Upload
radamanee-chimliang
View
225
Download
3
Embed Size (px)
DESCRIPTION
ผ้าและสิ่งทอลับแล
Citation preview
Lablaeผาและสงทอลบแล
textile and fabricRadamanee Chimliang
เมองลบแล ดนแดนแหงปรศนาลลบ
มมานหมอกพษเปนกำาแพง สรรพสงภายในกลบตาลปตร
เมองนนบถอผหญงกดกนผชาย หญงเปนนายชายเปนขามาลา คำาจนทร
เมองลบแล เปนเมองเกาในตำานานทเปนเรองเลาสบกนมาชานาน ในบาง
ทองทวากนวาเมองลบแลซกซอนอยในปาบางวาเปนเมองแมมายพลเมองมแต
ผหญงบางวาคนเมองนถอศลธรรมและวาจาสตย ในตำานานนนเรองราวเกยว
กบเมองลบแลในแตละทองทมกจะมสำานวนเลาทแตกตางกนออกไปซงเรองราว
ความลกลบเหลานถกนำามาสรางเปนนยายเรองดงบทประพนธของมาลา คำา
จนทร นกเขยนรางวลซไรตดวยความทเปนเรองเลาพนบานทคนไทยสวนใหญ
รจกกนดแมวาเมองลบแลของแตละทองถนจะมสำานวนผดเพยนและแตกตางกน
ออกไปแตทเหมอนกนคอความลกลบและความเปนมาอนเลอนรางราวกบเปน
เมองทตงอยในมานหมอกคลายจะแลเหนเชนเดยวกบชอ เมองลบแล ซงหมาย
ถงทซงมองดไมเหนเปนชอเมองทตงตามลกษณะภมประเทศทลลบซบซอนเมอ
มองจากภายนอกเหนแตปาเขาไมคอยพบเหนบานเรอนซงความลกลบเหลา
นคอเสนหของเมองลบแลทหลายคนอาจสงสยวาเมองลบแลมอยจรงหรอเปน
เพยงเรองเลาปรมปราเทานน
ลบแลเปนอำาเภอหนงในจงหวดอตรดตถอยในเขตภาคเหนอตอนลางทม
ความหลากหลายของวฒนธรรมทผสมผสานและสบทอดมาแตโบราณจากการ
รวบรวมเอกสารประวตการสรางเมองลบแลและตำานานเมองลบแลกลาววาใน
สมยอาณาจกรโยนกเชยงแสนบรรพบรษดงเดมรนแรกของชาวลบแลเปนชาว
ไทยวนทอพยพจากอาณาจกรโยนกเชยงแสนลงมาตงถนฐานทำามาหากนในเขต
ทองทเมองลบแลกอนทคนไทยจะสถาปนาอาณาจกรสโขทยขน
เมองลบ
แล
ในปจจบ
น
เนองจากลกษณะภมอากาศและภมประเทศของเมองลบแลมความอดม
สมบรณเหมาะสมตอการตงถนฐานจงปรากฏวาไดมคนไทจากหวเมองใน
อาณาจกรลานนาและอาณาจกรลานชางหรอนครเวยงจนทนอพยพและทยอย
ลงมาตงถนฐานในเขตทองเมองลบแลตงแตสมยสโขทยและอยธยาตอมาจงไดม
การไดจดสรรทดนใหราษฎรทมเชอสายมาจากอาณาจกรโยนกเชยงแสนไปตง
บานเรอนตงแตบานตนเกลอ ตำาบลแมพล บานทองลบแล ตำาบลฝายหลวง ถง
บานคอกชาง ตำาบลศรพนมมาศ สวนราษฎรทมเชอสายมาจากเวยงจนทรใหไป
ตงบานเรอนอยทบานกระตาย บานนาแตว และบานนาทะเล ตำาบลชยจมพล
วฒนธรรมการทอผา เ ปนวฒนธรรมทถายทอดกนมาชานานและ
กระจดกระจายกนอยมาตงแตดนแดนสบสองปนนาทางตอนใตของจนเรอยลง
มาตลอดพนทในบรเวณเอเชยตะวนออกเฉยงใตซงเปนวฒนธรรมอยางหนง
ของชนกลมไทยทมรวมกนสตรไท-ลาวไดสรางสรรคผาทอพนเมองนานาชนด
ภายในครอบครวสมาชกฝายหญงจะรบผดชอบดานการผลตเครองนมหมของ
ครอบครวนบตงแตตนคอเรมปลกฝายและหมอนเพอเลยงตวไหมจนถงทอเปน
ผนและตดเยบเปนเสอผา เดกหญงชาวไทจะเรมหดทอผาตงแตอาย 6-7 ปโดย
เรมดวยการทอลายงายๆเชนทอตนซนสำาหรบผาซนของตนเอง นอกจากนผาทอ
ยงมบทบาทสำาคญอกในชวตตงแตเกดพธการสำาคญในระหวางทมชวตอยแลว
จนถงในพธกรรมเมอสนชวตแลว
สงทอลบ
แล
การทอผาของชาวอตรดตถนนเพอใชสอยกนภายในครอบครวมราย
ละเอยดและรปแบของผาทอเมองอตรดตถเปนไปตามลกษณะของชาตพนธเดม
ซงปจจบนไดมการผสมผสานกลมกลนไดแกกลมวฒนธรรมไทยพนถนมสำาเนยง
การพดแบบคนสโขทย สวนใหญอาศยอยในเขตลมแมนำานานบางสวนของอำาเภอ
พชยและบางสวนของอำาเภอลบแล เขตอำาเภอเมองสวนกลมวฒนธรรมลานนา
จะอยในเขตตอนเหนอของอำาเภอลบแล อำาเภอทาปลาและอำาเภอทองแสนขน
และกลมวฒนธรรมลานชางแบบหลวงพระบางอยใน อำาเภอทองแสนขน อำาเภอ
นำาปาด อำาเภอฟากทาและอำาเภอบานโคก และในบางหมบานของ อำาเภอตรอน
อำาเภอพชย และอำาเภอลบแล ซงมความ สมพนธกบการแตงกายตามประเพณ
พนถนทมรปแบบดงเดมเปนเอกลกษณของโดยการสงเกตจากลวดลายสสน และ
รปแบบของผาทงหมอนหก หมอนมะแปบ ถงกลา ผาปกขนหมาก ผาหมตางๆ
หญงสาวชาวลบแลแตเดมนยมมวยผมและเหนบดอกไม สวมเสอเกงสขาวหรอ
สครามพาดทบดวยสไบ การนงซนหากอยเรอนจะนงซนผาฝาย เชนซนแหล ซน
ซว ซนตาแหลม ซนไก หากไปนอกบานอาจจะนงซนเชนซนลบแลงแดง ซนมก
ซนตนจก นยมใชในโอกาสพเศษตางๆเวลาอากาศหนาวชาวลบแลอาจหมดวย
ผาหมหวเกบ
หมอนหกมลกษณะรปทรงสเหลยมผนผาใชวธการเยบหมอนเปนชองเลกๆ
ดวยผาฝายสขาวตลอดความยาวของหมอนภายในจะยดดวยนนแลวนำามาเยบ
ตดกน 6 ชอง เสนยนมกจะใชฝายสแดงยอมดวยครง เสนพงจะใชไหมยอมสเขยว
และสเหลองซงจะพบมากและลายหนาหมอนทเปนทนยมคอลายนาคโดยลาย
หลกทพบมากจะเปนลายนาคและลายกลบจนทรตามลำาดบ สวนลายอนทพบ
เชน ลายนก ลายเตย และลายขอตางๆ ทงสขอ แปดขอ สบสองขอ
หนาหม
อน
หมอนมะแปบหรอหมอนหนาเดยวมลกษณะรปทรงสเหลยมผนผาใช
วธการเยบหมอนเปนชองใหญชองเดยวดวยผาฝายสขาวภายในจะยดดวยนน
มหนาเดยวมกนำาผาททอดวยเทคนคการจกมาเยบตดหนาหมอนเพอความ
สวยงาม
สไบ เปนผาทสตรใชหมคลมหรอพาดไหลทบจากเสอเกง
เสอเกง เปนเสอโบราณของชาวลบแลปจจบนพบนอยมากไมมการใสใน
ชวตประจำาวนเฉกเชนในอดต เสอเกงมลกษณะททอดวยฝาย คอกลม ผาหนา แขน
กระบอก แตงดวยกระดมเงนราบคอเสอ ลงมาจนถงชายเสอ ดานในมสาบสแดง
ของผหญงจะเวาตรงเอว มทงทเปนสฝายธรรมชาตและแบบทยอมดวยสคราม
เครองน
งหม
ซนไก เปนซนทมองคประกอบเชนเดยวกบซนซวแตมสเขมเชนสดำาหรอ
สนำาเงนแตเปลยนตวใชเทคนคไกคอการใชฝายหรอไหม 2 สปนควบกนเปนเสน
เดยว เรยกอกอยางวาหางกระรอก ซนไกแบบโบราณมกจะทอเปนซนไกลวนทง
ตวซน
ซนซว เปนซนททอสำาหรบนงทำางานอยกบบาน ตนซนเปนผาพนสดำา ตวซน
เปนพนสเขยว จะจกลายประกอบระหวางรอยตอตนกบตวและตวกบหวซน ซนซ
วจะเปนซนททอลกษณะเดยวกบซนไก แตเปลยนเปนใชดายสซว (สเขยว) ทอคน
ดวยเสนสดำาเปนตาๆ สวนหวซนและตนซนจะทออยางเดยวกนทกประการ ซนซว
เปนซนทใชเรยกกนโดยทวไปของชาวลบแลและชาวหาดเสยว อำาเภอศรสชนาลย
จงหวดสโขทย
ซนลบแลง เปนซนททอเปนตาขนาดเทาๆ กนจำานวน 5-6 ตา แตละตาจะ
มเสนขาวคนระหวางกลางตาท 3 จะมเสนสเหลองคนอยตลอดใน 1ตาใหญจะม
เสนสดำาหนาคนเปนระยะ ๆ จำานวน 5 เสน เสนท 6 จะใหญเปน 2 เทาหรอ 2
เทาครงของเสนสดำา เปนการทอฝายและมเสนไกแซมเปนเสนเลกๆ ซนลบแลง
หรอซนลบแลทเรยกกนตามทองถนนนมกจะมพนสแดงหรอสแดงเขม(กำา)เปน
เอกลกษณของซนอำาเภอลบแล
ซนมก เปนซนทมการยกดอกเปนลายเลกๆ รปแปดเหลยม เปนแนวขวาง
พาดบนตวซนคอจะทอดวยองคประกอบเดยวกบซนซว ซนแล หรอซนตาเหลม
เพยงแตเปลยนลายรวเปนลายมกซงเปนลายทเกดจากการทอจะมลกษณะเปน
ลายดอกแกว บางครงตวซนเปนมกสวนตนซนจะตอดวยตนจก
ซนตนจก เปนซนทมลกษณโดดเดนตรงบรเวณตนซน ซงซนตนจกของ
อำาเภอลบเเล มกจะทำาไปหวซนสเเดงเเละสขาวเชนเดยวกบไทยวนราชบรตวซน
นยมเปนมกทงสดำาหรอสเขยวเขม สวนตนซนนยมจกเตมพนทตลอดทงผนซง
ตางจากซนไทยวนอนๆทงซนเชยงใหม ลำาปาง เมองลอง ทจะนยมจกเพยง 50-
75% ของตนซนเทานนซนตนจกของลบแลนยมสเอกรงค คอสเขยวและสเหลอง
ทอดวยฝายจกไหมและมแบบทเปนจกผสมสคอใชสนอกเหนอจากสเหลองและส
เขยว
ผาหมหวเกบใชหมในฤดหนาวหรอชวงอากาศเยนตวผาหมทอดวยฝาย
ขาวเปนดอกนนลายสองหรอยำาสตลอดผนมเครอคนเปนระยะระหวางชายกบ
เครอจะพงดวยเครอเหลองหนงรว ตรงมมผาหรอหวจะเกบลายแลวนำาสองผนมา
เพลาะรวมกนเปนผนใหญปลอยชายครยใหสวยงามบางครงกมการตดเมดเงน
หรอเลอมทลายเกบ
ผาหม
ผาหมแตบคลายผาหมหวเกบเพยงแตไมมลายเกบนยมทอลายสองหรอ
ลายสามบางพนทเรยกตามลายทอวาผาหมลายสองหรอผาหมลายสามซง
ของลบแลจะนยมพนสขาวตางจากของหาดเสยวทจะนยมสแดงและสดำา
ผาปกขนหมาก เปนผาทใชในพธกรรมทางศาสนาเชน งานบวชสำาหรบวาง
บนพานหมากพลและเครองสกการะตางๆมรปแบบลกษณะคลายผาเชดมการ
จกลายทปลายทงสองดานและมกทำาเปนเชงครย
ถงกลา เปนถงยามททอขนจากฝายแซมไกไหมตกแตงดวยการจกลายและ
ตดเลอมแวนนำามาตดเยบเปนถงสำาหรบใชใสสงของสำาหรบพกตดตว
ถงยาม
การแตงกายของชาวลบแลในอดตสามารถบงบอกถงกลมชนดงเดมทเขา
มาอาศยอยทอำาเภอลบแลนนคอชาวไทยวน หญงสาวชาวลบแลแตเดมนยมมวย
ผมและเหนบดอกไมเชนเดยวกบสตรชาวไท เครองแตงกายนนจะสวมเสอเกง
สขาวหรอสครามพาดทบดวยสไบ การนงซนหากอยเรอนจะนงซนผาฝายเพอ
สะดวกตอการลกนง สะดวกสบายในการทำาครวหรอทำางานบานตางๆซนมกมส
เขมเชนซนแหล ซนซว ซนตาแหลม ซนไก หากไปนอกบานอาจจะนงซนทมสสน
มากขนเชนซนลบแลงแดง ซนมก แตเมอครงงานบญอาจจะนงซนตนจก ซงนยม
ใชในโอกาสพเศษตางๆ ซงผาซนตนจกของลบแลเปนทมชอเสยงและมรปแบบ
ทเปนเอกลกษณทตนซนนยมจกดานหนาเตมพนทตลอดทงผนโทนจะมสโทน
เดยวกนเชนในเชงหนงๆ มกมสเหลองเปนตวนำาสวนดายสอนๆทนำามาประกอบ
กนจะเปนสนำาตาลเขมกบแดงเขมหรอเขยวสองสามสเทานน สวนตวซนมกเปน
เขยวหรอดำานยมเปนซนมก
เอกลกษ
ณ
ผาทอลบ
แล
เมอเวลาอากาศหนาวสตรชาวลบแลอาจหมดวยผาหมหวเกบแทนการหม
สไบเนองจากการทอฝายดวยเทคนคทอเปนลายสอง สายสามหรอยกสตะกอนน
ทำาใหผามความหนาเปนพเศษเพมความอบอนใหแกผหมคลมไดผาหมหวเกบ
นยมใชพนสขาวแซมสนำาตาลหรอสเทาเปนลายรวตางจากของหาดเสยวทนยมส
ดำาหรอสแดงทเรยกวาผาหมแซงแดงและผาหมลายดสวนปลายดานหนงจะมการ
จกเปนลายนาค ลายกองขาว ลายดอกพกล ลายไทรยอย ฯลฯ เรยกวาการเกบ
ลายจงทำาใหเรยกผาหมทมลายแบบนวาผาหมหวเกบสวนผาหมทไมมลายเกบ
จะเรยกวาผาหมแตบ ผาหมลายสอง ผาหมลายสาม ซงมลกษณะคลายๆกนแต
ตางกนทเทคนคการทอและชอเรยกตางกนตามทองถน
ชาวลบแลทงชายและหญงนยมสะพายถงยามทเรยกวาถงกลา เวลาไปนอก
บาน ไปวด หรอไปงานบญตางๆสวนการทำาหมอนนนสตรชาวลบแลจะนยมทำา
ขนใชในครวเรอนนยมตกแตงหมอนดวยการจกหนาหมอนทงหมอนหนาเดยว
หมอนส หมอนหก หมอนปอง แตทพบมากมกจะเปนหมอนหกทมใชกน พบมาก
มกจะเปนหมอนหกทมใชกนทกครวเรอนสวนมากจะทำาไวใชเองมใชเพอการ
ซอขายเนองจากประชากรสวนใหญมอาชพเกษตรกรรมจงทอผาทำาหมอนและ
เครองใชอนๆขนเองโดยไมตองเสยเงนซอ
ลวดลายตางๆทปรากฏในผาทอลบแลสวนใหญจะอยในรปแบบเราขาคณต
มการพฒนาและดดแปลงจากสงทพบเหนในชวตประจำาวนเชน ลายสขอ ลาย
แปดขอ ลายดอกจนทร ลายเตย ลายพาน ลายดอกพกล สวนลายทเกดจาก
จนตนาการหรอเรองเลาสบตอกนมา เชนลายนาค ลายมา ลายนกหรอลาย
หงส เปนลายทมกเกยวกบความเชอทางของบรรพบรษและความเชอทางศาสนา
ซงวธการทอจะยากงายตางกนไปขนอยกบความชำานาญของชางทอทประดษฐ
ลวดลายทพบเหนในชวตประจำาวนมาทอเลาเรองราวลงบนผนผาเปนลวดลายท
สบทอดกนมาแตโบราณทอบรมสงสอนถายทอดองคความรจากรนสรน
เหลานเปนสงบงบอกความเปนไทยวนและลาวเวยงจนทนของชาวลบแล
ไดดโดยแสดงออกในงานผาทอซงเปนมรดกรวมทางวฒนธรรมทมความ
สมพนธกนทงอทธพลทสงตอหรอแมแตรปแบบทตางกนดงนนผาทอลบแลจง
เปนการผสมผสานวฒนธรรมทงสองเขาไวดวยกน เพราะความหลากหลายของ
วฒนธรรมทำาใหไมอาจรกษารปแบบดงเดมของขนบธรรมเนยมประเพณของ
ตนไวไดการผสมผสานกลมกลนทางวฒนธรรมจงเกดขนเปนเอกลกษณของชาว
ลบแลในทสด