55

Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 2: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos.okos.

•80% povu hela iha area rurais, moris ho 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia.agrikultura subsistensia.

• Liu 1,500 labarik ho idade menus tinan lima Liu 1,500 labarik ho idade menus tinan lima mate kada tinan husi kondisaun bele mate kada tinan husi kondisaun bele prevene … maizumenus dala 20 ema na’in prevene … maizumenus dala 20 ema na’in hira mate husi violénsia fízika.hira mate husi violénsia fízika.

• Labarik barak liu mate husi diarrhea duke Labarik barak liu mate husi diarrhea duke malaria. malaria.

Page 3: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos.okos.

•80% povu hela iha area rurais, moris ho 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia.agrikultura subsistensia.

• Liu 1,500 labarik ho idade menus tinan lima Liu 1,500 labarik ho idade menus tinan lima mate kada tinan husi kondisaun bele mate kada tinan husi kondisaun bele prevene … maizumenus dala 20 ema na’in prevene … maizumenus dala 20 ema na’in hira mate husi violénsia fízika.hira mate husi violénsia fízika.

• Labarik barak liu mate husi diarrhea duke Labarik barak liu mate husi diarrhea duke malaria. malaria.

Molok tinan 2022, Molok tinan 2022,

280,000 labarik tan 280,000 labarik tan

sei moris, no kampu sei moris, no kampu

mina no gas hotu mina no gas hotu

ona.ona.

Oinsá sira bele Oinsá sira bele

moris?moris?

Molok tinan 2022, Molok tinan 2022,

280,000 labarik tan 280,000 labarik tan

sei moris, no kampu sei moris, no kampu

mina no gas hotu mina no gas hotu

ona.ona.

Oinsá sira bele Oinsá sira bele

moris?moris?

Page 4: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Estadu simu osan esportasaun Estadu simu osan esportasaun

mina no gas no gastu ba mina no gas no gastu ba

atividade balun. atividade balun.

Planu no ezekusaun orsamentál Planu no ezekusaun orsamentál

refleta ulun boot sira nia hakarak refleta ulun boot sira nia hakarak

no kapasidade.no kapasidade.

Page 5: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• Projeta ba Reseita estadu iha 2014:…………………..tokon $2,380 tokon $2,213 (93%) sei mai hosi mina-rai (inkl. tokon $770 hosi retornu investimentu)tokon $ 166 ( 7%) hosi rekursu naun petróleu

• OJE 2014………………………………………………………tokon $1,500 tokon $903 (60%) hosi Fundu Petrolíferu iha 2014.tokon $430 (29%) tan hosi FP ohin no futuru. (Rollover no tusan)

• PIB/GDP naun petrolíferu iha 2011:..…………..…….tokon $1,046GDP petrolíferu iha 2011:………….…………………...…tokon $3,463

• Balansu komérsiu (2013): tokon $843 ba importasaun, tokon $16 ba esportasaun (98% café).

• Reseita husi petróleu ba estadu, la'ós ba povu.

55Sudan Súl (no Guinea Ekuatorial?) iha nasaun rua de’it iha Sudan Súl (no Guinea Ekuatorial?) iha nasaun rua de’it iha mundu depende liu Timor-Leste ba esportasaun mina no gas. mundu depende liu Timor-Leste ba esportasaun mina no gas.

Page 6: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

KuadruKuadru Legal Orsamentu EstaduLegal Orsamentu EstaduArtigu 145Artigu 145

(Orsamentu Jerál Estadu nian)(Orsamentu Jerál Estadu nian)

1.1.Governu mak halo Orsamentu Governu mak halo Orsamentu Jerál Estadu nian, no Parlamentu Jerál Estadu nian, no Parlamentu Nasionál mak sei fó aprovasaun.Nasionál mak sei fó aprovasaun.

2.2.Lei Orsamentu nian tenke prevé, Lei Orsamentu nian tenke prevé, ho báze iha efisiénsia no efikásia, ho báze iha efisiénsia no efikásia, diskriminasaun reseita no despeza diskriminasaun reseita no despeza nian, no mós, sees husi dotasaun nian, no mós, sees husi dotasaun no fundu sekretu sira.no fundu sekretu sira.

3.3.Ezekusaun Orsamentu sei iha Ezekusaun Orsamentu sei iha fiskalizasaun hosi Tribunál fiskalizasaun hosi Tribunál Superiór Administrativu Superiór Administrativu Fiskál no Fiskál no Kontas no mós hosi Parlamentu Kontas no mós hosi Parlamentu Nasionál.Nasionál.

1. Konstituisaun RDTL

2. Lei Orsamentu no Jestaun Finanseiru

3. Lei Fundu Petrolíferu

4. Lei OJE annual

5. Decreto-Lei Fundu Infraestrutura

6. Decreto-Lei Agencia Desenvolvimentu Nasional

7. Decreto-Lei Fundu Desenvolvimentu Kapital Umanu 66

Page 7: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• Hatudu an katak osan mina sei la hotu.Hatudu an katak osan mina sei la hotu. Bayu-Undan no Kitan sei maran iha 2020.Bayu-Undan no Kitan sei maran iha 2020.

• Empresta ohin, selu aban.Empresta ohin, selu aban.Timor-Leste sei empresta osan barak ba iha tinan lima Timor-Leste sei empresta osan barak ba iha tinan lima oin mai, ho oportunidade ki'ik atu fó returno, no sei oin mai, ho oportunidade ki'ik atu fó returno, no sei halo emprestimu barak liu tan hafoin ne'e.halo emprestimu barak liu tan hafoin ne'e.

• Laiha planu tempu naruk ne'ebé realistikuLaiha planu tempu naruk ne'ebé realistiku PEDN ne'e mehi de'it.PEDN ne'e mehi de'it.

• Hare osan nudár solusaun ba problema tomak Hare osan nudár solusaun ba problema tomak Fasil atu sosa bolsu estudu duke harii universidade Fasil atu sosa bolsu estudu duke harii universidade ida.ida.

• Gasta lahó hanoinGasta lahó hanoin Despeza estadu nian rekerente sa'e liu 20% kada Despeza estadu nian rekerente sa'e liu 20% kada tinan.tinan.

Page 8: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• Dependensia ba importasaun Dependensia ba importasaun TL nia defisit balansu pagamentu naun petróleu iha TL nia defisit balansu pagamentu naun petróleu iha billaun $1.5 dolar iha 2011.billaun $1.5 dolar iha 2011.

• Inflasaun hosi kapasidade produsaun lokál ne'ebé ki'ikInflasaun hosi kapasidade produsaun lokál ne'ebé ki'ikIta nia ekonomia produtivu labele absorve sirkulasaun Ita nia ekonomia produtivu labele absorve sirkulasaun osan ne'ebé iha.osan ne'ebé iha.

• Ignora dezenvolvimentu no reseita naun petróleuIgnora dezenvolvimentu no reseita naun petróleu

• Rikusoin sira barak liu ba elitu urbanu sira.Rikusoin sira barak liu ba elitu urbanu sira.Ema barak mak sei la benefisia hosi auto-estrada, Ema barak mak sei la benefisia hosi auto-estrada, fasilidade aeroportu no petróleu, maibé sei sente todan fasilidade aeroportu no petróleu, maibé sei sente todan hosi selu tusan.hosi selu tusan.

• Setór petróleu “kaptura” foti desizaun nian.Setór petróleu “kaptura” foti desizaun nian.Iha idea kreativu uitoan atu dezenvolve agrikultura, Iha idea kreativu uitoan atu dezenvolve agrikultura, edukasaun, turizmu, no indústria ki'ik sira. edukasaun, turizmu, no indústria ki'ik sira.

Page 9: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

1010

Page 10: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Reseita total: tokon $1,500, inklui 89% husi mina Reseita total: tokon $1,500, inklui 89% husi mina no no gas iha tempu pasadu, ohin loron no aban bainrua.gas iha tempu pasadu, ohin loron no aban bainrua.

Page 11: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Bayu Undan no Kitan sei maran iha tinan Bayu Undan no Kitan sei maran iha tinan neen oin mai. Sunrise seidauk klaruneen oin mai. Sunrise seidauk klaru 1313

Page 12: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Tabela ida ne’e, husi OJE 2014, hatudu katak Tabela ida ne’e, husi OJE 2014, hatudu katak

reseitas mina sei tun lalais, kuandu RSE monu reseitas mina sei tun lalais, kuandu RSE monu

kada tinan.kada tinan.

Page 13: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 14: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 15: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 16: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 17: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

2020

Page 18: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 19: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 20: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 21: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 22: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Timor-Leste laiha indústria no setór Timor-Leste laiha indústria no setór

privadu uitoan la halimar. privadu uitoan la halimar.

Page 23: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• Seguransa umanu iha saúde, ai-Seguransa umanu iha saúde, ai-han, edukasaun, empregu, uma, han, edukasaun, empregu, uma, sst.sst.

• Dala 20 labarak Timor-oan mate Dala 20 labarak Timor-oan mate husi kondisaun bele prevene husi kondisaun bele prevene kompara ho ema mate tanba kompara ho ema mate tanba violénsia.violénsia.

• Labarik sira ne’e labele hetan ajuda Labarik sira ne’e labele hetan ajuda husi polísia, militár ka juis sira, husi polísia, militár ka juis sira, maibé doador barak for prioridade maibé doador barak for prioridade by “setór seguransa,” no hare buat by “setór seguransa,” no hare buat hotu hanesan konflitu.hotu hanesan konflitu.

• Ita tenke diversifika ita nia Ita tenke diversifika ita nia ekonomia no haforsa povu no ekonomia no haforsa povu no traballadór sira atu prepara ba traballadór sira atu prepara ba loron bainhira mina hotu ona no loron bainhira mina hotu ona no labele kontinua selu ba labele kontinua selu ba importasaun.importasaun.

Page 24: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Importa Sistema Elétrika Nasionál

ImportasaunEsportasaun (naun-mina)Importasaun sistema eletrisidade“Importasaun” nota dolar EUA

Tokon

dola

r EU

A k

ad

a t

inan

2727

Gráfiku ida ne’e hatudu komérsiu legal sasán de’it. Gráfiku ida ne’e hatudu komérsiu legal sasán de’it. Maizumenus 89% gastu doador nian no 70% gastu estadu Maizumenus 89% gastu doador nian no 70% gastu estadu nian sai ba li'ur.nian sai ba li'ur.

Page 25: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 26: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 27: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

3131

Page 28: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Liu 70% populasaun iha Dili iha parte 20% (quintile) riku liu husi Liu 70% populasaun iha Dili iha parte 20% (quintile) riku liu husi povo nasionál, maibé 2.5% de'it moris iha liña pobreza nia okos. povo nasionál, maibé 2.5% de'it moris iha liña pobreza nia okos.

Liu metade populasaun hela iha distritu moris ho Liu metade populasaun hela iha distritu moris ho pobreza.pobreza.

3434

Page 29: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

•Populasaun Populasaun aumenta2.4% kada tinan. Iha tinan 29 tan, aumenta2.4% kada tinan. Iha tinan 29 tan, populasaun dupla, no “baby boom” (hafoin populasaun dupla, no “baby boom” (hafoin funu) sa’e inan no aman sira).funu) sa’e inan no aman sira).

•Inflasaun Inflasaun Folin ba konsumidór sa’e liu 11% iha 2012, Folin ba konsumidór sa’e liu 11% iha 2012, maibé tun ba 4% iha 2013. maibé tun ba 4% iha 2013.

Povu nia nesesidade no hakarak sei Povu nia nesesidade no hakarak sei aumenta kuandu nasaun dezenvolve.aumenta kuandu nasaun dezenvolve.

Page 30: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Timor-Leste enfrenta problema agora atu hetan empregu Timor-Leste enfrenta problema agora atu hetan empregu ba joven na'in 15,000 tama iha forsa laboral durante tinan ba joven na'in 15,000 tama iha forsa laboral durante tinan 2014.2014.

Iha tinan 2024, joven na'in 30,000 foun sei buka servisu kada Iha tinan 2024, joven na'in 30,000 foun sei buka servisu kada tinan, no mina sai maran ona. Joven sira agora daudaun sei tinan, no mina sai maran ona. Joven sira agora daudaun sei iha oan.iha oan.

0-4 5-9 10-14 15-29 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80+

Page 31: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 32: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Planu sira ba Planu sira ba

dezenvolvimentu agora dezenvolvimentu agora

daudaun labele hadi’ak povu daudaun labele hadi’ak povu

nia moris ba tempu naruk. nia moris ba tempu naruk.

Page 33: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• TL hahú servisu ba korredór petróleu Tasi Mane iha TL hahú servisu ba korredór petróleu Tasi Mane iha 2010.2010.

• Durante 2011-2013, TL gastu ona tokon $35.Durante 2011-2013, TL gastu ona tokon $35.

• Folin projetu tomak bele liu billaun $2 (liu karik Folin projetu tomak bele liu billaun $2 (liu karik Timor-Leste selu ba refinaria, kadoras, ka planta Timor-Leste selu ba refinaria, kadoras, ka planta LNG).LNG).• OJE 2014 OJE 2014 sei gastu sei gastu t$46 iha t$46 iha 2014 no 2014 no t$320m iha t$320m iha 2015-2018, 2015-2018, maibé maibé lakon buat lakon buat barak. barak.

Page 34: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

4242

Page 35: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Projetu Tasi Mane iha OJE 2014

4343

Page 36: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

•TMP Halo TL depende liu tan ba setór TMP Halo TL depende liu tan ba setór petrolíferu.petrolíferu.

•Kusta boot liu fali returno.Kusta boot liu fali returno.

•Haluha setór sustentavel (agrikultura, turizmu, Haluha setór sustentavel (agrikultura, turizmu, indústria ki'ik nsst).indústria ki'ik nsst).

•Besik osan tomak gasta ba kompañia Besik osan tomak gasta ba kompañia estranjeiru, fornese kampu servisu uitoan de'it.estranjeiru, fornese kampu servisu uitoan de'it.

•Sei kria problema sosiál, hadau rai, eviksaun, Sei kria problema sosiál, hadau rai, eviksaun, implikasaun ba saúde no degrada no ameasa ba implikasaun ba saúde no degrada no ameasa ba ambiente. ambiente.

Karik Sunrise la dada mai iha TL? Karik Sunrise la dada mai iha TL? Projetu ne'e atu ba saida tan?Projetu ne'e atu ba saida tan?

Page 37: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• IFC fó korajen ba IFC fó korajen ba TL atu harii portu TL atu harii portu no aeroportu boot no aeroportu boot liu duke trafiku liu duke trafiku bele justifika.bele justifika.

•Oinsá Timor-Leste Oinsá Timor-Leste bele selu ba defisit bele selu ba defisit komérsiu bainhira komérsiu bainhira mina no gas mina no gas maran ona?maran ona?

0

100,000

200,000

300,000

400,000

500,000

600,000

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

2031

2032

2033

2034

2035

2036

2037

2038

2039

2040

TE

U p

.a.

Base full import Base full export Base empty container High Scenario Low Scenario

Traffic forecast for Tibar Port

Page 38: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

PPPPPPPortu Tibar Portu Tibar • Parte hosi projetu Parte hosi projetu

Parseriedade Públiku-PrivaduParseriedade Públiku-Privadu

• IFC (Grupu Banku Mundial) IFC (Grupu Banku Mundial) tau matan ba ida ne’etau matan ba ida ne’e

• IFC projetu katak Timor-Leste IFC projetu katak Timor-Leste sei importa sasán maka’as sei importa sasán maka’as

• Estimasaun kapitál Estimasaun kapitál investimentu tokon $300-400investimentu tokon $300-400

Portu Tibar Hosi Fundu Infrastrutura iha OJE 2013Gasta 2012

2013 2014  2015 2016  2017Hafoin 2017

0.7 3.8 15 25 30 50 liu

Hosi Fundu Infrastrutura iha OJE 2014

0.7 2.5 7.5 20.4 109.5 9.9 liu

Page 39: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Senáriu IFC nian ba Senáriu IFC nian ba importasaunimportasaun

Page 40: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Aeroportu Dili Aeroportu Dili

• Parte hosi PPP ne’ebé IFC mak tau Parte hosi PPP ne’ebé IFC mak tau matanmatan

• Ekspeta bele fasilita ema Timor na’in Ekspeta bele fasilita ema Timor na’in 300,000 bele semo tinan-tinan300,000 bele semo tinan-tinan

Page 41: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 42: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Hosi Fundu Infrastrutura iha OJE 2013

 Gastu 2012

2013 2014  2015 2016  2017Hafoin 2017

Aeroportu Dili

0 3 15 20 20 20 liu

Hosi Fundu Infrastrutura iha OJE 2014

Aeroportu Dili (RDTL)

0 1 5.6 53.6 68.9 30.6 100

Aeroportu Dili (empréstimu)

    2 15.5 25 40 14.0+

tokon $2.5 aloka iha 2014 atu rehabilita pista

Page 43: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• Lei iha 2009 fó dalanLei iha 2009 fó dalan

• Tinan 2012 Timor-Leste asina kontratu sira Tinan 2012 Timor-Leste asina kontratu sira atu empresta tokon $107 hosi Japaun no ADBatu empresta tokon $107 hosi Japaun no ADB

• Iha 2013 TL asina kontratu rua tan ho ADB no Iha 2013 TL asina kontratu rua tan ho ADB no Banku Mundial ba tokon $90.Banku Mundial ba tokon $90.

• Iha OJE 2014 Timor-Leste deve tokon $31.Iha OJE 2014 Timor-Leste deve tokon $31.

• Durante 2014-2018, TL hakarak empresta Durante 2014-2018, TL hakarak empresta tokon $500. Hare OJE ba infrastrutura:tokon $500. Hare OJE ba infrastrutura:

2014$31m

2015$117m

2016$158m

2017$140m

2018$37m

Page 44: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

5252

Page 45: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Emprestimu iha OJE 2014Deve kontratu ona Deve total seidauk selu (liman los)

Page 46: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• Ezekusaun SDP sei presiza empresta dolar Ezekusaun SDP sei presiza empresta dolar billaun ruma, ho taxa funan komersial.billaun ruma, ho taxa funan komersial.

• Maski funan konsesional, atu selu fali Maski funan konsesional, atu selu fali deve sei hatún osan iha Fundu Petrolíferu. deve sei hatún osan iha Fundu Petrolíferu. Deve iha yen, selu iha dolar, labele Deve iha yen, selu iha dolar, labele kontrola.kontrola.

• TL nia mina no gas limitadu, naun-TL nia mina no gas limitadu, naun-renovable, no labele hatene folin iha renovable, no labele hatene folin iha futuru.futuru.

• Maski osan laiha, GoTL tenke prioritiza atu Maski osan laiha, GoTL tenke prioritiza atu selu tusan uluk, molok dezenvolve povu.selu tusan uluk, molok dezenvolve povu.

• Ita nia oan no be-oan sira hetan tusan Ita nia oan no be-oan sira hetan tusan hafoin kampu mina no gas maran ona.hafoin kampu mina no gas maran ona.

Page 47: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia
Page 48: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Bele hetan informasaun tan no atualiza ihaBele hetan informasaun tan no atualiza iha

•La’o Hamutuk nia website La’o Hamutuk nia website http://www.laohamutuk.org http://www.laohamutuk.org

•La’o Hamutuk nia blogLa’o Hamutuk nia bloghttp://laohamutuk.blogspot.com/ http://laohamutuk.blogspot.com/

•Refere ba USB referénsia 16GB husi La’o Hamutuk.Refere ba USB referénsia 16GB husi La’o Hamutuk.

•Karik hakarak uza gráfiku balun husi LH, husu de’it.Karik hakarak uza gráfiku balun husi LH, husu de’it.

Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza DezenvolvimentuRua Martires do Patria, Bebora, Dili, Timor-LesteMailing address: P.O. Box 340, Dili, Timor-Leste

Tel.: +670 77234330 (mobile) +670 3321040 (landline) Email: [email protected]

Page 49: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• Projetu hapara tanba Timor-Leste no kompañia sira la Projetu hapara tanba Timor-Leste no kompañia sira la konkorda oinsá bele dezenvolve.konkorda oinsá bele dezenvolve.

• Woodside ho ninia parseiru sira Shell, ConocoPhillips no Woodside ho ninia parseiru sira Shell, ConocoPhillips no Osaka Gas fiar kata planta LNG namlele iha tasi laran fó Osaka Gas fiar kata planta LNG namlele iha tasi laran fó lukru boot liu.lukru boot liu.

• Timor-Leste hakarak kadoras husi Sunrise ba Beaçu, atu Timor-Leste hakarak kadoras husi Sunrise ba Beaçu, atu aumenta reseita taxa no hanesan fundasaun Projetu Tasi aumenta reseita taxa no hanesan fundasaun Projetu Tasi Mane.Mane.

• Tuir kontratu no tratadu sira, kompañia sira bele hili Tuir kontratu no tratadu sira, kompañia sira bele hili dalan, maibé governu rua tenke aprova.dalan, maibé governu rua tenke aprova.• TL bele sai husi CMATS TL bele sai husi CMATS molok planu dezenvol-molok planu dezenvol-vimentu hetan vimentu hetan aprovasaun. aprovasaun.

• Tanba Australian halo Tanba Australian halo espionajem, TL husi espionajem, TL husi tribunal atu kansela tribunal atu kansela CMATS. CMATS.

Page 50: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Timor-Leste

Australia

Rikusoin mina no gas ba kada sidadaun (inklui 50% Sunrise)

797 barríl 1,178 barríl

Bele kontinua tinan hira ho taxa produsaun 2012

Tinan 14 Tinan 58

Page 51: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

6161

Page 52: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

• Australian companies began exploring Sunrise in the early Australian companies began exploring Sunrise in the early 1970s, after Australia and Indonesia divided our maritime 1970s, after Australia and Indonesia divided our maritime resources without involving Portugal. In 1989, they closed the resources without involving Portugal. In 1989, they closed the “Timor Gap” to share illegally occupied resources in the Joint “Timor Gap” to share illegally occupied resources in the Joint Development Area.Development Area.• The 2006 CMATS treaty The 2006 CMATS treaty bans maritime bans maritime boundaries discussion boundaries discussion for 50 years. It divides for 50 years. It divides Sunrise upstream Sunrise upstream revenues 50-50.revenues 50-50.

• Australia put its greed Australia put its greed for oil before respect for oil before respect for its sovereign for its sovereign neighbors or neighbors or international law.international law.

• Based on UNCLOS , TL Based on UNCLOS , TL owns everything north owns everything north of the median line.of the median line.

Page 53: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

1989: Gareth Evans no Ali Alatas selebra asina Tratadu “Timor Gap” iha aviaun iha Tasi Timor nia leten.

Page 54: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia

Gráfiku ida ne’e inklui kampu mina no gas 100% Timor-Leste nian tuir prinsipál Median Line (liña klaran) husi lei internasionál: Bayu-Undan, Elang-Kakatua, Greater Sunrise, Kitan, Laminaria-Corallina no Buffalo.

Page 55: Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. Liu 50% povu moris iha liña pobreza nia okos. 80% povu hela iha area rurais, moris ho agrikultura subsistensia