Embed Size (px)
Citation preview
Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland
De boom in
Thema: Wandelen
De Boom In is een uitgave van Stichting Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) en wordt vier keer per jaar verzonden aan vrijwilligers in het landschapsbeheer in Zeeland, overeenkomsthouders, relaties en medewerkers.De Boom In wordt verstuurd in een biologisch afbreekbare folie.
Redactie:Caroline Geluk Sandra Dobbelaar Luciën CalleRobert Wielemaker Foort Minnaard Gastredacteur: Arjan de Hulster
Verder werkten aan dit nummer mee:teja van Hoften Marion Struik Bea TolboomAnnemiek Persijn Marinus Vuijk Ada BeukersHenk Hooiveld Arthur Stijns Guus Remijnse Nettie Wilderom Reinder de Jong Advertenties:Ook uw advertentie in De Boom In? Bel SLZ, tel. 0113-23 09 36 voor de mogelijkheden. Foto omslag: Arjan de Hulster - Essendijk TholenFoto inzet: André Hannewijk - KnooppuntpaalMet dank aan alle fotografen. SLZ heeft getracht alle rechthebbenden van de geplaatste foto’s te achterhalen. Degenen die desondanks menen aanspraken te kunnen doen gelden op de rechten van gebruikte foto’s worden verzocht contact met ons op te nemen. Opmaak en drukwerk: Drukkerij Zoeteweij, Yerseke - Oplage: 1800 ex.
Redactie- en bezoekadres:Klein Frankrijk 14461 ZN GoesTel. 0113-23 09 [email protected]
IBAN NL93 RABO 0380 5172 56
AbonnementWilt u ook De Boom In ontvangen? Voor slechts € 15,- per jaar ontvangt u ons kwartaalblad. Bel naar 0113-23 09 36 of meld u direct aan via www.landschapsbeheerzeeland.nl/nieuwsbrief
ISSN nummer 1876-5491
Stichting Landschapsbeheer Zeeland zet zich in voor behoud, beheer en aanleg van kleine landschapselementen. Zie www.landschapsbeheerzeeland.nl voor meer informatie.
De Boom In is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier.
SLZ wordt financieel gesteund door de Nationale Postcode Loterij en Provincie Zeeland.
JAARGANG 30HERFST - 2016
Wandelen op Noord Beveland is een plaatje!Fotograaf: SLZ
Van de redactieDoor: Arjan de Hulster, gastredacteur
• Inleiding 02• Ik sta even stil en dat is een hele vooruitgang 04• Wandelnetwerk: hoe werkt het? 06 • Herfst 06• Wat vindt de Provincie Zeeland ervan? 09• Wandelnetwerk in gemeente Terneuzen 11• Wat kost dat en wie betaalt dat? 14 • Wat vindt de vrijwilliger ervan? 16• Het wandelpad van Gommert en Ans 18• Hoe wandelen ze elders? 22• Lange-afstands-wandelpaden in Zeeland 23• Wandelen in Kloetinge 24 • Themaroutes 27• Het Watersnoodpad 28• Project renovatie bankjes en tafels 30• Promotie VVV 31• Kort Nieuws 32• Overzicht Vrijwilligersorganisaties in Zeeland 33• Agenda 34
10 jaar Wandelnetwerk Zeeland! Een goed moment om terug te kijken naar deze periode, maar vooral ook vooruit: Zijn we goed bezig? Voor wie doen we dit? Hoe zit het met de vermarkting en wat zijn de ontwikkelingen? In dit nummer komt de wandelaar aan het woord, de vrijwilliger, de grondeigenaar (boer), de bestuurder en de VVV. Wij hopen dat u dit blad met plezier zult lezen en kom met ideeën om ons Zeeuwse landschap nog aantrekkelijker te maken voor de wandelaar.
En verder
Wandelen in Hoofdplaat Fotograaf: Guus Remijnse
De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland 1
InleidingDoor: Arjan de Hulster, Projectleider Wandelnetwerk Zeeland
Het was eigenlijk best wel een beetje toevallig dat SLZ betrokken werd bij de ontwikkeling van het Wandelnetwerk Zeeland. Wel waren we al bezig om samen met bewoners z.g. ‘Ommetjes’ rond dorpen en steden te ontwikkelen en daar was zelfs een prijsvraag voor uitgeschreven.
Het idee van een Wandelnetwerk ontstond echter pas toen een bewoonster van Oud-Sabbinge ons benaderde voor de realisatie van wandelroutes rond haar dorp. Zo is het Kiekendiefpad, het eerste netwerk, ontstaan. In die zelfde periode schreef de Provincie Zeeland haar wandelnota en dit netwerk bleek hier perfect op aan te sluiten. Van het een kwam het ander, SLZ mocht ook in andere regio’s netwerken gaan aanleggen en hier zijn we nu al tien jaar mee bezig, samen met bewoners, vrijwilligers en verschillende organi-saties.
Bij de aanleg moet je, je steeds afvragen: voor wie doen wij dit? Je hebt vele soorten wande-laars (zie noot) en is ons landschap daar wel geschikt voor?
Bewoners van de Zeeuwse dorpen en steden zijn voor ons een belangrijke doelgroep. Ook buiten het toeristenseizoen wordt er veel gewandeld en dan liefst ook nog in de eigen woonomgeving. Het hoeft allemaal niet zo spectaculair, als je maar even naar buiten kunt, even bewegen, de frisse lucht opsnuiven en je hoofd ‘leeg maken’.
Daarnaast zijn voor de Zeeuwse economie de toeristen van belang. Deze mensen moet je wat meer op het ‘spoor’ zetten. Het Wandelnetwerk is hier een uitstekend middel voor, maar dat is niet voldoende. Het gaat ook om het verhaal van het landschap, de historie, de (nieuwe) natuur, …
Wij willen dit verhaal vertellen via themaroutes waarbij de bezoeker de omgeving op een intensere manier beleeft. Er zijn al veel van deze routes en wij hopen dat dit in de toekomst nog verder wordt uitgebreid.
Dit is ook een taak van SLZ: niet alleen een mooier landschap, maar dit ook ‘beleefbaar’
VerklikkerstrandAlle foto’s: Arjan de Hulster
2
maken voor de bezoeker, dus was de keuze voor SLZ niet helemaal toevallig!
Vermarkting:Hoewel we dus een prachtig Wandelnetwerk hebben moet er nog veel gebeuren om meer wandelaars te krijgen, de vermarkting is erg belangrijk!Hiervoor heeft de Prov. Zeeland aan het bureau Square Fruit opdracht gegeven om een markt-strategie te ontwikkelen waar SLZ ook aan heeft meegewerkt. Enerzijds is het van belang om mensen die ‘nooit’ wandelen aan het wandelen te krijgen, anderzijds ‘de wandelaar’ te verleiden om naar Zeeland te komen en /of meer te gaan wandelen.
Zie het artikel Promotie VVV. Kortom: er is veel te vertellen over wandelen!
Noot: Wie is de wandelaar?
Lopen is voor de mens de ‘oer-activiteit’ om zich voort te bewegen, het leger van Alexander de Grote maakte dagmarsen van 50 km het volle wapenuitrusting en moest daarna ook nog slag leveren!Gelukkig hoeven we dat vandaag de dag niet meer te doen, maar er zijn nog steeds mensen die ver lopen, b.v. de pelgrims naar Santiago de Compostella. De vraag is waarom je zoiets doet?
Nederlanders behoren tot de koplopers van Europa als het om wandelen gaat; 84% van de Nederlanders tussen 20 en 59 jaar wandelt regelmatig. Wandelaars in Nederland geven tijdens hun wande-lingen 1,8 miljard uit, o.a. aan entree, consumpties, vervoers kosten en over-nachtingen. Helaas zijn er nog weinig cijfers over de Zeeuwse wandelaars. Wel blijkt uit eigen onderzoek dat het Wandelnetwerk hoog wordt gewaardeerd door de gebruikers.
Eigenlijk loopt of wandelt iedereen dus wel, maar steeds op een andere manier. Lopen met kinderen is speciaal; zolang er uitdaging is zijn ze onvermoeibaar, maar als het een tonig wordt slaat de verveling al snel toe.De toerist wil wat zien of beleven, maar anderen lopen ook voor hun gezondheid. Uit onderzoek blijkt inderdaad dat lopen niet alleen goed is voor je spieren maar ook voor de hersenactiviteit.
Lopen is simpel, je ene been voor het andere zetten, daar hoef je niet bij na te denken…toch? Of juist weer wel als je lopen als een meditatie ervaart. De steeds terug komende beweging werkt als een mantra, lopen als mediteren.Voor mij is lopen een uitdaging, ik wil iets leren zien of voelen, maar dit is voor ieder-een dus weer anders.
3De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
Als ik wil uitrusten ga ik wandelen. Dan wordt ik niet langer ingehaald. Geen bellende fietsers of auto’s, op wandel-paden tenminste. En na een tijdje ook niet meer door mijn eigen onrustige hoofd. Vaak word ik geplaagd door vele associaties en gedachten. Voer ik gesprekken met mensen die ik mis of verzin. Het liefst loop ik alleen en daar waar ik niemand tegenkom, want een goedemiddag kan me al vreselijk doen opschrikken. Gek dat ze met de innerlijke mens meestal alleen de spijsvertering bedoelen. En actief vaak op seks slaat. Lopen is voor mij heel actief en rustge-vend tegelijk. Daar kan geen mindfull-ness of meditatie tegenop. Wandelend vertraag je het leven en ervaar je zoveel meer, pure aandacht, alle zintuigen op
scherp, je ene been voor de andere en verder niks. Alleen de natuur haalt me terug op aarde. Relativeert al die spinsels en laat me weer lichaam zijn. En opeens hoor ik bij de veedrinkput de kikkers massaal om bevrijding smeken, zie ik twee stieren het zand hoog opgooien, hun voorhoofden tegen elkaar en word ik ontroerd door de mini duintjes in de enorme weidsheid bij het brede strand. Hallo, ik ben er weer.
Zelfdenkend individu Wat ik zo goed van het knooppuntensysteem vind, is dat je niet aan de hand wordt geno-men door de amusementsindustrie, maar het gericht is op het zelfdenkend individu. Je kunt de wandeling zo lang of kort maken als je wilt, je eigen route samenstellen, dorpen en stad-jes juist ingaan of vermijden. Zelf creatief zijn
Ik sta even stil en dat is een hele vooruitgangDoor: teja van Hoften, beeldend kunstenaar, auteur en wandelaar
Het wandelnetwerk is opgebouwd als knooppuntensysteem.4
De schapen lopen met ons mee!Foto: Geziena de Moor
en je eigen verhalen lopen. En het is geweldig, dat het zich steeds verder uit-breidt (bijna alle provincies hebben nu wandelnetwerken met knooppunten systemen) en aansluit op wandelpaden in België. En dat het ook echt om wandel-paadjes gaat, waar geen ruiter of fietser komt. Het is gemakkelijker een stilstaan-de wandelaar dan een stilstaande fietser te zijn, je kunt even bukken om iets van dichtbij te bekijken. Bertold Brecht zei het al: ik sta even stil en dat is een hele vooruitgang. Zeeuws-Vlaanderen Vlakbij Sas van Gent, toen ik net mijn vroegere aardrijkskundelessen herhaalde, zag ik plotseling een heel donker, bijna zwarte ree telkens boven het hoge graan uit springen, met vier poten tegelijk. Als hij neerkwam, waren alleen zijn oren nog zichtbaar. Het was met eenzelfde regel-maat, maar tegelijkertijd ook abruptheid zoals in de tunnel naar Zeeuws-Vlaanderen de schaduw van een achter op een auto staande fiets bij elke verlich-
tingsbron van de fiets wegsprong en weer terug. Een rij bomen was tot kale palen gesnoeid, maar overal rondom de stam kwamen er plukken bladeren uit kroezen. De schoonheid van zevenblad, dat in een strak ritme dakpansgewijs het dijklichaam totaal bekleedde. Huize Plexat had zonder-meer gelijk, wat een ruimte om haar heen. De blaadjes van de populieren smeulden en flikkerden op wind en zon. Naarmate de lucht donkerder werd, begonnen er meer vogels te zingen. Ronde plakkaten klavers tussen het verse gras als mooi aangelegde perkjes. Drie lege grijsgroene eierschalen. Duistere doorkijkjes in het dennenbos. Zoveel afwisseling van landschap en de hele weg lang geen andere wandelaar tegen-gekomen. En zulk goed wandelweer, die dreigende luchten boven het vlakke land, waar de hemel sowieso de baas blijft. Ik geloof het echt, ze hebben dit pad voor mij gemaakt.
Meer teksten en afbeeldingen over teja’s wandelingen kunt u vinden op haar website bij eigen teksten: www.tejavanhoften.nl
De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland 5
Wandelnetwerk: hoe werkt het?Door: Caroline Geluk, medewerker SLZ
Als je wil gaan wandelen over het Wandelnet werk in Zeeland, dan zijn er verschillende opties:
HerfstDoor: teja van Hoften, beeldend kunstenaar, auteur en wandelaar
3. Wandelen op smartphone (alleen i-Phone): Ga naar de website: http://routes.vvvzeeland.nl en installeer de web app op I-phone. Je kunt kiezen tussen het plannen van een eigen route of een bestaande (thema)wandeling.
Daarna:kun je aan de hand van de kaart, de app of de kaart op het informatiebord zelf je route uitstippe-len. De afstanden staan erop, als ook de knoop-puntnummers. Schrijf de knooppuntnummers op.
1. Je gaat op de bonnefooi naar een leuk dorpje en zoekt een informatiebord waar wandel routes van het Wandelnetwerk opstaan. De meeste borden staan in het centrum van de dorpen of bij belangrijke punten zoals een kerk, dorpshuis of een museum.
2. Je koopt bij het plaatselijke VVV kantoor (of via de website www.routesinzeeland.nl) een wandelkaart van het netwerk in de regio of een informatiebrochure van een themaroute.
Informatiebord in centrum van dorp met wandelroute erop. Alle foto’s: SLZ
Diverse wandelkaarten verkrijgbaar. Routeplanner VVV Zeeland
De wereld is klein als het nevelt, geluid dringt zich meer op. Papiergeknisper, wellicht geknab-bel, van een muisje misschien? Bromvlieg doet een ronde om mijn hoofd. In de verte blaft een hond. Kleine vogelkreetjes in de struiken, niet het uitbundige gefluit van de lente. Zou het energie-besparing zijn voor ze aan de grote trek begin-
nen? Ik zie ze niet. De geur van al licht gistende bessen. Opeens het wonder van een zwerm spreeuwen, dat mijn blikveld in- en uit draait. Diegene die van rechts naar links vliegen zijn donkerder van kleur dan zij, die van links naar rechts gaan. Ik hoor een soort zoef
Het wandelnetwerk is 2.500 kilometer lang, waarvan 800 kilometer onverhard.6
Door onderweg deze nummers op de knoop-puntpalen te volgen, kom je vanzelf bij het volgende knooppunt uit. Het maakt niet uit of je links- of rechtsom wandelt. Het netwerk is langs twee kanten bewegwijzerd.
Praktische informatie zoals parkeerplaatsen en horeca staan ook op de kaart aangegeven. Houd je verder aan de regels die gelden op de betreffende paden, zoals honden aan de lijn of honden verboden, hekken sluiten, geen afval achterlaten, niet op particulier terrein komen en rekening houden met het broed-seizoen.
En dan: Veel wandelplezier en geniet van het land-schap!
Stippel zelf je route uit middels de knooppuntnummers
Knooppuntpaal met routenummers
Honden verboden en let op: broedseizoen!
van de vleugels of verbeeld ik me dat? Waarom intrigeren die vogels zo? Omdat je ze niet kunt vast houden? Telkens opnieuw een cadeautje. Een piep in mijn oor, storing van binnen uit. En heel zacht hoor ik een ritmische donder, even later heel duidelijk een onzichtbaar vliegtuig. Het levendige rood van rozenbottels
tussen de wit oplichtende kale dode vlier. Een bovist als vers, wit kadetje. Uitgebloeide bloemetjes als piepkleine sterretjes op kale takjes geprikt. Een diep paarse paddenstoel op nog geen 20 cm afstand van een fel oranje exemplaar. Geluidloos zwevend spinnetje, herfststukje.
Herfsttinten, foto: SLZ
De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland 7
Kerkring 7 | 4444AB ‘s-Heer Abtskerke | t: 0113-311363 | f: 0113-311318 | email: [email protected]
BOSBOUW, LOON-, GROND-, CULTUURTECHNISCH- & STRAATWERK
Ambachtsweg 64458 DA ’s-Heer Arendskerke
tel. [email protected]
www.vansabbenbv.nl www.debaeckermat.nl +31 (0)115 45 38 32
Boerderijrestaurant &streekpakketwinkel
Aannemersbedrijf
STURM b.v.voor al uw
NIEUWBOUWVERBOUW
ONDERHOUD
Schellachseweg 1a4352 AJ Gapinge
tel: 0118 591447 / fax: 593556www.aannemersbedrijfsturm.nl
* sfeervolle locatie voor familiefeesten, bruiloften
* personeelsbijeenkomsten met outdoor activiteiten en lunch of diner
* teambuildingsdagen met trainers mogelijk
voor informatie: www.twistvliet.nlmail: [email protected]
nico mesu, tel. 0118-594757
Bomen verdienen het met zorg behandeld te worden. Dát is ons vak!
Ter Hoogestraat 36 - 4335 EP MiddelburgVast: 0118-851958 - Mobiel: 06-14414836
i n f o @ f l o r i s o v e r e s . n lw w w . f l o r i s o v e r e s . n l
De wereld is klein als het nevelt, geluid dringt zich meer op. Papiergeknisper, wellicht geknab-bel, van een muisje misschien? Bromvlieg doet een ronde om mijn hoofd. In de verte blaft een hond. Kleine vogelkreetjes in de struiken, niet het uitbundige gefluit van de lente. Zou het energie-besparing zijn voor ze aan de grote trek begin-nen? Ik zie ze niet. De geur van al licht gistende bessen. Opeens het wonder van een zwerm spreeuwen, dat mijn blikveld in- en uit draait. Diegene die van rechts naar links vliegen zijn donkerder van kleur dan zij, die van links naar rechts gaan. Ik hoor een soort zoef van de vleu-gels of verbeeld ik me dat? Waarom intrigeren die vogels zo? Omdat je ze niet kunt vast houden? Telkens opnieuw een cadeautje. Een piep in mijn oor, storing van bin-nen uit. En heel zacht hoor ik een ritmische don-der, even later heel duidelijk een onzichtbaar vliegtuig. Het levendige rood van rozenbottels tussen de wit oplichtende kale dode vlier. Een bovist als vers, wit kadetje. Uitgebloeide bloeme-tjes als piepkleine sterretjes op kale takjes geprikt. Een diep paarse paddenstoel op nog geen 20 cm afstand van een fel oranje exemplaar.
Geluidloos zwevend spinnetje, herfststukje.
Wat vindt de Provincie Zeeland ervan?Door: Marion Struik, beleidsmedewerker natuur en landschap, Provincie Zeeland
In 2006 hebben Gedeputeerde Staten een wandelnota vastgesteld. “Ontdekkingsreis te voet over het Zeeuwse platteland: ontmoeting met natuur, landschap en cultuurhistorie”. Dit zegt al veel over het waarom van het Wandelnetwerk Zeeland. Het doel was om het platteland op een aan-trekkelijke manier toegankelijk te maken voor wandelaars en het landschap te verfraaien. Bij de ontwikkeling van het Wandel -net werk Zeeland zijn bijvoorbeeld Zeeuwse hagen aangeplant, dijkbeplan-ting hersteld, hoogstamfruitgaarden metZeeuwse rassen aangeplant en poelen gegraven.
Het netwerk en de mensenHet wandelnetwerk is ook van waarde voor de Zeeuwse economie. Het is een verbreding van het toeristisch product. De aanwezigheid van logies, horeca en bijvoorbeeld streek-winkels maken het wandelnetwerk nog aantrekkelijker. En andersom kunnen de ondernemers omzet draaien door een bezoek van wandelaars. Dé wandelaar bestaat niet. Het gaat om zowel inwoners al toeristen. Mensen kunnen ook heel verschillend gebruik maken van het wandelnetwerk. Er zijn “echte” wandelaars die een dagwandeling of een meerdaagse tocht willen maken. Maar er zijn ook heel veel inwoners of gasten die gebruik maken van het wandelnetwerk om gezellig met vrienden, familie of gezin een ommetje
Mooi uitzicht tijdens wandelingAlle foto’s: SLZ
9De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
Al wandelend kom je langs cultuurhistorische objecten
doen. En er zijn heel veel mensen die onbewust wandelen tijdens een andere activiteit. In die zin is er een mooie infrastructuur om verleid te worden om meer te bewegen. Aan de hand van knooppunten kunnen mensen afstand en route kiezen. Die voert door natuurgebieden, karakteristieke dorps- en stadskernen, over boerenland, langs waterlopen en (cultuur)-historische objecten.
ResultaatHet Wandelnetwerk Zeeland is een mooi product geworden. Het resultaat is boven verwachting. Aanvankelijk is uitgegaan van ca 500 km en nu ligt er ongeveer 2500 km
wandelnetwerk! De schatting was wat aan de voorzichtige kant omdat er veel trajecten over particuliere grond lopen. Nu is het vooral zaak dat het wandelnetwerk gevonden wordt. Daar wordt hard aan gewerkt.
Het Wandelnetwerk Zeeland wordt beheerd door SLZ samen met heel veel vrijwilligers. Daarvoor is Boerenlandgeld beschikbaar en budget voor onderhoud. Dit onderhouds-budget is ook bedoeld om kleine reparaties uit te voeren en op termijn voorzieningen te kunnen vervangen. Dit onderhoud wordt door de Provincie Zeeland samen met gemeenten gefinancierd.
Er zijn 250 contracten gesloten met 250 eigenaren voor 165 kilometer onverhard pad over boerenland.10
Cultuurhistorische dag 2016 :op de grens
van land en waterFoto: SCEZ
Zo’n mooi pad zie je niet op de kaart.Fotograaf: SLZ
Wandelnetwerk in gemeente TerneuzenDoor: Bea Tolboom, Beleidsmedewerker Gemeente Terneuzen
Als fanatieke wandelaar is het een voor-recht om bij een gemeente te werken die ook het besluit heeft genomen het wandelnetwerk Midden en Oost Zeeuws-Vlaanderen “Tussen linies en kreken” aan te leggen. We hebben dat als gemeente Terneuzen gedaan samen met de gemeente Hulst om zo beide gemeenten in één keer te voorzien van een wandel-netwerk. Een wandelaar is niet geïnteres-seerd in een gemeentegrens, maar wil gewoon lekker wandelen.
Toeristische infrastructuur Het doel van het wandelnetwerk is drie-ledig: het ontsluiten van het platteland voor de wandelaar, de realisatie van een aantrekkelijk (wandel)landschap en het
vormen van een nieuw toeristisch product voor de consument. We bieden inwoners en toeristen een goede toeristische infrastruc-tuur met een wandelnetwerk, fietsnetwerk, mooie dorpjes, goed eten, cultuurhistorie met kreken, linies, natuur en dijken en nog veel meer.
Het wandelnetwerk vormt verbindingen tussen kernen. Dit past in het beleid van de gemeente van thematisering van de kernen. Thematisering van de kernen beoogt de aantrekkingskracht van de kleinere kernen van de gemeente Terneuzen voor inwoners en bezoekers te vergroten door de eigenheid van de kernen beter te belichten. De pareltjes in het landschap en de kernen worden met een wandelnetwerk met elkaar verbonden.
De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland 11
CAMPING UITSPANNING BOERENGOLF
Karnemelkshoek Barentsweg 2 4389 TW Ritthem Tel: 0118-472683/06-30077323/06-23318949 [email protected] www.karnemelkshoek.nl
Prooijenseweg 26 4332 RD Middelburg
tel: 0118-613984fax: 0118-642038
www.kaasboerderijschellach.nl
AUTHENTIEKE KALK- EN KRIJTVERVEN
VERKRIJGBAAR BIJ DECO HOME GOES
12
MedewerkingDankzij de medewerking van veel men-sen en organisaties, wordt het landschap met zijn geschiedenis nog beter ontslo-ten en kom je op locaties die je anders nooit zou zien (vaak pareltjes in het land-schap). En zeker dankzij particuliere eigenaren die toch hun land beschikbaar hebben gesteld voor wildvreemden om over te lopen. Ik ben als ambtenaar heel erg blij dat er zoveel mensen, vooral vrij-willigers, ook tijd en energie in wilden steken. Het landschap in Zeeuws-Vlaanderen is zeer divers met in het noorden klei-landschappen en in het zuiden langs de Belgische grens dekzandgebieden met een veel kleinschaliger landschap. Door middel van wandelen beleef je het land-schap veel intensiever.
VerrassingenPersoonlijk heb ik al grote delen van het Wandelnetwerk tussen Linies en Kreken gelopen. Soms als ik zoek naar een nieu-we wandelronde ziet een wandeling er op de kaart saai uit, maar elke keer kom je toch weer voor verrassingen en ben ik blij die “saaie” ronde weer te hebben gezien en gelopen.
4 jaar na realisatie van het wandel-netwerkAls gemeente willen we ondernemers en inwoners stimuleren de Terneuzense toeristische infrastructuur, inclusief het wandelnetwerk, in de gemeente beter te benutten en gebruiken en tevens de (economische) leefbaarheid en vitaliteit te vergroten. Door het houden van Terneuzencafé, netwerkbijeenkomsten op basis van een thema, hopen we initiatieven van ondernemers en inwoners voor het ontwikkelingen van activiteiten met een verdienmodel te kunnen ondersteunen. Dit najaar willen we starten met de Terneuzencafés. Ook bij de Provincie Zeeland en de VVV wordt gewerkt aan het beter benutten van de wandelnetwerken door het ontwikkelen van Parelroutes om nieuwe doelgroepen aan te trekken. Misschien heeft u als lezer ook initiatieven die u zou willen ontwikkelen om het wandel-netwerk beter te benutten en gebruiken? U bent van harte uitgenodigd om contact op te nemen.
Veel wandelplezier!
Zij vinden het reuze interessant als je langskomt!Fotograaf: SLZ
De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland 13
Wandelnetwerk Zeeland, wat kost dat en wie betaalt dat?Door: Foort Minnaard, directeur SLZ
We streven naar een kwalitatief goed netwerk. Daar is intensief onderhoud voor nodig. Hieronder een opsomming wat we vorig jaar aan onderhoud hebben gedaan en wat dat globaal heeft gekost: • Vergoeding aan de contractanten van boeren-
landpaden: € 50.000• Maaiwerkzaamheden op en langs de niet
openbare paden: € 55.000• Controle van de routes, de bebording en de
andere onderdelen: € 30.000• Uitvoeren van klein en groot onderhoud
(inclusief vervanging) aan paden, beweg-wijzering, panelen, bankjes en picknicksets, overstapjes en toegangshekken, bruggen en trekvlotten (inclusief kosten materiaal en materieel): € 85.000
• Contacten onderhouden met grondeigenaren, grondgebruikers, vrijwilligers, wandelaars en overheden: € 30.000
In totaal is dat € 250.000,-!
Als je weet dat het wandelnetwerk 2.500 kilome-ter lang is, komt dat neer op € 100 per kilometer!
Wie betaalt dat?Grotendeels is dat bekostigd door de provincie Zeeland als initiatiefnemer van de realisatie van het wandelnetwerk Zeeland: € 170.000.
Daarnaast is een grote bijdrage geleverd door de Zeeuwse gemeenten: € 70.000. Het Waterschap Scheldestromen en enkele particulieren droegen € 10.000 bij.De kosten omvatten de werktijd van SLZ-medewerkers, uren van vrijwilligers, inhuur van loonwerkers, aanschaf van materiaal en materieel en gebruik van materieel. (Meer informatie hier-over is te vinden in het SLZ-jaarverslag 2015, in te zien en te downloaden op onze website).
Vergelijking met het FietsnetwerkHet wandelnetwerk wordt vaak vergeleken met het fietsnetwerk Zeeland. Daar valt wat voor te
Alle foto’s: SLZ
In 2015 zijn er 550 meldingen van knelpunten binnengekomen bij SLZ. Meldingen worden gedaan door wandelaars, vrijwilligers, eigenaren en andere geïnteresseerden.
De knelpunten worden opgelost door vrijwilligers en SLZ-medewerkers.14
zeggen, omdat er overeenkomsten zijn: beide netwerken zijn opgebouwd als knooppunten-systeem, beide liggen in Zeeland, bij beide zijn vrijwilligers betrokken. Echter, er zijn toch ook aanzienlijke verschillen. Hierdoor kost het onderhoud van het wandel-netwerk veel meer tijd en geld. De twee belang-rijkste punten zijn:
De hoeveelheid benodigd bewegwijzerings-materiaal is bij het wandelnetwerk veel groter dan bij het fietsnetwerk. Want het fietsnetwerk is grootschaliger dan het wandelnetwerk; een fietser gaat sneller en verder dan een wandelaar.Het fietsnetwerk is 1.900 kilometer lang, gemid-deld is er 1 knooppunt per 4 kilometer, totaal zijn dat er dus ca 500.
Bij het wandelnetwerk hebben we het over 2.500 kilometer, 1 knooppunt per 2 kilometer, totaal dus 1.250 knooppunten.
Het onderhoud aan de paden is bij het wandel-netwerk veel groter dan bij het fietsnetwerk. Want het fietsnetwerk ligt overwegend op verharde openbare weg, die in eigendom is bij een overheid. Er zijn dus geen boerenland-paden aangelegd voor het fietsnetwerk. Er hoeven geen contracten gesloten te worden met particuliere eigenaren. Ook maaiwerk en ander onderhoudswerk aan dit type paden komt in het fietsnetwerk niet voor. Voorzieningen als toegangshekken, overstapjes, bruggen en trekvlotten zijn daarom in het fietsnetwerk ook niet nodig. Er wordt gebruik gemaakt van al aanwezige voorzieningen.
Wandelnetwerk Zeeland, wat kost dat en wie betaalt dat?Door: Foort Minnaard, directeur SLZ
Al met al dus een flinke klus en een flinke kostenpost, maar ja: dan héb je ook wat!
15De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
Wat vindt de vrijwilliger ervan?Door: Annemiek Persijn, Vrijwilliger wandelnetwerk Oost Zeeuws-Vlaanderen
Ik controleer een stukje van het Wandelnetwerk Oost Zeeuws-Vlaanderen in de omgeving van de Koewacht en Zuiddorpe. Daar ik enkel controleer of de paaltjes, de knooppunten en het wandel-pad nog in orde en begaanbaar zijn, heb ik Fonny Roels gevraagd om mij te helpen. En voilà dat heeft hij gedaan!
Door vrijwilligers is in 2010 de eerste fase van het Wandelnetwerk in Zeeuws -Vlaanderen aange-legd, de tweede fase in 2012 en in 2013 is het afgerond. Het wandelgebied in Oost Zeeuws-Vlaanderen loopt van het Vedronken Land van Saeftinghe tot en met de Braakman en wordt ‘Langs Linies en Kreken’ genoemd. Het gebied westelijk van de Braakman noemt men ‘Grenzeloos wandelen’.
Voor het realiseren van het Wandelnetwerk zijn onder andere fervente wandelaars en dorps-raden gevraagd voor de speciale wandelplekjes. Fonny Roels is de coördinator en er zijn 22 controleurs die elk hun eigen deel van het Wandelnetwerk Oost Zeeuws-Vlaanderen hebben toegewezen gekregen. Iedere controleur controleert zijn deel op zijn manier, met de auto, fiets of te voet. De totale afstand van zo’n deel
per controleur is gemiddeld 25 à 30 km. Het is een hele klus om de paaltjes en knooppunten te controleren in het respectievelijke gebied. Maar met de kaart, waar de knooppunten opstaan, gaat het een stuk gemakkelijker.
Voor kinderen, maar natuurlijk ook voor volwas-sen, bestaat er een armbandje, verkrijgbaar bij de VVV-Zeeland, waarop je de knooppunten met de tussenliggende afstanden in km kan noteren. Een handig hulpmiddel voor onderweg. Je kan namelijk zelf een eigen route plannen, neem eens een kijkje op m.routes.vvvzeeland.nl. Om met gps te wandelen kun je de route down-loaden. (zie ook het artikel ‘Hoe werkt het’ elders in deze editie. Red.)
De wandelroutes gaan over verharde, onverhar-de en boerenlandpaden. Oost Zeeuws-Vlaanderen grenst aan België en delen zijn dan ook aangesloten op het Belgisch wandelnetwerk, bijvoorbeeld in omgeving van Overslag, Assenede en Boekhoute. Ook zijn ommetjes (korte routes rond dorpen), Lange- Afstand-Wandelpaden (LAW) elk met hun eigen kleur geïntegreerd. Hier en daar staan borden met informatie over de streek.
Alle foto’s: Annemiek Persijn
Alle foto’s: Fonny Roels en Jo David aan het werk op de Koewacht
16
De meeste vrijwilligers zijn zelf frequente wandelaars. Het is aangenaam wandelen als een wandeling goed bewegwijzerd en onderhouden is. Als vrijwilliger wil je andere mensen ook laten genieten van deze mooie wandelplekjes, en daar wil je de handen graag voor uit de mouwen steken!
De mensen die het onderhoud plegen hebben het in de winterperiode minder druk dan in de periode april t/m september. In deze periode gaat Fonny samen met enkele vrijwilligers vrijwel wekelijks op pad om wandelpaden te maaien, paaltjes en pijltjes te herstellen. Fonny neemt contact op met de vrijwilligers en er wordt een datum gepland. Het benodigde materiaal is aanwezig in een depot in Terneuzen. Voor de her-stelwerkzaamheden hebben we nog dringend nieuwe vrijwilligers nodig. Heb je zin om te helpen? Neem dan contact op met Pieter Voets ([email protected]).
Op het wandelnetwerk zijn honden, mits aange-lijnd, welkom. Er zijn echter ook een aantal trajec-ten waarop honden niet zijn toegestaan tijdens het broedseizoen. Honden moeten aan de lijn in verband met het mogelijk overbrengen van ziek-tes, waaronder de Neospora bacterie. Dit is een parasiet die bij koeien abortus veroorzaakt en daarnaast zorgt voor afname van de melkgift. Honden kunnen drager zijn van dit virus, een hond zal hiervan niet ziek worden maar kan wel de ziekte overdragen op het melkvee via de ontlasting.
Herstelwerkzaamheden worden door vrijwilligers gedaan. Herstel houdt onder andere in het maaien van boerenlandpaden en paaltjes vervangen. De nummers op de paaltjes kunnen na verloop van tijd minder duidelijk leesbaar zijn, dan worden de nummers vervangen. Ook naar aanleiding van klachten van wande-laars, slecht bewandelbaar pad, paaltjes niet kunnen zien vanwege te lang gras en paaltjes die zijn ver dwenen, worden herstel werkzaamheden uitgevoerd. Zowel opmerkingen van de contro-leurs als klachten van wandelaars worden in een GIS-kaart ingevoerd. In 2015 ontvingen we 550 meldingen. Dit is met name belangrijk voor de Provincie Zeeland, die de subsidie verleent om het Wandelnetwerk Zeeland mogelijk te maken. De Provincie kan zien dat er inspanningen worden geleverd om het wandelnetwerk te onderhouden.
17De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
Gommert en Ans houden schapen en zoog-koeien van het ras Blonde d’Aquitaine. De koeien lopen met hun kalfjes in het natuurge-bied ‘De Kapelse Moer’, dicht bij hun boerde-rij. Je kunt ze zien vanaf het wandelpad. We hebben het een tijdje over de weidevogelbe-scherming. Over het groepje vrijwilligers die in samenwerking met Gommert al zo’n twin-tig jaar lang ieder voorjaar bezig is om nesten op te sporen en te markeren, zodat ze
gespaard kunnen worden bij werkzaamheden op het land, en over de vele vogels die je er ziet. Maar eigenlijk moet dit stukje over het pad gaan! Dus ik vraag hoe het zo gekomen is, dat wandelpad. Vier jaar geleden werden ze benaderd door de vrijwilligers die samen met SLZ bezig waren met de ontwikkeling van het wandelnetwerk ‘Hart van Zeeland’.
Het wandelpad van Gommert en AnsDoor Nettie Wilderom, medewerker SLZ
Op een mooie vrijdagmorgen in juli mag ik aanschuiven aan de tuintafel op het terras achter de woning van boerderij ‘’Soekowono’’. Gommert en Ans Lindenbergh vertrekken later op de dag voor een weekje vakantie in Engeland. Fijn dat ze deze morgen nog tijd hebben voor een gesprek over het wandelpad dat vier jaar geleden is gerealiseerd op hun erf. Koffie erbij, een speelse jonge kat langs de rand van de vijver… Het werd aangenaam toeven daar.
Gemiddeld is er 1 knooppunt per 2 kilometer (in totaal dus ca 1.250 knooppunten).18
Gommert en Ans sloten met SLZ een contract af voor het pad. Meestal wordt er via zo’n contract een vergoeding afgesproken voor het ter beschikking stellen van de strook grond en het maaiwerk. Maar in dit geval ontvangen ze geen vergoeding, maar is er als tegenprestatie afgesproken dat de hoog-stamsnoeiploeg van SLZ de 25 hoogstam-bomen op hun erf onderhoudt.
Het pad over hun grond is twee en halve kilo-meter lang. Na 15 juli maait Gommert het pad voor het eerst. Dan is het wel hard nodig, maar eerder maaien mag niet vanwege de Flora en Fauna wet. De schapen houden in het voorjaar het gras aardig kort, maar later in het jaar moet er toch gemaaid worden. In het voorjaar is het pad een tijdje niet toegankelijk, omdat de vogels dan in alle rust moeten kunnen broeden. Er is dan een alternatieve route. Omdat er schapen lopen, en ook omdat het maaisel uit de wei soms gebruikt wordt voor de koeien, mogen wandelaars geen honden meenemen. Uitwerpselen van honden kunnen rundvee besmetten met neospora, een nare ziekte. En schapen en honden is niet altijd een goede combinatie. Er staat dus een verbodsbordje aan het begin van het pad. Gommert zegt dat wandelaars zich er goed aan houden. Eén keer heeft hij
Na aanvankelijke aarzelingen, vooral over of het wel een goede combinatie zou zijn met hun dieren in de weide waar het pad door-heen zou gaan lopen, besloten ze toch om mee te doen. “Wij wandelen zelf ook graag,” licht Gommert deze keuze toe. ‘’En daarom vinden we het leuk om ook anderen het plezier van mooie wandelmogelijkheden te gunnen”.
KapelleAlle foto’s: Nettie Wilderom
Het wandelpad van Gommert en AnsDoor Nettie Wilderom, medewerker SLZ
Gommert en Ans Lindenbergh
De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland 19
OosterlandLage Maireweg 12
4307 RS Oosterland
Noordhoeksewegeling 3Kapelle-Biezelinge0113-341170www.bermanfruitplants.com
Molendijkseweg 2, 4401 NM YersekeT +31(0)113 571404
E [email protected], I www.dzy.nl
Drukkerij Zoeteweij
20
‘’Ons pad is een onderdeel van De Franse Slag route*. Vrijwilligers organiseren ieder voorjaar De Franse slag mars.” vertelt Gommert. “Op die dag lopen er meer dan honderd mensen over het pad”.
Ze waarderen het dat ze ieder jaar worden uitgenodigd voor het ‘Wandelevent’ van SLZ. Ze zijn er al verschillende keren bij geweest, steeds in een ander deel van Zeeland, maar dit jaar moesten ze het mis-sen, wegens noodzakelijke werkzaamheden op hun bedrijf. Of er nog verbeterpunten zijn, vraag ik tenslotte. Na even nadenken zegt Gommert dat de bekendheid nog verbeterd zou kunnen worden. ‘’Ook naar de vrijwilligers toe zou het erg leuk zijn dat er nog meer mensen de paden van het wandelnetwerk weten te vinden,” vindt hij.
een mevrouw met een hond gezien op het pad. Na wat uitleg van zijn kant, begreep ze volledig waarom dit niet was toegestaan. Ook overlast in de vorm van door wandelaars achtergelaten rommel heeft hij niet.“Dat valt ook erg mee. Ik denk dat dat komt omdat de mensen die van het pad gebruik maken natuurliefhebbers zijn, niet de mensen die zomaar troep achterlaten.”Ze zien en spreken geregeld wandelaars. Het is leuk om af en toe een praatje met ze te maken. “Meestal komen de mensen niet hier uit de buurt, maar van elders’’ vertelt Ans. “Ik snap dat wel, zelf wandel ik ook vooral als ik op vakantie ben en niet zo gauw een heel eind in mijn eigen buurt. Toch zou je het wél moeten doen, want het is hier heel mooi wandelen. Je kijkt op de Kapelse Moer. Dat ziet er prachtig uit, je kunt er veel vogels zien, en natuurlijk onze koeien. De wandel route start met uitzicht op het Kanaal door Zuid-Beveland. Zelf zagen we laatst een zeehond in het kanaal zwemmen! Er valt hier veel te genieten”.
Verder zijn ze ook vol lof over de vrijwilligers die de routes hebben ontwikkeld, en het pad van bewegwijzering en overstapjes over de afrastering hebben voorzien. Ze hebben er goed over nagedacht en keurig uitgevoerd.
*De Franse Slag route is een wandelroute met als thema ‘de strijd van het 271e Régiment d’Infanterie op 16 mei 1940 in de driehoek Kapelle-Hansweert-Wemeldinge’. Het door vrijwilligers ontwikkelde boekje met de route en informatie is voor € 2,50 te koop bij VVV Zeeland.
Wandelpad met bijbehorende borden
De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland 21
Hoe wandelen ze elders?Door: Arjan de Hulster, medewerker SLZ
Het idee voor een wandelnetwerk is niet nieuw, we kenden al het fietsnetwerk en in België waren al verschillende netwerken. Het systeem komt daar ook vandaan: uit de mijnen, daar lijkt alles op elkaar en de kompels moeten zich oriënteren op nummers bij de kruisingen van de gangen. Ondertussen hebben veel provincies al een wandelnetwerk, waardoor bezoekers steeds bekender worden met het systeem en daar meer gebruikt van maken.
Het voordeel van een netwerk is dat je bijna alle bestaande wandelingen kunt samenvatten in één kaart. Verder heeft de wandelaar volledige keuzevrijheid voor de route en kan deze net zo lang of kort maken als hij wil. Een nadeel is soms het wat onpersoonlijke karakter, daarom zijn thema wandelingen op het netwerk erg belangrijk.
Een leuk voorbeeld is de Viking route rond de Burghse school in Burgh. Zie artikel Themaroutes.
Wat al weer wat langer bestaat zijn de thema-routes via een digitale app. Ondertussen een wijd verbreid fenomeen, waardoor je van de grote hoeveelheid soms ‘het bos niet meer ziet’. Tegenwoordig heeft iedere provincie wel zijn eigen app’s (te verkrijgen via de VVV). Goed kiezen is dus belangrijk, Leuke app’s volgens ons:In Zeeland: www.routes.vvvzeeland.nl Buiten Zeeland: BeleefRoutes.nl, Klompenpaden.nl: (Utrecht en Gelderland), Waddenwandelen.nl, Wandelen123.nl. Verder is de smartphone tegen-woordig een ideaal middel om je te oriënteren, zo zijn er programma’s die de (gratis) open-street-maps kaarten gebruiken, welke van uitstekende kwaliteit zijn, b.v. het programma Pocket-Earth-Pro voor iPhone. Je kunt in deze programma’s ook makkelijk ‘sporen’ inlezen van andere wandelaars en zo op pad gaan.
Verdwalen is er tegenwoordig niet meer bij, totdat…de batterij leeg is.. (maar daar zijn ook weer trucs voor).
Screenshot van de website Klompenpaden
22
Lange-afstands-wandelpaden in ZeelandDoor: Arjan de Hulster, medewerker SLZ
In Nederland, maar vooral ook daar-buiten zijn er veel lange-afstands-wandelpaden. Ook in Zeeland hebben we een aantal LAW’s: het Nederlands Kustpad (voorheen Deltapad) van Sluis naar Hoek van Holland, het Grenslandpad van Sluis naar Thorn en de GR5 van Hoek van Holland naar Nice. Ook hebben we een streekpad: het Oosterscheldepad.
Deze paden bestonden al lang voordat we begonnen met het Wandelnetwerk, daarom hebben we de tracés zo veel mogelijk opgenomen in het netwerk omdat ze vaak langs mooie en interes-sante plaatsen gaan.
Anderzijds ontstond door de realisatie van het netwerk de mogelijkheid om ook de LAW’s en het Oosterscheldepad nog aantrekkelijker te maken. Soms liepen de routes wel erg veel over de verharde weg. De realisatie van de ‘boerenlandpaden’ bood ook nieuwe mogelijkheden voor de LAW’s en het streekpad om onverhard en los van het verkeer lopen.
Ook de bewegwijzering is verbeterd; veel van de routeschildjes konden wij opne-men in de palen van het netwerk (zie foto), hierdoor is de bewegwijzering veel overzichtelijker geworden.
Combinatie van bordjes op 1 paal, o.a. LAW en themaroute.Fotograaf: Arjan de Hulster
De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland 23
Burgemeester van Goes René Verhulst en Wethouder Alssema planten bomen in KapelleFoto: Marinus Vuijk
Wandelen in KloetingeDoor: Marinus Vuijk, voorzitter Vereniging
Dorpsbelangen Kloetinge
Het netwerk is volledig in het veld bewegwijzerd, er zijn op veel plaatsen informatiepanelen geplaatst, er zijn bankjes en picknicktafels geplaatst.24
Kerkenpaden Zoals veel oude parochies was Kloetinge in het verleden rijk aan kerkenpaden. Vanaf de vele kleine buurtschappen en boerderijen in de omgeving kon men over de rand van de akker of weiland binnendoor naar de kerk in het dorp. Kerkenpaden werden natuurlijk ook gebruikt door de kinderen om naar school te gaan of om boodschappen te halen. In Kloetinge zijn veel oude kerkenpaden bewaard gebleven. Soms zijn ze niet meer dan een smal aarden paadje, soms zijn ze omgevormd tot schelpenpad of breed fietspad.
Hogepad vanuit Goes Wie in Goes vanaf de rotonde het Tienden-plein over de `s-Heer Hendriks kinderendijk naar de Mattheüs Smalleganges buurt wandelt en zijn weg vervolgt over de Oostwal en de Heernisseweg en uiteindelijk de stad verlaat via de `s-Heer Elsdorpweg richting Kloetinge, zal zich niet realiseren dat hij over het tracé van de dijk uit het jaar 1135 loopt.
Inpolderingen, ruilverkavelingen en nieuw-bouwplannen hebben vervolgens hun vernietigende werk gedaan. En nu is er van die dijk uit 1135 zo goed als niets meer terug te vinden. Alleen in Kloetinge leeft de dijk nog, of eigenlijk het Hogepad.
Ook in Kloetinge was dit pad echter ingelijfd in de tuin van een aantal bewoners, deze waren dus tegen herstel van dit pad. Vereniging Dorpsbelangen Kloetinge - daarin aangevuurd door oudere Kloetingers met historisch besef - ging daar tegen in. Met succes uiteindelijk. Zoals zo vaak in Nederland is een tussenoplossing gevonden voor dit conflict, onder de regie van de gemeente
Goes. Het Hoge Pad is gedeeltelijk om de tuinen heen geleid. Het is een leuk pad geworden. Voor de heropening van het Hogepad was volop belangstelling. Alle leerlingen van de Kloetingseschool waren uitgenodigd. Ze zagen op het Geertesplein wethouder Rinus Dieleman het wandel-padenbord onthullen, een creatie van Dennis Menheere uit Kloetinge.
Hoge Pad uit 1135 in ere hersteld in Kloetinge Het Hogepad maakt nu deel uit van het Ommetje van Kloetinge, een prachtig wandelgebied. Op het Marktveld beginnen verschillende rondwandelingen door en om Kloetinge. Rust is er in overvloed. De klein-schaligheid en de combinatie van cultuur en natuur maken de harmonieuze sfeer compleet. Wanneer men over het Hogepad loopt dan ziet u tussen de Langeweide en het Noordeinde, aan de linkerkant de dorps boomgaard die op 12 december 2015 door dorps bewoners is aangeplant met 30 hoogstamfruitbomen. Als eerste plantte wethouder Alssema van de gemeente Goes een boom onder toeziend oog van de kersverse voor zitter van SLZ René Verhulst.
Zittend aan de picknicktafel grenzend aan de boomgaard, kan men daar genieten van de rust en natuur. Het Hogepad sluit aan op het wandelnetwerk “Hart van Zeeland” met routes van 5 tot 40 km. Ze zijn op initiatief van Vereniging Dorpsbelangen Kloetinge, Stichting Landschapsbeheer Zeeland en gemeente Goes weer begaan baar gemaakt. Deze historische paden zijn vrij toegankelijk.
25De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
WWW.R2GROENTECHNIEK.NL
MOTORZAAG?
TUINMACHINES E R V I C E
LEO DE VISSERREPARATIE,
ONDERHOUD EN VERKOOPVAN TUIN- EN PARKMACHINES
De Zompe 284353 RT SEROOSKERKETelefoon : 0118-593547
Boomkwekerij en groenbedrijf
Lei- en dakbomenzomer- en winter groenblijvendook bladhoudend
Bol- en sierbomenin diverse soorten en maten
Fruitbomenin vele soorten en maten, ook hoogstam
Oude fruitbomenin soorten en maten
Bezorging en plaatsing mogelijkWij verzorgen ook complete beplantingslijsten.
Tevens uw adres voor tuinontwerp, tuinaanleg en onderhoud.Wemeldingse Zandweg 10, KapelleT 0113 342944 | M 06 11395456
Openingstijden:Ma-Di-Wo op afspraak
Do-Vr-Za 09.00 - 17.00 uur
Onze kwekerij is geopend vanaf 23 oktober
Grenadierweg 15
4338 PG Middelburg
Postbus 8021
4330 EA Middelburg
Tel. 0118-629353
E-mail [email protected]
M: 06-33032122E: [email protected]: www.hulsterboomverzorging.nl
Bomen snoeien, vellen of planten?
26
school vertrokken maar wil het museum nog steeds een boodschap aan de jeugd mee-geven.
De kinderroute van 2,5 km leidt langs interessante plaatsen rond het dorp en deze hebben allemaal wel iets te maken met het thema ‘strijd’. Zo heb je de ringwal van Burgh uit de tijd van de Vikingen, het Slot Haamstede en de bunkers van de Atlantic-Wall. Maar ook de strijd tegen de elementen; bijvoorbeeld de geschenk woningen na de Waters noodramp en het bos van de
Bos wachterij in de strijd tegen het oprukkende duinzand, waardoor het dorp be dreigd werd.
Pannen- koeken!Voor de route is een vragenlijst gemaakt
welke de kinderen kunnen invullen en aan het einde van de wandeling kun je natuurlijk een lekkere pannenkoek eten in de molen. Een leuke wandeling voor gezinnen en groepen.
Het Wandelnetwerk ontsluit Zeeland voor wandelaars. Aan de hand van de kaart of de borden kun je een route uitstippelen, echter hoe weet je nu of deze wandeling echt interessant is voor jou? Deze vraag geldt zeker voor bezoekers van onze provincie.
Ook worden wij vaak benaderd door mensen die een verhaal over hun omgeving willen vertellen. Dit is de reden dat wij samen met o.a. de VVV aan het netwerk verschillende thema-routes heb-ben gekop-peld. Een voorbeeld van een dergelijke route is de kinderroute die wij samen met museum de Burghse Schoole in Burgh-Haam-stede hebben gemaakt.
De Burghse Schoole“Als kleine Burghers hier binnengeleid, tot goede burgers voorbereid” staat boven de ingang van de Burghse Schoole. Een spreuk uit de tijd dat dit de dorpsschool van Burgh was. Ondertussen zijn de kinderen uit de
ThemaroutesDoor: Arjan de Hulster, medewerker SLZ
Burgh, Ringwal Fotograaf: Arjan de Hulster
De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland 27
ik wel, maar meer dan ‘geschiedenis’ was het eigenlijk niet. Indrukwekkend en bijna onvoorstelbaar om te merken dat het grootste deel van het eiland letterlijk onder water heeft gestaan!
Nu, vele jaren later, mogen we met droge voe-ten over datzelfde gebied lopen. En overal zie je de herinneringen aan die tijd. Hoe dijken gedicht zijn met caissons en nieuwe dijken zijn aangelegd. Huizen die weer zijn opgebouwd. Onderweg kom je langs begraafplaatsen en herinneringsmonumenten met daarop de namen van eilandbewoners die de ramp niet hebben overleefd. Wat zijn de gevolgen enorm geweest
In de periode waarin het wandelnetwerk ‘Langs Water en Land’ op Schouwen-Duiveland werd ontwikkeld wilde de Koninklijke Wandelbond Nederland (voor-heen KNBLO/NWB) een langeafstands-wandeling realiseren met als thema De Watersnood. Dit leidde tot een intensive samenwerking met SLZ, met als resultaat ‘Het Watersnoodpad’. De wandeling met een afstand 154 km leidt over het gehele eiland, langs plaatsen waar De Watersnood haar sporen heeft achtergelaten. Zo wordt natuurlijk het Watersnoodmuseum bezocht, maar ook de kleinere herinneringen, zoals de monumenten in de dorpen, de schildjes met de waterstand en de plaatsen waar de dijken doorbraken. De route volgt zo veel mogelijk het Wandelnetwerk en omgekeerd hebben wij bij de aanleg van het netwerk rekening gehouden met de wensen van de ontwerper. De route is beschreven in het boekje: Het Watersnoodpad, www.bduboeken.nl, ISBN: 978-90-8788-191-7.
Een aantal wandelaars heeft dit voorjaar het pad gelopen, hierbij de impressie van twee van hen:
Door: Ada Beukers, Deelnemer wandelclub Nederlands Dagblad
In de eerste helft van 2016 hebben we met de wandelclub van het Nederlands Dagblad, in acht etappes, Het Watersnoodpad gelopen. Hoewel ik in het verleden al eens op Schouwen-Duiveland was geweest, was Het Watersnoodpad nieuw voor mij. Daar naast ben ik na 1953 geboren en woon-achtig in Zuid-Holland. De verhalen kende
Het Watersnoodpad
Boekje Watersnoodpad
Wandelvrijwilligers te Schouwen-Duiveland, hebben twee slogans bedacht:• Wandelen langs water en land, geeft een band met Schouwen-Duiveland!
• Wandelen langs water en land, schept voor altijd een band!28
voor de mensen die er woonden! Wat een ver-driet heeft de ramp gebracht. Er zullen weinig families zijn geweest waar het verdriet niet heeft toegeslagen. Gezinnen waar een vader of moeder zelfs het hele gezin, of misschien een groot deel ervan, is kwijtgeraakt. Hoe moet je daarna en daarmee verder? Familiebezit wat al generaties in de familie was, dat volledig verlo-ren is gegaan. Als buiten staander kan je je bijna niet voor stellen wat dat geweest moet zijn.
Als je van wandelen houdt is Het Watersnood-pad beslist een aanrader. Als je door het land-schap wandelt, geniet je van de schoonheid van het eiland. De natuur is prachtig en heel afwisselend. Zo loop je door een weiland om vervolgens het bos in te gaan. Loop je langs de kust en adem je de zilte zeelucht in en hoor je het gekrijs van de meeuwen. De sfeervolle dorpjes en de prachtige monu-mentale kerken en gebouwen. De vriende-lijkheid van de eilandbewoners die je ontmoet. Want als je wandelt heb je meer contact met je omgeving en neem je veel meer op. Als je in de gelegenheid bent om Het Watersnoodpad te lopen kan ik je dat van harte aanbevelen.
Door: Henk Hooiveld uit Zwolle
Het lopen van Het Watersnoodpad heeft mij teruggebracht naar het jaar 1953 toen ik 15 jaar oud was. Zondagsmorgens in de kerk hoorden we van de vreselijke ramp die Zeeland en Zuid-Holland had getroffen en zoveel slachtoffers eiste. In de week daarop gingen wij als scholieren van de christelijke Mulo in Zuidlaren met een bakfiets langs de huizen om kleding in te zamelen. Zakken vol
mochten we ophalen. En nu 63 jaar later kon ik met de wandelaars van het Nederlands Dagblad met eigen ogen zien en lezen hoe groot de omvang van de nood is geweest. We hebben toen passende liederen gezongen. We kwamen langs vele monumenten waarop de namen stonden van de
grote en kleine verdronken mensen. Je raakt dan wel onder de indruk en
helemaal als je in Het Watersnood-museum komt en dan de namen leest van alle 1835 + 1 verdronkenen. Ook heb ik daar bij “de golfstroom” verdrietige herinneringen gehoord van familieleden en andere nabestaanden. Het is heel goed dat Het Watersnoodmuseum en Het Watersnoodpad er gekomen zijn opdat de inwoners van
Neder land niet vergeten.
Monument in Zierikzee; Beproefd maar niet gebrokenFotograaf: SLZ
29De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
Project renovatie bankjes en tafelsDoor: Arthur Stijns en met medewerking van Guus Remijnse, Piet Pieters, Bram Le Clercq en Jan Visser, vrijwilligers wandelnetwerk Zeeland
In 2015 had ik al eens voorgesteld om naar het meubilair in de Zak van Zuid-Beveland en Goes te kijken. Bij mij, in de buurt van Oudelande, staat een picknick tafel en dat leek mij wel een goede referentie. Ik ben daar de afgelopen jaren regelmatig langs gekomen en dan valt je toch wel op dat hoe snel het gaat! De gaten vielen er bijna in en de paddenstoelen tierden welig aan de onderzijde. Ik dacht in eerste instantie, als alles er zo uit ziet dan wordt het een drama. Dat wordt alles slopen, niks meer aan doen! Dus eerst maar eens een ronde langs alles gemaakt. Kost even tijd, 16 bankjes en 7 tafels, alles in kaart gebracht. 26 Oktober was mijn rapport rond. Het viel nog mee met het verval. Globaal is de helft aan renovatie toe.
Met Peter en Pieter het dossier doorgenomen en ik krijg groen licht, mits de kosten niet uit de hand gaan lopen. Bij Albert de Jonge eiken-houten delen besteld en beits en impregneer bij Hubo. In de winter is dit geen goede klus dus het was wachten op droog weer. Dat begon ongeveer in april.
De tafel aan de Molenpolderdijk bij Oudelande was inderdaad de slechtste, hoewel die als laat-ste geplaatst is in 2010. De zittingen en het halve tafelblad eraf gehaald en vervangen. Wij hebben de oude delen geschuurd. Daarvoor hadden we de beschikking over een aggregaat en mijn excenter schuurmachine. Daarna het geheel in de impregneer gezet. Een week later kon Piet met zijn mannen de zaak afronden met een laagje beits. 12 Mei is alles klaar en ziet er weer degelijk uit.
Na een half jaar blijkt dat sommige delen er slechter aan toe zijn verwacht. Dat zou beteke-nen nog meer hout inkopen. Maar de kosten dan? Wel, dat hebben we opgelost door de oude delen te verzagen en waar nodig als dubbel deel weer te monteren. Dus wel veel schaven en schuren om er nog iets leuks van te maken. En ik moet je zeggen, we zijn er best trots op dat juist die bankjes er nu leuker uit zien. Het laatste bankje ging 25 augustus jl.in de beits. Hiermede is het project afgerond.
Biesterhoekse wegeling ‘s Heer Hendrikskinderen veel publiek
Baarsdorp administratie
Alle foto’s: Guus Remijnse
30
Promotie VVVDoor: Reinder de Jong van het VVV Zeeland
Met 2500 kilometer aan wandelpaden, zet Zeeland zich op de kaart als wandel-provincie. De afgelopen tien jaar heeft Provincie Zeeland, Stichting Landschaps-beheer Zeeland en VVV Zeeland dit gerealiseerd. Nu is het zaak om het net-werk en het wandelen in Zeeland zoveel mogelijk te promoten.
Routebureau VVV Zeeland zet daar een breed scala aan promotie-activiteiten voor in. De focus ligt hierbij sterk op online-activiteiten, zoals een website (routes.vvvzeeland.nl) en een koop-puntenplanner. Daarnaast zijn er papieren routekaarten en themaroutes beschikbaar. En VVV Zeeland zoekt zogenoemde free-publicity op. Artikelen over wandelen in Zeeland in bladen zoals de Libelle of in de wandelkrant, die mensen verleiden om ook in Zeeland te komen wandelen. De beste manier om het Zeeuwse land-schap te ontdekken is per fiets of wande-lend. Het wandelnetwerk op zich wordt dus niet zozeer gepromoot, maar het landschap waarin het netwerk gelegen is.
Nieuw concept: parelroutesOm een breder wandelpubliek aan te trekken dan alleen de ‘klassieke wande-laar’ worden de zogenoemde parelroutes ontwikkeld. Zeeuwse parels (plekken) langs de wandelroute geven de wande-laar een beleving en bieden de mogelijk-
heid om op laagdrempelige wijze ‘het verhaal van Zeeland’ te voet te ontdekken. De parel-routes zijn maximaal vijf kilometer.
Essentie van de parelroutes is dat deze een verhaal vertellen wat gerelateerd is aan de omgeving. Zo maakt de gebruiker direct kennis met het netwerk. De manier waarop een parelroute beleefd wordt is eigentijds en passend bij een brede doelgroep. Er is een smartphone voor nodig om de route te lopen, iedere route zal worden opgenomen in de Zeeland-app welke voor de zomer van 2017 wordt gerealiseerd. Om het verhaal van de omgeving, waarin de route zich bevindt, te vertellen wordt onder meer gebruik gemaakt van video’s, audiofragmenten en puzzel-opdrachten.
Naast de digitale Parelroutes kunnen de routes worden versterkt met bijvoorbeeld een picknickplaats waarop een spel in het tafelblad is geïntegreerd. Hierdoor worden de beleving en verrassing versterkt.
De parelroutes vertellen gezamenlijk het unieke verhaal van Zeeland. De parelroutes zijn als activiteit los te ondernemen maar zullen middels het wandelnetwerk ook aan elkaar verbonden worden. De lange-afstands-wandelroute het Oesterpad is meer voor de geoefende wandelaar en voert de wandelaar langs diverse parelroutes zodat ook zij, al wandelend, het verhaal van Zeeland ontdekken.
De Boom In • Herfst 2016 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland 31
Walnoten persenEvenals vorig jaar zal Frederique van de mobiele fruitpers de walnoten ophalen in Zeeuws-Vlaanderen. Je kunt ze ook gedroogd in de schaal aanleveren. Vanaf 8kg noten in de schaal heb je eigen notenolie. 1kg noten in de schaal levert ongeveer 150ml olie koudgeperst. Meer info zie: www.mobielefruitpers.com
Nieuwe Directeur SLZHet zal jullie niet ontgaan zijn dat we per 1-1-2017 (helaas) afscheid nemen van onze huidige directeur Foort Minnaard. Net voor de zomer zijn we gestart met de sollicitatie procedure. Zodra we meer nieuws hebben kun je dit lezen op onze website.
NatuurwerkdagOp zaterdag 5 november wordt door heel Nederland de grootste en gezelligste vrijwilligers actie in het groen georganiseerd! Circa 25 (landschapsbeheer)groepen in Zeeland zullen meedoen en nodigen nieuwe mensen uit om mee te doen. Ook dit jaar verwachten we tegen de 1000 deelnemers op de Zeeuwse locaties. Kijk voor meer informatie op www.natuurwerkdag.nl
Kort nieuwsEmail adressen SLZOnze e-mail adressen zijn gewijzigd. U kunt medewerkers van SLZ bereiken via [email protected]
Aanmelden persen fruit Dit jaar hebben we 2 verschillende bedrijven die ons fruit gaan persen. Let er dus bij aanmelding op dat je contact opneemt met de juiste. Zie voor data en locaties onze website.
Historische dampaal zelf makenDe mal voor de dampalen is weer gemaakt. Mocht je hier gebruik van willen maken neem dan contact op met SLZ.
Streekeigen bomen en struiken bestellenVanaf half november tot eind februari “start” het plantseizoen voor de bomen en planten. Ook dit jaar is onze plantlijst vanaf begin oktober te bekijken op onze website, onder het kopje “Boeren planten bomen”.
Omdat er regelmatig boerenlandpaden in het netwerk zijn opgenomen, zijn vaak extra voorzieningen aangebracht zoals: overstapjes,
toegangshekken, bruggen, trekvlotten en rasters.32
Vrijwilligers organisaties in Zeeland
Onderstaande organisaties zetten zich vrijwillig in voor het landschapsbeheer in Zeeland en zijn aangesloten bij SLZ. Zou je in je vrije tijd eens mee willen werken in het landschap bij jou in de buurt, neem dan contact op met een van onderstaande contactpersonen voor meer informatie.
Weekendwerkzaamheden:Zeeuws-Vlaanderen Natuurbeschermingsvereniging de Steltkluut Bas de MaatTel. [email protected]
Natuurbeschermingsvereniging ’t DuumpjeGerard v. DaeleTel. [email protected]
Walcheren Werkgroep LandschapsverzorgingThomas ColletteTel. 0118-634916Na 19.00 uur en de hele [email protected]
Werkgroep OranjeboschWerkgroep Moesbosch Peter v.d. VlietTel. [email protected]
KapsalonNienke [email protected]
Hout & CoKarin MolTel. [email protected]
Tholen Natuurvereniging TholenAdri MolTel. 0166-604266e-mail: [email protected]
Schouwen-Duiveland Actief terreinbeheerHenk DaleboutTel. 06-20745396e-mail: [email protected]/actief_terreinbeheer.html
Bevelanden Beheerswerkgroep KNNVJohan VerminTel. [email protected]/beveland
Bomenbuurt ’s GravenpolderMevr. D. de KoningTel. [email protected]/beveland
Heemtuinwerkgroep KNNVDiet LouwerensTel. [email protected]/beveland
Werkgroep “Vrij Brand”Tonnie OutermansTel. 0113 - [email protected]
Heel Zeeland A Rocha werkgroep Zeeland Martine KrabbendamTel. [email protected]://arochanederland.ning.com
Onderhoud wandelroutes Pieter VoetsTel. 0113-230936pieter.voets@landschapsbeheerzeeland.nlwww.landschapsbeheerzeeland.nl
Alle dagen van de week:
Heel Zeeland:Herpetologische studiegroep AmfibieënWinant HalfwerkTel. [email protected]
Steenuilen werkgroep ZeelandAlex de Smet (Zeeuws-Vlaanderen)Tel. [email protected] Boelee (Bevelanden/Walcheren)[email protected]
Kerkuilen Werkgroep ZeelandHans MolenaarTel. 0115-612008, Mob. [email protected]
Herstellen Cultuurhistorische elementenSandra DobbelaarTel. 0113-230936sandra.dobbelaar@landschapsbeheerzeeland.nlwww.landschapsbeheerzeeland.nl
Weidevogelbescherming Nanning-Jan HoninghTel. 0113-230936nanning-jan.honingh@landschapsbeheerzeeland.nlwww.landschapsbeheerzeeland.nl
Vleermuizen Meldingen/klachten: Nanning-Jan Honingh, Tel. [email protected]
Jaarlijkse zomertellingen (kerkzolders) Noord- en Midden Zeeland Nanning-Jan Honingh Zeeuws Vlaanderen Luciën Calle
Jaarlijkse wintertellingen Zoogdier Werkgroep Zeeland Luciën Calle 06-22792100 [email protected]
Doordeweekse werkzaamheden:
Noord- en Midden Zeeland LandschapsbeheerPieter VoetsTel. 0113-230936pieter.voets@landschapsbeheerzeeland.nlwww.landschapsbeheerzeeland.nl
Zeeuws-Vlaanderen LandschapsbeheerWim WisseTel. 06-12856517wim.wisse@landschapsbeheerzeeland.nlwww.landschapsbeheerzeeland.nl
AgendaBij het verschijnen van dit nummer zijn de definitieve data en programma nog niet
vastgesteld. Mocht er een datum bekend zijn dan zullen we dit zo spoedig mogelijk op
onze website (agenda) zetten.
Mocht je als vrijwilliger/eigenaar behoefte hebben aan een cursus dan horen we het
graag. Kijk voor de meest actuele agenda op www.landschapsbeheerzeeland.nl/agenda.Tevens zullen er in iedere regio excursies worden georganiseerd. Kijk voor de meest actuele agenda op www.landschapsbeheerzeeland.nl/agenda.
01 okt Hooien duinen
Valkenisse
03 okt Bijeenkomst gekrompen en verdronken dorpen Sch.-Duiveland
4 okt Studiedag Hoogstamfruit Goes e.o.
7 en 8 okt Hoogstamfruitdagen Oostkapelle
oktober Workshop wilgen vlechten Vrouwenpolder
8 oktober Excursie Kop van Schouwen Schouwen-Duiveland
05 nov Natuurwerkdag 2016 heel Zeeland
26 nov Ecologisch bosbeheer Beveland
14 jan Walnoten persen tot olie Zeeuws-Vlaanderen
21 jan Opfris Hoogstamfruitbomen snoeien Beveland
06/11 feb Cursus Hoogstamfruitbomen snoeien Zeeuws-Vlaanderen
