6
LECCIÓN 12 Reglas para el género. Nombres abstractos. Agentes. Diminutivos. El número dual. Preposiciones. De forma general, cualquier nombre que sea de persona o animal macho es masculino, y cualquier nombre que sea de persona o animal hembra es femenino. Pero no siempre es así y hay aprenderse las reglas. Las terminaciones de las palabras tienen mucho que ver con el género, y no podemos depender del significado. En la lección 1 hemos visto listas de nombres que terminan en consonante ancha, de los cuales la primera contiene solo nombres masculinos y la segunda solo femeninos. Se diferencian por su declinación, y si sabes que un nombre forma el genitivo singular convirtiendo la consonante ancha en estrecha, puedes estar seguro de que es masculino. Sin embargo, hay algunas terminaciones que son normalmente masculinas o femeninas, y deben aprenderse. 1. NOMBRES ABSTRACTOS. La mayoría de los nombres abstractos son femeninos. Hay dos formas habituales de formar un nombre abstracto partiendo de un adjetivo: a) añadiendo –e, de manera que tiene la misma forma que el genitivo singular femenino: geal “blanco” gile “blancura”; righin “lento”, righne “lentitud”; séimh “amable”, séimhe “amabilidad”; géar “afilado”, géire “lo afilado” b) añadiendo –acht, que es más habitual: sásta “satisfecho”, sástacht “satsifacción; milis “dulce” milseacht “dulzura”; luath “pronto”, luathacht “prontitud”; misniúil “valiente”, misniúlacht “valentía” (e igual para todos los adjetivos acabos en –úil). Estas dos terminaciones son femeninas y la segunda se utiliza para crear nombres de acción: coeltóir “músico”, coeltóireacht “composición de música”; scéalaí “narrador de cuentos”, scéalaiocht “narración de cuentos”; rógaire “pícaro”, rógaireacht “picardía”; meisceoir “borracho”, meisceoireacht “embriaguez”. Un tercer sufijo para crear nombres abstractos es –as, y estos son masculinos: dona “malo”, donas “maldad”; maith “bueno”, maitheas “bondad”; olc “malo”, olcas “maldad”; righin “lento” righneas “lentitud”. La mayoría de estos forman el genitivo en is, pero el genitivo de maitheas es maitheasa. 2. AGENTES. Hay tres sufijos –aire, -óir, –í, todos masculinos: a) cócaire “cocinero”, iascaire “pescador”, rógaire “pícaro” b) rinceoir “bailarín”, ceoltóir “músico”, cainteoir “portavoz”, Gaeilgeoir “alguien que habla irlandés”, muilleoir “molinero”, feirmeoir “granjero”, meisceoir “borracho” c) ceannaí “comprador”, gréasaí “zapatero”, scéalaí “narrador”, robálaí “ladrón”. Incluso cuando se refieren a una mujer, estos sustantivos se tratan como masculinos: rinceoir breá i sea í, róagaire mór i sea í, sin aspiración del adjetivo.

LECCIÓN 12 Reglas para el género. Nombres … · Las terminaciones de las palabras ... Estas dos terminaciones son femeninas y la segunda se utiliza para crear nombres de ... um

Embed Size (px)

Citation preview

  • LECCIN 12Reglas para el gnero. Nombres abstractos. Agentes.

    Diminutivos. El nmero dual. Preposiciones.

    De forma general, cualquier nombre que sea de persona o animal macho es masculino, y cualquier nombre que sea de persona o animal hembra es femenino. Pero no siempre es as y hay aprenderse las reglas. Las terminaciones de las palabras tienen mucho que ver con el gnero, y no podemos depender del significado.

    En la leccin 1 hemos visto listas de nombres que terminan en consonante ancha, de los cuales la primera contiene solo nombres masculinos y la segunda solo femeninos. Se diferencian por su declinacin, y si sabes que un nombre forma el genitivo singular convirtiendo la consonante ancha en estrecha, puedes estar seguro de que es masculino. Sin embargo, hay algunas terminaciones que son normalmente masculinas o femeninas, y deben aprenderse.

    1. NOMBRES ABSTRACTOS. La mayora de los nombres abstractos son femeninos. Hay dos formas habituales de formar un nombre abstracto partiendo de un adjetivo:

    a) aadiendo e, de manera que tiene la misma forma que el genitivo singular femenino: geal blanco gile blancura; righin lento, righne lentitud; simh amable, simhe amabilidad; gar afilado, gire lo afilado

    b) aadiendo acht, que es ms habitual: ssta satisfecho, sstacht satsifaccin; milis dulce milseacht dulzura; luath pronto, luathacht prontitud; misniil valiente, misnilacht valenta (e igual para todos los adjetivos acabos en il).

    Estas dos terminaciones son femeninas y la segunda se utiliza para crear nombres de accin: coeltir msico, coeltireacht composicin de msica; scala narrador de cuentos, scalaiocht narracin de cuentos; rgaire pcaro, rgaireacht picarda; meisceoir borracho, meisceoireacht embriaguez.

    Un tercer sufijo para crear nombres abstractos es as, y estos son masculinos: dona malo, donas maldad; maith bueno, maitheas bondad; olc malo, olcas maldad; righin lento righneas lentitud. La mayora de estos forman el genitivo en is, pero el genitivo de maitheas es maitheasa.

    2. AGENTES. Hay tres sufijos aire, -ir, , todos masculinos:

    a) ccaire cocinero, iascaire pescador, rgaire pcarob) rinceoir bailarn, ceoltir msico, cainteoir portavoz, Gaeilgeoir alguien que habla irlands, muilleoir molinero, feirmeoir granjero, meisceoir borrachoc) ceanna comprador, grasa zapatero, scala narrador, robla ladrn.

    Incluso cuando se refieren a una mujer, estos sustantivos se tratan como masculinos: rinceoir bre i sea , ragaire mr i sea , sin aspiracin del adjetivo.

    null

    69014.43

    null

    145612.92

  • 3. DIMINUTIVOS. Los dos sufijos masculinos son n, in. Existe algn contraste entre ellos, pues el primero suele ser peyorativo mientras que el segundo suele expresar afecto.

    a) amadn tonto; balbhn mudo, bochtn indigente, cisen cesta. Los diminutivos en n pertenecen a la primera declinacin (gen. sing. y nom. pl. en in)b) cailn nia (masc.), boiscn cajita, criscn jarrita. Casi todos los nombres pueden emplear este sufijo diminutivo y las palabras que se originan pertenecen a la cuarta declinacin (sin declinar en sing. y el nom. pl. en ). Algunos nombres femeninos mantienen su gnero incluso con este sufijo: an bheainn chronna la pequea anciana.

    El sufijo femenino es g. No se emplea para crear nuevos diminutivos. Todas las palabras acabas en g pertenecen a la segunda declinacin (gen. sing. ige y nom. pl. ga): ciarg escarabajo, ciotg mano izquierda, fuiseog alondra, fuinseog fresno, grinneog erizo, ordg pulgar, putg intestino.

    4. Muchos nombres de rbol y la mayora de los nombres de ros son femeninos. La mayor parte de los nombres de pas son femeninos y llevan el artculo definido: an Fhrainc Francia, an Spinn Espaa, an Eilbhis Suiza, an Iodil Italia, an Ghearmin Alemania. Sasana Inglaterra es masculino y no lleva artculo. Alba Escocia y ire Irlanda llevan el artculo solo en genitivo: na hAlban, na hireann, pero i nAlbain, i nirinn.

    Ejercicio 28

    Aplicando estas reglas, divide estos nombres en dos clases: masculinos y femeninos.

    b vaca deirge rojezgairbhe aspereza fuinseog fresnoamhrn cancin fearlacht virilidadcumhracht fragancia ceanna mercaderciarg escarabajo an Spinn Espaacran puerca boiscn cajitatarbh toro giis pinoBinn ro Boyne sicn pollodair roble feirmeoir granjerogairdn jardn robla ladrnordg pulgar piseog supersticindlseacht fidelidad Sionainn ro Shannon

    EL NMERO DUAL

    El irlands es peculiar al tener una forma especial para la pareja. Solo se da con el numeral d dos y es igual que el dativo singular. Por tanto, es igual que el nominativo singular en nombres masculinos, pero no siempre en los femeninos. Es ms comn con los nombres de cosas que suelen ir en pares: brazos, piernas, ojos, orejas, zapatos.: mo dh chois mis dos piernas, a dh shil sus dos ojos, a dh bhrig sus dos zapatos, mo dh limh mis dos manos. El numeral d causa aspiracin y normalmente se aspira l mismo a menos que vaya precedido por el artculo, que tiene la forma del singular.

  • Dos objetos se expresa con dh cheann (compara con tr cinn tres): tabhair dom an d cheann san dame esas dos. Si se usa el posesivo femenino a su (de ella), el numeral suele permanecer aspirado, pero el siguiente nombre no se aspira: a dh brig sus dos zapatos. El genitivo dual es igual que el genitivo plural. Un nombre dual adopta la forma plural del adjetivo: an d chloich mhra las dos piedras grandes, an d lachain bhna los dos patos blancos.

    Algo interesante es que el singular de estas parejas se forma con el prefijo leath-. As, leath-lmh una mano, leath-shil un ojo, leath-bhrg un zapato. Pero estas formas solo se producen cuando quieres especificar una de las dos cosas: ar leath-limh con un solo brazo, ar leath-ghlin arrodillndose sobre una rodilla, leath-chpla uno de los gemelos, leath-taobh un lado, leath-la uno de los ejes (del carro) Aqu el significado no es medio brazo, medio zapato aunque leath- normalmente tiene su propio valor, como en leath-ghloine medio vaso, leath-phingin medio penique. Fjate en la expresin: do chuir s leath-chluas air fin gir la cabeza para escuchar (lit. dio una de las orejas para escuchar)

    PREPOSICIONES

    Hemos visto (leccin 3) que las preposiciones simples van con dativo. Esta es una lista completa de las preposiciones:

    ag en (un punto) i gcir (con genitivo) dear (causa aspiracin) sobre i n-airce (con gen.) cercaar feadh (con gen.) durante i ndiaidh (con gen.) despusas fuera de le con; le hais junto achun (con gern.) hacia (causa asp.) desdecois (con gen.) en (un punto) os cionn (con gen.) sobre, encimade (causa asp.) desde, de os comhair (con gen.) enfrente dedo (causa asp.) a roimh (causa asp.) antesgan (causa asp.) sin tar is (con gen.) despusgo a (con nombres de lugar y algu- thar a travs

    nas expresiones temporales) timpeall (con gen.) alrededorgo dt a (movimiento), hasta tr (causa asp.) a travsi (causa nasalizacin) en trd an a travs dei dtaobh (con gen.) acerca trasna (con gen.) a travsidir (causa asp.) entre um (causa asp.) acerca

    Las preposiciones compuestas son: ar feadh, go dt, i dtaobh, i n-aice, i ndiaidh, le hais, os cionn, os comhair, tar is, de las que go dt contiene una antigua forma verbal (lit. hasta que llegue) y lleva el nominativo. Las dems llevan genitivo. Si la palabra gobernada por estas preposiciones es un pronombre, aparece en posesivo: ina thaobh acerca de ello, im aice cerca de m, id dhiaidh despus de ti, lenr n-ais junto a nosotros, os a gcionn sobre ellos. Igualmente, im thimpeall alrededor de m.

    Ten en cuenta que chun, timpeal y trasna tambin llevan genitivo. chun y go dt tambin se usan como conjunciones: chun gur thnadar, go dt gur thnadar hasta que llegaron. um se usa normalmente con el verbo buail en el sentido de encontrarse: do bhuail Sen umam me encontr con John; y en expresiones temporales: um thrthnna por la tarde, um Nollaig en Navidad, um Chisc en Pascua, um and taca so para ahora. Pero tambin: cuir umat do chasg ponte el abrigo, uime sin sobre ese asunto.

  • VOCABULARIO

    amach afuera limim yo saltoamach liom sal fuera con prisa lem chois conmigoar fad totalmente loch m. lagobanc m. banco mrthimpeall (con gen.)breac m. trucha por todos ladoscasaim yo giro chianaibh hace un ratocead m. permiso oifig an phoist f. oficina de correosdo ghlaoigh ar llamado rince m. bailedo chuas fui, fue saighdiuir m. soldadocoinn m. conejo sipal m. capilladroichead m. puente soir hacia el estedrisir m. aparador seasam permanezcofm debajo de m silam andogiorracht lo corto suim me sientoag dul i ngiorracht acortndose do thinig s suas leishalla m. ayuntamiento l lo adelanti leataoibh a un lado do thnadar vinieroni n-aon chor en absoluto thos debajo

    ticad m. ticket

    Ejercicio 29

    Lee en voz alta y traduce:A) 1. Mo dh chois2. A dh sil3. Do dh limh4. A dh chluais5. T an fear bocht san ar leath-shil, sln mo chomhartha6. Dfhan Sen leath-uair an chloig ar a leath-ghlin7. Do chuir an seanduine leath-chluas air fin8. T leath-la briste sa trucail sin9. Do ghlaoigh a mhthair I leataoibh ar Shen

  • B)1. T tithe mra sa bhaile mhr2. T an banc idir oifig an phoist agus an sipal3. Dimigh na buachaill sos an tsrid i ndiaidh na gcailn, agus sheasaodar ag doras an halla4. T fuinneoga arda ar an halla agus dh dhoras mhra5. Bh an rince ar sil nuair a thnadar, agus cheannaodar ticada fhear an dorais6. N raibh s de chead ag aon duine dul isteach gan ticad7. Do chonac ag dul abhaile iad chianaibh8. Do ritheas as am seomra agus amach liom ar an srid9. Shilaos trd an mbaile mr agus timpeall an locha soir go dt an droichead10. Do bhi mo ghadhar lem chois11. Sheasaos ag an ndroichead agus bhos ag fachaint ar na breacaibh san uisce thos fm12. Nor chuas trasna na habhann I n-aon chor13. Chasas that n-ais tar is tamaill14. Nuair a bhos ag silii abhaile trasna na bpirceanna, do lim coinn amach as poll agus do chuaigh an gadhar ina dhiaidh, ach nor thinig s suas leis

    Ejercicio 30

    Traduce:A) 1. Mis dos pies 2. Mis dos ojos 3. Sus dos zapatos (de ella) 4. El viejo soldado tiene un solo brazo 5. Es mejor tener dos ojos que estar totalmente ciego 6. Esa chica es una gemela

    B)1. Sal deprisa de la casa2. Estaba oscuro afuera, pues las tardes se estaban acortando3. Cruzamos los campos y encima del puente4. Haba un hombre viejo sentado junto al puente5. El perro corri por todo el campo tras los conejos6. Luego camin por la ciudad hasta la oficina de correos y vine a casa sin demora7. Me encontr con tu hermano en la calle8. Las chicas fueron a la capilla hace un rato9. Parte del dinero se ha perdido10. Lo cogi de la mesa y lo puso en una caja que estaba bajo el aparador.

  • Respuestas:

    Ejercicio 28

    Masculino Femeninoamhrn boiscn bo disleachttarbh sicn gairbhe deirgegairdn feinneoir cumhracht fuinseogceanna robla ciarg fearlacht

    crin an SpinnBinn giisdair piseogordg Sionainn

    Ejercicio 29A) 1. Mis dos pies 2. Sus dos ojos (de ella) 3. Tus dos manos 4. Sus dos orejas 5. Ese pobre hombre solo tiene un ojo, que Dios bendiga la marca (lit. salvo sea mi signo) 6. John se arrodill en una rodilla durante media hora 7. El hombre viejo gir su cabeza para escuchar 8. Un eje del carro est roto 8. Su madre llam aparte a John

    B) 1. Hay casas grandes en la ciudad 2. El banco est entre la oficina de correos y la capilla 3. Los chicos bajaron la calle tras las chicas y se quedaron de pie en la puerta del ayuntamiento 4. El ayuntamiento tiene altas ventanas y dos puertas grandes 5. El baile estaba teniendo lugar cuando llegaron, y compraron tickets al portero 6. Nadie pudo entrar sin una entrada 7. Los vi yendo a casa hace un rato 8. Sal corriendo de la habitacin y me apresur a la calle 9. Camin a travs de la ciudad y alrededor del lago al este hacia el puente 10. Mi perro estaba conmigo 11. Estuve de pie en el puente y mir a los peces debajo de m en el agua 12. No cruc en absoluto el puente 13. Me di la vuelta tras un rato 14. Cuando caminaba a casa por los campos, un conejo salt de un agujero y el perro fue tras l pero no lo adelant

    Ejercicio 30

    A) 1. A dh chois 2. Mo dh shil 3. A dh brig 4. T an seana-shaighdiir ar leath-limh 5. Is fear bheith ar leath-shil n bheith dall ar fad 6. Leath-chpla is ea an cailn sin

    B) 1. Amach liom as an dtigh 2. Bh s dorcha amuigh, mar bh na trthnint ag dul i ngiorracht 3. Do shilafomair trasna na bpirceanna agus anonn thar an ndroichead 4. Do bh seanduine ina shu I n-aice an droichid 5. Do rith an gadhar mrthimpeall na pirce I ndiaidh na gcoinh 6. Ansan do shilaos trd an mbaile mr go dt oifig an phoist, agus thnag abhaile gan mhoill 7. Do bhuail do dhearthir umam sa tsrid 8. Dimigh na cailn go dt an sipal chianaibh 9. T cuid den airgead caillte 10. Do thg s den bhord , agus chuir s isteach I mbosca a bh fn ndriosr