Ligjeratat 1 5 Biznes Nderkombetar PG

7/26/2019 Ligjeratat 1 5 Biznes Nderkombetar PG

1/60

!"#$%&" $()*+,-.)/0* (1%

23,.03"#"-"

40+53/%6 7+,$,-"+8 9:!"#$%& ;()*+,-.)/0*


2/60

:)*-.0

! F,$G%=/% +DH%I

! J$&6/5G",$%/ 23,.03%I

! 40+/,*)/ $K"/)& /) 23,.03"#"-"/I

! L*25-%$/%/ =)* (1% +5$()* 23,.03"#"-"/C

2


3/60

M.


4/60

L*&D%/ % 0$20#1"-"/ /) A*-0S% $)

."#$%&"$ $()*+,-.)/0*

! W) #2


5/60

40+/,*)/ =)*G0+/5%& /) **"/

! X1S"33"-" /%+$,3,2


6/60

E3,.03"#"-"

! E3,.03"#"-" " *%B%*,1%/ /%$(%$G0S% (*%


7/60

E3,.03"#"-" OS0#1CP

! E3,.03"#"-" " /*%2


8/60

J$&6/5G",$%/ 23,.03%

! ^ % 23,.03"#"-"/ /) /*%2


9/60

J$&6/5G",$%/ 23,.03% OS0#1CP

! 4,$(" Q,$%/0* ;()*+,-.)/0* OJQ4P! 45$+&",$"> -.0


10/60

40+/,*)/ $K"/)& /) 23,.03"#"-"/`C XS,23"-" " .0**"%*0S% $) _0*+533"-"$ % 3"*)

/) -033*0S%8 &1)*."-%S% (1% +0="/03"/I

! ELWW[cWM> e *5$(% $%2,G"0/0&1

!N5$(" " B5$("/ " V,10&I" L2 53


11/60

40+/,*)/ $K"/)& /) 23,.03"#"-"/ OS0#1CP

! J-=3"+"-%/ $) !"#$%&'&( *+#,-+I! g &1=%$#"-%/ /*0$&=,*6/ \ &1=)*$(0*


12/60

V%.06 -." 23,.03"#"-"$

! E3,.03"#"-" (1% S%$(%/ % =5$)&>

! 10($2">g " .0**"%*0S% $) /*%26["$S%&6-% &1+0+/,$ g % S%$(%S%/) =5$)& $) &%+/,*"$ =*,(15%& $) S%$(%/ % 0S0$G50*0I

! g " .0**"%*0S% $) /*%26["$S%&6-% 5 -5$()&,$ +,-=0$"S% /)

#1S%$(,&"$ 0+6S"/%/%/ $) S%$(% -% +,&/, -) /) 53)/ O&"(,-,&=020 -) /) 53/0PI

" F)/, +,-=0$" %+&=,*/,W*%260 % 3"*) O3".%*03"#"-" " /*%26&)P (, /5 -5$()&,


13/60

V%.06 -." 23,.03"#"-"$ OS0#1CP

! E3,.03"#"-" i =,3"6+0/ % =5$)& i 0-."%$6I

! 10($2"4X1S%$(,&


14/60

V%.06 -." 23,.03"#"-"$ OS0#1CP

! d5-.

! 10($2"4B5_"0 % _%S%*"S% $0G",$03% =, ."% S0#1("-"&1/ (1% $


15/60


16/60

Sot

!Teorit e tregtis ndrkombtare:!

Adam Smith: Teoria e Prparsive Absolute;! David Ricardo: Teoria e Prparsive

Krahasuese;

! Teoria Heckscher-Ohlin;

!

Teoria e bazuar n Ciklin Jetsor t Produktit;

!

Teoria e Re e Tregtis;

!

Michael Porter: Teoria e PrparsiveKonkuruese Nacionale


17/60

Teoria e Prparsive Absolute [1]

!

Adam Smith (Wealth of Nations, 1776):

! Nj vend ka prparsi absolute n prodhimin e nj

produkti kur sht m efiient se do vend tjetr i cili eprodhon t njjtin produkt;

! Vendi duhet t eksportoj ato produkte n t cilat kaprparsi absolute e t importoj ato produkte nprodhimin e t cilave sht m pak efiient se vendet tjera

Shembull:

SHBA UK

Gruri (thas/or) 6 1

Plhura (metra/or) 4 5


18/60

Teoria e Prparsive Absolute [1]

! SHBA-t prparsi absolute dhe specializohen nprodhimin e grurit;

!

UK prparsi absolute dhe specializohet n prodhimine plhurs;

! E para teori e bazuar n tregtin e lir;! Dora e fshehur, e jo qeveria, prcakton at se far importohet dhe

eksportohet;

!

Kjo teori nuk tregon se far do t ndodh me vendin icili ka prparsi absolute n prodhimin e t gjithaprodukteve;! Ky vend nuk do t prfitonte nga tregtia e jashtme;

! Teoria e Prparsive Komparative e Rikardos dhe ajo Heckscher-Ohlin jann t njjtn vij me Smithin dhe sqarojn dilemen e shtruar m par;


19/60

Teoria e Prparsive Krahasuese [1]

! Rikardo (Principles of Political Economy, 1817):

! nj vend duhet t specializohet n prodhimin e atyre

produkteve t cilat i prodhon me efiiencn m tmadhe dhe t importoj ato produkte n prodhimin e tcilave sht m pak efiient edhe nse kjo do t thot tblej t mira nga vendet tjera t cilat do t mund tiprodhonte vet n mnyr me efiente n krahasim meto.

!

prparsit krahasuese arrihen bazuar n differencatn nivelin e produktivitetit;

! Bazohet n logjikn e tregut t lir;


20/60

Teoria e Prparsive Krahasuese [2]

Shembull:SHBA UK

Gruri (thas/or) 6 1

Plhura (metra/or) 4 2

! SHBA-t kan prparsi absolute n prodhimin e t dyjaprodukteve;

!

SHBA-t prparsi m t madhe krahasuese dhespecializohen n prodhimin e grurit (raporti 6:1 krahasuarme 4:2);

!

UK-ja disavantazh m t vogl krahasues dhe specializohetn prodhimin e plhurs (raporti 2:4 krahasuar me 1:6).


21/60

Heckscher-Ohlin (1919 & 1933):

! prparsit krahasuese t nj vendi varen

nga ajo se sa ai vend sht i pasur me faktor t

prodhimit (veanrisht me burime natyrore);

! Bazohet n logjikn e tregut t lir;

! Vendi do t eksportoje produkte intenzive

n ato pasuri t cilat i posedon dheimportoj ato produkte q jan intensive n

faktort t cilt nuk i posedon.


22/60

Teorit e tjera t tregtis

ndrkombtare [1]

! Raymond Vernon Cikli Jetsor i Produktit

(1966):

! heret n fillim produkti prodhohet dhe

eksportohet nga vendi i cili e ka shpikur, dhe kur

produkti pranohet ndrkombtarisht, prodhimi i tij

fillon edhe n vende tjera. Prfundimisht, sikur

sygjerohet nga teoria, i njjti produkt mund timportohet nga vendi ku sht shpikur.


23/60

Teorit e tjera t tregtis

ndrkombtare [2]

! Paul Krugman Teoria e Re e Tregtis (1970-

tat dhe 80-tat):

! Bazohet n arritjen e ekonomive t shkalls nga

firmat;

! Prmes ndikimit t ekonomive t shkalls, tregtia mund t

rris llojllojshmrin e produkteve n treg dhe uljen e

shpenzimeve mesatare t ktyre produkteve;! Modelimi i ekonomive jo-konstante t shkalls dhe

konkurencs monopolistike nga Stiglitz & Dixit n

1979;


24/60

Diamanti i Porter-it si sistem

!"#$"%&'($ %

*(#+,!-

!"#./".#$ 0

/12/.#%23$

/.!4"%" %

/,#/%!,!

5$!.#(", 2,

/$5("$6 74%

*$/"1#(2 2'%#(

(27.!"#(", %

6(74.#$ 74%

$"1

5,#/#$4,!%

289:;

?@AC>?;@


25/60

Diskutim

Identifikoni cilt jan sektort t cilt kan

potencial pr eksport n Kosov dhe prshkruani

kmbimet e ktyre sektorve me botn e jashtme

n kontekst t teorive t diskutuara.


26/60


27/60

Hyrje

! Dallimet n biznesin ndrkombtar nga ai vendor;

!

Sistemet politike, ekonomike, dhe legale;

! Dallimet n zhvillimin ekonomik;

! Dallimet dhe implikimet e tyre n BN: prfitimet,

kostot, dhe risku.


28/60

Biznesi vendor vs. ndrkombtar

! Dallimet n sistemin politik, ekonomik, legal, edhe n nivelin ezhvillimit ekonomik;

! Kompleksitet m i madh n zhvillimin e biznesit ndrkombtar;

! Lokacionin e prodhimit q siguron minimizimin e kostove dhemaksimizimin e vlers s shtuar; Cilat tregje t hyjn e cilat tievitojn; konsiderojn aspektete etike pr shfrytzimin e zbraztiraven ligj (ambient dhe kushtet e puns diskutuar m par); tvendosin mbi formn e deprtimit n treg (tregti apo prodhim); etj.

! Ti njohin rregullat me t cilat udhhiqen tregtia e jashtme dhe

investimet;!

T konsiderohet edhe mundsia e intervenimit t qeveris edhe pse kjo efundit mund t jet e prkushtuar pr liberalizim;

! Biznesi realizohet n vende me valuta t ndryshme;

! T konsiderohen ndryshimet konstante n normat e kmbimit.


29/60

Sistemet politike [1]

! Sistemet politike definohen sipas dy dimensioneve :1.

Kolektivizmi vs. individualizmi;

!

Kolektivizmi: nevojat kolektive jan mbi lirin individuale(PlatoniMarksi);! Format: Komunistt & social demokratt.

! Individualizmi: orientim sipas s cilit individi duhet t jeti lir n synimet e tij ekonomike dhe politike (Aristoteli,Mill, Smith);! Indvidualizmi sht i ndrtuar mbi 2 premisa:

!

Sigurimi i lirive individuale dhe liris s shprehurit;

! Niveli m i lart i mirqenies sociale arrihet prmesprmbushjes s synimeve individuale nga vet individi e jonga ndonj organ kolektiv (psh. qeveria) e cila do tdiktonte se far sht n interesin e prgjithshm.


30/60

Sistemet politike [2]

! Sistemet politike:2. Demokracia vs. totalitatizmit;

!

Demokracia: qytetart jan t prfshir drejtprdrejt nvendimmarrje;! Demokracia individualizmi;

! Totalitarizmi! Totalitarizmi: t drejtat e garanuara n demokraci jan

inekzistente;! Format: totalitarizmi komunist; totalitarizmi teokratik (Irani

& Arabia Saudite); totalitarizmi fisnor (Zimbabve, Tanzania,Uganda); dhe, totalitarizmi djathtist (Gjermania dhe Italia eviteve 30-t dhe 40-t).


31/60

Sistemet ekonomike

! Ekonomia e tregut;

!

Ekonomia e komanduar;

! Ekonomit mikste;


32/60

Zhvillimi ekonomik

! Sistemi politik, ekonomik, dhe ai legalzhvillimi ekonomik i

nj vendi;

!

BN analizojn indikatort (shih: World Development Indicators nwww):

! GNI (Gross National Income) t ardhurat totale t marra nga

banort e nj vendi;

! GNI nuk llogarit koston e jetss;

! Andaj indikatort llogariten sipas PPP (Purchasing Power Parity);

!

GDP (Gross Domestic Product);

! Rritja e indikatorve tregon nivelin e zhvillimit potencial t vendit

apo rajonit.

! Indeksi i Zhvillimit Njerzor (Human Development Index)


33/60

Sistemi ligjor

! Sistemi ligjor: korniza ligjore dhe zbatimi i ligjit;

! Sistemet/praktikat ligjore:

Zakonor (Common Law) (Britani e Madhe dhe ish kolonit e saj);! Bazohet n tradit (apo n historin ligjore t vendit), praktikat e

mparshme (rastet t cilat jan paraqitur n gjykata), dhe zakon(far vendimi sht marr n rastet t cilat jan paraqitur paragjykatave);

! Krijon fleksibilitet t madh n vendimmarrje.

Civil (Civil Law) (mbi 80 vende n bot: Franca, Gjermania, Japonia)

!

Bazohet n nj numr t madh t ligjeve t detajizuara;

Teokratik (Theocratic Law) (ligji i bazuar n msimet Islame; gjat shekullit 20 edhe aiHindu dhe Judaik)

! Bazohet n msimet fetare.


34/60

Implikimet e sistemeve t ndryshme

ligjore n BN [1]

! Ligji mbi kontratat: varet nga sistemi ligjor i aplikuar

n vend;

!

N sistemin zakonor: shum i specifikuar;

!

N sistemin civil: i shkurt dhe m pak i specifikuar;

! N nivel ndrkombtar, kur sistemet ligjore jan

t ndryshme, operon CIGS (UN Convention on

Contracts for the International Sale of Goods).


35/60


ligjore n BN [2]

! T drejtat pronsore (Property rights): edhe pse ligjetekzistojn, ato nuk mbrohen;

!

u referohen t drejtave ligjore mbi shfrytzimin dhe prfitimete caktuara si rezultat i pronsis mbi faktort e prodhimit;

! T drejtat pronsore mund t cenohen nga:

! Aksionet private: hajnit, piratimi, krcnimet, dhe t ngjajshmenga individt apo grupet e caktuara;

! Aksionet publike dhe korrupsioni (shih Global Corruption Report);

!

kur zyrtart (psh. qeveritart) prfitojn t ardhura, resurse,apo pron nga pronart;

!

duke vendosur tatime m t larta, krkuar licenca tshtrenjta, nacionalizimi (apo redistribuimi) i aseteve pakompenzim;

! Kjo arrihet prmes mjeteve jo-ligjore, korrupsionit, mitos, etj.


36/60


ligjore n BN [3]

! Mbrojta e prons intelektuale (softuert kompjuterik, skenari i filmit,kngt, formula kimike pr nj barnisht, etj.)

! Kto ligje jan stimul pr inovacione dhe pun kreative;

!

Patentt, t drejtat autoriale (copyrights), dhe marka e produktit(brand) vendosin t drejtat pronsore mbi pronn intelektuale.

! BN: nga 1995 TRIPS (Trade Related Aspects of Intellectual PropertyRights) brenda WTO-s.

! Siguria e produktit & detyrimet tjera;

! Ligjet mbi sigurin e produktit dhe detyrimet kur produkti shkaktonlndime, dmtime apo vdekje;

! Ekzistojn ligji civil (q krkon kompenzim monetar pr dmtimin)dhe ai kriminalistik (parasheh pages apo edhe burgim prdmtuesit).


37/60

Dallimet n sisteme dhe implikimet e

tyre n BN

!

Sistemi politik, ekonomik, & ligjor kan ndikim:

! N fitimet, koston, dhe riskun me t cilin ballafaqohen BN;

!

N mnyrn se si bizneset n vende t ndryshme duhetmenaxhuar; dhe,

! N strategjin t ciln duhet ndjekur BN-e.

! Sistemi politik, ekonomik, & ligjor prcakton edhe

nivelin e prgjithshm t atraktivitetit t nj vendi prt operuar apo investuar (shih World BankDoingBusiness in 2012).


38/60

Dallimet n Kultur dhe

Biznesi Ndrkombtar

Fakulteti Ekonomik, UPBiznes Ndrkombtar


39/60

Sot

! Kultura: specifikat

!

Kultura dhe dimensionet e saj


40/60

Kultura: specifikat

! Kultura sistem i vlerave dhe normave t prbashkta prnj grup njerzish q kur t trajtohen s bashku paraqesinnj stil/mnyr t caktuar t jets (Hofstede & Namenwirth;

Weber);! Vlerat ide abstrakte mbi at se far grupi (shoqria)

mendon se sht e mir, e drejt, dhe e dshirueshme;! Prfshijn pikpamjet e shoqris mbi lirit, demoracin, t

vrtetn, sinqeritetin, lojalitetin, prgjegjsit kolektive, grat,seksin, martesn, etj.

!

Normat rregulla shoqrore t cilat prcaktojn nj udhzuest sjelljes s mir n shoqri. Normat prcaktojn rregullatsociale mbi t cilat bazohen raportet midis njerzve.! Mbi bazn e vlerave prcaktohen dhe justifikohen normat.

! Shoqri grup individsh t cilt ndajn vlera dhe norma tprbashkta.


41/60

Kultura dhe dimensionet e saj [1]

!"#$"%&'

)*%+&$ ,-.

/0/$.+0 0

1#.%&1.

2$%"3$"%&

2*40.

56"-7$

8,"30+0

90#*:*;0&

83*)*+03.

90#*:*;0&

60*)0

T

diskutuara

n javn e

kaluar


42/60


! Struktura sociale i referohet forms s organizimit

shoqror t shoqris;

!

2 dimensionet e strukturs sociale:

1.

Shkalla sa favorizohet individi ndaj grupit;

! Aty ku favorizohet individi (vendet perendimore) sht isprehur individualizmi dhe ndrmarrsia.

! Aty ku grupi sht fokus (shoqria tradicionale Japoneze)

suksesi sigurohet nga qllimi i prbashkt (presioni brendagrupit).

2.

Shkalla se sa sht e stratifikuar/kastifikuar shoqria;

! Kto shtresa prcaktohen n baz t t ardhurave, tkaluars s familjes, dhe profesionit.


43/60


! Religjioni prcakton sistemin e etiks (kryesisht);

! Etika grup principesh morale apo vlerash mbi t cilat

prcaktohen sjelljet;

! (shih Barro & McCleary, 2003)


44/60


45/60


46/60


! Gjuha ndihmon n definimin e kulturs;

! Vendet me shum gjuh jan vende me shum kultura;

!

Gjuha e folur dhe me shenja;


47/60


! Fakte mbi gjuht botrore (nga National Geographic):

! N vitin 2007 jan folur 6,912 gjuh t ndryshme;

! 83 gjuh (prfshir ktu gjuhn mandarine, spanjishtn, anglishtn,

dhe gjuhn hindu) dominojn n tr botn me 80% t pupullsis;! M tepr se gjysma e gjuhve t bots flitet nga m pak se 1% e

popullsis s bots;

! M pak se 3000 vet e flasin gjuhn Urarina n Amazon;Halkomelem flitet nga 200 banor n Kanad; Tofa flitet vetm nga25 njerz n Siberi;

! Linguistt parashohin se deri n fund t shek. 21 vetm gjysma e

gjuhve q sot fliten mund t fliten edhe ather;! Shkenctart vlersojn se q nga viti 1600, nga planeti jan zhdukur

rreth 1,200 bim dhe shtaz t njohura (q prbn 7% t totalit).

! Sot llogatiten 40% t gjuhve n rrezik t zhduken si rezultat iglobalizimit.


48/60


49/60


! Edukimideterminant e prparsive krahasuese

nacionale (Michael Porter);

!

Edukimi faktor i rndsishm n zgjedhjen e lokacionitt biznesit ndrkombtar;

! Procesi i aglomerimit/lokalizimit/klasterve;

! Fuqia puntore e edukuar dhe e koncentruar n hapsir t

caktuar.

!

Edukimi prcakton kulturn n vendin e puns;


50/60

Politika Ekonomike nTregtin Ndrkombtare

Biznes NdrkombtarFakulteti Ekonomik, UP


51/60

Hyrje

!Klasikt dhe roli i qeveris n tregtinndrkombtare;

!Intervenimet e qeveris n tregtinndrkombtare;

!

Integrimi ekonomik rajonal.


52/60

Smith, Rikardo, dhe Heckscher-Ohlin:

LIBERALIZIMI I TREGTIS


53/60

Instrumentet e politiks

tregtare [1]!Instumentet tarifore:!

Tatimet n importe;! Llojet: specifike (ngarkes fikse pr produktin eimportuar) & bazuar n vler;

! Prfituesit: qeveria & prodhuesit;

! Humbsit: konsumatort;


54/60

Instrumentet e politiks

tregtare [2]!

Instrumentet jo-tarifore:!

Definimi (Deardorff dhe Stern, 1997, f. 4):Vshtirsia elementare n prkufizimin e BJT sht se ato jan tdefinuara me at far nuk jan. BJT jan pengesa t natyrs jo-tarifore.Madje definimi i tyre sht edhe m i prgjithshm se aq, sepse ky termprdoret pr t prfshir edhe intervenimet n politikn tregtare si jansubvencionet q shrbejn pr t stimuluar dhe jo pr t zbrapsurtregtin, andaj edhe logjikisht nuk mund t konsiderohen si 'barriera' ntregti. BJT prfshijn edhe ato politika dmtuese t tregtis si jankuotat e importit dhe kufizimet vullnetare t eksportit. Ato prfshijngjithashtu nj gam t gjer politikash potenciale, ndoshta edhe ato qnuk jan aplikuar ende e q ndikojn n mnyr indirekte n mimetdhe/apo sasin e kmbimit.


55/60

Instrumentet jo-tarifore tpolitiks tregtare [1]

!Subvencionet;!

Format: huazime n kesh, kredi me kushte t

volitshme; lirim nga tatimet, pjesmarrja eqeveris n kapitalin e firms.! Qllimet: (1) kompanit e vendit t jen

konkurent me kompanit importuese; dhe, (2)deprtimi n tregjet e eksportit.

!

Politika Tregtare Strategjike;! Subvencionet kanal pr t prfituar ngafirst-mover

advantage;


56/60

Instrumentet jo-tarifore t

politiks tregtare [2]! Kuotat e importit dhe kufizimet voluntere t

eksportit;

!

Przierja n mes t kuotave dhe tatimeve primporte;! Komponenta vendore n prmbajtjen e

produktit dhe kushtzimet pr miks tprodukteve;

!

Politikat administrative;! Politikat anti-damping.


57/60

Arsyet pr intervenimin e qeverisn tregtin ndrkombtare

! Faktort Politik:! Mbrojtja e vendeve t puns dhe e industrive;! Siguria nacionale;!

Kundrveprimi;! Mbrojtja e konsumatorve;! Realizimi i qllimeve t politiks s jashtme;! Mbrojtja e drejtave t njeriut

! Faktort Ekonomik:!

Mbrojtja e industrive q jan n fazn iniciale tzhvillimit;! E arsyeshme edhe sipas GATT/WTO

! Politika Tregtare Strategjike;


58/60

Integrimi rajonal dhe nivelet eintegrimit [1]

! Integrimi ekonomik rajonal: marrveshje mes vendeve nnj rajon gjeografik me qllim t zvoglimit apo eliminimit

t barierave tarifore dhe jo-tarifore n qarkullimin eprodukteve, shrbimeve, dhe faktorve t prodhimit;

! Nivelet e integrimit rajonal:

1. Marveshjet e tregtis s lir (FTA) eliminon barierat tregtare nmes t vendeve;

!

European Free Trade Association (EFTA). Sot antar Norvegjia,Islanda, Lihtenshtajni, dhe Zvicrra.

2. Union doganor vendet heqin barierat tregtare dhe aplikojnpolitik tregtare t prbashkt;

! Pakti i Andeve (Bolivia, Ekuadori, Peru, dhe Kolumbia)


59/60

Integrimi rajonal dhe nivelet eintegrimit [2]

4. Tregu i prbashkt - vendet heqin barierat tregtare, aplikojn politiktregtare t prbashkt, dhe lejojn lvizjen e lir t faktorve tprodhimit;

!

Pr shum vite BE, ndrsa tani ka lvizur n drejtim t integrimit edhe m t thell;! MERCOSUR (Argjentina, Brazili, Paraguaji, dhe Uruguaji)

5.

Unioni ekonomik prfshin lvizjen e lir t faktorve tprodhimit, aplikimin e politiks tregtare t prbashkt, si dhevalutn e prbashkt, harmonizimin e sistemit tatimor, dhepolitik t prbashkr monetare;!

Bashkimi European edhe pse shume vende nuk kan aplikuar valutn eprbashkt, si dhe sistemi tatimor mbetet i ndryshm n vendet antare;

6. Unioni politik;! BE-ja pjesrisht;

! Parlamenti European nga 1970.


60/60

Faktort pro dhe kundrintegrimit rajonal

!

Argumentet pro integrimit:! Argumentet ekonomike bazohen n faktin se tregtia e lir u

mundson vendeve t specializohen n prodhimin eprodukteve dhe shrbimeve n t cilat kan prparsikomparative;

! Argumentet politike jan t lidhura me zbutjen eanimoziteteve n mes t vendeve;

!

Argumentet kundr integrimit:! Industrit mund t ndikohen negativisht nga tregtia e lir;! Humbja e sovranitetit t vendit.

Documents

Ligjeratat 1 5 Biznes Nderkombetar PG