La sfida eraclitiana nella narrativa italiana

postmoderna

NR 2738

La sfida eraclitiana nella narrativa italiana

postmoderna

A cura di Krystyna Wojtynek-Musik

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2009

Consulenza linguisticaAdriana e Guido Lauro Parisi

Redaktor serii: Historia Literatur ObcychMagdalena Wandzioch

RecenzentJoanna Ugniewska-Dobrzańska

Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2007—2009

Projekt N103 064 32/2805

Pubblicazione realizzata con i mezzi finanziari previsti per la ricerca relativa agli anni 2007—2009

Progetto N103 064 32/2805

Publikacja będzie dostępna — po wyczerpaniu nakładu — w wersji internetowej:

Śląska Biblioteka Cyfrowawww.sbc.org.pl

Essere ‘eraclitiani’ nell’epoca postmoderna (Krystyna Wojtynek-Musik)

Intorno al concetto di postmodernismo (Agnieszka Grabara)

Problemi identitari della generazione del ’68 in Due di due di Andrea De Carlo (Agnieszka Grabara)

Il sapere indifeso in Palomar di Italo Calvino (Magdalena Szymura)

Homo faber degenerato ne Le mosche del capitale di Paolo Volponi (Joanna Janusz)

Il rifiuto dell’impossibile in Nottetempo, casa per casa di Vincenzo Consolo (Aneta Chmiel)

Il superamento della condizione di uomo di scarto in Come Dio comanda di Niccolò Ammaniti (Małgorzata Puto)

L’ascolto che orienta in Caos calmo di Sandro Veronesi (Wiesława Kłosek)

La morte come verifica della vita in Tristano muore di Antonio Tabucchi (Ewa Tichoniuk-Wawrowicz)

Ciò che cambia si rinnova (Krystyna Wojtynek-Musik)

Bibliografia e sitografia citata

Indice dei nomi

Streszczenie

Summary

Indice

7

28

52

78

102

119

139

160

183

201

205

215

221224

Bauman, Zygmunt 11, 12, 13, 15—19, 27, 44, 46, 47, 49, 50, 55, 56, 57, 79, 80, 83, 94, 98, 99, 120, 131, 132, 136, 137, 141, 149, 153, 154, 173, 175, 180, 183, 184

Bazzarelli, Eridano 147Bazzini, Davide 142, 143Bejska, Apolonia 68Bell, Daniel 10—11, 32, 35Belpoliti, Marco 90, 91, 97Benjamin, Walter 36, 48, 189Berardinelli, Alfonso 117, 174, 175Berman, Paul 8Bertinetto, Alessandro 27Bertone, Giorgio 100Bettini, Filippo 104Boccagni, Paolo 132, 175, 184Borges, Jorge Luis 189Borsellino, Paolo 126Bosselli, Mario 88Botta, Anna 86Bottiglieri, Nicola 97Bové, Paul A. 30

AAdorno, Theodor 189Alighieri, Dante 132, 189Alloni, Marco 200Amendola, Giandomenico 42Ammaniti, Niccolò 139—159, 202Andò, Roberto 125, 128Antonello, Pierpaolo 90Argan, Giulio Carlo 36Aristotele 162Arlorio, Piero 8 Astrologo, Marina 13, 141Aubert, Nicole 175Augé, Marc 143, 155

BBaillargeon, Normand 13Baniak, Józef 162, 163Barberi-Squarotti, Giorgio 103Baroncini, Daniela 134Bartmiński, Jerzy 103

Indice dei nomi

216 Indice dei nomi

Brecht, Bertolt 189Brześkiewicz, Zbigniew W. 163, 173Buonarotti, Michelangelo 177

CCalasso, Roberto 51Califano, Mimma 97Cãlinescu, Mattei 32Caltagirone, Calogero 19Calvino, Italo 78—101, 103, 202Cani, Federica 164Capanna, Mario 64Cardini, Franco 11, 151Carlino, Marcello 104Carravetta, Peter 28Carrol, Lewis 189Céline, Louis-Ferdinand 189Centofanti, Fabrizio 95Ceppa, Leonardo 17Certeau, Michel de 143Cervantes, Miguel de 189Cesareo, Vincenzo 79Ceserani, Remo 30, 84Char, René 189Chessa Wright, Simonetta 90Chiurazzi, Gaetano 161Chymuk, Maria 163Cicerone 162Clerici, Luca 99Colli, Giorgio 51, 187Consolo, Vincenzo 119—138, 202Cortella, Lucio 55Costa, Paolo 53Cupellaro, Marco 83, 184Curi, Umberto 187

DD’Amico, Savino 184Daniele, Silvano 20—22Davis, Douglas 31Dąbrowski, Kazimierz 17, 24De Caprio, Caterina 88De Carlo, Andrea 52—77, 202

De Carneri, Marina 132, 175, 184Dell’Aquila, Paolo 203Delsol, Chantal 149De Martino, Ernesto 127Democrito 189De Onís, Federico 28Derrida, Jacques 31, 34Dickinson, Emily 189Di Corinto, Arturo 19Dicuonzo, Angelo Raffaele 126Diels, Hermann 7Dolfi, Anna 190Dondi, Mirco 116Duchamp, Marcel 36

EEchrenberg, Alain 56Eco, Umberto 33Eraclito (Heraklit) 7, 19, 25, 26, 57, 134,

158, 162, 164, 173, 179, 180, 181, 183, 187, 197, 202, 203, 204

FFalcetto, Bruno 99Falcone, Giovanni 126 Featherstone, Mike 161Ferrarotti, Franco 64Ferroni, Giulio 105, 124Fiedler, Leslie 30Filippini, Emanuele 36Fitte, Hernán 103Fitts, Dudley 28Fleming, Victor 190Franchini, Antonio 121, 128Franzinetti, Guido 79Freud, Sigmund 21, 24Fromm, Erich 14, 16, 17Formenti, Carlo 78Fortini, Franco 103Foscolo, Ugo 145, 189Foucault, Michel 53Fournier, Paul 86Frye, Northrop 68

217Indice dei nomi

GGable, Clark 193Galimberti, Fabio 9 Garreau, Joël 40Giannantoni, Gabriele 158Garelli, Gianluca 27Gay, Paul de 44Giametta, Sossio 187Giddens, Anthony 9, 11—12, 15, 162,

163Gilliland, Robert M. 22, 23Gilloch, Graeme 48Girard, René 159Giudici, Giovanni 103Giuliani, Aldo 22Ghinelli, Giuseppe 164Goethe, Johann Wolfgang von 189Goffman, Erving 53, 54Gorjux, Raffaele 42Guimarães Rosa, João 189Gutierrez, Valeria 164

HHabermas, Jürgen 17, 32Hall, Stuart 44Hassan, Ihab 28, 29, 31, 32, 37, 41Heidegger, Martin 33, 40, 54, 55Heine, Heinrich 189Hegel, Georg Wilhelm Friedrich 55,

102Hemingway, Ernest 189Honneth, Axel 55

JJames, William 55Jameson, Fredric 29, 33, 34, 35, 36, 37,

51Jansen, Monica 84Jagiełłowicz, Alina Bernadetta 164Jałowiecki, Bohdan 43Joyce, James 48, 189Jung, Carl Gustav 20—22

KKacprzyk, Janusz 7 Kavafis, Kostantinos Petrou 189Klein, Erika 147Kowalczyk, Mirosław 102Kowalska, Małgorzata 149Kranz, Walter 7Kübler-Ross, Elisabeth 186

LLamarque, Vivian 189Lardo, Cristiana 180Leopardi, Giacomo 132, 189, 190Lotman, Jurij Michajlović 147Lucca, Giovanni 147Luperini, Romano 121, 128Lyotard, Jean-François 31, 33, 35, 36,

78, 83

ŁŁaciński, Bogdan 8

MMa Deva, Renu 204 Maffesoli, Michel 46, 177Mannucci, Cesare 14Ma Prem, Gabriella 204Marchese, Angelo 147Marchese, Franco 123 Marchisio, Roberto 132, 149Markiewicz, Henryk 68Martignoni, Clelia 125Marx, Karl 102Masini, Francesco 51Maslow, Abraham Harold 8, 17, 18,

21, 24, 197Mastropasqua, Aldo 104Mazurkiewicz-Brzozowska, Małgorza-

ta 103Mazzi, Claudia 161Mazzi, Francesca 161

218 Indice dei nomi

McKenzie, Evan 50Mengaldo, Pier Vincenzo 94Mika, Stanisław 67Minio, Antonio 163, 164, 172, 173, 177Minucci, Sergio 120, 154, 184Mitchell, Margaret 190Mondin, Battista 187Montanari, Matteo 51Montinari, Mazzino 187Mora, Emanuela 79Mrówka, Kazimierz 57Musarra-Schroeder, Ulla 84, 97Muzzioli, Francesco 104

NNeirotti, Savina L. 132, 149Nietzsche, Friedrich 51, 187

OOlivieri, Ugo Maria 88Onofri, Massimo 138Osho 204Ossola, Carlo 103Ottieri, Ottiero 103

PPaci, Massimo 40Papa, Enzo 119, 121, 122Papini, Maria Carla 104, 107, 114Parandowski, Jan 181Pascal, Blaise 189Pasolini, Pier Paolo 63Pasquinelli, Angelo 7Patrizi, Giorgio 101, 104Pazzaglia, Mario 103Pedio, Renato 17Pesare, Massimo 10Pessoa, Fernando 188Pierangeli, Fabio 180Pirandello, Luigi 120, 137, 169Poe, Edgar Allan 189

Prati, Ivana 19, 20, 22Puttini, Matteo 142, 143

RRaboni, Giovanni 103, 117Raffaeli, Massimo 103Raimondi, Ezio 124Rapisardi, Mario 136Reber, Artur 156Rella, Franco 187Remotti, Francesco 129Ricoeur, Paul 54Rini, Rodolfo 52Robertson, Roland 142Rolland, Dominique 143Romanek, Michał 159Rorato, Laura 84Rorty, Richard 34Rossari, Carla 164Rossi Paulis, Margherita 42Russo, Carlo Ferdinando 119

SSaccani, Rossana 125Salamone, Nino 87Salvadori, Francesca 8 Scalia, Gianni 103Scarpa, Domenico 86, 96, 98Schiaffino, Gabriella 147Schopenhauer, Arthur 189Schubert, Franz Peter 193Schulz-Buschhaus, Ulrich 99Schulz von Thun, Friedemann 178Sciascia, Leonardo 120Scuderi, Attilio 137Segre, Cesare 122, 125Sennet, Richard 48Sereni, Vittorio 103Serra, Francesca 88, 91, 93, 100, 101Sertoli, Giuseppe 34Shakespeare, William 99Slepoj, Vera 66Sławek, Tadeusz 143

219Indice dei nomi

Soldati, Adriana 143, 155Somervell, David Churchill 28Spanos, William 30Spedicato, Paolo 28 Storchi, Simona 84Suska, Vincenzo 177Swami Sivananda 199Swami Videha, Anand 204Szczepański, Marek Stanisław 43Szulakiewicz, Marek 163Szulżycka, Alina 162

TTabucchi, Antonio 183—200, 202Tatarkiewicz, Władysław 7, 57Tessari, Roberto 103Testa, Simona 8Thébaud, Jean-Loup 35Tillich, Paul 177Tonelli, Angelo 173, 176, 179, 181Tomaselli, Paola 13Touraine, Alain 10Toynbee, Arnold 28Traina, Giuseppe 121, 132Trąbka, Jan 7, 181Tullio-Altan, Carlo 156Tylor, Charles 52

UUgniewska, Joanna 27, 200

VVattimo, Gianni 31, 33, 37, 40, 45, 47,

51

Vaughan-Whitehead, Daniel 12Vecchi, Benedetto 55, 154Venturi, Robert 42Vercellone, Federico 27 Verdiani, Vera 12, 49, 94, 131, 173Verga, Giovanni 120Veronesi, Sandro 160—182, 202Virilio, Paul 142Vittorini, Elio 103Volponi, Paolo 102—118Voltaire (François-Marie Arouet) 189

WWarhol, Andy 37, 190Walecki, Piotr 7Węglarz, Jan 7White, Robert B. 22, 23Wilde, Oscar 189Wilkoń, Aleksander 143Włodyga, Piotr 178

YYeats, William Butler 189

ZZielewska, Beata 162Zingarelli, Nicola 156Zublena, Paolo 100Zukin, Sharon 44

ŻŻakowski, Maciej 184

Heraklitejskie wyzwanie w ponowoczesnej prozie włoskiej

Streszczenie

Na przełomie XX i XXI wieku ludzkość stanęła na rozdrożu między wizją bezwzględnego globalizmu i prymatu technologii a wizją nowego humanizmu nadziei i szacunku dla człowieka w obrębie ruchomych struktur świata. Wybór opcji ciągle nie jest wyrazisty, a zbiorowa świadomość pozostaje w fazie parado-ksów i ścierania się idei oraz iluzji. Niestałe rządy, dynamika rynku, pogoń za zyskiem i postindustrialna organizacja zatrudnienia wymuszają na wielu osobach zmiany pracy, środowisk i miejsc pobytu, wskutek czego następuje zaburzenie więzi społecznych, frustracja i poczucie bezdomności. „Heraklitejska” postawa otwarcia wobec rzeczywistości okazuje się w praktyce groteską i destrukcją, a człowiek pod presją nieustających wyzwań zamiast ewoluować w mędrca, który spokojnie i odważnie realizuje swoje zadania, o wiele częściej zapada na różnego rodzaju neurotyzmy i lęki. W samoobronnej desperacji, z buntu lub przekory ludzkość próbuje jednak ocalić elementy ładu i tożsamości, by wymknąć się całkowitemu uprzedmiotowieniu przez system.

Kultura omawianej epoki kwalifikowana jest jako postmodernistyczna, czyli w polskim tłumaczeniu ponowoczesna, ale różne teorie ukazują trudności z definicją tego pojęcia i z jego systematyzacją. Postmodernizm wyraża się bowiem w formie wieloaspektowej jako nowa koncepcja człowieka, Historii, technologii, sztuki i mediów. Centralną figurę ponowoczesnej przestrzeni stanowi miasto, spełniające ważne funkcje polityczne, ekonomiczne, społeczne i kulturowe, lecz za cenę utraty bliskiego kontaktu z przyrodą.

Włoska literatura czujnie rejestruje zmiany zachodzące w Italii po 1968 roku, szczególnie w skali jednostki. Na przykładzie wybranych powieści autorki niniej-szego zbioru próbują owe zmiany uporządkować według wspólnego kryterium „heraklitejskiej” teorii bytu.

Problemy tożsamościowe Pokolenia ’68 przedstawia Andrea De Carlo w powieści Due di due. Po młodzieżowym buncie i kryzysie społeczno-kulturowym w roku 1968 bohaterowie powieści, Mario i Guido, boleśnie zmagają się z porewolucyjnym zagubieniem. W zmienionej rzeczywistości na próżno szukają młodzieńczych ideałów i punktów odniesienia. Mario wychodzi z impasu zwycięsko, zakładając rodzinę i samodzielnie organizując własne miejsce do życia i pracy. Natomiast Guido w pustce powstałej po politycznym fermencie rozpaczliwie i po omacku tropi własną tożsamość. Podróżuje, stara się zostać pisarzem, ucieka w seks, alko-

222 Streszczenie

hol i narkotyki, wreszcie powraca do przyjaciela. Pomoc Maria przychodzi jednak za późno i nie jest w stanie zapobiec tragicznej śmierci Guida.

Sytuację ponowoczesnego intelektualisty i naukowca opisuje Italio Cal-vino w utworze Palomar. Kryzys wiary w moc rozumu wraz z technologizacją i komercjalizacją nauki doprowadzają bohatera do relatywizacji wszelkich prawd oraz zwątpienia w misję badacza. Palomar nie rezygnuje jednak z wysiłku pozna-nia i interpretacji danych jako sposobu na odczytanie praw wszechświata. Uparcie dokonuje wiwisekcji rzeczywistości, chociaż pogłębia się w nim bezsilność wobec ruchomej złożoności świata i ograniczoności nauki. Zawiesza w końcu wszelkie działanie i umiera w poczuciu znikomości człowieka oraz jego wiedzy.

Świat pracy w postmodernistycznej fabryce demaskuje ostatnia powieść Paola Volponiego Le mosche del capitale. „Heraklitejskie” zasady są tutaj karykatural-nie przerysowane, ponieważ realizm i zdolności przystosowawcze zmieniają się w dążenie do celu za wszelką cenę, pragnienie optymalnej adaptacji do korpora-cyjnej hierarchii i ślepe wobec niej posłuszeństwo. Brak tu postaci pozytywnych, bo nikt nie potrafi zachować dystansu ani umiaru, koniecznych do równowagi i zdolności słusznej oceny. Główny bohater, Bruto Saraccini, jeden z członków zarządu korporacji, stara się przekonać innych do swego planu naprawy stosun-ków w fabryce. Okazuje się jednak zbyt słaby, by stawić czoła regułom panującym w przedsiębiorstwie, a także zrezygnować z własnej uprzywilejowanej pozycji. System wygrywa z nim i z pozostałymi pracownikami.

Postmodernistyczny kryzys podmiotu i rozpad spójnej wizji świata wraz z ich egzystencjalnymi konsekwencjami (szaleństwem, poczuciem wyobcowania, nihi-lizmem) stanowi tematykę powieści Vincenza Consolo Nottetempo, casa per casa. Jej sycylijski bohater, nauczyciel Petro, osierocony przez matkę, zmuszony do utrzymania rodziny oraz opieki nad psychicznie chorym ojcem i siostrą, samotnie zmaga się z przeciwnościami losu. Z napięciem obserwuje zmiany, które zachodzą w jego rodzinnym mieście Cefalù, nie znajdując żadnego wytłumaczenia dla cier-pienia i krzywd doświadczanych przez jego bliskich. Z potrzeby buntu angażuje się w działalność antyfaszystowską, dokonuje nieudanego zamachu, by potem w obawie przed aresztowaniem uciec do Tunezji. Jedyną obietnicę osobistego spełnienia czy satysfakcji stanowi dla Petra twórczość literacka, której oddaje się z coraz większą pasją i determinacją.

Niccolò Ammaniti w Come Dio comanda przedstawia środowisko ludzi z mar-ginesu, wśród których sfrustrowany Rino samotnie wychowuje syna. W sytuacji długiego bezrobocia, wrogości środowiska i obojętności instytucji państwowych ten brutalny mężczyzna wyznaje tylko kult fizycznej siły i agresji, który próbuje wpoić synowi. Relacja obu postaci jest pełna miłości, mimo nędzy, bezradności, przemocy. Impulsem do przemiany Rina staje się wypadek, wskutek którego do- znaje porażenia ciała. Utrata fizycznej sprawności zmusza go do uruchomienia w sobie mocy ducha, dzięki czemu odkrywa i realizuje nowy wymiar człowie- czeństwa i miłości rodzicielskiej. Wzmacnia to jego ufność w boski porządek ist-nienia, co staje się przykładem dla przyjaciół i tych, którzy, jak kiedyś on, utracili poczucie ładu moralnego.

223Streszczenie

W dobie zmiennych, kruchych relacji międzyludzkich Sandro Veronesi upo-mina się o wartość komunikacji społecznej, zwłaszcza o dar słuchania drugiego człowieka. Główny bohater powieści Caos calmo, Pietro Paladini, przechodząc przez poszczególne stadia efektywnego słuchania (od niechęci i obojętności po żywe zainteresowanie i propozycje pomocy), staje się lokalnym mędrcem. Przyciąga ludzi, bo ofiaruje im czas oraz inspiruje do prawdy i odwagi. Z opowieści o Pietro wyłania się dynamiczny model życia, w którym człowiek nieustannie przechodzi ze stanu chaosu w stan porządku, przy czym chaos okazuje się bodźcem do ewo-lucji i budowania nowego kształtu harmonii. Okazuje się to możliwe tylko dzięki zatrzymaniu się w biegu, uwadze, empatii, umiejętności słuchania.

Narrator i główny bohater utworu Tristano muore Antonia Tabucchiego dokonuje bilansu życia podczas długiej i bolesnej agonii. Z uwagi na zaburze-nie świadomości przez chorobę, ból czy działanie morfiny Tristanowi plączą się wspomnienia, sny, halucynacje i wyobrażenia. W niedomówieniach gubi się jego praca zawodowa, niezbyt udane związki z kobietami, wątła więź z ojcem oraz utrata ukochanego adoptowanego syna. Heroiczna przeszłość byłego partyzanta wyostrza jego krytycyzm wobec zmian, jakie obserwuje we Włoszech i w innych krajach po II wojnie światowej. Reminiscencje i myśli umierającego mieszają się z problemami współczesności (od bomby atomowej zrzuconej na Hiroszimę czy problemów Trzeciego Świata, przez dywagacje na temat zdrady i bohaterstwa, aż po analizę dyktatu telewizji). U kresu dni stary człowiek dochodzi jednak do uznania wartości życia, a jego postawa, pełna godności i odpowiedzialności, nabiera blasku w obliczu śmierci.

W przedstawionym włoskim materiale literackim „heraklitejska” postawa bohaterów oznacza stopniową adaptację do zmian, czujność wobec życia, poczucie obowiązku, rosnącą samoświadomość, godność, odpowiedzialność i nadzieję na stopniowe, choć też tylko chwilowe, odnalezienie porządku po chaosie przemian. Ludzie ponowocześni nie mają złudzeń co do skuteczności działań polityków, ekonomistów czy doradców społecznych. Wiedzą, że sami muszą poradzić sobie z trudnościami, wykorzystując własny umysł i charakter, wspomagani życzliwością bliskich. Niektórzy, zgodnie z sugestią Heraklita, znajdują szczególny punkt opar-cia w wierze w ukrytą harmonię istnienia.

A Heraclitian challenge in the postmodern Italian prose

Summar y

At the turn of the 20th and 21st centuries humanity was at the crossroads between the vision of absolute globalism and primacy of technology and a new humanism of hope and respect for human beings within the range of the move-able world structures. The choice of the option is still unclear while the collec-tive awareness remains in the phase of paradoxes, idea clash and illusion. Unsta-ble governments, dynamism of markets, the pursuit of profit and postindustrial employment organization force many people to change work, environment, place of living, which results in a disturbance of social bonds, frustration and sense of homelessness. A Heraclitian attitude of openness towards reality practically seems to be a grotesque and destruction and man, under pressure of constant challenges, instead of evolving into a wise man carefully and bravely fulfiling his tasks, more and more often, suffers from different types of neurotism and anxiety. In self-defensive desperation, out of rebellion or contrariness, human beings try to save the elements of order and identity in order to escape from a total subjectiveness by the system.

The culture of the epoch in question is qualified as postmodernist, i.e. ponowo-czesna in the Polish translation, but various theories point to the difficulties in defining this notion and systematising it. Postmodernism is reflected in a mul-tiaspectual form as a new conception of man, history, technology, art and media. The central figure of the postmodernist space constitutes the city fulfilling various political, economic, social and cultural functions yet at the expense of losing a close contact with the nature.

The Italian literature alertly records the changes appearing in Italy after 1968, especially on an individual scale. On the basis of selected novels, the authors of the collection try to order the changes according to the common criterion of the Heraclitian theory of being.

Identity problems of the 6́8 Generation are presented by Andrea De Carlo in the novel entitled Due di due. After the youth rebellion and socio-cultural crisis in 1968, Mario and Guido, the characters of the novel, painfully struggle with a prerevolutionary feeling of being lost. In the changed reality, their search for the youth ideals and points of reference is in vain. Mario resolves a stalemate, establi-shing a family and individually organising his own place of life and work. Guido, on the other hand, in the emptiness after a political unrest, traces his identity in

225Summary

15 La sfida…

a desparate and blind way. He travels, tries to become a writer, escapes in sex, alcohol and drugs to finally return to his friend. Mario helps too late and is not able to prevent Guido’s tragic death.

The situation of a postmodernist intellectual and academic is described by Ita- lo Calvino in Palomar. A faith crisis in the power of reason with technologisation and science commercialisation lead the character to relativise all truths and doubt into the mission of a researcher. However, Palomar does not resign from the effort to get to know and interpret the data as a means of reading out the laws of the uni-verse. He conducts a vivisection of the reality although his helplessness towards a moveable complexity of the world and science restrictions deepens. Finally, he suspens any activities and dies with the feeling of insignificance of man and his/ /her knowledge.

The world of work in the postmodernist factory is unmasked in the last novel by Paolo Volponi Le mosche del capitale. “Heraclitian” principles are here grote-squely exaggerated because realism and adaptation abilities change into the en- deavour to reach the aim at all costs, a desire of the optimal adaptation to the corporation hierarchy and blind obedience to it. There are no positive characters here because nobody can keep distance or moderation necessary to the balance and ability of the correct evaluation. Bruto Saraccini, the main protagonist, one of the members of the corporation board, tries to convince others to his plan of repair the relations in the factory. However, he turns out to be too weak to face the rules in the factory and resign from his own privileged position. The system wins with him and other workers.

The postmodernist crisis of the subject and collapse of the coherent vision of the world with their existential consequences (madness, the sense of alienation, nihilism) constitutes the plot in Nottetempo, casa per casa a novel by Vincenzo Con-solo. Its character from Sicily, Petro, a teacher orphaned by his mother, forced to maintain the family and take care of his mentally ill father and sister, struggles with weather adversities on his own. He tightly observes changes happening in Cefalu, his home town, finding no explanation for suffering and harm experien-ced by his relatives. Out of pure need to rebel, he engages into the antifascist activity, conducts an unsuccessful assassination to escape to Tunisia in fear of getting arrested. The only promise of his personal fulfillment or satisfaction is literary work which he is devoted to more and more passionately and with deter-mination.

Niccolò Ammaniti in Come Dio comanda presents the environment of people from the margin among who frustrated Rino brings up his son alone. In the situa-tion of the long period of unemployment, environment hostility, and indifference of state institutions, this brutal man believes only in the cult of physical strength and aggression which he tries teach his son. The relationship between the two characters is full of love despite poverty, helplessness and violence. What becomes an impulse for Rino to change his life is his accident resulting in body paralysis. The loss of physical strength forces him to arouse his power of spirit, thanks to which he discovers and realizes a new dimension of humanity and parental love.

226 Summary

It strengthens his faith in the godly order of existence, which becomes an example for his friends and those who, like him, lost his sense of moral order.

In times of changeable and unstable interpersonal relations, Sandro Veronesi demands the value of social communication, especially the gift of listening to the other person. The main protagonist of he novel Caos calmo, Pietro Paladini, going through particular stages of effective listening (from reluctance and indifference to fervent interest and help suggestions) becomes a local wise man. He attracts people giving them time and inspiring them for truth and bravery. The novel about Pietro reveals a dynamic model of life in which man is constantly moving from the state of chaos into the state of order, the former appearing to be a stimu-lus to evolution and shaping a new shape of harmony. It is possible only thanks to stopping on the run, attention, empathy, and ability to listen.

The narrator and the main character of Tristano muore by Antonio Tabucchi makes a balance of his life during a long and painful agony. In view of distur-bance of his awareness by illness, pain or morphine effect, Tristan gets confused memories, dreams, hallucinations and visions. In his understatements, he loses his professional work, barely successful relations with women, a weak bond with his father and loss of his beloved adopted son. A heroic past of the former partisan sharpens his criticism towards changes he observes in Italy and other countries after the World War II. When dying, his reminiscences and thoughts mix with the problems of the contemporary world (from the atomic bomb thrown at Hiroshima or the problems of the Third World and divagations on betrayal and bravery to the analysis of the TV dictatorship). At the end of his life, the old man starts to accept the values of life and his attitude full of dignity and responsibility takes on glitter in the face of death.

The Heraclitian attitude of characters in the Italian literary material means a gradual adaptation to changes, alertness to life, the sense of duty, growing self-awareness, dignity, responsibility and hope for a gradual, though only temporary order after the chaos of changes. Postmodern people have no illusions about the efficiency of politicians’, economists’ or social advisers’ actions. They know that they have to help themselves with the difficulties basing on their own mind and character, as well as thanks to the kindliness of relatives. Some of them, according to Heraclitus’ suggestion, find a special point of support in faith in the hidden harmony of the world.

Projekt okładkiIrena Bierwiaczonek-Polak

RedakcjaBarbara Malska

Redakcja technicznaBarbara Arenhövel

KorektaWiesława Piskor

Copyright © 2009 byWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208-6336 ISBN 978-83-226-1905-6

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40-007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple-mail: wydawus@us.edu.pl

Łamanie: Pracownia Składu KomputerowegoWydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego

Druk i oprawa: SOWA Sp. z o.o.ul. Hrubieszowska 6a, 01-209 Warszawa

Wydanie I. Ark. druk. 14,25 Ark. wyd. 18,0. Papier offset. kl. III, 90 g Cena 27 zł