Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Singapore/Kuala Lumpur
Australië Oost-kust
Pearl river delta
Taiwan
Zuid-Korea
Japan
Gevlogen vanaf Amsterdam
Niet gevlogen vanaf AMS maar welvanaf overige Europese mainports
Een wereldwijd netwerk
voor een concurrerende randstad
Lange termijn visie op de ontwikkeling van de mainport Schiphol
Schiphol, mei 2007
Een wereldwijd netwerk
voor een concurrerende randstad
Lange termijn visie op de ontwikkeling van de mainport Schiphol
Inhoudsopgave
Voorwoord 5
Management summary 7
1. Visie en ambitie 15 1.1 Ambitieenmainportstrategie 15 1.2 KernelementenvandemainportSchiphol 15 1.2.1 Concurrerendnetwerk 15 1.2.2 Concurrerendeluchthaven 17 1.2.3 Concurrerenderegio 18 1.2.4 AirportCity-concept 20 1.3 Omgevingsstrategie 21
2. Marktontwikkeling 23 2.1 InvloedsfactorendiedemarktvanSchipholbepalen 23 2.1.1 Wereldeconomie 23 2.1.2 Thuismarkt–herkomstenbestemming 26 2.1.3 Positieopdetransfermarkt 28 2.2 Prognosetot2020/2025 30
3. De huidige positie van Schiphol 33 3.1 Sterkte-zwakte-analyse 33 3.2 Deopbouwvanhetnetwerkvandemainport 36 3.2.1 Mainportnetwerk 36 3.2.2 Degeografischedekkingvanhetnetwerk 38 3.3 Hethub-and-spoke-netwerkvanverbindingen 40 3.4 Reismotieven:zakelijkenleisure-verkeer 41 3.4.1 Zakelijkmotief 41 3.4.2 Hetleisure-motief 43
4. Vijf pijlers voor de duurzame ontwikkeling van mainport Schiphol 45 4.1 Eisenaandemainport 45 4.2 Eensterkemarktplaats 46 4.2.1 Volume,kwaliteitenselectiviteit 46 4.2.2 Netwerkstrategie 47 4.3 Betrouwbarecapaciteit 51 4.3.1 Regionaleluchthavens,inhetbijzonderLelystad 51 4.3.2 Uitbreidingpassagiersareaal:SchipholNoordwest 52 4.3.3 Uitbreidingvrachtareaal:SchipholZuidoost 53 4.3.4 Banenstelsel:derdeoost-westbaan 54 4.3.5 Vierdenoord-zuid-baan 57 4.4 Concurrerendevisit costs 58 4.5 Bereikbaarheid 60 4.5.1 Uitdagingen 60 4.5.2 Oplossingenvoordeschevewoon-werkbalans 60 4.5.3 Oplossingenvoordrukopregionaalenlokaalwegennet 61 4.5.4 Oplossingencatchment area 62 4.6 Duurzaamheid 63 4.6.1 Geluid,emissiesenruimtebeslag 63 4.6.2 Lokaleluchtkwaliteit 64 4.6.3 Klimaat 66 4.6.4 Groenenlandschap 67 4.6.5 Leefbaarheid 67
5. Coproductie als voorwaarde voor succes 71�
�
�
Voorwoord
IndezevisiezettenwijuiteenhoewijdelangtermijnontwikkelingvanAmsterdamAirportSchipholzienenwelkemaatregelenvolgensonsnodigzijnomdezeontwikkelingmogelijktemaken.
DirecteaanleidingvoordezevisieishetverzoekvanhetkabinetaanSchipholom“optiesaantedragenommogelijkecapaciteitsknelpuntenop(middel)langetermijnteondervangen”.Metdevoorliggendeintegralevisiekomenwijtegemoetaanditverzoek1.
Minstenszobelangrijkisdebijdragediewijmetdezevisiewillenleverenaanhetprocesvandialoogensamenwerkingmetzowelbewonersalsbestuurdersindeomgevingvandeluchthaven.VerrewegdemeestemaatregelendienodigzijnomdepositievanSchipholoplangetermijntewaarborgen,kunnenalleensamenmetdelokaleenregionaleoverhedenwordengerealiseerd.Omgekeerdisookdeverbeteringvandekwaliteitvandeomgevingvandeluchthaveneenbelangwaarwijonssamenmetdebetrokkenenvoorwilleninzetten.DoelvandeoverheidisomderegioophetgebiedvanwelvaartenwelzijnindetopvanEuropesestedelijkeregio’stepositioneren.Ditisnietalleeninhetbelangvanderegio,maarvandegeheleBVNederland,aangezienalleendezeregioinstaatiszichtekwalificerentotéénvandeglobal city regionsinEuropa.Eengoedfunctionerendemainport,diequagroeienambitiedeeluitmaaktvandeMetropolitaneStrategievanditdeelvandeRandstadendesteunvandeoverhedenvoorhetrealiserenvandezeambitie,zijndaarbijonontbeerlijk.Graagwillenwijindialoogmetallebetrokkenenoverleggenhoededooronsvoorgesteldeverbeteringenhetbestekunnenwordeningevoerd.Dittoekomstbeeldismedebedoeldalsinputvoordezedialoog.
AlsSchipholGrouphebbenwijbijhetopstellenvandezevisiedesectorpartijen,metnameKLMenLuchtverkeersleidingNederland,betrokken.Deverantwoordelijkheidvoordezevisieberustechtergeheelbijonszelf 2.
LeeswijzerDezevisieisalsvolgtopgebouwd.Inheteerstehoofdstukzettenwijonzevisieenambitieuiteen.Vervolgensbeschrijvenwijinhettweedehoofdstukdedrijvendekrachtenachterdemarktontwikkelingenindeluchtvaart.Voortswordtindathoofdstukdemarktprognosetotcirca2025toegelicht.InhetderdehoofdstukstaatdeconcurrentiepositievanSchipholcentraalengaanweinophetmainportnetwerk:welkverkeerdraagtwelofnietbijaandeversterkingdaarvan.DaaropvoortbouwendwerkenwijinhetvierdehoofdstukvijfpijlersuitvoordeduurzameontwikkelingvanSchiphol:watisnodigomdegewensteontwikkelingwaartemakenenwatzijndeconsequentiesdaarvanvoordecapaciteitsontwikkelingvanSchiphol?Inhetvijfdehoofdstukgaanwetotslotinopdenoodzaakvansamenwerkingmetallerelevantestakeholdersbijditproces,zoweloprijksniveaualsinderegio.
SchipholGroup,mei2007
1 Kabinetsstandpunt Schiphol, april 2006, actie 7.�.8. (pagina ��)
2 Dit document is geen investeringsplan. Investeerders in Schiphol Group kunnen geen rechten ontlenen aan de toekomstgerichte uitspraken die in deze visie zijn opgenomen.
6
7
Management summary HetisonzeambitieomAmsterdamAirportSchipholeentoonaangevendeluchthavenindewereldtelatenzijn.OnzestrategierichtzichopdebestendigingenversterkingvandeconcurrentiepositievandemainportSchipholalseenbelangrijkeintercontinentalehub,diequanetwerkvanverbindingenkanconcurrerenmetLonden,ParijsenFrankfurt.
MethunuitgebreidenetwerkverbindendeluchtvaartmaatschappijendievanafSchipholvliegen,denetwerkcarrierKLMinhetbijzonder,NederlandendeRandstadmetallebelangrijkecentrainEuropaeninderestvandewereld.HierdoorzijnNederlandendeRandstadaangeslotenopallebelangrijkecentravandeEuropeseenmondialeeconomie.IneenglobaliserendeeconomieishetvooronzewelvaartvangrootbelangdatdeRandstadrechtstreeksverbondenblijftmetbelangrijkeeconomischeregio’sindewereldeneenaantrekkelijkevestigingsplaatsisvoorinternationaleenbuitenlandseondernemingen.TevensisSchipholeenbelangrijketoegangs-poortvoortoeristennaarAmsterdam,NederlandenderestvanEuropa.HetcomplexvaneconomischeactiviteitenopenronddeluchthavenisdebelangrijkstebronvanwerkgelegenheidindeNoordvleugelvandeRandstad.
VoordeondersteuningenaccommodatievandituitgebreidenetwerkvanverbindingenbiedtSchipholeengoedgeoutilleerdeluchthaven,diemetdeandereEuropesehubsconcurreertopbetrouwbarecapaciteiteneengoedoverstapproducttegeneenconcurrerendprijsniveau.Omditvoordetoekomstveiligtestellen,gevenwijhiernaaanhoewijdenkendittekunnenrealiseren.
Groei naar 85 miljoen passagiers
Deluchtvaartsectorverwachtdatdepassagiersmarktdekomendejarenblijftgroeienmetzo’n4à5procentperjaar.Opdelangeretermijnwordtverwachtdatdegroeizalafvlakkennaarcirca2,5procentperjaar.DeopkomstvanmegahubszoalsDubai,degroeivanregionaleluchthavensendeingebruiknamevannieuwezeergrotevliegtuigen,zoalsdeA380,zullendaarbijslechtsvanbeperkteinvloedzijnopdegroeivanSchiphol.Binnendietotalemarktzalconcurrentieinhettransfersegmenttoenemen.Doordeintroductievannieuwebusinessmodellenendekomstvannieuwevliegtuigtypen,neemtzowelinEuropaalsintercontinentaaldeomvangvanhetpoint-to-point-verkeertoe.DoorafnamevandeNederlandsebevolkings-groeivindtgroeivandethuismarktvooralplaatsdooreenstijgende‘propensity to fly’.DithoudtindatNederlandersvoorhunzakenreizen,buitenlandsevakantiesenvoorbezoekaanfamilieenvrienden,steedsvakergebruikmakenvanhetvliegtuig.DaarnaastzaldoordeopkomstvandemarkteninOost-EuropaeninAziëhetaantalbuitenlandsereizigersdatSchipholalsbestemmingheeft,toenemen.Dezezogenaamdebestemmingsmarktwordtdaardoorsteedsbelangrijkeralsgroeicomponent.
Onzekerheidbestaatnogoverdeeffectenvanspecifiekeoverheidsheffingenenprijsmaatregeleninhetkadervanmilieu,zoalsvoorgeluidenemissies.IndiendezemaatregelendeeluitmakenvaneenEuropeesofmondiaalpakket,zaldeconcurrentiepositievanSchipholminderinhetgedingzijndanwanneerhetgaatomspecifiekenationaleenlokalemaatregelen.
8
Allefactorenwegend,houdenwijvoordelangetermijn(tot2025)rekeningmeteenmarktvraagvan80à85miljoenpassagiersencirca3,5miljoentonvracht.Ditcorrespondeertmet600–650.000vliegtuigbewegingenperjaar.BijdeaanlegvandePolderbaanisuitgegaanvaneengroeinaarcirca600.000bewegingen.Omeenmarktgroeidiesignificanthogerisdanditvolumeteaccommoderen,dientaanvullendecapaciteittewordengecreëerd;hetzijopSchiphol,hetzijopandereluchthavensinNederland.
Vijf pijlers voor de duurzame ontwikkeling van de mainport
Omdepositievansuccesvollehubtekunnenbehouden,hebbenwijvijfpijlersvoordeduurzameontwikkelingvandemainportgeformuleerd.
Eerste pijler: een sterke marktplaats
Volume, transfer en connectiviteitDankzijhetuitgebreidenetwerkvanKLMendevelebuitenlandsemaatschappijendieonzeluchthavenhebbenopgenomeninhunnetwerk,biedtSchipholeenuitermateaantrekkelijkintercontinentaalenEuropeesvervoersproduct.InomvangenverscheidenheidisditnetwerkzelfsgroterdandatvanLondenHeathrowenvergelijkbaarmetdatvanParijs.AlleenFrankfurtbeschiktovereennoguitgebreidernetwerk.Omeennetwerkvanzodanigeomvanginstandtekunnenhouden,iseenbepaaldehoeveelheidverkeer(volume)nodig.OmdatdeNederlandsethuismarkttekleinisvoorhetomvangrijkeintercontinentalenetwerkvanSchiphol,maakttransferhiervaneenbelangrijkdeeluit(ruim40procent).OpSchipholistransfervrijweleenexclusieveaangelegenheidvanKLM,diemetzijnvluchtschemaopweekbasismeerdan125.000‘city pairs’viaSchipholverbindt.Nederlandbeschikthierdoorovereenuitstekendnetwerkvanverbindingenmetderestvandewereld.DoorhaarsterkepositieopdeEuropesemarkt,envanwegehetprincipe“vervoertrektvervoer”,isSchipholookaantrekkelijkvoorandereluchtvaartmaatschappijen.Viahunhub,danweldirect,verbindenzijSchipholmetdeelsdezelfdeendeelsaanvullendebestemmingen.Gezondeconcurrentietussenluchtvaartmaatschappijenzorgtervoordatdeluchtvaart-maatschappijenopSchipholscherpenconcurrerendblijvenopererenenhetaantalbestemmingenenfrequentieskanwordenuitgebreid.InhetbelangvandegebruikersstrevenwijnaareengevarieerdaanbodvanluchtvaartmaatschappijenopallebelangrijkeEuropeseenintercontinentalebestemmingen.
85 mln. 3,5 mln. ton 600 - 650.000 Marktverwachting
Schiphol rond 2025
�
Selectiviteit: van volume naar kwaliteitAlopkortetermijnlooptdeluchthavenopeenaantalhandhavingspuntentegendegrenzenaanvanhethuidigemilieustelsel.Indeplanperiodezalhetbaangebruikmoetenwordenaangepastomtekunnenvoldoenaandegroeiendevraagnaarbetrouwbarecapaciteit.InonzeLangeTermijnVisiegaanwijervanuitdatweerinzullenslagenommetbehulpvanbronmaatregelen,eenmilieupreferentbaangebruik,tariefdifferentiatieendooreffectieveoperationelemaatregelentegroeienbinnendegelijkwaardigheidseisendiehetmilieustelselaandezegroeistelt.Daarbijstaatselectievegroeivoorop.
DeschaarsteaangeluidscapaciteitvraagtnamelijkomeencontinueafwegingenprioriteitstellingvanverkeersegmentendieindetoekomstvanafSchipholkunnenwordenbediend.Wijzijnvoornemensomdeschaarsecapaciteitvooralintezettenvoordiesegmentendiebijdragenaandeversterkingvanhetmainportnetwerk.MetdezetermduidenwehetveelzijdigeaanbodaanvandirecteenindirecteverbindingennaarbelangrijkeeconomischebestemmingeninEuropaenderestvandewereld.Ditnetwerkzorgtervoordatderegiointeressantisvoorhoofdkantoreneninternationaalopererendebedrijven.Voorzoverinternationaleregelgevingdittoestaat,gevenwijdaarbijprioriteitaandehubcarrierKLMenaandieluchtvaartmaatschappijendiebijdragenaanversterkingvanditmainportnetwerk.SchipholiservoorstandervandatdegrotehubsinEuropameermogelijkhedenkrijgenomprioriteittegevenaanslotsvoorvluchtendiebijdragenaaneenverbeteringenversterkingvanhetintercontinentalenetwerk,aanhetzakelijkEuropesenetwerkenaaneengezondeconcurrentieopdebelangrijkstebestemmingen.Aandezeslotszoueenhogereprioriteitmoetenwordentoegekenddanaanslotsvoorbestemmingendievanuiteenoogpuntvanhetnetwerkminderwaardetoevoegen,danwelalzeerfrequentwordenbediend.OokvakantiebestemmingendienetzogoedvanafandereNederlandseluchthavenskunnenwordengeaccommodeerd,zoudenminderprioriteitmoetenkrijgen.Europeseregelgevingstaateendergelijkeselectiviteitopditmomentniettoe.Voorditvoorsteltekentzichechtersteedsmeersteunafbijdeanderegrotehubs.
Verplaatsing van niet-mainport gebonden verkeerVanwegehetgrotebelangvantransfervoorhetintercontinentalenetwerk,komtalhetverkeerwaarvoorSchipholeenbelangrijkeoverstapfunctievervult,nietinaanmerkingvoorverplaatsing
Selectieve mainportontwikkeling mogelijk op basis van:
Segmenten Geluid Gebruik nacht
Bestemmingenmainportnetwerk
Selectiviteit naarvliegtuigtype
Mogelijkhedenreductie
nachtgebruik
NetwerKStrateGIe Inzetten op
selectieve groei
10
naarandereluchthavens.Hetgaatdaarbijnietalleenomgrotevliegtuigenoflangeafstandsvluchten,maarookomalhetkleinereverkeerdatvoordeintercontinentalevluchteneenbelangrijkeaanvoerfunctie(feeder)vervult.OpeenaantalbelangrijkeEuropesezakelijkebestemmingendraagtookhetpoint-to-point-verkeersubstantieelbijaanhetmainportnetwerk.Ookditsegmentverdientdaaromeenblijvendeplaatsopdeluchthaven.Voortsishetgrootstedeelvanhetvrachtverkeerdermateverbondenmethetintercontinentalepassagiersvervoer,datookditverkeeropSchipholdienttewordengeaccommodeerd.HetEuropeeschartersegmentzoudaarentegenwelvanafandereNederlandseluchthavenskunnenwordenbediend,mitshiervoordejuisteconditieswordengecreëerd.Datgeldtookvoordiepoint-to-point-verbindingen,dievrijweluitsluitendgerichtzijnophetbedienenvantypischevakantie-bestemmingenenvankleinschaligeluchthavensinhetbuitenland.
Tweede pijler: betrouwbare capaciteitHetkunnenbeschikkenoverbetrouwbarecapaciteitiseenbelangrijkevoorwaardevoorbehoudvandeconcurrentiepositievandemainport.Doormarktgroeienregelgevingwordtdezecapaciteitechterintoenemendemateschaars.Datgeldtzowelvoordepiekuren(indeochtend),alsvoordenacht.VooralcapaciteitindevroegeochtendisessentieelvoordebedieningvanhetintercontinentalenetwerkvandeKLM.Ookgedurendebepaaldeweersomstandighedenisersprakevantekortaancapaciteit.Ditleidttotgrotevertragingenenbrengtvooralvoorzakelijkeenoverstappendereizigersdeconcurrentiepositievandehubingevaar.
Planologische reserveringen op SchipholOmonderalleweersomstandighedentekunnenbeschikkenoverbetrouwbarelandings-enstartcapaciteit,ishetwenselijkdatSchipholkanbeschikkenoverduurzameoost-westbaancapaciteit.Dehuidigedrienoord-zuidbanenkunnenbijhardezuidwestenwindnietwordengebruikt.Deluchthavenvaltdanterugopdehuidigetweeoost-westbanen.Naarmatededienstregelingdoorpiekafvlakkingengroeiindedalurenverderinelkaarschuift,zalhetaantalvertragingenenannuleringenbijhardewindverdertoenemen.Daarkomtbijdatklimaat-veranderingertoekanleidendathetvakerhardwaait.Deimpactvandewindopdeoperatieendaarmeedebetrouwbaarheidneemthierdoortoe(waarbijoverigensnoggeenzekerheidbestaatoverdeoverheersendewindrichting).DaaromverzoekenwijderijksoverheidviaeenAanwijzinghetmogelijktemakendatdeprovinciedeplanologischereserveringvoordeParallelleKaagbaaninhetStreekplancontinueert.Handhavingvandezereserveringisvanuiteenzorgvuldignationaalluchthavenbeleideenno regret-optie.
Eenvierdenoord-zuidbaan,gelegentussendePolderbaanendeZwanenburgbaan,voegtdaarentegengeenbetrouwbarecapaciteittoe.Ofschoonderuimtereserveringvoordezebaanmomenteelquaalternatieveaanwendingsmogelijkhedengeenbeletselvormt,heeftcontinueringvandereserveringvoordezebaandaaromnietlangeronzeprioriteit.
Ontwikkeling van het areaal Schiphol NoordwestDecapaciteitvanSchipholCentrumisinclusiefdenogmogelijkeuitbreidingmetéénoftweepieren,begrensdtotcirca60miljoenpassagiersperjaar.DezecapaciteitwillenwijopdenduurzoveelmogelijkinzettenenreserverenvoordehuboperatievandeKLMendedaaraangelieerdemaatschappijen.Omdatwijechtereentoenametotcirca85miljoenpassagiersvoorzien,isna2015extracapaciteitvoorhetparkerenenafhandelenvanvliegtuigennodig.Omredenenvanruimte,deliggingtenopzichtevanSchipholCentrumenvanhetbanenstelsel,envanuiteenoogpuntvanplanologischeinpasbaarheid,komtSchipholNoordwesthiervooralsmeestgeredeoptieinaanmerking.Rondhetjaar2020moetSchipholNoordwestinfrastructureel
11
gereedzijnvoordeafhandelingvanpassagiers.HiervoorishetnoodzakelijkdatditareaalisaangeslotenophetRijkswegennet(A4,A9enA5)eneenongestoordeverbindingkrijgtmetSchipholCentrumenhetdaaraanwezigeNS-stationvoorallenationaleeninternationaletreinverbindingen.OpdenduurbestaatdemogelijkheidvaneenaanvullenderegionalerailaansluitinginNoordwest,medealsbypassvoordedanvolbelasteSchipholtunnel.
VoordeafhandelingvanvrachtisuitbreidingmogelijkophethuidigevrachtareaalvanSchipholZuidoost.VoorhiermeeverbandhoudendedistributieenlogistiekwordtruimtegecreëerdophetnabijgelegenSchipholLogisticsParkenindeA4-zonewest.
Regionale luchthavens, waaronder Lelystad OmSchipholalsknooppuntzoveelmogelijkteontlastenenombeteraantesluitenbijzoweldewensenvanluchtvaartmaatschappijenalsvandepassagier,kanhetaantrekkelijkzijnomverkeerdatookvanregionaleluchthavensgebruikkanmaken,vandaaruittelatenvertrekken.BovendienwordtdeomgevingvanSchipholhierdoorontlastvanverkeerengeluiddatnietnoodzakelijkerwijsvanSchipholgebruikhoefttemaken.IndehuidigesituatiekomenuitsluitendRotterdamenEindhovenAirportinaanmerkingvoorhetaccommoderenvanoverloopvangeregeldverkeervanSchiphol.DaarbijkanalleenEindhovenAirportopdelangetermijnnogextracapaciteitbieden.DehuidigegeluidscapaciteitvanEindhovenAirportbiedtdemogelijkheidomdoortegroeientotcirca5miljoenpassagiersperjaar.WanneerhetministerievanDefensiezijnoperatieverplaatstnaareenanderelocatie,nemendegroeimogelijkhedenverdertoe.EindhovenAirportrichtzichvooralopderegionalemarktvoorzakelijkenvakantieverkeer.
DaarnaastzienwijdevoorzieneontwikkelingvanLelystadAirportalseengoedeoptieomcapaciteittebiedenvooroverloopvanverkeerdatnunoggebruikmaaktvanSchiphol,maargeendirectebijdragelevertaanhetmainportnetwerk.LelystadAirportfungeertnuvooralvooropvangenoverloopvandekleineluchtvaart(general aviation).MomenteellooptvoorLelystadAirporteenaanwijzingsproceduredieertoemoetleidendatvanaf2010ookcapaciteitgebodenkanwordenaanEuropeesverkeer.Daarvoorzaldooronsdebaanverlengdwordenenwordtgeïnvesteerdineennieuwepassagiersterminal.DaarmeeontstaatinLelystaddemogelijkheidvoordeafhandelingvancirca4à5miljoenpassagiers.DegrenzendiedePKBsteltaanbaanlengteenopenstelling,legtechterbeperkingenopaandeoperatievanluchtvaartmaatschappijenenaanhetvliegbereik.WilLelystadopdenduurkunnenfungerenalsoverloopluchthavenvanSchiphol,danzalersprakemoetenzijnvanbeteremarktconditiesindevormvanbaanlengteenopenstellingvandeluchthaven.RotterdamAirportkentstringentebeperkingenopdecapaciteit,maarbeschiktovereenuitstekendepositieomzichteontwikkelentotCityAirportvoormetnamedezakenreiziger.HetiswenselijkomzowelLelystadalsRotterdamAirportondertebrengenineenmulti-airportsysteem,samenmetSchiphol.
12
Derde pijler: concurrerende visit costsDeontwikkelingvandemainportSchipholvraagtomeenaantalbelangrijkeinvesterings-beslissingen.Eenindicatievanbovenstaandeinvesteringenleertdatdekomende15jaarcirca300miljoeneuroperjaargeïnvesteerdmoetwordeninuitbreiding,verbeteringeninnovatievaninfrastructuur,vlucht-envliegprocedures,afhandelingfaciliteiteneninmaatregelenomdeleefbaarheidindeomgevingteverhogen.OmtekunnenblijvenconcurrerenmetdeanderegrotehubsinEuropa,mogendetarievenendevisit costsgeenbelemmeringzijnvoorluchtvaartmaatschappijendiebelangrijkzijnvoorhetmainportnetwerk.Totopzekerehoogtekunnendezekostendoordeluchthavenendebezoekendeluchtvaartmaatschappijenwordenbeïnvloeddooreenbeterebezettingenbenuttingvandeinfrastructuur,eengroterebetrouwbaarheidvandevluchtafhandeling,eenverbeterdepunctualiteitendoorverbeteringenindeefficiencyvandeoperatie.Intoenemendematewordendevisit costsechtermedebepaalddoorexogenekosten.ConcreetgaathethierbijommaatregelendiedoordeEuropeseUniewordenopgelegdinhetkadervanbeveiligingenomnationaleoverheidsheffingendiebedoeldzijnomdenadeligeeffectenvanluchtvaartophetmilieuteinternaliserenindeluchtvaart-enluchthaventarieven.ToepassingvandezemaatregelenmagnietleidentotverstoringvanhetevenwichtopdemarktentotverslechteringvandeconcurrentiepositievanSchiphol.Wijhechtenerdanooksterkaandathierbijsteedswordtingezetopeenlevel playing fieldoptenminsteEuropeesniveau.
Vierde pijler: bereikbaarheidVoorSchipholislandzijdigebereikbaarheidvanessentieelbelang.Zomoetenpassagiers,vracht,werknemersenleveranciersdeluchthavensnelenbetrouwbaarkunnenbereiken.Aanderandenvanhetverzorgingsgebied,dezogenaamde‘catchment area’,isdeconcurrentiepositievanSchipholdeafgelopentweedecenniaafgenomentengunstevanFrankfurtenParijs,dieveelbaathebbenbijhunaansluitingophetnetvanhogesnelheidslijnen.OokdetoenemendecongestieophetrijkswegennetindeRandstadheefthieraanbijgedragen.
MetdeaanlegvandeHSL-ZuidkrijgtSchipholaansluitingophetEuropeseHogesnelheidsnet.DeHSLzaldecatchment arearichtingAntwerpenenBrusselversterken.BovendienzorgtdezeverbindingervoordatdebeidehubsvanSkyTeamoptimaalmetelkaarwordenverbondenendatdebeschikbaarkomendeslotsalternatiefkunnenwordenaangewend.Momenteelontbreektnogweleensnelletreinverbindingnaarhetoostenvanhetland.DeprovincieGelderlandendegemeenteArnhemhebbeneenplanopgesteldvoordeDeltalijn.WijondersteunenditinitiatiefomophettrajecttussenUtrechtendeDuitsegrensmaatregelentetreffendiedebetrouwbaar-heidendesnelheidverhogenzonderdatdaarforseinvesteringenvoornodigzijn.MethetoogopdebereikbaarheidvoorpassagiersenvrachthechtenwijaanversneldeuitbreidingvandecapaciteitopderijkswegenA4,A2enA12.Hetinstellenvandoorstroom-routeskandaarbijhelpen.Doorondermeerhetaantalop-enafrittenteverminderen,zullendeverstoringenopdehoofdrijbanenafnemen.Omderijkswegenteontlastenisopeenaantalplaatsenuitbreidingen/ofaanlegvaneenonderliggendwegennetnoodzakelijk.
Daarnaastishetvanbelangdatwordtgeïnvesteerdinderegionalebereikbaarheidomdegroeivandemobiliteitoptevangen.Vooralmethetoogophetalsmaarscheverwordenvandewoon-werkbalanstussendewestflankendeoostflankvandeNoordvleugelRandstad,zijnwijvoorstandervandeaanlegvaneenhoogwaardigeenfrequenteregionaleopenbaarvervoer-verbindingopdecorridorHoofddorp–Schiphol–Zuidas–Almere.DaarnaastkanoptermijnhetbundelenvanhetvliegverkeermogelijkruimtebiedenvoormeerwoningbouwaandewestflankvandeNoordvleugel.
1�
Vijfde pijler: duurzaamheidSchipholwildelastenvoordeomgevingzoveelmogelijkbeperken.Eenmerkbarebijdrageaanduurzaamheidenleefbaarheidisnoodzakelijkvoorhetbehoudenenvergrotenvanhetdraagvlakvoordeluchthavenoptermijn.Hetisdaarombelangrijkdatdoordeluchtvaartsectorendeoverheidmetdeomgevingafsprakenwordengemaaktoverhinderbeperkendemaatregelenenoverinvesteringendiekunnenbijdragenaandevergrotingvandekwaliteitvandedirecteleefomgeving.Afsprakenhieroverzulleninconvenantenwordenvastgelegd.
Duidelijkisdateenintegraleaanpakvandehinderbeperkinggebaseerdisopvierpijlers,teweten:
• hetmakenvanafsprakenmetdeomgevingovergebruikvanbanenenroutes;
• innovatiefbronbeleidgerichtophetterugdringenvanrelatieflawaaiigetoestellenendeontwikkelingvanprioriteitsmaatregelenvoortoewijzingvannieuweslots;
• deintroductievanmeetpuntenombeteraantesluitenbijdehinderbeleving;
• adequateinformatievoorzieningopmaatzoalshetopzettenvaneeneigenklachten-eninformatiecentrum.
Daarnaastwerkenwijindezevisieookdethema’sluchtkwaliteit,klimaatengroenenlandschapverderuit.Zowerkenwijaanhetreducerenvandeuitstootvanbroeikasgassenendragenwijfinancieelbijaaninvesteringenindeleefomgeving.
Coproductie als voorwaarde voor succes
HetgemeenschappelijkdoeldatdegezamenlijkeregiobestuurdersvoorogenstaatinhunMetropolitaneStrategieisdatdeRandstadvoorinternationalebedrijvenweertotdetop-vijfgaatbehorenvanEuropa’smeestaantrekkelijkestedelijkeregio’s.IndezevisiezettenwijalsSchipholGroupuiteenhoedeontwikkelingvandemainportdaarinpastenwatervoornodigisomditveiligtestellen.DaarmeekomenwijtegemoetaanhetverzoekvandeRegeringominhetvoorjaarvan2007eenvisievoordeontwikkelingvanAmsterdamAirportSchipholopdelangetermijntepresenteren.Minstenszobelangrijkisdebijdragediewijmetdezevisiewillenleverenaanhetprocesvansamenwerkingencoproductiemetonzestakeholders.VerrewegdemeesteactiepuntendienodigzijnomdepositievanSchipholoplangetermijntewaarborgen,kunnenimmersalleensamenmethenwordengerealiseerd.Omgekeerdisookdeverbeteringvandekwaliteitvandeomgevingvoorwonen,werkenenrecreëreneengedeeldbelangwaarwijonssamenmetdebetrokkenengraagvoorwilleninzetten.Daarvoorishetvanbelangomoverenweervertrouwenoptebouwenenkennistenemenvanelkaarsbelangenenuitgangspunten.DittoekomstbeeldisdaarommedebedoeldalsinputvooreenopendialoogmetiedereendiebetrokkenisbijdetoekomstvanSchiphol.
1�
Highlights van deze visie
• Ontwikkelingvandemarktvraagrond2025naarcirca85miljoenpassagiersen3,5miljoentonvracht
• Voldoendecapaciteitvoordeafhandelingvan600–650.000vliegtuigbewegingen.
• Selectievergebruikvandenachtenhetmaximaalstimulerenvandeinzetvanstillerevliegtuigendoortarief-enoperationelemaatregelen.
• Eensterkeraccentopkwaliteitdoormeerprioriteittegevenaanvluchtendiebijdragenaanversterkingvanhetmainportnetwerk.
• HetdoormiddelvaneenondersteunendslotbeleidprioriterenvanschaarsecapaciteittenbehoevevandehubcarrierenvanICAcarriers,voorbehoudvanhetinterconti-nentalenetwerk,enaanpoint-to-point carriersdiehetEuropesenetwerkverstevigen.
• Hetontlastenvandeknooppuntfunctiedoor,voorzovermogelijkniet-mainportgebondenverkeerteaccommoderenvanafandereNederlandseluchthavens.EindhovenenLelystadAirportzijndaarvooreengoedeoptie–mitsaannoodzakelijkerandvoorwaardenwordtvoldaan.
• Hetonderalleweersomstandighedenkunnenbiedenvanbetrouwbarecapaciteit.MethetooghieropdientdeplanologischereserveringvoordeParallelleKaagbaangehandhaafdteblijven.Dereserveringvooreenvierdenoord-zuidbaanisnietnodig.
• Voorgroeivanhetverkeerisvanaf2015deontwikkelingvaneennieuwpassagiersareaalSchipholNoordwestnoodzakelijk.HetvrachtareaalSchipholZuidoostzalwordenuitgebreidvoorgroeienoverloopvanvrachtvanafSchipholCentrum.
• VersterkingvandeinternationaleconcurrentiepositievandemainportdoorstrategischesamenwerkingtussenSchiphol,KLMenLVNLalsmedeeenheldervoorwaarden-scheppendbeleidvanderijksoverheid.
• BereikbaarheidbinnendeRandstadenmethetachterlandverbeterendoordeaanlegvaneenregionalerailverbindingAlmere-Zuidas-Schiphol-Hoofddorp,eenDeltalijn(HSLoverbestaandspoor)metOost-NederlandenhetRuhrgebiedendoorhetcreërenvandoorstroomroutesopdebestaandeachterlandverbindingen.
• SubstitutievanluchtverkeeropParijsdooroptimaleintegratievandeHSL-Zuidinhetmainportnetwerk.IndetoekomstooksubstitutieopFrankfurtmetdeHSL-Oost.
• Verbeterenenuitwerkenvanluchtverkeersgeleidingsconceptenvoorbundelingbaan-enroutegebruikenverminderingvanhinderenruimtebeslaginderegio.
• Samenwerkingmetbewonersenomgevingdoorafsprakentemakenoverhindervermindering,endaarwaardatnietvoldoendekan,hetcompenserenvandegehinderden.
• Strategischesamenwerkingencoproductiemetonzestakeholdersalsvoorwaardevoorsucces.
1
1�
1. Visie en ambitie
IndithoofdstukstaatdestrategiecentraalwaarmeewijalsSchipholGroupwerkenaanonzeambitieomdemainportbijdevierbelangrijksteEuropesehubstelatenbehoren.MetdezemainportstrategieleverenwijtevenseenbelangrijkebijdrageaanhetrealiserenvandeMetropolitaneStrategie.OnderdezenoemerwerkendeoverhedenindeNoordvleugelvandeRandstadsamenaanhetcreërenvaneenconcurrerend,first in classvestigingsplaatsmilieu,doorteinvesterenindeeconomischestructuur,debereikbaarheidendefysiekeomgeving.Verbeteringvandezeelementeniseenevidentgemeenschappelijkbelang.
1.1 Ambitie en mainportstrategie
AlsSchipholGrouphebbenwijdeambitieomeentoonaangevendeexploitantvanluchthavensindewereldtezijn.OnzestrategieisdaaromgerichtopbestendigingenversterkingvanSchipholalseeninternationaalenintermodaalvervoersknooppuntdatNederlandendeRandstadverbindtmetEuropaenderestvandewereld.CentraaldaarinstaatbehoudenversterkingvandeconcurrentiepositievanSchipholalséénvandevierEuropesemainports.Demainportstrategiebestaatuitdriekernelementendieelkaaronderlingbeïnvloedenenversterken,namelijkeenwereldwijdnetwerkvanverbindingen,eensterkeconcurrerendeluchthaveneneeninternationaalconcurrerenderegio(ziefiguur).
1.2 Kernelementen van de mainport Schiphol
1.2.1 Concurrerend netwerkKernvandemainportishetnetwerk,hetcomplexvan(overstap-)verbindingendatSchipholinEuropatottoonaangevendmondiaalknooppuntmaakt.DitnetwerkwordtvooreenbelangrijkdeeluitgevoerddoorKLMenhaarSkyTeampartners.Datgeldtvooralvoorhetintercontinentalenetwerk:hetovergrotedeelvandezebestemmingenzouzonderhetnetwerkvanKLMendebelangrijkeoverstapfunctiedieSchipholhierinalstransferluchthavenvervult,nietvanafSchipholkunnenwordenbediend.
Mainport:
ontwikkeling door
sterke interactie
tussen regio,
luchthaven en
netwerkVersterken wereldwijdnetwerk
Concurrerende luchthaven
Concurrerende regio
Inernationaal concurrerend
vestigingklimaat
16
Doordeverdergaandeliberaliseringvandeluchtvaartmarktzaldezeintoenemendemategedomineerdwordendooreenbeperktaantalwereldwijdeallianties.Momenteelzijnditerdrie:SkyTeam,StarAllianceenOneWorld.Dezealliantiesdirigerenhunverkeerviaeenbeperktaantalhubs.Alleenhubsenluchthavensmeteensterkethuismarktzijninstaatomvoldoendeop-enoverstapverkeertegenererenvoorhetonderhoudenvaneenuitgebreidmondiaalnetwerk.DaaromishetvanhetgrootstebelangdatSchipholsamenmetParijs-CharlesdeGaulleeenuitstekendethuisbasisvormtvoordedual hub-strategievanKLMenAirFrance.
DethuismarktvanSchiphol,metnamederuim16miljoeninwonersvanNederland,isdaarbijnietgrootgenoegomopeigenkrachteenzouitgebreidnetwerkvanfrequenteintercontinentaleenEuropeseverbindingeninstandtehouden.Hetzijnmededeoverstappendepassagiersdiederuim260directeverbindingenwaaroverdeluchthavenmomenteelbeschikt,mogelijkmaken.
QuaomvangwordthetnetwerkvanSchipholinEuropaalleenovertroffendoordatvandeluchthavenFrankfurt.NaastKLMenhaarSkyTeampartnersdraagteengrootaantalandereluchtvaartmaatschappijenbijaanditmainportnetwerk.Hetgaathier(involgordevanbelangrijkheidvoordemainport)ombuitenlandseintercontinentalecarriers,maatschappijenvananderealliantiesdieSchipholviahuneigenhubverknopenmetderestvandewereld,enompoint-to-point-carriersdiegrotendeelsnogalleenbinnenEuropaopereren,maaroptermijnzichwellichtookintercontinentaalgaanmanifesteren.TotslotaccommodeertSchipholbinnenlandseenbuitenlandsechartermaatschappijendiedeEuropeseenintercontinentalevakantiemarktbedienen.
Luchtvrachtvormteenonlosmakelijkonderdeelvanonzemainportstrategie.Hetinter-continentalenetwerkisvooreenbelangrijkdeelalleenrendabelteopererenincombinatiemetvrachtvervoer.Onderstaandefiguurlaatziendatvrachtvoorgemiddeld15procentbijdraagtaandeoperationelemargeopeengrootaantalvandezebestemmingen.
17
Vrachtwordtdeelsvervoerdinhetruimvanintercontinentalepassagiersvliegtuigen,maarintoenemendemateookinzogenaamdefull freighters.Dithangtsamenmetdegroeivandemarktvoorvracht,maarookmetdetoenemendeeenzijdigheidvandeglobalevrachtstromen,waardoorfull freightersvanuiteconomischenlogistiekperspectiefsteedsmeerinhetvoordeelzijn.Dankzijdesterkepositieinluchtvracht,denabijheidvanRotterdamendepositievanNederlandalsbelangrijktransportlandisSchipholeeninteressantemarktplaatsvoorbuitenlandsevestigingenmetlogistiekeactiviteiten.DetoegevoegdewaardevanvrachtisdaarbijvoorderegioaanmerkelijkgroterdanvoorSchipholalsbedrijf.Vrachtzorgtvoorveelwerkgelegenheid(in2006circa30.000directeenindirectearbeidsplaatsen)openronddeluchthavenendraagtbijaandeversterkingvanhetvestigingsklimaatvanderegio.
1.2.2 Concurrerende luchthavenVoordeondersteuningenaccommodatievanhetnetwerkvanverbindingeniseenzowelluchtzijdigalslandzijdiggoedontslotenluchthavennodig,diemetdeanderehubskanconcurrerenopbetrouwbarecapaciteiteneengoedoverstapproducttegenconcurrerendevisit costs.Bestendigingvandehuidige,succesvollemainportpositieenhetinstandhoudenvanhetnetwerkvanAmsterdamAirportSchipholvereisentenminstehandhavingvandehuidigemarktpositietenopzichtevandebelangrijksteconcurrenteninEuropa:LondenHeathrow,ParijsCharlesdeGaulleenFrankfurt.Daarbijisdeconcurrentietussendezeluchthavensdeafgelopenjarensterktoegenomen,mededoorhetingezetteprocesvanverzelfstandigingenprivatiseringvanluchthavenbedrijven.
VoorhetversterkenvandeconcurrentiepositievandemainportwerkenwijmetKLMenLVNLnauwsamenaandegezamenlijkeaansturingvanhetluchthavenproces.Vanuitdegedachtevaneengemeenschappelijkbelang,wordtsamengewerktaanhetreducerenvandekosten,hetverhogenvandeconnectivity(aantalenkwaliteitvandoorverbindingen)enhetverbeterenvandepunctualiteitvandeoperatie.
Opbouw resultaat ICA netwerk met vracht ... ... en zonder vracht
Voorbeeld berekening resultaat ICA netwerk met en zonder vracht(index, omzet met vracht = 100)
Bron: AVAM; Lufthansa Cargo; OC&C analyse
Zonder vracht is deoperationele marge
van ICA passage15%-punt lager
80
5
90
20
5
Omzet
Marginale kosten vracht
Marginale kosten pax en overige kosten
Resultaat
80
nvt
-10
90
Omzet
Marginale kosten vracht
Marginalekosten pax enoverige kosten
Resultaat
Passage Vracht Passage
18
Denkbaarisdatbijdezevormvansamenwerkingindetoekomstookcrucialeoverheidspartijen,zoalsmarechausseeendouane,betrokkenzullenraken.Opdenduurzouhetsamenwerkingsverbandzelfsandereluchtvaartmaatschappijenmethubsdiedezelfdealliantiebedienen,kunnenomvatten.
Omonzeconcurrentiepositiealshubluchthaventeversterken,krijgtdeSkyTeam-alliantiebinnendemargesdiedeEuropeseregelgevingbiedtmaximaalderuimteomverdertekunnengroeienopSchiphol.TevensmoetenwilSchipholruimtebiedenaanbuitenlandsealliantiesenaccommoderenwijookpoint-to-point-carriersvanwegehunbijdrageaanhetmainportnetwerkenaandeinternationalebereikbaarheidvandeRandstadvoordezakelijkeentoeristischemarkt.TotslotaccommodeertSchipholookNederlandseenbuitenlandsechartermaatschappijen.Zijdragenbijaaneenbeterebenuttingenbezettingvandeinfrastructuur.Datgeldtdestesterkeromdatdezemaatschappijengeenbeslagleggenopschaarsepiekcapaciteit.Welmakenzemeergebruikvandenachtenleggendaardooreenrelatiefgroterbeslagopdegeluidscapaciteit.
Naasteenoptimalebenuttingvaninfrastructuurdraagtvooralbetrouwbarecapaciteitbijaanverlagingvandevisit costs.Eengrootdeelvandekostendieeenluchtvaartmaatschappijopeenluchthavenmaakt,isnamelijkhetgevolgvan(hetvoorkomenvan)vertragingen.Betrouwbarecapaciteitkomtbovendientengoedeaandepunctualiteitdievooreenhubluchthavenessentieelisindeconcurrentieomtransferreizigers.
Eengoedelandzijdigebereikbaarheidisvangroteinvloedopdeomvangvandethuismarktendaarmeedeconcurrentiepositievandeluchthaven.Naarmatedeomvangvandethuismarktgroterwordt,ishetvoorluchtvaartmaatschappijenaantrekkelijkeromSchipholinhunnetwerkoptenemen.EenafnemendebereikbaarheidvandeRandstadzalerbovendienvoorzorgendatsteedsmeerpassagiersvanbuitendeRandstadviaandereluchthavensreizen.
1.2.3 Concurrerende regioNetwerkenluchthavenmakenonlosmakelijkdeeluitvanderegio.AmsterdamendeRandstadprofiterenhiervanalsvestigingsplaatsvaninternationalebedrijven,alstoeristischcentrum,maarookalsarbeidsmarkt.OmgekeerddraagteeninternationaalgeoriënteerderegiobijaandevoordeluchtvaartmaatschappijenbelangrijkestroomvanOD-reizigers3.DitisvoorheneenbelangrijkefactorinhunoverwegingomSchipholaldannietoptenemeninhunnetwerk.
KLM, LH, AF, BA
FRA, CDG, SPL, LHR: baggage, delays, lounges
FRA, CDG, SPL, LHR: prioritization, MCT, CDM
Competition between alliance hubs
Star, Skyteam, Oneworld: network, seamless travel
Competition between airline alliances
Competition between airlines
Competition between alliance (multi-)hubs / ATC
Mainport Inc targets:
Reduce visit cost
Increase connectivity
Maintain punctuality
Source: Lufthansa, team analyses
� ODreizigers (Origin – Destination) hebben Schiphol als vertrekpunt of als eindbestemming. transferpassagiers hebben de luchthaven als overstappunt.
1�
GlobaliseringDetoekomstenwelvaartvanNederlandwordensteedsmeerbepaalddooreconomischeontwikkelingenopwereldwijdschaalniveau.Dezemetglobaliseringaangeduidetrendleidttoteenherverdelingvaneconomischeactiviteitenopeensteedsgrotermondiaalschaalniveau.Ditiseenontwikkelingdiezichnogvolopaanhetvoltrekkenis.Almetallijktzicheennieuweeconomischegeografieaftetekenen,waarbijdepositieinendeaansluitingopmondialenetwerken,meerbepalendzijnvoordewelvaartvaneengebied,danhistorischevestigingsplaatsfactoren.AlsgevolgvandeglobaliseringendeEuropeseeenwordingkomenstedelijkeregio’s–global city regions–steedsmeerdirectinconcurrentiemetelkaar.OokdeRandstadiszo’nglobal city region.Indieconcurrentiegaathetomdepositieendeslagkrachtvaneenregioophetgebiedvankenniseninnovatie,creativiteit,ondernemerschapenverbondenheid(connectivity).Bijconnectivitygaathetomdekwaliteitvandeverknopingvaneenglobal city regionindevervoersnetwerkenvanpersonen,goederen,kapitaaleninformatie.Derolvanluchthavensinmondialetransportketenszalhierdoornogbelangrijkerwordendannualhetgevalis.Daarnaastzijnuiteraardookanderefactoren,zoalseenaantrekkelijkleefklimaatenculturelediversiteit,belangrijkevoorwaardenomindieconcurrentieslagsuccesvoltezijn.
DeNoordvleugelvandeRandstadmoetallezeilenbijzettenomzichindieveranderendecontexttepositionerenalssuccesvolconcurrerendeglobal city region.Gelukkigwordtditookdoorbestuurdersinderegioonderkend.ZoishetdeambitievanAmsterdamombinnenvijfjaarweertebehorentotdetopvijfvanEuropesesteden.IndiezinsluitdemainportstrategienaadloosaanopdeMetropolitaneStrategievanAmsterdamendeprovincie.
Metropolitane StrategieOmtekomentoteeninternationaalconcurrerenderegioisdoordegemeenteAmsterdamsamenmetpartijenuitdeNoordvleugelRandstaddeMetropolitaneStrategieopgesteld.Dezestrategieheeftalsdoelomervoortezorgendatdevestigingsvoorwaardenvoorbedrijven,instellingenenwerknemersinditdeelvandeRandstadinternationaalconcurrerendzijn.Hierbijgaathetzowelomversterkingvandeeconomischestructuuralsomverbeteringvandebereikbaarheidendefysiekeomgeving(wonen,werken,recreëren).DemainportSchipholmetzijnuitgebreidenetwerkvanverbindingenwordtdaarbijgezienalseenessentiëleassetvooreenconcurrerenderegio.Bovendiengenereerteengeslaagdemetropolitanestrategieextravraagnaarvervoer.Opdiemanierwordthetmainportnetwerkverderversterkt.Netwerkenregionaleontwikkelingwordenzogoedmogelijkopelkaarafgestemd.VoordedirecteomgevingvanSchipholgaathetdaarbijmetnameomclustersindelogistieke,financiëleenzakelijkedienstverlening,decreatievesectorenhettoerisme.
Hetsuccesvandemetropolitanestrategiehangtsterkafvandebestuurs-enuitvoeringskrachtvanhetRijkenvandedecentraleoverheden.OphetschaalniveauvandeRandstadalsgeheelzijnextrainspanningenvereistvoorhetverbeterenvandevolgendevierlocatiefactoren:infrastructuur,vestigingslocaties,woon-enleefklimaatenkennisentoeleveranciers 4.Internationaalopererendebedrijvenlettenscherpopdezelocatiefactoren.DeRandstadzalzichhierindanookinpositievezinmoetenonderscheiden.
� BCI, 2006 OeSO review 2007
20
1.2.4 AirportCity-conceptDeRandstadheefteenaantaltroeveninhandenomderegioterugtekrijgenindetopvanEuropeseregio’s.DeontwikkelingvandeZuidas,detoekomstigeWerkstadA4enAirportCitySchipholzijnhiersprekendevoorbeeldenvan.Hoeweldezegebiedeniedervoorzichaleenuniekvestigingsklimaatbieden,zalhetcreërenvansynergietussendezeontwikkelingendeinternationaleconcurrentiepositievandeRandstadalsglobal city regionnogmeerversterken.Ookhiergeldtdathetgeheelmeerisdandesomderdelen.
WijziendeAirportCityalseenonderdeelvaneenstedelijkecorridor,eenAirportCorridorwaariniedergevalWerkstadA4,Schiphol,Badhoevedorp-ZuidendeZuidasdeelvanuitmaken.Dezecorridorkanbijuitstekeendiversiteitaanhoogwaardigevestigingsmilieusbiedenrondmanagement,zakelijkedienstverleningenlogistiek.Stadenluchthavengroeienopdezemaniersteedsmeernaarelkaartoe.DevolgendefiguurgeeftdeAirportCorridorschematischweer.
DezecorridorheeftgrotepotentieomuittegroeientoteensterkinternationaalconcurrerendgebiedbinnendeRandstad.MeteenveelheidaanuniekeencomplementairevestigingsmilieusbinnendeAirportCorridorkanNederlandzichininternationaalperspectiefprofilerenalstoplocatievoorverschillendetypenbedrijvigheid.WanneereendergelijkeintegraleontwikkelingvandeAirportCorridorwordtgecombineerdmethetversterkenvanhetinderegioaanwezigeaanbodaanwoonmilieus,recreatie,educatieenculturelevoorzieningen,heeftNederlandeenbelangrijkeslaggemaaktindeconcurrentiestrijdtussengrootstedelijkeregio’swereldwijd.
HoewelheteenvoudigisdeAirportCorridoropeenkaartweertegeven,isheteenstukingewikkelderomdeverschillendeonderdelenvandecorridorookdaadwerkelijkalsééngeheeltelatenfunctioneren.Ditvergteennieuweaanpakvangebiedsontwikkeling,nietgerichtoponderlingeconcurrentie,maaropsamenwerkingenafstemming.SamenmetdebetrokkenoverhedenenanderepartijenwilSchipholGroupzichgraaghiervoorinzetten.
21
HetbelangvandeontwikkelingsasvoordeBVNederlandiszodaniggrootdathierookeenduidelijkeenactieverolvanderijksoverheidopzijnplaatsis,metnameophetgebiedvaninfrastructuur.Zijdientzorgtedragenvoorhetscheppenvandejuistevoorwaarden,zoalshetcreërenvanoptimaleverbindingentussendeverschillendegebiedsdelenvandeAirportCorridor.Juisteengecoördineerdeaanpakwaarinbedrijfsleven,overhedenenmaatschappijsamenwerken,zalleidentotdeontwikkelingvandeAirportCorridortoteeninternationaalvooraanstaandelocatie.
1.3 Omgevingsstrategie
Wijzijnonservanbewustdatluchtvaartgepaardgaatmetoverlastvoormilieuendeomgeving.Alsbedrijfdatzichtendoelsteltmaatschappelijkverantwoordteondernemen,zettenwijonsdaaromactiefinvoorverbeteringvanhetwoon-enleefklimaat.Veelaandachtgaatdaarbijuitnaarmaatregelenterbeperkingvandegeluidshinder.Hetmeesteffectiefzijnmaatregelendiebetrekkinghebbenophetterugdringenvangeluidbijdebron,zoalsmomenteelgebeurtdooreenselectieftoelatingsbeleidvoorlawaaiigetoestellen.Ookhinderbeperkinggedurendedenachtdoormiddelvaneenstringenttoelatingsbeleidvoorhetgebruikvandenacht,draagthiertoebijenzalverderwordenaangescherpt.DaarnaastzetSchipholsamenmetdeLVNLinopverbeterdeinformatievoorziening,deintroductievaneentransparantermeet-enhandhavingsysteemenopeengebiedsgerichteaanpakvandehinderendeleefbaarheid.
Metconcretemaatregelenwillenwijonsinonzebedrijfsvoeringgaanrichtenopdeverbeteringvandelokalelucht-enwaterkwaliteiteninbrederezinophetverminderenvandenegatievebijdragevandeluchtvaartaandeklimaatverandering.TenslottedraagtSchipholGroupfinancieelbijaaneenverbeteringvanhetwoon-enleefklimaatindeomgevingvandeluchthaven.
22
2�
2. Marktontwikkeling
DithoofdstukgaatinopdeontwikkelingvandemarktdieSchipholbedient(passagiersenvracht).Allereerstgaanwenawelkefactorenvaninvloedzijnopdeontwikkelingvandiemarkt.Vervolgenspresenterenwijdeprognosevoordeperiodetot2020/2025enlichtendezetoe.
2.1 Factoren die de markt van Schiphol bepalen
DetoekomstigemarktpositievanSchipholwordtbepaalddoordeontwikkelingvandewereldeconomie,deontwikkelingvandethuismarkt(herkomstenbestemming)enhetmarktaandeelindetransferstromen.Indezeparagraafwordendezedriefactorennadertoegelicht.
2.1.1 WereldeconomieDewereldwijdegroeivandeeconomie,vaakaangeduidaandehandvanhetGrossDomesticProduct(GDP),verklaarteenbelangrijkdeelvandeontwikkelingindeluchtvaart.Ondankshetcyclischekaraktervandeeconomischeontwikkelingendeimpactdiemondialegebeurtenissenhebbenopdegroeivandeluchtvaart,vertoontdeluchtvaarteengroeidiegelijketredhoudtmetdegroeivandewereldeconomie.Hierondervolgteenillustratievanverschillendebronnendielatenziendatdevoorspeldewereldwijdegroeivandeeconomierondde3procentperjaarligt.Indejaren’90groeidehetintercontinentaleluchtverkeermetgemiddeld2keerdegroeivanhetGDP.InAziëwordtzelfseenGDP-groeiverwachtvantussende4en6procentperjaar.
2
wereldeconomie
MarktSchiphol
transferstromen
thuismarkt
Wereld-GDP Voorspellingen
IMF �,�% 200� 200�
OeF �,�% 200� 200�
MIt �,2% 200� 2020
Faa �,1% 2007 2017
Global Insight �,0% 200� 202�
Boeing 2,�% 200� 202�
2�
NaasthetGDPhebbendeglobaliseringendegevolgendaarvanvoordegroeiengeografischeverschuivingindewereldhandelsstromeninvloedopdeontwikkelingvandeluchtvaart.Trendsindewereldwijdeindustrie(fusiestussenbedrijveneninstellingen,verplaatsingvanproductieenontwikkelingsprocessen,deinvloedvaninternetenICT),eneenonderscheidendvermogenopprijsofkwaliteit,hebbentevensinvloedopdelangetermijnontwikkelingvandeluchtvaart.
Aldecennialangmakendewereldeconomieendeluchtvaartnueengroeidoor.Tussentijdsisdaarinslechtseenbeperktaantalverstoringenopgetreden.Demeestomvangrijkeverstoringwasdiein2001.Dewereldwijdeeconomischerecessiediemedehetgevolgwasvandeterreur-aanslagenindeVS,deIrak-crisisendeSARS-epidemie,heeftdegroeivandeluchtvaartgedurendeenkelejarenvertraagd.Voordeluchtvaartleekdezerecessieindeeerstehelftvan2004grotendeelsachterderug.
Dewereldwijdegroeivandekomendejarenwordtdirectbeïnvloeddoordeopkomendeeconomieën.DesterkstegroeizalzichvoordoeninIndiaenChina,maarookinBraziliëenRusland(samenookweldeBRIC-landengenoemd).MetnameChinaenIndiamakeneensterkeontwikkelingdoorophetgebiedvankennisontwikkeling,innovatie,productieengroeivanhunbrutonationaalproduct.Ditzalleidentoteenbovengemiddeldetoenamevandeverkeersstromenvanzowelpassagiersalsvracht.EnerzijdsontstaanhierdoornieuweinteressanteverbindingenvanuitdebestaandevolwassenmarktenzoalsEuropaenAmerika.VoorbeeldenvannieuweinteressantebestemmingeninhetKLMnetwerkzijnChengdu,Bangalore,GuanghzouenHyderabad.
70,000
60,000
�0,000
�0,000
�0,000
20,000
10,000
1e Golfoorlog
Average growth rate 1988 - 2005: 7.0% in RPK’s
aea total Scheduled Passenger traffic (in million rPK)
�/11 SarS
1�88
1�8�
1��0
1��1
1��2
1���
1���
1���
1��6
1��7
1��8
1���
2000
2001
2002
200�
200�
200�
0
Overige, aangrenzende groeipercentages
wereldhandelsgroei OeF 6,�% 200� 200�
Groei wereldwijd container vervoer tDC 7,8% 2006 2010
Groei export China economist 16,6% 2006 2010
2�
AnderzijdszullendeinwonersvandeBRIC-landenindekomendejarenmeergaanreizen.BostonConsultingGrouplaatinhaaranalysesziendateensterkegroeivanreizigersvanuitdezelandennogwelenigejarenopzichlaatwachten.Hetinkomenperhoofdvandebevolkingzaleerstnogforsmoetengroeienvoordatditzichvertaaltinmeerintercontinentaalvliegverkeer.GeletopdegrotebevolkingsomvanginmetnameIndiaenChinazalhetdanwelgelijkomsubstantiëlevolumesgaan.BijhetuitbreidenvanhetmainportnetwerkligtdaaromhetaccentvooralopIndiaenChina,zowelvoorpassagiersalsvoorvracht.DaarinpastookhetpositionerenvandeSchipholregioalsbelangrijketoekomstigevestigingsplaatsvoorChineseEuropesehoofdkantorenenalslogistieketoegangspoortnaarEuropa.
Doortoenemendewelvaartendoorinternationalemigratiezullensteedsmeermensengaanreizenomfamilie,vriendenenkennissentebezoeken.Hetmondialetoerismezalharderstijgendandeafgelopendecennia.Weliswaarspelenkortetermijnfactorenhierineenbelangrijkerol(prijzen,vertouweninluchtvaart,veiligheid,besteedbaarinkomen,vrijetijd),maarookopdelangetermijnwordthierineengestagegroeiverwacht.
China and India are the major growth
stories, but are both 20 * 30 years
from hitting the long haul demand
inflection point
(Bron: Boston Consulting
Group 2006)
Mondiale
ontwikkeling
toerisme
26
2.1.2 Thuismarkt – herkomst en bestemming
Demografische ontwikkelingNederlandteldebegin2007ruim16,3miljoeninwoners.HetRuimtelijkPlanbureauenhetCentraalBureauvoordeStatistiekpubliceerdenin2006eenprognosevoordeontwikkelingvandebevolkingsomvangtot2040.InNederlandgroeithetaantalinwonerstothetjaar2025nogmetongeveer600.000mensen.Depiekindebevolkingsomvangwordtin2035verwachtmet17miljoeninwoners.Datiseengroeivancirca4procenttenopzichtevandehuidigesituatie.Vervolgenszaldegroeilichtafnemen.Indelenvanonsland,zoalsLimburgenZeeland,neemtdebevolkingnualinomvangaf.Devergrijzingishierhetsterkstmerkbaar.DezetrendisinheelEuropawaarneembaar.VoorDuitslandenItaliëwordtindeperiode2000-2025desterksteafnamevandebevolkingverwachtmetcirca1à2procent.DaarmeewordtinEuropaeninNederlanddemografischegroeieensteedsminderdominantebepalendefactorvoordegroeivandethuismarkt,zijhetdaterregionaalnoggroteverschilleningroeikunnenoptreden.
Economische groei en ontwikkeling van de welvaartEenandereverklarendefactorvoordegroeivandethuismarktisdeontwikkelingvandeeconomiemetinhetverlengdedaarvandeontwikkelingvandewelvaart.HetBrutoBinnenlandsProduct5isdaarvooreenpassendeindicator.DeplanbureausCPB,MNPenRPBhebbenvierscenario’sontwikkeldvoordewelvaartsontwikkelingindeperiodetussen2002en2040.Indezescenario’svarieertdejaarlijksegroeivanhetBBPtussende0,7en2,6procent.Indeperiode1971-2001wasdegemiddeldegroeigelijkaanhetscenariometdehoogstevoorspeldegroeivoordeperiode2002-2004,teweten2,6procentperjaar.
Propensity to flyAnderebelangrijkeverklarendefactorenvoordematewaarinNederlandersopzakenreisofvakantiegaanendaarbijgebruikmakenvanhetvliegtuig,zijndehoogtevandeticketprijzen,dekeuzemogelijkhedenvooranderemiddelenvanvervoer(trein,auto,ferry)endegewenningenhetgemakvanvliegenalsmiddelvanvervoer.
Metbehulpvanonderstaandefiguurkaneeninschattingwordengemaaktvandeontwikkelingvandepropensity to fly.DitbegripstaatletterlijkvertaaldvoordegeneigdheidomtevliegenenheeftbetrekkingophetaantalvluchtendatNederlandersgemiddeldperjaarmaken.Defiguurlaatziendatdoordejarenheenmenseninalleleeftijdscategorieënvakerzijngaanvliegen.Opvallendisdesterkestijgingvandepropensity to flytussen1996en2001.UitbreidingvanhetaantalEuropesebestemmingentegenscherpeprijzenheeftindezeperiodeveeljongerengestimuleerdompervliegtuigtereizen.Degemiddeldepropensity to flyisindeperiode1991-
� Het bruto binnenlands product is de totale (geld)waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten gedurende een bepaalde periode, meestal een jaar.
10
1��0
1���
1�60
1�6�
1�70
1�7�
1�80
1�8�
1��0
1���
2000
200�
2010
201�
2020
8
6
�
2
0
2
Ontwikkeling BBP
1971-2001
Global
Economy
2002-2040
Strong
Europe
2002-2040
Transatlantic
Market
2020-2040
Regional
Communities
2002-2040
Mutaties per jaar in %
Bevolking 0,7 0,5 0,4 0,2 0,0
Arbeidsaanbod 1,1 0,4 0,1 0,0 – 0,4
Werkgelegenheid 0,9 0,4 0,1 0,0 – 0,5
Arbeidsproductiviteit 1,9 2,1 1,5 1,9 1,2
Volume BBP
(marktprijzen)
2,6 2,6 1,6 1,9 0,7
BBP per hoofd 1,9 2,1 1,2 1,7 0,7
gemiddeld niveau beroepsbevolking
Werkloze
beroepsbevolking
5,5 4,1 5,7 4,6 7,3
Niveaus eindjaar
Collectieve uitgavenquote
(% BBP)
42 36 47 38 51
27
2006toegenomenvan0,22naar0,48enzalnaarverwachtingverdertoenemenrichting1,0.NaasteenstijgendBBPligthierookgewenningaantengrondslag.Zoalsuitdefiguurblijkt,namenjongerenanno2006veelvakerhetvliegtuigdanjongerenpakweg10jaareerder.Verwachtmagwordendatzijgeneigdzijndezelevensstijlinzekerematevoorttezettennaarmatezijouderworden.Datwilzeggendatindetoekomsthetaantalouderendatgebruikmaaktvanhetvliegtuigalsvervoermiddelnaarverwachtingsterkzaltoenemen.
De catchment areaHetgebiedwaarluchthavenshunpassagiersvandaanhalenheetde’catchment area’.Gemiddeldgenomenbepaalteenreistijdvancirca2uurdegrensvandecatchment areaendaarmeedekeuzevoordeluchthaven.Ookdebetrouwbaarheidvandereistijdisvaninvloedopdeluchthavenkeuze.Decatchment areasvandedriegrotehubsoverlappenelkaardeels:zooverlaptdecatchment areavanSchipholterhoogtevanBrusseldievanParijsCharlesdeGaulle.Deoverlapmetdecatchment areavanFrankfurtligtongeveerinhetRuhrgebied.Delaatstevijfjaarishetmarktaandeelinderandenvandecatchment areavanSchipholmetcirca5procentafgenomen,metnameenerzijdsdoordeverbeteringvandeinfrastructuurnaarParijsCharlesdeGaulleenFrankfurt(deaansluitingopdehogesnelheidslijnen)endoordeopkomstvanderegionaleluchthavens.AnderzijdswerktdetoenemendecongestieophetNederlandserijkswegenneteninhettreinverkeernadeligvoordecatchment areavanSchiphol.BehoudvandethuismarktstaatofvaltmetdekwaliteitvandeachterlandverbindingenvanSchiphol.Verbeteringvandezeverbindingenwordtdanooksteedsurgenter.
Propensity to fly
Leeftijdscategorie
Pro
pen
sity
to
fly
0,00
0,10
0,20
0,30
0,40
0,50
0,60
0,70
0,80
0,90
1,00
1991 1996 2001 2006
0-18 19-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51-55 56-60 61-65 66-70 >70
Propensity to fly is berekend door
het totaal aantal vertrekkende
passagiers binnen betreffende
leeftijdscategorie die woonachtig
zijn in Nederland te delen door
het aantal inwoners van
Nederland in betreffende
leeftijdscategorie.
0
�
10
1�
20
2�
�0
��
�0
Fra
����
2� 2�
20
1�
7
�
aM
S
CG
G/O
rY
LHr
MU
C
VIe
ZrH
CPH
Nu
mb
er o
f in
hab
itan
ts li
vin
g w
ith
in
200
km o
f ai
rpo
rt (
m)
Catchment area comparisonCatchment area
28
De D-componentBijdeomschrijvingvanontwikkelingenindethuismarktishiervoorvooralingegaanopdezogenaamdeO-component:datzijndieNederlandersdiezichpervliegtuigwillenverplaatsen.DaarnaasthebbenwetemakenmetbuitenlandersdienaarNederlandkomenvooreenzakenreis,stedentrip,startvaneenEuropesevakantieofvoorbezoekaanfamilieenvrienden.DitzijndemensendieNederlandalsbestemming(‘destination’)hebben.Momenteelkomenerzo’n5,6miljoenmensenperjaaropSchipholaandiehierookhuneindbestemminghebben:25%vanhettotaleluchtverkeernaarSchiphol.Ongeveer44procentvanhettotaalaantalinkomendetoeristenenzakelijkebezoekersmaaktgebruikvanhetvliegtuig.Naarverwachtingzalhetaantalbuitenlandsebezoekersaanonslandindetoekomstverdertoenemen.Deelskomtdatomdatlandeninanderedelenvandewereld(Oost-Europa,China,Indiaetc.)steedswelvarenderwordenenhuninwonersdaardoorvoldoendegeldhebbenomtekunnenreizen.Deelsheefthetooktemakenmetdetoenemendevervlechtingvangezins-enandererelatiesopEuropeseenmondialeschaal,alsgevolgvanmigratieensocio-economischefactoren,zoalswerk,studiee.d.
Deaantrekkelijkheidvande‘bestemmingRandstad’vormthierbijeenbelangrijkefactor.EensuccesvolleuitvoeringvandeMetropolitaneStrategiekaneenflinkebijdrageleverenaanhetvergrotenvandieaantrekkelijkheid.Dezestrategiebeoogtimmershetreedsaantrekkelijkevestigingsklimaatvoorinternationaalopererendebedrijvenverderteverbeterenenininternationaalperspectiefhoogstaandeonderwijs-encultureleactiviteitentestimuleren.DaarmeezaleensuccesvolleuitvoeringvandeMetropolitaneStrategiebijdragenaanhetgenererenvannieuwezakelijkeentoeristischevervoersstromen.
2.1.3 Positie op de transfermarktTransferverkeerisfootloose:passagierskunnenvoorhunaansluitendevluchtnaardeeindbestemmingimmersvrijgemakkelijkkiezenvoorandereluchthavens.DetotaleomvangvandepassagiersmarktinEuropawasin2002ca.550miljoenwaarvan158miljoenindetransfermarkt.Schipholhadhierinmet17miljoenpassagierseenmarktaandeelvan11procent.SchipholisnetalsFrankfurtinvergelijkingmetParisCharlesdeGaulleenLondonHeathrowvoorzijnnetwerkveelafhankelijkervanoverstapverkeer,omdatstedenalsAmsterdamenFrankfurtnueenmaalveelminderhoogwaardigbestemmingsverkeeraantrekkendanstedenalsLondenenParijs.Datmaaktuiteraardhunpositieookmeerkwetsbaar.Detransfermarktzaldekomendeperiodeineenaantalopzichtenonderdrukkomentestaan.
Transfer potential
158 Mln.
Source: ICAO/IATA / AEA Statistics 2003 / Airline Business (Regional) / AAS - Historisch Vlucht Systeem (Incl. LCLF, charters)
Number of passenger movements in 2002
Worldwide passenger market
1.600 mln
Europe-related market (to/from and within EUR)
550 mln
Relevant SPL markets
185 mln
Rest of the world
1033 Mln.
Europe relatedmarket
554 Mln.
Rest of Europe related
373 Mln.
SPLrelevantmarket
181 Mln.
Netherlands local market : 26.6 mln
- Regional airports: 1.5 mln- Airports outside NL: 1.5 mln
Local traffic at SPL: 23.6 mln(89% of Netherlands local market)
Transfer potential: 158 mln
Transfer traffic at SPL:17 mln
(11 % of transfer potential)
Traffic at SPL
40 mln
Local
Transfer
plaatje 7: Relevant passenger market of Schiphol consist of “Netherlands local market” en “SPL transfer potential”
2�
Indeeersteplaatszaldoordeintroductievankleinere,efficiënterevliegtuigenmeteengrootvliegbereik(B777ER,B787,A340enA350),meerrechtstreeksgevlogenkunnenwordenopsecundairebestemmingen.Eendeelvanhetintercontinentaleverkeergaatdaarmeenietmeerviadehub,maarvliegtdirectopbestemmingenzoalsDüsseldorf,Hamburg,Brusseletc.DekeerzijdevandezeontwikkelingisdatervanafSchipholookrechtstreeksgevlogenzalgaanwordennaarkleinerebestemmingeninbijvoorbeeldAmerika.HetnettoeffectzalvoorSchipholnaarverwachtingnegatiefzijn.DitkomtomdateenvergrotingvanhetvliegbereikvoorSchipholslechtseenbeperktegroeivandecatchment areaoplevert.Immers,eenvergrootvliegbereikbrengtvooralveel‘water’binnenbereik.Hetnettoeffectzalechternietzozeereenabsolutedalingvanhetaantaltransferpassagierszijn,maarmeereendempendewerkinghebbenopdegroeiervan.
Indetweedeplaatszullendemondialetransferstromenmeergeconcentreerdwordenopdegrootstehubs.DeintroductievanhetnieuwemegatoestelA380dattussende555en800passagierskanvervoeren,speelthierbijeenbelangrijkerol.VooreenintercontinentalevluchtvaneenA380zijngemiddeldnamelijkzo’n40feedervluchtennodig.Hierdoorzullenmogelijktransferstromennogmeergebundeldgaanwordenopeenbeperktaantalmegahubspercontinent.CriticivandeA380ziendittegelijkertijdalsdegrootstekwetsbaarheidvandittoestel:hetgenereertnogmeervliegtuigbewegingenopdiehubsdienualdemeestecongestiekennen.
Indederdeplaatstreedtverschuivingopvandemondialetransferstromen.InhetPerzischeGolfgebiedismomenteeleenontwikkelinggaandediezichvanafdejaren‘60inEuropa,envanafdejaren‘80inAziëheeftvoorgedaan.Veelalingegevendooreensterkewensomhetlandeconomischopdekaarttezetten,trekkenluchtvaartmaatschappijen,luchthavensenoverhedensamenopomzichalshubenhubcarrierteprofileren.Gegevendekleinethuismarktzijntransferstromendanonontbeerlijk.IndePerzischeGolfregiowordtopzodanigeschaalgeïnvesteerddatmeercapaciteitwordttoegevoegddanderegionalemarktkanabsorberen.Diesterkeuitbreidingvandecapaciteitopdegrond(Dubai:120miljoenpassagiers,12miljoentonvracht)enindelucht(vliegtuigordersvanluchtvaartmaatschappijEmirates:45A380’sen44B777’s)enhetgroterebereikvandevliegtuigenzulleneeneffecthebbenopeendeelvandetransferstromendienuviaSchiphollopen.HoewelhetgrootstegedeeltevandetransferstromenopSchipholongemoeidzalblijven,bijvoorbeeldopdeverbindingEuropa-Noord-AmerikaenbijdeEuropa-Europatransfer,zalhetverkeertussenbijvoorbeeldAmerikaenhetVerreOostenentussenEuropaenhetVerreOostenookviadePerzischeGolfregiogaanverlopen.Emirateskanhierbovendiendoorhaarrelatiefjongevlootenhaargekozenbedrijfsmodel,metlagekostenpereenheidproduct,scherpconcurrerenopprijs.OokdeontwikkelingvanDubaialsbestemmingdraagtbijaanhetaantrekkelijkmakenvaneenoverstapinhetMiddenOosten.Heteffectvaneentoenemendeconcurrentieopdezeroutesisnietzozeerdathettransfervolumeinabsolutezinafneemt,maardatderelatievegroeiopSchipholmindersterkzalzijndanwanneerergeenconcurrentiezouzijn.Overigensisditeffectaljarenvoelbaar,zovliegtEmiratesonderanderealnaarGlasgow,BirminghamenNewcastle.
�0
2.2. Prognose tot 2020/2025
Prognosesvoordelangetermijngeveneenglobaleinschattingvandeontwikkelingvanhetvliegverkeer.Bovenstaandzijndebelangrijksteinvloedsfactorenbeschreven.Ookdientbijdeprognosesrekeningtewordengehoudenmetdetransitievaneentraditioneelsterkgereguleerdemarktengroteoverheidsinvloednaareenopenmarktdieleidttotspecialisatieenopkomstvanallerleinieuweairlines,waarbijdoor‘Open Skies’ookdenunogsterkgereguleerdetransatlantischemarkttrekkengaatkrijgenvandealeerdergeliberaliseerdeEuropesemarkt.Hetgevolgisdanscherpereconcurrentie,toenemendedrukopprijzen,kleinerwordendemargesenverschuivingvanmarktaandelen.Deconsumentspeeltdaaropindoorprijsbewusttereizen:viainternetwordtvergelijkingvanhetbeschikbareaanbodsteedsgemakkelijker.Onderinvloedvandezefactorenzaldeluchtvaartzichverderontwikkelen,waarbijvoortdurendsprakezalzijnvanovercapaciteitindemarktdiedoorsaneringenfusiesvanluchtvaartmaatschappijeneensteedswisselendbeeldzallatenzienvanopdenduursuccesvolleenmindersuccesvollemaatschappijen.
Opdelangetermijnisdeverwachtingdathetaantalpassagiersdekomendejarenmetgemiddeld4procentperjaarzalgroeien.Onderstaandefiguurlaatziendatdezegroeiopdelangeretermijnafzalvlakkennaarca.2,5procentperjaar.DeafnamevandegroeiwordtvoornamelijkveroorzaaktdoordeverzadiginginhetaantalEuropesebestemmingen,deafnemendegroeivandebevolkingenstijgendeticketprijzen.DesecuritykostenbedragennuopSchipholreeds200miljoenEuroperjaar.Doorextramaatregelenzullendezekostendekomendejarennaarverwachtingverdertoenemenendaarmeezalookdegemiddeldeticketprijsstijgen.Ookdeintroductievanemissiehandelenmeerinhetalgemeendeinternaliseringvanmilieukostenindeticketprijszullenleidentoteenafvlakkingvandeprocentuelegroei.
11�
10�
��
8�
7�
6�
��
��
��
doorkijk na 201�
pax hoog pax midden (Schiphol scenario)
200�
200�
pax
/jr x
1 m
iljo
en
200�
2006
2007
2008
200�
2010
2011
2012
201�
201�
201�
2016
2017
2018
201�
2020
2021
2022
202�
202�
202�
pax laag
ca. �,�%
ca. �%
ca. 2,�%
ca. �%
�1
Deprognosevoorvrachtgaatuitvaneengroeimet5procentperjaarindeperiodetot2011envervolgensmet4procentperjaarindeperiodetot2020.Dezegroeivindtmetnameinhetfull freighter-segmentplaats.Eendergelijkegroeiinditsegmentisalleenmogelijkbijeenafnemendbeslagvanvrachtverkeeropdenachtendedaarmeegepaardgaandegeluidbelasting.
Dezeontwikkelingenbetekenendattussen2020en2025eenvolumewordtbereiktvan80à85miljoenpassagiers,circa3,5miljoentonvrachten–medeafhankelijkvandegemiddeldevliegtuiggrootte–600tot650.000vliegtuigbewegingenperjaar.
�,�0
�,1�
2,�0
2,6�
2,�0
2,1�
1,�0
1,6�
1,�0
doorkijk na 201�
Businessplan Schiphol Group ’06’10: markt laag, hub hoog Lange termijn prognose Schiphol Group ’10’2�
200�
200�
2006
2007
2008
200�
2010
2011
2012
201�
201�
201�
2016
2017
2018
201�
2020
2021
2022
202�
202�
202�
luch
tvra
cht
x 1
milj
oen
to
n
�2
��
3. De huidige positie van Schiphol
Inhetvorigehoofdstukzijndeontwikkelingenindemarktendedaaropgebaseerdeverwachtingentot2025inkaartgebracht.IndithoofdstukstaatdevraagcentraalhoeSchipholernuvoorstaat.ZalSchipholinstaatzijnomzijnplaatsindetopvanEuropesehubstebehouden?Omhierinmeerinzichtteverkrijgengaanwijeerstinopeenaantalsterktenenzwaktes,kansenenbedreigingenvoordemainport.VervolgenstrekkenwehieruiteenaantalconclusiesvoordeconcurrentiepositievanSchipholendetevoerenstrategiemetbetrekkingtothetmainportnetwerk.
3.1 Sterkte-zwakte-analyse
Indepublicatie‘WerkenaandetoekomstvanSchipholenderegio’(2005)hebbenSchiphol,LVNLenKLMeenSWOT-analysegepresenteerdvanhunconcurrentiepositietenopzichtevandeanderegrotehubsinEuropa.Onderstaandeengeactualiseerdeversiehiervan:
SterktesAmsterdamAirportSchipholbehoortmetParijsCharlesdeGaulletotdetweeEuropeseluchthavensmetdehoogstepiekuurcapaciteit.Afhankelijkvandeweersomstandighedenkunnenerbijna110vliegtuigbewegingenperuurwordenafgewikkeld.Tervergelijking:LondenHeathrowenFrankfurtbeschikkenovereenmaximalecapaciteitvan80vliegtuigbewegingenperuur.HierdoorisSchipholinstaathettransferverkeerinrelatiefkorteblokkenaftehandelen,waardooreenconcurrerendoverstapproductkanwordenaangeboden.BovendienbiedthethuidigebanenstelselvanSchipholvoldoendefysiekeenbetrouwbarecapaciteitomoptermijntot120vliegtuigbewegingenperuurtekunnendoorgroeien.
3
Sterktes• Omvang totale netwerk
• Homecarrier met sterk transferproduct
• Moderne, goed geoutilleerde luchthaven
• Hoge piekuurcapaciteit
• erkenning van het economisch belang voor
de lokale economie
Zwaktes• Dunste intercontinentale netwerk voor passagiers
en vracht
• Beperkte thuismarkt
• Lage benutting banenstelsel door windfactor
• Beperkte HSL spoorontsluiting
Kansen• Capaciteitsproblemen LHr & Fra in de
eerstkomende jaren
• Skyteam alliantie met grotere commerciële
slagkracht
• Gezamelijke mainportstrategie luchtvaartsector
en Nederlandse overheid
• Verhoging piekuur en jaarcapaciteit SPL
Bedreigingen• Capaciteitsuitbreiding op langere termijn op
andere Mainports
• Versterking economie concurrerende regio’s
o.a. door verbetering vestigingsklimaat
• toenemende hinderbeleving omgeving SPL en
beperkingen milieucapaciteit
• toenemende overheidslasten door doorbelastingen
en regelgeving
• Opkomende carriers in Midden Oosten
• Hub bypassing
• afname bereikbaarheid
Concurrentiepositie Schiphol
��
DoorzijnliggingkanSchipholalsdraaischijffungereninhettransfervervoeropdeNoordatlantischerouteendenoordelijkeVerreOostenroute.InEuropaligtSchipholgunstigtenopzichtevandepassagiersmarktenvanScandinaviëenGroot-Brittannië.DooraansluitingvanKLMbijéénvandedriewereldwijdealliantiesbeschiktSchipholmomenteelovereenhuboperatormeteengrotecommerciëleslagkrachtinEuropaenderestvandewereld.
Hetone-terminalconceptmetdebijbehorendefaciliteitenmaaktSchipholbetergeschiktvoorhettransfervervoerdanvergelijkbarehubsmetmeerdereterminals.DaarnaastheeftdenetwerkcarrierKLMtenopzichtevanhaarconcurrentendebestekwaliteitvandoor-verbindingenenishettotaalaanbestemmingenvandemainportSchipholopFrankfurtnahetmeestuitgebreid.
DoorhetAirportCity-conceptheeftdeluchthavenindeafgelopenjareneengezondebasiswetenteleggenvoorinkomstendienietuitdehavengeldenkomen.Dezeinkomstenzijngeïnvesteerdinhoogwaardigeinfrastructuur.Schipholishierdooreenmoderne,goedgeoutilleerdeluchthavenenwordtzoweldoorpassagiersalsdoorluchtvaartmaatschappijenregelmatigalsbesteluchthavenvanEuropabeoordeeld,zekeralshetgaatomhettransferproduct.
DevrachthubopSchipholprofiteertvandenabijheidvandeanderemainport,Rotterdam,envandegoedepositievanNederlandoplogistiekgebied.TotslotiseensterkpuntvanSchipholdatdeNederlandseoverheid,samenmetdesectorendeprovincieengemeenteninhaarbeleidduidelijkkiestvoordeontwikkelingvandemainport.
ZwaktesDegroottevandethuismarkt(hettotaalaantalin-enuitstappers)endeomvangvandecatchment area(hetverzorgingsgebiedwaardepassagiersvandaankomen)zijnbelangrijkefactorenvoorhetinstandkunnenhoudenvanhetnetwerk.Hoofdstuk2lietalziendatSchipholeenrelatiefgunstigepositieinneemtvoorwatbetrefthetaantalmensendatbinneneenstraalvan200kilometerwoont.Kijkenwenaardekwaliteitvandethuismarkt(eenhogepropensity to flyeneenhoogaandeelzakelijkverkeer),danscorendewereldstedenLondenenParijsvelemalenbeter.Wanneernietalleenreisafstandmaarookreistijdinogenschouwwordtgenomen,scorenFrankfurtenParijsgoedmededoorhunuitgebreidehogesnelheidsverbindingen.
Ookdehogerekostenvaninfrastructuurenvanallerleimaatregelendiezijngenomeninverbandmetisolatievanwoningen,enmeerrecentvoorbeveiliging,werkennadeligvoordeconcurrentiepositie.ZoheeftSchipholdoordesterkeweersinvloeden(windenslechtzicht)meerstart-enlandingsbanennodigdanluchthavensvanvergelijkbaregrootte.Omdatdezebanennietgelijktijdigkunnenwordengebruikt,leidtdittoteenrelatieflagebenuttingvanhetbanenstelsel.Dezeonderbenuttingwordtnogeensversterktdoordegeluidsrestrictiesdieaanhetbaangebruikwordengesteld.HierdoorblijfteenaanzienlijkdeelvandeinfrastructuuronderbenutenheeftSchipholinvergelijkingmethaarconcurrententemakenmethogerekosten.
KansenGeletopdemarktendepositietenopzichtevandeconcurrenten,heeftSchipholzekerkansenomzijnconcurrentiepositieopmiddellangetermijnteversterken.OmtebeginnenvormtdeSkyTeamalliantiemetKLMeensolidefundamentvoordeverdereontwikkelingvandehub.Hethuidigebanenstelselbiedtdemogelijkheidomdoortegroeientotcirca600.000vliegtuigbewegingen.Daarnaastligtereenkansomonderscheidendtezijninhetbiedenvanbetrouwbarecapaciteitdieeendienstregelingwaarborgtmetweinigverstoringen.Innovatiein
��
hetoperationeleprocesenhetaanbiedenvaneenadequaatbanenstelselspelendaarbijeenbelangrijkerol.
Regioenluchtvaartsectorzullengezamenlijkmoeteninzettenophetverbeterenvanhetvestigingsklimaatenhetvergrotenvandecatchment areadoorgoedeenvooralbetrouwbareachterlandverbindingenperspoorenoverdeweg.
BedreigingenDegrootstebedreigingvoordepositievanSchipholiseenachterblijvendeontwikkelingvanSkyTeamtenopzichtevanhaarconcurrenten.IndatgevalisdekansnamelijkreëeldatdealliantienoodgedwongenzalovergaantotconsolidatieenconcentratievanhaarnetwerkopParijs.OnvoldoendegroeimogelijkhedenopSchipholen/ofeentehoogkostenniveauverbondenmetdezegroeikunnenhiervoormedeaanleidingzijn.
DaarnaastvormendeontwikkelingenopFrankfurtenLondenHeathroweenbedreiging.Nukampenbeideluchthavensnogmeternstigecapaciteitsproblemen,maarbinnen10tot15jaarvanafnuzullenbeideeenextrastart-enlandingsbaanhebbenaangelegd.Huncapaciteitsproblemenzijndanopgelost.
Weliswaarvaneenandereorde,maarzekerookbedreigendvoordepositievandemainport,zijneenstagnerendeeconomischeontwikkelingvanderegioeneenachterblijvendebereikbaarheidvandethuismarkt.Beideontwikkelingenkunnenertoeleidendathetsegmentherkomst/bestemmingsverkeermindersnelgroeitdanopandereluchthavens.Vanuiteenoogpuntvanschaal-enkostenvoordelenzouookverschralingvanhetherkomst/bestemmings-verkeeralsgevolgvanverplaatsingvanverkeerofeentesterkeconcurrentievanregionaleluchthavenseenbedreigingvoordehubkunnenzijn.
EentoenemendebedreigingvormthetrigidehandhavingstelselvoorgeluidwaarbinnenAmsterdamAirportSchipholmoetopereren.Eerderalheeftdeluchtvaartsectorindepublicatie‘WerkenaandetoekomstvanSchipholendeomgeving’aangegeven,dathethuidigegeluidsstelselervoorzorgtdatdeluchtvaartsteedsopnieuwoploopttegengrenzen,terwijltegelijkertijdeengrootdeelvandebeschikbaregeluidsruimtenietkanwordenbenut.Dezesituatiewordtmedeveroorzaaktdoordatdegrenswaardenwordenvastgesteldopbasisvaninvoerscenario’smeteendienstregelingenvlootsamenstellingdie,omdatvelejarenvooruitmoetwordengekeken,alverouderdzijnvoordatzezijnvastgelegd.Bovendienzorgtditstelselervoordathetgeluidminderefficiëntoverderegiowordtverdeeld,waardoorrelatiefmeerbewonerslasthebbenvangeluid.Ditleidtertoedathethuidigebanenstelsel,ondanksgroteinvesteringen,nietmeergroeiruimtebiedtdanhetbanenstelselzonderPolderbaan.Eenandergevolgisdatmethethuidigestelselniettegemoetwordtgekomenaanhetverminderenvandehinderbeleving,hetgeentenkostegaatvanhetdraagvlakvoorSchipholinderegio.
Naafloopvanhetgebruiksjaar2005isgeblekendatdegrenswaardenvoorvliegtuiggeluidopeenbeperktaantalhandhavingpuntenalzijnbereikt.Innovember2006isgeconstateerddater,naafloopvanhetoperationelejaar2006,inenkelehandhavingpuntensprakewasvaneenhogeregeluidbelastingdanopgrondvandewettelijkegrenswaardeistoegestaan.Daaromishet,ondankshetgegevendatbinnendehuidigecriteriavoorgelijkwaardigheidnognietalleruimteisbenut,onmogelijkomindepraktijkderesterenderuimtetebenutten.AlopkortetermijnwordteenverderetoenamevanhetaantalvluchtenvrijwelonmogelijkendreigtdeontwikkelingvandenetwerkfunctievanSchipholonbedoeldenbijeenveellageraantalvluchtendanoorspronkelijkverwacht,testagneren.
�6
Eenbeterebenuttingvandebeschikbaregeluidsruimteisonderwerpvandemilieueffect-rapportagediein2007wordtuitgevoerd.VoortsishetfeitdatSchipholalopkortetermijntegengrenzenaanloopt,aanleidingomnategaanofbepaaldevluchtenkunnenwordenverplaatstnaarandereluchthavens.Indeparagrafen4.2en4.3wordtnaderopdezekwestieingegaan.Inparagraaf4.6wordenmaatregelenuitgewerktomdeinderegioervarenhindertengevolgevandegeluidsproductievandevliegtuigenverderterugtedringen.
3.2 De opbouw van het netwerk van de mainport
HoeishetnetwerkvanverbindingenvanSchipholopgebouwd?NavolgendschemalaatdeopbouwvanhetaanbodaanbestemmingenvanennaarSchipholzien.Daarbijmakenweonderscheidinenerzijdsbestemmingendiehetmainportnetwerkbedienen(onderstehelftinhetschema)enanderzijdsbestemmingendieinspelenopdevraagnaarvakantiebestemmingen(bovenstehelft).
3.2.1 Mainportnetwerk
Het mainportnetwerkHetmainportnetwerkversterktdeconcurrentiepositievanderegio:juistditveelzijdigeaanbodvanverbindingennaarbelangrijkeeconomischebestemmingenennaaranderehubsmaaktderegiozointeressantvoorinternationaalopererendebedrijven.HetmainportnetwerkvanSchipholzorgtbovendienvooreenbelangrijketoestroomvanpassagiersdieNederland,inhetbijzonderAmsterdam,bezoeken.InditmainportnetwerkkanonderscheidwordengemaaktineenintercontinentaalsegmenteneenEuropeessegment
Het intercontinentale segmentDekernvanhetintercontinentalenetwerkwordtonderhoudendoordehomecarrierKLMdiezichvooralrichtophetverknopenvanEuropeseenintercontinentaleverbindingenviadehubSchiphol.Hierdoorkaneengrootaantalintercontinentalebestemmingen,waarvoordethuismarktvanSchipholtekleinis,tochdirectwordenbediend.DaarnaastwordthetintercontinentalenetwerkbedienddoornetwerkcarriersdieSchipholhebbenopgenomeninhunnetwerkvanverbindingen.Zijverknopenhunnetwerkviaeenhubopeenandercontinent(zoalsbijvoorbeeldSingaporeAirlinesdoetviaSingapore).Ditleverteveneenseenaanzienlijkaantaldirecteintercontinentalebestemmingenop,diedeelsoverlappendzijnmethetnetwerkvanKLMendeelsexclusievebestemmingenbetreffen.IndirectbiedenookEuropesenetwerkcarriersreizigersdieopSchipholopstappeneenintercontinentaleverbindingaanviahuneigenhub(zoalsbijvoorbeeldBritishAirwaysviaLondenHeathrow,ofLufthansaviaFrankfurt).Dezevluchtengaanechterwelaltijdgepaardmettenminsteéénoverstap.VoorhetintercontinentalenetwerkvanSchipholisdit‘negatieffeederverkeer’:potentiëlepassagiers‘lekken’alshetware‘weg’naaranderehubs.Totslot,maarwelvaneenandereorde,makenookdeintercontinentalefull freighterverbindingendeeluitvanhetintercontinentalemainportnetwerk.
Het Europese segmentOokhetEuropasegmentwordtbedienddoordehomecarrier,waarbijdeEuropesemarktdeelsfungeertalsbelangrijkefeedervoorhaarintercontinentalenetwerk.KLMenhaarSkyTeampartnersverbindennietalleenSchipholmetallebelangrijkeEuropesesteden,maarvliegenookeenfijnmazignetwerkvanvooralfeederbestemmingeninNoordwest-Europaaan.OokdeanderenetwerkcarriershebbenSchipholallemaalopgenomeninhunnetwerkrichting
�7
huneigenhub,deelsalseindbestemming,maarvooralookalsfeedervoorhuneigenintercontinentalenetwerk.EenbelangrijkdeelvanhetEuropesebestemmingennetwerkbestaatuitpoint-to-point-carriers.Eendeeldaarvanbestaatnoguittraditioneleflagcarriers(nationaleluchtvaartmaatschappijenzoalsTAP,OlympicAirways),maareensteedsgroterdeelbestaatuithetsnelopkomendesegmentvanlow cost carriers.Delow costmaatschappijendieSchipholhebbenopgenomeninhundienstregelingbedienenvooreenbelangrijkdeeldemeerzakelijkebestemmingen,zodatopdezevluchtenalgemiddeldmeerdan30procentbestaatuitzakelijkverkeer.MaatschappijenzoalsRyanAir,dieuitsluitendoplow cost-bestemmingenvliegen,opererenvoornamelijkvanafregionaleluchthavens,omdatluchthavensalsSchipholvoorditsegmentinderegelteduurzijn.
HetbestemmingennetwerkvanSchipholbestaatnaasthethiervoorbeschrevenmainport-netwerkookuiteenzogenaamdaanvullendnetwerk,datvooraldeNederlandsevakantieenvrijetijdsmarktbedient.ZoweldeintercontinentalealsdeEuropesebestemmingenwordenverzorgddoorpoint-to-point-carriersendoorchartermaatschappijendiedezetypischevakantiebestemmingenverzorgen.Wijrekenendezebestemmingenniettothetmainport-netwerk,omdathetomvluchtengaatdievoordeinternationalebereikbaarheidenpositioneringvandeRandstadalsglobal city regionnietvandezelfdebetekeniszijn,alsdevluchtendieweweldaartoerekenen.EengrootdeelvandezevluchtenzouookvanandereNederlandseluchthavenskunnenwordenuitgevoerd,mitsdaarvoordezemaatschappijenookhetperspectiefbestaatopeenuitvoerbareenrendabeleoperatie.
Aan
vulle
nd n
etw
erk
Mai
npor
tnet
wer
k
homecarrier Cargo/FFoverigenetwerkcarriers
Netwerk van verbindingenvoor de Nederlandse vakantiemarkt
Concurrerend netwerk voorsterk internationaal vestigingsklimaat
en toerisme naar NederlandSch
ipho
l net
wer
k O&
D en transfer
Econom
isch dekkend netwerk &
best in class op specifieke bestemm
ingem
NL charters BL charters OD carriers NL charters BL charters OD carriers
Europese bestemmingen:- m.n. sunbelt bestemmingen: Malaga, Tenerife …
Intercontinentale bestemmingen:- vakantiebestemmingen: Paramaribo, Dominicaanse Republiek, Cancun….
NL charters BL charters PtP carriers NL charters BL charters PtP carriers
homecarrier overige netwerkcarriers
feeder HSL
Intercontinentale bestemmingen:- belangrijke economische centra/regio’s- andere hubs met achterliggend netwerk- unieke/onderscheidende bestemmingen
Europese bestemmingen:- belangrijke steden- unieke/onderscheidende bestemmingen- feeder homecarrier- andere hubs met achterliggend netwerk
PtP carriers
�8
3.2.2 De geografische dekking van het netwerkWelkebestemmingenwordennuconcreetvanafSchipholaangevlogen,endoorwie?Hettotalevervoersnetwerkbestondin2006uit261bestemmingen,waarvan40procentintercontinentaalen60procentEuropees(alleenscheduledverkeer).
Intercontinentale bestemmingenDehomecarrierbiedtmetzijnpartnersdemeesteintercontinentalebestemmingenaan.Ruim60procentvanalleintercontinentalebestemmingenwordtbedienddoorhetnetwerkvanKLM/Skyteam.Eenderdevandezebestemmingenwordteveneensaangebodendooranderenetwerkcarriers,zoalsUnitedAirlines,SingaporeAirlinesenCathayPacific.Bovendienvoegendezemaatschappijennogeens7intercontinentalebestemmingentoeaanhetmainportnetwerk,dienietdoorSkyTeamwordenbediend.HetaandeelvanKLMinhetintercontinentalesegmentisdaarmeeinvergelijkingtotdehomecarriersopdeanderehubsrelatiefhoog.Circa20procentvanalleintercontinentalebestemmingenzijntypischeleisure-bestemmingendiebediendwordendoorchartermaatschappijen.EenaantalbestemmingeninNoordAfrika,metnameMarokko,endaarnaastookTurkije,bedientvooraldegroeiendevraagnaarbezoekaanfamilieenvrienden(vrf-verkeer:‘visiting friends and relatives’).
DevolgendefiguurlaatdebestemmingenbuitenEuropazienengeeftdaarbijaanwelkemaatschappijdezebestemmingaanvliegt.
180
160
1�0
120
100
80
60
�0
20
0eUr
Schiphol netwerk: 261 passage bestemmingen (2006)
Leisure
Overige maatschappijen
Skyteam + Overigemaatschappijen
Skyteam
ICa
153
2�
�022
16
17
��
��
��
108
��
Europese bestemmingenVandeintotaal153EuropesebestemmingenbiedenKLMenhaarSkyTeampartnerser78aan.Vandezebestemmingenwordener35eveneensaangebodendooroverigemaatschappijen.Inaanvullinghieropbiedendezeoverigemaatschappijennogeens43anderebestemmingenaan.HetEuropesenetwerkisdaarmeeminderkwetsbaarenafhankelijkvantransferdanhetintercontinentale,maardaarmeevoorSchipholookminderonderscheidendvananderegroteEuropeseluchthavens.DeNederlandsechartermaatschappijen(‘leisure’)biedenintotaal25bestemmingenaan.
Skyteam
Overige maatschappijen
Nederlandse leisure
Skyteam + overige maatschappijen
Bestemmingen aangeboden door:
Schiphol netwerk: 108 passagebestemmingen (ICA)
Skyteam
Overige maatschappijen
Nederlandse leisure
Skyteam + overige maatschappijen
Bestemmingen aangeboden door:
Schiphol netwerk: 153 passagebestemmingen (EUR)
�0
Full freighter-bestemmingenSchipholteltintotaal31intercontinentalefull freighter-bestemmingen.TienvandezebestemmingenbiedtSkyTeamaan,waarvan8gezamenlijkmetandereluchtvaart-maatschappijen.De21anderebestemmingenzijnuniekebestemmingendiedoordeoverigemaatschappijenwordenverzorgd.Overigenswilditnietzeggendatopanderebestemmingengeenvrachtvervoerplaatsvindt.Bijnadehelftvanalleluchtvrachtwordtnamelijkgetransporteerdinpassagiersvliegtuigenofcombi-toestellendiedeelszijningerichtvoorhetvervoerenvanvrachtendeelsvoorpassagiers.Inonderstaandefiguurzijnalleenbestemmingenaangegevendiewordenbediendmetvrachttoestellen.
3.3 Het hub-and-spoke-netwerk van verbindingen
Hetovergrotedeel–namelijk60tot70procent–vanhetmainportnetwerkbestaatuitdedienstregelingdiewordtverzorgddoorKLMenhaarSkyTeampartners.Daaromishetgoedomhierapartaandachtaantebesteden.Ditnetwerkisgeenlosstaandeverzamelingvanbestemmingenenfrequenties,maareenzorgvuldigdoorKLMontworpenenafgestemdsysteemvandoorverbindingenvolgenshetzogenaamdehub-and-spoke-concept.Ditconceptisgebaseerdopeenzogoedmogelijkecombinatievantransferverkeerenherkomst/bestemmings-verkeer 6.Evenalsinanderetransportmodaliteitenishethub-and-spoke-systeemhetmeestefficiëntesysteemomzoveelmogelijkverbindingentekunnenaanbiedentussentweewillekeurigepuntenindewereld.
‘Connectivity’,ofteweldekwaliteitvandedoorverbindingen(korteenbetrouwbareoverstaptijdincombinatiemeteengrootaantalenfrequentedoorverbindingenvoorpassagiersenvracht)isessentieelvoorhetsuccesvanhethub-and-spoke-concept.Voorhetovergrotedeelvanhetaantalmogelijke,wereldwijde‘city pairs’(eenverbindingtussentweewillekeurigestedenopaarde)isdemarktvraagtekleinomdagelijkseenrechtstreekseluchtverbindingaantekunnenbieden.Dezepassagierskunnenzichalleenmaartussendietweestedenverplaatsenviadehub
Skyteam
Overige maatschappijen
Skyteam + overige maatschappijen
Bestemmingen aangeboden door:
Schiphol netwerk: 31 Full Freighter bestemmingen (ICA)
6 transferverkeer is het “overstapverkeer” op Schiphol tussen de verschillende vluchten. Herkomst/bestemmingverkeer, ook wel Originating/Destinating (OD)verkeer genoemd, is het verkeer dat Schiphol als begin of eindpunt van een vliegreis heeft.
�1
vaneennetwerkcarrierdieeensamenstelselvandoorverbindingenaanbiedt.MethethubsysteemvanSkyTeamwordenzoviaSchipholwekelijksongeveer125.000wereldwijde‘city pairs’aangeboden,zijndehetaantalmogelijkecombinatiesvanstedendatmetmaximaaléénoverstapentenminsteééndagelijksefrequentievanafSchipholdoorSkyTeamopweekbasiswordtaangeboden.Onderstaandefiguurlaatziendateenuitgebreidnetwerkzondertransferverkeerondenkbaaris.
Vanwegehetgrotebelangvantransferenconnectivityvoorhetmainportnetwerk,wilSchipholdebesteoverstapluchthaveninEuropazijn.Doorhogeprioriteittegevenaaneenbetrouwbaarprocesendooreenhogepunctualiteittebiedentegenconcurrerendevisit costswilSchipholKLM/SkyteammaximaalondersteuneninhetbestendigenenontwikkelenvanhaarsterkenetwerkvanafSchiphol.
3.4 Reismotieven: zakelijk en leisure-verkeer
3.4.1 Zakelijk motiefHetbelangvanSchipholvoorverbindingeninhetzakelijkverkeerkomttotuitingindeverdelingvandereismotieven.VanhettotaalaantalaankomendeenvertrekkendepassagiersopSchipholheeftcirca39procenteenzakelijkmotief.VandezezakelijkereizigersheefteengrootgedeeltedeRandstadenAmsterdamalsbestemming.DitlaatzienhoenauwSchipholendeinternationalezakelijkemarktvandeRandstadmetelkaarverbondenzijn.OfschoongeenluchtvaartmaatschappijopSchipholvoor100procentuitzakelijkvervoerkanbestaan,zijnerwelverschilleninvluchtenenmaatschappijenquahoeveelheidzakelijkenniet-zakelijkvervoer.
100
80
60
�0
20
0
�
Para
mar
ibo
% lo
cal v
s tr
ansf
er p
asse
ng
ers
Jo’b
urg
San
Fra
nci
sco
new
Yo
rk
Ho
ng
Ko
ng
Van
cou
ver
Ho
ust
on
Del
hi
Lag
os
teh
ran
��
���0 2�
20 1� 1� 11 � 7
6�70
7� 80 8�86 8� �1 ��
Intercontinental destinations served by SkyTeam(only selected destination names are depicted)
Local Transfer
Transfer traffic: an essential part of Schiphol’s network
Without transfer traffic,
Schiphol could support
only a few non-stop
intercontinental
destinations
�2
NavolgendschemalaatziendatdepassagiersvanSkyTeamvoorbijnadehelft(49procent)eenzakelijkmotiefhebbenendathetaantalzakelijkepassagiersdatSchipholheeftalsbestemmingongeveerevengrootisalshetaantalpassagiersdatvanafSchipholvertrektvoorzaken(BLzakelijkversusNLzakelijk).
BijdeoverigemaatschappijendieSchipholinhunnetwerkhebbenopgenomenligtditaandeeleenfractielager.Hetbelangvandenabijheidvandelocalezakelijkemarkt,metnameAmsterdam,blijktookhieruiteenhoogaandeelvan23procentzakelijkverkeermetSchiphol(i.c.voornamelijkAmsterdam)alsbestemming(BLzakelijk).Tezamenmethetaandeelvertrekkendezakelijkereizigersvan16procent(NLzakelijk)komthettotaleaandeelzakelijkverkeerbijdeoverigemaatschappijendaarmeeopbijna40procent.Hetaandeelzakelijkverkeerligtdaarmeeweliswaarzo’n10procentlagerdanbijdeSkyTeam–luchtvaartmaatschappijen,maarvervultdaarmeeeenbelangrijkerolvoorhetzakelijkverkeervanennaarAmsterdam.Voorlow cost carriersligthetaandeelzakelijkverkeervanennaarSchipholmomenteelop30procent,maaropeenaantalvluchtenmeteenoverwegendzakelijkebestemming(Londen,Berlijn)ligtditweeraanmerkelijkhoger.
Skyteam
NL zakelijk 2�%
BL Niet zakelijk 2�%
BL zakelijk 2�%
NL Niet zakelijk 27%
Overige maatschappijen
NL zakelijk 16%
BL zakelijk 2�%
NL Niet zakelijk �0%
BL Niet zakelijk �1%
Skyteam
NL zakelijk 2�%
BL Niet zakelijk 2�%
BL zakelijk 2�%
NL Niet zakelijk 27%
Overige maatschappijen
NL zakelijk 16%
BL zakelijk 2�%
NL Niet zakelijk �0%
BL Niet zakelijk �1%
Overige maatschappijen
Skyteam
��
3.4.2. Het leisure-motiefNaeenterugvalzitNederlanddelaatstejarenalstoeristischproductweerindelift.Hetinkomendverblijfstoerismeontwikkeltzichdelaatstejarensterkpositief.DemeestebuitenlandsetoeristendieNederlandbezoeken,overnachteninéénvandeviergrotesteden,waarbijAmsterdamkoploperismetruim84procent.OokdeNederlandsekustisalsbestemmingpopulaironderbuitenlandsebezoekers(14procent).Debestedingenvandebuitenlandsetoeristzijnindeafgelopenjarensterkgestegen.Werdin1999doorallebuitenlandsetoeristennogintotaal2,4miljardEurobesteed,in2005bedroegdit3,5miljard.Eengedeeltevanditbedrag(circa€650mln.)isvooruitbetaaldvoorvervoerenverblijf,hetoverigedeelwordttijdenshetverblijfuitgegeven.Gemiddeldkomtditneeropeenbestedingvan181europerpersoonperdag.VooralkorteverblijveninNederlandmakeneensterkeontwikkelingdoor;degemiddeldeverblijfsduurin2005was2,5nacht.Hetbetrefthierveelalstedentrips,dieeengroeidoormakendooronderanderedebeschikbaarheidvangoedkopevliegtickets.Intotaalkomt44procentvandebuitenlandsebezoekersaanNederlandmethetvliegtuig.
Tochkan,zoalsindevorigeparagraafbeschreven,geenduidelijkonderscheidgemaaktwordentussentypischetoeristischeluchtvaartmaatschappijenofvluchten.ZowelKLMenhaarSkyTeampartners,alsdeoverigeluchtvaartmaatschappijenbedienendetoeristischemarkt.VanalleSkyTeampassagiersiscirca24procentvanbuitenlandseafkomstenheefteentoeristischreisdoel.Voordeoverigemaatschappijenisdatcirca31procent.Hetvrijetijdsegmentlaatzichpervluchtofmaatschappijdanooknietscheidenvanhetzakelijksegment.Beidesegmentenlopendoorelkaarheenineenmixdieafhankelijkisvantypebestemming,seizoenentijdstipvandevlucht,waarbijdeenemaatschappijzichquaproductenprijsstellingwatmeerpositioneertinhetzakelijksegmentendeanderzichmeerrichtopdevakantieganger.
Eenspecifiektoeristischsegmentdatwelteonderscheidenis,heeftnietzozeertemakenmetNederlandalstoeristischproductmaarmetdeNederlandsevakantiemarkt.HetcharterverkeeropSchipholbiedtdeNederlandsevakantiegangereengrootaantalbestemmingen,voornamelijkronddeMiddellandsezee.Inparagraaf4.2wordtverderingegaanopdespecifiekekenmerkenvanditchartersegment.
��
��
4. Vijf pijlers voor de duurzame ontwikkeling van mainport Schiphol
4.1 Eisen aan de mainport
OmeentoonaangevendemainportinEuropatekunnenblijven,moetSchipholsamenmetKLMendeluchtvaartsectorzogoedmogelijkinspelenopdeontwikkelingenenveranderingenindemarkt.Behoudvandemarktpositiegaatimmersnietvanzelf:ookdeconcurrentiezitnietstil.Daarvoormoetendesterkekantenenkansenoptimaalwordenbenutendezwakkepuntenenbedreigingenaangepakt.Alleenopdiemanierblijfthetmogelijkomeenmainportmethetbijbehorendeuitgebreidenetwerkvanverbindingenteonderhouden.
Methetoogophetrealiserenvaneensuccesvollemainportstrategieformulerenwedevolgendevijfeisen:
• Sterke marktplaats:omalsmainportaantrekkelijkteblijven,moetenzoweldeomvangalsdekwaliteitvanhetverbindingennetwerk(inclusiefoverstapproduct)oppeilblijvenenzichmeekunnenontwikkelenmetveranderingenindemarkt.
• Betrouwbare capaciteit:omeensterkemarktplaatstekunnenaccommoderen,isvoldoendebetrouwbarecapaciteitvoorhetafhandelenvanvluchten(startsenlandingen),passagiers(aankomst,overstapenvertrek)envrachteennoodzakelijkevoorwaarde.
• Concurrerende visit costs:indeconcurrentiemetanderehubsomeenaantrekkelijkvervoersaanbodzijnconcurrerendevisit costsdemeestonderscheidendeconcurrentie-factor.
• Bereikbaarheid:vergrotingvandethuismarktvoorpassagiersenvrachtdoorbetereenvooralmeerbetrouwbareverbindingenmethetachterlandvormendemeestduurzamebasisonderhetnetwerk.Daarnaastishetvooreenongestoordeoperatievanbelangdatwerknemersenleveranciersdeluchthavenzonderalteveelvertragingkunnenbereiken.
• Duurzaamheid:regioenluchthavenhebbenbelangbijeenduurzameluchthaven.Daarbijgaathetnietalleenomhetbeperkenvanhindervoordeomgeving,maarookomhetverbeterenvandeleefbaarheidenhetterugdringenvanemissiesdiebijdragenaandeklimaatverandering.Zonderduurzaamheidkandeluchthavenopdenduurmaatschappelijkdraagvlakvoorverderegroeienuiteindelijkzelfszijn‘license to operate’verliezen.Deregioisbovendiengediendmetruimereontwikkelingsmogelijkhedenvoorwoningbouw.
Dezeeisenvormentevensdevijfpijlersvoordeduurzameontwikkelingvandemainport.Inhetvervolgvandithoofdstukgevenweaanhoewijdezepijlerswillenversterken.
4
�6
4.2 Een sterke marktplaats
DekrachtvanSchipholalsvervoersknooppuntstaatofvaltmetdepositievandehomecarrieralskernleveranciervanhetuitgebreidenetwerk,metdeaantrekkelijkheidvanSchipholvoorluchtvaartmaatschappijenomAmsterdaminhunnetwerkoptenemen,metdeaantrekkings-krachtvanAmsterdamendeRandstadalszakelijkebestemmingenmetdekrachtvanNederlandalstoeristischproduct.OpdiemanierkaneennetwerkenvervoersproductwordengebodendatkanconcurrerenmetFrankfurt,ParijsendeanderegroteluchthavensinEuropa.
4.2.1 Volume, kwaliteit en selectiviteitOmeenluchthavenmeteenuitgebreidnetwerkzoalsSchipholkentinstandtehouden,iseenondergrensaanvolumenodig.Dezeondergrens(drempelwaarde)wordthoger,naarmatedeluchtvaartgroeitenervanwegekostenenschaalvoordelendoorluchtvaartmaatschappijengemiddeldsteedsgroterevliegtuigenwordeningezet.Ookkaneerstvanafeenbepaaldvolumedefrequentievanvluchtentoenemen,waardooreenluchthavenaantrekkelijkerwordtvooroverstappersenzakelijkereizigers.Dedrempelwaardevoorhethuidigenetwerkligtaanmerkelijkhogerdandethuismarktvan26miljoenO&D-reizigersenkanalleenbestaandankzijnogeensruim18miljoenoverstappersdievanSchipholgebruikmaken.BijdehuidigegroeiverwachtingvandeluchtvaartendeteverwachtenschaalgroottevandeandereEuropesehubszaldezedrempelwaardezichoplangeretermijninderichtingvande80miljoenpassagiersgaanbewegen.Dooragglomeratievoordelen(“vervoertrektvervoeraan”),isSchipholookaantrekkelijkvoorandereluchtvaartmaatschappijen.Eenaantaldaarvanisessentieelvoordeinstandhoudingvanhetmainportnetwerk;eenaantalzouookvanandereluchthavenskunnenopereren,maardoendatniet,omdatofdevervoersconditiesdaarvoornietgunstigzijn,danweldefysiekebeperkingendatniettoestaan.
Van volume naar kwaliteitMetdebelangenvandereizigerendeverladerinhetachterhoofdishetbijschaarsteaancapaciteitvantoenemendbelangomeenbalanstevindentussenenerzijdshetbeslagdatluchtvaartmaatschappijenleggenopschaarsecapaciteitenanderzijdshunwaardevoorhetmainportnetwerk.Dehuidigeregelgevingstaatechternauwelijkstoedathierinonderscheidwordtgemaakt.SchipholiservoorstandervandatdegroteintercontinentaleluchthavensinEuropameermogelijkhedenkrijgenomgroeiin(frequentieop)bestemmingenenvannieuwe
Gezonde concurrentie • prijs • keuzemogelijkheid
Catchment area
Volume /economies of scale
Uitstekendtransfer product
Capaciteit(slots)
ConcurrerendeVisit costs
KnooppuntSchiphol
Schematische
weergave sterkte
van de marktplaats
�7
toetrederstekunnenbeoordelenophuntoegevoegdewaardevoorhetmainportnetwerk.Daarbijzoudendanslotsvoorvluchtendiebijdragenaaneenverbeteringvandeconnectivity,aanversterkingvanhetintercontinentalenetwerk,aanhetzakelijkEuropesenetwerkenaaneengezondeconcurrentieopdebelangrijkstebestemmingen,hogereprioriteitmoetenverkrijgendanslotsvoorbestemmingendiealzeerfrequentwordenaangevlogen,danwelvoorvakantiebestemmingendieookvanafandereNederlandseluchthavenskunnenwordenbediend.
Eerlijke concurrentieDeaantrekkelijkheidvandemainportalsknooppuntstaatofvaltnietalleenmeteenaantrekkelijkaanbodvanbestemmingenmaalfrequenties,maarhangtookafvandeprijsendekeuzemogelijkhedenvoorpassagierenverlader.
Methetoogopdezekwaliteitenisgezondeconcurrentietussenverschillendeluchtvaartmaatschappijendaaromeenbelangrijkelementinderealisatievaneensterkemarktplaats.Eerlijkeconcurrentievergroothetaanbod,zorgtvoormarktconformeprijzenendruktdevisit costsopdeluchthaven.
4.2.2. Netwerkstrategie Hetkunnenbeschikkenoverbetrouwbarecapaciteitiseenbelangrijkevoorwaardevoorbehoudvandeconcurrentiepositievandemainport.DoormarktgroeienregelgevingwordtdezecapaciteitopSchipholechterintoenemendemateschaars.Datgeldtzowelvoordepiekurenindeochtendalsvoordenacht.VooraldecapaciteitindevroegeochtendisessentieelvoordebedieningvanhetintercontinentalenetwerkvandeKLM.DaarkomtbijdatSchipholindeplanperiodetegendegrenzenvanhethuidigemilieustelselaanloopt.Deschaarsteaanpiekuur-engeluidcapaciteitmaakteenafwegingnoodzakelijktussendeverkeerssegmentendieindetoekomstvanafSchipholkunnenwordenbediend.Omdezeafwegingtekunnenmaken,inventariserenwijhiernahoehetmetdegebondenheidvandeverschillendesegmentenaandelocatieLuchthavenSchipholisgesteld.
Gebondenheid van segmenten aan SchipholIedersegmentsteltzijnspecifiekeeisenaandelocatieSchiphol.Detweebelangrijksteeisenpersegmentzijninonderstaandefiguurinroodaangegeven.Voordehomecarrierisconnectivityalsbasisvoorhetverknopenvanverbindingendebelangrijksteeis.HiervoorishetnoodzakelijkdathetbanenstelselvanSchipholbetrouwbare piekuurcapaciteitlevert,diehetmogelijkmaaktomzonderalteveelvertragingendedienstregelinguittevoeren.Voormaatschappijendiedeeluitmakenvanandereallianties,enSchipholveelmeeralsfeeder-ofeindbestemminginhunnetwerkhebben,isdenabijheidvandeO&D-markt(Randstad,Amsterdam)vanbelangomdaargoededagrandverbindingentekunnenaanbieden.Full freighter-carriersvragennadrukkelijkomeenefficiëntsamenspelvanallebetrokkenpartijenindelogistiekeketenrondomdeluchthaven.Luchtvrachtisperdefinitietijdkritisch.DaaromishetvanbelangdatdevrachtnogdezelfdedaginEuropaaankankomen.Daarvoorisnachtcapaciteitnodig.OokNederlandsechartermaatschappijenvragenomnachtcapaciteitomhetbenodigdeaantalslagen(heen-enterugvluchten)opeendagtekunnenmaken.Indiendezeslagennietgemaaktkunnenworden,zalditleidentotonderbenuttingvandechartervloot.Indehuidigeconcurrentieverhoudingenmetbuitenlandsechartermaatschappijenzaldittotgevolghebbendateenverlieslatendeoperatieontstaat.
�8
VeelvandegenoemdemarkteisenenrandvoorwaardenzijnsterkaanSchipholgekoppeld:decapaciteit,demarktplaats,deliggingindeRandstadendenabijheidvanAmsterdam.Datgeldtinhetbijzondervoordehomecarrier,debuitenlandseICA-carriersenvoorcarriersmetrelatiefveelzakelijkverkeer.Dezesegmentenkunnendanookalssterkmainportgebondenwordenbeschouwd.Daarkomtbijdatzijinlijnmetdeanalyseinhoofdstuk3dekernvormenvanhetmainportnetwerkvandeluchthaven.OokomdezeredendienendezesegmentenopSchipholteblijven.Voordebeideoverigesegmenten–vrachtencharters–gaanweinhetvervolgvandezeparagraafnaofzijinaanmerkingkunnenkomenomtewordenovergeplaatstnaarandereluchthavensofdatzijopSchipholdienenteblijven.
De geluidsconsumptie per segmentInhetalgemeengeldtdatintercontinentalevluchten(vrachtenpassagierssamen),dieinderegelwordenuitgevoerdmetgroteenduszwarevliegtuigen(widebodies),eengrootaandeelhebbenindegeluidsconsumptie:17procentvanallevliegtuigbewegingenzijnverantwoordelijkvoormeerdandehelft(55procent)vanhetbeslagopdegeluidsruimte.PervervoerdepassagierliggendezepercentagesuiteraardbeduidendgunstigerenverschiltdegeluidsproductieperpassagiernauwelijksvanhetEuropasegment,datmettweederdevanallevluchtenmaar30procentvandegeluidsruimtevraagt.Chartervluchtenzijnquageluidsconsumptierelatiefongunstiger,omdatzijdeelsinderandenvandenachtopererenendaardooreenhogerestraffactorkennen.
In2005namendefull freighter-bewegingen,die4procentuitmakenvanhettotaleaantalvliegtuigbewegingenopSchiphol,bijnaeenkwartvandegeluidsruimteinbeslag.Ditheefttemakenmethetfeitdathethiergaatomgrotevliegtuigen,diebovendiendeelsindenachtopererenendaaromindegeluidsberekeningeneenhogestraffactor(factor10)kennen.Dooreenstringentnachtbeleidwillenwijhetaandeelvandezevluchtenindenacht–endaarmeehunbeslagopschaarsegeluidcapaciteit-daarwaarmogelijkterugdringen.Hetbeleidwerptalde
4%
25%13%
30%
74%
30%
9%15%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
Vliegtuigbewegingen Toegerekende geluidsproductie
Vracht FF ICA passage Europa passage Charter
Homecarrier
agglomeratievoordelenNabijheid O&D marktConnectivity (hub & spokes)PiekuurcapaciteitBetrouwbare operatieConcurrerende tarievenNachtcapaciteit (eM)Goede achterlandverbindingen
Overige carriers
agglomeratievoordelenNabijheid O&D marktBetrouwbare operatieCapaciteitConcurrerende tarievenGoede dag/randverbindingen
Full freighters
MarktplaatsConcurrerende tarievenGoede achterlandverbindingenNachtcapaciteit
Chartermaatschappijen
Bediening NLmarktConcurrerende tarievenMogelijkheid tot 2� slagen/dagOngesplitste operatieNachtcapaciteitGoede achterlandverbindingen
��
komendejarenhaarvruchtenaf.Deoude,meestlawaaiigetoestellenzullenvervangenwordendoormeerstillereenzuinigertoestellen.Zozaleind2008hetsegmentmeestlawaaiigetoestellen(“onderkanthoofdstuk3”)reedsmet60%zijnafgenomen.DevertragingindeproductievandeA380zorgtvooreenvertragingindeombouwvanpassagierstoestellennaarvrachttoestellen,voornamelijkvanhettypeBoeing747-400.Desondanksisdeverwachtingdatdeuitfaseringvanonderkanthoofdstuk3toestellendekomendejarenkanwordenvoltooid.Hetbeslagvanvrachtopdegeluidcapaciteitzalhierdoorsignificantverminderen.Continueringvanhetbronbeleidenvanselectiviteitinnachtgebruikmoetervoorzorgdragendatookvoordelangeretermijn,hetgeluidbeslagvanvrachtnietverderzaltoenemen.
Afweging vrachtsegmentSchipholGroupstreeftnaareeneconomischdekkendnetwerkvanvrachtverbindingenmetdebelangrijksteregio’sindewereld.Vooreenaantalregio’siseenonderscheidendnetwerkwenselijkmethetoogopdegatewayfunctieendespecifiekehandelsrelatiesvandeBVNederland.Samenmetdeluchtvrachtindustriewordtgewerktaandesamenstellingvaneenmainportcargoindex,eenlijstvanbestemmingendieessentieelzijnvoorhetvrachtnetwerkvanafSchiphol,zodathetvrachtnetwerkzogoedmogelijkaansluitbijdevrachtstromentussenNederlandenEuropaendeanderebelangrijkeeconomischeregio’sindewereld.
Naastdeeconomischebetekenisvanvrachtvoordemarktplaatsisereendirecterelatietussendevrachtoperatieenhetpassagiersnetwerkvannetwerkcarriers.Hetwegvallenvanvrachtbetekentgemiddeldgenomendatluchtvaartmaatschappijenzo’n15procentaanomzetderven,waardooreenaantalintercontinentalepassagiersbestemmingenvanafSchipholnietmeerrendabelzouzijn.VermeldenswaardinditkaderisdatnaastdevrachtinhetruimvandeintercontinentaleKLMvluchten,dezemaatschappijookbeschiktovereengrootaantalzogenaamdecombivliegtuigen.DitzijnBoeing747vliegtuigen,dienaastvrachtinhetruim,ookeengrotehoeveelheidvrachtmeenemenophet‘main deck’,achterdecabinewaardepassagierszichbevinden.Ookhetwegvallenvanfull freighter-lijndienstenkaneennegatiefeffecthebbenophetrendementvanpassagiersbestemmingen.Immers,erisooksprakevanhetverladenvanvrachtvanfull freighter-toestellennaarpassagierstoestellenenandersom.
VS West-kust
Mexico
Ohio valley
VS Oost-kust
VS Zuid-oost
Mid-south
Zuid-Amerika West
Zuid-Amerika Zuid
Europa Noord-west
Europa Zuid
Afrika Zuid
Europa Oost
Israël
Oliestaten
Delhi
Bangkok
Singapore/Kuala Lumpur
Australië Oost-kust
Pearl river delta
Taiwan
Zuid-Korea
Shanghai regio Japan
Bron: OAG
Nabije oosten
Marokko
Almaty regio
Astana regio
Beijing regio
Bangalore/Mumbai
Karachi
KuwaitCalcutta
Gevlogen vanaf Amsterdam
Niet gevlogen vanaf AMS maar welvanaf overige Europese mainports
�0
Ondanksheteconomischbelangvoorderegioenhetbelangvoordenetwerkcarriersheeftvrachtalsknelpuntdatzijeengrootaandeelheeftindebenuttingvandebeschikbaremilieucapaciteit.Ondanksderelatiefbeperkteomvangvanhetaantalvliegtuigbewegingenvanca.4procent,heeftvrachteenaandeelvan25procentinhetgebruikvandemilieucapaciteit.Hetbetrefthierdevliegtuigbewegingenmetfull freightertoestellen.Deoorzaakhiervoorligtinhetgebruikvangrotevliegtuigen:luchtvrachtisimmerseenintercontinentaleaangelegenheid.Ookhetaandeelouderetoestellen(onderkantHoofdstuk3)indevrachtvlootspeelteenrolevenalshetaandeelvandevrachtbewegingengedurendedenachtperiode(ca.10procentvandetotalevrachtvluchtenencirca13procentvanhettotaalaantalnachtvluchten).DeafhankelijkheidvandenachtisteverklarendoordenoodzaakomgoederendezelfdedagnaaankomstnoginEuropatehebbenbezorgd.DezetijdsafhankelijkheidspeeltinEuropa,maarookaandeanderekantvandewereldwaardegoederennaartoemoetenofvandaankomen.NetalsbijpassagierszetSchipholGroupdaarominopdeinzetvanstillerevliegtuigenenselectiefgebruikvandenacht.Daarmeemaghetaandeelvanvrachtindegeluidsruimtedekomendejarennietverdertoenemen.
Afweging chartersegmentDezemaatschappijenzijnnietzozeergebondenaanSchipholvanwegehunbijdrageaanhetmainportnetwerk,maarkennenweleenoperationeleverbondenheidmetdeluchthaven.VoorMartinairgeldtbovendiendatzijnaastdeEuropesecharterbestemmingenookintercontinentalecharterbestemmingenenvrachtbestemmingenvliegenmetwide body-machines(grotetypenvliegtuigen)dieeengrotebaanlengtevragen.OokArkeFlyvliegtmetwide bodymachinesnaarintercontinentalebestemmingen.Overloopvandezemaatschappijennaareenandereluchthavenzaltoteensplitsingvanhunoperatieleiden.
Methetoogopeenoptimalebenuttingvanhunvliegtuigen,proberendechartermaatschappijen2à3slagenperdagtussenSchipholeneenEuropesebestemmingtemaken.Ditvraagtomeenvroegestartindeochtendeneenlateaankomstindeavondmetsomseenuitloopindenacht.Ditverklaartnietalleendevraagnaarnachtcapaciteitvanditsegmentmaarookhetrelatiefgrotebeslagvanchartersopdegeluidruimte:9procentvanhetaantalvliegtuigbewegingen‘gebruiken’15procentvandegeluidsruimte.Doordevroegestartzittendechartersechternietindeochtendpiekdievoordehuboperatieendeoverigemaatschappijenzovanbelangis.Daarmeezorgenzevooreenbeterebenuttingvandeinfrastructuurenhetverlagenvandekostenvoordehuboperatie.
Conclusie: netwerkstrategieWanneerbepaaldesegmentenniet,ofslechtsgedeeltelijkopSchipholwordengeaccommodeerdheeftditeffectenopdebeschikbaarheidvanfysiekecapaciteit(piekuur-capaciteit),geluidcapaciteitendeknooppuntfunctievandeluchthaven.
Allesafwegendwillenwijbijhetaccommoderenvandemarktschaarsecapaciteitvooralinzettenvoordiesegmentendiebijdragenaandeversterkingvanhetmainportnetwerk(zieookhoofdstuk3).Vanwegehetgrotebelangvantransfervoorhetintercontinentalenetwerkgevenwijdaarbij,voorzoverderegelgevingdattoestaat,prioriteitaanhetaccommoderenvandehubcarrierenaanbuitenlandsecarriersdiebijdragenaanversterkingvanditmainportnetwerk.OpeenaantalbelangrijkeEuropesezakelijkebestemmingendraagthetpoint-to-point-verkeersubstantieelbijaanhetmainportnetwerk.Ookditsegmentverdientdaaromeenblijvendeplaatsopdeluchthaven.
�1
Hetgrootstedeelvanhetvrachtverkeerisdermateverbondenmethetintercontinentalepassagiersvervoer,datookditverkeeropSchipholdienttewordengeaccommodeerd.
HetEuropeeschartersegmentzouwelvanafandereNederlandseluchthavenskunnenwordenbediend,mitshiervoordanweldevoorwaardenwordengecreëerd.Datgeldtookvoordiepoint-to-point-verbindingendievrijweluitsluitendgerichtzijnophetbedienenvanreizigersmeteenvakantiemotief.Deconclusieisdanookdatindienschaarsteaancapaciteitvraagtomoverloopvanniet-locatiegebondenverkeer–endaarmeeleidttoteenvergrotingvancapaciteitenvanmilieuruimtevoorhetlocatiegebondenverkeer–opgrondvandevoorgaandeanalysehet(buitenlandse)chartersegmentalseersteinaanmerkingzoukomenvooroverloopnaareenanderelocatie.OverloopvanhetchartersegmentleidtniettoteenverslechteringvandeknooppuntfunctievanSchipholenbovendienkanhiermeegeluidcapaciteitwordenvrijgespeeld.Hierisbewustgekozenvoorhetbegrip“overloop”inplaatsvan“uitplaatsing”.Deredenhiervoorisdatuitplaatsingtenonrechteeenafdwingbaarheidveronderstelt.Vooralsnogbepaaltdeluchtvaartmarktzelfwaarzijhaaroperatieuitvoertendetrendisdatdoorliberalisatievandemarktenvanderegelgeving,sturingvanuitluchthavensenoverhedendaarineerderafneemtdantoeneemt.OverloopvanvliegverkeerheeftderhalvezowelbetrekkingopdeverplaatsingvanbestaandSchipholverkeeralsophetaccommoderenvantoekomstigegroei.
4.3 Betrouwbare capaciteit
Omdemarktgroeioptekunnenvangeniscapaciteitnodig,opSchipholofopandereluchthavensinNederland.Hetgaathierbijzowelomhetbeschikbarevolumealsomdebetrouwbaarheidvanluchtruim-enbaancapaciteit.Hiernakomeneerstderegionaleluchthavensaandeorde,waarbijinhetbijzonderwordtingegaanopLelystadAirport.DaarnazoomenweverderinopSchiphol.
4.3.1 Regionale luchthavens, in het bijzonder LelystadEendrietalregionaleluchthavenskomtvoorhetaccommoderenvaneventueleoverloopvanSchipholinaanmerking:Rotterdam,EindhovenenLelystadAirport.AlleendeluchthavensvanRotterdamenEindhovenbeschikkenoverfysiekecapaciteitdieookdaadwerkelijkEuropeesverkeerkanaccommoderen.Defysiekecapaciteitvanbeideveldenkanechtermaarvooreenkleindeelwordenbenutvanwegedebeperktegeluidruimte.InEindhovenwordtinoverlegmetbetrokkenpartijenonderzoekgedaannaardemogelijkheidomdegeluidsruimtevoorcivieleluchtvaarttevergroten,inruilvoordegeluidsruimtevanhetministerievanDefensie.Bovendienwordtoverleggevoerdoverhetbeperktverruimenvandeopeningstijdenvandeluchthaven.WanneermeermilieuruimtebeschikbaarkomtkandebeschikbareinfrastructuuropzowelEindhovenalsRotterdamAirportindetoekomstbeterwordenbenut.
Vergelijking
Reg. Luchth.
Rotterdam Eindhoven Lelystad
Banenstelsel 062� (2260 x ��m) 0�22 (�000 x ��m) 0�2� (2100 x �0m na verlenging)
Milieucapaciteit �0.000 vtb’s 1�.000 vtb’s (�0.000 met
geluidruimte defensie)
1�.000 (�0.000 met
optimalisatie footprint)
Openingstijden 07.002�.00 uur (stille vlieg
tuigen tot 2�.00 uur, vertraagde
vliegtuigen tot 01.00 uur)
06.��22.�� uur (beperkte
openingstijden weekend)
06.002�.00 uur (vertraagde
vliegtuigen tot 2�.00 uur)
�2
DeluchthavenLelystadismomenteelnietgeschiktvoorhetafhandelenvanEuropeesverkeer,maarkanindetoekomstcapaciteitbiedenomeendeelvandeoverloopvanSchipholteaccommoderen.DeeerstestappenomeendergelijkeontwikkelingvanLelystadAirportmogelijktemakenzijngezetmethetinprocedurenemenvandebenodigdebaanverlenging.Naoptimalisatievandevoorzienegeluidsruimtekunnen,narealisatievandebaanverlenging,circa40.000vliegtuigbewegingenvanhettypeBoeing737ofanderevergelijkbarevliegtuigtypenwordengeaccommodeerd.
OmdeontwikkelingvanLelystadalsoverloopluchthaventoteensuccestemakenmoethetmogelijkzijnomverkeertussenSchipholenLelystadteverdelen.HetinstelleneenMultiAirportSysteem(MAS)kandaarbijbehulpzaamzijn.DitismetnamenodigvoorhetkunnenallocerenvanslotsvanSchipholgebondenenniet-Schipholgebondenverkeer.OpbasisvandeVerordening toegang communautaire luchtvaartmaatschappijen tot intracommunautaire luchtroutes, (EEG) nr. 2408/92kandoordeoverheidvoortweeofmeerluchthavensdiesamendeluchtverbindingenvandezelfdestadofagglomeratieverzorgen(zoalsdatvoorSchiphol,RotterdamAirportenLelystadAirportvoordeRandstad-markthetgevalis)eenMultiAirportSysteem(MAS)wordeningesteld.IneenMASwordtmethetoogopdemarkttoegangvanhetluchtvervoeraandeLidstatenhetrechtgegevenomnietdiscriminerenderegelsvasttestellenvoordeverdelingvanluchtverkeertussenluchthavensbinnenhetzelfdeluchthavensysteem.DezeverdelingsregelskunnenanaloogaanhetbesluitslotallocatiewordenvastgestelddoormiddelvaneenKoninklijkBesluit.ZonderMASisditluchtverkeernietverdeelbaaromdatditalsnelstrijdigzouzijnmetdeEU-markttoegangsbepalingen.Hetzalinditverbandoverigensnieteenvoudigzijnomeenverdeelsleuteloptestellendiedemarkttoetsdoorstaat.OmdatdemaatschappijendiemomenteelvanafAmsterdamAirportSchipholopererenhistorischerechtenhebbenopgebouwd,zalhetvoorhenaantrekkelijkmoetenwordengemaaktomhentelatenverhuizennaarLelystadAirport;dituiteraardbinnendekadersvandeEuropeseregelgevingenhetmededingingsrecht.
VanwegehetbelangvanLelystadAirportalspotentiëleoverloopluchthavenvoorSchiphol,zijnwijbereidomteinvesterenindeontwikkelingdaarvan.Indatlichtisdooronseenmilieu-effectrapportageingediend,metalsuitgangspunteenverkeersafwikkelingdiemogelijkisbinnendegrenzenvandehuidigePKB.EensuccesvolleontwikkelingvoorhetleisuresegmentisechterafhankelijkvaneenaantalbelangrijkerandvoorwaardendiebinnendebeperkingenvandehuidigePKBnietkunnenwordeningevuld.WilLelystadopdenduurkunnenfungerenalsoverloopluchthavenvanSchiphol,zalersprakemoetenzijnvanbeteremarktconditiesindevormvanbaanlengteenopenstellingvandeluchthaven.HetisaanderijksoverheidomduidelijkheidteverschaffenhoeenwanneerdezerandvoorwaardenkunnenwordengerealiseerdinhetperspectiefvaneenduurzamecapaciteitsontwikkelingopdeluchthavenSchiphol.
4.3.2 Uitbreiding passagiersareaal: Schiphol NoordwestSchipholGroupwilopdehuidigelocatieeengroeitotcirca85miljoenpassagiersperjaaraccommoderen.Ditkomtoptermijnovereenmeteenvolumevancirca600.000vliegtuigbewegingen.
DeplannenvanSchipholvoordeperiodetot2015voordepassagierterminalsenvrachtarealenzijnbeschreveninhetRuimtelijkOntwikkelingsplanSchiphol2015(ROP,februari2007),hetruimtelijkplanvanSchipholGroupvoordemiddellangetermijn.DitplanvoorzietindeontwikkelingvanSchipholCentrumtotcirca60miljoenpassagiers,binnendevigerendeplanologischemogelijkhedendiedehuidigePKBSchipholbiedt.DitistoereikendomtotoplangetermijndegroeivanSkyTeam/KLMmetpartnersopSchipholCentrumtekunnen
��
accommoderen.Hierdoorblijftdehubmethetoverstapverkeergeconcentreerdinhetoneterminal-concept,rondhetknooppuntvandehogesnelheidstreinnaarAntwerpen,BrusselenParijsendenationalerailverbindingen.
Indeaccommodatievanhetoverige,nietaandehubcarriergerelateerdverkeerwordtvoorziendoordeontwikkelingvanhetzogenaamdeNoordwest-Areaal.Ditisdewerktitelvoordeontwikkelingvanhetgebiedtennoordwestenvanhethuidigeluchthaventerrein,grofweggelegentussenSchipholCentrumendeomteleggenA9tenzuidenvanBadhoevedorp.Inditgebiedkunnenopstelplaatsen,terminalsenlandzijdigevoorzieningenwordenontwikkeldtoteencapaciteitvancirca30miljoenpassagiers.Hetgebiedzouinprincipebestemdkunnenwordenvoorhetniet-overstapgebondenverkeer,maarmoetvanwegehetdaargeconcentreerdeknooppuntvan(inter)nationaleenhogesnelheidsrailverbindingenlandzijdigwelgoedverbondenzijnmetSchipholCentrum.OpdenduurzouNoordwesteenaansluitingkunnenkrijgenophetregionalerailnet,bijvoorbeeldindevormvaneendoorgetrokkenNoord-ZuidlijnofeenverbindingmetdeZuidasenmetAlmere,waarSchipholdevoorkeuraangeeft.
DeontwikkelingvanNoordwestisalbinnendeeerstkomendetienjaarnodigomdatbijdevoorzienegroeivanhetluchtverkeermeeropstelplaatsen(‘bufferposities’)nodigzijn,waarvoorbinnenhetbestaandeareaalgeenruimtemeeris.Omdatdevliegtuigenbovendiengemiddeldgenomensteedsgroterworden,zalperopstelplaatsookmeerruimtenodigzijn.Vanafhetjaar2010moeteninhetgebiedNoordwestdeeerstebufferpositiesbeschikbaarzijn.Rondhetjaar2015moetSchipholNoordwestgereedzijnvoorhetopvangenvandeeerste’overloop’vandepassagiersafhandelingdiedannietmeeropSchipholCentrumterechtkan.EenhoogwaardigeontsluitingvanSchipholNoordwestmeteenaansluitingophetRijkswegennetenmeteenrailverbindingwordtdanooknoodzakelijkgeacht.
4.3.3 Uitbreiding vrachtareaal: Schiphol ZuidoostNadeontwikkelingvanSchipholCentrumenSchipholZuidisgekozenvoordeuitbouwvanZuidoostalsvrachtareaal.DebelangrijksteredenenhiervoorzijndenabijheidtotSchipholCentrumendebeschikbareruimte.DezeontwikkelingismogelijkgemaaktdoordebouwvaneentunnelonderdeKaagbaandiedeverbindingvanSchipholZuidoostmetCentrumenZuidlegt.OpSchipholZuidoostzijnvooraleersteentweedelinievrachtgebouwenontwikkeld.DeeerstelinievrachtgebouwenstaatevenwijdigaandeKaagbaan.Debehoefteaaneersteentweedelinievrachtgebouwenneemttoemetdeontwikkelingvanluchtvracht.DestructuurvanhetgebiedisaangepastaanderuimtereserveringvoordeparallelleKaagbaan.
��
Deoostelijkekavelsindeeerstefasezijnnietmeerinontwikkelinggenomenenindetweedefaseisderuimtevoortweedeliniegebouwensterkbeperkt.SchipholZuidoostisexternontslotenopdeN201enopdeA9viadeFokkerweg.Vangrootbelangvoorhetfunctionerenvanhetvrachtareaalisdeinterneontsluiting,deverbindingvanSchipholZuidoostmetSchipholCentrumenZuid.Dezeinterneverbindingisbelangrijkomdatveeltweedeenderdeliniebedrijvendirectmoetentoeleverenaandeafhandelarenindeeerstelinie.Omeengoedeinterneontsluitingindetoekomsttekunnenblijvengaranderen,iseenaanvullendewegverbindingvoorziendieeenkortereverbindingZuidoost–Zuid/Centrumbiedt:eenaansluitingvandeFolkstonewegopdeBeechAvenue.
DoorSchipholenderegiowordtmomenteelsamengewerktaaneengeïntegreerdlogistiekgebiedvoorvrachtenlogistiekedienstverleningmeteenhogetoegevoegdewaarde,datbekendstaatonderdewerknaam‘WerkstadA4’.DeA4-zoneWestisonderdeelvandeWerkstadA4.DitgebiedtenzuidoostenvanHoofddorp,tussenRijkswegA4,despoorlijn,deGeniedijkendeBennebroekerwegiscirca300hectaregroot.Hetgebiedmoetontwikkeldwordentoteenaantrekkelijkeenuniekelocatievoorluchthavengerelateerdelogistiekeactiviteiten.Delocatiemoetzichonderscheideninkwaliteitenmoetkunnenconcurrerenmetsoortgelijkelocatiesrondanderemainports.Ditmoetnietalleentotuitdrukkingkomeninaandachtvoorgroenenduurzaamheid,maarookdooreenexcellenteinterneenexternebereikbaarheid.VoorheteerstewordtgedachtaaneenongestoordelogistiekeverbindingdiedevrachtarealenvanSchipholmethetlogistiekeareaalverbindt.Voordeexterneontsluitingwordtmomenteeldemogelijkheidonderzochtvaneenhogesnelheidstreinvoortijdkritischegoederen.
4.3.4 Banenstelsel: derde oost-westbaan HetbanenstelselvanSchipholisgebaseerdopeenzogenaamdtangentieelstelsel.Tangentiëlestelselshaddenindejarenvijftigenzestigdevoorkeur,omdatzekondenwordeningezetonderallewindomstandigheden–erisaltijdéénonafhankelijkestart-enlandingsbaanbeschikbaar–envanwegedekortetaxitijden.SchipholliepmetdekeuzevooreentangentieelbanenstelselindepasmetanderegroteluchthavenszoalsNewYorkIdlewildenChicagoO’Hare.Doordatgroeivandeluchtvaartopgroteluchthavenssteedsmeervraagtomhogecapaciteitinpiekurenendegelijktijdigeinzetbaarheidvanmeerderestart-enlandingsbanen,wordendelaatstedecenniaalleenmaarluchthavensmetparallellebanenstelselsontwikkeld.OmdatSchipholdoordeliggingnabijzeemeerdanandereluchthavensinEuropalastheeftvansterke(westen)wind,ishetvoorSchipholnietmogelijkomvolledigovertegaanopeenparallelstelsel.Datzouvanwegedeoverheersendewindrichtingdanbijvoorkeureenoost-weststelselmoetenzijn,maardatheefttotgevolgdatvoortdurendoverdichtbewoondgebiedgevlogenzoumoetenworden.HethuidigebanenstelselvanSchipholisduseencompromistussenbeide.
��
OndanksdatSchipholovereenuitgebreideinfrastructuurmetvijfhoofdstart-enlandingsbanenbeschikt,kunnenonder‘minderzichtomstandigheden’slechtsdrievandezevijfbanenonafhankelijkvanelkaarwordengebruikt.Bijhardewestenwindvaltditaantalzelfsterugnaartwee.Debenuttingvanhetbanenstelselisdaardoorlagerdanbijeenkleinerofvergelijkbaaraantalbanenopandereluchthavenshetgevalis.Terugvalinhetaantalbanendatingebruikis,betekenttevenseenterugvalinuurcapaciteit.MomenteelwikkeltdeluchtverkeersleidinghetverkeeropAmsterdamAirportSchipholafvolgenseenzogenaamd2+1-stelsel.Datbetekentdatondernormaleweersconditiestegelijkertijdsteedsdriebaneningebruikzijn;waarbijwisselendtweebaneningebruikzijnvooroflandendofstartendverkeerenéénbaanvoorhetstartenddanwellandendverkeer.Ditalnaargelangsprakeisvaneeninkomende(meerlandendedanstartendevliegtuigen)ofeenuitgaandepiek.Momenteelwordteenoverstapnaareen2+2-stelselvoorbereid.Hierbijzijndantegelijkertijdvoorzowellandendalsstartendverkeersteedstweebaneningebruik.Zowelin2+1-stelselalsin2+2-stelselbetekenteenterugvalnaartweebanenbijslechtweerterugvalinuurcapaciteit.Ditzalonherroepelijkleidentotvertragingenannuleringen,extrawachttijdenvoorpassagiersenvrachtendaarmeevertragingskosten.
Naarmatededienstregelinguitgebreiderwordt–naarmateerdusmeervliegtuigenaankomenenvertrekken–zalhetaantalvertragingenenannuleringenoplopen.In2001isberekendisdatbijeenvolumevan600.000vliegtuigbewegingenopeenstelselmetvijfhoofdbanen,tengevolgevanweersomstandigheden2.100annuleringenen14.000vertragingenperjaarkunnenwordenverwacht.Hierdoorworden2miljoenreizigersgetroffen,waarmeeeenbedraggemoeidisvan65tot80miljoenEuro.
VertragingenzijnslechtvoorhetimagovanSchipholalsbetrouwbareluchthaven.Transferreizigershebbendekeuzeomovertestappenviaandereluchthavensenmetnamezakelijkereizigershechtengrotewaardeaanpunctualiteit.Zijhebbenimmerseenhogetijdwaarderingeneenstrakkeplanning.Bijtoenemendeonbetrouwbaarheidtengevolgevanmeervertragingenenannuleringenzullentransferreizigersvakerkiezenvooreenoverstapviaeenconcurrerendehubdiemindergevoeligisvoorverstoringenindeoperatie.IndienSchipholendehomecarriernietinstaatzijnomeenbetrouwbaaroverstapproducttebieden,komtopdenduurdeconcurrentiepositieindetransfermarktingevaarendaarmeedebasisonderhetintercontinentalenetwerk.
Higher utilization of runway capacity has negativeeffects on punctuality (delay hours*)
Three sample cases:
1. Large disturbance(1+1 during entire morning)
2. Average disturbance(1+1 during first arrivalpeak)
3. Daily disturbance(“normal” arrival anddeparture delays)
* Arrivals and departures; effect of snowballing excludedSource: Schiphol statistics, Team analysis
0
200
400
600
800
1000
1200
400 450 500 550 600
Delayhoursper day(hrs)
Annual movements (*1000)
2
1
3
2
1
3
Calibration:
Actual delay hours in2005 exceeded 430hrs during 30 days
With 600.000movements,average/daily
disturbances leadto about the samedispunctuality as
currently with largedisturbances
�6
Alleendooradditioneleoost-westcapaciteit,diekanwordeningezetbijweersomstandighedenwaarondereengeluidspreferentenoord-zuidoperatienietlangerverantwoordis,kanonderdezeomstandighedeneenbetrouwbareoperatiewordengehandhaafd.Datdoetzichmomenteelvoorgedurende15procentvandetijd,oftewelzo’n50tot60dagenperjaar.Ofschoonindetoekomstdeverruimingvandwarswindlimietenmogelijksoelaaszoukunnenbieden,isonzeverwachtingdatalsgevolgvanveranderendeklimaatomstandigheden,devraagnaaroost-westcapaciteiteerdergroterdankleinerzalzijn.InhaarstudienaarmogelijkhedenvoorverderegroeiopSchipholheeftdesectorin1998hetkabinetdanookgeadviseerdominhetruimtelijkbeleidrekeningtehoudenmeteenParallelleKaagbaan(06-24).Ineenmaatschappelijkekosten/batenanalysedaarvandoorhetCPBisnutennoodzaakbevestigdenaangemerktalseen’noregret-optie’.DitwasvoordeprovincieNoord-HollandvoldoendeaanleidingomeenruimtereserveringhiervooroptenemeninhetstreekplanNoord-HollandZuid.Dezereserveringisin2003opnieuwbevestigdbijdetussentijdseevaluatievanhetStreekplan,ondervoorwaardedatvanrijkszijdeuiterlijkin2008duidelijkheidwordtgebodenoverdecontinueringdaarvan.
EenparallelleKaagbaanisdoordesectornaarvorengebrachtalstweedeonafhankelijkelandingsbaanbijweersomstandigheden,waaronderhetnoord-zuidstelselnietkanwordeningezet.Hetisdanookprimaireenbetrouwbaarheidsbaanengeencapaciteitsbaan.Geziendegrotedesinvesteringeninvastgoeddiemetdeaanlegvandezebaanzijngemoeid,isdeaanlegvandezebaanzonderdatervooruitzichtisopgroeiinverkeer,echternauwelijksverantwoord.IndatgevalzoudeParallelleKaagbaan(“starten24”)ookkunnenwordeningezetalsstartbaan.DitzoutevenseenontlastingkunnenbetekenenvoorhetgebruikvandeAalsmeerbaan.HetgevolgdaarvanisweldatRijsenhoutzwaarderzouwordenbelast.
VoorhetcreërenvanadditionelestartcapaciteitenvoorhetontlastenvanhetgebruikvandeAalsmeerbaanzouookdeverlenging,verschuivingenopwaarderingvandeSchipholOostbaan(04-22)inaanmerkingkunnenkomen.Hoewelhiermeehetprobleemvantekortschietendelandingscapaciteitgedurendehardewest-zuidwestenwindnietwordtopgelost,vindternognaderonderzoekplaatsnaardepotentiëlemogelijkhedenvandezeoptie.
Onderstaandschemalaatziendatdebeschikbaarheidvandegewenstepiekuurcapaciteitvan120bewegingenperuurmeteenParallelleKaagbaantoeneemttotbijna90procent.Hierdoorwordteenbetrouwbareuitvoeringvandedienstregelingmogelijk.
80
70
60
50
40
30
20
10
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 50 60 70 80 90 1
Arrivals
50 60 70 80 10040
Departures
Winst verschoven 04-22ten opzichte van 5P
Winst 6PK enopzichte van 5P
90
availabil i ty (%)
mo
ve
me
nts
an
ho
ur
�7
Klimaatveranderingenzullenerwaarschijnlijktoeleidendathetvakerhardzalgaanwaaienendathetvliegverkeerdaarvakerhindervanzalondervinden.Onduidelijkisvooralsnogofdeoverheersendewindrichtinghierdoorzalveranderen.Bijtoenemendeverstoringenbijeengelijkblijvendeoverheersendezuidwestelijkewindrichtingzaleenderdeoost-westbaandringendernoodzakelijkzijn.Opgrondvanhetvoorgaandevindenwijhetverstandigomdemogelijkheidvaneenderdeoost-westbaanopentehouden.Wijbeseffenterdegedathet‘indeluchthouden’vandezereserveringeenaanzienlijkeclaimlegtopzowelderuimtelijkeontwikkelingsmogelijkheden,alsdegemoedsrustvanbewonersindebetreffendeomgeving.TochiseenParallelleKaagbaandeenigmogelijkemanierwaarmeedemainportbijverderegroeizijnbetrouwbaarheidkanhandhavendanwelverbeteren.DitbetekentdatwijhetrijkendeProvincieNoord-HollandverzoekendeplanologischereserveringvooreenParallelleKaagbaantehandhaven 7.
4.3.5 Vierde noord-zuid-baanDeplanologischereserveringvooreenmogelijkevierdenoord-zuidbaanistussendePolderbaanendeZwanenburgbaaningesitueerd.Wijhebbengeredetwijfelsoverdeextracapaciteitdiedezevierdenoord-zuidbaankanopleveren.Theoretischzoudezeextrabaanondernormaleweersomstandighedeneengrotecapaciteitswinstkunnenopleverenvanzoweldejaarcapaciteitalsdepiekuurcapaciteit.Vooralsnogisechternietteverwachtendatdezeextracapaciteitookvoldoendezoukunnenwordenbenut.DitheeftondermeertemakenmetdeproblematiekvanhetparallelstartenopdePolderbaanendeZwanenburgbaan.Doordenabijeliggingvandebeidehuidigebanenkunnenparallelstartendevliegtuigenopdezebanendoorinvloedvandewindelkaartedichtnaderen.Deluchtverkeersleidingheeftmaatregelengenomenomdittevoorkomen,maarvooralsnogismoeilijkintezienhoeeenextrabaantussendezebeidebanenindaadwerkelijkmeercapaciteitzalkunnenopleveren.Voortszoueenextrabaanookhettaxiendvliegverkeerinhetbetreffendegebiedzodanigcomplicerendatonafhankelijkgebruikvandezebaneningevaarkomt.
7 Hierbij wordt aangetekend dat een ruimtelijke reservering nog geen investeringsbeslissing vormt. Daadwerkelijke groei en met name de snelheid daarvan zijn hiervoor maatgevend. De reservering houdt de mogelijkheid voor een investeringsbeslissing open.
�8
Zonderadditioneleoost-westcapaciteitlevertdeaanlegvaneenvierdenoord-zuidbaangeentoegevoegdewaardeop.Bijhardewestenwindzoueennoggrotereterugvalin(piekuur)capaciteitoptredendanbijhethuidigestelselreedshetgevalis.Ditzalleidentotnogmeervertragingenenannuleringen.Geletopdeonzekerecapaciteitseffecten,enhetfeitdatookmethetbestaandebanenstelseleenontwikkelingtotcirca600.000vliegtuigbewegingenperjaarkanwordengeaccommodeerd,komenwijtotdeconclusiedatdereserveringvooreen4enoord-zuidbaannietnoodzakelijkis.
4.4 Concurrerende visit costs
DeontwikkelingvandemainportSchipholvraagtopdelangetermijnomeenaantalbelangrijkeinvesteringsbeslissingen.Eenindicatievanbovenstaandeinvesteringenleertdatdekomende15jaarcirca300tot400miljoeneuroperjaargeïnvesteerdmoetwordenindemainportSchiphol.Concreetgaathetdaarbijominvesteringeninuitbreiding,verbeteringeninnovatievaninfrastructuur,vlucht-envliegprocedures,afhandelingfaciliteiteneninmaatregeleninleefbaarheidindeomgeving.Dezeinvesteringenzijnvangrootbelangvoordeuitvoeringvaneenbetrouwbareoperatiemaardrukkentevensforsopdevastekostenvandeluchthaven-operatieendaarmeeopdevisit costsvanluchtvaartmaatschappijen.
OmtekunnenblijvenconcurrerenmetdeanderegrotehubsinEuropa,mogendevisit costsgeenbelemmeringzijnvoorluchtvaartmaatschappijendiebelangrijkzijnvoorhetmainportnetwerk.DatgeldtookvoordepositievanSchipholtenopzichtevanParijsCharlesdeGaullealsalternatievebelangrijkehubvoorSkyteam.
Onderstaandefiguurlaatdeopbouwzienvandeluchthavenkostenalsonderdeelvandetotalekostendieeenluchtvaartmaatschappijmaaktvoorhetuitvoerenvanhaaroperatie.Onderluchthavenkostenverstaanwijinditgevaldetotale’visit costs’.Ditzijndekostendieeenluchtvaartmaatschappijmoetmakenomopeenluchthaventelanden,devluchtaftehandelen,derdentebetalendieditfaciliteren,alsmededetarievendiegemoeidzijnmetluchthaven-heffingen,security,geluidenspecifiekeoverheidsbelastingen.Deluchthavengerelateerdekostenbedragenbijnaeenderdevandetotalekosten.
Grote investeringen lange termijn
mld
eu
ro
7
6
�
�
�
2
1
0
Overig
Centrum
ParallelleKaagbaan
Noordwest
��
Onderstaandefiguurlaatdeopbouwzienvandeluchthavenkostenalsonderdeelvandetotalekostenvaneenairline.
Totopzekerehoogtekunnendezekostendoordeluchthavenendebezoekendeluchtvaart-maatschappijenwordenbeïnvloeddooreenbeterebezettingenbenuttingvandeinfrastructuur,dooreengroterebetrouwbaarheidvandevluchtafhandeling,eenverbeterdepunctualiteitendoorverbeteringenindeefficiencyvandeoperatie.Navolgendefiguurlaatziendatdevisit costsintoenemendematewordenbeïnvloedenverhoogddoorexogenekosten.ConcreetgaathethierbijommaatregelendiedoordeEuropeseUniewordenopgelegdinhetkadervanbeveiligingenomnationaleoverheidsheffingendiebedoeldzijnomdenadeligeeffectenvanluchtvaartophetmilieuteinternaliserenindeluchtvaart-enluchthaventarieven.Indiendezemaatregelenookleidentotverbeteringvandemilieu-engeluidsprestatiesvandeluchtvaartopSchiphol,endaarmeevoordeomgeving,zijnzeverdedigbaarals’local rules’.DaarwaarslechtssprakeisvaneengeneriekenationaleheffingleidenzetotverstoringvanhetevenwichtopdemarktentotverslechteringvandeconcurrentiepositievanSchiphol.Wijhechtenerdanooksterkaandathierbijsteedswordtingezetopeenlevel playing fieldoptenminsteEuropeesniveau.
ATM
Schiphol
Airline
Derden
IRR
NOC
Geluid
Security
Operationelekosten
Capital costs Non-qualitycosts
Overheids-kosten
Visit costhub
Schiphol
ATM
Schiphol
Airline
Overheid
Ticketheffing
Samenstelling
visit costs
60
4.5 Bereikbaarheid
EenvolgendepijlervoorhetcreërenvaneenduurzaamknooppuntSchipholheeftbetrekkingopderuimtelijkeontwikkelingenindeomgevingvandeluchthavenendegevolgendaarvanvoordebereikbaarheid.Debereikbaarheidvandeluchthaven,envandeRandstadalsgeheel,staatonderdruk.InverschillendeanalysesvandeconcurrentiekrachtvandeRandstad,onderanderededoordeOESOuitgevoerdeTerritorialReview(2007),komtdebereikbaarheidvandeRandstadnaarvorenalsurgentaandachtspunt.VoorAmsterdamAirportSchipholisdebereikbaarheidoptweemanierenvanbelang.Vanwege:-Derelatiemetdethuismarkt:passagiers,vracht,werknemersenleveranciersmoetendeluchthavensnelenbetrouwbaarkunnenbereiken;-Derelatiemetdecatchment area:eengoedebereikbaarheiddraagtbijaandecatchment area,waardoordebasisonderhetnetwerkkanwordenversterkt.Prominenteaandachtspuntenhierbijzijnsteedsreistijdenbetrouwbaarheid.
4.5.1 UitdagingenWijziendevolgendedrieuitdagingentenaanzienvanderuimtelijkeontwikkelingendebereikbaarheidvanAmsterdamAirportSchiphol:- deschevewoon-werkbalansSchiphol–Almereleidttotgrotedrukophetwegennet;- verderegroeivanSchipholleidttottoenemendebelastingvanhetwegennetopSchiphol
enindeomgeving(m.n.doorwerknemerseninminderematepassagiers)- drukophetwegennetleidtzondermaatregelentotmeercongestieenlangerereistijden
waardoordecatchment areakleinerwordt.
4.5.2 Oplossingen voor de scheve woon-werkbalansDeessentievandeschevewoon-werkbalansisdatindeNoordvleugelveelmensendieindeomgevingvanSchiphol/HaarlemmermeerenZuidaswerken,aandeoostkantvanAmsterdam,waaronderAlmere,wonen.RondSchipholisdeafgelopenjareneenzorgvuldigruimtelijkbeleidgevoerdmetbetrekkingtotwoningbouwrondomdeluchthaven.Daarwaargeluidsbelastingkanwordenverwacht,mogengeenwoningenwordengebouwd.Datditbeleidnietzondereffectblijft,blijktuiteenstudievanhetRuimtelijkPlanbureau(2006)waarinwordtgeconcludeerddatvanwegeeengoederuimtelijkeordeninginNederlanddegeluidsefficiencyrondomSchipholveelbeterisdanrondomanderegroteluchthavensinEuropa.GevolgvanditbeleidisechterweldatindeomgevingvanSchipholslechtszeerbeperktruimteisvoorwoningbouw.
WoningbouwvindtdaaromvooralplaatsaandeoostelijkekantvanAmsterdam,waarmeedewoon-werkbalansverderverslechtert.ZowordeninAlmeretot2030circa50.000tot70.000woningengerealiseerd.OokinAmsterdamgroeithetaantalwoningentot2030naarverwachtingmetruim50.000.TenzuidenvanSchipholisdemogelijkheidtotwoningbouwbeperkt.Dewoon-werk-verplaatsingendiehierdoornoodzakelijkzijnwordenvooreenbelangrijkdeelperautoafgelegd.Congestieishiervanhetgevolg.Bovendienneemtookhetgebruikvanhetspoordoordezeontwikkelingensterktoe.DevervoersrelatietussenSchipholenAlmerezalnaarverwachtingin2030met200procenttoenemen.Voordezeknelpuntenkunnentweeoplossingsrichtingenwordengenoemd.
Deeersteoplossingsrichtingisdatdoorvliegroutestebundelen,degeluidsproductievanhetvliegverkeerwordtgeconcentreerdboveneenkleineroppervlak.Doornudoormiddelvanbundelingvanroutesde‘footprint’vanhetgeluidteverkleinen,komtermeerruimtevrijvoorwoningbouwinderegio.Ditbetekentondermeerookdatmeermensendichterbijhunwerkkunnenwonen:gevolgiseenminderschevewoon-werkbalansenmindercongestie.
61
Detweedeoplossingsrichtingbestaatuithetvoorstelvoordeontwikkelingvaneennieuweregionaleopenbaarvervoerverbinding(RegionaalSpoorNoordvleugel,RSN),dieSchipholsamenmetProRailheeftuitgewerkt.DitvoorstelgaatuitvaneennieuweverbindingopdecorridorAlmere-Zuidas-Schiphol-Hoofddorp-Bollenstreek.Dezerailverbindingdienteenbelangrijkeroltevervulleninhetfaciliterenvandetoenemendestroomvanwoon-werkverkeer.Hetconcept,vergelijkbaarmetondermeerdeRERinParijs,zorgtvooreensnelleenfrequenteverbindingtussenallenieuwteontwikkelengebiedeninderegioenzorgtvoorontlastingvanhetbestaandespoor.Hierdoorontstaatmeerruimtevoordebelangrijkeinterregionaleen(inter)nationaleverbindingen.
4.5.3 Oplossingen voor druk op regionaal en lokaal wegennet Eengroeiendaantalpassagiers,ontwikkelingvanverschillendegebiedenronddeluchthaveneneenstijgendaantalarbeidsplaatsenzullenleidentoteenhogerebelastingvanhetwegennetopenrondSchiphol.Opregionaleschaalbestaanplannenvoortweebelangrijkeaanpassingenaanhetwegenstelsel:deomleggingvandeA9endeN201.
Aandezuidzijdevandeluchthavenvindenveleontwikkelingenplaatsdievoornamelijkzijngerichtoplogistiek.GroeivanhetvrachtareaalopSchipholZuidoost,deontwikkelingvanSchipholLogisticsParkendeaanlegvanhetlogistiekecentrumA4-zoneWest,leidentoteenverderebelastingvanhetwegennet.DeomleggingvandeN201endeuitbreidingvandecapaciteitopdezewegbiedenvoorvrachtverkeertussendezeontwikkelingsgebiedeneengoedeoplossing.BovendienwordthiermeeverkeervandeBloemenveilinginAalsmeerbetergeacco-mmodeerdenwordtdeleefbaarheidinkernenalsUithoornenAalsmeervergroot.Echter,zondereenbetereaantakkingvandeN201opdeA9zalhetregionaleverkeerzichindetoekomstmeerenmeerafwikkelenviaSchipholOost.DebereikbaarheidvanSchipholOostzalhieronderlijden.OplossingenvoorditprobleemkunnenwordengezochtindeaanlegvaneendirecteverbindingtussenN201enA9viahetA3tracé(N522).DeomleggingvandeA9aandenoordzijdevandeluchthavenvergrootdecapaciteit,verbetertdemilieuproblematiekinBadhoevedorpenbiedtmogelijkhedenvoordetoekomstigeontsluitingvanSchipholNoordwest.NaasteengoedeontsluitingvanSchipholNoordwestviadewegisookeenexcellenteverbindingmetSchipholCentrumvangrootbelang.Hiervoorlijkteendedicatedverbindingtussenbeidearealen,indevormvaneenpeoplemover,hetmeestgeschikt.
Naasthetregionalewegennetkrijgtookhetlokalewegenstelseltemakenmeteentoenemendeverkeersdruk.HetlokalewegenstelselkanverderwordenverbeterddooraanlegvaneenparallelstructuuraandeA4,waaropdeverschillendeSchipholarealenrechtstreekszijnaangesloten.
62
4.5.4 Oplossingen catchment area
Goede achterlandverbindingen bepalen catchment area EengoedelandzijdigebereikbaarheidisvoorSchipholvangrootbelang.WanneerreizigersSchipholmoeilijkkunnenbereikenisdekansgrootdatzijvooreenandereluchthavenkiezen.DatgeldtmetnamevoordereizigersinOost-enZuid-Nederlanddieoverreëlealternatievenbeschikken.Hetomgekeerdegeldteveneens:alsSchipholgoedbereikbaaris,isdekansgroterdatreizigersvoordezeluchthavenkiezen.DaarmeewordthetgebiedwaarbinnenSchipholeenprimaalternatiefisvoorreizigers,decatchment area,vergroot.Dezecatchment areabepaaltdeomvangvandethuismarkt,endezethuismarktvormtopzijnbeurthetfundamentvoorhetnetwerkvanluchtzijdigeverbindingendatvanennaardemainportkanwordenonderhouden.
DaarkomtbijdateengoedebereikbaarheidviaeenrijkswegennetmetbetrouwbareenadequateverbindingennaarAmsterdam,Almere,Utrecht,DenHaagenRotterdamtevensvangrootbelangisvoorwerknemersentoeleveranciers,evenalsvoorhetvestigingsklimaatindeRandstad.SchipholgeeftdaaromprioriteitaaneenversneldeuitbreidingvandecapaciteitopderijkswegenA4,A2enA12.Hetinstellenvandoorstroomrouteskandaarbijhelpen:dooro.a.hetaantalop/afrittenteverminderenzullendeverstoringenopdehoofdrijbanenafnemen.Omderijkswegenteontlastenisopeenaantalplaatsenuitbreiding/aanlegvaneenonderliggendwegennetnoodzakelijk.
Goede HSL-verbindingen noodzakelijk voor versterking catchment areaMetdeaanlegvandeHSLZuidkrijgtSchipholin2007aansluitingophetEuropeseHogesnelheidsnet.Doorintegratievanhetvervoerviahetspoorendoordelucht,zorgtdesnelletreinvoorversterkingvandehuidigecatchment area.ZonderdezelijnenmeteensteedsmindergoedebereikbaarheidoverdewegzalhetaandeelvandepassagiersuithetzuidelijkdeelvanNederlandafnemen.PassagierskiezenindezesituatieeerdervoorBrussel,Parijsofeenregionaleluchthavenomhunvliegreistemaken.Brusselligtvanafeind2008opcirca90minutenrijdenvanafSchiphol.Parijsisdanincircadrieuurbereikbaargeworden.DeHogesnelheidslijnZuidheeftdekomendejarenAmsterdamCSalsbegin-eneindstation.DitwordtoptermijnverplaatstnaardeZuidas,detoekomstigezakelijketoplocatievanNederland.
MomenteelontbreekteensnelletreinverbindingnaarhetoostenvanhetlandenhetRuhrgebied.DeprovincieGelderlandendegemeenteArnhemhebbeneenplanopgesteldvoordeDeltalijn.SchipholondersteuntditinitiatiefomophettrajecttussenUtrechtendeDuitsegrensmaatregelentetreffendiedebetrouwbaarheidendesnelheidverhogenzonderdatdaarforseinvesteringenvoornodigzijn,zoalsbijeenhogesnelheidslijn.VoorSchipholishetvanbelangdatersnellerechtstreeksetreinengaanrijdenvanennaarArnhemenverderrichtingKeulen.
Goede achterland-
verbindingen van
belang voor
vestigingsklimaat
en thuismarkt
6�
4.6 Duurzaamheid
Schipholwildelastenvoordeomgevingzoveelmogelijkbeperken.Hetstrevenisdanookgerichtophetterugdringenvandehoeveelheidgeluid,deemissiesenhetruimtebeslag.Zondereenmerkbarebijdrageaanduurzaamheidenleefbaarheidzalhetdraagvlakwaaropdeluchthavenindeomgevingkanrekenen,optermijnafbrokkelen.
4.6.1 Geluid, emissies en ruimtebeslagDegroeivandeluchtvaartzalhindervoorderegiometzichmeeblijvenbrengen.Daaromwillenwijonszoveelalsmogelijkinspannenomsamenmetdeluchtverkeersleiding,luchtvaartmaatschappijen,hetRijkenderegiodezehindertebeperkenenwaarmogelijk(lokaal)terugtedringen.Momenteeloverleggenbetrokkenpartijenaande‘OverlegtafelkorteenmiddellangetermijntoekomstSchipholenderegio’onderleidingvandeheerAldersoverhinderbeperkendemaatregelenvoordekorteenmiddellangetermijn.Afsprakenhieroverzulleninconvenantenwordenvastgelegd.
Methetooghieropsorteertdezelangetermijnvisiedanooknietvooropdeuitkomstenvandittrajectenvolgtdaarmeedezelfdebenaderingalsdemilieueffectrapportagediemomenteelwordtvoorbereid.NaasthetopstellenvanconvenantenwordtnamelijkookbekekenhoehetnetwerkvanSchipholkanwordenversterkt,terwijltevensdehinderkanwordenbeperktenermeerruimtekomtvoorruimtelijkeontwikkelinginderegio.Hiervoorwordteenmilieueffect-rapportage-proceduregevolgd.MethetooghierophebbenSchipholGroupenLuchtverkeersleidingNederlandrecentelijkeenstartnotitieuitgebracht.
Demilieueffectrapportagevoordemiddellangetermijnomvatzesalternatieven.ZoweldegevolgenvanhetdoorontwikkelenvanhethuidigeconceptwaarmeehetvliegverkeeropSchipholwordtafgehandeldalshetontwikkelenvaneennieuwconceptwordenonderzocht,aldannietmetoverloopvanverkeernaaranderelocatiesbuitenSchiphol.Dealternatievenwordenbeoordeeldopdemogelijkhedenomhinderbeperkendemaatregelenintezetten.Devierpijlersvoorintegraleaanpakvanhinderbeperkingzijn:
• afsprakenmetdeomgevingovergebruikvanbanenenroutes;
• innovatiefbronbeleidgerichtophetterugdringenvanderelatieflawaaiigetoestellenendeontwikkelingvanprioriteitsmaatregelenvoortoewijzingvannieuweslots;
• introductievanmeetpuntenombeteraantesluitenbijdehinderbelevingen
• adequateinformatievoorzieningopmaatzoalshetopzettenvaneeneigenklachten-eninformatiecentrum.
Destartnotitienoemtdevolgendemogelijkemaatregelendievoordeverschillendealternatievenwordenbeoordeeld:-verschuivenvanstartroutes;-nauwkeurigervliegenvanstartroutes;-langervolgenvanstartroutes;-verschuivenvanstromennaderendverkeer;-hetintroducerenvan(vaste)naderingsroutesoverdag;-hogeraanvliegennaardeeindnadering;-aanvliegeninglijvlucht;-geluidpreferentieelbaangebruikgerichtopminimaalaantalgehinderden;-aanscherpingvandeselectiviteitsmaatregelen.
6�
VoordelangetermijnontwikkelingvandeluchthavenenregiozalvoornamelijkdewenselijkheidvanbundelingvanroutesenhetgebruikvanCDA’s(ContinuousDescentApproach)belangrijkeinvloedhebbenopdefootprintc.q.hetruimtebeslagdathetvliegverkeeropdeomgevinglegt.
Indehuidigesituatieisdecontourvan20KeeenzonewaarbinnenvandeRijksoverheidnietmagwordengebouwd.Doordeomvangvandezecontourterugtedringen,ontstaannieuweontwikkelingsmogelijkhedenvoordeomgeving.ZokomenervoordegemeentenindeomgevingvanSchipholschaarsebouwlocatiesvoorondermeerwoningbouwvrij.
4.6.2 Lokale luchtkwaliteit Delokaleluchtkwaliteitwordtbepaalddoordematewaarinschadelijkestoffenaanwezigzijnindebuitenlucht.InNederlandblijkthetvoorallastigomdegrenswaardenvoorstikstofdioxide(NO2)enfijnstoftehalen.Bijdieconcentratiesvanschadelijkestoffengaathetsteedsomdereedsaanwezigeachtergrondconcentratiesvermeerderdmetdeuitstootvanlokalebronnen,zoalshetwegverkeer,bedrijvenenhetvliegverkeer.Aangrijpingspuntenvoorhetterugdringenvandeuitstootvanverontreinigendestoffenliggendanookvooralbijinternationaleafsprakenoverbronbeleidvoorhetvliegverkeer,bijdebedrijfsstrategie(metnamevoordesamenstellingvanhetwagenparkenhetgebruikvangrondstroomdoorvliegtuigen)endeverkeersafwikkelingen–samenstellinginderegio.
Bijdrage Schiphol aan luchtverontreiniging omgeving Schiphol is geringDebijdragevanSchipholaandeluchtverontreinigingindeomgevingvanSchipholisgering.Voorstikstofdioxideisdebijdragevanhetwegverkeerveelhogerdandievanhetvliegverkeer.Derelatievebijdragevanhetvliegverkeerneemtechterweltoe.Debijdrageaanfijnstofconcentratiesvandeluchtvaartisnoggeringer.Luchtkwaliteitwordtzowelgemetenalsberekend.Uitmetingenbleekdatin2005devigerendegrenswaardevoorfijnstofendetoekomstigegrenswaardevoorstikstofdioxidenietoverschredenwerden.
6�
Dalende trend voor NO2-concentratiesUitberekeningenblijktdatdeNO2-concentratieseendalendetrendtot2020latenzien.NabijwoonlocatieswordtdegrenswaardevoordejaargemiddeldeNO2-concentratienietoverschreden.WelzijneroverschrijdingenvlaklangssnelwegenenophetcentraledeelvanhetSchipholterrein.Deberekendejaargemiddeldebenzeen-concentratiesblijvenonderdegrenswaarde.Defijnstofconcentratiesblijvenookonderdegrenswaardevoordetoegestanejaargemiddeldeconcentratie.
Wetgeving is sterk in bewegingDewetgevingoverluchtkwaliteitisopditmomentsterkinbeweging,zowelopnationaalalsEUniveau.DeEUisbezigmetdeontwikkelingvaneennieuwerichtlijnvoorluchtkwaliteit.DezerichtlijnzaltezijnertijdgeïmplementeerdmoetenwordenindeNederlandsewetgeving.Belangrijkezakenindeontwerprichtlijnzijn:- Erwordtduidelijkergedefinieerdwaardenormengeldenenhoewaardenberekenden
gemetenmoetenworden.Watbijvoorbeeldnieuwis,isdatdenormennietgeldenwaarpersonennietmogenkomen;
- Erkomennieuwestreef-engrenswaarden.ErkomteennormvoorPM2,5(fijnstof;ditzijnnogkleineredeeltjesdanPM10,waarnualnormenvoorgelden).Denormenvoorfijnstofenstikstofdioxidewordenuitgesteld.DehuidigePM10-normwordtversoepeld:dedagnormmaginplaatsvan35dagen55dagenoverschredenworden;
- Dezeezoutaftrekwordtwettelijkgeregeld.
Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL)NederlandbreidtdeWetmilieubeheeruitmetluchtkwaliteitseisen.HiermeekomthethuidigeBesluitluchtkwaliteittevervallen.EenbelangrijkonderdeelvandeaanpassingenaandeWetmilieubeheerishetNationaalSamenwerkingsprogrammaLuchtkwaliteit(NSL).Ingebiedenwaardenormenvoorluchtkwaliteitnietwordengehaald,gaanoverhedeningebiedsgerichteprogramma’sdeluchtkwaliteitverbeteren.
HetNSLiseenbundelingvanallegebiedsgerichteprogramma’s.ElkprogrammabevatenerzijdsprojectendiebijdragenaandeluchtverontreinigingenanderzijdsRijksmaatregelenenregionalemaatregelenomdeluchtkwaliteitteverbeteren.HetvoordeelisdatindividueleprojecteninhetprogrammanietmeeraandeEuropesenormenwordengetoetst,maaraanhetdoelvanhetprogramma.
Ruimtelijk ontwikkelingsplan opgenomen op lijst NSLInmiddelsishetRuimtelijkOntwikkelingsplanSchiphol2015doordeProvincieNoord-HollandopgenomenindelijstvanhetNSL;ompreciestezijninhetconceptregionaalsamenwerkingsprogrammaLuchtkwaliteitNoordvleugel.Ditregionaleprogrammaisdoorgerekendomtezienofhetsaldotussenprojectenenmaatregeleneenpositiefresultaatoplevertvoordeluchtkwaliteit.Ditblijktzotezijn.Viahetzogenaamdesaneringstoolwordttevensberekendofernogsprakeisvanknelpunten,dusoverschrijdingenvangrenswaardenopbepaaldelocaties.
DeAfdelingBestuursrechtspraakvandeRaadvanStateisvanmeningdatondankspositievesalderingsresultatenbinnenhetNSL,grenswaardentochaltijdgehaaldmoetenwordenindeomgevingvaneenproject.Ookeistzijinsommigegevallentochnogeenluchtkwaliteit-onderzoek.DeoorspronkelijkeopzetvanhetNSLlijktzonietgeheeltothaarrechttekomen.
66
Schiphol Group wil luchtkwaliteitsonderzoek uitvoerenGeziendesituatiewilSchipholGroupzichnietblindstarenopnogonzekerewetgeving.DaaromzalSchipholGroupin2007opdrachtgeventothetuitvoerenvaneenluchtkwaliteits-onderzoek.Ditonderzoekmoetuitsluitselgevenoverdegevolgenvoordeluchtkwaliteitvantoekomstigeprojecten:wordengrenswaardenuithetBesluitluchtkwaliteitwelofnietgehaald.Deprojectenbetreffenzowellandzijdigeontwikkelingenalshetuitbreidenvanhetaantalvliegtuigbewegingen.Mochthetluchtkwaliteitsonderzoekuitwijzendatgrenswaardennietgehaaldworden,danzullencompenserendemaatregelennodigzijn.ErzalbepaaldmoetenwordenofhetzekerisdathetNSLsoelaaskanbiedenofdatextramaatregelennodigzijn.DeimpactvandeWetmilieubeheerwijzigingen,inclusiefhetNSL,ismomenteelimmersonzekervanwegedeopstellingvandeRaadvanStateendeEUrichtlijn,dienognietpreciesbekendisengeïmplementeerdmoetwordenindeNederlandsewetgeving.
4.6.3 KlimaatBegin2007ishetIPCC(Intergovernmental Platform on Climate Change)meteenuitvoerigrapportgekomenwaarinduidelijkwordtgestelddathetmenselijkhandeleninvloedheeftopdeklimaatveranderingindeafgelopendecennia.NietalleenhetIPCCheeftdezezorguitgesproken,ookhetbedrijfsleveninbijvoorbeeldAmerikaenNederlandhebbeneenberoepopdeoverheidgedaanomdeuitstootvanbroeikasgassentegentegaan.Erismeeraandachtnodigomuitstervenvanplant-endiersoortenendeuitputtingvannatuurlijkehulpbronnentevoorkomen.
Hetverantwoordelijkheidsgevoelophetgebiedvanklimaatveranderingvertaaltzichopditmomentineenaantalactiviteiten.IndeeersteplaatssteltSchipholeenuitvoeringsprogrammaopvoordekomendevijfjaar,meteendoorkijknaardelangetermijn.Voordedirectbestuurbareactiviteiten,zoalshetenergieverbruik,heteigenwagenpark,heteigenwoon-werkverkeeretc.zetSchipholinopeenklimaatneutraleoperatie.DithoudtindatSchipholzoektnaarmogelijkhedenvoorhetterugdringenvanhetgebruikvanfossielebrandstoffen,hetbesparenvanenergie,hetinkopenvangroeneenergieeninnovatieveoplossingeninbijvoorbeeldenergieopslaginstart-enlandingsbanenenenergiezuinigegebouwen.Voorandereluchtvaartgerelateerde,maarnietdirectbestuurbareactiviteiten,zoalshetvliegverkeer,demobiliteitvanpassagiers,hetgebruikvanstroomaggregatenetc.gaatSchipholsamenwerkings-verbandenaanmetluchtvaartmaatschappijen,luchtverkeersleiding,transportbedrijvenenoverhedenvoorhettreffenvanmitigerendemaatregelen.Hierbijkangedachtwordenaanzuinigereenschoneremotorenenaggregatenopbiobrandstoffen,maarzijnerookcompenserendemaatregelendenkbaar.
67
Tweevoorbeeldeninditverbandzijndevolgende.EindhovenAirportintroduceerdeonlangsdemogelijkheidvoorpassagiersomeenvliegreisklimaatneutraaltelatenverlopen.Eenvrijwilligebijdragemaakthetmogelijkomeenequivalentaanbomenteplantendiedereisklimaatneutraalmaakt.Hettweedevoorbeeldvancompensatiebetreftdeemissiehandel.VliegtuigmaatschappijenindeEuropeseUniezullenmetingangvan2011stapsgewijswordenbetrokkenbijhethandeleninemissierechten.Hierdoorwordthetvoordeluchtvaartookmogelijkomviainvesteringeninanderesectoreneenhoogrendementtelevereninhetterugdringenvandeuitstootvanbroeikasgassen.
Klimaatveranderingheeftgevolgenvoordewereldwaarinweleven.OokvoorNederlandiseenaantalbelangrijkegevolgenvasttestellen.Opnationaalniveauonderzoektdeoverheidsamenmetdewetenschapenhetbedrijfslevenstrategieënomintekunnenspelenopdeveranderendeklimaatomstandigheden.Schipholiséénvandeachtzogenaamdehotspotswaareendergelijkestrategiewordtuitgewerkt.DevraagstukkenopSchipholspitsenzichmetnametoeopdestijgingvandezeespiegel(meerzoutekwel)endegrotehoeveelhedenneerslag.Schipholonderzoektmetdewetenschapwatdewenselijkemaatregelenvoordelangetermijnzijnophetgebiedvanwaterkwaliteitenkwantiteit,deruimtelijkeinrichtingendeluchthavenoperatie.
4.6.4 Groen en landschapEenbelangrijkaspectwaarmeedeleefbaarheidinderegiosterkkanwordenverbeterd,isdekwaliteitvanhetgroenenhetlandschap.Zoalseerderaangegevenisookeenkwalitatiefhoogwaardigegroenstructuureenbelangrijkerandvoorwaardevooreengoedvestigingsklimaatinderegio.SchipholGroupwilookindetoekomsteenbijdrageblijvenleverenaandekwaliteitvanhetgroenindeomgeving.Deontwikkelingvannieuwe,aaneengeslotengroengebiedendietoegankelijkzijnvoorrecreatieenontspanning,kandekwaliteitvandeleefomgevingsterkverbeteren.Bijdeinrichtingvandergelijkenieuwegroengebiedenkanaansluitingwordengezochtbijdegeluidscontourenvandeluchthaven.Wijstrevendanooknaareenintegraleaanpakwaaringezamenlijkmetbetrokkenpartijeninderegioeengroenplanwordtopgesteld.OpdiemanierkunnendekernkwaliteitenvandeRandstad,deopenheidvanhetlandschap,hetgroenehart,etc.wordenzekergesteldomdaarmeeleefbaarheidenaantrekkelijkheidvanderegioverdertevergroten.
4.6.5 LeefbaarheidIndevoorafgaandeparagraafisuiteengezethoemetbehulpvaneennieuwewijzevanafhandelingvanhetvliegverkeer,inhetbuitengebiedmindermensengeluidsbelastingzullenondervinden.Datneemtnietwegdatindeomgevingvandeluchthavengeluidsbelasting–endaarmeeookhinder–zalblijvenbestaan.
Uitonderzoekblijktdatdebelevingvanhinderdiehetgevolgisvangeluid(mede)wordtbepaalddoordeinvloeddiemensenzelfophunleefomgevingkunnenuitoefenen.Mensendiedaarzelfinvloedopkunnenuitoefenen,ervarenminderhinderdanmensendiezichovergeleverdvoelenaaneensituatiewaaraanzenietskunnenveranderen.Ditisvoordeluchtvaartsectoreenbelangrijkeredenommetdeomwonendeninoverlegtewillentreden.Gelukkigvalternamelijkhetnodigeteoverleggenentebesluiten.Dewensomdaarinkeuzestemakendievoorallepartijenzooptimaalmogelijkuitpakken,iseentweedebelangrijkeredenomindialoogmetdeomgevingtetreden.
68
Gebiedsgericht hinder beperken: afspraken met de omgevingAlservaringsdeskundigeweetderegiozelfhetbestewelkehinderbeperktmoetworden.Daaromwillenwijpergebiedsamenmetderegioinventariserenwelkeproblemendaarexactspelen.Inoverlegmetderegiokunnendanmaatregelengetroffenwordenvoordeoplossingervan.Oplossingenkunnengevondenwordeninhetbaan-enroutegebruik,investeringenindekwaliteitvandeleefomgevingenverschillendevormenvancompensatie.Demanierwaaropde‘pilots’vanCROStotstandzijngekomen,dewijzewaarophetgrondgeluidinHoofddorp-NoordaangepaktwordtenookhetgedetailleerdeonderzoeknaarhinderinRijsenhoutenoplossingendaarvoor(dezogenoemde‘microklimaat-studie’)zijnvoorbeeldenvandenieuwevoorgesteldemaniervanwerken.DezegebiedsgerichteaanpakvoorhinderbeperkingwilSchipholGroupintensiverenenuitbreiden.
Omwelkezakengaathetdanbijditoverleg?
• Hetgaathierbijvoorbeeldomafsprakenoverhoedenaderings-envertrekrouteslopen.Welkebaanvoorkeurenzijnoptimaal,hoekunnendezehetbesteafgewisseldworden?
• HoepassendezevoorkeureninhethuidigemilieustelselzoalsdatdoordeRijksoverheidisvastgelegd?
• Hoekandeinformatievoorzieningoverhet(weergerelateerde)baangebruikzooptimaalmogelijkwordenvormgegevenentoegankelijkwordengemaakt8?
• Hoekandevoorspelbaarheidvanhetbaangebruikendaarmeeookdegeluidsbelastingwordenverbeterd?Opdezemanierkunnenbewonersimmersbeterrekeninghoudenmetdeteverwachtengeluidsbelasting.
• Hoewillenbewonersdatmethunklachtenwordtomgegaan,hoewillenzedatdaaroverwordtgerapporteerd?
• Omdatelkindividuhinderandersbeleeft,ishetwenselijkomdaarookopeenzoindividueelmogelijkemanieropintespelen.Zokanvoordeééneenverhuisregelingeenoplossingzijn,terwijleenandermeerbehoefteheeftaanextraisolatieofafsprakenoverperiodesvanrustdoortevariëreninhetgebruikvandebanen.Hetisdekunstomuitdezeindividuelevoorkeurenafsprakentedestillerenwaarzoveelmogelijkomwonendenbaatbijhebben.
Opaldezepuntenwillenwijgraagkomentotvormenvancoproductie,waarbijinsamenwerkingmetdeomgeving(bewonersenoverheden)nieuwbeleidwordtgemaakt.Eengoedvoorbeeldhiervanisderecenteaanpakvanhetgrondgeluid,waarbijinsamenwerkingmetbewonersorganisatiesendegemeenteHaarlemmermeeronderzoekisgedaannaaroorzakenenmogelijkeoplossingenvoorhetlaagfrequentegeluidvanstartendevliegtuigen.
Graagwillenwijmetderegiocontroleerbareafsprakenmakenoverhetgebruikvanbanenenroutesènovercompenserendemaatregelenomdehindereffectieftebeperken.Meteenzogenaamde‘menukaart’kaninoverlegmetderegiototverschillendevormenvancompensatievoorhinderwordengekomen.Hierbijkanwordengedachtaangeluidisolatie,eenverhuisregeling,eenaankoopregelingofeencollectievevormvancompensatie.Graaggaanwijmetderegioindialoogoverdeinvullingenuitwerkingvaneendergelijkemenukaart.
Daarenbovenzullenwijverderinzettenopeenstrikttoelatingsbeleidvoorstillere,schonereenveiligerevliegtuigen,diebovendienmeergeavanceerdenavigatieapparatuuraanboordhebbenwaarmeehetmogelijkwordtomsteedsnauwkeurigerendusstillertevliegen.Wijsturenhieropaanmethetstelselvanlandingsgelden9.
8 Momenteel is het al mogelijk om de actuele geluidsbelasting in de regio via internet te volgen via www.schipholonline.nl/nomosonline.
� Per 1 november 2007 worden de tarieven voor oudere en daarmee meer geluid producerende en minder zuinige vliegtuigen verhoogd.
6�
Samenmetdeluchtvaartsector,deprovincieendelokaleoverheidhebbenwijplannenontwikkeldomgezamenlijkindeleefomgevingteinvesterendoorimplementatievaneenleefbaarheidprogramma.Daarnaastdienengehinderdeomwonendeneenberoeptekunnendoenopeenruimerecompensatieregeling,waarinmeerkeuzevrijheidbijdebewonersis.Omdeleefbaarheidin(kleine)kernenoppeiltehoudenwordtingezetophetmogelijkmakenvanwoningbouwbinnenhetbeperkingengebied.
Financiële impuls leefbaarheid SchipholGroupdraagtinoverlegmetregionalestakeholdersookindirectefinanciëlezinbijaandeverbeteringvanhetwoon-enleefklimaatindedirecteomgeving.VoorbeeldenhiervanzijndonatiesvanuithetSchipholfonds,financiëlebijdragenaanhetLeefbaarheidsfonds,deStichtingMainportenGroenenaanderealisatievanhetregionale(N201)enrijkswegennet(omleggingA9bijBadhoevedorp).DaarnaastisSchipholGroupactiefbetrokkenbijwerkgelegenheids-enscholingsprojecten.
Volgen van geproduceerd geluid: introductie van meetpuntenDeintroductievangeluidmeetpunteniseenbelangrijkeverbeteringinhettransparantmakenvandehandhavingopgeluidsnormen.Daaromstellenwijvoorommeetpuntenaandekopvandebanenteinstalleren,zodatdirectkanwordengeregistreerdofeenvliegtuigeenvantevorenvastgesteldehoeveelheidgeluidwelofnietoverschrijdt.
Omalvastinzichtelijktemakenhoeditconceptindepraktijkzoukunnenuitpakkenisinmaart2006eenmeetpostgeïnstalleerdinhetverlengdevandeAalsmeerbaan.Sindsseptember2006isdeproefuitgebreidmeteenextrameetpost.Ditisgedaanomuiteindelijkdemeestgeschikte,datwilzeggendemeestbetrouwbare,plektekunnenbepalenvoordegeluidmeetpost.Ookkanopbasisvandezeproefmetingenwordenbepaaldhoeveelgeluidmeetpostennodigzijnomhethelegebiedtekunnenwaarnemen.OpNOMOSOnlinezijndemeetgegevensvandezemeetpostentevolgen.
Doorhetgeluidvaniedervliegtuigtemeten,ontstaateentransparanterbeelddanopbasisvaneenberekendegeluidbelasting.Bijkomendvoordeelvanmeetpunten,integenstellingtotdehuidigehandhavingspunten,isdatzijzichgoedlenenvoorhetgevenvandirecteinformatie.Deinformatieoverhetgeproduceerdegeluideneeneventueleoverschrijdingisdirectzichtbaarvooromwonenden.
Deopmaatgesnedeninformatievoorzieningwillenwijverbeterendoorindeloopvan2007hetklachtenbureauvanCROSzelfvoorttezettenineeneigenKlachten-enInformatiecentrum.Doorzelfklagerstewoordtestaanendaardoorhetcontactmetklagersteverbeteren,wilSchipholGroupmeerinzichtkrijgenindeaardenachtergrondvanklachten.Ditzalleidentoteenbeterbegripvandeproblemenmethetluchtverkeerinderegio.Klagersgevenzelfimmersveelinformatieoverderedenenwaaromzijhinderondervinden.Dezeinformatiekanvervolgensgebruiktwordenalsinputvoordeingezettehinderbeperkendemaatregelen.
70
71
55. Coproductie als voorwaarde voor succes
Indevoorgaandehoofdstukkenhebbenwijuiteengezetwelkevisiewijhebben,welkeambitiewijnastrevenenwelkeontwikkelingenwijindemarktverwachten.DaarbijhebbenwijaangegevenhoeSchipholeropditmomentvoorstaat.OmdehuidigesuccesvollepositieindetopviervanEuropesehubstehandhaven,isopeenbehoorlijkaantalpuntenactienoodzakelijk.Daartoehebbenwijvijfpijlersvoordeduurzameontwikkelingvandemainportnaderingevuldenwaarmogelijkvoorzienvanconcreteacties.
Eenaantalvandezeactieskunnenwijzelfstandigenopeigeninitiatiefuitvoeren.Voordemeesteactiesechterissamenwerkingmetstakeholdersvereistofligthetinitiatiefzelfsnadrukkelijkbijmedespelers.
AlsSchipholGroupwillenwegraagsamenmetdeanderebetrokkenspelers-Rijk,provincie,gemeenten,bewoners,ondernemingen,airlinesenluchtverkeersleiding–samenwerkenaaneenagendawaarmeehetbeoogdedoelvoorSchipholzoalsindezevisiebeschreven,kanwordenveiliggesteld.BehoudvanhetuitstekendeverbindingennetwerkvanSchipholisimmersvanbelangvoordetoekomstvandegeheleregio.Omgekeerdisookdeverbeteringvandekwaliteitvandeomgevingvoorwonen,werkenenrecreëreneengedeeldbelangwaarwijonssamenmetdebetrokkenengraagvoorwilleninzetten.Hetgemeenschappelijkedoelisimmersomalsregiototdetop-vijfvanEuropesestedelijkeregio’stebehoren.
Daarbijbeseffenwijheelgoeddateenprocesvansamenwerkingencoproductieeréénvanvallenenopstaanzalzijn,waarbijallebetrokkenenzowelpositievealsnegatieveervaringenuithetverledenmeedragen.Hetisdaarbijvoorallebetrokkenenzaakomindialoogmetelkaarpositiesteverduidelijkenenvertrouwenoptebouwen.Deeerstebijeenkomstenvandezogenaamde‘Alderstafel’latenziendatditeenbelangrijkennoodzakelijkprocesisdattijdvergt.Aandezetafelwerkenderegionalepartijenstapvoorstapaanhetuitwisselenvaninformatieenstandpuntenenaanhetopbouwenvanvertrouwen.Uiteindelijkmoetditleidentoteenconvenantmetafsprakenvoordekorteenmiddellangetermijn.
NaastderegionalespelerskomthetRijkeenbelangrijkeroltoe.Dierolisdrieledig.OmtebeginnenishetRijknationaal-enalsmedespelerinEU-verband–decentralepartijwaarhetbetrefthetopstellenenaanpassenvanregelgeving.DaarnaastishetRijkdecentralespelerwaarhetinvesteringeninbijvoorbeeldverbeteringvandeachterlandverbindingen(spoorenweg)enregionaleinfrastructuurbetreft.TotslotishetRijkdeoverkoepelendepartijdiegeletophetbelangvanAmsterdamAirportSchipholvoordeNederlandseeconomieeenarbitrerendemaarookdoorslaggevenderoltoekomt,waarhetdebesluitvormingoverdetoekomstvandeluchthavenbetreft.
Indezesettingzienwijhetvoorliggendedocumentalsonzeinbrenginhetproces.Hiermeegevenwijduidelijkaanwelkevisieenambitieonsvoorogenstaanenwelkestappenwijwillenzetten.Deinvullingvandiestappenisvervolgensonderwerpvanconstructiefoverlegmetdebetrokkenenspelers.
Copyright SchipholGroup,mei2007.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigden/ofopenbaarwordengemaaktdoormiddelvandruk,fotokopie,microfilmofopwelkeanderewijzeook,zondervoorafgaandetoestemmingvanSchipholGroup.