LOSY ŻOŁNIERZA I DZIEJE ORĘŻA POLSKIEGO W LATACH 1531 … · Ogólnopolski Konkurs Historyczny im. majora Marka Gajewskiego „Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach

GIMNAZJUM / ETAP REJONOWY

2015/2016

Imię i nazwisko: .........................................................................................................................

Szkoła: .......................................................................................................................................

Klasa: ..........................................................................................................................................

KOD ..................................................

Liczba uzyskanych punktów

..............................................

OGÓLNOPOLSKI KONKURS HISTORYCZNY

IM. MAJORA MARKA GAJEWSKIEGO

LOSY ŻOŁNIERZA I DZIEJE ORĘŻA POLSKIEGO

W LATACH 1531–1683 OD OBERTYNA DO WIEDNIA. RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW

GIMNAZJUM

Ogólnopolski Konkurs Historyczny im. majora Marka Gajewskiego

„Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach 1531–1683. Od Obertyna do Wiednia. Rzeczpospolita Obojga Narodów”.


1

Tablica genealogiczna do zadań 1.–2.

Zadanie 1. (0–4)

Określ, za panowania których władców rozegrały się podane wydarzenia. Uzupełnij tabelę wpisując

imiona* władców Rzeczpospolitej i Szwecji.

*[imię / imiona / numer]

Wydarzenie Rzeczpospolita Szwecja

1. Bitwa pod Trzcianą

2. Rozejm w Sztumskiej Wsi

Zadanie 2. (0–3)

Oceń, czy poniższe zdania dotyczące rodu Wazów są prawdziwe. Wstaw znak X we właściwe rubryki

tabeli.

Prawda Fałsz

1. Karol X Gustaw był bratem pierwszego króla Polski z dynastii Wazów.

2. W czasie I wolnej elekcji w Polsce na tronie szwedzkim zasiadał syn Gustawa I.

3. W II połowie XVII wieku na tronie Polski i Szwecji zasiadali potomkowie Jana III.




2

Tekst i mapa do zadania 3.

Te najazdy powodowały wielkie spustoszenie, a do [niewoli] trafiało nawet 5 tys. ludzi. (...) Zapuszczali się

przede wszystkim na: ziemię halicką oraz województwa podolskie i bracławskie, w mniejszym stopniu

na ziemię lwowską. Najeźdźcy przybywali zazwyczaj którymś z trzech szlaków – kuczmańskim

prowadzącym na Podole, wołoskim biegnącym przez tereny Mołdawii na Pokucie, lub czarnym, przez

Bracławszczyznę na Wołyń. (...) Wyruszali na wyprawy bez artylerii i sprzętu oblężniczego.

Mapa. Trasy najazdów na Rzeczpospolitą w I połowie XVII wieku

państwa zależne

od Turcji

szlaki najazdów

Zadanie 3. (0–3)

Uzupełnij poniższy tekst – przyporządkuj do każdego zdania właściwą odpowiedź spośród

oznaczonych literami A–C.

W tekście scharakteryzowano najazdy a) ______. Szlak wołoski oznaczono na mapie numerem b) ______.

Jednym z głównych celów przedstawionych wypraw było zdobycie c) ______.

a) A. kozackie B. tatarskie C. ruskie

b) A. 1 B. 2 C. 3

c) A. jasyru B. seraju C. jarłyku




3

Zadanie 4. (0–1)

Opis bitwy

Korpus (...) zabłądził nocą w lesie i nie udało się w pełni wyzyskać efektu zaskoczenia (...). Trzeba było

toczyć wielogodzinny bój z co najmniej czterokrotnie liczniejszym, bitnym przeciwnikiem: towarzysze

spod husarskiego znaku musieli kilkakrotnie stawać do sprawy. [Bitwa] nie była arcydziełem sztuki

wojennej. To raczej dowód wysokiego morale i niezwykłej odporności żołnierzy (...). Wygrało się więc

bitwę nie do wygrania. Pytanie tylko: co z tego? Zwycięstwa nie udało się przełożyć na sukcesy polityczne,

choć hetman miał efektowną wizję zainstalowania królewicza Władysława na tronie moskiewskim.

Podkreśl prawidłowe dokończenie zdania. Przedstawiona w tekście bitwa została stoczona pod

A. Połockiem. B. Kircholmem. C. Kłuszynem. D. Cecorą.

Zadanie 5. (0–2)

Opis formacji wojskowych

A. Imię swe wzięli od pierwszego wodza, (...), pamięć o nich przetrwała wieki chociaż istnieli niespełna lat

piętnaście. Nieustraszeni, ale i bezlitośni, znakomicie wyszkoleni, chciwi i okrutni, ale mianujący się

i mianowani obrońcami wiary. Można ich porównać do współczesnych sił szybkiego reagowania lub

oddziałów specjalnych.

B. Chorągwie te złożone są z samej przedniejszej szlachty, na pysznych koniach, w bogatych zbrojach,

skóry tygrysów, lwów i lampartów spływają im z barków; noszą kopie niezmiernie długie, u których

końca zawieszone proporce igrają z wiatrem.

Do każdego z opisów dopisz nazwę odpowiadającej mu formacji wojskowej.

Opis A – .............................................................................................................................................................

Opis B – ............................................................................................................................................................

Zadanie 6. (0–1)

buńczuk buzdygan kołczan kulbaka emir wezyr haracz

Podkreśl prawidłowe dokończenie zdania. Podane słowa, używane w języku polskim, zostały

zaczerpnięte z języka

A. ruskiego. B. tureckiego. C. litewskiego. D. węgierskiego.




4

Zadanie 7. (0–2)

Wojska w służbie Rzeczypospolitej

Do każdej z podanych nazw dobierz odpowiadającą jej ilustrację. Zakreśl właściwe litery.

Kozacy A B C D

Niemcy A B C D




5

Mapa do zadań 8.–10.

Mapa. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII wieku

Zadanie 8. (0–2)

Do każdej z podanych krain geograficzno-historycznych dobierz odpowiadający jej obszar, spośród

oznaczonych na mapie numerami 1–4. Zakreśl właściwe numery.

Żmudź 1 2 3 4

Kurlandia 1 2 3 4




6

Zadanie 9. (0–2)

Wyjaśnij znaczenie twierdzy Smoleńsk dla Rzeczypospolitej w I połowie XVII wieku. Odwołaj się do

położenia twierdzy i problemów politycznych państwa.

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

Zadanie 10. (0–4)

Określ, czy podane twierdzenie jest prawdziwe, wstawiając znak X we właściwą rubrykę tabeli.

Odpowiedź uzasadnij, budując dwa argumenty. Odwołaj się do wydarzeń historycznych i zmian

terytorialnych.

TAK NIE

Mapa przedstawia Rzeczpospolitą Obojga Narodów w chwili wstąpienia na tron

Władysława IV Wazy.

Argumenty:

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................




7

Zadanie 11. (0–1)

Sytuacja Ferdynanda II i austriackich Habsburgów w rozpoczynającym się właśnie konflikcie (...) wcale

nie przedstawiała się korzystnie. Zbuntowane stany czeskie, śląskie oraz morawskie wyparły wojska

cesarskie, rosły w siłę i przejęły niemal całkowitą kontrolę nad terytorium Czech oraz Śląska. Jesienią

wojewoda siedmiogrodzki Gabriel Bethlen najechał na Górne Węgry i Słowację, zaś 27 października

przystąpił wraz z wojskami zbuntowanych stanów do oblężenia samego Wiednia.

Taśma chronologiczna

Podkreśl prawidłowe dokończenie zdania. Wydarzenia przedstawione w tekście źródłowym rozegrały

się w okresie oznaczonym na taśmie chronologicznej numerem

A. 1. B. 2. C. 3. D. 4.

Zadanie 12. (0–4)

Do podanych opisów dopisz odpowiadające im osoby, podając ich imiona i nazwiska.

1. Walczył pod Kłuszynem, Moskwą, Smoleńskiem. Trzymał

w szachu szwedzkie wojska Gustawa Adolfa w Prusach.

Bronił południowych rubieży Rzeczypospolitej przeciwko

Turcji i Tatarom. Był jednym z ostatnich, którzy w trakcie

klęski pod Cecorą pozostali u boku dowódcy wyprawy.

Tuż przy granicy został wzięty do niewoli tureckiej.

2. Była autorem zwycięstwa odniesionego w 1627 r. Wykorzystał

niekorzystny dla przeciwnika wiatr i rozdzielenie się wroga.

Zaatakował i zdobył okręt admiralski. Ranny w obie nogi, zmarł

pod koniec bitwy.




8

Zadanie 13. (0–3)

Wojny toczone przez Rzeczpospolitą – główne bitwy

1. 2.

Oceń, czy poniższe zdania dotyczące przedstawionych konfliktów są prawdziwe. Wstaw znak X

we właściwe rubryki tabeli.

Prawda Fałsz

1. W obu przedstawionych konfliktach przeciwnikiem Rzeczpospolitej były

wojska Iwana IV Groźnego.

2. Skutkiem konfliktu przedstawionego na mapie nr 1. była utrata przez

Rzeczpospolitą portu w Rydze.

3. W czasie trwania obu przedstawionych konfliktów Rzeczpospolita była

połączona unią personalną ze Szwecją.

Zadanie 14. (0–2)

Spośród wydarzeń oznaczonych literami A–D wybierz wydarzenie chronologicznie pierwsze

i wydarzenie chronologicznie ostatnie. W każdym wierszu tabeli wybierz właściwą literę.

Wydarzenie chronologicznie pierwsze A B C D

Wydarzenie chronologicznie ostatnie A B C D

A. Podpisanie rozejmu w Jamie Zapolskim.

B. Zdobycie przez Szwedów portów pruskich.

C. Koronacja Zygmunta III Wazy na króla Polski.

D. Powołanie przez króla Polski Komisji Morskiej.




9

Zadanie 15. (0–3)

Traktat (...) ustanawiający sojusz (...) do końca życia jednego z [zawierających go] władców był

pierwszym, precedensowym, tego rodzaju aktem politycznym między państwem chrześcijańskim

i muzułmańskim w nowożytnych dziejach Europy. Fakt zawarcia trwałego pokoju wiązał się

z wypróbowaną już wspólną antyhabsburską polityką, zwłaszcza w stosunku do Węgier [oba państwa

wspierały Jana Zapolyę].

15.1. Podaj rok, w którym podpisano przedstawiony w tekście traktat.

..............................................................

15.2. Podaj imiona* władców, którzy zawarli przedstawiony traktat.

.............................................................................. – ..............................................................................

*imiona / imię i przydomek / imię i numer

Zadanie 16. (0–2)

Uporządkuj podane wydarzenia, wpisując na taśmę chronologiczną przyporządkowane im numery.

A. Zawarcie rozejmu polsko-rosyjskiego w Dywilinie [Deulinie].

B. Wkroczenie wojsk Dymitra Samozwańca do Moskwy.

C. Obranie Michała Romanowa carem Rosji.

Zadanie 17. (0–1)

Wszelako – dociekliwy z natury – z całą sumiennością zaczął studiować to, co miał zaprzysiąc. (...) Książę

(...) zaprawiony w ustawicznym kluczeniu pomiędzy sułtanem a cesarzem, wiedział też, że przysięgi są tyle

warte, ile stojąca za nimi siła. Zatem bez wahania (...) uroczyście zaprzysiągł pacta conventa, w których

zobowiązał się m.in. poślubić infantkę Annę Jagiellonkę, zapewnić królestwu polskiemu bezpieczeństwo

przez wzmocnienie armii, utrzymać pokój z imperium ottomańskim i odbić ziemie, zagarnięte przez

Moskwę. (...)

Tekst przedstawia przysięgę złożoną przez

A. Henryka Walezego. B. Stefana Batorego. C. Zygmunta III Wazę. D. Władysława IV.




10

Zadanie 18. (0–1)

Podaj jedną z bezpośrednich przyczyn wybuchu wojny pomiędzy Rzeczpospolitą a Turcją

w 1620 roku.

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

......................................................................................................................................................................

Zadanie 19. (0–4)

Opis 1.

Podpisanie rozejmu ze Szwecją przez hetmana polnego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła.

Rzeczypospolita, zaangażowana w konflikt z Imperium Osmańskim, nie miała dość wojsk, aby stawić

skuteczny opór najazdowi szwedzkiemu. Król szwedzki Gustaw II Adolf, wiedząc o słabości liczebnej

armii litewskiej osłaniającej Inflanty, wysłał w celu opanowania Rygi ok. 15 tys. żołnierzy. Hetman polny

litewski Krzysztof Radziwiłł, nie był w stanie obronić miasta, (....) zdecydował się podpisać bez wiedzy

króla rozejm. (...)

Opis 2.

Poselstwem polsko-litewskim kierował Jakub Zadzik, a moskiewskim Fiodor Szeremietew. Sytuacja

finansowa oraz polityczna wymusiła zawarcie pokoju na następujących warunkach: (...) Rosja

zrezygnowała z praw do Inflant i zapłaciła 200 tys. rubli odszkodowania, a król Polski, Władysław IV

Waza za 20 tys. rubli zrzekł się pretensji do tronu rosyjskiego oraz prawa używania tytułu cara.

Uzgodniono ponadto wymianę jeńców oraz powstawianie w przyszłości komisji dla rozgraniczenia ziem

między obu państwami. Ponadto podpisano umowę handlową otwierającą granicę dla kupców obu państw.

Określ, kiedy i gdzie zawarto przedstawione traktaty. Do każdego opisu dopisz właściwy rok i nazwę

miejscowości.

Opis 1. Traktat zawarto w roku .................................... w ..................................................................... .

Opis 2. Traktat zawarto w roku .................................... w ..................................................................... .




11

Zadanie 20. (0–2)

Podkreśl litery, którymi oznaczono dwie bitwy stoczone w wojnie polsko-szwedzkiej o ujście Wisły.

Bitwa pod

A. Trzcianą. B. Guzowem. C. Kokenhausen. D. Tczewem. E. Kircholmem.

Zadanie 21. (0–1)

Podaj nazwę symbolu władzy wojskowej, który został przedstawiony

na ilustracji.

...................................................................................................

Zadanie 22. (0–2)

Podaj dwa prawa (wolności), które otrzymywali Kozacy zaporoscy wciągnięci w ramy wojska

rejestrowego.

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

DZIĘKUJEMY!




12

Mapy / ilustracje opracowano na podstawie:

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/66/Ordy_przednie.jpg

S. Kobyliński, Gawędy o broni i mundurze, Warszawa 1984, s. 33.

T,M. Nowak, J. Wimmer, Historia orężą polskiego 963–1795, Warszawa 1981, 362–353.

http://mobile.wilanow-palac.pl/image/m/3467/1024/1024/article/image.jpg

Teksty opracowano na podstawie:

B. Kłyszejko, Chłopi i mieszczanie w walce z najazdami (....), [w:] „Mówią Wieki” Magazyn

Historyczny, lipiec 2009, Nr 07/09 (594), s. 26–48.

T. Bohun, J. Krawczyk, Sto wozów Chodkiewicza, czyli co by było, gdyby ..., [ w:] „Mówią Wieki”

Magazyn Historyczny, czerwiec 2004, Nr 06/04 (534), s. 22–23.

Z. Sawicki, http://www.signum-polonicum.com.pl/kategorie/historia

K. Ogier, [w:] J. S. Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, PIW, Warszawa 1994,

s. 331.

Pierwsza odsiecz wiedeńska (wywiad), Rozmowa z dr. Radosławem Lolo, http://muzhp.pl/pl/e/1172/ .

Rzeczpospolita Obojga Narodów, w 400 lat od zdobycia Smoleńska (...), „Polityka” Pomocnik

Historyczny. Wydanie Specjalne 4/2011, s. 78.

https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1393653,(...) -zdolny-wodz-okrutny-magnat

H. Widacka, Silva Rerum, http://www.wilanow-palac.pl

600 lat kontaktów polsko-tureckich 1414–2014, Katalog wystawy, Archiwum Główne Akt Dawnych,

Warszawa 2014, s. 35.

http://www.muzeumwp.pl/kalendarium/03/

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/66/Ordy_przednie.jpg

http://www.signum-polonicum.com.pl/kategorie/historia

http://muzhp.pl/pl/e/1172/pierwsza-odsiecz-wiedenska-wywiad

https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1393653,(...)

http://www.wilanow-palac.pl/

Documents

LOSY ŻOŁNIERZA I DZIEJE ORĘŻA POLSKIEGO W LATACH 1531 … · Ogólnopolski Konkurs Historyczny im. majora Marka Gajewskiego „Losy żołnierza i dzieje oręża polskiego w latach