Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
LANNOO’S AUTOBOEKNEDERLAND,BELGIË EN LUXEMBURG
2
Lannoo‘s Autoboek Nederland, België en Luxemburg
3
Lannoo‘s Autoboek Nederland, België en Luxemburg
4
Woord vooraf
5
Al sinds de middeleeuwen behoren Nederland, België en Luxemburg tot de welvarendste landen van het Europese continent. Dit wordt weerspie-geld in steden als Amsterdam, Leiden, Delft, Antwerpen, Gent, Brugge, Brussel en Luxemburg met hun prachtige historische monumenten en indrukwekkende kunstschatten. Daarnaast bieden de landen ook een
schitterende natuur: te beginnen met het prachtige kustlandschap met de Waddeneilanden, stranden en duinen, en het daarachter liggende pol-derlandschap met de duizenden sloten en kanalen. Drie landen, drie ka-rakters, drie keer een avontuur.
12
DE MOOISTE REISBESTEMMINGEN 16
Nederland 18Groningen 22Drenthe 28Friesland 32Noord-Holland 48Flevoland 82Overijssel 86 Gelderland 96 Utrecht 112 Zuid-Holland 122 Zeeland 154 Noord-Brabant 162Limburg 176
België 186West-Vlaanderen 190Oost-Vlaanderen 216Antwerpen 230Brussel 240Vlaams-Brabant 258Limburg 266 Henegouwen 270 Waals-Brabant 284 Namen 286 Luik 292 Luxemburg 302
Groothertogdom Luxemburg 306
13
DE MOOISTE AUTOROUTES 334Route 1 Nederland en België – Tussen Amsterdam en Brugge 336
Route 2 Nederland – Land achter de dijken 338
Route 3 België – Door de Ardennen 340
Route 4 Groothertogdom Luxemburg – Veelzijdig op een klein stukje aarde 342
REISATLAS 344
REGISTER 398
Boven: tulpen en historische grachtenpanden in Amsterdam
Blz. 2-3: windmolens in Friesland, blz. 4-5: Rozenhoedkaai in Brugge, blz. 6-7: bergbeek Ninglinspo in de Ardennen, blz. 8-9: Grote Markt in Brussel, blz. 10-11: Adolfsbrug in Luxemburg
1414 15
Ems
RheinMaas
Mos
el
Oise
Meuse
IJsselmeer
N O O R D Z E E
N E D E R L A N D
F R A N K R I J K
D U I T S L A N D
L U X E M B U R G
G R O O T -B R I T T A N N I E
2
1
3
4
B E L G I E
50 km
Groningen
Assen
Bourtange
Hoorn
Leeuwarden
Den Helder
Alkmaar
AMSTERDAMHaarlem
Den Haag
RotterdamDordrecht
Breda
Antwerpen
Mechelen
BRUXELLES/BRUSSEL
GentBrugge
Eupen
Dinant
Bastogne(Bastenaken)
ArsKrippana
LUXEMBURG
Vianden
AachenMaastricht
Liège (Luik)
Dortmund
Düsseldorf
Köln
Utrecht
Emden
Charleroi
Lille
Reims
Amiens
Zeebrugge Eindhoven
Enschede
A1A4
A1
A27
A12
A15
A2
49
A1 A13
A21
A12
A58
A29
59
A58
A59
A2
44
9
A16
263
1
Apeldoorn
Arnhem
Luik
Eindhoven
Eindhoven
Eindhoven
Nijmegen
LoosdrechtsePlassen
N.P.Loonse enDrunense Duinen
Kinderdijk
De Keukenhof
Oosterscheldedam
Scheveningen
Wes t e r s c h e l de
Waal
Lek
NO
OR
DZ
E
E
Beveland
Katwijk aan Zee
Zierikzee
Zelzate
Domburg
Eeklo
Hellevoetsluis
Spijkenisse
Hoek van Holland
Ridderkerk
Gouda
Middelburg Goes Bergenop Zoom Roosendaal
Terneuzen
Turnhout
Noordwijk aan Zee
Lier
Aalter
Route
Uitstapje
Breda
Dordrecht
Tilburg
Utrecht
Rotterdam
Leiden
Almere
's-Hertogenbosch
Delft
N E D E R L A N D
Den Haag
Antwerpen30 km
Culturele instellingen enevenementen
Opvallende metropolen encultuurmonumenten
Sport- enrecreatiebestemmingen
Beroemde reisroute
Strand
Bron
Beschermd gebied voor vogels
Vlindertuin
Treinroute
Unesco-wereldnatuurerfgoed
Rotslandschap
Grot
Merenlandschap
Nationaal park (landschap)
Nationaal park (fauna)
Biosfeerreservaat
Natuurreservaat
Fossielenvindplaats
Dierentuin/safaripark
Lagedrukgebied
Botanische tuin
Unesco-wereldcultuurerfgoed
Prehistorie en vroegste geschiedenis
Romeinse oudheid
Museum
Paleis/kasteel
Burcht/vesting/citadel
Kerk algemeen
Romaanse kerk
Christelijk klooster
Gotische kerk
Historisch stadsbeeld
Burchtruïne
Cultuurlandschap
Kerkruïne
Barokke kerk
Keltische cultuurplaats
Theater
Feesten en festivals
Minerale bronnen/thermen
Arena/stadion
Zeilen
Circuit
Pretpark
Uitzichtpunt
Recreatiebad
Golf
Paardensport
Wandelen/wandelgebied
Skigebied
Casino
Badplaats
Klimwand
Informatie
Telescoop
Windmolen
Monument
Bijzonder gebouw
Bezienswaardige toren
Watermolen
Opvallende brug
Wereldtentoonstelling
Grafmonument
Openluchtmuseum
Stuwmeer
Industrieel monument
Gesloten mijn
Olympische stad
Gedenkteken
Bezienswaardige vuurtoren
Markt/bazaar
Slagveld
Whale watching, aquarium
Rivierlandschap
Camping
Renaissancekerk
Ruimtestation
In het laatste hoofdstuk van dit boek zijn vier reisroutes opge-
nomen die u door de adembenemende natuurlandschappen
en naar de mooiste dorpen en streken in de landen van de
Benelux loodsen. Op de de overzichtskaart hiernaast ziet u in
één oogopslag het verloop van alle tochten. De teksten bij elke
tocht geven een overzicht van de route en beschrijven de
regio’s en provincies die u aandoet, samen met hun landschap-
pelijke, historische en culturele bijzonderheden. Ter aanvulling
op de tekst zijn er gedetailleerde routekaarten waarop het
traject van de route staat, samen met de belangrijkste plaatsen
en bezienswaardigheden. De hoofdroute en extra uitstapjes zijn
in kleur aangeduid, pictogrammen (zie hieronder) wijzen op de
belangrijkste trekpleisters. Bijzondere bestemmingen worden
met kleurenfoto’s en informatieve teksten rondom de kaart
extra in de verf gezet.
1414 15
Ems
RheinMaas
Mos
el
Oise
Meuse
IJsselmeer
N O O R D Z E E
N E D E R L A N D
F R A N K R I J K
D U I T S L A N D
L U X E M B U R G
G R O O T -B R I T T A N N I E
2
1
3
4
B E L G I E
50 km
Groningen
Assen
Bourtange
Hoorn
Leeuwarden
Den Helder
Alkmaar
AMSTERDAMHaarlem
Den Haag
RotterdamDordrecht
Breda
Antwerpen
Mechelen
BRUXELLES/BRUSSEL
GentBrugge
Eupen
Dinant
Bastogne(Bastenaken)
ArsKrippana
LUXEMBURG
Vianden
AachenMaastricht
Liège (Luik)
Dortmund
Düsseldorf
Köln
Utrecht
Emden
Charleroi
Lille
Reims
Amiens
Zeebrugge Eindhoven
Enschede
A1A4
A1
A27
A12
A15
A2
49
A1 A13
A21
A12
A58
A29
59
A58
A59
A2
44
9
A16
263
1
Apeldoorn
Arnhem
Luik
Eindhoven
Eindhoven
Eindhoven
Nijmegen
LoosdrechtsePlassen
N.P.Loonse enDrunense Duinen
Kinderdijk
De Keukenhof
Oosterscheldedam
Scheveningen
Wes t e r s c h e l de
Waal
Lek
NO
OR
DZ
E
E
Beveland
Katwijk aan Zee
Zierikzee
Zelzate
Domburg
Eeklo
Hellevoetsluis
Spijkenisse
Hoek van Holland
Ridderkerk
Gouda
Middelburg Goes Bergenop Zoom Roosendaal
Terneuzen
Turnhout
Noordwijk aan Zee
Lier
Aalter
Route
Uitstapje
Breda
Dordrecht
Tilburg
Utrecht
Rotterdam
Leiden
Almere
's-Hertogenbosch
Delft
N E D E R L A N D
Den Haag
Antwerpen30 km
Culturele instellingen enevenementen
Opvallende metropolen encultuurmonumenten
Sport- enrecreatiebestemmingen
Beroemde reisroute
Strand
Bron
Beschermd gebied voor vogels
Vlindertuin
Treinroute
Unesco-wereldnatuurerfgoed
Rotslandschap
Grot
Merenlandschap
Nationaal park (landschap)
Nationaal park (fauna)
Biosfeerreservaat
Natuurreservaat
Fossielenvindplaats
Dierentuin/safaripark
Lagedrukgebied
Botanische tuin
Unesco-wereldcultuurerfgoed
Prehistorie en vroegste geschiedenis
Romeinse oudheid
Museum
Paleis/kasteel
Burcht/vesting/citadel
Kerk algemeen
Romaanse kerk
Christelijk klooster
Gotische kerk
Historisch stadsbeeld
Burchtruïne
Cultuurlandschap
Kerkruïne
Barokke kerk
Keltische cultuurplaats
Theater
Feesten en festivals
Minerale bronnen/thermen
Arena/stadion
Zeilen
Circuit
Pretpark
Uitzichtpunt
Recreatiebad
Golf
Paardensport
Wandelen/wandelgebied
Skigebied
Casino
Badplaats
Klimwand
Informatie
Telescoop
Windmolen
Monument
Bijzonder gebouw
Bezienswaardige toren
Watermolen
Opvallende brug
Wereldtentoonstelling
Grafmonument
Openluchtmuseum
Stuwmeer
Industrieel monument
Gesloten mijn
Olympische stad
Gedenkteken
Bezienswaardige vuurtoren
Markt/bazaar
Slagveld
Whale watching, aquarium
Rivierlandschap
Camping
Renaissancekerk
Ruimtestation
In het laatste hoofdstuk van dit boek zijn vier reisroutes opge-
nomen die u door de adembenemende natuurlandschappen
en naar de mooiste dorpen en streken in de landen van de
Benelux loodsen. Op de de overzichtskaart hiernaast ziet u in
één oogopslag het verloop van alle tochten. De teksten bij elke
tocht geven een overzicht van de route en beschrijven de
regio’s en provincies die u aandoet, samen met hun landschap-
pelijke, historische en culturele bijzonderheden. Ter aanvulling
op de tekst zijn er gedetailleerde routekaarten waarop het
traject van de route staat, samen met de belangrijkste plaatsen
en bezienswaardigheden. De hoofdroute en extra uitstapjes zijn
in kleur aangeduid, pictogrammen (zie hieronder) wijzen op de
belangrijkste trekpleisters. Bijzondere bestemmingen worden
met kleurenfoto’s en informatieve teksten rondom de kaart
extra in de verf gezet.
16
De mooiste reisbestemmingen
17
Grachtenidylle in Amsterdam, het ‘Venetië van het Noorden’
18 Nederland
Nederland
19Nederland
Circa 800 kilometer aan kustlijn, machtige dijken en ontelbaar veel rivie-ren, sloten en grachten – de Nederlanders leven niet alleen aan het water, maar ook met het water. De windmolens, Hollandse meesters en het Delfts blauw zijn tot ver over de grenzen bekend, net als prachtige oude steden als Amsterdam, Groningen, Delft en Utrecht. Foto: molen in de avondschemering in Noord-Holland
22 Nederland | Groningen
*** Groningen Groningen is een stad waar eeuwenoude monu-menten contrasteren met moderne bouwwer-ken als de orga nische ‘apenrots’ van de Gas-unie aan de rand van de stad en het kleurrijke Groninger Museum bij het station. Hét symbool van de stad is echter de Martini toren. Deze enigszins scheve kerktoren domi neert al eeu-wenlang het sfeervolle centrum, dat door velen wordt beschouwd als een van de aantrekkelijk-ste binnensteden van Nederland. Bovendien is
er in Groningen altijd wat te doen. Bijna dage-lijks zijn er markten, straatmuzikanten staan op elke hoek en er worden tal van evenementen georganiseerd, met als topper het theaterfesti-val Noorderzon. Extra levendig wordt het door de vele studenten, die van Groningen de stad met gemiddeld de jongste bevolking van Neder-land maken. Nieuwsgierig? Beklim voor een fraai overzicht een van de kerktorens die de stad rijk is, zoals de eerder genoemde Martini-toren, die tot 97 meter hoogte reikt.
Onderweg in Groningen
Het kan verwarrend zijn: Groningen is zowel de naam van de provincie als van de hoofdstad van die provincie. De provincie ligt in het uiterste noorden van het land, ingeklemd tussen de Waddenzee en de buurprovincies Friesland en Drenthe.
Wonen aan het water – ook in Groningen is het mogelijk.
Groningen ligt in het hart van de gelijknamige provincie.
De Korenbeurs, aan de westzijde van de Vismarkt
GRONINGENOppervlakte: 2960 km²Aantal inwoners: 586.144 Bevolkingsdichtheid: 198 inwoners per km² Provinciehoofdstad: Groningen
*
INFO
23Nederland | Groningen
N 370
N 370
N 7
N 7
E 22
E 22
RIVIERENBUURT
HEREWEGBUURT
OOSTERPOORT BUURT
GRUNO-BUURT
LAAN-HUIZEN
SCHILDERS-BUURT
BINNENSTAD-OOST
KORTUSBUURT
ORANJEBUURT
OOSTERPARKWIJK
CONCORDIABUURT
VensterschoolStadspark
singe
l
Wester-
binnen-
Prof. H.C. van
duikersstr.
Weg der Verenigde Naties
Juliana-plein
Emm
aviadukt
Emm
avia
dukt
Hoendiep
A-Weg
Hoendiepskade
Wes
terh
aven
Wester-
singel
Noorderhave
n Z.Z.
Noorde
rhaven N.Z.
DiepLopende
Spilsluizen N.Z.
SpilsluizenZ.Z. Turfsingel
Turfsingel
Schutendieep
Schutendieep
Nieuwe
Ebingestraat
Eeldersingel
Emmasingel StationswegZuiderpark
Tromp-
Griffe- weg
Europaweg
Damsterdiep
Damste
rdiep
Steentilstr.
Rade-
markt
Verlengde
Oosterstr.
Petru
sCa
mpe
rsin
g el
Petrus Campersingel
S.S. Rosensteinlaan
Boterdiep
Boterdiep
Eendrachtskade Z.Z.
Eendrachtskade N.Z.
Paterswoldseweg
Paterswoldsew
eg
Hereweg
Hereweg
Hereweg
Rodeweg
Sumatralaan
J. C. Kapteyn-
laan
Wouter vanDoeveren-
plein
Bedu
mer
weg
Laan 1940-1945
Laan
1940-1945
Grote
Kloosterstr.
Baanstr.
Kolfstr.
Kerklaan
Veldstr.
Kl.
Bergstr.
Bergstr.Tuinbouw-
dwarsstr.
Tuinb
ouwstr
.
Zonne-
laan
Oranjestr.
Nassau-pl.
Noorder
Dwarsstr.
Rijs-
kampen-
str.
Selwerder-
dwarsstr.
Plantsoenstr.Albertine
Kalvers
tr.
Moesstr.
Grote
Appelstr.
Grote Kruiss
tr.
Nieuwe Kijk
in’t Jatstr.
Kleine
Leliestr.
Grote Lelie
str.
Bloemsingel
Oostersingel
W.A
. Sch
olten
str.
Bloemstr.
Bleekv
eldWip-
str.
Marktstr
.
Guyot-pl.
Nieuwe
Kerkhof
N.Kerk
-
str.Z.
Kerk-str.
Koren-
str.
Boter-plaats
Boten
-mole
n-dr
ift
Haver-
kamps
drift
Achter
de Wal
Violen-
str
.
Van
Kerck
hoffs
tr.
O
Oosterham
rikkad
e
Ooster-
hamrik
kade
Eyssonius- pl.
Monnik-hof
Hofstr. Katte
n-ha
ge
Gerbrand Bakkerstr.
Gorechtkade
GorechtkadeGorechtkade
A.P. Fokkerstr.
Seringe-
hof
Walstr.
Kruitstr.
Kruitlaan
Nieuwe S
t-
Jans-
str.
Hanze-plein
H.A.Kooyker-
pl.
Ripperdala
an
Dillen-
burglaan
Regentesse-
str.Adel-
heidstr.
Werftstr.
Havenstr.
Zoutstr.Jan
Lutmastr.
Taco
Mesdagpl.
Otto
Eere
lman
-st
r.
Kranew.
St-Lucas-
str.
Visserstr.
Turftorenstr.
Koekstr.
Paus-
gang
’T KloosterW
ees-
huisgang
Butiesstr.
Grote
Markt
Waagstr.
Soephuis-
str.
Broer- str.
Vismarkt
Koude Gat
Brugstr.A-Str.
Ruben
s-str
.
Leeuwarderstr.
Taco Mesdagpl.H.W.
Mesdag-pl.
JozefIsraëls-
pl.
Jozef
Israëlsstr.
Pelster-
str.Herestr.
Herestr.
Hoog-
str.
Folkingestr.Haddingestr.
Papen-
gang
Peperstr.
Popkenstr.
School-str.
Stalstr. Mussen-
gang Tuinstr.
Oudew.
Agricolastr.
Poorters-pl.
Achterom
Ooster-
havenstr.Damsterkade
Damstersingel
Poelestr. Nieuwe- w.
Pluimerstr.
Grote Gang
Petrus
Camper-
singel
Eemskanaal N.Z.
Eemskanaal
Friesestraatw.
H.W.
Mesdagstr.
Jozef Israëlsstr.
Nieuwe
Blekerstr.
Lissabon-
str.
Peizerw.
VanW
asse-
naerstr.
Kortenaersstr.
Van Brakepl.
Van Brakepl.
Van Heemskerckstr.
Eendrachts-kade Z.Z.
Reitemakersrijge
Jonk
erst
r.St
atio
nsst
r.
Emma-pl.
Coehoorsingel
Torenstr.
Ruiter-str. Phebens-
str.
Here-
singel
Radeb
innen
singe
l
Rade-
singel
Trompstr.
Koster-
gangBurchtstr.
Ypen-
molen-
drift
Jacob- str.Warmoesstr.
Sophiastr.
Bran
den-
burg
erst
r.
Oosterw.
Van
Julsingha-
str.
Oliemulderstr.Polderstr.
Cubastr.Dijks
tr.
Martenstr.
Park
laan
Here-pl.
Piet Heinstr.
Dorus
Rijkersstr. Theodorus
Niemeyerstr.
Badhuispl.
Stephensonstr.
Bruno-str.
Westinghousestr.
Droppings-
veld
Koeriersterw.
Illegaliteitslaan
Sabotagelaan Spaarnestr.Zaanstr.
Parkw.
Parkw.Parkw.
Hoornsediep O.Z.
Runstr.Berkel- str.
Lingestr.
Mer
wed
estr.
Grunostr.
Viaductstr.
Hovenstr.
Raben- hauptstr.
Aduarderstr.
Barestr.
Geulstr.
Vechtstr.Usselstr.
Helperzoom
KwintlaanBlekerslaanFrederikstr.Bouman-
str.
Alexander- str.
Mauritsdwarsstr.Albertstr.
J.A. Feithstr.Verl. J.A. Feith-
str.Verl. Willemstr.
Anna Paulova-
str.
Tweede Willemstr.Willemstr.
Sterrebosstr.
Verlengde
Oosterw.
Fongers-plaats
Frederiks-pl.
Van Susenstr.Verlengde
Nieuwstr.
Kievit-
str.J. Baart
de la Faillestr.
H.A.Kooyker-
pl.
Weeg-
schaalstr.
Braillew.
HoornsediepO.Z.
HoornsediepW
.Z.
Moesstr.
Beerstr.
Louise Henriëttestr.
Tuinbouwstr.
Grachtstr.
Zw
artew.
Krui
s-
singel
Noorde
rbuit
en
singel
Boteringesingel
Nieuwe
Noorderbinnensingel
Grach
tstr.
Kerklaan
Leliesingel
Koninginne-laanAgnesstr.
Verl. Grachtstr.
Selwerder-str.
Prin-sesse- Grote Rozenstr.
Violen-hof
Bloemsingel
Langestr.
Singelw.
Vlasstr.
Kolendri
ftLange-str.
Gorechtkade
Gerbrand Bakkerstr.
Hissi
nk Jansse
n-
Jan
str.
Dirk-Huizingastr
.
EnnoD irk
Prof.
Wiersm
astr.
Holtsie k
Ljzielstraw.
Oostersingel
Steentil-kade
Winschoter-
Oosterkade
Lijnb
aanstr.
Boteringenstr.
LeliesingelN
oorderbinnensingel
weg
NassaulaanNassau-Oranje-
singel
Ernst Casimirlaan
Koninginne-laan
laan
WilhelminakadeWilhelmina- kade
Dr. C. Hofstede de Grootkade Reiterdieps-kade
Oude
Kijk in
Uurwerkersgang
DeLaan
OudeBoteringestr.
Gulden-
Hardwikerstr.
Oude Ebbingestr. Jacobijners tr.
Achter
deMuur
Gelkingestr.Ooster-
str. Ged.
Katte
n-
Kl. Peperstr.
Blek
erstr.
Melkw.H.W.
Mesdagstr.
Herman
Colleniusstr.
Wassen-
bergh-str. Kranew.
Mondriaan-
str.
Mel
kw.
Lutkenieuwestr.
Hoge der A
Sledemennerstr.
Lage der A
Weste r kade
Westerhavenstr.
Potte
nbak
kers
rijge
Steenhouwers-kade
Sluis
kade
de Sluis
Bij
Praedinius-Ubbo Emmiussingel Ubbo Emmiussingel
Ganzevoortsingel
Gedempte Zuiderdiep
A-Kerkhof Z.Z.A-Kerkhof N.Z.
Schoolholm
A-Ke
rkstr
.
Stoeldraaier-
str.
Driem
olen-drift
Ubbo
Emm
iusstr.
NieuwstadGedempte Zuider-
Prinsen
str.
Herebinnen-singel
Raamstr.
Kl. Raamstr.
Zuiderpark
Palm
slag
Palmslag
Parklaan
Lodewijkstr.
Maurits-
str.
Witlattenstr.
DeBr
inkoo
sterhaven
Boermandestr.
WinschoterdiepO.Z.
Winschoterdiep
O.Z.
Barkmolenstr.
Winschoterdiep W
.Z.
Winschoterdiep
W.Z.
Annastr.
Meeuwerderw.
Nieuwstr.
Espe
ranto
str.
Meeuwerderw.
Oosterw.
Lodewijkstr.
Verlengde
Lodewijkstr.
H.L.W
ichers
str.
Nieuwstr.
Waterloolaan
Runstr.
Usselstr.
Reggestr. Dinkels
tr.
Vechtstr.
Acht
erw.
Driehovenstr.
Barestr.
David- str.
OnderdoorStationspl. Stations w.Oude
Witte de Withstr.
Peizerw.
Abel Tasmanpl.VanSpeykstr.
Admiraal de
Van der Doesstr.
Ruyterlaan
Verzetsstrijdens- laan
Verzetsstrijdenslaan
Onder-
Gijzelaarslaan
HoornsediepW
.Z.Braillew.
James
Wattstr.
Ooster Badstr.
Wester Badstr.M
arwixstr.M
arwixkade
Hallpad
Casc adepl.
Fietstunnel
Volkenh. MuseumFac. der Gadgeleerdh.
Sosa
Psychologie
Platform Theater
De Machinefa briek
MedischeWetenchool
Academisch
Ziekenhuis
Hoofdingang
Treslinghuis
Klaprooslaan
Thuiszorg
HanzeHogeschool
Groene Kruis
AlfaCollege
CultureelCentrum
Buurtc.
I.d.h.
Gerechthuis
GGD
PraediniusGymnasium
Basis-school
Werkmancollege
H.N. Noorderp. CollegeStadsschouwburg
Prinsenhof
MuziekschoolMartinitorenDIA Stadskontoor
ProvinciehuisHarm.Gebouw
Recht en Lett.
Academie-gebouw RUG
RechtbankOnderwijsJohanWillem Frisostr.
Grote Adolfstr.
BelastingBedrijven
De Stadspoort-college
Noorder-poortcoll.CongresscentrumKasteel Tabaks- en
Scheepv.-mus.
A-Kerk
Korenbeurs
singel
S.G.De Clinck
Jur.Inst.
Univ. bibl.en Mus. str.
StadhuisGoudkant
GrandTheatre
VoorgezetOnderwijs
Casinodie
p
Huisartenlab.
SGDe Hamrik
Gem.Havenkant.
kade
Cultureel Centrumd’Oosterpoort
Tromp-kade
Sted.Conservatorium
BuurtcentrumPoorters Hoes
Academie vanLogopedia
RO/EZ
H.N. WerkmanbrugFietsbrug
GroningerMuseum
RoeverenigingDe Hunze
InvalidenBootsteige
singel
GroningerArchieven
KPN
SIG
DeAaborg
Alfa College,Sect. Techn.
AugustinusCollege
Willem LodewijkGymnasium
Basisschool
GroningenCentraal Station
Busstation
GrafischMuseum
RHGCitybus
BS Venter-school
NoorderpoortCollege NAC
NOORDER-
PLANTSOEN
NOORDER-PLANTSOEN
PedagogieSociologie
BuurtcentrumOranjewijk
Martini-kerkhof
Emplacement NS
Eendrachts-brug
Emmabrug
Here-brug
tr. str.
Magnoliastr.
Wilgen-
pad Magnolia-
str.
Studentenlaan
Vindicat-
str.
Magna-
Peterstr.
Almastr.
Javalaan
Bank
str.Allersma-
str.
Riouwstr.
Ambonstr.
Delipl.
Borneo-pl.
Atjehstr.
Bilit
onst
r.
Petrus
Hendrikszstr.
Korrew.
Korrew.
Diephusstr.
Reigers
tr.
Heymanspl.
Telleg
en-
str.Landstr. Star
Numanstr.
Vinkenstr.
Vinkenstr.Koekoekpl.
Merelstr
.
Nachtegaalstr.Tulpstr.
Thomassen À. Thuess
ink-
laan
Wielewaa-pl.
Oppenheimstr.C.H. P
eterss
tr.Petrus
Driesse
nstr.
Eyssoniusstr.
Bernoulli-pl.
2e Hunzestr.
Sabang-pl.
Balistr.
Beren
Fruit- str.
Ooft-
str.
Concordiastr.Radijsstr.
Mutua F
idess
tr.Koolstr.
K. de V
rieze
str.Dierenriem
str.
Lierstr.
tielaan
Maaslaan
Amstelstr.
Lauwersstr.
Scheldestr.M
erwedestr.
Huygensstr.Huygensstr.
Kamerlingh Onnes- str.
Papiermolenlaan
Engelse Kamp
Kempkensberg
Fongerspad
Fongers-
padVan der
Waalstr.
Rivierenhof
Concourslaan
Concourslaan
Leonard Springerlaan
Muntinglaan
VanLeeuwenhoekstr.
Snelliusstr.
KempkensbergKempkenspadLekstr.
Lorentzstr.
Snelliusstr.
Kastanielaan
Olde
nbar
neve
ltlaa
n
Pada
ngstr.
Fivelstr.
1e Hunzestr.
Akkerstr.
Noorderstationsstr.
Moesstr.
Paral
lelw.
Bessemoerstr.
Wilgenlaan
Wilgenlaan
GomarusCollege
Sticht. Ned. Centrum.voor Huisv. v. Ouderen
HanzeHogeschoolPABO
De Studio
Prinsen-theaterBuurt-
centrumTuinwijk
Komensky-school
NOORDER-BEGRAVN.-
PLEIN
ISR.BEGRAVN.- PLEIN
OOSTER-PARK
Oosterham
rikbaan
SportparkStadspark Martini Plaza
KvK en FNeboflat
NoorderpoortStratingh College
Juliana-brug
De PapiermolenR.K. BEGRAV-NINGSPLEIN
Zwembad
ZUIDER-BEGRAVNING-
SPLEINVrijeschoolBovenbouw
AZC Marienholm
VanLieflandschool
FNV MartiniTrade Park
STERREBOS
OorlogsmonumentReisenhaupt
Speelweide
De Vogels
S T A D S -
P A R K
Irislaan
Sontw.
Barkmolenstr.
diep
’t Jatstr.
N.Z.
Z.Z.
Christian ChurchGroningen
NieuweKerk
Oosterham
rikkade
Walle-
gangGrut-molen
St. Franciscus-kerk
Ooster-kerk
LifeLines
UniversitairCentrum
Psychiatrie -UCP
Vrydem
alaan
DOTGroningen
Zaagmuldersweg
Zaagmuldersweg
J.
Groninger-
str.
Parkzijde
Langezijde
ChristeljikGerefromeerde K.
Martinikerk
St-Jozef-kathedral
Remon-strantse
Kerk
Stripmus.
Peizerw.
Monkey TownGroningen
Terra MBOGroningen Mesdagkliniek
Dienst UitvoeringOnderwijs (DUO)
BelastingdienstGroningen
Van
Rietdiep
Eemskanaal
Ooster-haven
OudeW
inschoter-diep
Noord
Willem
skanaal
Eendrachtkanaal
250 m820 ft
Kunth; Reise nach BENELUX; Innenkarte: Groningen; Breite 175mm x Höhe 202mm; +3mm Beschnitt; Kartographie 94,34%; Layout 106%; 17.01.2020
24 Nederland | Groningen
** Martinikerk In universiteitssteden is er vaak een tekort aan geschikte ruimten voor academi-sche activiteiten. Dat geldt zeker voor Gronin-gen, dat meer dan 60.000 studenten telt. De universiteit lost dat onder meer op door de Martini kerk, de oudste kerk van de stad, te ge-bruiken voor tentamens en officiële gelegenhe-den. Maar zelfs op momenten dat de kerk vol zit met studenten, zijn bezoekers welkom in de 97 meter hoge Martinitoren. De pittige klim naar de top wordt beloond met een weids uitzicht over de historische binnenstad. Vanaf deze hoogte lijkt de Grote Markt aan de voet van de toren helemaal niet zo groot. Je ziet de vele kroegen aan de randen van het plein, fietsers laveren door de smalle straten en studenten hangen rond op banken en muurtjes. Het hart
van Groningen is levendig, maar zonder de hectiek van een wereldstad als Amster dam. Op zondag weerklinken de klanken van het be-roemde orgel – dan verandert de kerk weer in een echt godshuis.
*** Scheepvaartmuseum Groningen is een stad vol contrasten. Waar het bontgekleurde ge-bouw van het Groninger Museum een bijna pro-vocerend statement maakt, oogt het Noordelijk Scheepvaartmuseum statig en monu men taal. Dat begint al bij de twee gebouwen waarin het museum onderdak heeft gevonden: het Gotisch Huis en het Canterhuis dateren uit de 15de eeuw en stralen een historische elegantie uit. De collectie illustreert de geschiedenis van de Hanze, de binnenscheepvaart en de kustvaart,
maar er is ook volop aandacht voor de opkomst van de stad Groningen. Via krakende houten vloeren en smalle trappen – bijna alsof het een eeuwenoud zeilschip is – dwalen de bezoekers langs vitrines gevuld met scheeps modellen, motoren en andere herinneringen aan het ma-ritieme en stadsverleden. De komende jaren werkt het museum aan het versterken van de rol als ‘Huis van de Groningse Geschiedenis’.
*** Groninger Museum Hadden alle musea maar zulke geldschieters! En een museum-bestuur dat het aandurft iets totaal nieuws te beginnen. In Groningen kwamen beide aspec-ten bij elkaar toen in 1987 de Nederlandse Gas-unie geld beschikbaar stelde voor de bouw van een nieuw stadsmuseum. De toenmalige
25Nederland | Groningen
museumdirecteur Frans Haks koos voor een concept waarbij ‘de grenzen tussen kitsch, design, beeldende kunst en architectuur voor-goed zouden verdwijnen’. Hoofdarchitect werd de Italiaanse ontwerper Alessandro Mendini (1931–2019), drie andere architectenbureaus werden uitgenodigd om de verschillende pavil-joens te ontwerpen. Zo ontstond, op een eiland tussen het station en het stadscentrum, een ge-durfd, postmodernistisch museumcomplex, dat ook nu nog indruk maakt. De collectie varieert van archeologische vondsten tot Aziatisch por-selein en hedendaagse kunstinstallaties.
Boven: het historische Scheepvaartmuseum. Linksboven: havens geven de stad een mari-tieme flair. Links: Martinikerk. Blikvanger van het Groninger Museum is een 20 meter hoge gouden toren.
26 Nederland | Groningen
*** Appingedam Deze kleine stad ligt enkele kilometers ten zuid-westen van Delfzijl, waar veel inwoners dage-lijks voor hun werk naartoe reizen. Appingedam verrast met een onmiskenbare charme. Dwars
door het stadje stroomt het Damsterdiep, een kanaal dat rond 1200 werd gegraven. Al voor deze tijd stroomde hier de Delf, een ouder kanaal dat in open verbinding stond met de zee. Dankzij deze ligging groeide Appingedam in de
middeleeuwen uit tot een bloeiend handels- en marktcentrum. De van oorsprong middel-eeuwse panden langs de oevers van het kanaal en in het stadshart stralen nog de welvaart van weleer uit. Blikvangers zijn de imposante Nico-laïkerk, het oudste bouwwerk in Appingedam, en het in renaissancistische stijl gebouwde Raadhuis uit 1630 – niet voor niets kreeg Ap-pingedam in 1972 de status van beschermd stadsgezicht. De beste manier om Appingedam te verkennen is via een boottocht: elke zomer vaart een karak teristieke houten punter vanaf de jachthaven door de water wegen van het centrum. Of wandel door de steegjes en begin bij de Vlintenbrug, met uitzicht op de beroemde hangende keukens van Appingedam. Deze keu-kens werden ooit boven het water gebouwd omdat er in de woningen onvoldoende ruimte was. Via de deuren vlak bij het wateroppervlak konden de bewoners direct in het kanaal water putten.
* Winschoten Winschoten, stad van molens en rozen, lag niet altijd aan het water. Nederland staat bekend om de grootschalige inpolderingen, maar bij Win-schoten gebeurde precies het omgekeerde. Om deze economisch kwetsbare regio een nieuwe toeristische impuls te geven, werd een flink stuk landbouwgrond onder water gezet. Zo
RozenNee, het waren niet de Nederlanders die de roos in de westerse tuincultuur hebben geïntro-duceerd. De geschiedenis van deze bloem gaat veel verder terug: waarschijnlijk werden al 5000 jaar geleden in China rozen gekweekt. Daarna vonden ze hun weg naar het klassieke Egypte en Griekenland. De omslag kwam toen in de 18de eeuw rozen met een langere bloei-tijd vanuit China naar Europa werden gehaald. Vanaf dat moment konden enthousiaste hobby isten ook zelf nieuwe variëteiten kweken, die soms meerdere keren per jaar bloeiden. Dat gebeurde ook in Neder land, maar het leidde nooit tot een manie zoals bij de tulpen. Nu zijn overal in Nederland tuinen met uitbundig bloeiende rozen te vinden. Het Rosarium in Winschoten is met 20.000 rozen van 320 verschillende soorten een van de grootste.
Grachten en bruggen bepalen het stadsbeeld in Appingedam.
27Nederland | Groningen
ontstond het 800 ha grote Oldambtmeer, een kunstmatig meer waar natuur, watersport en andere vormen van recreatie hand in hand gaan. Op een serie eilanden aan de oostelijke oever verrijst het dorp Blauwestad. In het Stadspark van Winschoten zelf is het in de zo-mer een feest van geuren en kleuren: in het Rosarium bloeien dan 320 verschillende soor-ten rozen. Bij elke soort staat een bordje met de naam van de roos en de kweker.
** Bourtange Het is een van de grootste verrassingen op het Groningse platteland: een perfect stervormige vesting, bestaande uit grachten, aarden wallen, ophaalbruggen en poorten. Bour tange is een relict uit de Tachtigjarige Oorlog (1568–1648), ook wel de Nederlandse Opstand genoemd. In 1568 waren enkele Neder landse gewesten in opstand gekomen tegen de Spaanse koning Filips II, die het in een groot deel van Europa voor het zeggen had. De strijd ging om macht, maar zeker ook om godsdienstvrijheid. Uitein-delijk zouden vier generaties te maken krijgen met oorlogshandelingen, verlies en ontberin-gen. Maar dat verklaart nog niet waarom er hier, midden in een inmiddels opgedroogd moe-ras, een onneem bare vesting ligt. Ga op pad met een gids om het hele verhaal te horen. Dat begint in 1580, als de stad Groningen door
Spaanse troepen is bezet. De voorraden wor-den vanuit Duitsland aangevoerd via een zand-rug in het Bourtangermoeras. Om deze route af te sluiten, laat Willem van Oranje, de leider van de opstand, in het moeras een schans aanleg-gen. Zijn plan slaagt: de bevoorrading stopt. Later wordt het fort uitgebouwd tot een stervor-mige vesting. Deze zal nooit worden veroverd: aanvallers krijgen te maken met allerlei moe-rasziektes en moeten de strijd al snel staken. Tot 1851 hebben militairen het voor het zeggen in Bourtange, daarna wordt de vesting opgehe-ven. Na de Tweede Wereldoorlog is het dorp zo goed als verlaten. Dat verandert als de ge-meente besluit de oude vesting te reconstrue-ren en er een museumdorp van te maken. Het resultaat is verbluffend: binnen een perfect regel matige vijfhoek ligt nu een authentiek ogende vesting die bezoekers terugbrengt naar het jaar 1742. Het dagelijks leven van toen her-leeft onder meer door markten met oude ambach ten en historische festivals. Zo spelen honderden acteurs elk jaar de Slag om Bour-tange (1640) na. Toch is Bourtange geen open-luchtmuseum: in het vestingstadje wonen circa zeventig mensen en bij de toegangspoort wordt geen entree geheven. Wel is een deel van de gebouwen opgesteld voor bezoekers, zoals Museum De Baracquen, waar archeologische vondsten te zien zijn.
Vanuit Bourtange slingert de grenslijn noord-waarts richting de Dollard, een brede zeearm tussen Duitsland en Nederland. Staande op de hoge dijk doemt in de verte de Duitse haven-stad Emden op.
Historische charme in Appingedam
Het centrum van Winschoten
De molen in museumdorp Bourtange maalde het graan voor de soldaten.
C = Corbis, G = Getty, M = Mauritius Images
Cover vooraan: sara_winter/iStock (Kinderdijk,Nederland), KavalenkavaVolha/iStock (Brussel, België), Deejpilot/iStock (Amsterdam, Nederland); cover rug:Travel_Motion/iStock (Brussel, België); cover achteraan: Johan De Meester (Kasteel Ooidonk, België), Sergey Dzyuba/Shutterstock (Luxemburg stad, Groothertogdom Luxemburg)
P. 002-003 G/Remo Scarfò; P. 004-005 G/TomasSe-reda; P. 006-007 G/Dado Daniela; P. 008-009 G/Francesco Vaninetti Photo; P. 010-011 G/PhotonP-hotography -Viktor Lakics; P. 012-013 G/Olena_Znak; P. 016-017 G/dennisvdw; P. 018-019 M/Clic-kAlps; P. 022 G/SanderStock; P. 022 G/venemama; P. 022 G/CreativeNature_nl; P. 024 G/venemama; P. 024 M/Alamy ; P. 025 G/Frans Lemmens; P. 024-025 M/Alamy; P. 026 G/SanderStock; P. 026 G/Toshihiro Hirai; P. 027 M/Alamy ; P. 027 M/Alamy ; P. 027 G/venemama; P. 028 M/Rene van der Meer; P. 029 M/Alamy ; P. 029 G/Samuel Betkowski; P. 029 M/Ro-nald Kamphuis; P. 030-031 G/frankhoekzema; P. 032-033 M/Alamy; P. 033 digitalimagination/istock; P. 033 M/Alamy ; P. 034 TasfotoNL/istock; P. 034 M/Ingo Boelter; P. 034 G/venemama; P. 035 G/Ulrich Baumgarten; P. 035 M/Alamy ; P. 036 M/United Ar-chives; P. 036 M/Ingo Boelter; P. 036 G/Hanneke Luijting; P. 037 G/Hans Balsing; P. 037 M/Alamy ; P. 038 M/Alamy ; P. 038 M/Rene van der Meer; P. 039 M/Alamy ; P. 039 M/Alamy ; P. 040 G/venemama; P. 040 G/EKH-Pictures; P. 041 M/Alamy; P. 041 M/Ala-my ; P. 041 M/Alamy; P. 041 M/Alamy; P. 042-043 M/Ingo Boelter; P. 042 M/Alamy ; P. 043 G/TasfotoNL; P. 043 G/ChrisRinckes; P. 043 G/Frans Sellies; P. 044 M/Nico van Kappel; P. 045 M/Alamy; P. 045 Look/age fotostock; P. 045 G/Daniel Bosma; P. 045 G/ur-mel89; P. 045 Cloud-Mine-Amsterdam/istock; P. 046-047 G/Daniel Bosma; P. 048-049 M/Beate Mar-graf; P. 048 G/Erik_; P. 049 M/Alamy; P. 049 G/Se-bastian Rose; P. 049 G/HildaWeges; P. 050-051 M/Alamy ; P. 052 M/Alamy; P. 052-053 G/fotolupa; P. 053 C/Frans Lemmens; P. 053 M/Alamy; P. 056-057 M/Alamy; P. 058 M/Alamy ; P. 058-059 G/Fadi Hage; P. 058 G/siraanamwong; P. 059 G/jewhyte; P. 059 M/Alamy ; P. 060-061 KavalenkavaVolha/istock; P. 062-063 G/Buena Vista Images; P. 062 M/Rene Mat-tes; P. 063 tunart/istock; P. 063 M/Rene Mattes; P. 063 M/Alamy; P. 064-065 G/George Pachantouris; P. 064 G/sbostock; P. 065 G/Nikada; P. 066-067 M/Alamy; P. 068 Look/robertharding; P. 068 M/Ton Koene; P. 068 M/Alamy ; P. 069 G/Reinier Snijders ; P. 069 M/Ingo Boelter; P. 069 M/Alamy; P. 070 M/imageBROKER; P. 070 M/Stefano Termanini; P. 070 M/Alamy ; P. 071 M/Alamy ; P. 071 M/Alamy; P. 071 M/Alamy ; P. 072 G/Luiskurtum Photography; P. 072 G/Steve Smith; P. 073 G/Luiskurtum Photography; P. 073 G/Westend61; P. 073 G/Pim Van Wel ; P. 074 M/Alamy; P. 074 G/venemama; P. 074 G/Izzet Keribar; P. 075 M/Ingo Boelter; P. 075 M/Alamy; P. 076 G/Ventura Carmona; P. 076 G/Ventura Carmona; P. 076 M/Rene van der Meer; P. 077 G/Rene Siebring; P. 077 G/CreativeNature_nl; P. 078-079 G/franswil-lemblok; P. 078 M/Jason Langley; P. 079 A/AGAMI Photo Agency; P. 079 A/Peter Horree; P. 079 G/frans-willemblok; P. 080-081 G/ruzanna; P. 081 M/Alamy ;
P. 081 G/ruzanna; P. 081 M/Alamy ; P. 082 G/Bart Hendrix ; P. 082 M/Manfred Mehlig; P. 083 G/Hans Jansen; P. 083 G/wavipicture; P. 084-085 G/wavipic-ture; P. 086 M/Alamy ; P. 086 G/ruzanna; P. 086-087 G/Kloeg008; P. 087 M/Alamy ; P. 087 G/Sjo; P. 088-089 G/Sjoerd van der Wal; P. 090 G/franswillemblok; P. 090-091 G/Sjo; P. 090 M/Alamy; P. 091 G/Sjo; P. 091 G/venemama; P. 091 G/DutchScenery; P. 092 M/Alamy ; P. 092-093 G/Martijn van Steenbergen ; P. 093 G/Sjo; P. 094 G/Roman Sidorenko; P. 094 M/Alamy ; P. 094-095 M/Alamy ; P. 095 Martin Metse-makers/Shutterstock.com ; P. 095 G/3quarks; P. 096 M/Alamy ; P. 096-097 G/venemama; P. 097 G/digita-limagination; P. 097 G/venemama; P. 098-099 G/waeske; P. 100 M/Alamy; P. 101 M/Wim Weenink ; P. 101 M/Jan Vermeer; P. 101 M/Alamy; P. 101 G/Erich Kuchling; P. 101 G/Sebastiaan Kroes; P. 102-103 M/Rene van der Meer; P. 102 G/JStuij; P. 103 G/vene-mama; P. 103 G/DutchScenery; P. 103 G/venemama; P. 103 G/venemama; P. 104 G/DutchScenery; P. 104 G/DutchScenery; P. 105 M/Rene van der Meer; P. 105 M/Alamy ; P. 105 M/Alamy ; P. 105 M/Alamy ; P. 106-107 G/DutchScenery; P. 106 M/Alamy; P. 107 M/Alamy; P. 107 M/Alamy; P. 107 G/HildaWeges; P. 107 M/Alamy ; P. 108 M/Alamy ; P. 108-109 M/Ala-my; P. 109 M/Alamy ; P. 109 M/Alamy; P. 110 M/Alamy; P. 110-111 M/Alamy; P. 111 M/Rene van der Meer; P. 111 M/Christian Hütter; P. 112-113 M/Ala-my; P. 112 G/GAPS; P. 113 G/TasfotoNL; P. 114 G/Stefano Oppo; P. 114 M/Alamy ; P. 114 M/Alamy; P. 116 M/Alamy ; P. 116 M/Alamy; P. 117 G/Ju-lia700702; P. 117 M/Alamy; P. 117 M/Alamy ; P. 118 M/Alamy ; P. 118 G/ahavelaar; P. 119 G/Kloeg008; P. 119 M/Alamy ; P. 119 G/VanderWolf-Images; P. 119 TVGD/Shutterstock.com ; P. 120-121 M/Alamy; P. 122 M/Roberto Sysa Moiola; P. 122 G/JacobH; P. 123 M/Rene van der Meer; P. 123 G/Rujchu; P. 123 G/Yamaki Yuri ; P. 124-125 G/Peter Zelei Images; P. 126 G/Lara_Uhryn; P. 126-127 M/Alamy ; P. 127 G/Martijnvandernat; P. 127 M/Alamy ; P. 128-129 G/Martijn van der Nat; P. 128 M/Karol Kozlowski; P. 128 G/rustamank; P. 129 M/Hans P. Szyszka; P. 129 M/Manfred Mehlig; P. 129 G/leuntje; P. 130 M/Ala-my ; P. 131 M/Alamy ; P. 132 G/Henryk Sadura; P. 132 G/AFP; P. 132 M/Alamy; P. 134 G/Gatsi; P. 134 G/Michel Porro; P. 134-135 G/Gatsi; P. 135 M/Fine Art Images; P. 135 M/Alamy; P. 136-137 G/Pierre Crom; P. 138 G/mihaiulia; P. 138 G/Manfred Gott-schalk; P. 139 KarinR/Shutterstock.com; P. 139 G/Hans-Peter Merten; P. 139 M/Alamy ; P. 140-141 G/OperationShooting; P. 141 G/stocknshares; P. 142 G/franswillemblok; P. 142-143 M/ANP Photo; P. 143 M/rphstock; P. 143 G/ilya131266; P. 143 M/age; P. 143 M/Alamy ; P. 144-145 M/Alamy ; P. 146 G/Chris van Dolleweerd; P. 146 G/Henryk Sadura; P. 146 Look/robertharding; P. 148 M/Alamy ; P. 148 M/Alamy ; P. 149 M/Alamy ; P. 149 M/Alamy; P. 149 M/Alamy ; P. 150 G/NurPhoto; P. 150 M/Alamy ; P. 150 G/NurPhoto; P. 151 M/Alamy ; P. 151 G/franswillem-blok; P. 151 G/MrGLove; P. 151 G/Julian Elliott Pho-tography; P. 152 M/Alamy ; P. 153 M/Alamy ; P. 153 M/Alamy ; P. 153 M/Alamy ; P. 154-155 G/JFsPic; P. 155 M/Alamy ; P. 155 M/Nico van Kappel; P. 155 M/Alamy ; P. 155 M/Alamy ; P. 156 M/Hans Leijnse; P. 156 M/Hans Leijnse; P. 156 M/Ron Offermans; P. 156 M/Nico van Kappel ; P. 156 M/Ron Offermans; P. 157 M/Nico van Kappel; P. 158 M/imageBROKER; P.
158 G/Westend61; P. 159 G/Dado Daniela; P. 159 G/compuinfoto; P. 159 G/Bernhard Klar ; P. 160 G/franswillemblok; P. 161 G/Rudy Denoyette; P. 161 G/Westend61; P. 162 G/kurtmartin; P. 162 M/Alamy ; P. 163 G/Chanachai Panichpattanakij; P. 163 G/Joris-vo; P. 163 M/ProCip; P. 163 G/Celli07; P. 164 M/Ala-my ; P. 165 M/Alamy ; P. 166 M/Wil Meinderts; P. 166-167 G/Roel Meijer; P. 167 M/Rene van der Meer; P. 167 M/René van der Meer; P. 167 G/Corin-ne Poleij; P. 168-169 M/Alamy ; P. 169 G/J.Castro; P. 169 G/Corinne Poleij; P. 169 M/Alamy; P. 170 M/Alamy; P. 170-171 M/Alamy ; P. 172 M/Karl F. Schöf-mann; P. 172 G/amoklv; P. 173 M/Alamy; P. 173 M/Alamy; P. 173 G/csfotoimages; P. 173 DariaZu/Is-tock; P. 173 M/Alamy; P. 174-175 M/Alamy; P. 174 G/Ellen van Bodegom; P. 175 M/Alamy; P. 175 G/Celli07; P. 175 M/Alamy; P. 175 M/Jan Baks ; P. 176 M/Jochen Tack; P. 176 M/Alamy ; P. 176 M/Alamy; P. 178 M/Rene van der Meer ; P. 178 G/ivotheeditors; P. 178-179 M/Alamy; P. 179 M/Iain Masterton; P. 179 G/trabantos; P. 179 M/Emanuele Ciccomartino; P. 180 G/chris-mueller; P. 180-181 M/Alamy ; P. 181 M/Alamy; P. 181 M/Christian Richters; P. 181 M/Alamy ; P. 181 M/Alamy ; P. 182 G/franswillemblok; P. 182 M/Alamy ; P. 183 M/Alamy ; P. 183 M/Karl F. Schöfmann; P. 183 G/chris-mueller; P. 184 M/Otto Plantema; P. 185 M/United Archives; P. 185 M/Rene van der Meer; P. 184-185 M/Alamy; P. 186-187 Look/robertharding; P. 190 M/Alamy ; P. 190 Tim Heirman; P. 191 G/Borisb17; P. 191 G/Borisb17; P. 191 G/Patrick van Katwijk; P. 192 M/Alamy ; P. 193 M/Alamy ; P. 193 G/ClaudineVM; P. 193 G/walen-cienne; P. 193 G/Tim E White; P. 194-195 G/SL_Pho-tography; P. 194 G/SL_Photography; P. 195 G/arga-lis; P. 195 M/Emilie Chaix; P. 196 G/Beeldbewerking; P. 196 M/Alamy; P. 196-197 M/Alamy; P. 197 M/Alamy; P. 197 M/Alamy; P. 198-199 G/Celli07; P. 200 G/RudyBalasko; P. 200 Look/Tobias Richter; P. 202 G/Sir Francis Canker Photography; P. 202-203 G/Hiroshi Higuchi; P. 203 G/Kurt Desplenter ; P. 203 M/ Christian Handl; P. 204 M/Alamy; P. 204-205 G/Heri-tage Images; P. 206-207 Alex Cimbal/Shutterstock; P. 207 M/Alamy; P. 207 G/PicsFactory; P. 208-209 Kiev.Victor/Shutterstock.com; P. 210-211 C/Miles Ertman; P. 212 M/Alamy ; P. 212 G/Flavio Vallenari; P. 213 G/Frank Smout Images; P. 213 M/Alamy ; P. 214-215 G/Peter Bocklandt; P. 216-217 M/Alamy ; P. 217 M/Alamy ; P. 217 M/Alamy ; P. 217 G/G. Cigolini; P. 218 G/TomasSereda; P. 218 G/Universal History Archive; P. 220 M/Alamy ; P. 220 Look/Tobias Rich-ter; P. 220-221 G/KavalenkavaVolha; P. 221 G/Dark_Eni; P. 221 M/Martin Moxter; P. 222-223 M/Alamy; P. 222 M/Alamy; P. 223 G/Arterra; P. 223 M/Alamy; P. 224-225 M/Alamy; P. 224 M/Alamy ; P. 225 M/Alamy ; P. 225 G/Unal Bilir; P. 226-227 M/Alamy ; P. 226 M/Alamy ; P. 227 M/Alamy; P. 227 M/Alamy ; P. 228 M/Alamy ; P. 228-229 G/Beeldbewerking; P. 230 G/sedmak; P. 230 M/Alamy ; P. 230 G/querbeet; P. 232 G/Ventura Carmona; P. 232 G/Westend61; P. 233 G/sedmak; P. 233 G/Insights; P. 233 Look/rober-tharding; P. 234 Look/Holger Leue; P. 234-235 Look/Holger Leue ; P. 236 M/Ben Seelt; P. 236 M/Alamy; P. 237 M/Alamy; P. 237 M/Alamy ; P. 238 G/bbsferrari; P. 238 M/Alamy ; P. 238 G/PepiteVoyage; P. 239 M/Alamy ; P. 239 G/bbsferrari; P. 240 G/Westend61; P. 240-241 G/Sir Francis Canker Photography; P. 244 M/Alamy ; P. 245 G/Westend61; P. 244-245 G/5xinc;
P. 246 G/possum1961; P. 246 M/Peter Enzinger; P. 247 G/hmeier; P. 247 G/MarcoRof; P. 248 M/image-BROKER; P. 249 M/Alamy ; P. 249 M/Alamy ; P. 249 G/TomasSereda; P. 250-251 G/Matteo Piotto; P. 252 G/Westend61; P. 252 M/Alamy ; P. 253 Look/Rainer Mirau; P. 254 G/Sylvain Sonnet; P. 255 M/Alamy ; P. 255 M/Alamy ; P. 256-257 G/Santiago Urquijo; P. 258 G/Arterra; P. 259 A/Arterra Picture Library; P. 259 M/Alamy ; P. 259 M/Alamy ; P. 260-261 G/Frans Sellies; P. 262-263 G/Frank Smout ; P. 264 G/sed-mak; P. 264 M/Alamy ; P. 264 M/Alamy ; P. 265 G/Flavio Vallenari; P. 265 G/bluejayphoto; P. 266 M/Alamy ; P. 266 M/imageBROKER; P. 267 M/Bernard Castelein ; P. 267 G/benkrut; P. 267 M/Alamy ; P. 267 G/Henryk Sadura; P. 268 M/Alamy; P. 268 M/Alamy ; P. 269 M/Alamy ; P. 269 M/Alamy ; P. 270 G/arsse-creta; P. 270 A/Falkensteinfoto ; P. 271 M/Alamy ; P. 271 M/Alamy ; P. 272 M/Alamy ; P. 272 G/L. Toshio Kishiyama; P. 272 Look/Ernst Wrba; P. 273 G/Henryk Sadura; P. 273 G/Samere Fahim Photography; P. 273 Look/Ernst Wrba; P. 274-275 M/imagebroker ; P. 276 M/Werner Dieterich; P. 276 G/Henk Langerak; P. 276 G/JJS-Pepite; P. 278 G/Alain et Nadine; P. 278 G/Nathalie Dupont; P. 278 G/Arterra; P. 279 M/Alamy ; P. 279 M/Alamy ; P. 280-281 G/VW Pics; P. 282 M/Alamy; P. 283 G/talevr; P. 284 G/Carl Court; P. 285 M/Alamy ; P. 285 G/bluejayphoto; P. 286 M/Alamy; P. 286-287 M/Alamy; P. 287 G/Alexander Soroko-pud; P. 288-289 G/bluejayphoto; P. 288 M/Alamy ; P. 289 M/Alamy; P. 290 M/Alamy ; P. 291 G/Arterra; P. 291 G/Arterra; P. 291 G/Arterra; P. 292-293 Wouter van den Broek/Shutterstock.com ; P. 292 M/Alamy ; P. 293 M/Alamy ; P. 294 G/Eagle2308; P. 294 G/Eag-le2308; P. 294 M/Alamy ; P. 294 G/Allan Baxter ; P. 296 M/Alamy; P. 296 M/Alamy ; P. 296-297 M/Ala-my ; P. 298-299 G/Classen Rafael; P. 300 G/Flavio Vallenari; P. 301 M/Alamy; P. 301 M/Alamy ; P. 301 M/Alamy; P. 301 M/Alamy ; P. 302-303 G/boerescul; P. 302 M/Alamy ; P. 303 M/Alamy ; P. 304 M/Alamy ; P. 304 M/Alamy; P. 304 M/Alamy ; P. 305 M/Alamy ; P. 304-305 M/H.-D. Falkenstein; P. 306-307 M/Wes-tend61; P. 310-311 G/Jesus Barroso; P. 310 G/Jesus Barroso; P. 311 M/Alamy ; P. 311 M/Alamy ; P. 311 G/Dado Daniela; P. 312 G/Jesus Barroso; P. 312-313 G/JacobH; P. 313 M/imageBROKER; P. 313 M/Alamy ; P. 314-315 M/Alamy; P. 314 G/MinhThuan; P. 315 M/Alamy ; P. 315 G/Stanislava Karagyozova; P. 316-317 G/Franz Sussbauer; P. 318 G/Hans Georg Eiben; P. 318-319 M/Chris Seba; P. 319 M/Chris Seba; P. 319 Cathy Php/Shutterstock.com ; P. 319 M/Alamy; P. 320-3321 G/Frans Sellies; P. 322 M/Alamy ; P. 322-323 G/Frédéric Collin; P. 323 M/Alamy; P. 326-327 M/Hans-Peter Merten; P. 327 G/Westend61; P. 328 M/Heinz-Dieter Falkenstein; P. 329 M/Mel Stuart; P. 329 G/Franz-Marc Frei; P. 329 G/SerrNovik; P. 330 M/Alamy ; P. 330 M/Alamy; P. 330-331 Look/Foto Herzig; P. 332-333 G/Hans-Peter Merten; P. 334-335 M/Alamy; P. 336 G/Alexander Spatari; P. 337 Look/ClickAlps; P. 337 G/Hiroshi Higuchi; P. 337 M/Alamy ; P. 337 horstgerlach/istock; P. 337 C/Marcos Semo-la; P. 338 M/Ingo Boelter; P. 338 M/Rene van der Meer; P. 338 G/Ventura Carmona; P. 338 G/franswil-lemblok; P. 338 G/SanderStock; P. 340 M/Alamy ; P. 341 M/Alamy ; P. 341 M/Alamy ; P. 341 G/boerescul; P. 342 M/Alamy ; P. 343 M/Chris Seba; P. 343 G/Ja-cobH; P. 343 Look/Foto Herzig; P. 344 M/Alamy.
Fotoverantwoording/colofon
www.lannoo.comRegistreer u op onze website en we sturen u regelmatig een nieuwsbrief met infor-matie over nieuwe boeken en met interessante, exclusieve aanbiedingen.Als u opmerkingen of vragen heeft, dan kunt u contact opnemen met onze redac-tie: [email protected].
Vertaling: Harry Bunk en Joost ZwartOpmaak: AsteriskOpmaak cover: Peter De BockOorspronkelijke titel: Unterwegs in den Niederlanden, Belgien und Luxemburg© Kunth Verlag GmbH & Co. KG, München, Uitgeverij Lannoo nv, Tielt, 2020© Cartografie: Kunth Verlag GmbH & Co. KG
D/2020/45/388 – NUR 511ISBN 978 94 014 6852 7
Deze uitgave werd met de meeste zorg samengesteld. De juistheid van de gege-vens is mede afhankelijk van informatie die ons werd verstrekt door derden.Indien die informatie onjuistheden bevat, kan Lannoo daarvoor geen aansprake-lijkheid aanvaarden. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt worden in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitge-ver.
400