aldizkaria Larrañaga. Hizkuntza aniztasu… · bereziki jatorrizkoa den hizkuntzarekiko, euskararekiko, batzuek eta besteek duten harremana da ezberdina. herri honetan bi hizkuntza

BAT A

LDIZKARIAREN

XX.

URTEURRENA (II)

•

Soziolinguistikaaldizkaria

1. HizKunTzaK galzorian

Munduko hizkuntza dibertsitatea, planetaren dibertsitate naturalarekinparekatu daitekeen altxorra da. baina aberastasun hau ahulezian aurki-tzen da. hizkuntzen desagerpen prozesua XXi. Mendean azkartu eginbaita, eta erritmo bizian gainera. “ethnologue”(14.edizioa).

uneSCoren Endangered Languages izeneko txostenaren arabera, hiz-kuntza ugari dira galtzeko arriskuan edo mehatxupean aurkitzen direnmunduko hizkuntzak, eta zerrenda gorri horretan agertzen da euskara(euromosaic). euskarak hiztun gutxi ditu, milioi bat azpitik eta hezkun-tza sisteman irakasten bada ere, eskoletan ikasten duten gazte denek, ezdute erabiltzen hizkuntza hau bere giza harremanetan.

euskararen ezagutza eta erabileraren arteko errealitate hau agertzendute, eusko Jaurlaritzak, nahiz beste zenbait erakundek, egin izan dituz-ten hainbat ikerketek, horien artean iV Mapa Soziolingüistikoak, 2006koerroldako datuetan oinarritzen denak.

arazo honen inguruan kokatu nuen neure tesi lana ere (larrañaga n.1996) eta hartarako, 13-14 urteko gaztetxoen artean egindako datu bilke-tan, joera hauxe ikusi genuen; eskolan ikasitako gazte guztiak ez dira eus-kara erabiltzen dutenak ondoren beren gizarte bizitzan.

HizKunTza anizTaSuna eTaelKarBiziTza

nekane larrañagaEuskal Herriko Unibertsitatea

helbide elektronikoa: [email protected]

do

SS

ier

ra

77. zenb. / 2010 (4)

soziolinguistika klusterramartin ugalde, kp / 20140 andoain 73

1.1. Jatorrizko hizkuntza izanik, bere lurralde bakarrean bizirau-pena arriskuan duen hizkuntza

Jatorrizko hizkuntza izanik, bere lurraldean bizirik irauteko aukerakauzitan dituen hizkuntza da gure euskara. nahiz eta errekonozimenduofiziala eta babes politikoa ezagutzen duen —eaeko lurraldean— ez duziurtaturik bere jarraipena; eskoletan hizkuntza hau ikasteko aukera uga-riak eskaini dira azken urteetan, hala ere, gaur egun gazte diren guztiekez dute bere egin hizkuntza hau. eguneroko gizarte bizitzan, euskarak,espainiako hizkuntza nazionalaren nagusitasuna du aurrez aurre, etanazioarteko beste hizkuntza indartsuekin batera bizi beharra dauka tek-nologia berrien aro globalizatu berrian. errealitate honek zaildu egitendu bere biziraupena.

euskaraz bizi nahi dugunok, ez badugu nahi bereizita edo isolatutabizitzerik, beste hizkuntza bat erabiltzen duten hiztunekin elkarbizitzabat eraiki beharra dugu. euskaraz bizi nahi dugunok, bai gaztelanianahiz beste hizkuntzak ezagutuz bizi behar dugu. beste hizkuntzekinpartekatuz, gure hizkuntzaren izaera. gure euskaldun izateko nahiak, ezdu inor behartu behar; bakoitzak erabaki dezala zein hizkuntzatan bizinahi duen. baina, jarrera berdina eskatzen diegu, hizkuntza nagusikohiztunei, geurearekiko. Jarrera hau, guztiok mantendu ezkero, izaeraezberdinak errespetatzen dira eta ez da inor ukatzen.

hizkuntza ezberdinen elkarbizitzak, batzuei eta besteei konprome-su, ardura edo betebehar batzuek sortzen dizkigu. euskal hiztun batekere badu konpromesua erdararekiko, konpromesu berdina eskatzen zaioerdal hiztun bati euskararekiko ere. nere eskubideak bestearentzat bete-beharra sortzen du eta alderantziz. batak bestearen hizkuntza ezagutubeharra sortzen digu honek, kasu horretan lortuko baita, bakoitzak bereborondatez erabakitako izan nahia errespetatzea.

elebitasunaren ordez, elebakartasunaren aukera egiten duena dabere hizkuntza berdina hitz egiten duten hiztunez osatutako barrutia edoingurunea sortu edo mantendu nahi duena. baina gure helburua elebita-suna da, hemengo bi hizkuntza ezberdinak partekatu nahi ditugu, bi hiz-kuntzak gu guztion hizkuntza izatea nahi dugu.

eta azkenik, gaur egungo gizarte modernoan bizi nahi dugu euska-raz; ez dugu nahi antzinatasunean edo bizimodu tradizionalean egingure bizitza. gure hizkuntzak gaurko gizarte modernoan bizi nahi badu,beste hizkuntzekin batera egingo du, beraien artean integratuz. horreta-rako garrantzitsua ikusten dugu, gure hizkuntza, euskara, informazio etakomunikazioetarako teknologia berrien eremuan ere hedatzea. baita ere,gure herrian presentzia duten bi hizkuntzez gain nazioarteko beste hiz-kuntza bat edo beste ere, ezagutu beharra dugu. elebitasuna ez ezik, ele-aniztasuna lortu nahi dugu beraz, munduko kultura ezberdinekiko elka-rrizketa eta elkar ulermenean lagungarri izanez.

Nekane Larrañaga – Hizkuntza aniztasuna eta elkarbizitza

Eguneroko gizartebizitzan, euskarak,Espainiako hizkuntzanazionalarennagusitasuna du aurrezaurre, eta nazioartekobeste hizkuntzaindartsuekin batera bizibeharra dauka teknologiaberrien aro globalizatuberrian. Errealitate honekzaildu egiten du berebiziraupena.

74

2. euSKaldunon euSKalerrian, gizarTe eleaniTzaeraiKiTzearen erronKa

nola bizi elkarrekin ditugun ezberdintasunekin? elkarbizitza arazoare-kin du zer ikusia honek. ezberdinak izanik elkarrekin bizi behar badugu,elkarrizketa posible egin beharra daukagu, eta horretarako, elkar ulertze-ko gai izan behar gara. herri hau osatzen dugun hiritar guztiok, elkarrenkulturak gehiago ezagutu behar ditugu; beste kulturak ulertu eta berengarapena onartzea eskatzen du honek. beraz, gizarte honen elkarbizitza-rako baldintza behar luke izan, batak bestearen hizkuntza ezagutzea,ulermen mailan besterik ez bada ere.

2.1. gizarte eleanitza eraikitzea

gure gizartea anitza da sentitzeko, pentsatzeko eta jokatzeko modueidagokionez, eta anitza da hizkuntzei dagokionez ere. baina berezikiezberdintzen gaituena, batzuen eta besteen aldetik, herri honetako jato-rrizko hizkuntzarekiko atxikimendua da.

eusko Jaurlaritzak eginiko inkesta baten arabera, EAEko hizkuntza gai-tasuna eta asmoak (2002ko urria), biztanle ia guztiek gaztelaniaz ahozkogaitasun handia duten bitartean, euskaraz ere gaitasun berdintsua duena,hau da ahoz elebidun dena, laurden bat pasa baino ez da. elebidunen arte-an berriz, gehiengoa da gaztelania euskara baino hobeto dakiena.

ikerketa berdinean esaten da, euskararen gaitasuna esplikatzerakoanadierazgarriena den aldagaia, nortasun etno-kulturala dela, hau da,espainiako/euskal herriko identifikazioa, udalerrien tamaina —hiriaketa herri txikiagoak— eta jatorrirekin batera —bi gurasoak bertan jaioakala kanpokoak izan—. gure gizarte honek bizi duen hizkuntza auzia edogatazka, kultur eta identitate ezberdinen arteko gatazka dela ikusten da,non herri izaera ezberdinekiko identifikazioa eta jatorri, jaioterri ezberdin-tasunek zer ikusi nabarmena baitute hizkuntza gaitasun ezberdinekin.

bereziki jatorrizkoa den hizkuntzarekiko, euskararekiko, batzuek etabesteek duten harremana da ezberdina. herri honetan bi hizkuntza iza-nik, euskara eta gaztelania, ez gaitu ezberdintzen gaztelaniaren ezagu-tzak, euskararenak baizik; gehiengoak daki gaztelaniaz hitz egiten, eus-karaz berriz biztanleen laurdena pasatxok besterik ez.

2.2. Hizkuntzen parekidetzea

gernikako estatutua (1979) eta bere ondoren etorri zen euskararen era-bilera arautzeko legeak (1982), gizarte mailan gutxienik elebiduna izan-go zen elkartea sortzea izan zuen helburu. lege honek eusko legebiltza-rrean izan zuen eztabaidan etxenike Jaunak, orduko hezkuntza Sailbu-ruak honela adierazi zuen:

Hizkuntza aniztasuna eta elkarbizitza – Nekane Larrañaga

Gernikako Estatutua(1979) eta bere ondoren

etorri zen EuskararenErabilera Arautzeko

Legeak (1982), gizartemailan gutxienik

elebiduna izango zenelkartea sortzea izan zuen

helburu.

75

“Elebitasun osoa edo osoki elebiduna izango zen gizarte bat lortu nahi da, hau

da, bi hizkuntzetan jendetza guztia, maila eta arlo guztietan, eta pertsona arte-

ko harreman guztietan inolako diferentziarik gabe baliatzea.”

aukera hau egiterakoan etxenikek bestelako elebitasun motak erebadirela aipatzen zuen:

— bigarren mailako elebitasun mota izan daiteke, gizarte batean taldebatek nagusiki hizkuntza bat eta beste batek beste bat erabiltzen duene-koa, baina kasu bakoitzean talde bakoitza gai da, bestearen hizkuntzaentzutez eta irakurtzez ulertzeko. elebitasun pasiboa izango litzateke hau.— hirugarren mailako egoera elebidun batek zera suposatuko luke:gizarte batetan bizi den jendetza guztia gai da hizkuntza bat eta berdi-nean baliatzeko arlo eta maila guztietan. batzuk, beste bigarren hiz-kuntza bat maila batzuetan ulertzen dute; beste batzuk, berriz, gai dirabigarren hizkuntza honetaz maila eta arlo batzuetan baliatzeko; etaazkenik beste batzuk bigarren hizkuntza hau aktiboki erabiltzen dutemaila eta arlo guztietan. elebitasun diglosikoa izango litzateke hau.— eta azkenik, laugarren egoera elebidun bat ere eman daiteke:gizarteko jendetzaren parte batek hizkuntza bakarra erabiltzen du,bestea pasiboki ere ulertu gabe; jendetzaren beste parte batek biga-rren hizkuntza hau bakarrik erabiltzen du, aurrekoa ulertu ere egingabe. azken hau elebitasun faltsua, jendetza “monolingüe” bi dituengizartea izango litzateke.

aukera ezberdin hauek ikusita, gure gizartearen egoerak hirugarrenaukeraren antza du. hau da, jende guztiak daki gaztelaniaz, batzuekulertzen dute euskara, eta beste batzuk gai dira euskara ere erabiltzeko.beraz, lege honen helburua, hirugarren aukera horretatik lehenengorapasatzea izango litzateke; eta honek esan nahi du, hiritar guztiak bi hiz-kuntzak ezagutzera iristea. hau da gaztelania guztiok ezagutzen dugu-nez, euskararen ezagutza da ziurtatu beharrekoa gizarteko jende guztia-rengan. eta hizkuntza honen ezagutza pasiboa ez ezik, hizkuntza hauedozein arlo eta mailatan erabili ahal izateko gaitasuna lortzea da asmoa.

gizarte barruti berdinean identitate ezberdinek elkarbizitzako auke-ra ezberdinak izan ditzakete:

— hizkuntza baten nagusitasuna eta bestearen menpekotza onar-tzea. hau da, gaztelania hizkuntza nagusia izatea —jendetza guztiakezagutzen duena— eta euskara, bigarren mailakoa —zenbait jendekbakarrik ezagutzen duena edo gai dena arlo eta maila guztietan era-biltzeko. elebitasun pasiboa edo diglosikoaren kasuak lirateke.— hizkuntzen lurralde banaketa. bakoitza bere hizkuntzan aritzenden bi hizkuntza barruti elebakar sortzea, hau da, elebitasun faltsua.batak bestearen hizkuntza ezagutzeko ahaleginik ez egitea.


Nazioarteko gaurkoerrealitatea ikusita,gaurkoa den gizartekoizan nahi badugu,nazioarteko hizkuntzaindartsuenetako beste batere geureganatu beharkogenuke.

76

— bi hizkuntzen parekidetzea edo berdintasuna, elebitasun osoarenkasua. bi hizkuntzen ezagutza nahikoa ziurtatzea jende guztiarengan.

gizarte baten elkartasun eta elkarbizitzarako, hirugarren bidea ikusizen egokien bezala gure herrirako lege hau proposatzerakoan. besteaukera guztiak hizkuntza bati bestearengan nagusitasuna aitortzeradatoz. bai gizarte osora begira, elebitasun diglosiko edo pasiboarenkasuan, bai barruti zehatzetan hizkuntza bakoitza nagusi bihurtuz berelurralde mugetan. kasu guzti hauek hizkuntza komunitate ezberdinenbanaketa eta zatiketa areagotuko lukete. beraz, elebitasun osoaren auke-ra zen egokiena gizarte integratu eta batu bat eraikitzeko, baita bi hizkun-tzen garapenari aukerak irekitzeko ere.

Jakinekoa da helburu hori lortzea ez dela erraza, eta horrela aitortzenzuen etxenike berak ere legea eztabaidatzerakoan. Jakina da sailkapenhauek teoria mailakoak direla eta gizarte bizitzan edo praktikan elebitasunosoa gauzatzeak zailtasunak dituela. baina helburu bezala hizkuntza etahiztun ezberdinen elkarbizitzarako aukera osasungarriena hauxe dugu.

hizkuntza ezberdinak izan diren gizarte guneetan, sarritan hizkun-tza batzuen eta besteen arteko mailaketa egiteko joera izan ohi da. batizan ohi da hizkuntza nagusia, aldeko baldintzak dituena, estatus politi-koa edo hiztunen gehiengoa edo prestigioa e.a. dituelako, eta gainontze-ko hizkuntzak gutxiengotuak izan ohi dira. honela, giza harremanetanhizkuntzak elkarren lehian bizi ohi dira. hizkuntza bat ala bestea auke-ratu beharra; gure gizartean, bat da nagusi edo bestea. giza harremanjarraituetan hizkuntza bat edo bestea nagusitzen da eta denborarekin hiz-kuntza batek bestea ordezkatzen du.

Skutnabb-kangas t. (2002) k bartzelonan ospatu zen Munduko hiz-kuntza politiken kongresuan aipatzen zuenez, hizkuntzak sustratiboki —ama hizkuntza ordezkatuz— ikasten direnean, aditiboki —ama hizkun-tzaz gain— ikasi beharrean, “hizkuntza hiltzaile” bihurtzen dira.

baina hizkuntzak ordezkatu ezik elkarrekin ere bizi daitezke lurraldeberdinean. horrela aitortzen du legediak, gernikako estatutuaren arabera,euskara eta gaztelania, biak koofizialak dira, biak ofizialak, berdintasunean.bi hizkuntzen berdintasuna helmuga bat da ordea, inolaz ere ez gaurkoerrealitatea. horregatik, bi hizkuntzen parekidetzea gauzatuko bada gizar-tean, bere ondorio guztiak onartu behar ditugu. honek esan nahi du elebi-tasuna onartu behar dugula gutako bakoitzaren kasuan arlo eta maila guz-tietarako. bi hizkuntzak, euskara eta gaztelania, partekatzeak, biak geureegitea esan nahi du. gutako bakoitza, elebidun izatea suposatzen du honek.

eta ez hori bakarrik, nazioarteko gaurko errealitatea ikusita, gaurkoaden gizarteko izan nahi badugu, nazioarteko hizkuntza indartsuenetakobeste bat ere geureganatu beharko genuke. eleaniztasuna izango genukeberaz helburu. gutxienez bertako bi hizkuntzak eta hauek ez ezik, atze-rriko besteren bat ezagutzeko borondatea izan behar dugu.


Egin izan ditugunikerketa batean eta baitabigarrengo beste batetan

ere garbi agertzen da,herri edo gizarte asmoen

eta euskararekiko jarrerenarteko lotura. Euskararen

inguruan jarrerakontrajarriak agertzen

dira egunkari batzuen etabesteen artean.

Komunikabideekhizkuntzaren inguruko

gizarte banaketa eragitendute.

77

zalantzarik gabe, bi hizkuntzen parekidetzea lortzerakoan, elebakardirenek dute zer egin nekezena. elebidun izatera iristeak ahalegin handibat eskatuko dio, beste hizkuntza ikastea, baina ahalegina ez da hauenabakarrik, guztiena baizik. guztiok elebidun izatea, arlo guztietan, etxean,lanean, aisian, bi hizkuntzak maila berdinean erabili ahal izatea esan nahidu eta honetan guztiok dugu zer egina.

gaur egun, hizkuntzari begira, gure herriak duen erronka: gizarteeleanitza eraikitzea da.

2.3. elebitasunaren gizarte onarpena

baina politikoen erabakiak garrantzitsuak badira ere, gizarte errealitate-an gertatzeko beharrezkoa da herritarren jarrera.

egin izan diren azterketetan, elebitasunaren aldeko jarrera nagusi-tzen da herritar gehiengoaren asmoetan. 1995.urtean deustuko uniber-tsitateak eginiko baloreei buruzko ikerketa batetan —Valores en la CAV yNavarra 1995— ikusi zen, eaeko biztanleen %90a elebitasunaren aldekoazela, hau da euskara eta gaztelaniaren ko-ofizialitatearen aldekoa.gutxiengoen aukera bezala gelditzen zen honen aurrean, lurralde bana-ketarena, %5 inguruk onartua.

eusko Jaurlaritzak 2002.urrian eginiko inkestan ere joera berdintsuaikusten da: elebitasuna da biztanleriaren gehiengoak %81ek desiratzen duenetorkizuneko hizkuntza egoera. euskararen nahiz erdararen elebakartasuna-ren aldekoak, berriz, kopuru urriak dira: %13 eta %5, hurrenez hurren.

elebitasuna, bi hizkuntzen parekidetzea, ikusten du gehiengo batekgizarte honen elkarbizitzarako aukera egokien bezala, baina badira, gutxien-goa izanik ere, hizkuntza bat zein bestearen elebakartasuna nahi dutenak.

hizkuntza bat zein bestea nahiago izatea aukera pertsonal bat izandaiteke, baina gauza ezberdina da herri bezala aukerak egin behar dire-nean. gure gizartean bi hizkuntzek presentzia erreala izan eta hizkuntzabakar baten aukera eginez gero, gure gizarteko hizkuntza bati bestearen-gan nagusitasuna aitortzea esan nahi du. Jarrera honek eta ondorengojokabideek hizkuntzaren eta hiztunen menpekotza eta gizarte banaketasortzeko arriskua dakarte. hiztunen artean arerioak sortzea eta baitagure herriaren lurralde banaketa areagotzeko arriskua ere. bide horreta-tik gatazkak pizten dira eta herritarren elkarbizitzari ez zaio laguntzen.

3. gizarTe eTa HerriaSmoen arTeKo BorroKa

gaur eguneko euskal gizartea, herri asmo eta izan asmo ezberdinen arte-an zatitua dagoen bezala, neurri horretan zatituta agertzen dira gazteakeuskararen aurrean ere.

eta hizkuntza bat normaltzea zaila baldin bada, oraindik ere zailagoaegingo da, hizkuntza honen bazterketa eragiten duten jarrerak eta joerak ema-


Prentsan nagusitzen deneuskarari buruzkohizpideak, politizatuegiajarraitzen du, eta hizpidehorren ondoriozherrikideon gizarteerantzukizuna estaltzekoarriskua legoke,euskararen auziapolitikoa dela uste izateaeta beraz, politikoeidagokiela berarekikoerantzukizuna edoerabaki hartzea.

78

ten badira erreferentziatzat. gure gizarte konplexu honetan, gehiengoakelebitasuna onartzen badu ere, badira bazterketa joerak, euskararekikobereziki.

baina bada baita, legezko hitzarmena eta gizarte akordioarekinhautsiaz hizkuntzen elebitasuna onartu nahi ez duenik ere. guregizartean hizkuntzaren inguruan bizi dugun errealitate konplexuhonek, ez digu errazten batere, hizkuntza ezberdinen elkarbizitza nor-malizatua lortzen.

hizkuntzetako bat baztertzeko joera honek, hizkuntzarekiko identi-tate zatikatua eragiten du. euskara gurea da edo gurea erdara da, esaere-kin gertuago dauden herritarrak bananduaz eta azken finean, elebitasu-na edo bi hizkuntzen elkarbizitza oztopatuaz.

gaur egun gure gizartean eztabaidan dauden euskalerrirako herriasmoetan, hizkuntzek —oro har— eta euskarak bereziki, eragin handiadute. gutxienik elebiduna izango zen elkarte bat sortzeko hitzarmena etalegea egin ziren, baina gure gizartean jarrera kontrajarriak daude euska-raren auzian.

4. JoeraK, JarreraK eTa HizpideaK

hizkuntza jarrerak neurtzen duten ikerketetan ikusten da, euskarariburuzko gaztetxoen hizpidea, ez dela berdina ikastetxeetako hizkuntzaeredu ezberdinetan. eta gaztetxo hauek eredu batetan ala bestean aritzea,beren gurasoen erabakia izan denez, gaztetxoen hizpidea ere, ez da esko-laren baitako (irakasle-ikasleen arteko) kontua bakarrik, baizik, bereninguruetako hizpidearen harikoa (etxekoen, auzokoen, herrikoen…).

Joerak eta jokabideak badu loturarik jarrerarekin eta jarrera bakoitza-ren adierazle edo/eta eragile izan ohi den hizpide edo diskurtsoarekin.

hori horrela izatekotan, euskararen erabilera eta euskararekiko jarre-ren auzian, hizpideen arteko borrokak ere eraginik izan zezakeen. ordu-tik sortu zitzaigun, euskarari buruz euskal gizartean nagusi diren hizpi-de ezberdinak ikertzeko gogoa.

4.1. euskarari buruzko hizpideak gure arteko prentsa idatzian

euskararekiko herri jarrera ezberdin horien lekuko dira —alderdi politi-koak ez ezik— komunikabide ezberdinen joera editorialak ere.

gure ingurunean irakurrienak diren egunkarietako euskarari buruz-ko artikulu eta editorialak aztertzen jardunak gara azken urteetan. eginizan ditugun ikerketa batean eta baita bigarrengo beste batetan ere garbiagertzen da, herri edo gizarte asmoen eta euskararekiko jarreren artekolotura. euskararen inguruan jarrera kontrajarriak agertzen dira egunkaribatzuen eta besteen artean. komunikabideek hizkuntzaren ingurukogizarte banaketa eragiten dute.


Komunikabideenezberdintasunak aztertuz,espainiar eremuko prentsa

da euskara euskalabertzaletasunarekin

indartsuen lotzen duena.Euskal eremuko prentsak

euskara erakundeekin edopolitikariekin edo

herritarrekin gehiagolotzen duen bitartean.

79

lehenengo ikerketan, guztira 18.592 artikulu eta editorial aztertugenituen, hainbat egunkaritan 1993/01/01 eta 2003/12/31 bitartean argi-tara emanak, horietatik 958 artikulu editorialak zirelarik. laginerakoaukeratutako idazlan guztietan —bakoitzean, beraz— honakoren bataipatzen da: EUSKARA edo EUSKERA edo EUSKEREA edo VASCUENCE((LINGUA LENGUA IDIOMA) (EUSK VASC NAVARR)) edo HIKUNTZ.

ikerlan honetako emaitzak ikusita, euskararen gaia arlo politikoarioso lotua agertzen da prentsako testuetan. oro-h-1 taulan ikusi dezake-gunez, testu hauetako osagarri nagusienen artean, batez ere erakundepolitiko ezberdinak agertzen dira, beste hizkuntzei buruzko aipamenekinbatera: Eusko Jaurlaritza, Eusko Legebiltzarra, Madrilgo Kongresua, GobernuEspainola, Nafarroako Gobernu eta Parlamentua nahiz Udaletxeak. euSkal-dunon egunkariaren kasuan erakunde bat nagusitzen da, Jaurlari-tza, euskarari buruz hitz egiterakoan erakunde hau aipatuz gehien.

euskara bestalde, ideologia edo pentsaera abertzalearekin lotzen da,gai honen politizazioa indartuz, abertzaleak edo “nacionalismo vasco” ariburuz hitz egiteko joera dute egunkari ezberdinek. honekin batera herriidentitate ezberdinak agertzen dira: Nafarroa, Espainia edo Euskal Herria-ren erreferentziak eginez.

euskara bestalde, hezkuntza, politika edo kulturari oso lotua agertzenda eta badira beste gai batzuk ere aipagai: epaileak, hiritarrak, eskubideakedo eleaniztasuna e.a.

ORO-H-1 TAULAKO OSAGARRIRIK GARRANTZIZKOENEN IRUDIA (bariantza azaldua %69,4)


80

ezberdintasuna nabarmena da euskal prentsa eta espainiar prentsa-ren artean oro-h-2 irudian ikusi daitekeen bezala (azterketa honetangaiak taldekatu ditugu): euskara batez ere politikari eta erakunde politikoezberdinei lotua agertzen da el Mundo, la razon eta abC egunka-rietan; el paiS egunkarian ordea, jakintzari, hezkuntzari edo kulturarigehiago lotzen zaio euskara.

euskal prentsan berriz, beste hizkuntzak, lan mundua, abertzaleta-suna edo herri izaerarekin —Euskalerria, Euskadi, Nafarroa nahiz Espainiaaipatuz— gehiago lotzen da hizkuntza hau. gara eta euSkaldunonegunkariak joera berezia agertzen dute, egunkariak Euskalerriaeta Nafarroa, edo lan munduarekin batera euskal nazioa aipatuz nabarmen-tzen da euskarari buruz aritzerakoan. garak berriz, abertzaletasuna,Espainia, eskubideak edo gaztelania aipatzeko joera du.

ORO-H-2 TAULAKO OSAGARRIRIK GARRANTZIZKOENEN IRUDIA(bariantza azaldua %52,9)


81

4.2. prentsa eta gaztetxoen hizpideen alderaketa

gaztetxoen hizpideei, prentsakoak gehitu ezkero, ezberdintasun nabar-menak ikusten dira. prentsak euskararen gaia politizatzeko joera ager-tzen badu, gaztetxoek euskarari buruz aritzean jakintza —hezkuntza, kul-tura e.a.— etxea, lana edo beste hizkuntzak gehiago aipatzen dituzte.

EUSKNELA-H-3 TAULAKO OSAGARRIRIK GARRANTZIZKOENEN IRUDIA (bariantzaazaldua %29,3)

euskarari buruzko eztabaidan gaur egun bizi dugun politizazioakFrantziak iparraldean eta espainiak hegoaldean aplikatu izan duten esta-tu nazionalismoaren marka dute oraindik ere. Frantsesa edo gaztelera eza-rri nahi izana euskotarren hizkuntza nazional bakartzat, euskaldunei berenjatorrizko hizkuntza erabiltzeko hamaika eragozpen ezarriz historikoki.erabaki politikoak eta beren kontrako ekimenak ere politikoak direnez,arazo politikoa gertatu da geroztik euskararena. eta hizkuntzaren aukeranberdintasun politikorik ziurtatzen ez den bitartean, hala izaten jarraitukoduela dirudi. horren adierazle da prentsari dagokion ikerketa hau.

gaur eguneko gaztetxoek, ez dute prentsak erakusten duen politiza-zio mailarik azaltzen beren euskarari buruzko hizpidean: eskola, Euskale-rria, familia eta lana dituzte gairik aipatuenak. beste hizkuntzak ohi dutenbezala, euskarak ere, herri izaera edo identitatearekin lotura estua du.baina honez gain euskara, kultur ondarea da gazte hauentzat, etxekoenbidez edo eskolaren bidez jasotzen dutena. bada, euskara ikasteak lanaizateko aukera hobea eskainiko diola uste duenik ere; trukeordainekojarrerari lotuago dago hizpide mota hau, aipatu tesi lanean (1996) agertuzitzaigunez.


82

prentsan nagusitzen den euskarari buruzko hizpideak, politizatue-gia jarraitzen du, eta hizpide horren ondorioz herrikideon gizarte eran-tzukizuna estaltzeko arriskua legoke, euskararen auzia politikoa delauste izatea eta beraz, politikoei dagokiela berarekiko erantzukizuna edoerabaki hartzea. baina, jakina gurea bezalako gizarte eleanitzetan, ahule-na den hizkuntzaren biziraupena ziurtatuko bada, hiztunen erantzukizu-nak izango du zer esana.

4.3.euskararen eztabaida publikoan ageri diren subjektuak, hel-buruak eta bitartekoak

prentsa idatzietako hizpideen bigarren ikerketa batetan (2000 eta 2005urtetako idatziak hartuta), zera jakin nahi izan dugu, euskara aipagaiduten artikulu eta editorialetan adierazitakoaren arabera, ondorengohiru galdera hauei zer erantzun ematen zaion:

• nor da euskarari buruz hitz egiterakoan protagonista nagusia?• zer dio egunkari bakoitzak euskarari buruz hitz egiten duenean?• zein bitartekoren erabileraz edo zer jokabideetaz hitz egiten daeuskararen gaiari buruz idazterakoan?

Joera ezberdinak bereizten dira egunkari ezberdinen artean. Subjek-tuei edo nor galderari erantzuterakoan, ondorengo azterketa faktorialakazaltzen digunez, hiru joera ezberdin leudeke euskarari buruz hitz egite-rakoan beren testuetan aipatzen diren subjetuei dagokionez:

Euskal abertzaleak dira protagonista nagusienak euskarari buruzkokomunikabideetako eztabaidan, honek adierazten du gure hizkuntzariburuzko eztabaidak duen ideologizazio edo politizazio maila zenbaterai-nokoa den, euskara abertzaletasunari lotzen baizaio gehienbat. ondorenagertzen dira euskal hiztunak eta euskal herritarrak. baita ere, badute zeresana euskararen eztabaidan agintari edo politikariak eta herritarrengandikhurbilen dauden erakundeak, hau da, udalak.

alderdi politikoei dagokionez, batasuna da euskararen eztabaidanaurrena agertzen zaiguna, ibarretxe lehendakariarekin batera, eta upnek ere badu bere presentzia.

Gurasoak aipatzen dira baita euskarari lotuta, beren seme alaben eus-kalduntzerakoan zer egina dutenak. azkenik, ideologia politiko bezala,eskuina aipatzen da baita ere euskararen eztabaidan.


83

EU005-HITS-ORO-NOR / AFC / 46.1%

komunikabideen ezberdintasunak aztertuz, espainiar eremukoprentsa da euskara euskal abertzaletasunarekin indartsuen lotzen duena.euskal eremuko prentsak euskara erakundeekin edo politikariekin edoherritarrekin gehiago lotzen duen bitartean.

el diario de noticias’ek euskararen eztabaidan upn alderdiaz hitzegiten du bereziki, nafarroan euskarak bizi duen eztabaidan zentratuz.

euskal prentsaren barnean ezberdintasunak daude, el Correo edo eldiario Vasco egunkariek espainiar prentsaren joera errepikatzen duteeuskara euskal abertzaletasunarekin lotuaz. gara edo berriak berriz euska-raren eztabaidan Batasuna, euskal hiztunak edo berriaren kasuan eskuinadituzte aipagai.

espainiar prentsak euskara euskal abertzaleei lotzeaz gain, Ibarretxeedo PNV’rekin ere lotzen dute Batasunarekin batera.

egunkari ekonomikoei dagokionez, euskara euskal abertzaleei lotuaagertzen da, bereziki la gaceta egunkarian, baina baita Cinco dias edoexpansionen ere.

euskarari buruz hitz egiterakoan, zer edukietaz hitz egiten denaaztertuz zera ikusten da:

• Hezkuntzaren gaia eta kultura dira nagusi euskarari buruz hitz egi-terakoan.• aipagarria da euskara bezalako hizkuntza minorizatu batetaz hitzegiterakoan, horren leku nabarmena izatea bestelako gizarte egoera batbizi duen hizkuntza batek, hizkuntza nazionalak, hau da gaztelaniak.


84

• nazio izaera edo lurraldetasuna adierazten duten edukiek, Espai-nia, Nafarroa, edo Euskal Herriak presentzia indartsua dutela eztabai-da honetan. euskara hizkuntza gutxiengotua izanik, bere normaliza-zioa edo erabilerari buruzko aipamenak baino ere indar handiagoahartzen du lurraldetasunak berak.

ezberdintasunak daude euskal eremuan argitaratzen diren egunka-rien eta espainiakoen artean.

espainiar prentsak, abc, el Mundo, la razon edo el pais’ek, indargehiagoren lotzen dute euskara Espainiarekin eta baita gaztelania edo PaisVasco bezalako edukiekin. el diario de noticias’ek berriz, Nafarroarekinlotzen du euskara bereziki. azkenik, gara edo berriak euskararen ezta-baida Euskal Herriari lotzeko joera agertzen dute gehienbat.

euskal prentsari dagokionez, komunikabide guztiek erakusten duteeuskara hezkuntza edo kulturari lotzeko joera, baina badira ezberdintasu-nak ere beren artean. gara edo berria euskara Euskal Herriari lotzeko joe-ran nabarmentzen dira, eta baita jakintza edo ezagutza edo izaerari lotzeanere. el diario Vasco eta el Correo berriz, pertsona edo errespetua bezalakoedukiekin lotzen dute indar gehiagorekin euskara, baita ere Espainia, gaz-telania edo Euskadi bezalako edukiekin ere.

komunikabide ekonomikoei buruz berriz esan behar da euskaragehienbat Espainiarekin edo nazio eztabaidaren gaiarekin lotzen dutela,hezkuntzari buruzko erreferentziei baino ere indar gehiagorekin gainera.

EU005-HITS-ORO-ZER / AFC / 47.8%


85

bitartekoei begira, artikuluetako edukiak bere osotasunean hartuta,erakundeek gure hizkuntzari buruz egin duten legedia edo hizkuntza haunormalizatzeko erabilitako diruak dira gehien aipatzen diren jokabideedo bitartekoak euskararen eztabaidan.

nabarmena da baita ere, hizkuntzari eginiko erasoak edo hizkuntza-ren inguruko eskaera edo errebindikazioek hartzen duten nagusitasuna eus-kararen eztabaidan.

hizkuntza dela eta batzuen eta besteen eskubideak defenditzekoelkarte edo gizataldeen aipamena ere nabarmentzen da, hizkuntza susta-tzeko erabilitako edo erabili beharreko bitartekoez gain.

gure gizarteak hizkuntzaren inguruan izan beharreko giza portaereidagokionez, elkarbizitza, komunikazioa eta elkarulertzea aipatzen dira gehien.Borondatea eta errespetua ere oso aipatuak dira, akordioaren premiarekin batera.

baina badira ezberdintasunak espainiar eremuan ala euskal eremuanargitaratutako prentsaren artean. espainiar prentsak eta bereziki larazon eta abc egunkariek, euskara gehienbat indarkeriarekin lotzen dute,beste edozein jokabide, portaera edo bitartekoren gain. egunkari hauetangehien aipatutako jokabidea izanik berau.

bestalde, el Correo eta el diario Vasco egunkariek, eta indar gehia-gorekin lehenak, espainiar prentsaren joera errepikatzen dute euskaraindarkeriari lotuaz.

orokorrean aipatzen diren bitartekoetan honelako banaketa bat ema-ten da:

• Indarkeria eta Konstituzioa, Eusko Jaurlaritza edo askatasunaren aipa-menei lotuta abC, la razon, el Mundo, el Correo eta elpaiS egunkariak. eta indar gutxiagokin biltzen da hauekin el dia-rio VaSCo egunkaria.• Errespetua eta salaketa batez ere euskal prentsari lotzen zaizkio,deia, diario notiCiaS, berria eta garari. Erasoaren aipame-na agertzen da gehienbat gara egunkariari lotua eta Legea/Dekretuadiario de notiCiaS’i lotua.• Dirua, elkarbizitza, komunitatea, mugimendua, bitartekoak edo boronda-tea agertzen dira bestalde, baina aipamen hauek egunkari guztiekberdintsu egiten dituzte.


Eztabaida politikoa etaEuskadi-Espainia artekonazio eztabaida da berazoso estu lotzen zaionaeuskararen eztabaidari.Baina ageri da beste gaibat ere, jarreraetikoarekin zer ikusiaduena, hizkuntzarennormalizazioakhiztunaren askatasuneanduen eragina hain zuzenere.

86

EU005-HITS-ORO-BIT / AFC / 41.5%

espainiar prentsarentzat, euskararen auzian euskal abertzaletasunakdu protagonismo nagusia eta bere alderdi nahiz buruzagiak, PNV eta Iba-rretxe ditu hizpide. euskarari buruz hitz egiterakoan bi herri izaera kon-trajartzen dira, Euskalerria eta baita Espainia ere. euskarari buruz hitz egi-tean gaztelaniaren egoeraz ere hitz egiten da, baita katalanaren errealitate-az ere. eta euskararen eztabaidan oso lotuta ageri dena da indarkeriarenerabilpena, espainiar batasunaren oinarri den Konstituzioa eta Eusko Jaur-laritzak daraman politika. eztabaida politikoa eta euskadi-espainia arte-ko nazio eztabaida da beraz oso estu lotzen zaiona euskararen eztabaida-ri. baina ageri da beste gai bat ere, jarrera etikoarekin zer ikusia duena,hizkuntzaren normalizazioak hiztunaren askatasunean duen eragina hainzuzen ere.

aipamen hauek egiterakoan beren jarrera honako hau da: euskadikoerakundeen gidaritzan bideratzen ari diren hizkuntza politika kritikatuegiten dute. euskararen normalizazioa auzitan ipintzen dute, euskara,gizarteak ontzat ematen ez dituen gaiei eta bideei lotuta azaltzen dute,kasu askotan, indarkeriari.

hizkuntza politikaren kostu ekonomikoa gehiegizkotzat jotzen da.eta euskara normalizatzerakoan inposaketarik gerta ez dadin, euskara-ren sustapena hiztun bakoitzaren borondatearen mailakoa izan beharkolukeela eta ez gehiagokoa adierazten da.

egunkari hauek berauek, gaztelaniak ipar edo hego ameriketan bizidituen testuinguru zailetan, espainiar hiztunen hizkuntza eskubideakerrespetatzeko aldarrikapena egiten da hauek bizi duten egoera salatuaz.


87

gaztelar hizkuntzaren hedapena eta handitasuna goraipatzen da bestealdetik. euskarari buruz hitz egiterakoan berriz, espainiar guzion onda-retzat jotzen da hizkuntza hau gaztelaniarekin batera. baina sustatu etababestu beharrekoa gaztelania da eta ez euskara.

euskal prentsaren artean joera ezberdinak ikusten dira, baina badabereizgarri nagusi bat espainiar prentsarekiko, euskararen auzia eztabai-da politikora ez mugatzearena hain zuzen. euskararen eztabaidan prota-gonista nagusiak, erakundeak eta udaletxeak ageri dira, baina hauekinbatera euskal hiztunak, gurasoak, herritarrak ere agertzen dira eragile nagu-si bezala. euskarari buruz hitz egiterakoan hizkuntza gutxitu honen eza-gutzaz, erabileraz, normalizazioaz hitz egiten da. euskara herri izaerarilotua agertzen da, identitatea edo Euskalerria bezalako kontzeptuekin lotu-ta. azkenik hizkuntza honen inguruko jokabideei dagokionez, euskalprentsan hizkuntza honekiko erasoen salaketa, hizkuntza eskubideen erres-petuaz eta Euskararen Dekretuari buruzko aipamenak egiten dira.

esan behar da hala ere, euskal prentsan ere ageri dela euskararengaia eztabaida politikoan kokatzeko joera, honela gara eta berriakEuskal Herria edo eskuinaren aipamena egiteko joera dute.

honelako jarrera adierazten dute egunkari hauek: euskararen kon-trako erasoen salaketa egiten da, gernikako estatutuak gizarte elebidunasortzeko zuen helburuak porrot egin duela adieraziz. elebitasunarenporrota agerian jartzen dute, hainbat arlotan euskal hiztunek izatendituzten hizkuntza eskubideen urraketak aipatuz. erakundeei aldarrika-tzen zaie bestalde, euskararen gizarte egoera normalizatuaren bermea,bereziki eusko Jaurlaritzari. honi ziurtatu ezin duena eskatzen zaio asko-tan, euskarak gaztelaniaren aukera berdinak izatea gizartean. euskarareninguruko arazoak agerian ipiniaz, estatuarengandik bizi dugun zapalke-ta nabarmenago egiten da, estatu espainiarraren kontrako estrategiaerreboluzio egilea justifikatuz.

bestalde, diario de notiCiaS’ek upn protagonista nagusitzataipatzean edo deiak euskal erakundeak eta bere buruzagiak aipatzekojoeran ere, posizio politiko ezberdinak kritikatuz edo babestuz nolabaiteztabaida politikoan txertatuta ageri da euskara.

dena dela, euskal prentsaren artean el Correo eta diario VaS-Co egunkariek ageri dute euskararen gaia politizatzeko joera argiena,espainiar prentsarekin lerrokatzean, euskararen eragile nagusitzat politi-kari abertzaleak aipatuz, espainia-euskadi arteko nazio eztabaida jorra-tuz, gaztelaniaren errealitatearekin parekatuz, eta azkenik, larriena denaeuskararentzat, bidezkoa ez den jokabideei, indarkeriari lotuaz gure hiz-kuntzaren errealitatea.

honakoa da egunkari hauen jarrera euskarari buruz: egunkarihauek, hizkuntzen inguruko elkarbizitza aldarrikatzen dute. baina elkar-bizitza honela ulertzen dute: gizartea batuta mantentzeak lehentasuna dueuskararen normalizazioaren lortzearen gain, azken hau, itxaron dezake-


Gizarte eleanitzasortzeko helburua beraz,ez dago erabat onartuagure gizartean, jarrerakontrajarriak daude etazer ikusia dute herri asmoezberdinekin, euskararengaia helburu horietarakoerabili edoinstrumentalizatu egitenda gainera.

88

en kontu bat baita, edo epe luzera heldu beharrekoa. gizarte adostasunaeta malgutasuna aipatzen dira hizkuntza politika aipatzean, gizartebanaketaren errudun euskararen sustapena edo hizkuntza politika balitzbezala. egunkari hauek elebitasuna onartzen dutela aitortzen dute, bainahauentzat, elebitasuna, hizkuntza bakoitzak bizi duen gizarte egoera horiberori mantentzea izango litzateke.

5. elKarBiziTzaraKo ozTopoaK: poliTizazioa

gizarte eleanitza sortzeko helburua beraz, ez dago erabat onartua guregizartean, jarrera kontrajarriak daude eta zer ikusia dute herri asmoezberdinekin, euskararen gaia helburu horietarako erabili edo instrumen-talizatu egiten da gainera. euskararen erabilpen politikoa, edozein alder-ditakoa izanda ere, aniztasunaren printzipioa ukatzera dator eta elkarbi-zitza oztopatzen du.

gizarte eleanitza sortzeko erronka hori onartzen ez dutenek, helbu-ru honek sortzen duen edozein arazo erabiltzeko prest agertu izan diraazken urteotan.

— zenbaitek, euskara, gizartean ontzat ematen ez diren gaiei etabideei lotuta azaltzen dute, politizazioarekin lotuta, arazo sortzaileeta gizarte banaketaren eragiletzat jotzen dute. euskararen normali-zazioa, hiztunaren borondatean oinarritu behar dela aipatzen dute,askatasunez, inposaketaren arazoa mahai-gainean jarriz. garbi azpi-marratzen da euskara gutxiengoaren hizkuntza dela gizarte honetan.— beste batzuentzat, euskararen kontrako eraso horrexek ematendio bide, elebitasuna eta hizkuntzen elkarbizitzaren akordioarekinhaustera, euskararen normalizazioa motelegia eta gutxiegizkoa delakritikatu eta gune elebakarrak aldarrikatzea ikusten da irtenbidea.

euskararekiko gizarte egoeraren inguruan ez adostasunak daudejoera politiko ezberdinen artean ere:

— batzuentzat hizkuntza politika urrutiegi joan da. euskarareninguruan jokabide ez bidezkoetaz hitz egiten da, ideologizazio etapolitizazioa salatzen da, euskara abertzaletasunarekin parekatuz.euskara arazo sortzaile bezala ikusten da, gizarte haustura eta bana-keta eragile. eta gizartean ontzat ematen ez diren jokabideekin pare-katzen da, indarkeria euskarari lotuz.— besteentzat, gutxiegi da egin dena, euskararen ofizialtasuna ziur-tatzea aldarrikatzen da, euskal hiztunaren borondatea ez da errespe-tatzen, euskara erasoak eta zapalketak jasaten ditu eta euskalgintzakriminalizatua da e.a. euskara oso lotuta ageri da euskalerriari, eus-kal nazioari eta baita ezker nahiz eskuineko alderdi politikoei. era-


89

kunde, politikari eta hizkuntza politika aipatzeko joera dute jarrerakritikoarekin beren ezintasuna adieraziz.

euskara gehiegi dago baldintzatua eztabaida politiko ideologikoe-kin, eta euskara auzi honetatik atera nahi bada, adostasun politikoaberreraiki beharra dago.

lehendabizikoa da edozein hizkuntza marka politikoen gainetikkokatzea, eta aberastasun bezala ulertzea. edozein hizkuntzak komuni-katzeko balio digu, baita kultur sormenerako ere, eta gure identitateaosatzen laguntzen digu. hizkuntzak ezagutzea aberastasuna da, guregizarte identitate askotarikoa izan bai daiteke. hizkuntzek ez dute izanbehar helburu politikoetarako; ez ezer eraikitzeko, mundu globalizatuanegokiago integratzeko baizik, mundu mailako komunikazioan parte har-tzeko. horretarako berriz, etorkizunean lekua irabazi beharra dugu,interneten lekua egin, etorkinak euskarara integratu e.a.

6. HerriTar Bezala HizKunTzeKiKo diTugungizarTe arduraK ez HarTzea

kulturarteko elkarrizketa beharrezkoa dela dio, bartzelonakoForum’eko, “Voces”(Villatoro V. 2004) erakusketak. ondare honen balo-rea mantentzeak ekintza positibo bat eskatzen du. geurea ez den bestehizkuntzekiko ditugun aurreiritziek, kultura ezberdinen arteko elkarriz-keta eta ulermena zaildu egiten dute. eta hemendik kultur gatazkak sor-tzen dira han hemenka.

“Gizakiok askatasunen konkistan bizi gara. Askatasun eta berdintasunaren ikus-

pegitik, gizarte erlatibotasuna, aniztasun kulturala eta ezberdintasunaren erres-

petua aldarrikatzen dira. Kultur arteko beharrezko elkarrizketaren oinarrian,

askatasun indibidual eta kolektiboen baldintzak aurkitzen dira.”

“Auzi honen aurrean, ardura eta konpromiso indibidualek dute garrantzia, ber-

dintasunean eta aniztasunetik komunikazioa posible izango bada munduan.”

hizkuntza ezberdinen elkarbizitzak, batzuei eta besteei konpromiso,ardura edo betebehar batzuek sortzen dizkigu. euskal hiztun batek erebadu konpromisoa erdararekiko. konpromiso berdina eskatzen zaioerdal hiztun bati euskararekiko ere. nire eskubideak bestearentzat bete-beharra sortzen du eta alderantziz. batak bestearen hizkuntza ezagutubeharra sortzen digu honek, kasu horretan lortuko baita, bakoitzak bereborondatez erabakitako izan nahia errespetatzea.

guk dugun euskaldun izateko nahiarekin, ez dugu inor behartu nahi;bakoitzak erabaki dezala zein hizkuntzatan bizi nahi duen. baina jarrera ber-dina eskatzen diegu hizkuntza nagusiko hiztunei. Jarrera hau guztiok geureegin ezkero, izaera ezberdinak errespetatzen dira eta ez da inor ukatzen.

elebitasunaren ordez, elebakartasunaren aukera egiten duena dabere hizkuntza berdina hitz egiten duten hiztunez osatutako inguruneamantendu nahi duena. baina gure helburua elebitasuna da, hemengo bi


Baina gure helburuaelebitasuna da, hemengobi hizkuntza ezberdinakpartekatu nahi ditugu, bihizkuntzak gu guztionhizkuntza izatea nahidugu.

90

hizkuntza ezberdinak partekatu nahi ditugu, bi hizkuntzak gu guztionhizkuntza izatea nahi dugu.

zergatik berreskuratu behar dugu euskara? gure gizarteko bi hiz-kuntzek elkarrekin arazorik gabe bizitzeko egin behar dugun ahaleginada. zeregin honekiko izan behar dugun erantzukizuna edo gizarte ardu-ra da. gutako bakoitzak, gizartearen elkarbizitzari diogun zorra.

ez ditu elkarbizitzarako edo pakerako baldintzak sortzen, beretzakonahi duena, beste norbaiti ukatzen dionak. gaztelania hizkuntza nazio-nala da espainian, eta euskadin ere ofiziala dela aldarrikatzen da gaine-ra, baina ahaztu egiten da euskara ere ofizial dela —gaztelaniaren pare-euskadin. euskararen ofizial izaera ukatzen da, euskaraz bizi nahi due-nari bere hizkuntzan aritzeko aukerarik ematen ez zaionean: irakaskun-tzan, administrazioan, epaitegietan e.a.

Jarrera politiko konkretu bat dutenen aldetik, euskara ikastea beha-rrezkoa ez dela sinestarazi nahi digute. Zergatik ikasi behar dugu euskara,guztiok erdara jakinda? zenbaitek, euskararen legitimazio arazoa plantea-tzen dute, euskara ikasi beharrari justifikazioa kenduz, euskararekikogizarte ardura ezabatu edo estali nahi da.

Jarrera honekin, berea ez den herri honetako beste hizkuntzako hiz-tunen eskubideak ukatzen dira. Jarrera hau ez da onargarria, bestea uka-tzera dator; eta jakina elkarbizitza eraiki ordez, hiztun ezberdinen artekoauzia areagotzen du.

zergatik izan nahi dugu euskaldunak? galdera honi, euskalerriko13/14 urteko gaztetxoek, arrazoi ezberdinak ematen dizkiote: euskaldu-nak garelako edo izan nahi dugulako, lana topatzeko edo ikasketakjarraitu ahal izateko, lagunekin hitz egin ahal izateko edo lagunak egite-ko, jaso dugun kultur aberastasuna gordetzeko, kultur ondarea zaintze-ko, arbasoen altxorrari jarraitzeko e.a.

baina zaila egiten da izan nahian oinarritutako zergatia arrazoitzea.Jakina da arrazoizkoena agian hizkuntza nagusia erabiltzea izango zela.errazagoa izango zitzaigun denoi, denok erdaraz hitz egingo bagenu.baina orduan ez ginateke geu izango, geu izan nahi dugu ordea eta ezbeste zerbait.

gutxiengotua den hizkuntza batek esplikatu beharra izaten du bereizanaren zergatia, zergatik den azaldu behar du, arrazoitu. baina hizkun-tza nagusi baten kasuan ez da sekula galdera hori egiten: zergatik hitzegiten duzu gaztelaniaz edo frantsesez?. hizkuntza nagusiak ez du justi-fikazio beharrik, hizkuntza hauen eguneroko erabilerak justifikatzen bai-tu bere erabilera. gutxiengotua denak berriz bai. izaten jarraitzeko arra-zoiak eskatzen zaizkio hizkuntza nagusiak dituen bezala, logika, argu-mentu arrazionalak, erabilerak edo hizkuntza baten praktikak indartzendituen arrazoiak.

gizartean maila ahulena duen hizkuntza erabiltzen duen hiztunarimotibazioak eragiten dio hizkuntza hori erabiltzen jarraitzea. ez du era-


91

biltzen hizkuntza gehiengoak hitz egiten duen hizkuntza delako, berez-koa duen hizkuntza —edo berezko egin duena— gorde nahi duelako bai-zik. hizkuntza gutxituari edo hil zorian dagoenari, balio gutxiago aitor-tu ohi zaio gizartean eta bizirik mantentzeak pena merezi ote duen eregaldetzen da.

batzuen aldetik ukatu nahi den arren, euskarak badu bere errealita-tea ordea. gu bagara, euskaraz bizi gera eta hala bizitzen jarraitu nahidugu. garelako izaten jarraitu nahi dugu, bada errealitate bat eta horigorde nahi dugu. gure zergatia ez da arrazoian oinarritzen, motibazioanbaizik, borondatezkoa da, baina badu errealitatea. euskararen berresku-rapenarekin euskararen errealitate hori sendotu nahi dugu bere bizirau-penari eutsi ahal izateko.

7. aSKaTaSunaren auzia: Herri BaTen HelBuruKoleKTiBoaK eTa gizaBanaKoen eSKuBideindiBidualaK

gizarte batek helburutzat izan dezake hizkuntza gutxiengotu bat gorde-tzea. arazoa sortzen da herri borondate hori onartzen ez dutenekin. iri-tzi kritiko asko agertu izan dira helburu kolektibo horrek, hizkuntza horiaukeratzen ez dituztenen eskubideak urratzen dituela esanez. taldeeskubideak beraz, eskubide indibidualekin gatazkan aurkitzen dira hel-buru kolektibo hori ez bada guztien artean ontzat ematen.

Justizia administrazioa euskalduntzearen inguruan, auzia ematen daeuskara ikasi nahi ez duten epaileen kasuan. zenbait epaileren ustez eus-kal autonomi erkidegoan epaileentzat euskara meritu izan beharko luke,borondatezko aukera bat, baina inola ere ez beharrizan edo baldintza bat,hau da derrigorrezkoa. euskara jakitea epaile batentzat ez da beharrezkobere lana egiteko eta ezta premiazkoa ere.

gizarte eleanitza sortzeko helburua beraz, ez dago erabat onartuagure gizartean, jarrera kontrajarriak daude eta zer ikusia dute herri asmoezberdinekin. ezadostasun eta auzi hauek eramangarri egiteko hitzarme-naren, akordioaren beharra daukagu. baina bai batzuen aldetik, zein bes-teen aldetik, bakoitzaren eskubide pertsonala ezinbestekotzat defendatunahi denean, akordiorako aukera guztiak oztopatzen dira.

kultura ezberdinen ondarea gordeko bada, suntsitu beharrean, kul-tura ezberdinen arteko elkar ulermena beharrezkoa da. eta kultura ezber-dinen elkar ulermenerako, garrantzitsua da gizakien eta giza taldeenaskatasun baldintzak ziurtatzea.

aniztasunak hori bai, ahaleginak eskatzen ditu, jarrera arduratsuaizatea bestearekiko. bi kultura ezberdin elkarrekin bizi ahal izateko elka-rri egokitu beharra. gurean, euskalerrian, jatorrizkoa ez den hizkuntzada hizkuntza nagusia. Jatorrizkoa den hizkuntzak bere nagusitasuna iza-teari uko egiten dio eta beste hizkuntza onartzen dugu guretzat, gaztela-


Gizarte eleanitzasortzeko helburua beraz,ez dago erabat onartuagure gizartean, jarrerakontrajarriak daude etazer ikusia dute herri asmoezberdinekin.

92

nia, geure egiten dugu bestea ere. honek, gu aldarazi egiten gaitu. bainazer gertatzen da ahulena den hizkuntzarekin, euskararekin? jatorrizkoaizanda ere, bizirauteko zailtasunak dituen hizkuntzarekin?

gurea bezalako gizarte eleanitzean —jatorrizkoena den hizkuntzakerabilera ahulena izanik— , gizartekideon jarrera etikoa ezin besteko bal-dintza da. hizkuntza anitzen elkarbizitza eta hizkuntza gutxiengotuarenetorkizuna ere, ziurtatuko badira, zera eskatzen du; hiztun ezberdinenaskatasuna errespetatzea. hau gertatuko bada berriz, besteen hizkuntzaezagutu eta bere garapena onartu beharra dago.

elkarbizitzarako jarrera etiko hau mantentzen ez denean kritika eginahal izateko eta joera ez egokiak ikusgarri egin eta zuzendu ahal daitezenahalegintzeko, garrantzitsua litzateke, euskararen, eta hizkuntza ezberdi-nen, inguruko eztabaida publikoaren azterketak sistematikoki egitejarraitzea. lan honetan egiten den proposamen metodologikoa eredu batizan daiteke helburu horretarako.z

eSKerTzaK

eskertu beharrean nago, lan hau egin ahal izateko euroiSa S.a.kolagunek emandako aukera, bai prentsako artikuluen datu basea erabilga-rri egiteko, zein berauen azterketa egiteko baliabide informatikoak esku-ragarri ipini dizkidatelako.

erreFerenTziaK

“Ethnologue”(14.edizioa) http://www.ethnologue.com/14/web.aspuneSCo. “Atlas on endangered languages” http://portal.unesco.org/

ci/en/ev.php-URL_ID=16548&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SEC-TION=201.html

euSko Jaurlaritza(2009). IV Mapa Soziolingüistikoa. kultura Saila.hpS. eusko Jaurlaritzaren argitalpen zerbitzu nagusia.Vitoria-gasteiz.

larraÑaga, n. (1996). Euskalerriko gaztetxoek euskararekiko dituztenjarrerak eta beren eragina euskara ikasi eta erabiltzean. tesi doktorala,deustuko unibertsitatea, bilbo.

Skutnabb-kangaS t. (2002) Munduko hizkuntza politiken kongre-sua. bartzelona.

euSko Jaurlaritza(2002) EAEko hizkuntza gaitasuna eta asmoak. kul-tura Saila. hpS. eusko Jaurlaritzaren argitalpen zerbitzunagusia.Vitoria-gasteiz.

euSko Jaurlaritza (2001). Euskararen jarraipena III: “euskararen ego-erari buruzko adierazleak, adinaren arabera” eae.

garMendia F., larraÑaga n.y buenetXea e..: “Política y valoresen la sociedad vasca” in: elzo J. y otros: los valores en la CaV y


93

navarra. Su evolución en los años 1990-95. Servicio Central de publi-caciones del gobierno Vasco, Vitoria-gasteiz, 1996.

larraÑaga n. eta garMendia F.: “euskara hizpide gaztetxoenidazlanetan (1991,1999) eta inguruko prentsan (1993-2003) edukiakaztertzen eta alderatzen. Vi.euSkal Soziologia kongreSua.aktak, bilbo, 2004.

Forum “Voces” erakusketa (2004). erakusketaren bertsio birtuala:http://www.aprendemas.com/noticias/html/n457_F23052004.htMl


94

Documents

aldizkaria Larrañaga. Hizkuntza aniztasu… · bereziki jatorrizkoa den hizkuntzarekiko, euskararekiko, batzuek eta besteek duten harremana da ezberdina. herri honetan bi hizkuntza