Embed Size (px)
Citation preview
Lokaverkefni til MS-‐prófs
í mannauðsstjórnun
Brotthvarf Hvernig vegnar nemendum í háskólanámi sem útskrifast hafa frá Háskólabrú Keilis?
Agða Ingvarsdóttir
Leiðbeinandi: Gylfi Dalmann Aðalsteinsson
Apríl 2016
Brotthvarf
Hvernig vegnar nemendum í háskólanámi sem útskrifast hafa frá
Háskólabrú Keilis?
Agða Ingvarsdóttir
Lokaverkefni til MS-‐gráðu í mannauðsstjórnun
Leiðbeinandi: Gylfi Dalmann Aðalsteinsson
Viðskiptafræðideild
Félagsvísindasvið Háskóla Íslands
Apríl 2016
3
Brotthvarf: Hvernig vegnar nemendum í háskólanámi sem útskrifast hafa frá
Háskólabrú Keilis?
Ritgerð þessi er 30 eininga lokaverkefni til MS-‐prófs við Viðskiptafræðideild,
Félagsvísindasvið Háskóla Íslands.
© 2016 Agða Ingvarsdóttir
Ritgerðina má ekki afrita nema með leyfi höfundar.
Prentun: Háskólaprent ehf.
Reykjavík, 2016
4
Formáli
Þessi ritgerð er lokaverkefni til meistaraprófs í mannauðsstjórnun við
Viðskiptafræðideild Háskóla Íslands. Vægi hennar er 30 ECTS-‐einingar sem hluti af 90
ECTS-‐eininga meistaranámi. Markmið rannsóknarinnar var að kanna hvernig nemendum
vegnar sem útskrifast hafa frá Háskólabrú Keilis á þeim árum sem skólinn hefur starfað
með tilliti til brotthvarfs úr háskólanámi.
Sérstakar þakkir vil ég færa þátttakendum rannsóknarinnar, sem gáfu sér tíma til
þess að svara þeim spurningum sem lagt var upp með og gerðu þannig þetta verkefni að
veruleika. Einnig vil ég þakka Soffíu Waag Árnadóttur forstöðumanni Keilis fyrir að vera
mér innan handar við gerð þessarar rannsóknar. Leiðbeinandi við vinnu þessa verkefnis
var Gylfi Dalmann Aðalssteinsson og fær hann bestu þakkir. Einnig vil ég þakka Eyrúnu
Ellý Valsdóttur fyrir vandaðan yfirlestur og uppbyggilega gagnrýni. Síðast en ekki síst vil
ég þakka börnum mínum, Benjamín Leó og Lúkasi Fróða sem með tilveru sinni minntu
mig á markmiðin þegar á móti blés og foreldrum mínum og systkinum fyrir ómetanlegan
stuðning og hjálp á meðan á háskólanámi mínu stóð.
5
Útdráttur
Markmið rannsóknar var að kanna hvernig nemendum vegnar sem hafa útskrifast frá
Háskólabrú Keilis á þeim árum sem liðin eru síðan Keilir tók til starfa með tilliti til
brotthvarfs úr háskólanámi. Notast var við megindlega rannsóknaraðferð þar sem
spurningalisti var lagður fyrir þátttakendur á samskiptamiðlinum Facebook. Hannaður
var spurningalisti sem talinn var hentugur fyrir rannsóknarefnið og samanstóð af 22
spurningum. Brotthvarfsnemar voru skilgreindir sem þeir einstaklingar sem hófu nám í
háskóla en héldu ekki áfram námi á næstu önn eða ári.
Af þeim sem svöruðu spurningalista rannsóknar fóru 88% í háskólanám eftir að
þeir höfðu útskrifast frá Háskólabrú Keilis og 17,1% þeirra höfðu horfið frá háskólanámi.
Helstu niðurstöður leiddu í ljós að tæp 70% fóru í Háskóla Íslands, um 13% fóru í
Háskólann á Akureyri og rétt rúm 11% í Háskólann í Reykjavík. Þeir sem stunduðu nám
við verk-‐ og raungreinadeild í Keili voru líklegri en þeir sem stunduðu nám við aðrar
deildir til þess að hverfa frá námi. Þeir sem hurfu frá námi voru líklegri en aðrir til þess
að vera hvorki sammála né ósammála því að Háskólabrú Keilis sé góður undirbúningur
fyrir háskólanám. Þeir sem hurfu frá námi voru einnig líklegri en aðrir til þess að skipta
um deild eða nám á einhverjum tímapunkti í náminu. Tæplega helmingur
brotthvarfsnema lauk hálfu ári eða minna (allt að 30 ECTS-‐einingar) áður en þeir hurfu
frá námi, en 38% brotthvarfsnema stunduðu nám við raunvísinda-‐, verkfræði-‐ eða
tölvunarfræðideild. Flestir, eða um 62%, segja einstaklingsbundna þætti vera ástæðu
fyrir brotthvarfi þeirra úr námi.
6
Abstract
The aim of this study was to explore how students prosper who have graduated from
Háskólabrú Keilis in the years that have passed since the school began its operation with
regard to dropout from university. A quantitative research method was used where a
questionnaire was presented to participants on the Facebook communication media. A
questionnaire was designed which con 22 questions that were considered suitable for
the study. The dropout studens were defined as those who started university but did
not return to university next semester or year.
Of those who completed the questionnaire 88% went to university and 17,1% of
them had dropped out of university. The main results showed that around 70% went to
the University of Iceland, about 13% went to the University of Akureyri and just over
11% went to the University of Reykjavík. Those who studied at the crafts-‐ and science
department at Keilir were more likely than those who studied at other departments to
drop out of university. Those who dropped out of university were more likely than those
who did not dop out to neither agree or disagree to the statement that Háskólabrú is a
good preparation for university. Those who dropped out of university were also more
likely than others to change their course of study at some point during their studies.
Almost half of the dropout students finished half a year or less (up to 30 ECTS units)
before they dropped out of university, 38% studied at the departments of science,
engineering or computerscience. About 62% of the dropout students say that the
reason behind their dropout is related to individual factors.
7
Efnisyfirlit
1 Inngangur .......................................................................................................... 10
1.1 Uppbygging ritgerðar ....................................................................................... 11
2 Fræðileg nálgun ................................................................................................ 13
2.1 Hvað er lærdómur? .......................................................................................... 13 2.1.1 Kenningar um nám ................................................................................ 14 2.1.2 Nám fullorðinna .................................................................................... 15
2.2 Samfélagið og menntun ................................................................................... 17 2.2.1 Atvinnuþátttaka og atvinnuleysi ........................................................... 18 2.2.2 Ávinningur menntunar .......................................................................... 19
2.3 Námsframboð ................................................................................................... 20 2.3.1 Framhaldsskólanám .............................................................................. 21 2.3.2 Aðfaranám og frumgreinadeildir .......................................................... 23
2.3.2.1 Menntastoðir ................................................................................. 26 2.3.2.2 Háskólabrú Keilis ............................................................................ 27 2.3.2.3 Mat á frumgreinanámi Keilis .......................................................... 29
2.4 Brotthvarf ......................................................................................................... 32 2.4.1 Skilgreiningar á brotthvarfi ................................................................... 32 2.4.2 Kenningar um brotthvarf ...................................................................... 33 2.4.3 Ástæður fyrir brotthvarfi ...................................................................... 34 2.4.4 Brotthvarf úr námi á Íslandi .................................................................. 37 2.4.5 Leiðir til að draga úr brotthvarfi ........................................................... 38
3 Aðferðafræði .................................................................................................... 40
3.1 Rannsóknaraðferð ............................................................................................ 40 3.2 Þátttakendur ..................................................................................................... 40 3.3 Framkvæmd ...................................................................................................... 41 3.4 Spurningalisti rannsóknar ................................................................................. 41 3.5 Skráning og úrvinnsla gagna ............................................................................. 42
4 Niðurstöður ...................................................................................................... 43
4.1 Keilir .............................................................................................................. 43 4.2 Háskóli .............................................................................................................. 47 4.3 Einstaklingsbundnir þættir ............................................................................... 51
5 Umræða ............................................................................................................ 55
5.1 Túlkun niðurstaðna ........................................................................................... 55
8
5.2 Annmarkar rannsóknar ..................................................................................... 60
6 Lokaorð ............................................................................................................. 61
Heimildaskrá .......................................................................................................... 63 Viðauki 1. Kynningarbréf til þátttakenda ................................................................ 69
Viðauki 2. Spurningalisti rannsóknar ...................................................................... 70
9
Töfluskrá
Tafla 1. Skipting eftir útskriftarári frá Keili og hlutfall brotthvarfs eftir
útskriftarári. ......................................................................................................... 44
Tafla 2. Hlutfallsleg skipting eftir þeirri deild sem þátttakendur stunduðu nám sitt
hjá Keili. ................................................................................................................ 44
Tafla 3. Upplifun af hefðbundnu framhaldsskólakerfi. .................................................... 45
Tafla 4. Telja þátttakendur námið hjá Háskólabrú Keilis vera góðan undirbúning
fyrir háskólanám .................................................................................................. 46
Tafla 5. Markmiðið að ljúka námsferli með háskólagráðu. .............................................. 47
Tafla 6. Þeir háskólar sem þátttakendur stunduðu nám við. ........................................... 47
Tafla 7. Hvaða háskóli varð fyrir valinu? Hlutfallsleg skipting eftir því hvort
þátttakendur hættu námi eða ekki. ..................................................................... 48
Tafla 8. Deildir háskólanna sem þátttakendur stunda/stunduðu nám við. ..................... 49
Tafla 9. Deildir háskólanna sem brotthvarfshópur stundaði nám við. ............................. 49
Tafla 10. Ástæður fyrir því að þátttakendur hurfu frá námi. ........................................... 50
Tafla 11. Þættir sem hefðu getað haft áhrif á að brotthvarfsnemarnir héldu áfram
námi. .................................................................................................................... 50
Tafla 12. Námstími/einingar sem brotthvarfsnemar luku áður en þeir hurfu frá
námi. .................................................................................................................... 51
Tafla 13. Aldur þátttakenda. ............................................................................................ 52
Tafla 14. Hlutfallsleg skipting eftir kyni og deild í Keili. .................................................... 52
Tafla 15. Brotthvarfshópur – fjöldi í deildum Keilis eftir kyni. ......................................... 53
Tafla 16. Vinna með háskólanámi. ................................................................................... 53
Tafla 17. Ummæli þátttakenda í opinni spurningu rannsóknar. ...................................... 54
10
1 Inngangur
Á undanförnum misserum hafa verið gerðar breytingar á fyrirkomulagi náms og
töluverðar breytingar hafa orðið þegar kemur að fullorðnum námsmönnum. Um og eftir
aldamótin síðustu var mikið framboð af leiðum til náms fyrir fullorðna námsmenn þar
sem 14 skólar buðu upp á öldungadeildir eða kvöldskóla þegar mest lét. Síðan þá hefur
vægi öldungadeilda og kvöldskóla minnkað töluvert og frumgreinanám komið inn sem
sterkur valkostur fyrir fullorðna námsmenn sem komnir eru af hefðbundnum aldri
framhaldsskólanema (Ríkisendurskoðun, 2012). Samanborið við nágrannalönd okkar
ljúka hlutfallslega fáir Íslendingar framhaldsskólanámi á tilsettum tíma, og margir hverfa
frá námi án formlegra námsloka, en um það bil 30% landsmanna 25 ára og eldri hafa
ekki lokið framhaldsskólanámi (Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið, 2015). Þegar lög
og reglugerðir eru skoðuð kemur fram að nám sé fyrir alla og að skólakerfið sé þannig
upp byggt að allir eigi að finna eitthvað við sitt hæfi (Lög um framhaldskóla nr. 92/2008;
Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið, 2011). Þrátt fyrir það virðast ekki allir geta
fundið sér stað í menntakerfinu og heltast úr lestinni þegar kemur að námi. Margir snúa
þó aftur til náms á fullorðinsárum (Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið, 2015).
Umræða um brotthvarf úr námi er mikil og margar rannsóknir hafa verið gerðar bæði
hérlendis og erlendis, sérstaklega á brotthvarfi úr framhaldsskólum, til þess að reyna að
komast að því sem veldur því þegar nemendur flosna upp úr námi og hvernig hægt sé að
koma í veg fyrir það (Blöndal, 2014; Doll, Eslami og Walters, 2013). Brotthvarf úr
háskólanámi hefur hins vegar tiltölulega lítið verið rannsakað á Íslandi en ljóst er að þeir
nemendur sem ekki útskrifast úr framhaldsskólanámi skila sér ekki inn í háskólana
(Ríkisendurskoðun, 2007).
Markmið rannsóknarinnar er að skoða þann hóp nemenda sem útskrifast hefur
frá Háskólabrú Keilis á þeim árum sem skólinn hefur starfað. Sérstaklega verður litið til
þeirra einstaklinga sem fóru í háskólanám í framhaldinu en hurfu svo frá því námi.
Samkvæmt þessari rannsókn teljast brotthvarfsnemar þeir sem hófu háskólanám en
héldu ekki áfram námi á næstu önn eða ári. Rannsóknarspurningin sem leitað verður
svara við er eftirfarandi:
11
• Hvernig vegnar nemendum í háskólanámi sem útskrifast hafa frá Háskólabrú
Keilis með tilliti til brotthvarfs?
Þeim þáttum, sem verða skoðaðir til þess að svara því hvernig þessum nemendum
vegnar, hefur verið skipt upp í þrjá flokka. Fyrsti flokkur er Keilir þar sem þættirnir
kennsluhættir, vendinám og námsbrautir verða skoðaðir. Næsti flokkur er háskóli þar
sem þættirnir val á skóla, val á námsbraut, stoðkerfi og námslengd verða skoðaðir. Þriðji
flokkurinn snýr að einstaklingsbundnum þáttum þar sem áhersla verður lögð á aldur,
kyn og vinnu með námi.
1.1 Uppbygging ritgerðar
Ritgerðin skiptist í sex meginkafla. Í inngangi hér að framan er skýrt frá viðfangsefni og
markmiðum rannsóknarinnar. Að auki er sett fram rannsóknarspurning sem leitað
verður svara við í rannsókninni.
Í öðrum kafla er fræðileg nálgun á viðfangsefnið. Þar er fyrst fjallað um hvað felst
í lærdómi, fjallað verður um helstu kenningar um nám og námi fullorðinna námsmanna
verða einnig gerð skil. Fjallað er um tengsl samfélagsins og menntunar, en í því
samhengi verður fjallað um atvinnuþátttöku, atvinnuleysi og ávinninginn af menntun.
Því næst verður námsframboði gerð skil, þar sem fjallað verður um hefðbundið
framhaldsskólanám, aðfaranám og frumgreinadeildir. Í kaflanum um aðfaranám og
frumgreinadeildir verður fjallað um Menntastoðir og svo er ítarleg umfjöllun um
Háskólabrú Keilis þar sem nemendur skólans eru viðfangsefni rannsóknarinnar. Einnig er
þar kafli um mat á frumgreinanámi Keilis. Að lokum er kafli um brotthvarf en þar verður
fjallað um helstu skilgreiningar á brotthvarfi, kenningar um brotthvarf, ástæður fyrir
brotthvarfi og brotthvarf úr framhaldsskóla og háskóla. Einnig verður fjallað um þær
leiðir sem hægt er að fara til að draga úr brotthvarfi.
Í þriðja kafla er aðferðafræði rannsóknar lýst. Gerð verður grein fyrir
þátttakendum rannsóknarinnar. Fjallað verður um framkvæmd rannsóknarinnar og skýrt
frá því hvernig skráning og úrvinnsla gagna fór fram. Einnig verður fjallað um
spurningalista rannsóknarinnar.
Í fjórða kafla verða settar fram niðurstöður í ljósi rannsóknarspurningarinnar sem
sett var fram í inngangi.
12
Fimmti kafli er umræðukafli þar sem helstu niðurstöður verða dregnar fram og settar í
fræðilegt samhengi. Rannsakandi setur fram sínar vangaveltur um viðfangsefnið og
einnig verður fjallað um annmarka rannsóknar.
Að endingu eru lokaorð rannsakanda.
13
2 Fræðileg nálgun
2.1 Hvað er lærdómur?
Fjallað verður um nám og lærdóm sem alla þá þekkingu sem einstaklingur getur aflað
sér hvort sem er á formlegan hátt eða á annan máta og verður því ekki gerður
greinarmunur á námi og lærdómi í þessari ritgerð. Talað er um að til séu þrjár
formgerðir af námi (lærdómi) sem eru grundvöllur þeirrar raunfærni sem einstaklingur
getur aflað sér. Formlegt nám og óformlegt nám er háð ásetningi af hálfu námsmannsins
en formlaust nám hefur sjaldnast með ásetning námsmannsins að gera
(Sérfræðingahópur FA, 2004). Formlegt nám er þegar færni er aflað í formlegu skólakerfi
og lýkur því yfirleitt með prófskírteini eða einhverskonar viðurkenningu frá formlegum
skólayfirvöldum. Óformlegt nám er þegar færni er aflað með námskeiðum og öðrum
leiðum sem eru utan hins hefðbundna skólakerfis. Dæmi um óformlegt nám er til dæmis
námskeið hjá símenntunarstöðvum og á vinnustöðum. Þessi færni er oft skjalfest með
þátttökuviðurkenningu en þó ekki alltaf. Formlaust nám er þegar einstaklingur öðlast
færni í gegnum daglegar athafnir tengdar vinnu, fjölskyldu eða frístundum. Þessi tegund
af færni er ekki skráð eða skjalfest á neinn hátt. Raunfærni einstaklinga er svo
samanlögð færni sem einstaklingur hefur aflað sér óháð þeirri leið af þessum þremur
sem hann hefur farið. Mat á raunfærni miðast því við að nám fari fram við allskonar
aðstæður og geti styrkt einstaklinga á þann hátt að þeir verði meðvitaðir um styrkleika
sína og veikleika sem geri þeim kleift að bæta við sig þeirri þekkingu sem ljóst er að vanti
og hækka þannig í leiðinni þekkingarstig samfélagsins (Colardyn og Bjornavold, 2004;
Fræðslumiðstöð atvinnulífsins, e.d.; Sérfræðingahópur FA, 2004). Talið er mikilvægt að
leggja áherslu á allar formgerðir náms; sérstaklega í ljósi þess að breytingar hafa orðið á
vinnumarkaði á síðustu árum og áratugum, æviráðningar heyra nærri til fortíðarinnar og
flestir í dag skipta um starfsvettvang nokkrum sinnum á sinni starfsævi. Sí-‐ og
endurmenntun gerir ráð fyrir að hægt sé að læra í mismunandi aðstæðum og myndi
líklega ekki eiga sér stað ef ekki væri fyrir þær námsleiðir sem standa utan hins formlega
námskerfis. Því er mikilvægt að leggja áherslu á samspil þessara þriggja námsleiða
(Colardyn og Bjornavold, 2004).
14
2.1.1 Kenningar um nám
Í gegnum tíðina hafa ýmsar kenningar verið settar fram um lærdóm. John Dewey, sem
var einn áhrifamesti heimspekingurinn á fyrri hluta tuttugustu aldar, setti fram
Reynslunámskenninguna (e. experiental learning theory). Kenningin vísar til þess að við
lærum af reynslu okkar og upplifunum og öðlumst þekkingu á þann hátt. Hann taldi að
þó að menntun væri fengin með reynslu væri ekki öll reynsla menntandi. Reynsla gæti
verið neikvæð og þannig haft neikvæð áhrif á menntun okkar og reynsla sem er jákvæð
fyrir einn einstakling þarf ekki að vera það fyrir annan. Að hans mati þyrfti að taka mið af
fyrri reynslu einstaklinga og byggja ofan á hana og þannig væri hægt að auka framlag
einstaklingsins til samfélagsins (Dewey, 2007). Samkvæmt Dewey er ígrundun lykilþáttur
í kenningunni og snýr að því hvernig við vinnum úr upplifunum okkar, einstaklingur
ígrundar ákveðnar aðstæður eða aðgerðir og í framhaldinu dregur hann ályktanir eða
gerir prófanir og má því segja að reynslunámskenningar séu einstaklingsmiðuð nálgun
(Mankin, 2009). David Kolb leit á John Dewey sem einn af upphafsmönnum
reynslunáms. Sjálfur setti hann Reynslunámskenninguna upp sem hringferli sem
samanstendur af fjórum þáttum. Hringurinn hefst á þætti sem felur í sér upplifun
einstaklingsins. Næsti þáttur snýr að ígrundun en þar vinnur einstaklingur úr upplifun
sinni. Þriðji þátturinn snýr að alhæfingu þar sem ný reynsla er yfirfærð á aðrar aðstæður
og að lokum er fjórði þátturinn prófun þar sem einstaklingurinn metur hvernig reynslan
geti nýst honum. Framsetning Kolb á reynslunámskenningunni er talin vera ein
þekktasta framsetning á reynslunámi og hefur hún mikið verið notuð í fræðilegri
umfjöllun og einnig sem grunnur að þróun annarra kenninga eins og kenninga um nám
fullorðinna og kenninga um nám skipulagsheilda (Miettinen, 2000). Í
einstaklingsmiðuðum kenningum eins og reynslunámskenningum er lærdómur almennt
skilgreindur sem ferli þegar einstaklingur lærir með því að framkvæma sem verður til
þess að skilningur hans breytist (Illeris, 2004). Atferliskenningar og hugrænar kenningar
eru einnig einstaklingsmiðaðar nálganir þar sem einungis er horft til einstaklingsins
sjálfs. Grundvallaratriði atferliskenninga er að ná fram tiltekinni hegðun, þar sem þjálfun
miðar að því að ná fram hæfni og breyta hegðun í takt við þær kröfur sem gerðar eru.
Hugrænar kenningar byggja á því að þekking fáist með sjálfstæðum lestri efnis eða sem
hluta af fræðslukerfi og miðar námið að því að breyta því hvernig einstaklingur sér,
15
skynjar og upplifir umhverfið í kring um sig. Atferliskenningar og hugrænar kenningar
geta því bæði átt við formlegt og óformlegt nám. Á síðustu árum hefur athyglin beinst
fremur að hópi einstaklinga en einstaklingnum sjálfum og þá verða félagslegar
kenningar meira áberandi (Mankin, 2009). Samkvæmt félagsnámskenningum (e. social
learning theory) er lærdómur félagslegt ferli þar sem samskipti við aðra og þátttaka í
félagslegum athöfnum verða til þess að þekking, skilningur og færni verða til (Illeris,
2004). Einstaklingur lærir af umhverfi sínu í öllum formgerðum náms þar sem aðstæður
verða til þess að breyting verður á hegðun hans. Í félagslegum aðstæðum fylgist
einstaklingur með hegðun annarra og hermir eftir tiltekinni hegðun. Þessi lærdómur er
oft nefndur herminám þar sem einstaklingurinn lærir af því að horfa og gera eins og
aðrir (Mankin, 2009). Ásamt því að horfa til einstaklingsbundinna og félagslegra þátta er
einnig talið mikilvægt að horfa til gilda og menningar í samfélaginu, þar sem lærdómur
fer fram, því að slíkt hafi einnig áhrif á það hvernig einstaklingur lærir. Sérstaklega þurfi
að horfa til þessara þátta í fjölmenningarsamfélögum ef skilja á það flókna ferli sem
lærdómur er (Nieto, 2010). Það má því segja að lærdómur sé ferli sem feli bæði í sér
félagsleg samskipti, menningu og gildi samfélagsins og sálfræðilega úrvinnslu
einstaklingsins. Hinir ýmsu sálfræðilegu þættir geta haft áhrif á lærdómsferlið hjá
einstaklingum. Þættir eins og tálmun, mótstaða, röskun eða afbökun af einhverju tagi
getur valdið því að lærdómsferli eins einstaklings verður öðruvísi en hjá þeim næsta. Því
öðlast engir tveir einstaklingar sömu þekkinguna úr lærdómsferlinu (Illeris, 2004)
Þær hugmyndir sem Dewey setti fram fyrir margt löngu virðast enn vera við lýði í
menntunarfræðunum ásamt nýrri hugmyndum um lærdóm. Reynsla er þar með talin
mikilvæg; hvort sem fengin er með formlegu námi eða á annan hátt, einn með sjálfum
sér eða með hópi fólks, og talin geta stuðlað að því að einstaklingur þróist bæði í námi
og starfi. Má því segja að gert sé ráð fyrir því að einstaklingar geti bætt við þekkingu sína
hvort sem þeir gera það á skipulagðan hátt eða á annan máta.
2.1.2 Nám fullorðinna
Kenningar um nám fullorðinna eiga rætur að rekja til ársins 1833 og Alexander Knapp en
það var ekki fyrr en árið 1968 þegar Malcolm Knowles kynnti hugtakið ,,andragogy” sem
þessi kenningalega nálgun á nám fullorðinna verður þekkt. Fræðimenn eru ekki
sammála um hvernig skilgreina eigi hugtakið fullorðinn. Knowles sagði tvo lykilþætti
16
ákvarða hvenær einstaklingur væri fullorðinn. Annars vegar væri það sálfræðilegur
þáttur sem snýr að því hvort einstaklingur líti svo á að hann taki ábyrgð á eigin lífi og
hins vegar hvort einstaklingur sinni þeim hlutverkum sem samfélagið krefst af honum
s.s. að stunda vinnu, sinna hlutverki maka, foreldra og öðrum samfélagslegum skyldum
(Taylor og Kroth, 2009). Í íslenskum rannsóknum sem Jón Torfi Jónsson hefur unnið
ásamt fleirum hafa verið skoðuð aldursbilin 16–74 ára og 18–75 ára. Í samanburði á
rannsóknum er mikilvægt að hafa í huga að skilgreiningar á því hvað er að vera
fullorðinn geta verið mismunandi (Jón Torfi Jónasson og Andrea Gerður Dofradóttir,
2009; Jón Torfi Jónasson og Jóhanna Rósa Arnardóttir, 1999). Þó ber að nefna að
samkvæmt lögum á Íslandi telst viðkomandi fullorðinn þegar 18 ára aldri er náð
(Lögræðislög nr. 71/1997). Kenningar um nám fullorðinna (e. andragogy) byggja á því að
fullorðnir og börn læri ekki á sama máta. Þótt kenningar um nám fullorðinna miði
yfirleitt við upplifun einstaklinga af formlegu námi eiga þær einnig við aðrar formgerðir
náms. Hver ávinningurinn af lærdómi reynist fyrir einstaklinginn helst í hendur við þau
viðhorf sem hann tekur með sér í lærdómsferlið, viðhorfum kennara og námsleiðunum
sem farnar eru (Mankin, 2009). Knowles þróaði og bætti kenningu sína sem fjallað er um
í kaflanum hér á undan og setti síðar fram sex grundvallaratriði um nám fullorðinna sem
byggja á hinum ýmsu rannsóknum og kenningum um nám fullorðinna. Hann segir þessa
þætti vera þörfina fyrir að vita, fullorðnir námsmenn verði að vita hvernig staðið verður
að náminu, hvað felist í náminu og af hverju; sjálfsmyndina sem snúi að því hvernig
samband leiðbeinanda og nemanda er en það verður að vera á þá leið að nemandi taki
ábyrgð og ákvarðanir í sínu námi; fyrri reynslu sem hafi einnig margvísleg áhrif og taka
þurfi mið af henni í lærdómsferlinu. Fjórði þáttur að mati Knowles snýr að því hversu
tilbúnir fullorðnir námsmenn eru til náms. Viðhorf einstaklingsins til námsins miðist við
að námsmaðurinn eflist ef námsefnið er sett í samhengi við það sem námsmaðurinn
fæst við í daglegu lífi. Sjötti og síðasti þátturinn sem Knowles tiltók snýr að þeim hvötum
sem liggja til grundvallar námi, hvort sem það eru ytri hvatar eins og tekjur eða betri
störf eða innri hvatar eins og aukið sjálfstraust og ánægja (Knowles, Holton og Swanson,
2005). Knowles lagði línurnar með hugmyndum sínum um nám fullorðinna með
kenningu sinni og hefur hún staðist tímans tönn. Rannsóknir sem gerðar hafa verið á
námi fullorðinna renna flestar stoðum undir þær hugmyndir sem hann setti fram
(Hróbjartur Árnason, 2005). Fullorðnir námsmenn vilja læra á eigin forsendum og vilja
17
tækifæri til að nýta sér þá þekkingu sem þeir öðlast. Lærdómsferlið verður auðveldara ef
þeir sjá hag í lærdómnum og að lærdómurinn geti nýst við dagleg störf (Mankin, 2009).
Fyrri reynsla fullorðinna námsmanna af námi getur haft áhrif á lærdómsferli þeirra og
því er mikilvægt að þessir einstaklingar sjái hag í því að stunda nám á fullorðinsaldri svo
að lærdómsferlið litist ekki af neikvæðri fyrri reynslu (Hróbjartur Árnason, 2005).
Þegar fjallað er um fullorðinsfræðslu er átt við alla fræðslu fyrir fullorðna
námsmenn hvort sem hún er fengin í formlega skólakerfinu eða utan þess (Jón Torfi
Jónasson og Jóhanna Rósa Arnardóttir, 2001). Allt frá því snemma á síðustu öld hefur
fullorðnum námsmönnum á Ísland staðið til boða bæði formlegt og óformlegt nám sem
stendur utan hins opinbera skólakerfis svo sem í lýðháskólum, bréfaskólum og
námsflokkum, fræðafundum, leshringjum og almennum fyrirlestrum (Sigrún Kristín
Magnúsdóttir, 2005). Á áttunda áratug síðustu aldar voru þessar námsleiðir færðar inn í
opinbera skólakerfið. Engin sérstök lög eru til um fullorðinsfræðslu á Íslandi í dag en þó
voru sett lög nr. 47 árið 1992 um almenna fullorðinsfræðslu sem síðar voru felld úr gildi
með setningu nýrra laga um framhaldsskóla nr. 80/1996. Í þeim lögum segir að
framhaldsskólum er heimilt að reka bæði kvöldskóla og símenntunarstöðvar sem miða
að námi fyrir fullorðna námsmenn (Sigrún Kristín Magnúsdóttir, 2005). Námið skuli vera
jafngilt öðru framhaldskólanámi en þó eigi skipulag og kennsluhættir að taka mið af því
að um sé að ræða fullorðna námsmenn (Jón Torfi Jónasson og Jóhanna Rósa
Arnardóttir, 2001). Mikil samvinna er á milli yfirvalda og vinnamarkaðarins þegar kemur
að fullorðinsfræðslu á Íslandi en margir aðilar bjóða upp á fullorðinsfræðslu af einhverju
tagi; má þar nefna stéttafélög, símenntunarstöðvar, háskóla, framhaldsskóla og ýmis
félagasamtök svo að eitthvað sé nefnt. Þó ber að nefna að menntamálaráðuneytið ber
ábyrgð á málaflokknum (Sigrún Kristín Magnúsdóttir, 2005).
2.2 Samfélagið og menntun
Samkvæmt samtökum atvinnulífsins og Viðskiptaráði Íslands er menntun hornsteinn
efnahagsframfara á Íslandi. Menntun er mikilvæg samfélaginu og talin efla
samkeppnishæfni landsins og auka lífsgæði landans (Samtök atvinnulífsins og
Viðskiptaráð Íslands, 2014). Í nánast öllum þeim 34 löndum sem tilheyra Efnahags-‐ og
framfarastofnuninni (OECD) hefur menntun aukist á síðasta áratug og þá sérstaklega hjá
einstaklingum á aldrinum 25–34 ára (OECD, 2015). Háskólamenntuðum hefur fjölgað á
18
Íslandi og er hlutfallið svipað og á Norðurlöndunum. Hlutfall háskólamenntaðra hefur
hækkað töluvert frá síðustu aldamótum en árið 2000 voru 24% Íslendinga á aldrinum
25–64 ára með háskólagráðu samanborið við 35% árið 2012. Hlutfallið hefur því hækkað
um 11% á þessum 12 árum. Hlutfall þeirra sem eru með háskólamenntun hefur hækkað
jafnt og þétt á meðan hlutfall þeirra sem ekki hafa lokið framhaldsskóla hefur farið
lækkandi. OECD áætlar að ef menntunarmál halda áfram að þróast næstu 10–15 árin
eins og þau hafa gert frá aldamótum séu 95% líkur á því að árið 2025 verði 44% fólks á
aldrinum 25–64 ára með háskólagráðu (OECD, 2014). Þeim einstaklingum sem komnir
eru yfir tvítugt og sækja framhaldsskólanám hefur fjölgað mikið á Íslandi á undanförnum
árum. Helsta ástæðan fyrir þessari fjölgun er talin hæg námsframvinda. Hún veldur því
að fólk er eldra þegar það klárar framhaldsskólanám. Brotthvarf á unglingsárunum og
endurkoma í skóla þegar fólk er komið á þrítugsaldur er einnig talið eiga þátt í þessari
fjölgun (Hagfræðistofnun, 2015). Samkvæmt Hagstofu Íslands voru 20.674 nemendur
skráðir á framhaldsskólastigi og viðbótarstigi árið 2000 en árið 2013 voru þeir 25.539
manns. Þegar háskólastig er skoðað voru 10.126 einstaklingar skráðir í nám á háskóla-‐
eða doktorsstigi árið 2000 en 19.840 árið 2013. Það virðist því ljóst að þeim fjölgar jafn
og þétt sem ákveða að sækja sér menntun umfram grunnmenntun (Hagstofa Íslands,
e.d.-‐a).
2.2.1 Atvinnuþátttaka og atvinnuleysi
Þegar litið er til atvinnuþátttöku í OECD-‐löndunum árið 2013 var atvinnuþátttaka þeirra
sem höfðu háskólamenntun 83%, 73% hjá þeim sem voru með menntun á
framhaldsskólastigi og 55% hjá þeim sem einungis höfðu grunnmenntun. Þegar hlutfall
atvinnulausra innan OECD er skoðað fyrir árið 2013 var atvinnuleysi 5,3% hjá þeim sem
voru með háskólamenntun, 8% hjá þeim sem höfðu menntun á framhaldsskólastigi og
13,7% á meðal þeirra sem höfðu grunnmenntun (OECD, 2015). Þegar horft er til
atvinnuþátttöku á Íslandi þetta sama ár var samkvæmt Hagstofu Íslands 91,8%,
atvinnuþátttaka á meðal þeirra sem voru með háskólamenntun, hjá þeim sem voru með
menntun á framhaldsskólastigi var atvinnuþátttaka 82,8% og hjá þeim sem einungis
voru með grunnmenntun var atvinnuþátttaka 72,2% sem er töluvert hærra heldur en
meðaltal OECD-‐landanna fyrir sama ár. Þegar atvinnuleysi á Íslandi er skoðað þetta
sama ár var það 3,5% hjá þeim sem höfðu háskólamenntun, 4,4% hjá þeim sem voru
19
með menntun á framhaldsskólastigi og 8,4% hjá þeim sem einungis voru með
grunnmenntun sem er töluvert lægra heldur en meðaltal OECD-‐landanna samkvæmt
Hagstofu Íslands. Bæði var því atvinnuþátttaka meiri og atvinnuleysi minna á Íslandi en í
öðrum löndum OECD árið 2013 (Hagstofa Íslands, e.d.-‐b). Þrátt fyrir að atvinnuleysi
háskólamenntaðra hafi verið minna á Íslandi en í öðrum OECD-‐löndum árið 2013 hefur
hlutfallið hækkað mikið frá aldamótum, en þá var lítið sem ekkert atvinnuleysi hér á
landi á meðal háskólamenntaðra. Eins og aukið atvinnuleysi háskólamenntaðra frá
aldamótum gefur til kynna virðist menntun ekki nýtast jafn vel á vinnumarkaði og áður
(Samtök atvinnulífsins og Viðskiptaráð Íslands, 2014).
2.2.2 Ávinningur menntunar
Hátt menntunarstig er talið hafa tengsl við marga þætti, bæði einstaklings-‐ og
samfélagslega þætti. Einstaklingar með hærra menntunarstig eru almennt heilsubetri,
með betri félagstengsl, atvinnuþátttaka þeirra er meiri og þeir eru með hærri tekjur en
þeir sem eru með lægra menntunarstig. Í flestum löndum innan OECD eru einstaklingar
með lægsta menntunarstigið í mestri hættu að vera atvinnulausir eða ekki á
vinnumarkaði (OECD, 2015). Æðra menntunarstig getur haft góð áhrif á samfélagið í
heild sinni. Þeir sem eru með hærra menntunarstig eru líklegri til þess að taka þátt í
sjálfboðavinnu og kosningum. Menntunin eykur víðsýni þessara einstaklinga sem gerir
þá hæfari til þess að vera þátttakendur í félagslegum þáttum samfélagsins og fjölga
þannig þeim möguleikum sem þeim stendur til boða. Þeir eru einnig líklegri til að lifa
heilbrigðum lífsstíl, þar sem þeir reykja síður og stunda frekar líkamsrækt, sem hefur
jákvæð áhrif á heilbrigðiskerfið og einnig á lífslíkur (Lamont, 2014). Í bókinni Frá skóla til
atvinnulífs eru teknar saman niðurstöður sjö rannsókna sem unnar voru á árunum
1993–1997 þar sem skoðuð voru tengsl menntunar og atvinnulífs. Niðurstöður sýndu að
þeir sem höfðu lokið háskólanámi og starfsmenntun máttu eiga von á hærri tekjum og
starfi sem væri hærra skrifað en þeir sem höfðu stúdentspróf eða minni menntun. Þeir
sem voru með stúdentspróf virtust ekki vera með hærri tekjur en þeir sem höfðu
grunnskólapróf. Þrátt fyrir það sinntu þeir sem höfðu stúdentspróf flóknari störfum.
Þetta bendir til þess að stúdentspróf sé ekki metið til tekna á vinnumarkaði en
stúdentspróf er fyrst og fremst skipulagt sem grunnur að frekara námi þrátt fyrir að
margir fari beint á vinnumarkaðinn að því loknu (Gerður G. Óskarsdóttir, 2000). Nýrri
20
rannsóknir hafa verið gerðar á tengslum menntunar og tekna en árið 2011 kom út
skýrsla um ævitekjur og arðsemi menntunar á Íslandi. Greind voru gögn allra
skattskyldra einstaklinga á Íslandi á árunum 1998–2008. Sýndu niðurstöður að menntun
hefur áhrif á tekjur einstaklinga. Með hverju ári sem bætist við menntun einstaklings
hækka tekjur hans um 8,3% óháð þeirri atvinnugrein sem hann tilheyrir. Einnig kemur
fram að þeir sem hafa háskólamenntun hafi 88% hærri tekjur en ef þeir hefðu enga
framhaldsskóla-‐ eða háskólamenntun (Eyjólfur Sigurðsson, 2011). Minni áhersla hefur
verið á að kanna ofmenntun einstaklinga en menntun þeirra á Íslandi, en árið 2015 gerði
Jason Már Bergsteinsson meistaraverkefni þar sem könnuð var ofmenntun á Íslandi.
Ofmenntaðir voru skilgreindir sem þeir sem ekki nýttu sérþekkingu sína úr námi í sínum
störfum. Niðurstöður sýndu að 19,3% þátttakenda voru ofmenntaðir. Þeir sem störfuðu
hjá einkareknum fyrirtækjum voru líklegri til að vera ofmenntaðir en þeir sem störfuðu
hjá hinu opinbera. Ofmenntaðir virtust einnig hafa lægri tekjur og vera óánægðari í
starfi en þeir sem ekki voru ofmenntaðir. Það er því ekki sjálfgefið að menntunin nýtist
þegar út á vinnumarkaðinn er komið (Jason Már Bergsteinsson, 2015). Það er mikilvægt
að menntakerfið okkar sé eitt af þeim bestu í heiminum vegna þess hve samkeppni um
sérmenntað starfsfólk er orðin mikil hér á landi. Íslenskt menntakerfi er að stórum hluta
fjármagnað af ríkinu og er einn stærsti útgjaldaliður þess. Af þeim sökum eru miklir
samfélagslegir hagsmunir af háu menntunarstigi. (Samtök atvinnulífsins og Viðskiptaráð
Íslands, 2014). Mikilvægt er að sú þekking sem einstaklingur aflar sér nýtist bæði honum
og samfélaginu þegar hann snýr út á vinnumarkaðinn en það virðist þó ekki vera
sjálfgefið eins og hærra hlutfall atvinnulausra með háskólamenntun og ofmenntun á
Íslandi gefur til kynna (Samtök atvinnulífsins og Viðskiptaráð Íslands 2014; Jason Már
Bergsteinsson, 2015).
2.3 Námsframboð
Í þessum kafla verður fyrst stiklað á stóru yfir það sem felst í framhaldsskólanámi. Næst
verður fjallað um þær frumgreinadeildir sem standa námsmönnum til boða. Þar á eftir
verður fjallað um Menntastoðir sem er aðfaranám að frumgreinanámi, svo verður
ítarlega fjallað um Háskólabrú Keilis, fyrirkomulag og stefnu þess skóla. Að lokum verður
farið yfir fyrirliggjandi rannsóknir, bæði innra mat skólans og annað þar sem
rannsóknarefnið er Háskólabrú Keilis.
21
2.3.1 Framhaldsskólanám
Aðalnámskrá er rammi um nám og fyrirkomulag skólastarfs og byggir á lögum um
leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla sem sett voru árið 2008. Nokkrir grunnþættir
eru hafðir að leiðarljósi í menntastefnu aðalnámskrár sem hver um sig á sér stoð í lögum
um leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla. Þessir þættir eru læsi, sjálfbærni, heilbrigði
og velferð, lýðræði og mannréttindi, jafnrétti og sköpun. Aðalnámskrá framhaldsskóla er
ætlað að ramma inn fyrirkomulag sem mótast hefur í anda laga, reglugerða og
alþjóðasamninga og skýra markmið og fyrirkomulag skólastarfs á framhaldsskólastigi.
Lögð er áhersla á sveigjanleika og samfellu í skólakerfinu og eru því ýmsir þættir
aðalnámskrár sameiginlegir öllum skólastigum (Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið,
2011). Samkvæmt 1. gr. laga nr. 92/2008 um framhaldsskóla er hlutverk framhaldsskóla
að stuðla að alhliða þroska allra nemenda og virkri þátttöku þeirra í lýðræðisþjóðfélagi
með því að bjóða hverjum nemanda nám við hæfi. Samkvæmt lögunum er
fræðsluskylda til 18 ára aldurs sem tryggja á jafnræði allra barna til náms. Lögin ná til
allra opinberra framhaldsskóla og einnig annarra skóla á framhaldsskólastigi sem hlotið
hafa viðurkenningu ráðherra (Lög um framhaldsskóla nr. 92/2008). Viðurkenning á
starfsemi einkaskóla sem reknir eru sem sjálfseignarstofnanir, hlutafélög eða samkvæmt
öðrum viðurkenndu rekstrarformi felur í sér að staðfest er að starfsemi skólans uppfylli
almenn skilyrði laga um framhaldsskóla (Reglugerð um viðurkenningu einkaskóla á
framhaldsskólastigi nr. 426/2010). Einstaklingar sem lokið hafa grunnskólanámi eða hafa
náð 16 ára aldri eiga rétt á að hefja nám í framhaldsskólum á Íslandi. Nemendum
stendur til boða mjög breytt val þegar kemur að framhaldsskólanámi en hægt er að velja
úr um það bil 100 námsbrautum, þar af eru 87 starfsnámsbrautir. Allar námsbrautir
miða að því að leiða nemendur til áframhaldandi náms (Mennta-‐ og
menningarmálaráðuneytið, e.d.). Almennir framhaldsskólar eru 30 í landinu og bjóða
allir upp á bóknám sem lýkur með stúdentsprófi og margir þeirra bjóða einnig upp á
verknám (Hagfræðistofnun, 2015). Framhaldsskólanám getur verið allt frá því að vera
ein önn að lengd upp í átta annir og eru námslok námsbrauta því mismunandi; brautum
getur lokið með framhaldsskólaprófi, starfsréttindaprófi, stúdentsprófi eða öðrum
lokaprófum (Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið, 2011). Allt nám frá lokum
grunnskóla er skilgreint sem sú hæfni sem nemandinn öðlast (Forsætisráðuneytið,
22
2012). Samkvæmt aðalnámskrá framhaldsskóla er öllu námi skipað í fjögur hæfniþrep
sem skarast bæði við grunnskólastig og framhaldsskólastig (Mennta-‐ og
menningarmálaráðuneytið, 2011). Hæfniþrepum er ætlað að tryggja samfellu í námi á
ólíkum skólastigum ásamt þeim grunnþáttum sem menntastefna aðalnámskrár byggir á
(Forsætisráðuneytið, 2012; Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið, 2011). Með hverju
þrepi er aukin krafa um þekkingu, leikni og hæfni í átt til sérhæfingar. Á fyrsta
hæfniþrepi er gerð krafa um 30–120 fein. (framhaldsskólaeiningar) við námslok, en fein.
er mælikvarði á vinnuframlag nemenda og samsvarar ein fein. um þriggja daga vinnu í
6–8 klukkustundir á dag. Námsbrautir á fyrsta hæfniþrepi taka yfirleitt 1 til fjórar annir.
Við námslok á öðru hæfniþrepi er krafist 90–120 fein. og taka þær námsbrautir yfirleitt
3–4 annir, námsbrautir með námslok á þriðja hæfniþrepi krefjast þess að nemendur ljúki
150–240 fein. og taka yfirleitt um 5–8 annir. Að lokum eru námsbrautir með námslok á
fjórða hæfniþrepi skilgreindar sem viðbótarnám við framhaldsskóla og er að jafnaði 30–
120 fein. og taka um eina til fjórar annir. Fullt framhaldsskólanám veitir 60 fein. á einu
skólaári eða 30 fein. á önn. Stúdentspróf getur verið mismunandi á milli skóla og brauta
en er þó aldrei minna en 200 fein. og eru námslok skilgreind á þriðja hæfniþrepi. Nám á
hæfniþrepi þrjú einkennist af undirbúningi fyrir háskólanám og eiga nemendur að loknu
námi að geta unnið sjálfstætt og borið ábyrgð á skipulagi og lausnum verkefna (Mennta-‐
og menningarmálaráðuneytið, 2011). Nám á háskólastigi er nám þar sem til inngöngu er
krafist stúdentsprófs eða annars sambærilegs lokaprófs á framhaldsskólastigi. Ekki er
eingöngu um að ræða nám til háskólagráðu heldur nær háskólastig einnig til annars
náms til dæmis iðnfræðináms, læknaritaranáms og iðnmeistaranáms svo að eitthvað sé
nefnt (Hagstofa Íslands, 2004-‐b).
Sé miðað við hversu fáir ljúka framhaldsskóla á tilskildum tíma og hve
námsframvinda er misjöfn bendir ýmislegt til þess að endurskoða þurfi bæði lengd náms
og námsskipulag í framhaldsskólum (Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið, 2014). Á
Íslandi er grunnskólanám 10 ár og nám til stúdentsprófs og starfsréttinda að jafnaði
fjögur ár. Þetta er með lengri námstímum ef miðað er við önnur OECD-‐ríki
(Forsætisráðuneytið, 2012). Vangaveltur hafa verið um hvort rekstur framhaldsskóla eigi
að vera í höndum ríkisins eða hvort sveitarfélögin ættu að sjá um reksturinn í sínu
umdæmi. Í dag eru flestir framhaldsskólar á Íslandi reknir af ríkinu en lagt hefur verið
mat á hvort ávinningur hljótist af því að færa málaflokkinn yfir til sveitarfélaganna;
23
sérstaklega í ljósi þess að brotthvarf úr framhaldsskóla er mjög mikið og háskólar og
atvinnulíf kvarta undan því að nemendur vanti færni í kjarnagreinunum íslensku,
stærðfræði og ensku (Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, 2014). Þessi vöntun
á færni virðist þó ekki vera tilkomin vegna lítillar áherslu á kjarnagreinar í aðalnámskrá
framhaldsskóla, því að krafa er gerð um að allar námsbrautir til stúdentsprófs innihaldi
að lágmarki 45 fein. í þessum kjarnagreinum (Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið,
2011). Talið er að því gætu fylgt bæði kostir og gallar að flytja málaflokkinn yfir til
sveitarfélaga. Flutningur myndi gera sveitarfélögum kleift að miða við sérstöðu síns
bæjarfélags og halda námsmönnum lengur í sinni sveit en aftur á móti gæti
flutningurinn haft neikvæð áhrif á fjölbreytni náms t.d. í minni sveitarfélögum. Því sé
mikilvægt að meiri sveigjanleiki og fjölbreytni verði höfð að leiðarljósi við breytingar á
framhaldsskólakerfinu (Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, 2014).
2.3.2 Aðfaranám og frumgreinadeildir
Frumgreinanám sem einnig er kallað aðfaranám er nám á framhaldsskólastigi og er
ætlað nemendum sem stefna á háskólanám. Þrír skólar á Íslandi bjóða upp á slíkt nám
en það eru Háskólinn í Reykjavík, Háskólinn á Bifröst og Keilir í samstarfi við Háskóla
Íslands (Ríkisendurskoðun, 2012). Námið á sér ekki lagalegan grundvöll þar sem það
fellur ekki undir lög um framhaldsskóla eða aðalnámskrá framhaldsskólanna. Námið
byggir þó á lögum um háskóla en samkvæmt þriðju málsgrein 19. gr. laga nr. 63/2006
um háskóla er háskólum heimilt, að fengnu samþykki frá mennta-‐ og
menningarmálaráðuneyti, að bjóða upp á aðfaranám fyrir einstaklinga sem ekki uppfylla
inntökuskilyrði í háskóla (Lög um háskóla, 63/2006). Frumgreinanám á um það bil 50 ára
sögu á Íslandi en upphaflega var það ætlað iðnnemum sem ekki höfðu grunn í
stærðfræði eða eðlisfræði til þess að komast inn í verk-‐ eða tækninám á háskólastigi.
Tækniskóli Íslands hefur frá stofnun árið 1964 starfrækt undirbúningsdeild fyrir
nemendur sem stefndu á nám við skólann en skorti þekkingu í fyrrgreindum greinum.
Hugmyndina að frumgreinanámi sótti Tækniskóli Íslands til Danmerkur en þar höfðu
tækniháskólar lengi boðið upp á viðlíka nám fyrir þá sem skorti stúdentspróf eða
sambærilega menntun og stefndu á tækni-‐ eða verkfræðinám við tækniskóla þar í landi
(Ríkisendurskoðun, 2012). Í mati Ríkisendurskoðunar á frumgreinakennslu íslenskra
skóla í maí 2012 kemur fram að lagaleg staða frumgreinanáms væri afar óheppileg þar
24
sem námið félli hvorki undir lög um framhaldsskóla eða að aðalnámskrá
framhaldsskólanna. Lagt var til að bæta þyrfti lagaumgjörð námsins og samræma það
almennu framhaldsskólanámi (Ríkisendurskoðun, 2012). Reynt var að koma að
einhverju leyti til móts við þessi sjónarmið í frumvarpi sem lagt var fyrir Alþingi í janúar
árið 2012. Þar var lögð fram tillaga að viðbót við þriðju málsgrein 19. gr. laga um háskóla
sem segir að ráðherra sé heimilt að gefa út reglur um aðfaranám í háskólum. Í desember
árið 2013 gaf svo mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið út reglur 1266/2013 um
aðfaranám að háskólanámi eins og viðbót við 19. gr. laga um háskóla sagði til um.
Tilgangurinn með því að setja reglurnar var að bæta lagaumgjörð um námið og skýra
inntak og uppbyggingu þess. Reglurnar voru einnig settar til þess að nemendum sem
stunda aðfaranám sé ljóst hvað felst í náminu og hvaða réttindi námið veitir. Samkvæmt
reglum þessum er aðfaranám ætlað þeim sem hyggja á háskólanám en fullnægja ekki
inntökuskilyrðum um stúdentspróf. Aðfaranám tryggir þó ekki sjálfkrafa aðgang að öllu
námi á háskólastigi við íslenska háskóla og ber þeim skólum sem bjóða upp á aðfaranám
að upplýsa nemendur um sérstök skilyrði einstakra deilda háskólanna. Samkvæmt 2. gr.
reglnanna er námið ætlað nemendum sem eru 25 ára og eldri en hægt er að veita
undanþágu frá þeirri reglu að uppfylltum ákveðnum skilyrðum. Samkvæmt 4. gr. sömu
reglna á námið að byggja á þeim hæfniþrepum sem lýst er í aðalnámskrá
framhaldsskólanna auk aðgangsviðmiða sem viðkomandi háskólar setja (Mennta-‐ og
menningarmálaráðuneytið, 2013). Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið taldi að með
þessari viðbót við lög um háskóla og reglugerð um frumgreinanám hefði frumgreinanám
verið sett í samhengi við almennt framhaldsskólanám og að lagaumgjörðin hefði verið
bætt eins og Ríkisendurskoðun benti á að þörf væri á að gera. Námið er því í dag
skipulagt í samráði við mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið með hliðsjón af
aðalnámskrá framhaldsskólanna en er þó enn faglega á ábyrgð þeirra skóla sem bjóða
upp á námið. Enn hefur þó ekki farið fram heildstæð úttekt á gæðum og árangri
frumgreinakennslu á Íslandi eða því hvernig námið nýtist nemendum við frekara nám
eða störf (Ríkisendurskoðun, 2015).
Eins og áður segir bjóða þrír skólar upp á frumgreinanám; Keilir, Háskólinn í
Reykjavík og Háskólinn á Bifröst. Þrátt fyrir að skólarnir hafi sömu markmið með
frumgreinanámi, en það er að undirbúa nemendur undir háskólanám, er nokkur
áherslumunur á náminu eftir skólum (Ríkisendurskoðun, 2012). Háskólinn í Reykjavík
25
virðist leggja þó nokkra áherslu á stærðfræði og raungreinar líkt og Tækniskólinn gerði á
sínum tíma. Lengd frumgreinanáms Háskólans í Reykjavík eru tvær til fjórar annir og
lýkur með frumgreinaprófi sem veitir réttindi til áframhaldandi náms á háskólastigi.
Skilyrði fyrir inngöngu í frumgreinanám skólans eru að hafa lokið við Menntastoðir eða
að hafa lokið skilgreindu starfsnámi. Ef einstaklingur uppfyllir ekki fyrrgreind skilyrði eru
gerðar kröfur um töluverða starfsreynslu og bóklegan undirbúning. Námið er einnig
hugsað fyrir þá sem þegar hafa lokið stúdentsprófi en vantar einingar í stærðfræði og
eðlisfræði vegna áframhaldandi náms (Háskólinn í Reykjavík, e.d.-‐a). Þegar
Viðskiptaháskólinn á Bifröst tók til starfa árið 1988 hóf hann strax að gefa þeim
nemendum kost á undirbúningsnámi sem ekki uppfylltu inntökuskilyrði skólans vegna
viðskiptafræðináms á háskólastigi. Skólinn hefur því frá upphafi boðið upp á svokallað
frumgreinanám (Ríkisendurskoðun, 2012). Frumgreinanám Háskólans á Bifröst nefnist í
dag Háskólagátt og byggir á því frumgreinanámi sem áður var kennt sem aðfaranám í
grunnnámslínum skólans (Háskólinn á Bifröst, e.d.). Námið í Háskólagátt tekur tvær til
þrjár annir og byggir á aðalnámskrá framhaldsskólanna. Bæði er hægt að stunda námið í
fjarnámi og staðarnámi. Skipulag námsins miðar að því að undirbúa nemendur sem
hyggja á háskólanám í hug-‐ og félagsvísindum en einnig til að styrkja einstaklinga út á
vinnumarkaðinn. Skilyrði fyrir inngöngu í Háskólagátt er að nemendur hafi lokið 140
framhaldsskólaeiningum og að auki einum áfanga í íslensku, ensku og stærðfræði. Ef
einstaklingur uppfyllir ekki þessi skilyrði en hefur mikla starfsreynslu getur hann lagt
fram raunfærnimat sem tekið er mið af við yfirferð umsóknar (Háskólinn á Bifröst,
2015).
Þrátt fyrir að frumgreinanám sé á framhaldsskólastigi er margt ólíkt með því og
hefðbundnu framhaldsskólanámi. Fyrst ber að nefna að námið byggir á lögum um
háskóla en ekki á lögum um framhaldsskóla eins og hefðbundnir framhaldsskólar. Annað
sem greinir á milli er að frumgreinanám er lánshæft hjá Lánasjóði íslenskra námsmanna
þrátt fyrir að slíkt fari á svig við lög um Lánasjóð íslenskra námsmanna (LÍN). LÍN veitir
bæði lán fyrir framfærslu og skólagjöldum (Ríkisendurskoðun, 2012). Þó hefur
Lánasjóður íslenskra námsmanna lýst því yfir að ef ekki fáist lagaleg heimild til þess að
veita lán til þeirra sem stunda frumgreinanám verði lánveitingar lagðar niður frá og með
námsárinu 2015–2016 (Ríkisendurskoðun, 2015). Reglur um frumgreinanám gera einnig
kröfu um að lágmarksaldur sé 25 ár þó að hægt sé að veita undanþágu frá þeirri reglu.
26
Frumgreinanám er einnig töluvert styttra og að lokum lýkur því ekki með formlegu
stúdentsprófi heldur ígildi stúdentsprófs en veitir samt sem áður aðgang að háskólum
(Ríkisendurskoðun, 2012). Líta má á frumgreinanám sem óformlegt nám á vissan hátt
þrátt fyrir að það fylgi námskrá framhaldsskólanna og viðmiðum háskólanna að
einhverju leyti þar sem námi lýkur með ígildi stúdentsprófs en ekki með formlegu
stúdentsprófi (Fræðslumiðstöð atvinnulífsins, e.d.).
Þar sem viðfangsefni þessarar rannsóknar eru þeir nemendur sem hafa útskrifast
frá Háskólabrú Keilis verður ítarlega farið yfir nám og kennsluhætti þess skóla í kafla
2.3.2.2.
2.3.2.1 Menntastoðir
Keilir, Miðstöð símenntunar á Suðurnesjum og Fræðslumiðstöð atvinnulífsins gerðu með
sér samning árið 2009 um nám sem ætlað væri þeim sem ekki uppfylltu skilyrði
Háskólabrúar um inngöngu. Námið hét þá Háskólastoðir sem í dag er þekkt sem
Menntastoðir (Keilir-‐Miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2009). Menntastoðir er nám
sem er ætlað einstaklingum sem ekki hafa lokið stúdentsprófi og stefna á frekara nám. Í
skipulagi námsins er lögð áhersla á samþættingu náms og vinnu og er námið ætlað
einstaklingum sem eru 23 ára eða eldri, eru á vinnumarkaði og stefna á áframhaldandi
nám. Einnig tekur skipulag námsins mið af því að um er að ræða fullorðna námsmenn
sem jafnvel séu að reyna fyrir sér í námi eftir langt hlé og hafi mismunandi grunnfærni
sem þeir hafa aflað sér í lífinu. Því þurfi að taka mið af miklum breytileika í færni og
þekkingu (Fræðslumiðstöð atvinnulífsins, 2011). Nám sem kennt er á vinnustöðum, hjá
námsflokkum og hjá símenntunarstöðvum eins og Menntastoðum telst vera óformlegt
nám sem staðfest er með viðurkenningu eða skírteini í lok námskeiðs. Má því segja að
þeir sem leggja stund á nám í Menntastoðum séu að afla sér þekkingar með óformlegu
námi sem þeir nýta sér á leið sinni að formlegra námi (Fræðslumiðstöð atvinnulífsins,
e.d.). Námið í Menntastoðum er 660 klukkustunda nám sem veitir inngöngu í
frumgreinadeildir Háskólans á Bifröst, Háskólans í Reykjavík og Háskólabrú Keilis. Eitt af
meginmarkmiðum Menntastoða er að við lok náms hafi námsmenn aukið færni sína á
þann hátt að þeir séu færir um að takast á við það nám sem kennt er við
frumgreinadeildir háskólanna (Fræðslumiðstöð atvinnulífsins, 2011). Lögð er áhersla á
að efla jákvætt viðhorf námsmannanna til framhaldsnáms, þeir læri námstækni og að
27
sjálfstraust þeirra styrkist sem auðveldi þeim að takast á við ný verkefni (Miðstöð
símenntunar á Suðurnesjum, e.d.). Í dag er hægt að stunda nám í Menntastoðum hjá
Símey á Akureyri, Miðstöð símenntunar á Suðurnesjum, Mími-‐símenntun á
höfuðborgarsvæðinu og VISKU Vestmannaeyjum. Boðið er upp á bæði staðarnám, sem
er um það bil sex mánaða nám, og fjarnám sem er um það bil 10 mánaða nám. Helstu
námsgreinar sem eru kenndar eru stærðfræði, íslenska, enska, námstækni og
upplýsingatækni. Þeir sem eru án atvinnu geta sótt styrk fyrir náminu hjá
Vinnumálastofnun og stéttarfélög veita einnig aðildarfélögum styrki til námsins. Námið
er metið til styttingar á framhaldsnámi sem samsvarar allt að 50 einingum (Keilir, e.d.-‐a).
2.3.2.2 Háskólabrú Keilis Keilir var stofnaður árið 2007 að Ásbrú í Reykjanesbæ sem er fyrrum varnarsvæði
bandaríska hersins (Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2012). Skólinn var
stofnaður að frumkvæði Þróunarfélags Keflavíkurflugvallar ehf. sem er í eigu íslenska
ríkisins. Félaginu var ætlað að koma þeim fasteignum sem áður voru í eigu bandaríska
hersins í arðbær not. Fljótt var tekin stefna á að byggja upp háskóla-‐ og
þekkingarsamfélag á svæðinu sem við í dag þekkjum sem Ásbrú (Ríkisendurskoðun,
2010). Frá upphafi var markmið Keilis að byggja upp samfélag námsmanna þar sem
boðið væri upp á vandað nám og nýstárlega kennsluhætti (Keilir, miðstöð vísinda, fræða
og atvinnulífs, 2012). Keilir er hlutafélag og menntafyrirtæki í eigu háskóla, fyrirtækja og
almannasamtaka. Námið í Keili skiptist í fjögur meginsvið sem öll eru mjög sérhæfð og
innan hvers sviðs er fjölbreytt námsframboð. Fyrst ber að nefna Háskólabrú sem miðar
að því að undirbúa nemendur fyrir háskólanám. Einnig er boðið upp á Flugakademíu þar
sem margskonar flugtengt nám er í boði. Í Íþróttaakademíunni er hægt að nálgast
leiðsögunám í ævintýraferðamennsku og ÍAK þjálfararéttindi og að lokum er
Tæknifræðisvið þar sem í boði er orku-‐ og umhverfistæknifræði og megatronísk
tæknifræði (Keilir, e.d.-‐b ). Keilir starfar samkvæmt þjónustusamningi við mennta-‐ og
menningarmálaráðuneytið um kennslu á framhaldsskólastigi en þar segir að aðilar geri
með sér samning um kennslu á framhaldsskólastigi á grundvelli heimildar í 3. mgr. 44.
gr. laga um framhaldsskóla nr. 92/2008. Þar ber helst að nefna að Keilir skuli starfa í
samræmi við lög um framhaldsskóla að undanskildum II. kafla laganna. Skólinn ber
ábyrgð á því að þjónusta við nemendur sé fagleg, sé í samræmi við lög og reglur og að
28
réttindi og skyldur nemenda skuli vera sambærilegar ákvæðum í almennum hluta
aðalnámskrár framhaldsskóla (Þjónustusamningur um kennslu á framhaldsskólastigi,
2014). Hjá Keili er lögð áhersla á að tækninýjungar og upplýsingatækni séu nýtt til hins
ýtrasta þegar kemur að kennslu með það að markmiði að nemandinn verði virkur
þátttakandi í náminu. Einnig er lagt mikið upp úr því að skapa framúrskarandi
námsumhverfi fyrir allt nám skólans og er námsaðstaða þar fyrsta flokks fyrir öll
námssvið (Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2012).
Eins og áður sagði miðar Háskólabrú Keilis að því að undirbúa nemendur fyrir
háskólanám. Háskólabrú Keilis er samstarfsverkefni Keilis og Háskóla Íslands og að námi
loknu uppfylla nemendur inntökuskilyrði í háskóla bæði hérlendis og erlendis (Keilir,
miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2012). Til þess að fá inngöngu í Háskólabrú Keilis
þurfa nemendur að hafa lokið 70 framhaldsskólaeiningum, þar af að lágmarki 6
einingum í stærðfræði, íslensku og ensku (Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs,
2014). Sjötíu framhaldsskólaeiningar samsvara 117 fein. og sex framhaldskólaeiningar
samsvara 10 fein. (Keilir, e.d.-‐c). Tekin eru viðtöl við þá sem hyggja á nám við skólann og
er það hluti af því gæðastarfi sem fer þar fram (Keilir, miðstöð vísinda, fræða og
atvinnulífs, 2014). Í samstarfssamningi Háskóla Íslands og Keilis er kveðið á um að hver
háskóladeild ákveði fyrir sig hvort lokapróf úr frumgreinadeild Keilis fullnægi kröfum um
undirbúning til náms í viðkomandi deild (Samstarfssamningur Háskóla Íslands og Keilis
um frumgreinanám, Háskólabrú við Keili, 2011). Árið 2010 höfðu ekki allar deildir
Háskóla Íslands viðurkennt með formlegum hætti að lokapróf úr frumgreinadeild Keilis
gilti til inngöngu. Sem dæmi höfðu Hjúkrunarfræðideild, Lyfjafræðideild og Læknadeild
ekki samþykkt prófið (Ríkisendurskoðun, 2010). Árið 2013 hafði námið ekki enn náð að
uppfylla inntökuskilyrði Hjúkrunarfræðideildar Háskóla Íslands nema með sérstökum
undantekningum (Ríkisendurskoðun, 2013-‐a). Háskóli Íslands gerir einnig þá kröfu að
nemendur frá Háskólabrú Keilis séu orðnir 25 ára þegar þeir sækja um nám við skólann
(Keilir, e.d.-‐c). Allt frá stofnun Keilis hefur verið lögð áhersla á að kennsluaðferðir miði
við þarfir fullorðinna en meðalaldur þeirra sem hafa lagt stund á nám við Háskólabrú
Keilis hefur verið um 30 ár. Árið 2012 var kennsluaðferðum í öllum áföngum breytt í
svokallað vendinám (e. flipped classom) með það að markmiði að bæta nám og kennslu
við Háskólabrúna (Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2013). Í vendinámi er
hefðbundinni kennslu snúið við þar sem fyrirlestrar kennara eru vistaðir á netinu og
29
nemendur geta nálgast þá hvar og hvenær sem þeim hentar. Verkefnavinna fer svo fram
í kennslustofunni. Hvort þetta form skili árangri er undir nemandanum komið og því
nauðsynlegt að nemandinn komi undirbúinn í verkefnatíma, þ.e. að hann hafi hlustað á
fyrirlestra kennarans til þess að vinnan í skólanum nýtist sem best (Keilir e.d.-‐d). Boðið
er upp á fjórar deildir á Háskólabrú en það eru félagsvísinda-‐ og lagadeild,
hugvísindadeild, viðskipta-‐ og hagfræðideild og að lokum verk-‐ og raungreinadeild.
Hægt er að stunda námið bæði í fjarnámi og staðarnámi. Kennsla í staðarnámi fer fram í
dagskóla og fjarnámið er ætlað þeim sem vilja haga námi eftir eigin þörfum (Keilir e.d.-‐
e). Lengd námsins ræðst af þeirri deild sem er valin en nám við félagsvísinda-‐ og
lagadeild, viðskipta-‐ og hagfræðideild og hugvísindadeild er tveggja anna nám. Nám við
verk-‐ og raunvísindadeild er þriggja anna nám þar sem þriðja önnin er sumarönn og
lýkur námi við þá deild um miðjan júlí (Keilir, e.d.-‐c). Einnig er boðið upp á Háskólabrú
með vinnu og er það tveggja ára nám sem skipulagt er á sama máta og fjarnámið (Keilir
e.d.-‐e).
Ljóst er að Keilir hefur stækkað mikið á fáum árum og þeim sem útskrifast þaðan
fjölgar stöðugt. Umsvif skólans hafa aukist vegna aukinnar þarfar á frumgreinanámi
víðar á landinu. Árið 2010 gerðu Símey og Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs
með sér samning um rekstur háskólabrúar á Akureyri. Slíkt nám hafði ekki verið í boði
þar fram að þeim tíma en mikil þörf hafði myndast fyrir slíkt nám. Kennsluhættir eru
einnig fjölbreyttir hjá Háskólabrú Akureyrar þar sem áhersla í kennsluháttum er á
aðferðafræði fullorðinsfræðslu og á vendikennslu líkt og á Ásbrú. Frá stofnun brúarinnar
á Akureyri og til ársins 2014 hafa flestir útskrifaðir nemendur innritast í framhaldsnám
og hefur námið þar því reynst mjög vel (Hildur Bettý Kristjánsdóttir og Valgeir Blöndal
Magnússon, 2014). Í júní 2015 hafði Keilir útskrifað 1.256 nemendur frá Háskólabrú frá
því að skólinn var stofnaður árið 2007 (Keilir e.d.-‐f).
2.3.2.3 Mat á frumgreinanámi Keilis
Eins og áður hefur komið fram hefur ekki farið fram nein heildstæð úttekt á gæðum og
árangri frumgreinakennslu á Íslandi eða hvernig námið nýtist við frekara nám eða störf
(Ríkisendurskoðun, 2015). Árið 2010 óskaði mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið eftir
því við Ríkisendurskoðun að gerð yrði sérstök úttekt á Keili, miðstöð vísinda, fræða og
atvinnulífs ehf. Í mati Ríkisendurskoðunar kemur fram að erfitt sé að fullyrða um
30
faglegan árangur skólans þar sem hann hafði einungis starfað í stuttan tíma. Þó væri
ljóst að skólinn mætti þörfum fullorðinna sem höfðu ekki lokið framhaldsskólanámi.
Skólinn væri góð innspýting í samfélagið á gamla varnarsvæðinu og menntamál á
Suðurnesjum. Ríkisendurskoðun beindi þeim ábendingum til skólans að honum bæri að
tryggja eigið rekstraröryggi. Tryggja þyrfti að fjárveitingar ríkisins rynnu til umsaminna
verkefna og efla þyrfti faglegt gæðastarf skólans (Ríkisendurskoðun, 2010). Til þess að
tryggja að fé renni til þeirra þátta sem til er ætlast hefur skólinn tekið upp
bókhaldslegan aðskilnað svo að hægt sé að greina á milli þess sem ríkið styrkir og
annarra þátta í starfinu. Þannig hefur verið gert sýnilegt að lagt er kapp á að opinbert fé
renni til þeirra þátta sem því er ætlað. Hvað viðkemur gæðastarfi skólans hefur skólinn
lagt áherslu á að innleiða hjá sér gæðakerfi og gefnar hafa verið út gæðahandbækur
sem ætlast er til að fylgt sé eftir (Ríkisendurskoðun, 2013-‐a).
Keilir hefur sjálfur gert rafrænar kannanir um ári eftir að nemendur útskrifast til
þess að kanna afdrif nemenda og er það einn liður í gæðastarfi skólans. Samkvæmt
skýrslu Ríkisendurskoðunar um kannanir Keilis á árunum 2009–2011 fóru 85–92%
nemenda sem höfðu útskrifast frá Háskólabrú Keilis á árunum 2008–2010 í háskólanám
að loknu frumgreinanáminu. Langflestir þessara nemenda skráðu sig í nám við Háskóla
Íslands, (55–77%). Flestir (43‒55%) þeirra sem lögðu stund á háskólanám hófu nám í
félagsvísinda-‐ og lagadeild og töldu 77‒80% nemenda að nám við Háskólabrú Keilis væri
mjög góður eða góður undirbúningur fyrir háskólanám (Ríkisendurskoðun, 2010-‐a). Af
þeim sem útskrifuðust frá Háskólabrú Keilis árið 2011 og svöruðu könnun fóru 80% í
háskólanám, þar af 59% í Háskóla Íslands, tæp 13% fóru í Háskólann í Reykjavík og rúm
15% í Háskólann á Akureyri. Töldu um 80% Háskólabrú Keilis vera mjög góðan eða
góðan undirbúning fyrir Háskólanám. Eitthvað virtist vera um að fólk væri ennþá leitandi
því að um 32% þeirra sem svöruðu voru ekki lengur í því námi sem þeir höfðu fyrst skráð
sig í þegar þeir hófu háskólanám ári áður (Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs,
2012). Af þeim sem útskrifuðust 2012 og svöruðu könnun fór rúmt 81% í háskólanám í
framhaldinu. Tæp 50% fóru í Háskóla Íslands og töldu rúm 86% Háskólabrú Keilis vera
mjög góðan eða góðan undirbúning undir Háskólanám. Um 21% þeirra sem svöruðu var
ekki lengur í því námi sem þeir höfðu fyrst skráð sig í þegar þeir hófu háskólanám ári
áður (Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2013). Af þeim sem útskrifuðust árið
2013 og svöruðu könnun fóru rúm 73% í háskólanám í framhaldinu. Af þeim fóru 60% í
31
Háskóla Ísland, rúm 16 % í Háskólann í Reykjavík og um það bil 15% í Háskólann á
Akureyri. Töldu tæp 84% Háskólabrú Keilis vera mjög góðan eða góðan undirbúning fyrir
háskólanám. Rúm 22% þeirra sem svöruðu voru ekki lengur í því námi sem þeir höfðu
fyrst skráð sig í þegar þeir hófu háskólanám ári áður (Keilir –Miðstöð vísinda fræða og
atvinnulífs, 2014). Af þeim sem útskrifuðust árið 2014 og svöruðu könnun fóru rúm 86%
í háskólanám, rúm 48% fóru í Háskóla Íslands, rúm 23% í Háskólann í Reykjavík og 12,5%
fóru í Háskólann á Akureyri. Töldu tæp 95% Háskólabrú Keilis vera mjög góðan eða
góðan undirbúning fyrir háskólanám. Rétt rúm 14% þeirra sem svöruðu voru ekki lengur
í því námi sem þeir höfðu fyrst skráð sig í þegar þeir hófu háskólanám ári áður (Keilir,
miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2015). Frá stofnun hefur mjög hátt hlutfall þeirra
sem hafa útskrifast frá Háskólabrú Keilis farið í háskólanám í framhaldinu. Hlutfall þeirra
sem telur námið vera mjög góðan eða góðan undirbúning fyrir háskólanám hefur verið
að hækka jafnt og þétt á þessum árum og á sama tíma virðist þeim fara fækkandi sem
eru óákveðnir um hvaða nám þeir eigi að velja í framhaldinu. Hlutfall þeirra sem skipt
hafa um nám í háskóla hefur lækkað um rúmlega helming frá árinu 2011 til ársins 2014,
úr 32% í rúm 14% samkvæmt rannsóknum Keilis (Keilir, miðstöð vísinda, fræða og
atvinnulífs, 2012; Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2013; Keilir, miðstöð
vísinda, fræða og atvinnulífs, 2014; Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2015).
Tvær meistararitgerðir hafa verið gerðar sem tengjast Háskólabrú Keilis. Árið
2013 gerði Björk Erlendsdóttir eigindlega rannsókn þar sem markmiðið var að fá innsýn í
reynslu nemenda sem lokið höfðu námi frá Háskólabrú Keilis. Viðmælendur í
rannsókninni voru allir fyrrum brotthvarfsnemar með frekar slæma reynslu af formlega
skólakerfinu sem fóru aftur í nám sem fullorðnir námsmenn. Viðmælendur töldu að
stuðningurinn sem þeir höfðu fengið í náminu við Háskólabrú Keilis væri ein af ástæðum
þess hversu vel þeim hafði gengið og hve trú þeirra og sjálfstraust jókst mikið. Allir töldu
þeir sig vel undirbúna fyrir áframhaldandi nám (Björk Erlendsdóttir, 2013). Eru þessar
niðurstöður í samræmi við niðurstöður kannananna sem Keilir gerði sem nefndar eru
hér að ofan þar sem hátt hlutfall taldi Háskólabrú Keilis vera góðan undirbúning fyrir
háskólanám (Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2012; Keilir, miðstöð vísinda,
fræða og atvinnulífs, 2013; Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2014; Keilir,
miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2015). Árið 2014 gerði Ragnhildur Eva
Guðmundsdóttir eigindlega og megindlega rannsókn þar sem könnuð voru viðhorf
32
nemenda Keilis á vendinámi og helstu kostum og göllum þess kennsluforms.
Niðurstöður sýndu að nemendur voru almennt ánægðir með kennslufyrirkomulagið.
Helstu kostir vendináms reyndust felast í aukinni virkni nemenda, góðri nýtingu á
kennslustundum og því að geta horft á fyrirlestra eins oft og þörf væri á. Helstu ókostir
voru sú staðreynd að nemendur þurftu að vera tengdir interneti til þess að geta nálgast
fyrirlestrana og að vendinám krefðist mikils undirbúnings kennara (Ragnhildur Eva
Guðmundsdóttir, 2014). Niðurstöður þessarar rannsóknar styðja niðurstöður rafrænnar
könnunar Keilis sem lögð var fyrir nemendur sem útskrifuðust af Háskólabrúnni árið
2014. Þar kom fram að nemendum virtist líka þetta fyrirkomulag kennslu mjög vel
(Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2015). Í könnunum sem Háskóli Íslands
gerði á námsgengi á árunum 2008–2011 eftir þeim framhaldsskólum sem nemendur
komu úr kom fram að nemendur sem komu úr frumgreinanámi áttu frekar erfitt
uppdráttar í samanburði við nemendur annarra framhaldsskóla. Nemendur úr
frumgreinadeild Keilis voru í flestum tilvikum undir veginni meðaleinkunn allra skóla. Í
níu tilvikum af 22 voru nemendur Keilis 1,0 til 2,0 frá veginni meðaleinkunn og var mesti
munurinn í deildum eins og raunvísindum, Tölvunarfræðideild, Sálfræði-‐ og Lagadeild en
minnstur munurinn var í Félagsráðgjafadeild. Niðurstöður gefa til kynna að nemendur
frá Keili sem leggja stund á nám við Háskóla Íslands standi ekki jafnfætis nemendum
annarra framhaldsskóla þegar kemur að námsárangri. Þó ber að hafa í huga að tiltekin
rannsókn segir ekkert um nemendur Keilis sem stunda nám í öðrum háskólum eða um
það hvort þeim sé hættara við að hverfa frá námi en öðrum nemendum
(Ríkisendurskoðun, 2012).
2.4 Brotthvarf
Í þessum kafla verður fyrst farið yfir helstu skilgreiningar á brotthvarfi og því næst
verður fjallað um kenningar um brotthvarf. Þá verður farið yfir helstu ástæður
brotthvarfs og að lokum verður fjallað um þær leiðir sem hægt er að fara til þess að
draga úr brotthvarfi.
2.4.1 Skilgreiningar á brotthvarfi
Til eru margar skilgreiningar á brotthvarfi og misjafnt er eftir löndum og stofnunum
hvernig það er skilgreint. Í rannsóknum OECD á brautskráningu nýnema á
33
framhaldsskólastigi er brotthvarf skilgreint þannig að brotthvarfsnemar eru þeir
nemendur sem ekki höfðu lokið prófi sex árum eftir innritun og voru ekki lengur skráðir í
skóla. Hjá Hagstofu Evrópusambandsins sem hefur rannsakað brotthvarf í
vinnumarkaðskönnunum hefur brotthvarf verið skilgreint sem það hlutfall 18–24 ára
einstaklinga sem hvorki hafa lokið prófi úr framhaldsskóla né eru skráðir í skóla
(Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið, 2014). Hjá Hagstofu Íslands má finna aðra
skilgreiningu, sem þó er svipuð og skilgreining OECD, þar sem nemendum sem hefja
nám en ljúka ekki námi er fylgt eftir. Nemendur eru taldir ákveðið skólaár, ef þeir skrá
sig ekki í skóla að ári og hafa ekki útskrifast í millitíðinni teljast þeir vera
brotthvarfsnemar. Þar sem til eru margar skilgreiningar geta tölur um brotthvarf verið
mismunandi eftir þeirri skilgreiningu sem notuð er og því getur verið erfitt að bera
saman brotthvarfstölur milli rannsókna (Hagstofa Íslands, 2004-‐a).
2.4.2 Kenningar um brotthvarf
Margar kenningar eru til um brotthvarf sem notaðar hafa verið til þess að skýra
brotthvarf nemenda frá námi (Finn, 1989). Þrjár umfangsmestu kenningarnar sem
notast hefur verið við til þess að bera kennsl á þá þætti sem tengjast brotthvarfi eru
Student integration model, Student attrition model og College choice nexus model
(Stratton, O’Toole og Wetzel, 2008). Ein þessara þriggja kenninga er kenning Vincents
Tinto, en hann lagði til módel (e. Student integration model) sem ætlað er að skýra
hvernig samspil á milli einstaklings og skólastofnunar veldur því að hann hverfur frá
námi. Hann taldi að markmið einstaklingsins í námi og skuldbinding hans skipti máli því
að það gæti spáð fyrir um samskipti hans við stofnunina sem hann nemur við og haft
þannig áhrif á hvort hann ljúki námi. Þeim mun skuldbundnari sem hann er að ná
markmiðum sínum því líklegra er að hann ljúki námi (Tinto, 1975). Módel Vincents Tinto
er talið eitt áhrifamesta módelið þegar kemur að brotthvarfi úr háskólanámi þrátt fyrir
að hafa fengið á sig töluverða gagnrýni (McCubbin, 2003). Kenning Bean, Student
attrition model, leggur meiri áherslu á að ytri þættir geti haft áhrif á að nemandi hverfi
frá námi. Áhersla er lögð á fyrirætlun námsmannsins í módelinu, þ.e. hvort hann áætli
að vera eða fara sem spái fyrir um þrautseigju hans. Samkvæmt kenningunni þarf að
taka tillit til einkenna námsmannsins til þess að skilja samspil hans og
háskólaumhverfisins. Breytur eins og einkunnir, samsömun við háskólaumhverfið,
34
hagnýti og gæði námsins hafa áhrif á hversu ánægður nemandinn er með stofnunina.
Þeim mun ánægðari sem námsmaðurinn er, því meiri verður skuldbinding hans við
skólastofnunina sem minnkar líkurnar á að námsmaðurinn hverfi frá námi (Bean, 1980).
Þriðja umfangsmesta módelið er College choice nexus model og fjallar um að tengsl séu
á milli vals nemenda á háskóla og þrautseigju þeirra í námi. Módelið leggur til að
þrautseigja mótist í þriggja þrepa ferli. Á fyrsta þrepi hafi samfélagslegir þættir ásamt
getu til náms áhrif á hversu nemendur eru móttækilegir fyrir því að fara í nám. Á öðru
þrepi metur nemandinn ávinning og kostnað þess að skrá sig í tiltekinn skóla. Þriðja
þrepið hefst þegar einstaklingurinn hefur námið; reynslan af náminu og frammistaða í
námi hafa áhrif á hvernig nemandinn skynjar ávinninginn af því að halda áfram námi og
útskrifast frá tilteknum skóla. Neikvæð reynsla veldur því að nemandinn er líklegri að
hverfa frá námi (Stratton, O’Toole og Wetzel, 2008). Fjórða módelið sem fjallað verður
um hér er módel Jeremy Finn sem talar um að brotthvarf sé langt ferli sem geti byrjað
mjög snemma á námsferlinum. Hann lagði til Participation-‐identification módelið sem
segir að þátttaka í skólastarfinu verði til þess að einstaklingur dragist félagslega að
hópnum og samsami sig honum og þannig hámarkist líkurnar á því að hann ljúki námi ef
hann er virkur þátttakandi í skólastarfinu (Finn, 1989). Módelið hefur verið gagnrýnt
fyrir að geta ekki skýrt af hverju nemendur sem samsami sig skólasamfélaginu hverfi
samt sem áður frá námi vegna ytri aðstæðna sem hafi áhrif inn í skólakerfið (Dei,
Mazzuca, McIsaac og Zine, 1997). Flestar leggja þessar kenningar til að þrautseigja
nemandans skipti miklu máli og hafi mikið að segja um hvort hann hverfi frá námi eða
ekki. Að vera þátttakandi í félagslífi og öðru starfi skólans, ávinningur af námi og ytri
þættir virðast vera þau helstu áhersluatriði sem kenningarnar leggja upp með.
2.4.3 Ástæður fyrir brotthvarfi
Í flestum rannsóknum hefur verið einblínt á að skilgreina og spá fyrir um brotthvarf á
meðan færri hafa skoðað ferlið sem veldur því að einstaklingur hverfur frá námi (Finn,
1989). Þegar einstaklingur hverfur frá námi getur það haft ýmsar afleiðingar á stöðu
hans, það getur haft neikvæð áhrif á starfsferil hans þar sem ljóst er að þeir sem hafa
hærra menntunarstig hafa hærri tekjur á vinnumarkaði og eru síður atvinnulausir. Einnig
hefur brotthvarfsnemandinn eytt bæði töluverðum tíma og fjármunum sem teljast
tapaðir ef námi lýkur ekki með prófgráðu (Ríkisendurskoðun, 2007). Brotthvarf úr námi
35
virðist tengjast mörgum þáttum og enginn einn þáttur getur spáð fyrir um hverjir eru í
hættu á að hverfa frá námi. Þeir sem hverfa frá námi eru misleitur hópur og mismunandi
samspil áhrifaþátta getur valdið brotthvarfi þeirra sem getur gert rannsóknum á efninu
erfitt fyrir. Rannsóknir hafa sýnt að brotthvarf tengist þáttum á fjórum sviðum en það
eru þættir sem tengjast einstaklingnum, fjölskyldunni, skólastofnuninni og samfélaginu
(Hammond, Linton, Smink og Drew, 2007; Rumberger, 2001). Skólastofnunin getur haft
áhrif á brotthvarf á tvo vegu; annars vegar óbeint með þeirri stefnu og venjum sem ríkja
innan skólans sem valda því að nemandinn hverfur viljugur frá og hins vegar með
beinum hætti þar sem reglur sem tengjast lélegum einkunnum, lélegri mætingu og öðru
geta valdið því að nemandinn hverfi frá tilneyddur (Rumberger, 2001). Talið er að
brotthvarf sé ferli sem nær yfir tíma og eigi sér jafnvel upphaf áður en nemandinn byrjar
í námi sem er í takt við kenningu Jeremy Finn sem nefnd er hér að ofan (Hammond,
Linton, Smink og Drew, 2007; Rumberger, 2001). Áhrifaþáttum hefur einnig verið skipt
upp í þrjá flokka; ýta (e. push), draga (e. pull) og falla út (e. falling out) til þess að ramma
þá betur inn og skilja þannig betur brotthvarfsvandann. Ýta á við þegar nemendur
hverfa frá námi vegna einhvers í skólaumhverfinu. Draga á við þegar nemendur hverfa
frá námi vegna einhvers í umhverfinu utan skólans og falla út á við þegar nemendur
hverfa frá námi vegna þátta sem skólinn eða umhverfið hafa ekki áhrif á, þ.e. að
aðstæðurnar eru á þann máta að skuldbinding nemandans við skólann fer minnkandi
sem verður til þess að hann hverfur frá námi. Þættirnir ýta og draga virðast samkvæmt
mörgum rannsóknum vera stærstu áhrifaþættirnir þegar kemur að brotthvarfi
(Hammond, Linton, Smink og Drew, 2007; Doll, Eslami og Walters, 2013).
Mun fleiri rannsóknir hafa verið gerðar erlendis en hérlendis þegar kemur að
brotthvarfi úr háskólanámi. Benda rannsóknir til þess að brotthvarf sé mest á fyrsta ári
námsins. Þó eru vísbendingar um að allt að helmingur þeirra sem hverfa frá námi á
fyrsta ári snúi aftur til náms innan árs (Stratton, O’Toole og Wetzel, 2008; McCulloch,
2014). Einnig virðist árangur í námi á fyrsta ári háskólanáms hafa nokkuð að segja þegar
kemur að brotthvarfi. Ef námsmenn ljúka fyrstu önn með góðum námsárangri er það
lykilþáttur þegar kemur að ákvörðun þeirra um að halda áfram námi (Montmarquette,
Mahseredjian og Houle, 2001). Í langtímarannsókn í Bretlandi kom fram að ýmsir þættir
tengdust því að hverfa frá námi á fyrsta námsári. Algengustu ástæðurnar sem
einstaklingar gáfu fyrir brotthvarfi sínu voru að annaðhvort væru það persónulegar
36
ástæður eða þeir væru óvissir um það sem þeir vildu gera. Nemendur með lakari
námsárangur voru í meiri hættu á að hverfa frá námi á fyrsta ári (McCulloch, 2014).
Karlmenn eru líklegri en konur til að hverfa frá námi og aukast líkurnar með hækkandi
aldri. Líkurnar á að hverfa frá námi eru einnig minni þegar foreldrar hafa
háskólamenntun. Ef nemendur hafa skýr markmið um að ljúka gráðu eru þeir ólíklegri
að hverfa frá námi en þeir sem eru óákveðnir eða hafa ekki skýr markmið í náminu
(Hovdhaugen, 2009). Samkvæmt rannsókn Félagsvísindastofnunar Háskóla Íslands á
nemendum sem horfið höfðu frá námi við Háskóla Íslands á árunum 2003–2006 var um
það bil þriðjungur nemenda sem hætti eða tók sér hlé frá námi vegna þess að skólinn
stóð ekki undir væntingum. Aðrir hættu námi vegna fjárhagslegra eða annarra
persónulegra ástæðna og var helmingur svarenda sammála eða mjög sammála því að
annar skóli hefði hentað þeim betur. Áhrif skólans voru því stærsti áhrifaþátturinn í að
fólk hætti námi og nefndu nemendur atriði eins og litla þjónustu við nemendur, lítinn
aðgang að kennurum, kennslan væri léleg og námskeið of fjölmenn sem helstu ástæður
(Heiður Hrund Jónsdóttir og Friðrik H. Jónsson, 2008). Eru þessar niðurstöður í takt við
erlendar rannsóknir sem sýnt hafa fram á að skólastofnunin er stór áhrifaþáttur þegar
kemur að brotthvarfi (Hammond, Linton, Smink og Drew, 2007; Doll, Eslami og Walters,
2013). Þar sem vangaveltur hafa verið um að nemendur komi ekki nægilega vel
undirbúnir í háskólana og atvinnulífið og þá sérstaklega í kjarnagreinum, eins og talað er
um í kaflanum um framhaldsskólanám, hefur það verið rætt hvernig framhaldsskólar
sinni sínu hlutverki, þ.e. að undirbúa nemendur fyrir frekara nám og þátttöku í
atvinnulífinu. Þeir sem koma verr undirbúnir í háskólana hverfa frekar frá námi sem
gerir þá verr undirbúna fyrir atvinnulífið og einnig nám á síðari stigum (Samtök
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, 2014). Fram kom í rannsókn Jóns Torfa Jónassonar
og Kristjönu Stellu Blöndal, á tengslum námsárangurs á samræmdum prófum og
námsframvindu í háskóla, að skýr tengsl væru á milli frammistöðu á samræmdum
prófum í grunnskóla og þess að ljúka prófi í háskóla (Jón Torfi jónsson og Kristjana Stella
Blöndal, 2005). Því er mikilvægt að samstarf á milli háskóla og framhaldsskóla sé gott og
að hæfniviðmiðum sé komið skýrt til skila; sérstaklega í ljósi þess að áhrif skólans sé svo
stór þáttur þegar kemur að brotthvarfi (Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu,
2014).
37
2.4.4 Brotthvarf úr námi á Íslandi
Þeim sem ljúka framhaldsskólanámi á Íslandi hefur farið fjölgandi frá aldamótum.
Hlutfallið hefur farið úr 63% í 71% hjá aldurshópnum 25–64 ára og einnig hjá
aldurshópnum 25–34 ára, úr 63% í 75%. Þrátt fyrir þessa fjölgun erum við enn langt á
eftir Norðurlöndunum og hvergi annars staðar ljúka færri framhaldsnámi innan
skilgreinds tíma en hér á landi. Í yngri aldurshópnum er hlutfall
framhaldsskólamenntaðra um það bil 90% í öllum löndum sem tilheyra OECD nema á
Íslandi (OECD, 2014). Af þeim sem hefja framhaldsskólanám strax að loknu
grunnskólanámi eru aðeins 45% þeirra sem ljúka námi á tilskildum tíma og einungis 58%
sem lokið hafa náminu á sex árum (Hagfræðistofnun, 2015). Þegar háskólamenntun er
skoðuð eru Íslendingar hvað elstir samanborið við OECD-‐löndin þegar þeir ljúka
háskólanámi. Að meðaltali er það við 27 ára aldur innan OECD-‐landanna en á Íslandi við
um það bil 31 árs aldur árið 2012 (OECD, 2014). Árið 2004 skoðaði Hagstofa Íslands
brotthvarf nemenda á háskólastigi á árunum 2002–2003 með því að nota skilgreiningu
Hagstofunnar á brotthvarfi. Brotthvarf nemanda á milli áranna var 14,7%, borið saman
við framhaldsskóla var það mun lægra hlutfall en brotthvarf úr framhaldsskólum var
19,3% þetta sama ár. Brotthvarf var mun meira hjá þeim sem voru í hlutanámi (21%) en
þeim sem voru í fullu námi (12,2%) og jókst einnig með hækkandi aldri nemenda.
Niðurstöður þessarar rannsóknar voru sambærilegar niðurstöðum samskonar
rannsóknar sem gerð var á milli skólaáranna 1997 og 1998 en brotthvarfshlutfall var það
sama þrátt fyrir að nemendum hafi fjölgað mikið á þeim fimm árum sem liðin voru. Eftir
nánari skoðun hafði þó helmingur brotthvarfshópsins árið 1998 hafið nám á ný fimm
árum síðar. Ekki liggja fyrir nýrri heildstæðar tölur um brotthvarf úr háskólanámi hjá
Hagstofu Íslands (Hagstofa Íslands, 2004-‐b).
Brotthvarf hefur verið skoðað í afmörkuðum úttektum en Ríkisendurskoðun
gerði úttekt árið 2007 til þess að kanna kostnað, skilvirkni og gæði háskólakennslu.
Bornir voru saman ríkisreknir og einkareknir háskólar árin 2003–2005. Þar voru borin
saman atriði varðandi kennslu í viðskiptafræði, lögfræði og tölvunarfræði hjá Háskóla
Íslands (HÍ), Háskólanum á Akureyri (HÁ), Háskólanum á Bifröst (HB) og Háskólanum í
Reykjavík (HR). Brotthvarf nemenda úr viðskiptafræði í háskólunum var almennt minna í
einkareknu (HR og HB) skólunum en þeim ríkisreknu (HÍ og HA) og voru nemendur þeirra
38
skóla einnig ánægðari með kennslu og aðra þætti skólastarfsins. Brotthvarf á þessum
árum var mjög misjafnt eftir skólum en á bilinu 19–57% nemenda hurfu frá námi eftir
eins árs nám. Brotthvarfið var mest hjá HÍ en minnst hjá einkareknu skólunum HR og HB
(Ríkisendurskoðun, 2007). Þegar brotthvarf fyrir árin 2007–2009 var skoðað hafði
brotthvarf minnkað mikið (16–43%). Enn var það hærra hjá ríkisreknu háskólunum en
þeim einkareknu, 43% hjá bæði HÍ og HA, 26% hjá HR og 16% hjá HB. Þessar
brotthvarfstölur eiga þó eingöngu við brotthvarf úr viðskiptafræðideildum þessara
fjögurra háskóla en brotthvarf úr Háskóla Íslands telst enn vera töluvert hátt bæði
samanborðið við aðra íslenska háskóla og á erlendan mælikvarða og hefur töluverð
neikvæð áhrif á skilvirkni skólans (Ríkisendurskoðun, 2010-‐b).
2.4.5 Leiðir til að draga úr brotthvarfi
Þar sem nemendur hverfa frá námi af ýmsum ástæðum þarf sú þjónusta sem þeim er
veitt að vera sveigjanleg og taka mið af þörfum einstaklinganna. Í ljósi þess að brotthvarf
getur verið ferli sem hefst jafnvel áður en einstaklingurinn byrjar í námi þarf að huga að
því að grípa inn í snemma á námsferlinum. Ekki hefur þó verið sýnt fram á það með
afgerandi hætti að íhlutun vegna brotthvarfs skili tilskildum árangri (Rumberger, 2001).
Á síðustu árum hafa mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið og framhaldsskólarnir í
landinu unnið að aðgerðum þar sem leitað er upplýsinga um brotthvarf innan skólanna
og skimað fyrir brotthvarfi. Talið er að skimun fyrir nemendum sem eru í
brotthvarfshættu sé lykilþáttur þegar kemur að því að vinna í forvörnum og grípa inn í
hjá nemendum í brotthvarfshættu (Kristrún Birgisdóttir, 2015). Einnig er talið að náms-‐
og starfsráðgjöf sé úrræði sem hafa þurfi í huga í tengslum við brotthvarfsvandann.
Nemendur sem hafa fengið ráðgjöf telja sér ganga betur í námi, sjá tilgang með náminu
og eru ólíklegri en þeir sem ekki hafa fengið ráðgjöf til að hverfa frá námi. Talið er að
náms-‐ og starfsráðgjöf geti því verið góð forvörn við brotthvarfi nemenda (Alþingi,
2008). Sem liður í því að sporna við brotthvarfi úr námi hafa verið sett fram tvö
aðalmarkmið um umbætur í menntun á Íslandi fram til ársins 2018, en þau eru að 90%
grunnskólanema nái lágmarksviðmiðum í lestri og þeim verði fjölgað sem ljúka
framhaldsskólanámi á tilskildum tíma, úr 44% í 60%. Til þess að markmiði um fjölgun
útskrifaðra úr framhaldsskólanámi verði náð er lagt til að nám til lokaprófa verði stytt.
Nám til stúdentsprófs verði stytt í þrjú ár og að skimað verði fyrir áhættuþáttum
39
brotthvarfs með það fyrir augum að reyna að draga úr brotthvarfi (Mennta-‐ og
menningarmálaráðuneytið, 2014). Talið er að mikill hagur geti verið af því að stytta
framhaldskólanám úr fjórum árum í þrjú, stytting myndi auka hvata til menntunar,
hraða námsframvindu og draga úr brotthvarfi ásamt því að námstíminn verði svipaður
og þekkist á Norðurlöndunum. Aftur á móti gæti það haft neikvæð áhrif á þá nemendur
sem þurfa að vinna með námi vegna fjárhagsaðstæðna en þyrftu að hætta því sökum
þéttingar á námsskrá. Einnig er talið að með styttingu náms yrði mikill ávinningur fyrir
efnahagslífið því að bæði myndi það skila rekstrarhagræðingu innan skólakerfisins og
nemendur kæmu ári fyrr út á vinnumarkaðinn (Hagfræðistofnun, 2015). Einnig er talið
nauðsynlegt að jafnvægi náist á milli markmiðanna að lágmarka brotthvarf og þeirra
krafna sem nauðsynlegar eru til að undirbúa nemendur fyrir háskólanám (Samtök
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu, 2014). Þar sem brotthvarf úr ríkisreknum háskólum
er mjög mikið er lagt til að gera þurfi athugun á því að taka upp inntökupróf eða setja
strangari inntökuskilyrði fyrir inngöngu í háskóla sem mögulega leið til þess að draga úr
brotthvarfi (Ríkisendurskoðun, 2013-‐b). Í átaksverkefni sem Stjórnmálafræðideild
Háskóla Íslands hefur unnið að til þess að bæta gæði náms og kennslu hefur verið gripið
til þess að bjóða nemendum á fyrstu misserum námsins upp á leiðsagnartíma.
Kennslukannanir benda til þess að það skili góðum árangri, dregið hafi úr brotthvarfi og
námsánægja hafi aukist innan deildarinnar (Háskóli Íslands, 2013).
Þegar stefnur stærstu háskólanna voru skoðaðar með tilliti til brotthvarfs kom í
ljós að skólarnir leggja mismikla áherslu á brotthvarf í stefnum sínum. Sennilega má
rekja það til þess að brotthvarf er mjög mismunandi eftir skólum eins og fram hefur
komið. Fram kemur í stefnu Háskóla Íslands 2011–2016 að markvisst ætti að vinna að
því að draga úr brotthvarfi, markmiðið var að 5% hækkun yrði á árunum 2011–2016 á
endurkomuhlutfalli nemenda á öðru ári og fimm ára brautskráningarhlutfalli á
fyrrgreindum árum (Háskóli Íslands, 2010). Í stefnu Háskólans í Reykjavík í
jafnréttismálum 2012–2017 eru ekki sett fram nein markmið þegar kemur að brotthvarfi
en fram kemur að sérstaklega skuli skoða brotthvarf þegar kemur að minnihlutahópum,
hvernig brotthvarf er í samhengi við aðra hópa og hvað valdi því (Háskólinn í Reykjavík,
e.d.-‐b ). Ekkert er fjallað um brotthvarf í stefnum Háskólans á Akureyri og Háskólans á
Bifröst eftir bestu vitund rannsakanda.
40
3 Aðferðafræði
Í þessum kafla verður gerð grein fyrir þeirri rannsóknaraðferð sem notuð var við gerð
rannsóknarinnar. Einnig verður farið yfir val á þátttakendum, framkvæmd rannsóknar,
spurningalista rannsóknarinnar og að lokum skráningu og úrvinnslu gagna.
3.1 Rannsóknaraðferð
Til þess að fá svör við þeirri spurningu sem lagt var upp með í rannsókninni var notast
við megindlega rannsóknaraðferð þar sem spurningalisti var lagður fyrir þátttakendur á
samskiptamiðlinum Facebook. Hönnun megindlegra rannsókna felur í sér að afmarka sig
vel efnislega séð. Þannig er sjónum oft beint að rannsóknarspurningu sem leitast er við
að svara í rannsókninni. Þegar hönnun er lokið er megindlegum gögnum safnað saman.
Breytur eru mældar, tilgátur prófaðar og niðurstöður settar fram með lýsandi tölfræði
(Neuman, 2011). Megindleg rannsóknaraðferð var talin hentug leið fyrir þessa rannsókn
þar sem hún er formleg og kerfisbundin aðferð til þess að lýsa breytum. Einnig gefur
aðferðin kost á að draga ályktanir um þýði út frá úrtaki og kanna tengsl á milli breyta
(Sigurlína Davíðsdóttir, 2013).
3.2 Þátttakendur
Markmið rannsóknarinnar var að ná til einstaklinga sem höfðu útskrifast frá Háskólabrú
Keilis, höfðu farið í háskólanám í framhaldinu og horfið frá námi úr háskóla. Þar sem ekki
var fyrirliggjandi vitneskja um þá einstaklinga sem fóru í háskólanám í framhaldinu af
Háskólabrúnni var gerð tilraun til þess að ná til alls hópsins, þ.e. allra þeirra nemenda
sem stundað höfðu nám við Háskólabrú Keilis. Til þess að ná til hópsins var
spurningakönnun dreift á samskiptamiðlinum Facebook í þá Facebook-‐hópa sem
stofnaðir höfðu verið fyrir nemendur sem stundað höfðu nám við Háskólabrú Keilis.
Einnig var haft samband við vini og kunningja sem vitað var að hefðu tengsl við hvort
tveggja hópana á Facebook og aðra nemendur sem stundað höfðu þar nám. Voru þeir
fengnir til að aðstoða við að koma spurningakönnuninni á framfæri. Alls fór listinn inn í
hópa sem samanstóðu af 824 einstaklingum og bárust 194 svör við spurningalistanum.
41
Svarhlutfall var því tæp 24%. Þýðið er allir þeir sem höfðu stundað nám við Háskólabrú
Keilis og úrtakið þeir sem fóru í háskólanám í framhaldinu og höfðu horfið frá námi.
Úrtakið er svokallað hentugleikaúrtak og takmarkast við þær leiðir sem farnar voru við
gagnaöflun.
3.3 Framkvæmd
Þegar samkoma var haldin fyrir alla nemendur sem útskrifast höfðu frá Háskólabrú Keilis
vorið 2015 setti rannsakandi sig í samband við forstöðumann Háskólabrúarinnar til þess
að kanna hvort áhugi væri fyrir því að vera rannsakanda innan handar við
rannsóknarverkefni tengt Háskólabrúnni. Vel var tekið í það og fór þá í gang ferli við
hönnun rannsóknarinnar.
Til þess að meta þá nemendur sem höfðu útskrifast með ígildi stúdentsprófs frá
Háskólabrúnni, farið í háskólanám í framhaldinu og svo horfið frá námi var spurningalisti
settur inn í hópa á Facebook sem samanstóðu af nemendum sem stundað höfðu nám
við Háskólabrú Keilis. Gagnaöflun fór fram á tímabilinu 19. nóvember til 28. nóvember
2015. GoogleForms-‐könnunarforrit var notað við uppsetningu spurningalista, einnig til
þess að setja könnun á netið og safna saman gögnum. Ásamt því að setja sig í samband
við meðlimi í viðeigandi hópum notaði rannsakandi tengslanet sitt til þess að koma
spurningalistanum á framfæri. Þegar gagnaöflun var lokið voru niðurstöður færðar yfir í
SPSS til þess að hægt væri að vinna úr þeim svörum sem höfðu borist. Fremst í könnun
komu fram upplýsingar um rannsakanda og rannsóknina. Jafnframt var þátttakendum
gefinn kostur á að hafa samband við rannsakanda ef upp kæmu einhverjar spurningar
varðandi rannsóknina (sjá viðauka 1).
3.4 Spurningalisti rannsóknar
Til þess að fá svör við rannsóknarspurningunni var hannaður spurningalisti sem talinn
var hentugur, bæði að lengd og upplagi fyrir rannsóknina. GoogleForms var notað við
uppsetningu spurningalistans og öflun gagna frá þátttakendum. Spurningalistinn
samanstóð af 22 spurningum. Í upphafi listans var spurt um útskriftarár frá Keili til þess
að koma í veg fyrir að aðrir en þeir sem útskrifuðust frá Háskólabrúnni myndu svara
spurningalistanum. Spurningalistinn skiptist í þrjú þemu en þau voru Háskólabrú Keilis
og fyrra nám, en þar var spurt sex spurninga sem tengdust fyrra námi nemenda og námi
42
þeirra við Háskólabrú Keilis, háskólanám þar sem spurt var 12 spurninga sem tengdust
námi þátttakenda í háskóla og svo bakgrunnsspurningar. Bakgrunnspurningarnar voru
fjórar og voru þær allar fjölvalsspurningar.
Fjórar spurningar voru á fimm punkta Likert-‐kvarða þar sem svarmöguleikarnir voru
frá mjög sammála til mjög ósammála og merktu þátttakendur við þann kost sem best
átti við hverju sinni. Svarmöguleikum var gefið tölulegt gildi þar sem einn stóð fyrir mjög
ósammála og fimm fyrir mjög sammála, en einn gefur til kynna frekar neikvæða afstöðu
á meðan fimm gefur til kynna frekar jákvæða afstöðu til fullyrðinganna sem spurt er um
í rannsókninni. Þannig fékk svarið mjög sammála 5 stig, svarið frekar sammála fékk 4
stig, svarið hvorki né fékk 3 stig, svarið frekar ósammála fékk 2 stig og svarið mjög
ósammála fékk 1 stig. Ein spurning var opin, en þar var þátttakendum gefið færi á að
bæta einhverju við ef þeir teldu þörf á. Aðrar spurningar listans voru tvíkostaspurningar
eða fjölvalsspurningar. Spurningalistinn var forprófaður af tveimur fyrrverandi
nemendum Háskólabrúarinnar og svo endurbættur eftir þeim smávægilegu
athugasemdum sem fram komu. Spurningalistann má sjá í heild sinni í viðauka 2.
3.5 Skráning og úrvinnsla gagna
Eins og áður segir var gagna aflað með könnunarforritinu GoogleForms. Svörum var
safnað í þar til gert Excel-‐form og að gagnaöflun lokinni voru gögnin flutt yfir í SPSS þar
sem frekari vinnsla með gögnin fór fram. Í upphafi voru gögnin skoðuð til þess að kanna
hvort allt væri með felldu og að engin gögn vantaði. Niðurstöður eru settar fram með
lýsandi tölfræði þar sem tíðni og hlutföll breyta eru sett fram í töflum. Einnig var notast
við marktektarpróf til þess að kanna mun á milli hópa. Notast var við kíkvaðratpróf og
þar sem forsendum kíkvaðratprófs var ekki fullnægt var notast við Fisher’s exact-‐próf.
Sumstaðar þurfti að sameina gildi breyta til þess að uppfylla forsendur marktektarprófs
og er skýrt nánar frá því í niðurstöðum þar sem við á. Meðaltal var reiknað fyrir
spurningar sem voru á Likert-‐kvarða.
43
4 Niðurstöður
Í eftirfarandi kafla verður fjallað um niðurstöður rannsóknarinnar. Niðurstöðurnar verða
settar fram í rituðu máli en einnig verða birtar töflur með lýsandi tölfræði til frekari
útskýringa. Fjallað verður um flokkana Keilir, háskóli og einstaklingsbundnir þættir með
það að markmiði að fá skýr svör við rannsóknarspurningunni. Tæp 88% þeirra sem
svöruðu spurningalistanum fóru í háskólanám í framhaldi af Háskólabrú Keilis og 17,1%
þeirra höfðu horfið frá háskólanámi. Þegar fjallað er um brotthvarfshópinn og svo aðra í
niðurstöðum teljast aðrir vera þeir sem fóru í háskólanám eftir að hafa útskrifast frá
Háskólabrú Keilis en hurfu ekki frá námi.
4.1 Keilir
Í þessum kafla verða niðurstöður fyrir flokkinn Keilir settar fram. Þættir verða raktir sem
snúa að þátttakendum og námi þeirra við Háskólabrú Keilis ásamt fyrra námi þeirra.
Þátttakendur rannsóknar dreifðust vel á þau ár sem Háskólabrú Keilis hefur
útskrifað nemendur. Flestir, eða um 19% þátttakenda, útskrifuðust árið 2012 en fæstir
útskrifuðust árið 2014. Ef brotthvarfshópurinn er skoðaður sérstaklega eftir því ári sem
þeir útskrifuðust frá Keili höfðu flestir sem hurfu frá háskólanámi útskrifast árið 2012 frá
Keili. Næstflestir útskrifuðust árið 2013, eða um 24%. Enginn af þeim sem tóku þátt í
könnun og útskrifaðist árið 2014, hafði horfið frá námi þegar rannsókn fór fram. Til þess
að uppfylla forsendur kíkvaðratprófs þurfti að sameina útskriftarár. Árin 2008 og 2009
voru sameinuð í eina breytu og einnig árin 2013, 2014 og 2015. Engin marktæk tengsl
fundust á milli útskriftarárs og þess að hverfa/hverfa ekki frá námi. Um það bil 67%
þátttakenda stunduðu nám við Háskólabrú Keilis í staðarnámi en um 33% í fjarnámi.
Engin marktæk tengsl fundust á milli þeirrar leiðar sem þátttakendur fóru í námi og þess
að hverfa/hverfa ekki frá námi. Þegar útskriftarár þátttakenda var skoðað með hliðsjón
af því hvenær vendinám var tekið upp hjá Keili voru útskriftarár sameinuð með tilliti til
þess að vendinám var tekið upp árið 2012. Útskriftarárin 2008, 2009, 2010, 2011 og
2012 voru sameinuð í eina breytu og árin 2013, 2014 og 2015 voru einnig sameinuð.
Engin marktæk tengsl fundust. Tíðni og hlutföll eftir útskriftarári má sjá í töflu 1.
44
Tafla 1. Skipting eftir útskriftarári frá Keili og hlutfall brotthvarfs eftir útskriftarári.
Ár
Tíðni
Hlutfall %
Brotthvarfshópur %
2008 17 10.0 3.4 2009 27 15.9 17.2 2010 14 8.2 3.4 2011 22 12.9 20.7 2012 33 19.4 27.6 2013 28 16.5 24.1 2014 12 7.1 0 2015 17 10.0 3.4
Þegar þátttakendur eru skoðaðir eftir þeirri deild sem þeir stunduðu nám sitt hjá Keili
má sjá að rúmlega helmingur brotthvarfshóps hafði stundað nám við verk-‐ og
raungreinadeild Keilis. Fæstir höfðu stundað nám við hugvísindadeild, eða 7%. Þegar
aðrir eru skoðaðir má sjá að langflestir, eða rúmlega helmingur, stundaði nám við
félagsvísinda-‐ og lagadeild. Sameina þurfti breytur þegar tengsl þess að hverfa frá námi
voru skoðuð með tilliti til þess við hvaða deild þátttakendur stunduðu nám við hjá
Háskólabrú Keilis. Þar sem fáir þátttakendur höfðu stundað nám við hugvísindadeild og
viðskipta-‐ og hagfræðideild voru þær deildir sameinaðar til þess að forsendur
kíkvaðratprófs stæðust. Marktæk tengsl eru á milli þeirrar deildar sem þátttakendur
stunduðu nám við í Keili og þess hvort þeir hurfu frá námi eða ekki, χ2(2, N=170)=10,60,
p ≤ 0,01. Þetta bendir til þess að þeir sem stunda nám við verk-‐ og raungreinadeild séu
líklegri en aðrir til þess að hverfa frá námi í háskóla. Nánari hlutfallslega skiptingu eftir
deildum má sjá í töflu 2.
Tafla 2. Hlutfallsleg skipting eftir þeirri deild sem þátttakendur stunduðu nám sitt hjá Keili.
Brotthvarfshópur %
Aðrir %
Kíkvaðrat
Deildir Verk-‐ og raunvísindadeild
51.7
22.7
10,60**
Félagsvísinda-‐ og lagadeild 27.6 52.5 Hugvísindadeild 6.9 10.6 Viðskipta-‐ og hagfræðideild 13.8 14.2 *p ≤ 0,05; **p ≤ 0,01; ***p ≤ 0,001.
45
Langflestir þeirra sem fóru í háskólanám í framhaldi af Háskólabrúnni, eða 87% (N=148),
höfðu stundað nám við hefðbundinn framhaldsskóla á einhverjum tíma áður en þeir
hófu nám við Háskólabrú Keilis. Þegar hlutfallið er skoðað sérstaklega fyrir
brotthvarfshópinn og svo aðra voru 79% (N=23) brotthvarfshóps sem stundað höfðu
nám við hefðbundinn framhaldsskóla á einhverjum tíma, en 89% annarra (N=125). Engin
marktæk tengsl fundust. Þegar spurt var um upplifun þátttakenda af hefðbundnu
framhaldsskólakerfi var um helmingur brotthvarfsnema sem ekki tók afstöðu og valdi
valmöguleikann hvorki né við staðhæfingunni; upplifun mín af hefðbundna
framhaldsskólakerfinu er frekar jákvæð. Af öðrum merktu 32% við hvorki né. Til þess að
uppfylla forsendur kíkvaðratprófs voru mjög sammála og frekar sammála sameinuð í
eina breytu, einnig voru mjög ósammála og frekar ósammála sameinuð í eina breytu.
Engin marktæk tengsl fundust. Þegar meðaltal hópanna er skoðað má sjá að lítill sem
enginn munur er á meðaltölunum sem bendir til þess að upplifun brotthvarfsnema og
annarra af hefðbundnu framhaldsskólanámi sé svipuð. Meðaltöl og nánari hlutfallslega
skiptingu eftir afstöðu þátttakenda má sjá í töflu 3.
Tafla 3. Upplifun af hefðbundnu framhaldsskólakerfi.
Afstaða
Tíðni-‐brotthvarfshópur
Brotthvarfshópur %
Tíðni-‐aðrir
Aðrir %
Mjög sammála 2 8.7 10 8.0 Frekar sammála 5 21.7 29 23.2 Hvorki né 11 47.8 40 32.0 Frekar ósammála 2 8.7 35 28.0 Mjög ósammála Meðaltal (1-‐5)
3 3,0
13.0 11 2,9
8.8
Tæp 85% þeirra sem fóru í háskólanám í framhaldinu af Háskólabrú Keilis voru mjög
sammála eða frekar sammála staðhæfingunni; ég tel námið hjá Háskólabrú Keilis vera
góðan undirbúning fyrir háskólanám. Rétt rúm 7% voru mjög ósammála eða frekar
ósammála sömu staðhæfingu. Þegar afstaða þátttakenda var skoðuð eftir því hvort þeir
hurfu frá námi eða ekki mátti sjá að rúm 58% af þeim sem ekki höfðu horfið frá námi
voru mjög sammála því að Háskólabrú Keilis væri góður undirbúningur fyrir háskólanám
en aðeins tæplega 21% þeirra sem hurfu frá námi voru mjög sammála sömu
staðhæfingu. Þar sem forsendur kíkvaðraprófs stóðust ekki var ákveðið að notast við
Fiecher Exact Test í staðinn fyrir Pearson Chi-‐Square. Prófið sýndi að marktækur munur
46
var á brotthvarfshópi og öðrum (Fisher exact próf p ≤ 0,001.) þegar kom að afstöðu til
þess hvort þeir teldu Háskólabrú vera góðan undirbúning fyrir háskólanám. Þeir sem
hurfu frá námi voru líklegri en aðrir til þess að vera hvorki sammála né ósammála
staðhæfingunni. Meðaltöl og hlutfallslega skiptingu brotthvarfshóps og annarra eftir
afstöðu til staðhæfingarinnar má sjá í töflu 4.
Tafla 4. Telja þátttakendur námið hjá Háskólabrú Keilis vera góðan undirbúning fyrir háskólanám
Afstaða
Tíðni-‐brotthvarfshópur
Brotthvarfshópur %
Tíðni-‐aðrir
Aðrir %
Mjög sammála 6 20.7 82 58.2 Frekar sammála 11 37.9 45 31.9 Hvorki né 7 24.1 7 5.0 Frekar ósammála 4 13.8 7 5.0 Mjög ósammála Meðaltal (1-‐5)
1 3,6
3.4 0 4,4
0
Eins og fram kom í byrjun niðurstaðna fóru 88% þátttakenda í háskólanám eftir að hafa
útskrifast frá Háskólabrú Keilis. Niðurstöður sýna að mjög hátt hlutfall (87,7%) þeirra
sem fóru í háskólanám í framhaldinu hafi í upphafi náms við Háskólabrú Keilis ætlað sér
að fara í háskólanám í framhaldinu og ljúka því námi með háskólagráðu. Tæp 66% af
þeim sem hurfu frá háskólanámi voru mjög sammála eftirfarandi staðhæfingu; þegar ég
hóf nám við Háskólabrú Keilis var markmið mitt að ljúka námsferlinum með
háskólagráðu. Þegar hópurinn sem ekki hafði horfið frá námi var skoðaður voru tæp
79% sammála sömu staðhæfingu. Af brotthvarfshópi voru 3,4% mjög eða frekar
ósammála staðhæfingunni en 7,1% annarra. Forsendur til marktektarprófs stóðust ekki
og því er ekkert hægt að álykta um hvort ásetningur um að ljúka háskólagráðu hafi verið
meiri eða minni hjá þeim sem hurfu frá námi. Þegar meðaltal hópanna er skoðað má sjá
að það er tiltölulega hátt hjá báðum hópum sem bendir til þess að markmið beggja hópa
í námi hafi verið mjög skýr. Tíðni, hlutfallslega skiptingu og meðaltal brotthvarfshóps og
annarra eftir afstöðu til staðhæfingarinnar má sjá í töflu 5.
47
Tafla 5. Markmiðið að ljúka námsferli með háskólagráðu.
Afstaða
Tíðni-‐brotthvarfshópur
Brotthvarfshópur %
Tíðni-‐aðrir
Aðrir %
Mjög sammála 19 65.5 111 78.7 Frekar sammála 7 24.1 12 8.5 Hvorki né 2 6.9 8 5.7 Frekar ósammála 0 0 8 5.7 Mjög ósammála Meðaltal (1-‐5)
1 4,5
3.4 2 4,6
1.4
4.2 Háskóli
Í þessum kafla verða niðurstöður fyrir flokkinn háskóli settar fram. Þættir verða raktir
sem snúa að þátttakendum sem fóru í háskólanám í framhaldi af Háskólabrú Keilis og
innra starfi háskólanna.
Af þeim 170 einstaklingum sem fóru í háskólanám í framhaldinu af Háskólabrú
Keilis fóru tæp 70% í Háskóla Íslands. Um 13% fóru í Háskólann á Akureyri og rétt rúm
11% í Háskólann í Reykjavík. Af þeim sem merktu við annað fóru fjórir í háskólanám
erlendis en einnig voru nefndir Háskólinn á Hólum og framhaldsnám hjá Keili.
Hlutfallslega skiptingu eftir skólum má sjá í töflu 6.
Tafla 6. Þeir háskólar sem þátttakendur stunduðu nám við.
Heiti skóla
Hlutfall %
Háskólanám erlendis 6.5 Háskólinn á Bifröst 5.3 Háskóli Íslands 60.6 Háskólinn á Akureyri 12.9 Háskólinn í Reykjavík 11.2 Annað 3.5
Þegar þeir sem hurfu frá háskólanámi og aðrir sem fóru í háskólanám eru skoðaðir
sérstaklega má sjá að 72,4% þeirra sem hurfu frá námi stunduðu nám við Háskóla
Íslands á meðan 58,2% annarra sem fóru í háskólanám stunduðu nám við sama skóla.
Forsendur marktektarprófs stóðust ekki. Hlutfallslega skiptingu brotthvarfshóps og
annarra eftir skólum má sjá í töflu 7.
48
Tafla 7. Hvaða háskóli varð fyrir valinu? Hlutfallsleg skipting eftir því hvort þátttakendur hættu námi eða ekki.
Heiti skóla
Brotthvarfshópur %
Aðrir %
Háskólanám erlendis 3.4 7.1 Háskólinn á Bifröst 3.4 5.7 Háskóli Íslands 72.4 58.2 Háskólinn á Akureyri 13.8 12.8 Háskólinn í Reykjavík 6.9 12.1 Annað 0 4,3
Þeir þátttakendur rannsóknar sem fóru í háskólanám í framhaldinu virtust dreifast vel á
hinar ýmsu deildir háskólanna. Flestir sóttu þó nám við félags-‐ og mannvísindadeild, eða
21,1%. Tæp 12% sóttu nám við verkfræði-‐ eða tölvunarfræðideild. Um 13% nefndu
aðrar deildir en þær sem sjá má í töflu 8, svo sem tæknifræði, flugvirkjun, íþróttafræði,
iðjuþjálfun og matvæla-‐ og næringarfræði svo að eitthvað sé nefnt. Eitthvað var um að
nemendur skiptu um deildir eftir að þeir hófu háskólanám. Þegar allur hópurinn er
skoðaður höfðu 23,2% skipt um deild á einhverjum tímapunkti í sínu námi. Þegar
brotthvarfshópurinn og aðrir eru skoðaðir sérstaklega höfðu 51,7% þeirra sem hurfu frá
námi skipt um deild eða nám á einhverjum tímapunkti í sínu námi á meðan einungis
21,3% annarra sem stunduðu háskólanám höfðu skipt um deild eða nám á einhverjum
tímapunkti. Marktæk tengsl voru á milli þess að skipta um deild eða nám og þess að
hverfa frá námi eða ekki, χ2(1, N=170)=11,46, p ≤ 0,01. Þetta bendir til þess að þeir sem
hverfa frá námi eru líklegri en aðrir til þess að hafa skipt um deild eða nám á einhverjum
tímapunkti í náminu. Nánari dreifingu á nemendum eftir deildum háskólanna má sjá í
töflu 8.
49
Tafla 8. Deildir háskólanna sem þátttakendur stunda/stunduðu nám við.
Heiti deildar
Tíðni
Hlutfall %
Viðskiptafræðideild 20 10.3 Sálfræðideild 9 4.6 Kennaradeild 15 7.7 Hjúkrunarfræðideild 10 5.2 Félags-‐ eða mannvísindadeild 41 21.1 Verkfræði-‐ eða tölvunarfræðideild 23 11.9 Lagadeild 7 3.6 Sagnfræði-‐ eða heimspekideild 1 .5 Læknadeild 1 .5 Raunvísindadeild 9 4.6 Uppeldis-‐ og menntunarfræðideild 8 4.1 Annað 26 13.4
Þegar brotthvarfshópurinn er skoðaður sérstaklega með tilliti til þeirrar deildar sem þeir
nemendur stunduðu nám sitt má sjá að flestir sem hurfu frá námi stunduðu nám við
verkfræði-‐ eða tölvunarfræðideild, eða tæpt 21%. Næstmesta brotthvarfið var úr
raunvísindadeild, eða 17,2%, og rétt tæp 14% hurfu frá námi úr viðskiptafræðideild.
Nánari skiptingu eftir þeim deildum sem brotthvarfsnemendur stunduðu nám við má sjá
í töflu 9.
Tafla 9. Deildir háskólanna sem brotthvarfshópur stundaði nám við.
Heiti deildar Tíðni Hlutfall % Viðskiptafræðideild 4 13.8 Sálfræðideild 1 3.4 Kennaradeild 1 3.4 Hjúkrunarfræðideild 2 6.9 Félags-‐ eða mannvísindadeild 3 10.3 Verkfræði-‐ eða tölvunarfræðideild 6 20.7 Lagadeild 2 6.9 Raunvísindadeild 5 17.2 Uppeldis-‐ og menntunarfræðideild 1 3.4 Annað 4 13.8
Þegar brotthvarfsnemarnir voru spurðir að því hvort þeir hefðu fengið einhverja ráðgjöf
frá sérfræðingi svo sem námsráðgjafa, sálfræðingi eða öðrum áður en þeir hurfu frá
50
námi sögðust 41,4% hafa fengið ráðgjöf áður en þeir hættu námi. Þegar ráðgjöf
brotthvarfsnema var skoðuð með tilliti til kyns höfðu 42,9% kvenkyns brotthvarfsnema
fengið einhverja ráðgjöf og 37,5% karlkyns brotthvarfsnema. Þegar ástæður fyrir
brotthvarfi eru skoðaðar, nefna langflestir einstaklingsbundnar ástæður svo sem
fjárhagslegar, fjölskyldu-‐ eða heilsutengdar ástæður fyrir brotthvarfinu. Rúmlega 17%
nefna aðrar ástæður en þær sem sjá má í töflu 10. Flestir af þeim sem nefna annað telja
alla þættina hafa haft áhrif, þ.e. samspil skuldbindingar, einstaklingsbundinna og
skólatengdra ástæðna sem hafi orðið þess valdandi að þeir hurfu frá námi. Nánari
skiptinu eftir ástæðum fyrir brotthvarfi má sjá í töflu 10.
Tafla 10. Ástæður fyrir því að þátttakendur hurfu frá námi.
Ástæður Tíðni Hlutfall % Einstaklingsbundnar ástæður 18 62.1 Skólatengdar ástæður 4 13.8 Skuldbinding 2 6.9 Annað 5 17.2
Rétt rúmlega 86% brotthvarfsnema tóku afstöðu til spurningar um þá þætti innan
skólans sem hefðu mögulega getað haft áhrif á að þeir héldu áfram námi. Af þeim sem
svöruðu töldu 20% að meiri stuðningur kennara og námsráðgjafa hefði getað haft áhrif.
Tuttugu prósent töldu að minna verkefnaálag hefði getað haft áhrif á að þeir héldu
áfram námi. Þeir sem nefndu aðrar ástæður en þær sem sjá má í töflu 11 voru 32%
þeirra sem svöruðu. Þar voru helstu þættir sem nefndir voru heilsutengdir þættir,
fjárhagurinn, hærri námslán og þörf á sveigjanlegri lánareglum hjá Lánasjóði íslenskra
námsmanna. Nánari skiptingu eftir áhrifaþáttum má sjá í töflu 11.
Tafla 11. Þættir sem hefðu getað haft áhrif á að brotthvarfsnemarnir héldu áfram námi.
Áhrifaþættir
Tíðni
Hlutfall %
Fjölbreyttari kennsluaðferðir 4 16.0 Minna verkefnaálag 5 20.0 Fjölbreyttara námsmat 1 4.0 Meiri stuðningur kennara/námsráðgjafa 6 24.0 Betra aðgengi að kennurum 1 4.0 Annað 8 32.0
51
Þegar skoðaður var sá námstími sem brotthvarfsnemar luku áður en þeir hurfu frá námi
mátti sjá að um það bil helmingur þeirra lauk hálfu ári eða minna, eða allt að 30 ECTS-‐
einingum í námi áður en þeir hurfu frá námi. Um þrjátíu prósent luku einu ári, eða um
það bil 60 ECTS-‐einingum og um 20% höfðu lokið einu ári eða meiru áður en þeir hættu
námi. Nánari útlistun má sjá í töflu 12.
Tafla 12. Námstími/einingar sem brotthvarfsnemar luku áður en þeir hurfu frá námi.
Námshlutfall
Tíðni
Hlutfall %
Hálft ár eða minna (allt að 30 ECTS-‐einingar) 14 48.3 1ár (um 60 ECTS-‐einingar) 9 31.0 1 1/2 ár (um 90 ECTS-‐einingar) 4 13.8 2ár (um 120 ECTS-‐einingar) 1 3.4 2 1/2 ár (um 150 ECTS-‐einingar) 1 3.4
4.3 Einstaklingsbundnir þættir
Í þessum kafla verður farið yfir flokkinn einstaklingsbundnir þættir þar sem breytur sem
tengjast þátttakendum rannsóknarinnar verða skoðaðar. Áhersla verður lögð á
breyturnar aldur, kyn og vinnu með námi.
Flestir þeirra sem fóru í háskólanám í framhaldi af Háskólabrúnni voru á aldrinum
31–35 ára, eða um 37%. Tæpt 21% var á aldrinum 26–30 ára. Um 7% voru 46 ára eða
eldri. Þegar aldur er skoðaður með tilliti til þess hvort nemendur hættu námi eða ekki
eru um 45% brotthvarfshópsins á aldrinum 31–35 ára en 35% annarra. Flestir
þátttakendur í báðum hópum voru á aldrinum 31–35 ára. Til þess að forsendur
marktektarprófs stæðust þurfti að sameina aldursbil. Ný aldursbil voru því 23–30 ára,
31–40 ára og 41–60 ára. Engin marktæk tengsl fundust á milli aldurs og þess að
hverfa/hverfa ekki frá námi. Tíðni og hlutföll aldursbila má sjá í töflu 13.
52
Tafla 13. Aldur þátttakenda.
Aldur
Tíðni-‐brotthvarfshópur
Brotthvarfshópur %
Tíðni-‐aðrir
Aðrir %
23–25 ára 0 0 7 5.0 26–30 ára 7 24.1 28 19.9 31–35 ára 13 44.8 49 34.8 36–40 ára 6 20.7 26 18.4 41–45 ára 1 3.4 21 14.9 46–50 ára 2 6.9 9 6.4 51–60 ára 0 0 1 .7
Þegar þátttakendur rannsóknar sem fóru í háskólanám í framhaldi af Háskólabrú Keilis eru
skoðaðir eftir kyni má sjá að 124 þeirra eru konur og 46 eru karlar. Þegar þeir sem fóru í
háskólanám voru skoðaðir með tilliti til kyns og deildar í Keili kom í ljós að marktækur
munur var á kynjunum. Niðurstöður sýndu að marktæk tengsl voru á milli kyns og þeirrar
deildar sem námið var stundað við í Keili, χ2(3, N=170)=26,50, p<0,001. Karlmenn (53,2%)
voru líklegri en konur (46,85%) til þess að stunda nám við verk-‐ og raungreinadeild og konur
voru líklegri (86,6%) en karlar (13,4%) til þess að stunda nám við félagsvísinda-‐ og lagadeild.
Hlutfallslega skiptingu eftir kyni og deild í Keili má sjá í töflu 14.
Tafla 14. Hlutfallsleg skipting eftir kyni og deild í Keili.
Kvenkyn % Karlkyn % Kíkvaðrat Deildir 26,50*** Verk-‐ og raunvísindadeild 46,8 53,2 Félagsvísinda-‐ og lagadeild 86,6 13,4 Hugvísindadeild 88,2 11,8 Viðskipta-‐ og hagfræðideild 66,7 33,3 *p ≤ 0,05; **p ≤ 0,01; ***p ≤ 0,001.
Þegar brotthvarfshópurinn var skoðaður með tilliti til kyns mátti sjá að 17 konur (58,6%)
höfðu horfið frá háskólanámi en 12 karlar (41,4%). Forsendur marktektarprófs stóðust
ekki þegar kanna átti hvort tengsl væru á milli kyns og deildar við Keili. Þó að karlmenn
séu líklegri en konur til þess að stunda nám við verk-‐ og raungreinadeild, eins og fram
kemur í töflu 14, eru karlmenn sem stunda nám við þá deild ekki líklegri en konur til
þess að hverfa frá háskólanámi. Einnig var skoðað hvort tengsl væru á milli kyns og þess
hversu stórum hluta náms þátttakendur luku áður en þeir hurfu frá námi, ástæðunum
fyrir því að þeir hættu og hvað hefði getað haft áhrif á að þeir héldu áfram námi. Engin
marktæk tengsl fundust. Tíðni karla og kvenna eftir deildum má sjá í töflu 15.
53
Tafla 15. Brotthvarfshópur – fjöldi í deildum Keilis eftir kyni.
Deildir
Kvenkyn Tíðni
Karlkyn Tíðni
Verk-‐ og raunvísindadeild 7 8 Félagsvísinda-‐ og lagadeild 6 2 Hugvísindadeild 2 0 Viðskipta-‐ og hagfræðideild 2 2
Þegar þátttakendur voru skoðaðir eftir fjölda barna á framfæri má sjá að tæp 82% af
þeim sem fóru í háskólanám eiga eitt barn eða fleiri. Rúmt 71% er í sambúð, í sambandi
eða giftir. Þegar brotthvarfshópurinn er skoðaður sérstaklega mátti sjá að 86% af þeim
sem hurfu frá námi eiga eitt barn eða fleiri og rétt tæp 76% eru í sambúð, sambandi eða
giftir. Flestir í bæði brotthvarfshópi og hópi annarra eiga tvö börn, 34,5%
brotthvarfsnema og 30,5% annarra.
Um það bil 43% þátttakenda stunduðu vinnu með háskólanámi. Þegar vinna með
háskólanámi var skoðuð með tilliti til þess hvort þátttakendur hurfu frá námi eða ekki
mátti sjá að tæp 52% þeirra sem hurfu frá námi stunduðu vinnu með náminu en rétt
rúmt 41% annarra stundaði vinnu með námi. Engin marktæk tengsl fundust. Nánari
hlutfallslega skiptingu má sjá í töflu 16.
Tafla 16. Vinna með háskólanámi.
Vinna
Brotthvarfshópur %
Aðrir %
Já 51.7 41.1 Nei 48.3 58.9
Í lok spurningalistans var opin spurning þar sem þátttakendum gafst kostur á að bæta
einhverju við ef þeim sýndist svo. Flestir sem lögðu eitthvað til málanna í opnu
spurningunni höfðu orð á því að reynsla þeirra af Háskólabrú Keilis væri jákvæð. Keilir
væri flottur skóli sem undirbyggi nemendur vel fyrir háskólanám og það væri frábært að
geta lokið háskólabrúnni á einu ári. Einnig var nefnt hversu mikil ánægja væri með
starfsfólkið í Keili sem styddi vel við bakið á nemendum sínum og vildi stöðugt gera
betur. Einhverjir nefndu að þeir hefðu hætt í háskólanámi en væru byrjaðir aftur. Þó
nokkrir nefndu engu að síður að stærðfræðikennslan í Keili væri ekki nógu góð. Sá
undirbúningur sem fengist í verk-‐ og raungreinadeild Keilis í stærðfræði væri ekki nægur
fyrir nám á raunvísindadeild háskóla. Helstu ummæli þátttakenda má sjá í töflu 17.
54
Tafla 17. Ummæli þátttakenda í opinni spurningu rannsóknar.
Ummæli þátttakenda
• Keilir er flottur skóli sem vill stöðugt bæta sig og gera vel.
• Starfsfólkið á Keili eru stórkostlegar mannverur.
• Snilld að geta lokið háskólabrúnni á einu ári. Það réði úrslitum fyrir mig.
• Háskólabrú Keilis er sú besta fjárfesting sem ég hef gert fyrir sjálfa mig, ever.
• Keilir undirbýr fólk mjög vel fyrir háskólanám og er ég þakklátur fyrir þann stuðning sem
ég fékk á minni dvöl þar ásamt því að ég er mjög þakklátur því fólki sem ég fór í gegnum skólann með.
• Ég var frábærlega undirbúin fyrir mitt háskólanám, þar sem námið við Háskólabrúna var erfitt, krefjandi en umfram allt skemmtilegt-‐ það gaf mér tækifæri á að takast á við krefjandi verkefni eins og háskólanámið mitt er. Háskólabrú Keilis er frábær undirbúningur undir hvaða háskólanám sem er, ég segi það og skrifa af eigin raun!
• Ég er mjög sátt við að hafa lokið námi við Háskólabrú Keilis. Eins vil ég taka það fram að eftir að ég lauk námi hjá Keili hef ég lokið tveimur BA gráðum og er nú að ljúka mastersnámi.
• Lauk BA gráðu 2012 og MA gráða í vinnslu. Veit um þó nokkra úr mínum árgangi og árgangi fyrra árs sem kláruðu grunngráðu og jafnvel framhaldsgráðu líka.
• Ég stend vel að vígi í flestum fögum í HR nema Stærðfræði.
• Tel mig hafa verið mjög vel undirbúna fyrir háskólanámið eftir Háskólabrúna en þar sem þetta heitir félagsvísinda-‐ og lögfræðisvið þá mætti kenna í brúnni heimildarskráningarkerfið sem notað er við lagadeildina í ritgerðavinnu.
• Stærðfræðikennslan var ekki nógu góð á V&R í Keili.
• Háskólabrú Keilis hefur hjálpað mér með ýmsu móti. Það verður þó að segjast að á kynningardegi HÍ var nemendum frá Keili sagt að námið myndi henta vel eftir undirbúning í Keili. Það stóðst engan veginn. Afar fáir eru enn í námi af mínum árgangi, hvort sem það er þess vegna eða út af öðru.
• Stærðfræðikennslan á verk-‐ og raun í Keili er ekki nægur undirbúningur fyrir raunvísindadeild.
55
5 Umræða
Markmið rannsóknar var að kanna hvernig nemendum vegnar sem útskrifast hafa frá
Háskólabrú Keilis á þeim árum sem liðin eru frá því að Keilir tók til starfa með tilliti til
brotthvarfs úr háskólanámi. Hannaður var spurningalisti sem talinn var hentugur fyrir
rannsóknarefnið og samanstóð hann af 22 spurningum. Brotthvarfsnemar voru
skilgreindir sem þeir einstaklingar sem hófu nám í háskóla en héldu ekki áfram námi á
næstu önn eða ári. Í niðurstöðum var gerður greinarmunur á þeim sem fóru í
háskólanám og hurfu frá námi og þeim sem hurfu ekki frá námi. Í umræðu verða helstu
niðurstöður túlkaðar og settar í samhengi við fræðin og fyrri rannsóknir. Einnig verður
fjallað um annmarka rannsóknarinnar.
5.1 Túlkun niðurstaðna
Hér verða helstu niðurstöður rannsóknarinnar dregnar saman til þess að varpa ljósi á
rannsóknarspurninguna „Hvernig vegnar nemendum í háskólanámi, sem útskrifast hafa
frá Háskólabrú Keilis með tilliti til brotthvarfs?“ Af þeim sem svöruðu spurningalista
rannsóknar fóru 88% í háskólanám eftir að þeir höfðu útskrifast frá Háskólabrú Keilis og
17,1% þeirra höfðu horfið frá háskólanámi. Tæp 70% fóru í Háskóla Íslands, um 13% fóru
í Háskólann á Akureyri og rétt rúm 11% í Háskólann í Reykjavík. Um 79%
brotthvarfsnema og 89% annarra höfðu stundað nám við hefðbundinn framhaldsskóla
áður en þeir hófu nám við Háskólabrú Keilis. Þeir sem stunduðu nám við verk-‐ og
raungreinadeild í Keili voru líklegri en þeir sem stunduðu nám við aðrar deildir til þess að
hverfa frá námi. Þeir sem hurfu frá námi voru líklegri en aðrir til þess að vera hvorki
sammála né ósammála því að Háskólabrú Keilis sé góður undirbúningur fyrir
háskólanám. Tæp 66% brotthvarfsnema höfðu markmið um að ljúka námsferli með
háskólagráðu þegar þeir hófu nám við Háskólabrú Keilis og 79% annarra höfðu sama
markmið. Þeir sem hurfu frá námi voru líklegri en aðrir til þess að hafa skipt um deild
eða nám á einhverjum tímapunkti í náminu en 38% brotthvarfsnema stunduðu nám við
raunvísinda-‐, verkfræði-‐ eða tölvunarfræðideild. Tæplega helmingur brotthvarfsnema
lauk hálfu ári eða minna (allt að 30 ECTS-‐einingum) áður en þeir hurfu frá námi og höfðu
56
tæp 42% fengið ráðgjöf af einhverju tagi áður en þeir hættu. Flestir, eða um 62%, segja
einstaklingsbundna þætti vera ástæðu fyrir brotthvarfi þeirra úr námi.
Þrátt fyrir að þær niðurstöður sem nefndar eru í upphafi kaflans geti gefið ágæta
mynd af því hvernig nemendum vegnar sem útskrifast hafa frá Háskólabrú Keilis og fara í
háskólanám í framhaldinu var margt sem kom fram við úrvinnslu niðurstaðna sem vakti
upp ýmsar vangaveltur rannsakanda. Eins og fram kemur í fræðilegri nálgun telja
nemendur sem hafa fengið ráðgjöf sér ganga betur í námi, þeir sjá tilgang með náminu
og eru ólíklegri en þeir sem ekki hafa fengið ráðgjöf til þess að hverfa frá námi (Alþingi,
2008). Um 42% brotthvarfsnema í þessari rannsókn höfðu fengið ráðgjöf af einhverju
tagi áður en þeir hurfu frá námi og kom sú tala rannsakanda á óvart. Ráðgjöf sem
forvörn gegn brotthvarfi virðist því ekki koma í veg fyrir brotthvarf þegar kemur að
þessum nemendum. Veltir rannsakandi fyrir sér hvort það hafi eitthvað að segja þegar
um fullorðna námsmenn sé að ræða.
Brotthvarf úr framhaldsskólum er mjög mikið og háskólar og atvinnulíf kvarta
undan því að nemendur vanti færni í kjarnagreinum, þar með talið stærðfræði og hafa
verið vangaveltur um að framhaldsskólar sinni sínu hlutverki ekki nægjanlega vel, þ.e. að
undirbúa nemendur fyrir frekara nám (Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu,
2014). Niðurstöður þessarar rannsóknar renna stoðum undir þær vangaveltur þar sem
þær sýna að 52% brotthvarfsnemanna stunduðu nám við verk-‐ og raungreinadeild Keilis
og 38% þeirra hurfu frá háskólanámi við raunvísinda-‐, verkfræði-‐ eða tölvunarfræðideild
í háskólum.
Fram kom í þeim rannsóknum sem Keilir gerði á útskriftarnemum að þeim virtist
fara fækkandi með árunum sem voru óákveðnir með það nám sem þeir ættu að fara í
eftir Háskólabrúna, því að hlutfall þeirra sem skipt höfðu um nám í háskóla hafði lækkað
um rúmlega helming frá árinu 2011 til ársins 2014, úr 32% í rúm 14% (Keilir, miðstöð
vísinda, fræða og atvinnulífs, 2012; Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2013;
Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2014; Keilir, miðstöð vísinda, fræða og
atvinnulífs, 2015). Í þessari rannsókn voru þeir sem hurfu frá námi líklegri en aðrir til
þess að hafa skipt um deild eða nám á einhverjum tímapunkti í náminu. Tæp 52%
brotthvarfsnema höfðu skipt um deild eða nám en einungis rúmt 21% annarra. Ef þessar
tölur eru settar í samhengi við þær rannsóknir sem Keilir gerði á meðal útskriftarnema
57
er varla hægt að segja að þær séu samræmanlegar þar sem flestir sem hurfu frá námi í
þessari rannsókn höfðu útskrifast árið 2012 frá Háskólabrú Keilis (27,6%). Rúm 72%
brotthvarfsnemanna útskrifuðust á árunum 2011–2013. Þó ber að minnast á að enginn
af þeim sem útskrifuðust árið 2014 hafði horfið frá námi. En af þeim sem svöruðu
könnun og fóru í háskólanám var einungis 7,1% sem útskrifaðist árið 2014 sem gefur
sennilega ekki rétta mynd af þeim árgangi hvað brotthvarfið varðar. Mögulega eiga þeir
sem hverfa frá námi erfiðara með að finna það sem hentar námslega séð en aðrir, sem
getur svo aftur haft áhrif á hvort þeir hverfa frá námi eða ekki.
Þrátt fyrir að valkvætt væri að svara spurningunni um þá þætti innan skólans sem
hefðu getað haft áhrif á að einstaklingarnir héldu áfram námi tóku 86%
brotthvarfsnemanna afstöðu til spurningarinnar. Þetta kom nokkuð á óvart þar sem rúm
62% brotthvarfsnema sögðu einstaklingsbundnar ástæður hafa búið að baki ákvörðun
þeirra að hætta námi. Þetta getur bent til þess að þættir innan skólans hafi einnig haft
áhrif á ákvörðunina að hverfa frá námi þótt ekki sé hægt að fullyrða um það.
Þegar svör við staðhæfingunni; upplifun mín af hefðbundna
framhaldsskólakerfinu er frekar jákvæð, voru skoðuð komu niðurstöður rannsakanda
mikið á óvart. Fyrirfram hefði rannsakandi talið að skýrari afstaða yrði tekin til
staðhæfingarinnar. En helmingur brotthvarfshóps tók ekki afstöðu og valdi
svarmöguleikann hvorki né, 32% annarra völdu sama svarmöguleika. Samkvæmt College
choice nexus model um brotthvarf getur neikvæð reynsla valdið því að nemandi er
líklegri að hverfa frá námi, en þriðja þrep kenningarinnar hefst þegar einstaklingurinn
hefur nám; reynslan af náminu og frammistaða í námi hafa áhrif á hvernig nemandinn
skynjar ávinninginn af því að halda áfram námi og útskrifast frá tilteknum skóla.
Neikvæð reynsla veldur því að nemandinn er líklegri til að hverfa frá námi (Stratton,
O’Toole og Wetzel, 2008). Rannsakandi hefði talið að þar sem þátttakendurnir höfðu
reynslu af hefðbundnu framhaldsskólanámi, og séu því í raun brotthvarfsnemar þaðan,
hefðu þeir fremur neikvæða reynslu af hefðbundna framhaldskólanum. Ekkert í
niðurstöðum þessarar rannsóknar bendir þó til þess að fyrri reynsla af námi sé
áhrifavaldur þegar kemur að brotthvarfi.
Eins og fram kemur í fræðilegu yfirliti eru þeir sem hafa háskólagráðu ólíklegri en
aðrir til þess að vera atvinnulausir og atvinnuþátttaka þeirra er einnig meiri (Hagstofa
58
Íslands, e.d.-‐b). Ef það er haft í huga má leiða líkur að því að þeir nemendur sem
útskrifuðust frá Keili og hurfu svo frá háskólanámi hafi lægri tekjur og geti jafnvel átt
erfiðara með að fá vinnu en þeir sem klára sínar háskólagráður. Þó að þeir hafi lokið
námi við háskólabrúna skilar það þeim ekki hærri tekjum á vinnumarkaði. Eins og fram
kemur hjá Gerði G. Óskarsdóttur (2000) virðast þeir sem hafa stúdentspróf ekki vera
með hærri tekjur en þeir sem einungis hafa grunnskólapróf þótt þeir sinni mögulega
flóknari störfum. Ef miðað er við að atvinnuþátttaka er meiri og atvinnuleysi minna á
meðal háskólamenntaðra, eins og kemur fram hér að ofan, má velta því fyrir sér hvort
kröfur samfélagsins séu þær að fólk sé með háskólamenntun. Leiða má líkur að því að
breytingarnar séu sennilega ekki jafn miklar á högum þeirra sem hurfu frá námi og þeir
höfðu kannski ætlað sér í upphafi þar sem margir höfðu plön í upphafi um að ljúka námi
með háskólagráðu. Þar sem um er að ræða fullorðna námsmenn í þessari rannsókn, sem
flestir höfðu áður reynt við nám í hefðbundnum framhaldsskóla áður en þeir fóru í Keili
og sennilega verið á vinnumarkaði í einhvern tíma sem launþegar án
framhaldsskólamenntunar, þá veltir maður fyrir sér hvort sú starfsreynsla hafi ekki haft
þó nokkuð vægi þegar kom að fyrirætlunum þeirra í upphafi náms, en 87,7% þeirra sem
fóru í háskólanám höfðu í upphafi náms við Háskólabrú Keilis ætlað sér að fara í
háskólanám í framhaldinu og ljúka því námi með háskólagráðu.
Rannsóknir hafa sýnt að flestir sem hverfa frá námi hverfi frá í upphafi náms eða
á fyrsta ári námsins (Stratton, O’Toole og Wetzel, 2008; McCulloch, 2014). Niðurstöður
þessarar rannsóknar renna stoðum undir það, en 48,3% þeirra sem hurfu frá námi luku
hálfu ári eða minna (allt að 30 ECTS-‐einingum) og 31% lauk um einu ári (um 60 ECTS-‐
einingum). Um 80% þeirra sem hurfu frá námi luku því einu ári eða minna í námi áður en
þeir hættu. Mögulega gæti það haft einhver áhrif á brotthvarf ef fleiri deildir tækju upp
leiðsagnartíma eins og Stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands hefur boðið nemendum á
fyrstu misserum námsins. Kannanir hafa sýnt að þessir leiðsagnartímar skili góðum
árangri og dregið hafi úr brotthvarfi (Háskóli Íslands, 2013). Því má ætla að slíkt
fyrirkomulag myndi einnig skila árangri í öðrum deildum háskólans eða deildum annarra
skóla. Velta má fyrir sér hvort það sé betri kostur fyrir fullorðna námsmenn að fá
leiðsagnartíma þar sem samkvæmt þessari rannsókn, eins og fram hefur komið, náði
ráðgjöf ekki að koma í veg fyrir að nemendur hyrfu frá námi.
59
Fram kom í þeim rannsóknum sem Keilir gerði á meðal útskrifaðra nemenda að á
bilinu 77–95% töldu námið við Háskólabrú Keilis vera mjög góðan eða góðan
undirbúning fyrir háskólanám. Af útskriftarnemum ársins 2012 voru 86% sem töldu
námið mjög góðan eða góðan undirbúning og 95% þeirra sem útskrifuðust árið 2014.
(Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2012; Keili, miðstöð vísinda, fræða og
atvinnulífs, 2013; Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs, 2014; Keilir, miðstöð
vísinda, fræða og atvinnulífs, 2015). Þegar skoðuð voru svör þátttakenda í þessari
rannsókn við staðhæfingunni; ég tel námið hjá Háskólabrú Keilis vera góðan undirbúning
fyrir háskólanám, var einungis tæplega 21% brotthvarfshóps mjög sammála því að
Háskólabrú Keilis væri mjög góður undirbúningur fyrir háskólanám en rúm 58% annarra
voru mjög sammála staðhæfingunni. Þar sem spurningar rannsóknanna um hvort
nemendur teldu Háskólabrú Keilis vera góðan undirbúning fyrir háskólanám voru ekki á
sama kvarða er ekki hægt að bera rannsóknirnar saman.
Fram kom í fræðilegu yfirliti að Háskóli Íslands gerði rannsóknir á brotthvarfi á
árunum 1997 og 1998 og árunum 2002–2003. Brotthvarf var tæplega 15% í báðum
rannsóknum þrátt fyrir að nemendum hefði fjölgað mjög mikið á þeim árum sem liðu á
milli rannsókna (Hagstofa Íslands, 2004-‐b). Einnig gerði Háskóli Íslands könnun á
námsgengi á árunum 2008–2011 þar sem fram kom að nemendur úr frumgreinanámi
ættu frekar erfitt uppdráttar í samanburði við nemendur annarra framhaldsskóla. Þar
voru nemendur frá Keili í flestum tilvikum undir veginni meðaleinkunn allra skóla
(Ríkisendurskoðun, 2012). Ef litið er til brotthvarfshlutfalls í þessari rannsókn sem var
17,1% er það lítið hærra en hlutfall brotthvarfsnema í rannsóknum Háskóla Íslands sem
var tæplega 15%. Brotthvarfið er þó mun lægra en brotthvarf var í rannsóknum
Ríkisendurskoðunar þar sem bornir voru saman ríkisreknir og einkareknir háskólar árin
2003–2005 og 2007–2009. Þar kom fram að brotthvarf frá námi var á bilinu 19–57% árin
2003–2005 og 16–43% árin 2007–2009 (Ríkisendurskoðun, 2007; Ríkisendurskoðun,
2010-‐b). Velta má því fyrir sér hvort brotthvarfið sé ekki meira en raun ber vitni vegna
þess að markmið nemendanna sem fóru í háskólanám voru skýr. Fram kom hjá
Hovdhaugen (2009) að nemendur sem eru með skýr markmið um að ljúka gráðu eru
ólíklegri að hverfa frá námi en þeir sem ekki eru með skýr markmið í náminu.
Niðurstöður rannsóknar sýndu að 87,7% þeirra sem fóru í háskólanám höfðu sett sér
markmið um að ljúka námsferlinum með háskólagráðu þegar þeir hófu nám við Keili.
60
Varast ber að bera brotthvarfshlutföll saman en mögulega geta niðurstöður gefið
vísbendingar um að brotthvarf þessarara nemenda sé ekki svo mikið.
5.2 Annmarkar rannsóknar
Rannsóknin er háð ákveðnum annmörkum þó að niðurstöður geti gefið ágæta mynd af
því hvernig nemendum hefur vegnað sem útskrifast hafa frá Háskólabrú Keilis og fara í
háskólanám í framhaldinu. Fyrst ber að nefna þá aðferð sem notast var við til að nálgast
þá sem útskrifast höfðu frá Háskólabrú Keilis, en úrtakið var hentugleikaúrtak í gegnum
samfélagsmiðil. Leitað var að öllum þeim hópum á Facebook sem virtust tilheyra
nemendum Háskólabrúar þessi tilteknu ár og bar sú leit ágætan árangur. Þó er ekki
hægt að ábyrgjast að sú tala sem nefnd er í byrjun (824), um fjölda þeirra sem tilheyrðu
hópunum á Facebook, sé nákvæm. Ekki var hægt að tryggja að einhverjir einstaklingar
hafi ekki verið aðilar að fleiri en einum hóp. Hóparnir báru hin ýmsu nöfn og voru ekki
alltaf merktir því ártali sem nemendurnir stunduðu námið við Háskólabrúna. Þó að
Facebook megi teljast góð leið til að ná til fólks er það ýmsum vanköntum háð. Ekki er
hægt að tryggja að einstaklingar sjái allar tilkynningar sem settar eru inn á hópa sem
þeir eru aðilar að. Því er ekki ólíklegt að innleggið sem sett var inn á hópana með krækju
á rannsóknina hafi farið framhjá mörgum sem mögulega hefðu annars tekið þátt. Ekki
var heldur hægt að kanna hvort hugsanlega væru einhverjir einstaklingar meðlimir í
tilteknum hópum þó að þeir hafi ekki útskrifast frá Háskólabrúnni. Til þess að tryggja að
einungis þeir sem útskrifuðust svöruðu spurningalistanum hófst hann á spurningu um
útskriftarár. Í spurningalista rannsóknar var ekki spurt að fjölda barna eða
hjúskaparstöðu á þeim tíma sem þátttakendurnir hurfu frá námi. Því ber að hafa í huga
að staða brotthvarfsnema gæti hafa verið önnur hvað þetta varðar þegar þeir hurfu frá
námi. Eins og gefur að skilja var því ekki hægt að kanna hvort tengsl væru á milli fjölda
barna og hjúskaparstöðu og brotthvarfs úr námi. Þar sem úrtakið í þessari rannsókn er
hentugleikaúrtak ætti að fara varlega í að yfirfæra niðurstöður á þýði þó að vissulega
geti þær gefið einhverjar vísbendingar.
61
6 Lokaorð
Rannsóknin var lokaverkefni höfundar í meistaranámi í mannauðsstjórnun við Háskóla
Íslands. Höfundur stundaði sjálfur nám við Háskólabrú Keilis og útskrifaðist þaðan árið
2011. Þegar farið var að huga að rannsóknarefni fyrir lokaverkefni námsins kviknaði sú
hugmynd að kanna stöðu þeirra nemanda sem hafa útskrifast með ígildi stúdentsprófs
frá Háskólabrú Keilis. Höfundur velti fyrir sér út frá eigin reynslu í háskólanámi hvernig
staðan væri hjá öðrum nemendum sem farið höfðu þessa sömu leið og lokið
framhaldsskólanámi sem fullorðnir einstaklingar.
Tilgangur rannsóknar þessarar var að kanna hvernig nemendum vegnar sem
útskrifast hafa frá Háskólabrú Keilis á þeim árum sem skólinn hefur starfað með tilliti til
brotthvarfs úr háskólanámi. Þrátt fyrir að rannsakandi teldi svörun rannsóknarinnar
ákjósanlega hefði stærra úrtak mögulega gefið betri mynd af stöðu þessara nemenda.
Niðurstöður rannsóknarinnar benda til að brotthvarf sé tiltölulega lítið hjá þessum hópi
samanborðið við rannsóknir á brotthvarfi úr háskólanámi. Flestir fóru í háskólanám í
framhaldi af Háskólabrú Keilis og höfðu markmið um að ljúka námi með háskólagráðu.
Niðurstöður benda einnig til að úrbóta sé þörf þegar kemur að kennslu í greinum þar
sem mikil krafa er um stærðfræðiþekkingu. Brotthvarfsnemar sem flestir stunduðu nám
við verk-‐ og raungreinabraut í Keili og í verkfræði, tölvunarfræði eða raunvísindum í
háskólunum töldu sig ekki nægjanlega vel undirbúna fyrir háskólanám. Þótt nemendur
úr frumgreinanámi Keilis séu ef til vill ekki framúrskarandi nemendur þegar litið er til
einkunna benda niðurstöður til þess að þeir hverfi ekki frekar úr háskólanámi en aðrir
nemendur í háskóla.
Það er von höfundar að þessi rannsókn geti gefið ákveðnar vísbendingar um
hvernig nemendum vegnar sem útskrifast frá Háskólabrú Keilis og fara í háskólanám í
framhaldinu og að hún sé kærkomin viðbót við þær rannsóknir og úttektir sem gerðar
hafa verið á frumgreinanámi þrátt fyrir að vera háð ákveðnum annmörkum, eins og rætt
var í samnefndum kafla. Eins og fram hefur komið hefur ekki farið fram nein heildstæð
úttekt á gæðum og árangri frumgreinakennslu á Íslandi eða hvernig námið nýtist við
frekara nám eða störf. Í ljósi þess hvetur höfundur til fleiri rannsókna í framhaldinu og
62
að litið verði sérstaklega til þeirra þriggja skóla sem bjóða upp á frumgreinanám. Einnig
hefur verið meiri áhersla á að rannsaka brotthvarf úr framhaldsskólanámi en úr
háskólanámi og því ljóst að frekari rannsókna er þörf með það að markmiði að greina og
koma í veg fyrir brotthvarf úr háskólanámi á Íslandi.
63
Heimildaskrá
Alþingi. (2008). Skýrsla nefndar um eflingu náms-‐ og starfsráðgjafar í grunn-‐ og framhaldsskólum sem úrræðis gegn brottfalli nemenda (Lögð fyrir Alþingi á 136. Löggjafarþingi 2008–2009). Sótt 3. nóvember 2015 af http://www.althingi.is/altext/136/s/pdf/0353.pdf.
Bean, J. P. (1980). Dropouts and turnover: The synthesis and test of a causal model of student attrition. Research in Higher Education, 12(2), 155–187.
Björk Erlendsdóttir. (2013). „Ég fór inn um einar dyr og allt í einu stóðu 100 dyr opnar“. Reynsla nemenda af Háskólabrú. Óbirt MA-‐ritgerð: Háskóli Íslands, Félags-‐ og mannvísindasvið.
Blöndal, K. S. (2014). Student disengagement and school dropout: parenting practices as context. Óbirt doktorsritgerð: Reykjavík : Háskóli Íslands, Menntavísindasvið.
Colardyn, D. og Bjornavold, J. (2004). Validation of Formal, Non-‐Formal and Informal Learning: Policy and Practices in EU Member States. European Journal of Education, 39(1), 69–89.
Dei, G. J. S., Mazzuca, J., McIsaac, E. og Zine, J. (1997). Reconstructing ‘dropout’: Understanding the dynamics of black students disengagement from school. Toronto: University of Toronto Press.
Dewey, J. (1938/2000). Reynsla og menntun. (Gunnar Ragnarsson þýddi). Reykjavík: Rannsóknarstofnun Kennaraháskóla Íslands.
Doll, J. J., Eslami, Z. og Walters, L. (2013). Understanding why students drop out of high school, according to their own reports. Sage Open, 3(4), 1–15.
Eyjólfur Sigurðsson. (2011). Ævitekjur og arðsemi menntunar. Reykjavík: Bandalag háskólamanna.
Finn, J. D. (1989). Withdrawing from school. Review of educational research, 59(2), 117– 142.
Forsætisráðuneytið. (2012). Allir stundi nám og vinnu við sitt hæfi, tillögur um samþættingu menntunar og atvinnu. Reykjavík: Höfundur.
Fræðslumiðstöð atvinnulífsins. (2011). Menntastoðir. Námsskrá fyrir tilraunakennslu. Reykjavík: Höfundur.
Fræðslumiðstöð atvinnulífsins. (e.d.). Raunfærni, raunfærnimat. [bæklingur]. Reykjavík: Höfundur. Sótt 10. nóvember 2015 af http://www.simenntun.is/files/Skra_ 0049430.pdf.
64
Gerður G. Óskarsdóttir. (2000). Frá skóla til atvinnulífs. Reykjavík: Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands.
Hagfræðistofnun. (2015). Efnahagsleg áhrif af styttingu framhaldsnáms. (Skýrsla nr. C15:03). Reykjavík: Hagfræðistofnun Háskóla Íslands.
Hagstofa Íslands. (2004-‐b).Brottfall nemenda af háskólastigi 2002– 2003.Hagtíðindi,skólamál,89(59),1–12.
Hagstofa Íslands. (2004-‐a). Brottfall nemenda úr framhaldsskólum 2002–2003. Hagtíðindi, skólamál, 89(45), 1–11.
Hagstofa Íslands. (e.d.-‐a). Fjöldi nemenda að hausti eftir skólastigi 1997–2014. Sótt 13. nóvember 2015 af http://px.hagstofa.is/pxis/pxweb/is/Samfelag/Samfelag__ skolamal__0_yfirlit/SKO00000.px/table/tableViewLayout1/?rxid=5b808d74-‐31aa-‐484d-‐98d0-‐2e03da9e9fc4
Hagstofa Íslands. (e.d.-‐b). Laun, tekjur og vinnumarkaður. Sótt 22. október 2015 af http://gamli.hagstofa.is/?PageID=2594&src=https://rannsokn.hagstofa.is/pxis/Dialog/varval.asp?ma=VIN01104%26ti=Vinnumarka%F0urinn+eftir+kyni%2C+aldri%2C+b%FAsetu+og+menntun+1991%2D2014%2C+hlutfallsleg+skipting++++++++%26path=../Database/vinnumarkadur/rannsoknir/%26lang=3%26units= Hlutfall
Hammond, C., Linton, D., Smink, J. og Drew, S. (2007). Dropout Risk Factors and Exemplary Programs. Clemson, SC: National Dropout Prevention Center, Communities In Schools, Inc.
Háskóli Íslands. (2010). Stefna Háskóla Íslands 2011–2016. Sótt 8. febrúar 2016 af http://www.hi.is/adalvefur/stefna_haskola_islands_2011_2016
Háskóli Íslands. (2013). Fundargerð 11. Háskólaþings 14. nóvember 2013. Sótt 1. nóvember 2015 af http://www.hi.is/adalvefur/fundargerd_11_haskolathings _14_november_2013
Háskólinn á Bifröst. (2015). Háskólagátt, Aðfaranám Háskólans á Bifröst. Sótt 6. október 2015 af http://www.bifrost.is/files/thjonusta/ nemendaskra /haskolagatt.pdf
Háskólinn á Bifröst. (e.d.). Háskólagátt. Sótt 5. október 2015 af http://www.bifrost.is/namid/haskolagatt
Háskólinn í Reykjavík. (e.d.-‐a). Frumgreinanám. Sótt 4. október 2015 af http://www.ru.is/frumgreinanam/stadarnam/
Háskólinn í Reykjavík. (e.d.-‐b). Jafnréttisáætlun Háskólans í Reykjavík. Sótt 8. febrúar 2016 af http://www.ru.is/haskolinn/stefna/
Heiður Hrund Jónsdóttir og Friðrik H. Jónsson. (2008). Könnun á meðal skráðra nemenda Háskóla Íslands sem hætt hafa námi. Reykjavík: Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands.
65
Hildur Bettý Kristjánsdóttir og Valgeir Blöndal Magnússon. (2014). Samstarf Símey og Keilis um háskólabrú á Akureyri. GÁTT, ársrit um fullorðinsfræðslu og starfsmenntun, 72–73. Reykjavík: Fræðslumiðstöð atvinnulífsins.
Hovdhaugen, E. (2009). Transfer and dropout: different forms of student departure in Norway. Studies in Higher Education, 34(1), 1–17.
Hróbjartur Árnason. (2005). Hvað er svona merkilegt við það að vera fullorðinn? Gátt. Ársrit um fullorðinsfræðslu og starfsmenntun, 14–22. Reykjavík: Fræðslumiðstöð atvinnulífsins.
Illeris, K. (2004). A model for learning in working life. The Journal of Workplace Learning, 16(8), 431–441.
Jason Már Bergsteinsson. (2015). Ofmenntun á íslenskum vinnumarkaði, samræmi á milli menntunar og starfa háskólamenntaðs fólks. Óbirt MS-‐ritgerð: Háskóli Íslands, Viðskiptafræðideild.
Jón Torfi Jónasson og Andrea Gerður Dofradóttir. (2009). Þátttaka í fræðslu á Íslandi. Niðurstöður úr vinnumarkaðsrannsókn Hagstofunnar 2003. Reykjavík: Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands.
Jón Torfi Jónasson og Jóhanna Rósa Arnardóttir. (1999). Símenntun á Íslandi. Yfirlit yfir nám fólks á aldrinum 18–75 ára og athugun byggð á námskeiðasókn vorið 1998. Reykjavík: Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands.
Jón Torfi Jónasson og Jóhanna Rósa Arnardóttir. (2001). Fræðsla fullorðinna á Íslandi. Reykjavík: Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands.
Jón Torfi Jónasson og Kristjana Stella Blöndal. (2005). Námsframvinda í háskóla í ljósi einkunna á samræmdu prófi grunnskóla. Reykjavík: Félagsvísindastofnun.
Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs. (2014). Ársskýrsla. Reykjanesbær: Höfundur.
Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs. (2009). Ársskýrsla. Reykjanesbær: Höfundur.
Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs. (2012-‐a). Keilir, spennandi tækifæri í skapandi umhverfi. Kynningarbæklingur um Keili.
Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs. (2012-‐b). Náms og starfsgengi HBR 2011. Óútgefin gögn.
Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs. (2013). Ársskýrsla. Reykjanesbær: Höfundur.
Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs. (2013). Náms og starfsgengi HBR 2012. Óútgefin gögn.
66
Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs. (2014). Náms og starfsgengi HBR 2013. Óútgefin gögn.
Keilir, miðstöð vísinda, fræða og atvinnulífs. (2015). Náms og starfsgengi HBR 2014. Óútgefin gögn.
Keilir. (e.d.-‐a). Menntastoðir. Sótt 3. október 2015 af http://www.keilir.net/haskolabru/nam/namsframbod/menntastodir
Keilir. (e.d.-‐b). Keilir. Sótt 12. október 2015 af http://www.keilir.net/is/keilir/um-‐keili
Keilir. (e.d.-‐c). Um Háskólabrú Keilis. Sótt 17. október 2015 af http://www.keilir.net/haskolabru/nam/ um-‐haskolabru
Keilir. (e.d.-‐d). Vendinám. Sótt 17. október 2015 af http://www.keilir.net/haskolabru/nam/um-‐haskolabru/speglud-‐kennsla
Keilir. (e.d.-‐e ). Háskólabrú – námsframboð. Sótt 17. október 2015 af http://www.keilir.net/haskolabru/nam/namsframbod
Keilir. (e.d.-‐f). Útskrift Keilis á Ásbrú. Sótt 7. desember 2015 af http://www.keilir.net/is/keilir/frettir/category/1/utskrift-‐keilis-‐a-‐asbru
Knowles, M. S., Holton, F. H. og Swanson, R, A. (2005). The Adult Learner: The definitive classic in adult education and human resource development. (6. útgáfa). USA: Eslevier.
Kristrún Birgisdóttir. (2015). Brotthvarf úr framhaldsskólum. Reykjavík: Námsmatsstofnun.
Lamont, M. (2014). How do University, Higher Education and Research Contribute to Societal Well-‐Being?. Í G. Goastellec og F. Picard (ritstj.), Higher Education in Societies (bls. 9-‐16). Rotterdam: SensePublishers.
Lög um framhaldsskóla nr. 92/2008.
Lög um háskóla nr. 63/2006.
Lögræðislög nr. 71/1997.
Mankin, D. (2009). Human Resource Development. New York: Oxford.
McCubbin, I. (2003). An examination of criticisms made of Tinto’s 1975 student integration model of attrition. Sótt 5. október 2015 af http://www.psy.gla.ac.uk/~steve/localed/docs/icubb.pdf
McCulloch, A. (2014). Learning from Futuretrack: Dropout from higher education. London: BIS.
67
Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið. (2011). Aðalnámskrá framhaldsskóla 2011, almennur hluti. Reykjavík: Höfundur.
Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið. (2013). Reglur um aðfaranám að háskólanámi nr. 1266/2013. Sótt 4. október 2015 af http://www.menntamalaraduneyti.is/frettir/forsidugreinar/nr/7884
Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið. (2014). Hvítbók um umbætur í menntun. Reykjavík: Höfundur.
Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið. (2015). Aðgerðaráætlun, námstími. Tillögur verkefnishóps. Reykjavík: Höfundur
Mennta-‐ og menningarmálaráðuneytið. (e.d.). Framhaldsskólastig. Sótt 7. október 2015 af http://www.menntamalaraduneyti.is/menntamal/framhaldsskolar/
Miðstöð símenntunar á Suðurnesjum. (e.d.). Námsbrautir, Menntastoðir. Sótt 3. október 2015 af http://www.mss.is/namsbrautir//flokkar/menntastodir/13
Miettinen, R. (2000). The concept of experiential learning and John Dewey's theory of reflective thought and action. International Journal of Lifelong Education, 19(1), 54–72.
Montmarquette, C., Mahseredjian, S. og Houle, R. (2001). The determinants of university dropout: A bivariate probability model with sample selection. Economics of Educational Review, 20, 475–484.
Neuman, W. L. (2011). Social research methods: Qualitative and quantitative approaches (7. útgáfa). Boston, MA: Pearson.
Nieto, S. (2010). The light in their eyes: Creating multicultural learning communities (10 ára afmælisútgáfa). New York: Teachers College Press.
OECD. (2014). Education at a Glance 2014: OECD Indicators, OECD Publishing. DOI :10.1787/eag-‐2014-‐en.
OECD. (2015). Education at Glance interim report: update of employment and educational attainment indicators. París: OECD
Ragnhildur Eva Guðmundsdóttir. (2014). „Spegluð kennsla er snilld“. Rannsókn á viðhorfi gagnvart speglaðri kennslu. Óbirt M.Ed-‐ritgerð: Háskólinn á Akureyri, Kennaradeild.
Reglugerð um viðurkenningu einkaskóla á framhaldsskólastigi nr. 426/2010.
Ríkisendurskoðun. (2007). Kostnaður, skilvirkni og gæði háskólakennslu. Reykjavík: Höfundur.
Ríkisendurskoðun. (2010-‐a). Keilir ehf. Ríkisframlög og árangur. Reykjavík: Höfundur.
Ríkisendurskoðun. (2010-‐b). Skýrsla um eftirfylgni: Kostnaður, skilvirkni og gæði háskólakennslu (2007). Reykjavík: Höfundur.
68
Ríkisendurskoðun. (2012). Frumgreinakennsla íslenskra skóla. Reykjavík: Höfundur.
Ríkisendurskoðun. (2013-‐a). Skýrsla um eftirfylgni: Keilir ehf. Ríkisframlög og árangur. Reykjavík: Höfundur.
Ríkisendurskoðun. (2013-‐b). Skýrsla um ítrekaða eftirfylgni: Kostnaður, skilvirkni og gæði háskólakennslu (2013). Reykjavík: Höfundur.
Ríkisendurskoðun. (2015). Eftirfylgni: Frumgreinakennsla íslenskra skóla. Reykjavík: Höfundur.
Rumberger, R. W. (2001). Why Students Drop Out of School and What Can Be Done. Youth & Society, 20, 123–147.
Samstarfssamningur Háskóla Íslands og Keilis um frumgreinanám, Háskólabrú við Keili. (2011). Sótt 12. október 2015 af http://www.keilir.net/static/files/ Haskolabru/PDF/samningur-‐hi-‐keilir.pdf
Samtök atvinnulífsins og Viðskiptaráð Íslands. (2014). Stærsta efnahagsmálið, sóknarfæri í menntun. Reykjavík: Höfundur.
Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu. (2014). Mat á yfirfærslu framhaldsskóla frá ríki til sveitarfélaga. Reykjavík: Höfundur.
Sérfræðingahópur FA. (2004). Hvað áttu við? Gátt, ársrit um fullorðinsfræðslu og starfsmenntun, 20–22. Reykjavík: Fræðslumiðstöð atvinnulífsins.
Sigrún Kristín Magnúsdóttir. (2005). Fræðsla fullorðinna á Íslandi. Gátt, ársrit um fullorðinsfræðslu og starfsmenntun, 49–53. Reykjavík: Fræðslumiðstöð atvinnulífsins.
Sigurlína Davíðsdóttir. (2013). Eigindlegar eða megindlegar rannsóknaraðferðir? Í Sigríður Halldórsdóttir (ritstj.), Handbók í aðferðafræði rannsókna (bls. 229–237). Akureyri: Háskólinn á Akureyri.
Stratton, L. S., O’Toole, D. M. og Wetzel, J. N. (2008). A multinomial logit model of college stopout and dropout behavior. Economics of Education Review, 27(3), 319–331.
Taylor, B. og Kroth, M. (2009). Andragogy's Transition into the Future: Meta-‐Analysis of Andragogy and Its Search for a Measurable Instrument. Journal of Adult Education, 38(1), 1–11.
Tinto, V. (1975). Dropout from higher education: A theoretical synthesis of recent research. Review of educational research, 89–125.
Þjónustusamningur um kennslu á framhaldsskólastigi. (2014). Sótt 12. október af http://www.keilir.net/static/files/Keilir/PDF/mrn-‐thjonustusamningur.pdf
69
Viðauki 1. Kynningarbréf til þátttakenda
Ágæti viðtakandi
Ég heiti Agða Ingvarsdóttir og er nemi í meistaranámi í mannauðsstjórnun við Háskóla
Íslands. Þessi misserin er ég að vinna að meistararitgerðinni minni og þar sem ég var
sjálf nemandi við Háskólabrú Keilis fannst mér áhugavert að gera þá nemendur sem
útskrifast hafa þaðan að viðfangsefni rannsóknar minnar. Markmiðið er að kanna stöðu
þessara nemenda og sjá hvað þeir hafa tekið sér fyrir hendur að loknu námi við
Háskólabrú Keilis. Brýnt er að sem flestir svari spurningalistanum, sem er nafnlaus, í
heild sinni svo að niðurstöður verði sem áreiðanlegastar. Vonast ég til þess að þú getir
gefið þér tíma til þess að svara og þannig leggja þitt af mörkum til þess að rannsóknin
verði að veruleika.
Ef upp vakna spurningar um rannsóknina eða einstaka þætti spurningalistans er
velkomið að hafa samband við mig með því að senda póst á netfangið [email protected] eða í
síma 6950807.
Með von um góðar viðtökur
Agða Ingvarsdóttir
70
Viðauki 2. Spurningalisti rannsóknar
Spurningalisti rannsóknar
Ef þú hefur ekki útskrifast frá Háskólabrú Keilis þá vil ég þakka þér fyrir að sýna
rannsókninni áhuga. Ef þú hefur útskrifast frá Háskólabrú Keilis ertu vinsamlegast
beðin/nn um að halda áfram.
1. Útskriftarár frá Háskólabrú Keilis? • 2008 • 2009 • 2010 • 2011 • 2012 • 2013 • 2014 • 2015
2. Hvaða leið fórstu í námi við Keili? • Fjarnám • Staðarnám
3. Við hvaða braut stundaðir þú nám þitt? • Verk-‐ og raunvísindadeild • Félagsvísinda-‐ og lagadeild • Hugvísindadeild • Viðskipta-‐ og hagfræðideild
4. Hafðir þú stundað nám við hefðbundinn framhaldsskóla á einhverjum tíma áður en þú hófst nám við Háskólabrú Keilis?*
• Já • Nei
5. Upplifun mín af hefðbundna framhaldsskólakerfinu er frekar jákvæð. • Mjög sammála • Frekar sammála • Hvorki né • Frekar ósammála • Mjög ósammála
71
6. Þegar ég hóf nám við Háskólabrú Keilis var markmið mitt að ljúka námsferlinum með háskólagráðu.
• Mjög sammála • Frekar sammála • Hvorki né • Frekar ósammála • Mjög ósammála
7. Fórstu í háskólanám í framhaldi af Háskólabrúnni?* (Ef svarið er nei, vinsamlegast skrifaðu í „annað“ hvað þú tókst þér fyrir hendur)
• Já • Nei • Ef nei, hvað tók við? ____________ 8. Hvaða háskóli varð fyrir valinu?
(Vinsamlegast skrifaðu í „annað“ ef réttur valmöguleiki er ekki fyrir hendi) • Háskólanám erlendis • Háskólinn á Bifröst • Háskóli Íslands • Háskólinn á Akureyri • Háskólinn í Reykjavík • Annað, ef annað hvað? ____________
9. Við hvaða deild stundar/stundaðir þú háskólanám þitt? (Vinsamlegast skrifaðu í „annað“ ef réttur valmöguleiki er ekki fyrir hendi)
• Viðskiptafræðideild • Sálfræðideild • Kennaradeild • Hjúkrunarfræðideild • Félags-‐ eða mannvísindadeild • Verkfræði-‐ eða tölvunarfræðideild • Lagadeild • Sagnfræði-‐ eða heimspekideild • Læknadeild • Raunvísindadeild • Annað, ef annað hvað? ____________
10. Stundaðir þú vinnu með háskólanámi? • Já • Nei
11. Ég tel námið hjá Háskólabrú Keilis vera góðan undirbúning fyrir háskólanám.
72
• Mjög sammála • Frekar sammála • Hvorki né • Frekar ósammála • Mjög ósammála
12. Hefur þú skipt um deild eða nám á einhverjum tímapunkti í þínu háskólanámi? • Já • Nei
13. Hefur þú hætt í háskólanámi eftir að þú byrjaðir námið? (Á ekki við þá sem hafa skipt um nám eða útskrifast úr grunnnámi eða framhaldsnámi í háskóla) *
• Já • Nei
14. Hvað laukstu stórum hluta af náminu áður en þú hættir? (Vinsamlegast veldu það sem kemst næst réttu svari)
• hálft ár eða minna (allt að 30 ECTS-‐einingar) • 1 ár (um 60 ECTS-‐einingar) • 1 ½ ár (um 9O ECTS-‐einingar) • 2 ár (um 120 ECTS-‐einingar) • 2 ½ ár (um 150 ECTS-‐einingar)
15. Hvað varð þess valdandi að þú hættir í námi? (Vinsamlegast veljið það sem á best við eða skrifaðu svar í „annað“)
• Einstaklingsbundnar ástæður (fjárhagslegar, fjölskyldu-‐ eða heilsutengdar ástæður) • Skólatengdar ástæður (mikið verkefnaálag, erfiðir áfangar, mætingarvandi, lítil aðstoð kennara, lélegur námsárangur) • Skuldbinding (lítill áhugi á náminu, líkaði ekki skólinn/námið, aðlagaðist illa námsumhverfinu) • Annað, ef annað hvað? ____________
16. Hvað af eftirfarandi hefði getað haft áhrif á að þú héldir áfram námi? (Vinsamlegast skrifaðu í „annað“ ef réttur valmöguleiki er ekki fyrir hendi)
• Fjölbreyttari kennsluaðferðir • Minna verkefnaálag • Fjölbreyttara námsmat • Meiri stuðningur kennara/námsráðgjafa • Betra aðgengi að kennurum • Annað, ef annað hvað? ____________
73
17. Fékkstu einhverja ráðgjöf hjá sérfræðingi (t.d. námsráðgjafa, sálfræðingi eða annað) áður en þú hættir námi?
• Já • Nei
18. Er eitthvað sem þú vilt bæta við sem ekki kemur fram í spurningunum hér að ofan?
–––––––––––––––––
Bakgrunnsspurningar:
19. Kyn? • Kvenkyn • Karlkyn
20. Aldur? • 23–25 ára • 26–30 ára • 31–35 ára • 36–40 ára • 41–45 ára • 46–50 ára • 51–60 ára • 61 eða eldri
21. Hjúskaparstaða? • Ég er einhleyp/-‐ur • Ég er í sambandi • Ég er í sambúð • Ég er gift/-‐ur
22. Fjöldi barna? 0 1 2 3 Fleiri en 3
Kærar þakkir fyrir þátttöku þína.
Ef þú vilt koma einhverju á framfæri varðandi rannsóknina getur þú sent mér póst á [email protected].
![[PPT]Beinagrindin - Verkmenntaskólinn á Akureyrikennarar.vma.is/borkur/VFF103/Beinagrind.ppt · Web viewHelstu hlutar beinagrindarinnar Beinagrindin Samtals hefur fullorðinn einstaklingur](https://img.dokumen.tips/doc/110x75/5b8108f57f8b9aad638b79dd/pptbeinagrindin-verkmenntaskolinn-a-web-viewhelstu-hlutar-beinagrindarinnar.jpg)
