› içerisinde gerek esas Tuz Gölü althavzas›n›, gerekse de Kulu, Yeniceoba, Alt›nekin veTersakan gibi di¤er alt havzalar›n› kademe kademekaplam›fl ve/veya terk etmifl bir gölsel çökel da¤›l›m›mevcuttur (fiekil 8, 9, 10). Bu çökellerin uzaysalda¤›l›mlar› ancak tektonizma denetimindegerçekleflebilecek bir olayd›r. Çünkü, morfolojideTürkiye’nin di¤er bölgelerindeki gibi tektonik bir

MTA Dergisi (2014) 149: 1-18

etkinin imzas›n› tafl›yacak çok bariz sarpl›klargözlenmese de en nihayetinde genifl ölçektebak›ld›¤›nda bütün bu alt havzalar birbirlerindentektonik kökenli yap›sal unsurlarca ayr›lmaktad›rlarve bölge sismolojik aç›dan çok faal görünmemesinekarfl›n bunlar›n ço¤u aktif yap›lard›r (fiekil 9, 10). Buyap›lar›n bafll›calar› ise Eskiflehir fay zonu (fiaro¤luvd.,, 1987; Altunel ve Barka, 1998; Ocako¤lu, 2007),Yeniceoba, Cihanbeyli, Alt›nekin fay zonlar› (Çemenvd., 1999; Dirik ve Erol, 2003; Özsay›n, 2007;Özsay›n ve Dirik, 2007, 2011; Ak›l, 2008; Gürbüz,

2012; Özsay›n vd., 2013), Tersakan-Sultanhan› fayzonu (Gürbüz, 2012) ve Tuzgölü fay zonudur(Beekman, 1966; fiaro¤lu vd., 1987; Levento¤lu,1994; Çemen vd.,, 1999; Koçyi¤it, 2003; Toprak,2003; Kürçer ve Gökten, 2012). Havzan›n özellikledo¤usunda iyi geliflmifl alüvyal yelpaze çökellerikonumland›klar› KB-GD hatt› boyunca uzananTuzgölü fay›n›n etkinli¤i denetiminde depolan-d›klar›n› göstermektedir. Kashima (2002)’n›n veKürçer ve Gökten (2012)’in yapm›fl oldu¤utarihlendirme çal›flmalar› ›fl›¤›nda bu yelpazelerin

Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›

12

fiekil 8- (a) Erol (1969) taraf›ndan önerilen, Tuz Gölü’nün Kuvaterner devresi içerisindeki k›y› de¤iflim çizgileri vedönemlerinin 1:100.000’lik haritadaki da¤›l›m› (solda) ve Erol (1969)’un k›y› çizgilerinin 1:25.000’lik haritalaragöre yeniden çizilmifl durumlar› (sa¤da); (b) Erol (1969)’un Kuvaterner’e ait dönemsel k›y› çizgilerinin günümüztopo¤rafyas›nda modellenmifl alansal da¤›l›mlar› ve bu topo¤rafyaya göre çevre alanlarla iliflkileri.

13

özellikle Holosen döneminin bafllar›nda gelifltiklerivurgulanmal›d›r. Bu ise Geç Pleyistosen’de ki yüksekgöl seviyesinin iklim kaynakl› geriledi¤ine iflaretetmektedir. Ayr›ca yine havzan›n özellikle güneykesimindeki Kuvaterner volkanizmas› havzaya gelenmalzemenin miktar›n› ve çeflitlili¤i denetleyen birbaflka etken konumundad›r. Özellikle güneyde bir hat

halinde bulunan Pleyistosen yafll› yelpaze deltas› veplaj tortullar›n› oluflturan k›r›nt›l›lar›n bileflenleriningenelde volkanik kökenli olmas› bu konuda önemlibir kan›tt›r.

Havzan›n bat›s›nda yer alan konik geometrilitraverten tortullar›n›n özel yap›lar› tektonik veiklimsel olarak havza için özel anlamlar tafl›maktad›r.Konilerin yo¤un olarak geliflti¤i bölgede çizgisel birhat halinde izlenebiliyor olmalar› önceden Erol(1967, 1968)’unda öne sürdü¤ü gibi kökenlerindeyap›sal bir kontrole iflaret etmektedir. Bu hat boyuncaErol (1969) taraf›ndan Z›var›k fay›, Eren (2003)taraf›ndan Konya fay zonu, Koçyi¤it (2003)taraf›ndan Konya-Bulok fay zonu olarak adland›r›lanve son dönem çal›flmalar›nda yayg›n olarak Alt›nekinfay› (Çemen vd., 1999; Dirik ve Erol, 2003; Özsay›nve Dirik, 2007, 2011; Gürbüz, 2012) ad›yla an›lanaktif fay›n varl›¤› da bu görüflü desteklemektedir. Öteyandan traverten tortullar›n›n gelifliminde iklimin çokönemli bir etken oldu¤u da göz önündebulundurulmal›d›r. Havzan›n bu bölgesindegözlendikleri haliyle yap›sal denetimli bir hatboyunca geliflmifl olsalar da, konik geometrileriylebireysel yap›lar olmalar› her bir koninin bir su ç›k›fl›ile ilgili oldu¤una iflaret etmektedir. Önceki bölümdede de¤inildi¤i gibi bu tortullar›n geliflebilmeleritatl›su ç›k›fllar› ile iliflkilidir. Dahas›, bu ç›k›fllar›nburada sunuldu¤u üzere bireysel yap›lar olarakgözlenebilmeleri, etraflar›n› tamamen saran ve kimyave s›cakl›k aç›s›ndan kendisinden farkl› çevrekoflullar› gerektirmektedir (Pedley, 1990). Buradabahsedilen konileri oluflturan so¤uk tatl› sular›n, tuzlu

MTA Dergisi (2014) 149: 1-18

fiekil 9- ‹nceleme alan› içerisindeki Kuvaterner yafll›birimler ile bunlar› denetleyen ana yap›salunsurlar›n basitlefltirilmifl haritas› (birimda¤›l›mlar› ve yafllar› MTA, 2002’den de¤ifl-tirilerek al›nm›flt›r). Faylar›n uzaysal da¤›l›mlar›n›flekil 8’deki k›y› çizgileriyle karfl›laflt›r›n›z. TFZ –Tuzgölü Fay Zonu; TSFZ – Tersakan-Sultanhan›Fay Zonu; AFZ – Alt›nekin Fay Zonu; YFZ –Yeniceoba Fay Zonu; CFZ – Cihanbeyli Fay Zonu.

fiekil 10- Temsili olarak zamandan ba¤›ms›z dört ayr› evrede Tuz Gölü havzas›n›n D-B do¤rultusunda geliflimi. ErkenPleyistosen’den itibaren havzan›n kademeli olarak çökerek günümüzdeki haline ulafl›rken, eski göl alan›n›n veKuvaterner depolanma alanlar›n›n parçalanmas›n›n temsili. IV. evre günümüzdeki morfolojiyi yans›tmaktad›r.

ve nispeten s›cak sulu bir göl ortam›na sal›narakgelifltiklerine iflaret etmektedir. Bu da bu tortullar›ngelifltikleri dönemde de çevresini saran BollukGölü’nün kimyas›n›n ve s›cakl›¤›n›n bugünkükarakterine çok benzedi¤ine iflaret etmektedir.

Pleyistosen’de havza içerisini dolduran eski gölünkaplad›¤› alan›n geniflli¤i ve nispeten daha fazla olansu derinli¤i göz önüne al›nd›¤›nda böyle bir gölübesleyecek su-buharlaflma dengesinin günümüzdeki50x103 m3/y›l’l›k farktan yine beslenme sular› lehineçok daha fazla olmas› gerekir. Tuz Gölü beslenmehavzas› morfolojisinin ele verdi¤i üzere, akarsu a¤›günümüzdeki Tuz Gölü ve Konya havzalar›n›n d›fl›naulaflamayacak böyle bir bölge için beklenen do¤rudanya¤›flla beslenme ve yer alt› suyunungünümüzdekinden çok daha fazla olmas›d›r. Bahsigeçen havzan›n kapal› bir havza oluflu buharlaflmaolay›n›n düflük oranda oldu¤u nemli/ya¤›fll› iklimkoflullar›nda gerçekleflmektedir. Bu koflullar›nmevcudiyeti ise Tuz Gölü havzas›n›n eflleni¤ikonumundaki Konya havzas› için de önerilmifltir(Karab›y›ko¤lu, 2003). Bu havzada özelliklePleyistosen döneminin son dönemlerinde ara ara, k›sasüreli kurak koflullarla kesilmifl nemli ve so¤uk biriklimi yans›tan bulgular elde edilmifl olmas›nara¤men polen analizlerinde bu dönemin kurak veso¤uk oldu¤una dair sonuçlar elde edilmifltir (vanZeist ve Bottema, 1982, 1991; Bottema, 1987).Roberts (1983)’›n bu çeliflkili duruma karfl›aç›klamas› ise so¤uk ve bulutlu bir iklimin düflükbuharlaflmaya yol açabilece¤i gerçe¤i olmufltur(Karab›y›ko¤lu, 2003).

Öte yandan, Pleyistosen’de göl havzas›n›ngüneydeki Konya havzas›yla ba¤lant›s›ndan ötürüçok daha genifl bir beslenme alan›na sahip oldu¤u gözönünde bulundurulmas› gereken bir durumdur. Bu dagüneyde Toroslardan itibaren büyük bir alandanbeslenebilen bir Tuz Gölü anlam›na gelmektedir.Ayr›ca, akarsu a¤› günümüzdeki gibi mevsimlikzay›f ak›ml› derelerden ziyade, çok daha güçlüak›mlara sahip derelerce kurulmufl olmal›d›r. Bununen önemli kan›t›n› havzan›n özellikle güneykesiminde uzanan eski k›y› hatlar›nda ki yelpazedeltas› tortullar› oluflturmaktad›r. Son olarakgeçti¤imiz y›llara dek Konya Ovas› Ana TahliyeKanal›’n›n Tuz Gölü’ne ba¤l› durumda olmas› ikihavza aras›nda mevcut bir do¤al ba¤lant› varl›¤›düflüncesiyle bölgenin hep genifl ölçekte “KonyaKapal› Havzas›” bafll›¤› alt›nda ele al›nmas›na sebepolmufltur (fiekil 11). Bu iki havza aras›nda yeralt›suyu bak›m›ndan bir ba¤lant› mevcut olmaklaberaber, bahsi geçen tahliye kanal› haricinde yüzeydebir ba¤lant› yoktur. En nihayetinde 2009 y›l›ndak›smi iflletmeye al›nan Konya At›ksu Ar›tma Tesisiprojesi kapsam›nda bu tahliye kanal› ba¤lant›s›kesilmifltir. Dolay›s›yla bugün Tuz Gölü kapal›havzas› ve Konya kapal› havzas› ayr› havzalar olmaküzere incelenmelidir. Önceden de bahsedildi¤i üzerePleyistosen’de bu havzalar birbirleriyleba¤lant›l›yken, Holosen’den itibaren bu iki havzabirbirlerinden iklimsel ve tektonik kontrollü olarakayr›lm›fllard›r.

Erol (1969)’un sundu¤u göl seviyesi de¤iflimçizgileri bu çal›flmada elde edilen gözlemlerle uzaysalanlamda örtüflmektedirler. Bu ba¤lamda Erol’unçal›flmalar›n›n döneminin çok ötesinde oldu¤unu, gölk›y› de¤iflimlerine dair sundu¤u s›n›rlar›n öngörülenortam çökellerinin bu çal›flmada tespit edilmesiylebüyük ölçüde do¤ruland›¤› söylemek mümkündür.Ancak morfosedimanter anlamdaki bu tutarl›l›kdüzeyi zamansal anlamda gözlenmemifltir. Bundakuflkusuz önceden tüm seviye de¤iflimlerini plüviyaldevrelerle iliflkilendirilmeye çal›fl›lmas› en önemlietkendir.

6. Sonuçlar

Tuz Gölü Havzas›’n›n özellikle güney ve do¤ukesimlerinde gerçeklefltirilen detayl› istifincelemelerini içeren bu çal›flma ile Kuvaternerçökelleri 12 litofasiyes ve 5 fasiyes birli¤i alt›ndaay›rtlanm›flt›r. Bahsi geçen fasiyes da¤›l›mlar›n›nyans›tt›¤› üzere, günümüzde büyük ve çok s›¤ göls›n›f›na tekabül eden Tuz Gölü, Pleyistosen’degünümüzdeki yüzölçümünün yaklafl›k 5 kat› bir alanlaçok büyük fakat s›¤/orta derinlikli göller s›n›f›nda

Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›

14

fiekil 11- Tuz Gölü beslenme havzas›n›n Konya Kapal›Havzas› içerisinde kalan eski s›n›r› ve KonyaOvas› Ana Tahliye Kanal›’n›n kapat›lmas›yladaralan yeni yüzey beslenme havzas› s›n›r›.

15

konumlanm›flt›r. Litofasiyeslerin mekânsal özelliklerigöz önüne al›nd›¤›nda havzan›n gelenti yönü, genelitibariyle tektonizman›n ve volkanizman›ndenetimindeki morfolojisiyle do¤u ve güneydo¤udanolmufltur. Göl alan›n›n kendi içerisinde kademeliolarak günümüzdeki konumuna çekilmesinde kitektoni¤in rolü oldukça önemlidir. Çünkü eski TuzGölü’nün birer kal›nt›s› konumundaki Bolluk,Tersakan, Eflmekaya vb. göl ve sulak alanlar› içerenalt havzalar belli faylarca oluflturulmufl çöküntüleriçerisinde birbirlerinden ayr›lm›fl basamaklar halindekonumlanm›fllard›r. Havza içerisinde en genifl yay›l›msunan çökeller göl düzlü¤ü çökellerince temsilolunmaktayken, bunlar› alüvyal yelpaze tortullar›izlemektedir. Tektonizman›n yan› s›ra bu çerçevedâhilinde iklimin etkisinde olan ve Pleyistosensürecinde havzay› besleyen sular her ne kadargünümüzdekinden fazla olsa da, havza taban›n›ndüflük rölyefinden ötürü göl seviyesindeki az miktardasay›labilecek bir genlik de¤iflimi dahi gölün geniflalanlara yay›lmas›n› sa¤lam›flt›r. Dolay›s›yla da havzaiçerisinde göle ulaflan çok geliflmifl bir akarsu flebekesigeliflme f›rsat› bulamam›flt›r. Holosen bafllar›ndameydana gelen iklimsel kaynakl› göl seviyesidüflüflleri havzan›n Tuzgölü Fay› taraf›ndandenetlenen do¤u kesiminde kal›n alüvyal yelpazeistiflerinin geliflmesini sa¤lam›flt›r.

Katk› Belirtme

Bu çal›flma AÜBAP taraf›ndan 09B4343017numaral› proje kapsam›nda desteklenmifltir. Ayn›zamanda birinci yazar›n ikinci yazar dan›flmanl›¤›ndaAnkara Üniversitesi’nde tamamlanan doktora tezininbir k›sm›n› oluflturmaktad›r. U¤ur Erdem Dokuz(AÜ), Sonay Boyraz Aslan ve Esra Gürbüz (ASÜ)arazi çal›flmalar›nda, Zeynep Ataselim, MustafaEruzun, Ezgi Güllü (AÜ), Koray Koç (AKDÜ) veTu¤ba Sezen (FSU) laboratuvar çal›flmalar›nda,Sinan Ak›ska, Özgür Yedek (AÜ) ve Azad Sa¤lamSelçuk (YYÜ) ise büro çal›flmalar›nda yard›mlar›n›esirgemeyerek katk› sa¤lam›fllard›r. Baki Varol,Gürol Seyito¤lu, Yusuf Ka¤an Kad›o¤lu, AbdullahAtefl (AÜ), ‹smail Ömer Y›lmaz (ODTÜ), ÖmerFeyzi Gürer (KOÜ) ve Fuat fiaro¤lu (JEM‹RKO)görüfl ve önerileri ile destek vermifllerdir. Makaleninson fleklini almas›nda Attila Çiner (‹TÜ) ve ismibelirtilmemifl di¤er hakem yap›c› de¤erlendir-meleriyle çal›flman›n öznel niteli¤inin artmas›na katk›sa¤lam›fllard›r. Yazarlar bahsi geçen tüm kifli vekurumlara teflekkürü bir borç bilirler.

Gelifl Tarihi: 20.11.2013

Kabul Tarihi: 21.04.2014

Yay›nlanma Tarihi: Aral›k 2014

De¤inilen Belgeler

Ak›l, B. 2008. ‹nönü-Eskiflehir Fay Sistemi’nin Günyüzü(Eskiflehir) - Yeniceoba (Konya - Türkiye)aras›ndaki bölümünün yap›sal evrimi. HacettepeÜniversitesi Doktora Tezi, 126 s, Ankara(Yay›mlanmam›fl).

Ak›man, O., Erler, A., Göncüo¤lu, M.C., Güleç, N., Geven,A., Türeli, K., Kad›o¤lu, Y.K. 1993. Geochemicalcharacteristics of granitoids along the westernmargin of the Central Anatolian CrystallineComplex and their tectonic implications.Geological Journal, 28, 371-382.

Alçiçek M.C., Kazanc›, N., Özkul, M., fien, fi. 2004. Çameli(Denizli) Neojen Havzas›’n›n tortul dolgusu vejeolojik evrimi. Maden Tetkik ve Arama GenelMüdürlü¤ü Dergisi, 128, 99-123 (Türkçe).

Altunel, E., Barka, A. 1998. Eskiflehir fay zonunun ‹nönü-Sultandere aras›nda neotektonik aktivitesi. TürkiyeJeoloji Bülteni, 41, 41-52 (Türkçe).

Ar›kan, Y., 1975. Tuzgölü havzas›n›n jeolojisi ve petrolimkanlar›. Maden Tetkik ve Arama GenelMüdürlü¤ü Dergisi, 85, 17-38 (Türkçe).

Atabey, E., 2003. Tufa ve traverten. TMMOB JeolojiMühendisleri Odas› Yay›nlar› No:75, 106 s(Türkçe).

Atabey, E., Tarhan, N., Akarsu, B., Taflk›ran, A. 1987.fiereflikoçhisar, Panl› (Ankara) Ac›p›nar (Ni¤de)Yöresinin Jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama GenelMüdürlü¤ü Raporu, Derleme no; 8155, Ankara(Yay›mlanmam›fl).

Aydemir, A., Atefl, A. 2008. Determination of hydrocarbonprospective areas in the Tuzgolu (Saltlake) Basin,central Anatolia, by using geophysical data,Journal of Petroleum Science and Engineering, 62,36-44.

Ayy›ld›z, T. 2006. Hydrocarbon potential of Karap›nar-yaylas› formation (Paleocene to Eocene) sourcerock in the Tuz Gölü Basin, Central Anatolia,Turkey”, Petroleum Geoscience, 12, 41-48.

Beekman, P. H. 1966. The Pliocene and Quaternaryvolcanism in the Hasan Da¤- Melendiz Da¤ region.Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü Bülteni,66, 90-105.

Beker, K. 2002. ‹nsuyu Kireçtafllar› (Karap›nar/Konya)Ostrakod Toplulu¤unun Biyostratigrafik veKronostratigrafik ‹ncelenmesi. HacettepeÜniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara,M.Sc. Thesis, 93 s. (Türkçe yay›mlanmam›fl).

Bottema, S. 1987. Chronology and climatic phases in theNear East: From 16000 to 10000 BP, In:Chronologies in the Near East, Eds: O. Aurenche, J.Evin, P. Hours, BAR International Series, 295-310.Oxford.

Çamur, M. Z., Mutlu, H. 1996. Major-ion geochemistry andmineralogy of the Salt-Lake (Tuz Gölü) basin,Turkey. Chemical Geology, vol.127, pp.313-329.

MTA Dergisi (2014) 149: 1-18

Çemen, ‹., Göncüo¤lu, M.C., Dirik, K., 1999. Structuralevolution of the Tuzgölü basin in Central Anatolia.Turkey, Journal of Geology, 107 (6), 693-706.

Dellalo¤lu, A. 1997. Ankara ili-Tuzgölü aras›ndakiNeotetis’in kuzey kolunun evrimi (Haymana-Tuzgölü Basenlerinin stratigrafileri ve jeoteknikevrimleri), Ph.D. Thesis, Çukurova University,Adana 332 s. (Türkçe; yay›mlanmam›fl).

Dellalo¤lu, A., Aksu, R., 1984. Kulu-fiereflikoçhisar-Aksaray dolay›n›n jeolojisi ve petrol olanaklar›.TPAO Rapor no: 2020 (Türkçe yay›mlanmam›fl).

Derman, A. S. 2003. Tuzgölü baseni evaporit problemi veyeni veriler. TPJD Özel say›, 5, 99-112 (Türkçe).

Derman, A. S., Rojay, B., Güney, H., Y›ld›z, M. 2003.Koçhisar-Aksaray fay zonu’nun evrimi hakk›ndayeni veriler. Haymana-Tuzgölü-Uluk›flla basenle-rinin uygulamal› çal›flmas›, Aksaray. Bildiri ÖzleriKitab›, 1 (Türkçe).

Dirik, K., Erol, O., 2003. Tuzgölü ve çevresinintektonomorfolojik evrimi, Orta Anadolu-Türkiye,TPJD Özel say›, 5, 27-46 (Türkçe).

Eren, Y., 2003. Konya bölgesinin depremselli¤i. TPJD ÖzelSay›, 5, 85-98 (Türkçe).

Erler, A., Ak›man, O., Unan, C., Dalk›l›ç, B., Geven, A. veÖnen, P. 1991. Kaman (K›rflehir) ve Yozgatyörelerinde K›rflehir Masifi magmatik kayaçlar›n›npetrolojisi ve jeokimyas›. Do¤a, 15, 76-100(Türkçe).

Erol, O., 1967-68. Cihanbeyli güneyinde, Boluk Gölüçevresindeki traverten konileri, Türk Co¤rafyaDergisi, 24-25, 65-98 (Türkçe).

Erol, O., 1969. Tuzgölü Havzas›n›n jeolojisi vejeomorfolojisi. TÜB‹TAK Raporu (Türkçeyay›mlanmam›fl).

Ford, T.D., Pedley, H.M. 1996. A review of tufa andtravertine deposits of the world. Earth ScienceReviews, 41, 117-175.

Gilbert, K.G. 1885. The topographic features of lake shore.USGS 5th annual report, 69-123.

Gilbert, K.G. 1890. Lake Bonneville, USGS Monograph 1,438 p.

Göncüo¤lu, M. C., 2011. Kütahya-Bolkarda¤› kufla¤›n›njeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü¤üDergisi, 142, 227-282 (Türkçe).

Göncüo¤lu, M.C., Toprak, G.M.V., Kuflçu, ‹., Erler, A.,Olgun, E., 1991. Geology of the western part of theCentral Anatolian Massif, Part 1: Southernpart,Ankara, Turkey. METU-TPAO Proje Raporu, 140s. (Türkçe yay›mlanmam›fl).

Göncüo¤lu, M. C., Erler, A., Toprak, V., Yal›n›z, K., Olgun,E., Rojay, B., 1992. Orta Anadolu Masifi’nin bat›bölümünün jeolojisi, Bölüm 2: Orta Kesim. TPAORapor No: 3535 (Türkçe yay›mlanmam›fl).

Göncüo¤lu, M.C., Erler, A., Toprak, V., Olgun, E., Yal›n›z,K., Kuflçu, ‹., Köksal, S., Dirik, K., 1993, OrtaAnadolu Masifinin Orta Bölümünün Jeolojisi,

Bölüm 3: Orta K›z›l›rmak Tersiyer BasenininJeolojik Evrimi. TPAO Rapor No: 3313, 104 s(Türkçe).

Göncüo¤lu, M. C., Dirik, K., Erler, A., Yal›n›z, K., Özgül,L., Çemen, ‹. 1996. Tuzgölü havzas› bat› k›sm›n›ntemel jeolojik sorunlar›. TPAO Rapor No: 3753(Türkçe yay›mlanmam›fl).

Görür, N., 1981. Tuzgölü-Haymana havzas›n›n stratigrafikanalizi. ‹ç Anadolu’nun Jeolojisi Sempozyumu,TJK 35. Bilimsel ve Teknik Kurultay› BildirilerKitab›, 60-65 (Türkçe).

Görür, N., Derman, A.S., 1978. Tuzgölü-Haymanahavzas›n›n stratigrafik ve tektonik analizi. TPAORapor no: 1514, 60 s. (Türkçe yay›mlanmam›fl).

Görür, N., Oktay, F.Y., Seymen, ‹., fiengör, A.M.C., 1984.Paleotectonic evolution of the Tuzgölü basincomplex, Central Turkey Sedimentary Record of aNeo- Tethyan closure, The Geological Evolution ofthe Eastern Mediterranean. Geology SocietySpecial Publication, 17, In J.E. Dixon and A.H.F.Robertson (eds.) Oxford, 467-482.

Gürbüz, A. 2012. Tuz Gölü Havzas›’n›n Pliyo-Kuvaterner’deki Tektono-sedimanter evrimi,Ankara Üniversitesi Doktora Tezi, 130 s (Türkçeyay›mlanmam›fl).

Huvaz, Ö., 2009. Comparative petroleum systems analysisof the interior basins of Turkey: Implications forpetroleum potential: Marine and PetroleumGeology, v. 26, p. 1656–1676.

Ilgar, A., 2004. Zorunlu regresyon, transgresyon ve sedimangetiriminin, havza kenar› çökelme sistemlerininsedimantolojik ve istif stratigrafik geliflimiüzerindeki kontrolü, Ermenek Havzas› (OrtaToroslar). Maden Tetkik ve Arama GenelMüdürlü¤ü Dergisi, 128, 49-78.

Irion, G., Müller, G., 1968, Huntite, magnesite, andpolyhalite of recent age from Tuz Gölü, Turkey:Nature, 220, 1309-1310.

Kad›o¤lu, Y.K., Dilek, Y., Güleç, N., Foland, K.A. 2003.Tectonomagmatic Evolution of Bimodal Plutons inthe Central Anatolian Crystalline Complex,Turkey. The Journal of Geology, 111, 671-690.

Karab›y›ko¤lu, M. 2003. Konya Havzas›n›n Geç KuvaternerEvrimi. ‹stanbul Üniversitesi Doktora Tezi, 239 s.,Istanbul (Türkçe yay›mlanmam›fl).

Karab›y›ko¤lu, M., Kuzucuo¤lu, C. 1998. Late Quaternarychronology, environmental evolution and climaticchange of the Konya basin. Maden Tetkik ve AramaGenel Müdürlü¤ü Rapor No: 10168, 189 p.,Ankara (yay›mlanmam›fl).

Karab›y›ko¤lu, M., Kuzucuo¤lu, C., Fontugne, M., Kaiser,B., Mouralis, D. 1999. Facies and depositionalsequences of the Late Pleistocene Göçü shorelinesystem, Konya basin, Central Anatolia:

Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›

16

17

Implications for reconstructing lake level changes,In: N. Roberts, C. Kuzucuo¤lu and M.Karab›y›ko¤lu (Eds.) The Late Quaternary in theEastern Mediterranean Region, Quaternary ScienceReviews, 18, 593–609.

Kashima, K. 2002. Environmental and climatic changesduring the last 20000 years at Lake Tuz, centralTurkey. Catena, 48, 3-20.

Kazanc›, N. 2009. Neojen-Kuvaterner s›n›r›n›n de¤iflmesi vebeklenen geliflmeler. Türkiye Jeoloji Bülteni, 52(3),367-374 (Türkçe).

Kazanc›, N. 2012. Göller ve gölsel süreçler. ‹ç: KuvaternerBilimi, Ed: Kazanc›, N. ve Gürbüz, A., AnkaraÜniversitesi Yay›nlar› No:350. s. 389-410.ISBN:978-605-136-056-0 (Türkçe).

Kazanc›, N., Gürbüz, A. (Ed.) 2012. Kuvaterner Bilimi.Ankara Üniversitesi Yay›nlar› No:350, 570 s.ISBN: 978-605-136-056-0 (Türkçe).

Koçyi¤it, A., 2003. Orta Anadolu’nun genel neotektoniközellikleri ve depremselli¤i, TPJD Özel Say›, 5, 1-26 (Türkçe).

Kuzucuo¤lu, C., Bertaux, J., Black, S., Denefle, M.,Fontugne, M., Karab›y›ko¤lu, M., Kashima, K.,Limondin-Lozouet, N., Mouralis, D., Orth, P. 1999.Reconstruction ofstocene, based on sedimentrecords from the Konya basin (Central Anatolia,Turkey), Geological Journal, Special Issue onTurkish Geology, 34, 175-198.

Kürçer, A., Gökten, E., 2012, Paleoseismological threedimensional virtual photography method; a casestudy: Ba¤larkayas›-2010 trench, Tuz Gölü FaultZone, Central Anatolia, Turkey. InTech (Tectonics-Recent Advances), p. 201–228, doi:10.5772/48194.

Leng, M. J., Roberts, N., Reed, J. M., Sloane, H. J., 1999.Late Quaternary palaeohydrology of the Konyabasin, Turkey based on isotope studies of modernhydrology and lacustrine carbonates. Journal ofPaleolimnology, 22, 187-204.

Levento¤lu, H., 1994. Neotectonic Characteristics of theCentral Part of the Tuzgölü Fault Zone AroundMezgit (Aksaray). M.Sc. Thesis, ODTÜ, Ankara,86 s (Türkçe).

Mascarelli, A.L., 2009. Quaternary geologists win timescale vote. Nature 459/4 (June), p. 624.

Miall, A.D., 1978. Lithofacies types and vertical profilemodels in bradied river deposits: A summary.Miall, A.D. (ed). Fluvial Sedimentology. CanadianSociety of Petroleum Geologists Memoir 5, 597-604.

Miall, A.D. 1996. The Geology of Fluvial Deposits.Springer-Verlag, Heidelberg. 582 s.

MTA, 2002. 1/500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritas›, 18pafta. Ankara.

Nairn, S. 2010. Testing alternative models of continentalcollision in Central Turkey by a study of thesedimentology, provenance and tectonic setting ofLate Cretaceous–Early Cenozoic syn-tectonicsedimentary basins. The University of Edinburgh,PhD Thesis. 395 p.

Ocako¤lu, F., 2007. A re-evatuation of the Eskiflehir faultzone as a recent extensional structure in NWTurkey. Journal of Asian Earth Sciences, 31, 91-103.

Oktay, F. Y., Dellalo¤lu, A. A. 1987. Tuzgölü Havzas› (OrtaAnadolu) stratigrafisi üzerine yeni görüfller.Türkiye 7. Petrol Kongresi bildiriler kitab›, 312-321 (Türkçe).

Özer, S., 1988. Orta-Do¤u-Güneydo¤u Anadolu ve KocaeliYar›madas›nda bulunan Pironaea (Rudist)türlerinin paleontolojisi ve Biyoco¤rafyas›, TürkiyeJeoloji Kurumu Bülteni, 31, 47-58 (Türkçe).

Özsay›n, E., 2007. ‹nönü-Eskiflehir Fay SistemininYeniceoba-Cihanbeyli (Konya – Türkiye)Aras›ndaki Bölümünün Neojen-Kuvaterner Yap›salEvrimi. Hacettepe Üniversitesi Doktora Tezi,Ankara, 120 s (Türkçe, yay›mlanmam›fl).

Özsay›n, E., Dirik, K., 2007. Quaternary activity of theCihanbeyli and Yeniceoba Fault Zones: ‹nönü-Eskiflehir Fault System, Central Anatolia. TurkishJournal of Earth Sciences, 16, 471-492.

Özsay›n, E., Dirik, K., 2011. The role of oroclinal bendingin the structural evolution of the Central AnatolianPlateau: evidence of a regional change over fromshortening to extension. Geologica Carpathica, 62(4), 345-359.

Özsay›n, E., Çiner, A., Rojay, B., Dirik, K., Melnick, D.,Fernandez-Blanco, D., Bertotti, G., Schildgen,T.F., Garcin, Y., Strecker, M.R., Sudo, M., 2013,Plio-Quaternary Extensional Tectonics of theCentral Anatolian Plateau: A case study from theTuz Gölü Basin, Turkey: Turkish Journal of EarthSciences, doi:10.3906/yer-1210-5.

Pedley, H. M., 1990. Classification and environmentalmodels of cool freshwater tufas, SedimentaryGeology, 68, 143-154.

Pentecost, A., 1993. British travertine: a review. Proc. Geol.Assoc. 104, 23-39.

Pentecost, A., Viles, H., 1994. A review and reassesment oftravertine classification. Geogr. Phys. Quaternaire,48, 305-314.

Reed, J. M., Roberts, N., Leng, M. J., 1999. An evaluationof the diatom response to Late Quaternaryenvironmental change in two lakes in the KonyaBasin, Turkey, by comparison with stable isotopedata. Quaternary Science Reviews, 18, 631-646.

Roberts, N., 1983, Age, palaeoenvironments, and climaticsignificance of Late Pleistocene Konya Lake,Turkey: Quaternary Research, v. 19, p. 154-171.

MTA Dergisi (2014) 149: 1-18

Roberts, N., Erol, O., de Meester, T., Uerpmann, H. P. 1979.Radiocarbon chronology of Late PleistoceneKonya Lake, Turkey. Nature, 281, 662-664.

Roberts, N., Black, S., Boyer, P., Eastwood, W. J., Leng,M., Parish, R., Reed, J.,Twigg, D., Yi¤itbaflo¤lu, H.1999. Chronology and stratigraphy of LateQuaternary sediments in the Konya Basin, Turkey:results from the KOPAL project. QuaternaryScience Reviews, 18, 611-630.

Rust, B.R. 1978. Depositional models for braided alluvium.Miall, A.D. (ed). Fluvial sedimentology, CanadianSociety of Petroleum Geologists Memoir 5, 605-625.

Salomon-Calvi, W., Kleinsorge, H. 1939. MerkeziAnadolu’nun birkaç tuz gölünde yap›lm›fl olantetkikata ait rapor. Maden Tetkik ve Arama GenelMüdürlü¤ü Rapor No: 972, Ankara (Türkçeyay›mlanmam›fl).

Sirel, E., 1975. Polatl› (GB Ankara) güneyinin stratigrafisi.Türkiye Jeoloji Bülteni, 18, 181-192 (Türkçe).

Sonel, N., Kulke, H., Sar›, A., Acar, A., Ayy›ld›z, T.,Kad›o¤lu, Y., Özkul, M., Y›ld›z, A., Do¤an, U.,Habo, M., Paeghe, W., Do¤an, M., 1995. Tuzgölühavzas›n›n jeolojisi ve hidrokarbon potansiyelininde¤erlendirilmesi projesi. TPAO 1. FaaliyetRaporu, 27 s (Türkçe).

fiaro¤lu, F., Emre Ö., Boray, A. 1987. Türkiye’nin DiriFaylari ve Depremsellikleri: Maden Tetk. AramaGenel Müdürlü¤ü Jeol. Etüd. Dairesi Baflkanl›¤›,Ankara, III+394 s.+11 harita (Türkçe).

Tekin, E., Ayy›ld›z, T., Gündo¤an, ‹., Orti, F., 2007.Modern halolites (halite oolites) in the Tuz Gölü,Turkey, Sedimentary Geology, 195, 101-112.

Toprak, V. 2003. Tuzgölü Fay kufla¤› Hasanda¤ kesimininözellikleri. TPJD Özel Say›, 5, 71–84 (Türkçe).

Tuno¤lu, C., Temel, A., Genço¤lu, H., 1995. Plioceneostracoda association and environmentalcharacteristics of Sivrihisar (Eskiflehir)-CentralAnatolia; 12nd. Inter. Ostracoda Symp., Ostracodaand Biostratigraphy (Ed. Riha, J.)Belkama/Rotterdam, 265-275.

Turgut, S., 1978. Tuz Gölü havzas›n›n stratigrafik veçökelsel geliflimi: Türkiye IV. Petrol KongresiBildirileri, p. 115-126 (Türkçe).

Türeli, T.K., Göncüo¤lu, M. C.,Ak›man, O. 1993. Originand petrology of Ekecikda¤ granitoid in westernCentral Anatolian Crystalline Complex. MadenTetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü Dergisi, 115,15-28.

Uçar, L. 2008. Hanobas›-Karap›nar (KB Aksaray) alan›n›nstratigrafik incelenmesi. Geosound, 52, 1.

U¤urtafl, G., 1975. Tuzgölü havzas›n›n bir bölümününjeofizik yorumu. Maden Tetkik ve Arama GenelMüdürlü¤ü Dergisi, 85, 38-45 (Türkçe).

Ulu, Ü., Bulduk, A.K., Ekmekçi, E., Karakafl, M., Öcal, H.,Arbas, A., Saçl›, L, Taflk›ran, A., Ad›r, M., Sözeri,fi., Karab›y›ko¤lu, M. 1994a. ‹nlice-Akkise veCihanbeyli-Karap›nar Alan›n›n Jeolojisi. MadenTetkik ve Arama Genel Müdürlü¤ü Rapor no: 9720,219 s (yay›mlanmam›fl).

Ulu, Ü.,Ocal, H., Bulduk, A.K., Karakafl, M., Arbas, A.,Saçl›, L, Taflk›ran, A., Ekmekçi, E., Ad›r, M.,Sözeri, fi., Karab›y›ko¤lu, M. 1994b. Cihanbeyli-Karap›nar yöresi geç Senozoyik çökelme sistemi:Tektonik ve iklimsel önemi. TJK Bülteni, 9, 149-163 (Türkçe).

Uygun, A., 1981. Tuzgölü havzas›n›n jeolojisi, evaporitoluflumlar› ve hidrokarbon olanaklar›. TJK ‹çAnadolu’nun Jeolojisi Simpozyumu, Ankara, 66-71 (Türkçe).

Uygun, A, fien, E., 1978, Tuz Gölü havzas› ve do¤alkaynaklar›: I. Tuz Gölü suyunun jeokimyas›:Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 21, 113-120(Türkçe).

Ünalan, G., Yüksel, V., Tekeli, T., Gönenç, O., Seyirt, Z.,Hüseyin, S., 1976. Haymana Polatl› yöresinin (GBAnkara) Üst Kretase-Alt Tersiyer stratigrafisi vepaleoco¤rafik evrimi. TJK Bülteni, 19, 159-176(Türkçe).

Varol, B., Kazanc›, N., Gültekin, F. 2000. Tuzgölü ve yak›ncivar› Eosen-Oligosen jipslerinin sedimantolojik veizotopik özellikleri. Haymana-Tuzgölü-Uluk›fllaBasenleri Uygulamal› Çal›fltay› Bildiri ÖzleriKitab›, Aksaray, s.19 (Türkçe).

van Zeist, W., Bottema, S. 1982. Vegetational history of theEastern Mediterranean and the Near East during thelast 20000 years. In: Paleoclimates,paleoenvironments and human communities in theeastern Mediterranean region in later prehistory,Eds.: J. L. Blintliff, W. van Zeist, BARInternational Series, 133, 277-321. Oxford.

van Zeist, W., Bottema, S. 1991. Late Quaternary vegetationof the Near East, Behiefte zum Tubinger Atlas derVorderen Orients. Rehie A18, 156 s.

Yal›n›z, K., Göncüo¤lu, M.C., Floyd, P.A. 1996. Supra-subduction zone ophiolites of Central Anatolia:Geochemical evidence from the Sarikaramanophiolite, Aksaray, Turkey. MineralogicalMagazine, 60, 697-710.

Yal›n›z, K., Göncüo¤lu, M.C., Özkan-Alt›ner, S. 2000.Formation and emplacement ages of the SSZ-typeNeotethyan ophiolites in Central Anatolia, Turkey:paleotectonic implications. Geological Journal, 35,53-68.

Yal›n›z, M.K., Göncüo¤lu, M.C. 1998. General geologicalcharacteristics and distribution of the CentralAnatolian Ophiolites. Yerbilimleri, 20, 19-30.

Tuz Gölü Havzas› Kuvaterner Tortullar›

18