Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
LaAsocio
LaAsocio
SkizojkajstudojPrilahistorioDeUEA
ZikovanDijk
Laasocio
EldonodeFlandraEsperanto-Ligo
Tiuĉie-librorajtasestikopiitasenkostekajtransdonitaalkiuajn.
BibliotekoHectorHodler:LalibrojdelaAsocioPorlingvakomunumokiellaesperanta,kiesanojvivasendiversajlandoj,laskribitavortohavasspecialangravecon.TiutrezorokulturakajhistoriaestasgardatainteraliedelamalgrandagrupodeEsperanto-bibliotekoj,kiujproampleksokajorganizagradodistingassindepligrandagrupo.KromekzemplelaInternaciaEsperanto-MuzeoenVieno,partodelaAŭstriaNaciaBiblioteko,kajlasvisaCentrodeDokumentadokajEsplorodelaInternaciaLingvo,altiumalgrandagrupoapartenasankaŭBibliotekoHectorHodler(BHH),posedaĵodelatutmondaorganizaĵodelaEsperanto-parolantoj,UniversalaEsperanto-Asocio(UEA).
TiubibliotekoestasfirmeligitaallaevoluodelaAsocio,kajplurajgravajpersonojellahistoriodeEsperantodediĉissinalĝi:RenédeSaussure,fratodelafamalingvistoFerdinanddeSaussure,EduardStettler,posteprezidantodeUEA,HectorHodler,unuellafondintoj,HansJakob,dummultajjarojendiversajgvidajfunkcioj,kajVictorSadler,redaktorokajdirektoro.
A.Svisaperiodo
1.SvisaEsperantaBiblioteko,1908-12
PostkiamLudovikoZamenhofpublikigisenVarsovio1887sian«internacianlingvon»,daŭrisiomdatempoĝisfondiĝislokajgrupojkajfinenaciajsocietoj.UnuellaplejmalnovajestasSvisaEsperantaSocieto,fonditaen1903.SEShavisproprangazetonekdelasamajaro,SvisaEspero,kajproĝienlaoficejoenBernoekkolektiĝispublikigaĵoj:librojporrecenzojkajgazetojricevitajdealiajEsperanto-asocioj.
Ensomero1908juna,freŝbakitaesperantistoproviskonvinkilasvisojnprilafondodeproprabiblioteko.EduardStettler(1880-1940)turnissinalRenédeSaussure,vicprezidantodeSESkajfondintodesciencaoficejoenĜenevo.StettlerargumentiskeonibezonascentranEsperanto-bibliotekon,ĉarjaĝustelaesperantaliteraturoestislaplejfirmabarilokontraŭlatiamnovaplanlingvaprojektoIdo.Sedmultajfervorajesperantistojestasmalriĉajoficistojkajinstruistoj,kiujnepovasmemaĉetiĉion.Tiubibliotekoneestukonkurencaallagrupajbibliotekoj,sed«alplenigo»,porkolektilaplimultekostajnverkojn,dokumentojndelasvisamovado,propagandilojnktp.,kajĝipovospruntedoni.SedStettlertimislavenontanĝeneralankunvenondeSESenFriburgo,nomeketiamoniŝovoslaaferonalforaestonteco,promankodemono.1
TamenlajunulosukcesisenseptembroenFriburgoakiriaprobonmalgraŭskeptikoj.EnoktobroliinformislaSES-gazetonprilafondodebibliotekokiukolektuĉiujnsvisajnesperantaĵojnkajlaplejinteresajneksterlandajn.«Pliposteĝiestoscertelaplejbonatrovaĵoporlahistoriodelamovado.»2Fine,endecembro1908,lasocietooficialekreisSvisanEsperantanBibliotekon,SEB.3
Elladuekzempleroj,kiujnBHHhavasdekatalogetoelmarto1909,laekzemplerodelahelpbibliotekistoOttoSchmidestissupozebleuzataenlabiblioteko.Ĝiestaskartonita,havastruonporŝnurokajricevisenŝovitajnblankajnpaĝojn,surkiujmanskribealdoniĝisklarigajnotoj.LaŭlaRegularoenĝi,kundatodela22-adedecembrode1908,SEB
situisenBernokajestisposedaĵodeSvisaEsperantaSocieto,kiudonisjaransubvencion(«laŭpove»)kajpresaĵojnalvenantajnallaoficejo.Lasocietoinstalisbibliotekankomitatonkunprezidanto,vicprezidanto(novaSES-prezidantoRenédeSaussure),sekretario,kasisto,helpanto,bibliotekistokajhelpbibliotekisto,tiamrespondecaprilapruntado,kiuokazisankaŭperpoŝto.4
BibliotekistoStettlerenkondukissistemonkunokklasoj,kiudonasankaŭsuperrigardonprilaenhavodelakolekto:Helplingvo,LiteraturokajArto,SciencokajTekniko,Periodaĵoj,Oficialaĵoj,UzadodeEsperanto,Aliajmondlingvoj,Diversaĵoj.LaŭlamodelodelaSvisaNaciaBiblioteko,liuzismalgrandajn,mezgrandajnkajgrandajnkartonajnskatolojn,ĉarmultoneestisbindebla,interalieprolakostoj.Ĉiuellaokklasojhavisproprankoloronporlaetikedo(laklasojnepluludasrolonnuntempe,sedlakestojnoniankoraŭuzasenRoterdamo).5Lamenciitakatalogoordigasunuelaŭlaklasojkajpostelaŭlaaŭtoranomo,kajvideblaskelakolektokonsististiamnurellibrojkajperiodaĵojel1902-09.LaŭlajarĉefkunvenaraportodeStettlerenoktobro1909lakolektohavistiampliolokcent«numerojn»,interaliepliolcentkvindekbinditajnvolumojn.ElladonacintojdemultajlibrojkajgazetojlimenciisspecialeRenédeSaussure.6
Enaŭgusto1909StettlertranslokiĝisalĜenevo,kajlinsekvisgrandapartodeSEB.OttoSchmidenBernotamentenisprovizorealianpartonpordaŭrigilapruntedonadon.7Kioenretrospektivapriskriboaspektiskieldujarastaĝado,8laŭlaoriginaintencoestisprojektopornovavivfazodela29-jaraStettler.Julieenleterolinomissin«tromaljunaporĉiamvivielmiapatro»,kiuestisadvokatoelriĉapatriciafamilio,kaj«multetrojunaporekzistielmiajmodestajrentoj».EnBerno,liklarigis,mankasallioficistoporlamalgrandajlaborojenlabiblioteko,kajprecipetaŭgaloko:estisneebleakceptigastojnenĉambretokunlito.KiamlivizitislaUEA-administrantonHectorHodlerenĜenevo,iliparolispriordigadodedokumentojkajadministradodefondotajservoj,ankaŭporhavinovajnenspezojnporUEA.Stettlerdointencisriskiiomdakapitalo,eblekvinmilaŭdekmilfrankojn,kajaranĝienĜenevo,sedprefereenBerno,oficejonporpropagandokajvendadodelibroj.9
EnĜenevoHodlerkajStettlerrapideekforĝadisplanojn,kuraĝigitede
SEB-prezidantoFriedrichUhlmann:EnSvislandomalfacilasakiriEsperanto-librojnkajpropagandilojn,kajlaeksterlandajkompaniojpostulastroaltajnprezojn.Kialnefondisvisanoficejonkajeldonejon,kiujestusamtempebiblioteko,arkivejokajlibrovendejo.Ĉarasocionepovassalajrilaoficejestron,laoficejoestupropraĵodeprivatulo,alkiuonilasulaprofitonsublakondiĉo,keSESricevosrabatonporoficialajmendoj.TielgajnadasekzempleMöllerkajBorelenBerlino.10
SamtempeHodlerkajStettlerparolispritio,keSESdonacusianbibliotekonalUEA.Uhlmannmalkonsentis.Lasvisabibliotekojaestiĝisperdonacojdesvisoj,kajpormultajsvisojlasortodeSESestaseblepligravaoltiudelamondaasocio.Seonidodonacas,liargumentis,tiamnursubkondiĉoj.Ekzemplelasvisasocietohavularajtonreaĉetiĝin,kajUEAdaŭreebligulaabonadondelapruntedonaservo.LaarkivejodedokumentojkajpropagandilojrestuĉeSES,kiunlabibliotekistoprizorgututesendependedelamondaasocio.11
KiamUEA-administrantoHodlerinformissiajnestraranojnprilaplano,lakondiĉojestislaŭli:labibliotekorestuĉiamenSvislando,estuuzebladelasvisojkielnun,kajUEAcertigulamaterianprizorgadon.Hodlerĝojisprilapropono,unueĉarlaŭlilabibliotekopovosperUEAplifacilepliriĉiĝi,kajdueĉarlapruntedonadodelibrojalmembrojestosnovaservodelajunamondaasocio.OnialdonuceterelajamanUEA-arkivonallakolekto,kajĉioestuestonteenĜenevo.Hodleranonciskeoniokupiĝosprilaaranĝodumoktobro1909.12IonsimilanonilegasenlaoktobraSvisaEspero,nomekeStettlerkajdeSaussuredumlasvisajarĉefkunvenoproponisalUEAcedondelabibliotekokundaŭrarajtodelasvisojuziĝin.13
Enkolektodeprojektojpriregularoj,enlamanskribodeHodler,troviĝasankaŭregularopriEsperantiaBiblioteko.(EsperantioestistiamaliavortoporlaUEA-membraro.)ĜikolektuĉioneldonitanenEsperanto,enhavukromelaarkivondeUEA,kajpublikiguĉiujarekatalogondelanovealvenintajlibroj.Plurlokevideblaskeonipensispribibliotekoenkombinokunlibroservo;ĝidisponigualmembrojtiujnlibrojnmenciitajnenlakatalogo,«laŭlaprezodevendo».Porplifaciligitiononienkondukukontojnporlamembroj.Onioptimistiskelaeldonistojsendosduekzemplerojndeĉiujeldonaĵoj,eninterŝanĝokunprospektojkajreklamojdeUEA.LaenspezojdeLibrejo&Bibliotekoirujeunuduonoalla
bibliotekestroporkovrilaoficelspezojn,jeunukvaronoallarezervodeUEA,kajjeunukvaronoalformotakapitaloporlaprizorgadodelabiblioteko.Kiel«subfakestronbiblioteko»onielektuEduardStettler.14
Sediallacedotiamneokazis,Hodlerenraportodenovembro1909neplumenciislabibliotekon.15Ellaplanojrealiĝisalmenaŭlavendejo,ligeallatranslokadodelaCO.Ĝinuntroviĝisenpligrandaloko,enlateretaĝodelastratoRuedelaBourse10enĜenevo.LalibroservonomiĝisUniversalaEsperantaLibrejodeUEAkajfunkciissubDirektoroStettler,kielinformisEsperantola3-andenovembro1909.
Kielsubepriskribite,lasocietoposteen1912tamenvendislakolektontroviĝantanjamenlaUEA-oficejo.SedlaesperantistojenSvislandoŝajnesentisdaŭranbezononjebiblioteko,kajekdefebruaro1914SvisaEsperoaperigisinformojnprialia,duakolekto,kunlanomoSvisaEsperantistaBiblioteko.Komparointerlakatalogetoel1909kajkatalogoenkajerojdeSvisaEsperoel1916kaj1917montraskeladuakolektoestiskvazaŭdaŭrigodelaunua.16Aprile1914lanovaBibliotekaFakomenciissiancelonkolektilibrojnkajkrei«nomaron»(registraĵon)deĉiujoriginalajkajesperantigitajverkoj,sendependeĉulasocietoposedasilinaŭne.LalingvoinstruistoErnstKrengerelUtzenstorf(apudBerno)elektiĝisbibliotekistokajkonsentisdisponigiensiapropraloĝejolokonporlalibroj,sednurdumlabibliotekaĵojestasankoraŭstokeblajperunugrandaŝranko.En1915/16nurduesperantistojmendislibrojnkaj–ilineĉneresendis.17
2.PosedaĵodeHectorHodler
HectorHodler(1887-1920)estislafilodelafama,riĉiĝintasvisapentristoFerdinandHodlerkajlernisEsperantonen1903.KunekunThéophileRousseauelFranciokajaliaj,lifondisenaprilo1908UniversalanEsperanto-Asocionkielinternacianasocion,kiuutilualsiajmembrojperpraktikajservojkajsekvealEsperantoĝenerale.LaAsociotiutempecelisaktivisamesurlokakajlandanivelojkajankaŭkunlaadeptojdediversajfakojkajspecialistiĝoj.Tionĝifakteatingisnurlongeposte,perlaorganizitakunlaborokunmemstarefonditajlandajkajfakajasocioj;sedtamenĝijamantaŭlaunuamondmilitorapidekreskisalgravafaktoroenlaEsperanto-komunumo.HodlerfariĝisdirektorokajrestisĉefredaktorodesiagazetoEsperanto,laoficialaasociaorgano.
LaŭdiversajmenciojlasvisasocietovendissianbibliotekonalHodleren1912,18seddetalajsciigojprilatransiromankas.EntiujaroStettlerkielestrodelafinancafakodeUEAiniciatisgrandanfinancanreformon,alkiuapartenislaenkondukodeGarantiaKapitalo.ĜiprotektulaAsocionkontraŭneantaŭvideblajdeficitojkajdisponigumononporspecialajprojektojaŭdonukomencankapitaletonpornovajservoj.Lagarantianto,paginteunufojeminimume125svisajnfrankojn,ricevisdumvivelaasocianorganonkajrajtiskundecidiprilauzodelaKapitalo.19Enlanumerodela20-adefebruaro1913Esperantopublikigislaunuanlistondegarantiantoj,surkiutroviĝasankaŭSvisaEsperantaSocietokun125frankoj.20TiusumoestisfaktepagitadeHodler,kiukompensericevislasvisanbibliotekon.ĜianomofariĝisUniversalaEsperantiaBiblioteko.
LaŭSvisaEsperoenfebruaro1909lakolektovalorispliol350svisajnfrankojn.21Porkomprenigiperkomparo:EnlatempodelatransdonolasimplaUEA-membrecokunJarlibrokostis2,50frankojn.Supozebleproladiferencointertaksitavalorokajricevitakontraŭvaloroonineemissciigipublikeprilacedo.
En1912lagermanoHansJakob(1891-1967)venisalĜenevoporrestidujarojnkajperfektiĝienlafrancalingvo.HodlervarbislinporlaborienlaCentraOficejo.Labibliotekokonsistiselordigitapartokajarodakestojplenajdelibroj;Hodleraĉetisĝindelasvisasocieto«porridindasumo»,
skribisJakobenla1950-ajjaroj.Prizorganteekde1913lalibroservon,JakobensialibertempookupiĝispritiuprivatabibliotekodeHodler.Ĝihavisproksimumenaŭcenterojn,ripozantajnenkestoj.Hodlerkontribuis,peredesiagazetoEsperanto,modestansumonpornovakiroj.En1912oniaĉetiskvarfakanklasil-aŭsliparejon,en1913verdanabianŝrankon,en1914bretaron,klasilmeblon,dumalnovajntablojnkajduseĝojn.22
KvinpaĝatajpaĵodeStettlerporJakob,sendatosedsupozebleelprintempo1913,provizasianmomentansuperrigardonprilakolekto.OnividasekzemplelasubdividojnenlakategorioO(Oficialaĵoj),interaliekunO.IKongresoj,O.IVSvisaEsperantaSocietokajO.VIIIDelegacioenParizo«kajtiokiorilatasalIdokajaliamerdo».Stettlerklarigaskielonitrovasverkonindikitanenla«kontrollibro»–temasverŝajneprilakatalogoel1909kunenmetitajpaĝojpornovaĵoj–kajadmonasdonialnovaĵojstamponkunnumerolaŭlakontrollibro.Jakobatentuankaŭneŝanĝijamekzistantanordon.Plejofteestiĝissenordo,laŭStettler,jelagazetojnebinditaj,kajestiskromeenŝrankoj«grandajkolektojdaneprilaboritamaterialo».CetereJakobselektulaenhavondeO.IVporlasvisasocieto,kromeduvolumojndeSvisaEsperokajgrandanskatolonkunleterkolektoj,ĉiotiorestasposedaĵodeSES.KolektodepoŝtkartojkajkongresinsignojapartenasalStettlermem.PorlamaterialojdeUEAestukreotapropraordokajregistrado.«Mitreĝojussevipovusreordigilakolekton,kiusiatempekostismultedatempoaljunaSchmidkajmi.Ĝiindaslalaboronkajpliampleksigon.»23
KajlabibliotekokajlarevuoEsperanto(kvankamoficialaorganodeUEA)restisprivatajposedaĵojdeHectorHodler,kajilikompletigisunulaalian,ĉaralvenadisnovajlibrojporrecenzo.Kromeĝipligrandiĝisprolibrodonacojdeesperantistoj.Dum1917-20,kiamJakoboficisporaŭstriaministerio,lakolektoestissenprizorgo.24
3.BibliotekodeUEA,ekde1920
En1916lamondmilitoprenisdeUEAprezidantonBolingbrokeMudiekajvicprezidantonRousseau,en1919latuberkulozaHodleririsdeladirektorapostenoaltiudelaprezidanto.EduardStettlerfariĝisnovadirektoro,kajĉarlinepovisdenoverestadienĜenevo,laoficejotranslokiĝisalBerno,supozebleankaŭlabiblioteko.
Sedjamenmarto1920Hodlermortis,33-jara,ensanatorio.StettlertransprenislanovorganizondelaAsocio,kajfinedelajaroliestiselektita.LiricevisdelavidvinoEmilieHodler-RuchlarajtojnjelagazetoEsperanto,jelabiblioteko,kajvalorpaperojnkielkapitalonporlaestonteco.25Tiamlabibliotekohavis,laŭJakob,inter3000kaj4000erojn.26LaoficejoestratadeHansJakobrevenisalĜenevo,kiuintertempeestisankaŭlasidejodelaLigodeNacioj,kajtialporinternaciaasociospecialeinteresa.CetereonipagisenlakantonoĜenevomalplidaimpostojporlapostlasaĵodeHodler;tamenprolaaltiĝantajkostojenĜenevo,retrospektivelautiloestistreduba.
LaBibliotekodeUEAricevisenlastatutode1920mallonganmencionkajekde1924estissubvenciatadeUEA.27SedenlaplanojporlaestontecodelamovadoĝidevisankoraŭkonkurencikunlabibliotekodelaEsperantistaCentraOficejoenParizo.Tionmontrasproponoprinovatutmondaasocio,kiunEsperantopublikigisen1922.28LamemstaraoficejoenParizo,financatadeprivatamecenatokunsimpatiodelanaciajEsperanto-societoj,neestisdaŭrigataentiuformokajen1929onidonacisĝianbibliotekonallalokaKomercaĈambro.29
LarevenintaJakobfariĝisen1920estrodelaoficejokajhavisapenaŭtemponporlaBibliotekodeUEA.FojehelpisEdmondPrivat,laredaktorodeEsperanto.PrezidantoStettlerkomentis:«Do,ankaŭamikoPrivatfalisenlapaperanalogilon.Kielaliaj,liĉesospostiomdatempo,vidantekunterurokiomdalaboroforrabaslaordigo.»SamtempeStettleradmonisalJakobkeUEAnehavasmononporaĉetikolektojn,kajseiamvenosmono,oniuzuĝin«porlabonformo:ordigokajbindado.Lacelojaestaseĉplireklama:montradoalvizitantoj,olscienca.»LaŭlarespondodeJakob,labibliotekoevidenteneestistremontrebla:Labinditajlibroj
multesuferispropolvokajneegalecodelabretaro.30
Enlajaroj1926-30prilabibliotekookupiĝisPetroStojanelBesarabio,kajde1931ĝis1933deĵorislaEsperanto-verkistoHenriVatré.31LaUEA-Jarlibronurekde1927menciislabibliotekon,kielunuelladutaskojdela(helpa)redaktoroStojan.LapostanjaronlaJarlibroinformaskeStojanokupiĝasankaŭpriBibliografiaServo,kajkelabibliotekoestislakialokeonikreistiunservon,kiusistemeregistruĉiujnverkojnenEsperantokajhelpualpersonojkiujinteresiĝaspriesperantaliteraturo.32Tamenŝajnedaŭrissufiĉemultedatempo,ĝisonirealigistion.LaŭlaJarlibroen1929ĝisenpageinformupriverkojellaEsperanto-literaturokontraŭrepagodelaafranko.Oninomaslakolekton«plejriĉa»,havantaĉiujnverkojnenkajpriEsperanto,prilaproblemodeinternacialingvokajpriladiversajplanlingvoj.Lagazetaroestaskompleta,UEAaĉetaskajinterŝanĝasbibliotekaĵojn.33
Enlasekvajaro1930laJarlibroiometereprenassianoferton:oninepovasgarantiisendiinformon,kaj«specialajlaborojbibliografiaj»eblasnurlaŭinterkonsentoprihonorario.OnimenciaslaBibliografiondeInternaciaLingvodeStojan.34Tiuverkoel1929estisiniciatitadeDirektoroHansJakob,kajbaziĝaspartejamsurlasliparodelaUEA-bibliotekoel1925/26.Stojanmemkomencisenaŭgusto1927tiungravanbibliografion,financitaninteraliedeAliceVanderbiltMorris,honorasekretariodeInternationalAuxiliaryLanguageAssociation.35Nurprotiusubtenodes-inoMorrisfariĝiseblalabibliotekapostenodeStojan.
DumlavenontajjarojlaJarlibrodenovesilentisprilaServo,sedenlagazetoEsperantoonitamenankoraŭhavisBibliografianServon,kiuestisrubrikokiellanuntempaLasteaperis,kunpriskribodemendeblajnovaperaĵoj.TiamprolakrizoenkajĉirkaŭUEAĉesisĉialaboroenlabiblioteko,kiuhavispliol9.000enskribitajnobjektojn.36Artikoloeltiutempodonasekzemplonprilalaboregokiunkaŭzislabiblioteko:«Preparantejarkolektojnporbindado,ofteonikonstataskemankasunu-dukajeroj,aŭkelkajeliliestasdifektitaj.Lajarkolektodoformetiĝasporatendikelkajnsemajnojnaŭmonatojn,ĝisonirehavigosmankaĵon.Iufojepasasunujaroentiaatendado,korespondado,eĉanoncadoprimankantajnumeroj.»37
LaCOtranslokiĝisenaŭgusto1929allaadresoTourdel’Isle,kajlabibliotekotransportitaencentgrandajkestojricevisenlaturovastanĉambron,«kunbalkonokiesmuromontraslaciferplatondelahorloĝo».38Tiuĉambroestiskvarangula,laŭdirektoroJakobkvazaŭspecialekreitaporĝi,kungrandajbelajmurŝrankoj,kunĉiujnebinditajmaterialojensepcentfermitajkarton-kestoj.Cetereonipovisakceptigastojntie.39
B.Svis-britaperiodo
1.Stokholmo1934kajlasekvoj
Laturmentaj1930-ajjarojestiskonflikto-riĉajankaŭinternedelaesperantistaro.En1933lapartoprenintojdelaUniversalaKongresodeEsperantoforlasisKolonjonkunlakredo,kefinelasolvodelamultjaradisputopriinternaciaorganizoestastrovita:integradodelalandajasociojenlatutmondanasocion.Ilirestismemstaraj,sedpagiscertankontribuonallaUEA-elspezojporlaborojutilajallatutamovado.Lanovastatuto(januaro1934)donisallaBibliotekodeUEAmultedaspacokajstarigislaeblondepruntedonaservo,kiutamenneniamekfunkciis.Sedlakongresode1934,kiamonienStokholmoelektisnovanEstraron,alportisgrandanskandalonkajlaĝermonporlaposta«skismo»de1936ĝis1947.DumlakongresodeStokholmoStettlerkajDirektoroJakobforlasislapostenojn.Labibliotekotiamorfiĝis,laordigadokajregistradodelatitolojestishaltigitajjamen1933.40Novajlibrojestismetitajenkestojnlaŭjaro.
ProlarelativealtajkostojenĜenevo,laEstraropublikigisenmarto1936laplanontranslokilaoficejonalLondono,ĉarBritiohavisplifavoranvaluto-politikon.Labibliotekologikeakompanulaoficejon,UEA-prezidantoLouisBastienklarigis,sedBritaEsperanto-AsocioenLondonoposedaspli-malplilasamankolekton,kajneestasprudentehaviambaŭbibliotekojnenlasamaloko.VenisproponodeHugoSteiner,UEA-estraranokajsamtempedirektorodelaInternaciaEsperanto-Muzeo(IEM)enVieno,kiusiaflankeapartenisallaAŭstriaNaciaBiblioteko.LamuzeopovustransprenilalibrojnelĜenevo,laŭjenajkondiĉoj:laBibliotekodeUEAfariĝu«parto»delaNaciaBibliotekokajsubmetiĝualtiesreguloj,sedestuen«apartajejoj».LibrojjamhavatajenVienorestosjeladisponodelaAsocio.Laeniroestusenpaga,kajselaNaciaBibliotekoialneplupovosaŭvoloskonservilalibrojn,tiamilireirualUEA.41
Encirkuleroallakomitatanoj,dela30-adeaprilo1936,BastienaldonissciigondelaSvisaEsperanto-Societokeĝidonacispartondelanuna
BibliotekodeUEAkiunoninerajtasmovielSvislando.Lianonciskelienketosprilaafero,kioestosmalfacilaĉarnetroveblisinventaroenlasencodekatalogo,doporkeonipovuvidikiujlibrojapartenasalUEA,kiujestasnurdeponaĵoktp.42SomeredumlakongresodeVieno,LidiaZamenhofplendiskontraŭladonacodelabibliotekoalIEM.BastienrespondiskelapartodonacitadelasvisojrestuenSvislando,sedkeonifordonoslareston,ĉaroninepluhavasmononporkonserviĝin.43HansJakobkajaliajsvisojtamenpost1936nerevenisallaasertokelaiamajSEB-librojdevusrestienlalando,iliŝajnenepovispruvikeSEBvendislakolektonalHodlerveresubtiukondiĉo.En1961eksprezidantoEdmondPrivatnealudistianmalpermeson,kiamlirekomendisalUEAforprenilabibliotekonalRoterdamo.Aliflanke,HansJakoben1936postekscioprilalondonajplanojjaopiniiskelaBibliotekodeUEA«formasintegranpartondelaorganizaĵo»kajestuĉelaoficejo,keĝisekveakompanulasidejon.44
PortranslokilaoficejononibezonisŝanĝondelastatutokajportiolaĜeneralanVoĉdonondelaDelegitoj,dodelokajUEA-funkciulojkunspecialajdevojkajrajtoj.KvankamlaEstraraplanoestisaprobita,kvinsvisajmembrojkomencisprocesonkontraŭlatranslokado,kiofariĝislagrandatemodumlaUniversalaKongresodeVienoensomero1936.FineleteroelSvislandomontris,keJakobkajaliajsvisojdaŭrigoslaproceson,kiolamigoslalaborondeUEAalmenaŭdumplurajmonatoj.Postnesukcesajprovojderepacigo,postseptembro1936lagrandaplimultodelamembrojkajaligitajasociojsekvislaEstraronalnovefonditaInternaciaEsperanto-Ligo,IEL.KelkajnmonatojnĝiasidejosituisenLondonoĉeBritaEsperanto-Asocio,antaŭolonifunkciigisdomonenHeronsgateapudLondono,surprizedonacitandegesinjorojDinslage.
LastatutodeIELel1937menciasnurarĥivejon,ĉarlabibliotekorestisjaenĜenevo.Antaŭeonibezonisbibliotekonkiukolektislibrojnalvenintajnporlagazeto,dumiutempoankaŭporlalibroservo,sedde1936ĝis1940laduoficialajIEL-organojEsperantoInternaciakajHeroldoestisambaŭredaktatajdeTeoJungenNederlando.Kajdumladuamondmilitoneaperismultajlibroj,ekzempleen1944laŭnunaBHH23,interilinurdubinditaj.
Laŝrumpinta«ĝeneva»UEAorfiĝis,sedprovizorakomitatotransprenislagvidadonkajreinstalisHansJakobkieldirektoron.Ekde1937oni
ricevisnovansidejonenPalaisWilson,domegoenkiurezidisdiversajinternaciajorganizaĵoj.Postkiamkomenciĝisladuamondmilito,JakobtimiskelagermanaarmeonehaltosjelalandlimokiunĜenevohavaskunFrancio.Enaprilo1940lipetisAliceV.MorrisenketiĉeusonajpublikajbibliotekojĉueblasakceptilaBibliotekondeUEA.LeterojdelaĉefojdelaCongressLibrarykajlapublikabibliotekodeNovjorkomontrasklaraninteresiĝon,sedproblemorestislakostojportransportokajasekuro.Dume,enmajokajjunioFrancioestiskonkeritadeGermanio,kajtransportodelabibliotekoelĜenevoŝajnisentuteneebla.45
Lajaro1942alportisfinonallafunkciadodeUEA,sedJakobtrovislaborpostenonenŝtataoficejo.LakantonoĜenevoestistransprenintaPalaisWilson,tielkelilaborisnunporlaŝtato–hazardeensiamalnovaĉambro.Lainternaciajorganizaĵojirisalaliakonstruaĵo,kajlasamansortonatendisankaŭUEA.Jakobesperisricevivastajnĉambrojn,jemalgrandajkostoj,enkonstruaĵoennoblakvartalo.46Tamenennovembro1942liskribisalUEA-prezidantoKürsteinerkelaEsperanto-oficejorestosenPalaisWilson,kajkeankaŭnenecesastranslokilajamenpakitanbibliotekanmaterialonalaliaetaĝo.Tionlibonvenigis,ĉaronitielŝparaskajtransportkostojnkajlupagojn.Liantaŭvidiskeoniaŭpagosnenionaŭnurtremalmulte,kajtamenkonservoslaluksanadresonPalaisWilson.47
2.ServaCentroenĜenevo
InternaciaEsperanto-Ligomalgraŭĉiujproblemojrelativebonetravivisladuanmondmiliton.Dumkunvenoenjulio1946enBerno,lareprezentantojdeIELkajUEA-Ĝenevointerkonsentiskeambaŭasociojkunfandiĝu.LaCentraOficejoenHeronsgateapudLondonofariĝuAdministraCentro,dumlaoficejoenĜenevoricevislanomonServaCentro.TieHansJakob,novaredaktorodelakomunaasociaorganoEsperanto,prizorgulabibliotekonkajnovanBibliografianServon,registradulaaperintajnverkojn,preparubibliografianinformaronkieljamĝis1933,kajkolektuĉiujndokumentojnpriEsperanto.«Subcertajkondiĉoj»oniankaŭpruntulibrojn.KromeoniinvitiseldonistojnsendipounuekzemplerondesiajeldonaĵojallaBibliografiaServo.48TiuĉisolvoprilasidejademandofakteestisproponitadeIELjamen1937dumlakongresoenVarsovio,49ĉarlaIEL-estrojvolisrespektiladezirojndeJakobpreciperilateallabiblioteko.
Lainterezojdelarestintahodlerakapitalopagulaluonporlahavaĵoj(dokumentoj,biblioteko)enĜenevo.Setionesufiĉas,tielestislainterkonsento,laAdministraCentroenHeronsgatepagoslaceteronĝisentutemilsvisajfrankoj.50Jakobkomentosposteen1960,kelahodlerkapitalajinterezojkovrisnurlaluonporPalaisWilson.51
Enlaoriginaproponoprinovastatuto,kiunakceptislaIEL-Komitato,ankoraŭmankislabiblioteko.NurpostmodifojproponitajdeUEA-Ĝenevo,la14-andeaprilo1947,laBibliotekodeUEAaperis.Enaŭgusto1948ĝiricevislalaŭstatutannomon«H.Hodler»,ekdelastatutode1980ĝinomiĝasBibliotekoHectorHodler.
LabibliotekoenPalaisWilsonrestismalfacilealirebla.TialĝiapenaŭludisrolonenEsperanto,kvankamHansJakobestisde1947ĝis1955laredaktoro,dumkelkedatempekunhelpredaktoroenAnglio.Sedaperadislamencioj,kiujlibrojatingislaredakcion.Nurekde1952onieksciispliprilabibliotekoellajar-raportojdelaEstraro.En1954Jakobanoncismodernigondelaslipakatalogo,en1955liinformiskekelkmilobjektojenkartonajkestojatendasprilaboron.Arodaesperantistojvolontulerekopiaslatutansliparonde15.000kartoj.Kiamtioestospreta
postunujaro,tiamonipovasesperipripliindaejoporlabiblioteko.52
Tiuesperorilatisal–neunuanima–estraradecidodePasko1954,translokilaCentranOficejondelavilaoenHeronsgateapudLondonoallaurbegoLondonomem,53sedtienetroveblissufiĉemalmultekostaejo.ElLondonofariĝisRoterdamo,kieonitrovishejmonalmenaŭporiomdatempo:OnijamsciiskeladomodeEendrachtsweg7estasmalkonstruota.SedenRoterdamoloĝisMarianneH.Vermaas(1911-91),NieuweBinnenweg70,apudedelanovaejo,kajenlakongresodeBolonjoen1955fariĝisklarekeŝiestoslanovaoficejestrino.Ennovembro1955laCentraOficejofinetranslokiĝis,sublagvidodeVermaas,kiujamestrislalaborojnenHeronsgatedumlalastamonato.
Labibliotekorestis«grandazorgo»delaServaCentroenĜenevo,Jakobjar-raportispor1955/56.Lalibrojstokiĝisen«ejonealirebla,pliprecizeendeponejo»,kajserĉindisloko«digna,ampleksakajmalmultekosta».54
Eninventarodela21-ademajo1956linomispartojndelaServaCentroensialoĝejo:kverkanŝrankonkuntirkestoj,malnoveganabianŝrankon,dukverkajntablojnkajtrioficejajnseĝojn.Lavaloronlitaksisjecentsesdekfrankoj.EnlakvinaetaĝodelaPalaisWilsonestisbibliotekabreto,mebloporklasifikado,dumalnovajseĝojkajduordinarajseĝoj,kvarfakasliparejo,dumurŝrankojkunvitro,porekspozicio,kajmalnovaskribmaŝino.Sumetemasprivalorode215frankoj.SubBibliotekomemlilistigis:proks.mildiversformatajskatolojkunnaŭmilenskribitajobjektoj;centdudekgrandajskatolojkunneklasitajlibrojdepost1933;ducentrezervajskatoloj,proks.ducentskatolojdaneklasigitajperiodaĵojde1933-56,sesdekskatolojkunpliolmilpreskliŝoj«zorgeenpakitajsednesistemeordigitaj».Kromelimenciisamasondadokumentoj,gvidfolioj,nevendeblaj«ŝlosiloj»(mallongajnacilingvajpriskribojdelalingvoEsperantoporvarboceloj),oficejailaro,stampiloj;la«skribtabloamerikana»deHectorHodler,donacodelavidvino.55
Enla1950-ajjarojsublanomodeUEAkreiĝisduinstitucioj,kiesrezultojposteirisalRoterdamo.IvoLapenna(1909-87)en1951fondisCentrondeEsplorokajDokumentadoprilaMondaLingvo-Problemo,kiuekfunkciisla1-andejanuaro1952.Ĝicelisproduktisciencajnesplorojnprilainternacialingvoellingva,sociologia,psikologiakajpolitika
vidpunkto,kolektidokumentojnrilatealEsperanto,kajkontribuialinformado.56De1951ĝis1974laedzinoLjubaLapennalaboriskielsekretariinodeCED.PostkiamlahonoroficadirektoroIvoLapennaforlasislaAsocionen1974,laarkivojdeCEDvenisallaCentraOficejoenRoterdamo.TiamLapennaresumeraportispri396eldonitaj(kutimemultobligitaj)dokumentojendiversajlingvoj;latutaarkivolaŭlikonsistisel4525kolektitajdokumentoj,57oftegazetoj,gazeterojaŭfoliojkunrilatoalEsperantoaŭlingvajdemandoj.KronodelaCED-agadoestis«Esperantoenperspektivo»,aperintaen1974entrimilekzempleroj.NovadirektoropostlademisiodeLapennafariĝisJonathanPoolelUsono.
Enaprilo1957RüdigerEichholzfondisenKanadolaMagnetofonanServondeUEA,porkiuliregistrisofteenEsperanto-renkontiĝojkajmemproduktisprogramojnporklubajvesperoj.58LasonbendojatingislaCentranOficejonen1998.
3.LakazoJakob
HansJakobservisalUniversalaEsperanto-Asociodumpreskaŭkvindekjaroj,kuninterrompoj.Tamen,kiamlimortisen1967larevuoEsperantopublikigisnurdekkvarsobrajnliniojn,59kajnuntempeliestaspreskaŭforgesita.60Jakob,originekomercistokajhavantagrandanprivatanbibliotekon,61estisĝis1934direktorokajrevenisaltiupostenopostla«skismo»de1936.En1947litransirisdelaEstrarodelaĝenevaUEAaltiudelanova,kunfanditaAsocio.NurproJakoblaAsociokonserviscentronenĜenevo,kiunlioficialegvidishonorofice,dosensalajre.EstraranokajkromeredaktantodelarevuoEsperantolirestisĝis1955,kiamliricevislatitolonhonoraredaktoro,kajallaKomitatoliapartenisĝis1961.
DumHansJakobestisestimatademultajesperantistojprosiajmeritoj,nenurdemalnovajamikojellatempodelaskismo,laEstrarospertisdaŭremalfacilaĵojnkunli.Ĝiopiniiskelabibliotekoirutien,kieĝiestasuzebla,keenlanovaoficejoenRoterdamoestassufiĉedaspaco.SedJakob«nerespondisaltiukoncernajleterojdelaprezidanto»,onilegasenlaprotokolodeestrarkunvenodedecembro1955.62
LaripetatajpostulojdelaEstraronehavissekvon.EnlaUK1956enKopenhagoeĉlaKomitatodecidiskelabibliotekoiruallasidejo,nunsituantaen«lacentrodegravaurbo,kiupovasestifacilevizitatadesamideanojkajeksteruloj».Principe,lalibrojestuutiligatajsurloke,sedlaEstrarofiksuregularonporpruntedonodelibroj,nurporseriozajstudojkajsublagarantiodelaLandajAsocioj.Valorajlibrojtuteneestupruntedonataj.LaraportojdelakoncernajkomisionojekspliciterekonaslameritojndeJakob,«kiutielbonekajlertekonserviskajsavislabibliotekondumlamilito»,sedmenciasankaŭ«traktadojn»,kiujnonidaŭrigukunJakob.63
MalgraŭlaevidentamalemodeJakobdonilabibliotekonelsiajmanoj,ŝajnaskelaĝenevanotamenhavisproblemonprolagrandakvantodematerialoj:Laŭlaestrararaportopor1956/57lipetiskeRoterdamotransprenukelkajnpartojndelabiblioteko,ĉarĝiestasŝarĝazorg-infanoporli,ankaŭfinance.JakobesprimislaesperonkeenRoterdamooni
povosdaŭrigilakolektadonkajregistradon,64komencitanlaŭlijamenĜenevokunlahelpodevolontuloj.En1957liantaŭvidisgrandanlibrosendonalNederlandopor1958,nomedelaobjektojdeantaŭ1933,kiujtroviĝisjambinditajaŭenbibliotekajskatoloj,proksimumetridekkvinkestegoj,80oble80oble60cm,pezantajentutemilokcentkilogramojn.Laŭaldonarimarkoallajararaportode1958/59,laEstrarodecidisdenovekeĉioiruRoterdamen,kieestasspacokajkieeblasĝinboneordigi.65Nurekde1960lamisteroJakobfariĝispliklara.
JakobkielprizorgantodelaServaCentroenĜenevohavisĉiujaresufiĉelonganlistondespezoj,kiujekdelakomencode1960estispliseverekontrolitaj.LaprofesiareviziistoB.C.StormhavislataskonpretigibilanconprilatutaAsociokajkonstatismalĝustaĵojnenlakalkuladoporlaServaCentro.Jakobposteliverisentutesesmalsamajnversiojndelajarkalkulo1959kajdumekonfesiskelivendisakciojnsenlasciodelaEstraro.Liestisŝovintalamononinterplurajkontojkajrezultedeprenistrimilfrankojnporsimem.66
Unuellaantaŭajkontrolantojestispostepetitaklarigialsvisaesplorjuĝisto,kielaspektiskontroladodelaJakob-spezojantaŭe.LiraportisleterekeiamdumpaŭzoensvisaEsperanto-rekontiĝoJakobpetislinkajdualiajnpersonojnkontrolilaspezojn.Lakontrolantokoncedisensialeterokeilieblenehavissufiĉedatempokajneestissufiĉepreparitaj.Sedĉar«sinjoroJakobkiellongjaradirektorokajredaktorodeUEAestistreadmiratainterlaesperantistojdeSvislando,nisekvedonisallifidonlaŭtio.Estastreembarasepormidevikonfirmi,keminuntemperifuzusrevizorijetiajkondiĉoj».67
Onitrovispliolunustrangaĵonenlaasertitajelspezoj.Lafinanc-revizoroEvertJanWoessink,ekdeaŭgusto1960estraranoprifinancoj,proviskolektilahavaĵojndeUEAkajhavisalmenaŭpartesukceson.Plurajelliajakuzoj,esprimitajinteralieen1964antaŭjuĝistokajankaŭpriskribitajenspecialaestrararaportoen1965,rilatasrekteallabiblioteko.
HansJakobestisasertintakelielspezisenlaperiodo1955-59entutemiltricentsvisajnfrankojnkiellupagonallaĝenevadepartementopripublikatransporto,porlaspacoenPalaisWilsonporlabiblioteko.WoessinkeltroviskelaAsociofaktenepagisalladepartemento,sedaliusinjoroAmmannkielprizorgantodePalaisWilson.Jakobjenklarigiskeen1942
lapedeloAmmannekdisponigispartondesialaborloko,kiunJakobuziskielarkivejon.LamononlidonisalAmmannproetajmanlaborojkajlasindevigo,informialJakobkiamvenasesperantistojporvizitilaĝenevanoficejon.Woessinkneakceptistiunklarigon.LaKomitatodeUEAĉiamkrediskejaokazaslupagoalPalaisWilsonporlabiblioteko,sedWoessinkvizitisrespondeculondetiuĝenevadepartemento,kajtiuklarigiskelakantonoĜenevonerajtasludoniĉambrojnentiudomo.KiamlaestraranomontrisallarespondeculolakvitancojnlaŭkiujsinjoroAmmannricevismononkiellupagon,larespondeculoestistremirigita.WoessinkdubisĉuAmmanniamajnfarisiujnmanlaboretojnporUEA.Tiam,enoktobro1960,Woessink,LapennakajVermaasenĜenevokonstatiskelaurbodisponigisekde1947aŭ1948lakelonporlaUEA-bibliotekosenpage.Ankoraŭenjunio1960JakobestiskredigintaalWoessinkkeUEApagadisporĝitricentfrankojnjare.68WoessinkpriskribiskeenlakelodePalaisWilsontroviĝasinteralieproksimumekvindekskatolojnumeritajkunenhavoenkovertoj,laŭJakobtemisprilibrojkiujnlipersoneestisricevintakieldonacojn.Lakelohavisgrandecondeproksimumedekoblekvarmetrojkuntiommultedapaperoj,libroj,gazetojk.t.p.,keWoessinkapenaŭpovisimagikeĵusantaŭetieestiskromela38kestojkundumilkvincentkilogramojsenditajjamalRoterdamo.Enlakeloestisproksimumetridekpaketojdakliŝoj,dekgrandajkaslibroj,skatolojkun«ŝlosiloj»endiversajlingvoj,kajkorespondaĵoj.Tiujaferojkuŝissurlignajbretoj,tamenekzistisankaŭunugrandameblokunproksimumetridektirkestoj.SupreenPalaisWilsonenmalpuramalgrandaĉambro,unuoblekvarmetroj,estisunusufiĉebonaŝrankokuntirkestoj,kiujenhavislibretojn.HejmeJakobhavismultegedalibrojkaj,enskatolojstarantajsurtabloenlalaborĉambro,materialonporesperantistabiografioKiuestasKiu.69EntiujaroWoessinkenirislaloĝejondeJakob,helpedelapolico,kajkunportisdokumentojn,kvindeklibrojnkajkelkajnbroŝurojndeproksimumecentkilogramoj.70JakobestismenciintaensiaspezolistosumonporpresigislipojnporlabibliotekokajporordigalaborofaredeiusinjorinoComte.Enkunsidoantaŭjuĝisto,en1964,Jakobkonsentistransprenilapagonallasinjorino,konfesantekeliankoraŭhavaslasliparondelabiblioteko.LiakceptiskeĝiestasproprietaĵodeUEAkajanoncisdoniĝinpostlafinodelaproceso.Woessinksiaflankeakceptispagilapresitajnslipojn,kondiĉekelasliparovereirosalUEA.71
Lanervomalsana73-jaraJakobnepluhavisĉiujnelsiajmensajfortoj.DumUEApreferissolvilakonfliktonmalantaŭlakulisoj,Jakobmeminteralieenoktobro1965publikigispamfletonenkiulikulpigisaktivulojndeUEAprokalumnioj.LaEstrarorespondisperbroŝuro«porinternauzo»kiulistigislaŝuldojndeJakob.TielaEstrarorepostulisankaŭdumilsvisajnfrankojnporlibrojellaBibliotekodeUEA,kiujnJakobvendislaŭleteroel1950aliuGlennP.TurnerenMadison,Wisconsin;JakobneinformisprilavendolaEstraron(kiuneestuskonsentinta)kajankaŭneniamenskribislagajnonenlakaslibrondelaServaCentro.72Jakobensiareagorifuzislariproĉon:laŭli,iamdumlamilitoTurnerpetislinprilibrojporkreipublikanEsperanto-bibliotekon.Jakobutiligislaokazonporseniĝijeduoblaĵoj.PerlaricevitajkvincentdolarojlisubtenisesperantistojnenGermaniokajĈeĥoslovakio.73EnlaArkivodeUEAankoraŭekzistasladosiero,kiunJakobsiatempefarisporlakorespondadokunTurner.Evidentetemasprilajaroj1948ĝis1950,kajJakobkredigisalTurnerkeliagastuteoficiale,eĉproponismetienĉiunlibronstamponindikantankeUEAcedisĝin.EstantememestraranoJakobeblenedeviskonsultilakolegojnprivendoj,sedĉiukazelidevisraportiprilaenspezoj,perlakoncernajkasdokumentoj.AnkaŭtiujestastrovitajenRoterdamo,kajkielvendo-enspezojaperastiujarenur183frankojĉefeporbrokantaĵojvenditajalSvedio.74
LaAsociokalkulistiamen1965keJakobŝuldasalĝiĉ.tridekmilsvisajnfrankojn,sedpostulisprodiversajindulgojnurdudekmil.75TiorespondisaltiutempajaraenspezodeaveraĝamastrumoenSvislando,estisdoankoraŭtregrandasumoporlaemeritadiabetulo.76Laestrararaportode1968/69sciigiskepostlamortodeJakob,enoktobro1967,liajŝuldojpligrandisolliajhavaĵoj,kajfinelaAsocioricevis3578,40frankojn.77
Laduapartodelabiblioteko,ellajarojpost1933,kajaliajdokumentojrestispostsomero1960ankoraŭenlakelodePalaisWilsonkajenlahejmodeJakob.Finede1961CO-direktorinoVermaasraportisallaĝeneralasekretarioLapennakegrandŝancebaldaŭvenostiumaterialo,dankealladelegitoWalterSondereggerelZuriko.SondereggerestisvizitintaHansJakobentieshejmokajkredigiskelivenisproprainiciatekajsenĉiujinformoj.PostdutagaamikecainterparoladoJakobvizitiskunlilakelonenPalaisWilson.LazurikanodoeksciiskeJakob,malgraŭaliaaserto,jarajtisenirilakelon,faristionregule,kajhaviseĉpropran
ŝlosilon.CetereSondereggerkonstatiskeJakob,kvankamlipostulismonondeUEApordungienpakiston,havislaintenconmemfarilaenpakadon.78Enaprilo,majokajjunio1962WoessinkvizitisĜenevondenoveporantaŭenigilaaferon.JenJakobsubskribisdeklaronkelipretastransdonilaposedaĵondeUEA.LanovaestrodelaServaCentro,JohannesJakobSturzenegger,tujpostehelpedealiajsvisajesperantistojpakistridekkvinplenajnkestojn,kiujatingisRoterdamonenjulio.TamenrestismaterialojkajmeblojdeUEAenlahejmodeJakob,laŭlaestrararaporto.79KvankamalJakobestismalpermesiteenirilakelondePalaisWilson,litamentrovismanieronfarition,kajlihavisokazonforpreniaferojnlaŭplaĉe,raportisWoessinkankoraŭen1964.80
KiamJakobmortisen1967,venispliamaterialodeSvislandoalNederlando,«unuavicepriVolapükk.a.projektoj».81EnlakontaktojdeWoessinkkunlafilinodeJakoblabibliotekomemŝajneneludisrolon.82Estasmalfaciledireble,kiamveniskiumaterialoalNederlando.ClaudeGaconddelaCentropriEsplorokajDokumentadodelaLingvoInternacia(CDELI),enlaokcidentsvisaurbetoLaChaux-de-Fonds,klarigasensiahistoriodetiuCentrokelafilinodeJakobprolaminacantajŝuldojneakceptislaheredaĵon,kiusekveestisaŭkciotadelaŝtato,kajlipriskribassubkiujmalfacilaĵojlifinesukcesissavilaarkivojndeJakobporCDELI,precipedokumentadonkunmetitandeJakobpridiversajplanlingvajprojektoj,ankaŭantikvajnlibrojn.83
Lasortodetiusliparo,faritalaŭJakobenla1950-ajjarojporlanovaĵojpost1933,neestaskonata,ĝitroviĝasnekenBHHnekenCDELI.EblelaasertatakatalogadonurserviskielpretekstotenilalibrojnenPalaisWilsonkajricevadila«lupagon».
C.Nederlandaperiodo
1.Translokadokajekfunkciigo
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
2.Iniciatojpost1974
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
3.BHHen2006
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Kronikoporsuperrigardo
SvisaEsperantaSocieto
1903:FondiĝasSvisaEsperantaSocieto,ĉekiukolektiĝaslibrojkajperiodaĵoj.
1908:LasvisasocietofondasBibliotekanKomitatonporSvisaEsperanto-Biblioteko.
1909:LabibliotekotranslokiĝasgrandpartealĜenevo.BibliotekistoStettlerproponasĝinalUEA.
HectorHodlerkajUEA,Ĝenevo
1912:HectorHodlertransprenaslakolekton.ĜiricevaslanomonUniversalaEsperantiaBiblioteko.
1913:HansJakobvenasalĜenevokajekprizorgaslakolektonporHodler.
1919:LaoficejosituasenBerno(ĝis1920).
1920:HodlerpostlasasĝinalUEA.LaBibliotekodeUEAricevasunuafojemencionenlaStatuto.
1926-30:PrilabibliotekozorgasPetroStojan.
1931-33:TransprenastiunzorgadonHenriVatré.
1929:KunlaoficejolabibliotekoirasalTourdel’Isle.
1936:EnmartolaEstrarodecidastranslokigondelaoficejoalĜenevo
kajlabibliotekonalVieno.ProcesoekigitadeJakobmalebligastion.
1937:OficejokajbibliotekoirasalPalaisWilson.
1942:Jakobtrovastiespaconporlakolekto,jefavorajkondiĉoj.
1946:EnlaInterkonsentodeBernolabibliotekoestasfiksitakieltaskodelaServaCentroenĜenevo.
ServaCentrodeUEA,Ĝenevo
1947:Jakobtrovassenpaganspaconporlakolekto.PostlakunfandiĝodeUEAkajIELlaBibliotekodeUEAaperasenlaStatuto-proponoj.
1948:EnlanovaStatutolabibliotekoricevaslanomon«H.Hodler».
1954:LaEstraroesprimasladezironkelabibliotekoestuĉelaCentraOficejo.
1956:EnKopenhagolaKomitatodecidaskelabibliotekoestuenlanovaoficejoenRoterdamo.
CentraOficejo,Roterdamo
1960:LafinancajtrompojdeJakobfariĝaskonataj.LaunualiverodalibrojalvenasenRoterdamo.
1962:LaCentraOficejotranslokiĝasallanunaadresoNieuweBinnenweg176.LadualiverodalibrojalvenasenRoterdamo.VictorSadlerestasnomitabibliotekisto.
1967:Jakobmortas,pliajlibrojatingasRoterdamon.
1969:Laoficejoricevasfotokopiilon.EkdeĵorasRobertMoerbeek.InstalodeFondaĵoBiblioteko,ĝisproks.1974.
1980:EnlanovaStatutolakolektoricevassiannunannomon:BibliotekoHectorHodler.
1987:RogerBlainevolontulasenlabiblioteko.
1990/91:RobertKeetlaer,anstataŭantamilitservon,entreprenaspaŝojnporkomputilaregistrado.
1991:InstalodenovaFondaĵoBiblioteko.
1994:BartRuigrokregistrasperiodaĵojn(ĝis2002).
1996:LibroservistoSimoMilojevićspecialeatentasankaŭlabibliotekon.
1998:AlvenaslasonbendojdelaMagnetofonaServodeRüdigerEichholzelKanado.
2003:ZikovanDijkfarasraportonpristatokajeventualajestontecojdeBHH;ordigojfaredeli,precipeenlaArkivo.
2006:TranslokiĝodelalibrojkajrevuojalnovajrulbretarojenSalonoZamenhof.
EllaUEA-statutoj
Regularo1908kajStatuto1910nemenciasbibliotekonaŭarĥivon.
Statuto1920
«42.[...]LaCentraOficejokonservaslabibliotekonkajarĥivejondelaasocio.»
«44.[...]LaRedaktoroklopodasgajnikunlaborantojn,preferesenpagajn,kajkorespondaskunili.Porlapartodeliredaktita,liportaslaleĝanrespondecon.ElĉiujalsenditajpresaĵojlaunuaekzempleroapartenasallabibliotekodeUEA,laaliajallaRedaktoroaŭlakunlaborantoj.»
Statutpropono1922(WilliamPage)
«XVIII.[...]EnlaCentraPropagandejoestaskonservatajlaarkivojdelaEsperantamovadokajlaoficialabiblioteko.»
Statuto1934
«48.SeestasduDirektoroj,tiamunuhavaslatitolon:
DirektorodelaInternajAferoj,kajlaalialatitolon:
DirektorodelaEksterajAferoj.[..]
KielInternajAferojestaskonsiderataj:[...]Plielaoficialabulteno,laadministrodelarevuokajbiblioteko,laaranĝojprikajinternedelaoficejo.»
«50.LaBibliotekodeUEAkolektasĉiujnkonservindajnesperantlingvajnpresaĵojn,kajinteresajnverkojnenkajprilingvojinternaciaj.Ĝiakirasilinlaŭebleelredakciajekzempleroj,donacojkajinterŝanĝoj.PorlabibliotekokajpormaterialodeEsperanto-ekspoziciojesturezervatamodestakreditoenlabudĝeto.TiomkiomlaCentraOficejopovasokupiĝipribibliotekajaferoj,laaktivajmembrojrajtasprunteprenimaterialonkajlibrojnlaŭfiksitajkondiĉoj.
Laarĥivejokonservaslaĉefajnorganizajnkajadministrajndokumentojn,plieobjektojnkajleterojnkiujestasvalorajporlahistoriodelamovado.
51.[...]Elĉiujalsenditajpresaĵoj[allaredakciodelagazeto,ZvD]launuaekzempleroapartenasallaBibliotekodeUEA;laaliajallaRedaktoroaŭlakunlaborantoj.[...]»
StatutodeInternaciaEsperanto-Ligo1937
«Arĥivoj.
35.Laarĥivejokonservaslaĉefajnorganizajnkajadministrajndokumentojn,plieobjektojnkajleterojn,kiujestasvalorajporlahistorio
delamovado.»
Statutoaŭgusto1948
«38.BibliotekokajArkivejo.LaservaoficejoadministraslabibliotekondeU.E.A.sublanomo‚H.Hodler’.Labibliotekoestasjeladisponodeinteresiĝantoj.
KunlabibliotekoestasligatalaarkivejodelaAsocio,kiukonservasvalorajndokumentojnorganizajn,administrajnkajaliajn,necesajnporlahistoriodelamovado.
LabibliotekodeU.E.A.estasregistritaenlalistodelaspecialajbibliotekojsublatitolo:BibliothèquedelaLangueInternationale.»
Statutojulio1955
«38.BibliotekokajArkivo.LaBibliotekodeUEAportaslanomon‚H.Hodler’.Ĝiestasregistritaenlalistodelaspecialigitajbibliotekojsublatitolo:BibliotekodelaInternaciaLingvo(BibliothèquedelaLangueInternationale).»
Statutprojektojunio1978
«43.Biblioteko.LaBibliotekoportaslanomonHectorHodler.LabibliotekodisponigasallamembrarodeUEAkajaliajesplorantojlaĉefajnverkojnenkajprilaInternaciaLingvo.»
Statuto1980
«49.Biblioteko.LaBibliotekodeUEAhavaslanomonBibliotekoHectorHodler.Ĝidisponigas,laŭpropraregularo,allamembrarodeUEAkaj
aliajesplorantojlaĉefajnverkojnenkajprilaInternaciaLingvo.»
Literaturo
Agricola,Georges[ps.deHansJakob]:BibliotekodeUEA,en:EdE1934,p.51-52.
Bastien,Louis:BibliotekodeC.O.(CentraOficejo),en:EdE1934,p.50-51.
BibliografiaServo:LabibliotekodeUEA,en:Esperanto,1929,p.84/85.
BIL,t.e.:BibliografiaServodeUniversalaEsperanto-Asocio:BibliografiodeInternaciaLingvo.Historiasistemakatalogodefilologia,lingvistikakajpoliglotaliteraturopriuniversalaalfabeto,filozofiagramatiko,signaro,gest-lingvo,pasigrafio,internaciahelpalingvokajlogistiko,ellaboriskajkomentarisP.E.Stojan,Ĝenevo1929.
Blaine,Roĝero:Tradensapolvnubobriletaslacelo...,en:Esperanto,1987,junio,p.110/111.
EdE1934,t.e.:EnciklopediodeEsperanto,Budapest1934.
EeP1974,t.e.:IvoLapenna,UlrichLinskajTazioCarlevaro:Esperantoenperspektivo,LondonkajRotterdam1974.
Eichholz,Rüdiger:Spertiĝuenlaparolaformodenialingvoperhelpodemagnetofono!,en:Esperanto,1964,marto,p.46-48.
Ertl,István:BibliotekoHectorHodler,en:Esperanto,1992,majo,p.95.
EstrarodeUEA:EstraraRaporto:UniversalaEsperanto-Asocioen1994,en:Esperanto,1995,junio,p.107-116.
—RaportodelaEstraro,en:Esperanto,1976,julio-aŭgusto,p.117-136.
—EstraraRaporto:UniversalaEsperanto-Asocioen1995,en:Esperanto,1996,junio,p.105-116.
—KelkajHistoriajFaktojprilaServaCentrodeUEAenĜenevo.Nurpor
internauzo,Rotterdam1965.
Fettes,Mark:Perkunlaborostimulikunlaboron,en:Esperanto,1989,oktobro,p.161-163.
—Surfortiĝantabazovastigilaagadon,en:Esperanto,1991,aprilo,p.61/62.
Gacond,Claude:Rapporthistorique,LaChaux-de-Fonds2003(PDF-datumo).
Gjivoje,Marinko:KonsultlibropriEsperantajbibliotekojkajmuzeoj,Zagreb1980.
—ManlibropriEsperantoenbibliotekoj,Zagreb1978.
Hodler,Hector:FinancareformodeU.E.A.,en:Esperanto,1912,20-adeoktobro,p.278.
Jagnjić,Ankica:Porregistriniajntrezorojn,en:Esperanto,1990,novembro,p.215.
Jakob,Hans:LaBibliotekodeUniversalaEsperanto-Asocio,1960,tajpitamanuskriptoenlaArkivodeUEA.
—Laorganizademando,en:V.Bleier/O.Cense:OraLibrodelaEsperanto-movado1887-1937,Warszawa1937,p.122-141.
—Servistodel’ideo.50jarojĉeUniversalaEsperanto-Asocio1908-1958.EditoradokajantaŭparolodeMarkFettes,Antwerpen1995.
—UniversalaEsperanto-Asocio:historiaskizo,Ĝenevo1934.
—Verovenkos.GravajmisprezentojdeS-roHansJakob.Replikoallaverkintodelapamfleto,supozebleD-roIvoLapenna,en:Esperanto.Bultenodel’InternaciaEsperanto-Oficejodelaredakciode«EnciklopediodeEsperanto»kajdel’EsperantistaInterhelpo,1966,n-ro4,p.1-12.
Lapenna,Ivo:CED,en:Esperanto,1952,januaro,p.5-6.
Lins,Ulrich:Bibliotekoplikajpliriĉa,en:Esperanto,1995,julio-aŭgusto,p.121.
—Lanekomprenemajvidvinoj,en:Esperanto,1975,januaro,p.5.
—Respondoalmalesperajkrioj,en:Esperanto,1991,decembro,p.225.
McKown,CorneliusJ.:Sesesplorcentrojpriinterlingvoj,Rotterdam1981.(Esperanto-Dokumentoj,novaserio,numero15E(1981).)
Milojević,Simo:SescentrojdelaEsperantakulturo,en:Esperanto,1981,novembro,p.188.
Sadler,Victor:GravariĉiĝodelaBibliotekodeUEA,en:Esperanto,1963,junio,p.112.
—LaBiblioteko«HectorHodler»,en:Esperanto,1963,majo,p.85.
—NovagravaakiroporlaBibliotekodeUEA,en:Esperanto,1964,januaro,p.5.
—Savuniajnlibrojn!,en:Esperanto,1962,oktobro,p.182.
—Zamenhof-manuskriptojalBiblioteko«Hodler»,en:Esperanto,1972,marto,p.58.
SEB,t.e.:SvisaEsperantaBiblioteko.KatalogoNo1.Marto,1909.OficialaBibliotekokajArĥivejodelaSvisaEsperantaSocieto.
Sikosek,ZikoMarcus:ARotterdam,toutunmondesurpapier,en:Lemondedel’Espéranto,2003,marto/aprilo,p.6-7.
—AktualaleksikonopriBibliotekoHectorHodler,en:Esperanto,2003,junio,p.128/129.
—Simplemankasspaco,en:LaOndodeEsperanto,2003,aprilo,p.3.
Stettler,Edmund:HectorHodler.Liavivokajliaverko,Ĝenevo1928.
Ŝirjaev,I.:BibliotekodeDavidov,en:EdE1934.
Tonkin,Humphrey:ĈuRotterdamestaslaĝustaurbo?,en:Esperanto,1976,majo,p.85.
—Kioninstruas5000bibliografieroj?,en:Esperanto,1997,januaro,p.11.
—Signifanovainiciato,en:Esperanto,1976,majo,p.81-83.
Worstznowicz,Eleonora:EnketopriEsperantaj/PlanlingvajBibliotekoj,MuzeojkajKolektoj,1982,tajpitamanuskripto(licenciadisertacio,UniversitatoPoznań,proks.1983;partokunpiednotojaŭliteraturomankas).
Kielninorganizi?LastatutojdeUEA
Enkonduko
Asociopovasestikreitajamnurperlasimplakunagadodehomoj;tiaunuiĝopovashaviankaŭjurajnsekvojn.Subcertajcirkonstancojestassaĝedonialunuiĝoskribitanregularonkajfinealstrebijuranpersoneconlaŭŝtatajleĝoj.
KvankamlahistoriajstatutojdeUniversalaEsperanto-Asocioneludasgrandanrolonenlakolektivakonsciodelaesperantistojaŭdelamembroj,plurajgravajturno-punktojrilatasalnovastatuto.Komentitaeldononeekzistas,kajankaŭlaĝeneralahistoriografiopriUEAestasiommagra.Protio,lakomencasuperrigardoentiuĉistudetoprovasnenurprezentilaĉefajnevoluojnenlastatutoj,sedankaŭrakontesciigi,laŭnecese,prilakoncernajestintajeventojkajorganizajstrukturoj.Posttiuhistoriapartounuopajtemojestospritraktataj.
A.Historiasuperrigardo
UniversalaEsperanto-Asocioestas,laŭlaunuaartikolo1delastatuto,fonditaen1947kielkunfandiĝodeduplifruajorganizaĵoj:delasamnomaasociofonditala28-andeaprilo1908kajdeInternaciaEsperanto-Ligofonditaen1936.Priladudatojeblasdisputi,ĉaralmenaŭStettleren1928nomislafondotagonela28-andeaprilo1908,lalimdatoporlarespondojreagojallaregularo-propono,sedla1-andemajo,kiamaperislaunuaOficialaInformiloenlagazetoEsperanto.2KajlafamaalvokodeBastienla18-andeseptembro1936estisnurunupaŝoenlafondiĝadodeInternaciaEsperanto-Ligo;ĝiastatutoestisakceptitafineensomero1937.
ProtiukunfandiĝoHectorHodlerkajlanunaprezidantodeUEAenformalasenconeestasmembrojdelaabsolutesamaasocio,seddedumalsamajkunlasamanomo.HistoriasuperrigardomontroskelaliterojU-E-Areprezentascertanlongdaŭrankontinuecondeunuiĝodehomoj,sedkemalantaŭlaliterojtroviĝistrediversajkonceptojkajstrukturoj.
1.HodleraUEA1908
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
2.StettleraUEA1920
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
3.NovaUEA1934
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
4.IELkajĝenevaUEA
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
5.KunfanditaUEAekde1947
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
6.LaĝeneralasolvodeLapenna
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
7.Diskutojprilastatuto1974-80
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
B.Elektitajproblemoj
1.Jurapersoneco
PorasocioenNederlando,gravajurafontoestasartikolo8delaKonstitucio,kiugarantiaskehomojhavaslaliberonunuiĝi.Tiurajtoaperisjamen1848;en1855venisleĝodirantakielAsociopovasricevijuranpersonecon.Selaasociovolishaviĝinsentempalimo,tiamlastatutodevisestiagnoskitaeĉperleĝo.Tialnormaleasociojestisfonditajpornur29jaroj,ĉartiamsufiĉisreĝadekreto(prikiuokupiĝislaministeriopriinternajaferoj).Ekde1976sufiĉasagnoskodelastatutofaredenotario.15JurapersoneconecesasinteralieporkelaAsociopovuaĉetigrundonaŭriceviheredaĵojn,sedĝinenecesasporlaekzistodelaAsocioentute.Porkenotarioakceptulastatuton,asociodevasenĝidirisiannomonkajlaurbonkieestaslasidejo,lacelondelaasocio,ladevojnkiujnlamembrojhavasallaasocio,lamanieronkielonikunvokaslaĝeneralankunvenondelamembroj,lamanieronkieloninomumaskajmalnomumaslagvidantojn,kajlauzondelamonoenlakazodemalfondo.16
2.Oficialalingvo
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
3.Konsistokajmembreco
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
4.Unuregno,unuLandaAsocio
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
5.Komitato
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
6.Estraro
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
7.Kompensoj
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
8.ĜeneralaVoĉdonado
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Kielniorganizisnin
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Literaturo
EstrarodeUEA:KelkajHistoriajFaktojprilaServaCentrodeUEAenĜenevo.Nurporinternauzo,Rotterdam1965.
Hamann,Jürgen/Staszczak,Bolesław:Viglainterŝanĝodeopinioj,en:Esperanto,1979,aprilo,p.61-64.
Jakob,Hans:Lainternaciaorganizoesperantista,en:LokaKongresaKomitato,Warszawa(eld.):OraLibrodelaEsperanto-Movado1887-1937,red.V.BleierkajE.Cense,s.l.1937,p.122-141.
Kempeneers,Paul:LarolodeLandajAsociojenlaTutmondaEsperanto-Movado,en:Esperanto,1953,julio-aŭgusto,p.217-219.
Kollen,M.F.:Deverenigingindepraktijk,Deventer1995.
Lapenna,Ivo:DemokratecokajmemdisciplinoenUEA,en:Esperanto,1973,decembro,p.201-203.
—Distanciĝo,en:Esperanto,1975,majo,p.88.
—Konfirmodekontraŭneŭtralecapraktiko,en:Horizonto,1979,januaro-februaro,p.1-5.
—KonstruadodeModernaUEA(1948-1973),en:IvoLapennak.a.:Esperantoenperspektivo,London/Rotterdam1974,p.548-634.
Lins,Ulrich:Analizaskizoprilahistoriodelamondaorganizo,en:IvoLapennak.a.:Esperantoenperspektivo,London/Rotterdam1974,p.413-506.
Milojević,Simo:141voĉdonojpri60artikoloj,en:Esperanto,1979,septembro,p.148.
—Statutokajstatutprojekto,en:Esperanto,1978,decembro,p.213-218.
Moritz,UweJoachim:JurakontinuecodeUEA,en:Esperanto,1975,
marto,p.41/42.
Privat,Edmond:PriorganizaproblemoenHelsinki,en:Esperanto,1922,p.101.
Rousseau,Théophile:Internaciecokajpatriotismo,en:Esperanto,20-adefebruaro1911,p.1/2.
Stettler,Eduard:HectorHodler.Liavivokajliaverko,Ĝenevo1928.
—LanovaStatutodeUEA,en:Esperanto,1920,oktobro,p.186-188.
—Raportodelakomisionoporlareviziodelastatuto,en:OD1914,Ĝenevo1914,p.41-51.
Tonkin,Humphrey:KelkajĝeneralajkonsiderojprilaStatuto,en:Esperanto,1979,aprilo,p.64/65.
—Proneŝanĝemoniriskasstagnon,en:Esperanto,1978,decembro,p.209-212.
HistoriodelaHistoriodeEsperanto
Abundokajmalabundo
Historiistokutimeplendaspritroodamaterialo,kiuntrafosidaŭraseterne,aŭprimaltroodamaterialo,tielkeprofundapritraktadodelaobjektoapenaŭestasebla.Simile,onipovasrigardilahistoriografiondeEsperantosublavidpunktojabundokajmalabundo.
Ekzistasabundodaverkojkunrilatoallahistoriodelalingvo,delamovado,landajaŭfakajmovadoj,kajkreibibliografionestusjamtretemporabataskojesimem.Bedaŭrindemultedaartikolojaperasjenkajjenenoftenuretajrevuoj.Poriomlongajartikolojmankaslaspacoenrevuoj,tielkeilidevasaperienapartajbroŝuroj.Fojeiusukcesaskolektitiajnkontribuojnkajaperigasvolumon.
Sedsamepraveestasrigardisublavidpunktodemalabundo.Onirajtasdirikelafakanivelodemultajkontribuojneestastrealta.UlrichLinsen1988konsoligiske«apogeojdediletanteco»kiellahistoriodeCourtinatestasmaloftaj,sedlaplejmultajnverkojnlicertetrafasperjenajriproĉoj:
–Ĉefe,laaŭtorojestasamatoroj,nehistoriistoj,kvankamtioneneprediraskeiliestasmalseriozaj.
–Laaŭtorojoftehavaspedagogiantendenconkajvolasedukilaesperantistojn,donialilimemfidonkajkuraĝigiilin.Sekve,oniemastransdonimitojnkajsilentiprimalsukcesoj.
–Ilioftekontentiĝasperkronikojkajpriskriboj,senprofundeanalizisiantemon.
–Laplejmultajkontribuojestasnedetalaj,supraĵajaŭtroĝeneralaj.
–Lakvantodefontojestaslimigita,nurmalmultajaŭtorojentreprenaspenanserĉadonenarkivojaŭsistemantrastudondelaplejgravajEsperanto-gazetoj.1
Porseriozahistoriastudadonecesaskonilaekzistantanliteraturon,havialmenaŭsuperrigardon.Seonikoncentriĝasjecertaelektodeverkoj,tioestastuteebla.Okupiĝanteprila«historiodeEsperanto»,onipovasdividiĉiujntutmovadajnprezentojndealiaj,geografieaŭtemelimigitaj.Ankaŭnenecesasmenciiabsoluteĉion,kioiamaperissublatitolo«historiodeEsperanto»,kvankamonipovasfariesceptojnpormallongajkontribuoj,seiliaperistrefrue.
LaunuajdekaŭdukdekjarojdeEsperanto(1897)ankoraŭnekaŭzismultedahistoriografiumado,kromkelkajmalgrandajrerigardoj,kajoniankaŭneatendupli.Sedlaarĝentajubileode1912liberigistutanondon,komenciĝantanen1911.EnlaantverpenaUniversalaKongresolaliteraturakonkursohavislahistorionkieltemon,kvankamneĉiujkontribuojĉitierilatisaltiukonkurso.
DeBeaufront1903/04
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
CouturatkajLeau1907
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Fiŝer1911
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Radvan-Ripinski1912
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Clark1912
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Zakrzewski1911/13
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Privat1923
EdmondPrivat:HistoriodelalingvoEsperanto.Unuaparto1887-1900.UniversalaEsperantiaLibrejo,2-aeldono,Leipzig1923(Ĝenevo1912).74p.
DumZakrzewskikajFiŝerhavisdumepokankajrelativanfamon,EdmondPrivatestasebleunuellatri-kvarplejkonatajfigurojdelaEsperanto-historiomem.Tioparterilatasalliajfunkcioj,kiellaprezidantecodeUEA(1924-28),alliaallogapersonecokajretorikaforto,sedprecipeallamultajdiversajverkoj,delegolibro,dramoj,poezioĝisbiografiojdeZamenhofkajGandhi.KajliakompanislatutmondanEsperanto-historionsufiĉelonge,de1903ĝissiamortoen1962,kundiverskialajpaŭzojdumlaunuamondmilitokajlaperiodo1934-51.
Privatmodesteverkisen1912nurĝislajaro1900,tiellasanteiomdaspacointersikajlaprilaboritaepoko,evitantelanecesonmenciitutefreŝajnokazintaĵojn,kiujnoniankoraŭmalfacileanalizas.Grandapartoestisverkitajamen1910,kajlajubileonlipreniskielokazonporfinilaverkon(p.IX).Ĝiaperisenla«UniversalaEsperantiaLibrejo»,latiamalibroservodeUEA.
Laenkondukoestasoriginaleca:ĈarEsperantolaŭPrivatnenionŝuldasalVolapukoaŭBolak,liligasĝinallahistoriodelahindeŭropajlingvoj.Vivonĝiŝuldasalĝiaadeptaro,tielkelamovadakajlingvahistoriojestasinterligataj(p.XI).Tioiometemalĝustaslaŭlamovadavidpunkto,konsiderantekekelkajpionirojestiseksvolapukistoj,kelajunaEsperanto-movadodevisiomkonkurikunlavolapuka.Pridiskuteblaestaslaopinio,kenenurlavortaro,sed«ankaŭentute»lagramatikovenaselhindeŭropafonto(p.19).TrefruktodonalaalirodePrivat(kajlatabelokunhindeŭropajlingvoj)neŝajnasesti,kajĝineestisimitataposte.Necesusplistrikteklarigiĉulatemodelahistorioestulalingvoaŭlakomunumo.
PriladevenodeEsperantoPrivatnememverkis,seduzislaBorovko-
leteron,kunlaklarigo(preteksto?):«Multepliboneestasĝincitiolĝindifektiperanalizo»(p.10).EbleĉarlaIdo-krizoestisporEdmondPrivat(verkantaen1910)ankoraŭtrefreŝa,litreemfazaslanegativajnflankojndedeBeaufrontkajdeliainfluosurlalingvonkajpropagandon,tamennepovanteneilianvaloronporlamovado(p.62kajsekvaj).LafrancaperiodolaŭladividodePrivatdaŭristremallonge,lilasisĉesiĝinjamen1900,lafinodeliamaldikaverketo.
Möbusz,Brüggemann,Ladevèze1921-23
AlbinMöbusz:DokumentojdeEsperanto.InformiloprilahistoriokajorganizodelaEsperanto-movado,Berlin1921.198p.
KarlBrüggemann:HistoriodeEsperanto.kunlaparoladoj,leterojktp.deD-roZamenhof,kreintodelalingvoEsperanto,Dresden1923.160p.
RenédeLadevèze:DemandaroprilaHistorio,LiteraturokajOrganizaĵojdeEsperantoporEsperantajEkzamenoj,2-a,rev.kajkompl.HermannGöhl,BerlinkajDresden1923(Dresden1911).111p.
Postlaunuamondmilitoaperisenmallongasekvotrikompilaĵojkunhistoriajtekstoj,fojekunhistoriografiaaldono.
AlbinMöbusztransprenisekzemplelaartikolondeLeopoldEinsteinel1884prilaplanlingvahistorio,tekstojnpriZamenhof,eĉtekstonelPrivat1912kajkongresparoladojndeZamenhof.Sekvistekstojprilaorganizahistoriokajliteraturamontrilo.LakompendiodeMöbuszŝajnasestituteutila,enlatiamaepoko,kvankamĝifojepovusestiplipreciza.Enlaantaŭparolo(el1920)liesprimissintreoptimismeprilataŭgecodetiulibroporklerigilaesperantistaron(p.3/4).
AnkaŭKarlBrüggemannkompilisparoladojnkajleterojndeZamenhof,sednenur.LiamallongahistoriokomencisjamantaŭEsperanto,sekvanteĉefealEinstein1884.Glitanteekdelaperiododelamondmilitoenlaaktualanstatondelamovado,licertagradekoncentriĝisprilagermanamovado.Ankaŭliavarasprilamenciodefontoj.
LaverketodeRenédeLadevèze(1885-1913)estas«demandaro»porpreparikandidatojndeEsperanto-ekzamenoj.HermannGöhleldonisen1923reviziitanversion.Lademandarofunkciaslaŭlametodode
demandokajrespondo,kunfojeiomtrolongajrespondojporparkeri.
Privat1927
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Drezen1931
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Isbrücker1932
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Enciklopedio1934
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Støp-BowitzkajIsbrucker1948
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Jakob1958
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Waringhien1959
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Courtinat1964-68
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Esperantoenperspektivo1974
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Pechan1979
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Forster1982
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Auld1988
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Støp-Bowitz1996
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
VanOostendorp2004
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Korĵenkov2005
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Konkludo
VerkipriEsperanto-historioestasmalfacile,kajkomparojalgrandajnaciojkajnaciajlingvojestasvanaj:laEsperanto-komunumonepovasprovizialsiajhistoriistojlasamangradondesubtenokielekz.FederaciaRespublikoGermanioalsiaj.Laĉefajmankojestaseduko,tempokajfinancasubteno,kajnurmalofteeblasalprivataesperantistokompensition.Lasekvoestasmankodekvalito,kajnurmalmultajellaverkojmenciitajdaŭreutilas,precipelainformbrikoj«EnciklopediodeEsperanto»kaj«Esperantoenperspektivo».
Porpliboniginianhistoriografionnecesasunuapaŝeplibonaeduko;seriozahistoriografiomeritaspliolnurhobiannivelon.Kaj,verkadohistoriografianefunkciasizole.Verkoapartenualtutaretodaaliajverkoj.Studoj,monografiojesplorasunuopajnproblemojn;surbazedetiujmonografiojverkiĝassuperrigardojkajmanlibroj;tiujverkojhelpasverkilernolibrojnpriEsperanto-historio.Tiaretoankoraŭnurtrefragmenteekzistas.Necesastialneverkiplian«HistoriondeEsperanto»,enlaformodeskizoaŭsuperrigardo,sedkontribuisenchaveallareto.
1908:CentrajOficejojdeUEAenlasvisaepokoPostpreskaŭkvindekjarojenNederlando,UniversalaEsperanto-Asociofacileforgesassiajnsvisajnoriginojn.Sesadresojnĝihavisinter1908kaj1960,ĉefeenĜenevo,sedankaŭunujaronenBerno.LasvisaepokodeUEAmalgraŭĉiujŝanĝiĝojkajorganizajreformojrestaspartodelafundamento.
StratoBovy-Lysberg
HectorHodlerkajamikojestissubluantojenlaSciencaOficejodeRenédeSaussure,kiutremodestsumedisponigisĉambretonen8,rueBovy-Lysberg.PropagandintelaideondeAlphonseCarlespriretodeEsperanto-konsulojkaj-oficejoj,lajunulojfinede1907enketisĉuekzistasinteresiĝopri«fortikaorganizo».La28-andeaprilo1908estisfonditaUniversalaEsperanto-Asocio.Ĝialuliloestisjamdelongepretigita,kunrevuoEsperanto,lakunsidojdumlaĉiujarakongresokajdolaoficejoenĜenevo.
Borsastrato
Jamenaŭtuno1909larapidekreskantaAsociotranslokiĝisallaproksimaadreso10,ruedelaBourse,kionrusasamideanotradukisiamper«stratodelamonujo».TielaCentraOficejodeUEAhavistrimodestemeblitajnĉambrojn,ĝisoniakirisenjulio1914dupliajnĉambrojnjelasamaadreso–jenUEAokupislatutanteretaĝon.Hodler,vivantatiamjemodestarentodonitadelapatro,loĝislongantemponenĉambretodelaoficejo:«feralito,kelkajtablojkajseĝojkrakemaj,aretodalibroj,malmultajpersonajmemoraĵoj,jenĉio»,skribisamiko.En1910laAsocioenkondukislapostenondedirektoro,porgvidilaoficejonenĜenevo.Hodlerfariĝis,honorofice,launuadirektoroenlahistoriodeUEA,kvankamliestisjamredaktorodesiadaŭreprivatagazeto
Esperantokaj«komitatanoprilaadministrafako».
EduardStettler,esperantistoekde1908,de1909ĝis1911restadisenĜenevoporvolontulienlaoficejo.LajuristokajidoelriĉafamilioenBernpriskribispostelagrandajnlaborojn,kiujnlafondintojplanis,kajkomentis:
Portiaentreprenejodekdudaoficistojestusĝustesufiĉintaj.KionmitrovisalveninteenĜenevoporhelpiHodler-on?Ĉambro-keston,malgranda,jeordokajpurecoenmiajokulojdubaj,kunkelkajkrudajabiajtablojkajbretarolaŭlongedeunumuro.ĈelafenestroHodler;unuoficistorusa,inteligentakajmalordema[...].
HodlerbaldaŭkonfidisalStettlerestradondelaoficejokajlakason,kiufakteestisladakesteto,kun«koncernalibretokunnotojplibonintencajoluzeblaj.Kelkajnmonatojnposte,enRuedelaBourse,laoficejojamaspektisplioficeje,dank'alskribmaŝino,malnovajmeblojdonacitajkajnovajbretarojne-pentritaj.»Dumlaoficialamalfermooniplenkoreridisprikomercavojaĝisto,kiuƒtiomseriozekajelokventerekomendisferajnmonŝrankojnenĉiujgrandoj,garantiitajperatestojdebankoj,kelineekkomprenisnianĝojon.Alvenispliajoficistoj,bonajkajmalbonaj,honestajkajaliaj,ĉiamtremalaltepagitaj,ĉiamnesufiĉajlaŭnombro.
KielnehonestanoficistonStettlercelisprecipelakasistonD.Zirlin,kiuenfebruaro1913forkuriskunlakaso.
1LaŭraportodeHodlerelseptembro
1910,laborisseshomojenlaoficejo.LimemokupiĝispriadministradokajgazetoEsperanto,samesensalajrekielStettler,larespondeculoprifinancojkajlibroservo.Laaliajkvaroficistojestispagatajellaenspezojdelalibroservo,delagazetoaŭdeUEA,dependedelataskoj.
LakomenciĝodelaunuamondmilitolamigislalaborondeUEA.Deunusemajnoallaalia,preskaŭdutrionojdelamembraroektroviĝisen«malamikaj»landoj.Seden1915onidaŭrigislagazetonkajinstaliskorespondanservonkuninterpretado.Komparekunaliajtiajservojniajmonpostulojestismodestaj,rememorisStettler,sedlaagadofavorekonatigislaoficejonkajalportisbelanenspezon.
Muzeastrateto
PostlamilitoHectorHodlerfariĝisprezidantokajEduardStettlerdirektoro.ĈarStettlernepovisdenovevenialĜenevodeĵori,laCentraOficejovenisalli.Lanovaadresoekdemajo1919estisMuseumsgasse14,iomeksterlacentrodeBerno.Ebletioestisplifavoraankaŭelkostavidpunkto,ĉarlaĉambrojenlaborsastrato,kostintajĝislafinodelamilitomilokcentfrankojn,postulispostekvinmilkvarcentdelaasociakaso.Sedbaldaŭposte,enmarto1920,mortisHodler.DirektoroStettlerskribisenlagazetoEsperantokeliricevisdelavidvinolarajtojnjelagazetoEsperanto,labibliotekondeHodler(jamenlaoficejo)kajvalorpaparojnjeproksimumecentsepdekmilsvisajfrankoj(latiamakotizoporMembro-Jarlibroestis2,50fr.).Tiuheredakapitalo«certigosporĉiammodestanekzistondelaoficejo»,liopiniis.Porŝpariheredo-impostojn,oniretranslokislaoficejonalĜenevo,ĉartielaimpostojestismalplialtaj.PublikapretekstoporlarapidaŝanĝodesidejoestislanovaLigodeNacioj,kiuen1920venisalĜenevo.Tamen,lanajbarecodelaLigoapenaŭdonisianavantaĝonalUEA.
Bulvardodel’Teatro
Lajaro1920estisgrandamejloŝtonoenlahistoriodeUEA,kiamfiniĝislaeksperimentajjarojkajlabazarekonstruadopostlamilito.Stettlerellaborisnovanstatuton,limemfariĝislaunuaprezidantolaŭreguleelektitapostlamortodeMudieen1916.EdmondPrivat,eĉplimalnovaamikodeHodler,transprenislagvidondelagazeto.HansJakob,oficistoekde1912,ekrespondecisprilaCentraOficejonunen12,BoulevardduTheâtre,enĜenevo.Tiutriopo,fojekunaliajfunkcioj,estisgvidontalaAsocionĝis1934,kiamlanaciajsocietojtransprenislaŝipon.
Supraĵela1920-ajjarojestisorajporlaAsocio,kiamĝioftehavispliol8000aŭ9000membrojn.Malgraŭtio,konstantaproblemorestisladeficitoj,kiujforfrandadislakapitalon,kajtiuepokoplenisdeskandalojkajbatalojforgesitajintertempe.Pliaĝenaĵoestislasekvojdelamilito,precipelaestiĝodenovajlandlimojkajlamalfaciliĝodemonainterŝanĝado.UEAperdismultedamonokiamekzemplekolektitajkotizojestisblokitajeniulandokajsenvaloriĝisproinflacio.
InsulaTuro
La23-andeaŭgusto1929sepfortulojkomencislatransportonde140kestoj,raportasEsperanto.OnifacilekomprenaslaentuziasmondeHansJakobprilanovaadresoTourdel’Ile.Temisfaktepriturosurinsulorivera,kajUEAluisspaconsupre.Lanombrodelaĉambrojrestislasama,sedlanovajnaŭestismultepligrandaj.
Eninternaraporto,direktoroJakobkonfesisetanmalavantaĝon:lasuprenirokonsistisel130ŝtupoj,kajlaliftoestisuzeblanurportiujoficistojkiujhavisŝlosilon.Sedlaantaŭaoficejoestistromalgranda,mankisdecaĉambroporokazajvizitoj.Diplomatece,Jakobskribisnurketiuturaoficejokostismalpliolaliajlokojviditaj,seninformipriladiferencoallaantaŭalupago.«Unuafojenipovasnunlokiginiangrandanbibliotekonenkonvenanĉambron,kiusamtempeservasporakceptivizitantojn,kiujnemankas.»
2
Laeŭforionepovisdaŭrilonge.Enoktobro1929,nigravendredokrevigislaspekulaciondeWallStreetenNovjorko,kajdumlavenontajjarojlafinancakrizoatingisEŭropon.Politikajkrizojsekvis.TiujtempojestisturbulajankaŭinternedelaneŭtralaEsperanto-movado,ĉarlanaciajasociojpostulisnovanorganizon.KvankamŝajniskelaInterkonsentodeKolonjo1933prezentiskontentigansolvon,lakonfliktojrapiderevenis.Kiamenmarto1936laEstrarodeLouisBastienvolistranslokilaCentranOficejonalLondono,kelkajsvisojsublafaktagvidadodeeksdirektoroHansJakobentreprenisprocesonĉelaTribunalodeĜenevo.ĈarlaEstrarotimisbaldaŭanbankroton,Bastienalvokisenseptembro1936lamovadonsekvilinalnovefonditaInternaciaEsperanto-Ligo.UEAenĜenevofariĝisorfo,ĝisenoktobro1936«provizorakomitato»transprenislagvidadon.
PalaisWilson
La1-andejulio1937lamalgranda,«ĝeneva»UEAirisalnovaloko,enPalaisWilson.EntiueksasidejodelaLigodeNaciojnunhejmisdiversajinternaciajasocioj.Jakob,denovedirektoro,funkciigislaAsocionĝis1942.PostladuamondmilitookaziskunfandiĝodeInternaciaEsperanto-LigokajdelaĝenevaUEA,sublamalnovakajnunanomo.Tiam,en1946/1947,onikonsentispricertataskodividointerladuoficejoj:enBritiolaAdministraCentrookupiĝispriadministradokajlibroservo,dum
laServaCentroenĜenevo(gvidatadeJakob)gardislabibliotekonkajredakcion.FaktelaServaCentroenlaPalaisWilsonestisnepliolkelaĉambro,kiesituislibrojkajarkivaĵoj,kajlalaborĉambrodeJakob,kiupludeĵoristieporlaŝtato.En1960laKomitatodecidishaltigilaoficondeJakob,kajkiamen1980novastatutoneplumenciislaServanCentron,lasvisaepokodeUEAdefinitivefiniĝis.
1927:EsperantistajRespondkuponoj:«VirajdasUEAnenfinancanaventuron»Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
1930:LoknomojenlaJarlibro«senrajtodeekzisto»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
1932:BritaAsociokontraŭEdmondPrivatTiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Vojaĝopolitika
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
ReagojelBritio
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
LavidpunktodeUEA
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Kontraŭeto
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
1935:UKenItaliokajAfrikoTiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Unuakongresasemajno:«PorItalia»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
«Mankasvortojporpriskribo»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Jung:«Neniaordo,neniaorganizo»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
«Mortiguilin,disfrakasuilin»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
48gradojCelsiusenAfriko
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
GermanoenItalio
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
MildaKreuz:«Ĉialaborosekvigaskritikon»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
1942:PrezidantoBastienenokupitaFrancio:«ReturntoSender»Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Lamonstrofarassaltojn
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
«Pliboneolnianticipisantaŭtrijaroj»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Jenniahoro
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
1951:LakrimodelakongresasekretarioTiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
«Gravajplendojprilamoralakonduto»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Postkverelo
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
UEAkajla«krimo»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
1955:Transdonodelaarkivo:«Nutrislafornon»LaoficejademandookupislaAsociondumgrandapartodelaunuaduonodela1950-ajjaroj.Postkiamenlabolonjakongresode1955laKomitatodecidiskelaAsociohavusiansidejonestonteenRoterdamo,latransdonodelaaferojokazisnetutelaŭortodoksamaniero.
EstioficistodeUEA
LalastaUEA-direktoro,kiuankoraŭnerezidisenRoterdamo,estisJohnC.Rapley(1927-2007).LabritodeĵorisenlaCentraOficejoekdela1-adedecembro1951,kiamĝisituisenlavilaĝetoHeronsgateapudLondono.De1954ĝisla30-adeseptembro1955liestisla«sekretario»(direktoro)delaAsocio,kielposteulodeCecilGoldsmith,kajantaŭulodelaroterdamaMarianneVermaas.
EstraranoIvoLapennastrebisnenuralstrukturajŝanĝojenlagvidodeUEA,sedankaŭalnovasidejo,preferindedomoenLondonomem.PorJohanoRapleylaoficejademandohavisankaŭpersonanflankon:Lidevispostuliplialtiĝondesiasalajro,ĉarlidezirisfondifamilion.UEArifuzistion,sedaliflankehavisproblemontrovianstataŭantonenHeronsgate.EnBolonjo1955lakunlaborantinodeIvoLapenna,MarianneVermaas,akuzisRapleyestiuzintalapostenonenUEAkielsaltilonalplibonapostenokungrandasalajro.Rapleykoleris:«Ĉuvipovasimagienkiusituaciomitroviĝas,serĉantepostenon,kajrenkontanterikanojnkiammikonfesaskedumlalastajtrijarojmiestasoficistoenmalgrandaEsperanto-oficejo,kundudungitoj,enkamparadomo?»KajjenLapennaekstarispordefendilin,Rapleyrememoris.PosteLapenna,VermaaskajRapleykafejumiskajĉerondatablo«harmonieflikislatruojnenniajrilatoj».
1
Cetere,ankaŭHansJakobtiutempehaviskompatonkunRapley,kiu
havosgrandegajnproblemojnsurlalabormerkatoestinteoficistodeEsperanto-asocio(Jakobpensisprisiajproprajproblemoj).FakteRapleypostetrovispostenonenŝipkompanio,kajeĉ«kuraĝis»revenienla1980-ajporlaborikelkajnjarojnenlaroterdamaCO.
Lapennakontraŭla«heronsgatanoj»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Transdonilaarkivojnhelpedeforno
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
.
1959:FighieraenVarsovio
A.«Neestasmotivopormaltrankviliĝo»
KiamGianCarloFighieraalvenisenoktobro1958enVarsovio,liestispliolravitadelando,lokokajesperantistoj.Lamovadavivoestasbrilega,liskribisalIvoLapenna.Dumlavenontajnaŭmonatoj,enkiujlikielKonstantaKongresaSekretariopreparislaUniversalanKongresonporsomero1959,liaimpresoseriozeŝanĝiĝis.
Lapolaĉefurboestispreskaŭforbombarditaen1939kaj1944,sedpraveiamprofetislablazonafiŝostavirineto:Varsoviomontriĝosfinenedetruebla.Jamen1953onideklarislaurbocentronrekonstruita.Pollandohavastutmondanfamonprosiajartmetiistoj,sedneĝiajbelecojestislaĉefakialo,kelaverdapopolovoliskongresinepretie:laUniversalaKongresoen1959okazuenladevenurbodeEsperanto,centjarojnpostlanaskiĝodeLudovikoLazaroZamenhof.
NetutebonanantaŭsignononipovasvidientrofruaanoncoenPolaEsperantisto.MarianneVermaas,direktorinodelaCentraOficejodeUEA,plendisla6-andenovembro1957alPolaEsperanto-Asocio,kelaŭtiesgazetolaUniversalaKongresoenMarseille1957akceptislainvitonalVarsovio1959.Tionŝinomis«rektamalvero»,ĉarestisneimageblealŝikelapolojenlaKomitato(laparlamentodeUEA)nekonsciisprilaprovizorecodetio.PrilalokodekongresodecidaslaEstrarodeUEA,ŝiklarigis,kajĝiĝisnunnursondislaopiniondelaKomitatoenMarseille.KomisionodelaKomitatotraktislademandonkajprincipefavorislapropononorganizilakongresonde1959enlaurboĉelariveroVistulo.SedlafinandecidonhavasdolaEstraro,kajtiookazoskielkutimenurenlavenontapaskakunsido.KiamlapolakomitatanoIsajDratwerpetisenlaKomitatoenMarseillekelaEstrarodecidutuj,tiamprezidantoGiorgioCanutoripetis:nurpaske.VermaasnunriproĉisalPolaEsperanto-AsociokejampublikigienPolaEsperantistoestis«nekorekte
kajnelojale»–kajavertiskelaEstraropovuseksentimalamonprotiunekorekteco,timantekeĝinatendospliajtiajsurprizoj.PrezidantoCanutokajlaaliajestraranojeventualeprotiostudosaliajninvitojn(ekzempledeBarcelono)despliserioze,ŝiminaciskajpetiskorektonenlavenontanumerodelapolagazeto.Ĝenerale,ŝipostulisdelaestraranojdePEA«netandeklaronjehonorvortokeviaorganizaĵofidelekajlojalesubmetiĝosalĉiujregularoj.»
Promesplenajunulo
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Promesplenakomenco
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
LaatestodeDratwer
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Unuajmalfacilaĵoj
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Lakomunismokajlaprofito
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
«Tutkoregratulasvin»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
B.«Tionedependasdeni»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Malamikodelakongreso
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
PatriotaparoladokajofendoalZamenhof
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Dratwer,Fethkekajlaantisemitismo
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
«Kunlaboroabsoluteneebla»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
«Ĉiosolvita»enLondono
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
«Surprizita,keninehavisplidamalfacilaĵoj»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Lapennaparolasklaranlingvon
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
C.«Laplejgrandaseniluziiĝodemiavivo»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Ge-HolmesenVarsovio
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Postkvereloj
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
«Estasjunakajnehavassufiĉanvivpraktikon»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Ĝeneralakajkongresasekretarioj
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
1966:ProponoalUN:KialLapennanefariĝisheroodeNovjorkoTiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Kampanjotutmonda
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Ruzamazuro
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Aŭdienco
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
«Iomvigladiskuto»
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Postbatoj
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Korespondadokolera
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Ĉuvojoalkompreno?LaVermaas-protokolo
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Kionliintencis?
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
PostparoloEn2003okazisalmilabonŝancokeUniversalaEsperanto-AsociodungisminporokupiĝipriBibliotekoHectorHodler(BHH)kajlaArkivodeUEA,ambaŭenlaCentraOficejoenRoterdamo.Launuataskoestisfariraportonprilastatokajeblajestontecojdelakolekto.Mialaborrilatoestisplilongigata,entuteĝisjunio2005,kajsamepliampleksiĝismiajtaskoj:helpialesplorantojkajordigiĉionkunlaperspektivopriiamaliaĉambrasolvoenlaCentraOficejo.
DummiajroterdamajjarojmiutiligislavesperojnporprivateesploriprilahistoriodeUEA.Lanotojkajkopiojankoraŭatendasplenanutiligon.Tamenmiprovisprilumigialmenaŭkelkajnhistoriajnmomentojnkajtemojn,porplibonekomprenilainternanvivonkajlamalfacilaĵojndelamondaAsocio.Tielestiĝisartikoloj,kiujnmiĝisnunnepovispublikigi–oftejamprotio,keiliestistrolongajporkutimaEsperanto-revuo.Launuajtriartikolojestasstudojpriunuopajtemoj,dumlapostajkontribuojlaŭjarajestasiompliĵurnalismeverkitaj;aliliapartenaslasolajdukontribuojjampublikigitajantaŭe(pri1932kaj1935,dumtempetoenLiberaFolio).LahistoriopriBHHapartenisalmiaraporto,domikoredankasalUEAporlapermesopublikigitiunartikolonkajporladisponigodelafotoarkivo.CeteremidankasprotralegadodekelkajkontribuojaŭlatutoprecipealBertilWennergren,ProbalDasGupta,HelmuthHuppertz,HumphreyTonkin,UlrichLins,RobertMoerbeekkajJohnRapley.
ZikovanDijk
Silvolde,endecembro2007
Mallongigoj
AdUEA ArkivodeUEA
ANB AŭstriaNaciaBiblioteko
BHH BibliotekoHectorHodler
BIL BibliografiodeInternaciaLingvo
BW BurgerlijkeWet,nederlandacivilakodo
CED CentroporEsplorokajDokumentadoprilaMondaLingvo-Problemo
CDELI CentrodeDokumentadokajEsploroprilaLingvoInternacia
CO CentraOficejodeUEA
EAB Esperanto-AsociodeBritio
EANA Esperanto-AsociodeNordaAmeriko
ECO EsperantistaCentraOficejoenParizo
ED Esperanto-Dokumentoj
EdE EnciklopediodeEsperanto
EeP Esperantoenperspektivo
GDR GermanaDemokratiaRespubliko
GEA GermanaEsperanto-Asocio
ĜV ĜeneralaVoĉdono
HEA HungaraEsperanto-Asocio
ICK InternaciaCentraKomitato
IEM(W) InternaciaEsperanto-Muzeo(Wien)
IEL InternaciaEsperanto-Ligo
IOK InternaciaOrganizaKomitato
JL Jarlibro
JL-IEL JarlibrodeIEL
KKS KonstantaKongresaSekretario
LA LandaAsocio
LKK LokaKongresaKomitato
LSG LigodeSamseksamajGeesperantistoj
OD OficialaDokumentaro
PEA PolaEsperanto-Asocio
SAT SennaciecaAsocioTutmonda
SEB SvisaEsperantaBiblioteko
SES SvisaEsperanto-Societo
UEA UniversalaEsperanto-Asocio
UK UniversalaKongreso
UN UnuiĝintajNacioj
TEJO TutmondaEsperantistaJunularaOrganizo
Fotoj
Fotoj1-10
EduardStettler(mald.)kunOttoSchmid,aprilo1909,svisaEsperanto-tagoSolothurn
Abonilodelasvisabiblioteko
ĈambrodelaBibliotekodeUEA,proks.1923
PetroStojan,proks.1933
LaBibliotekodeUEAen1935
BibliotekokajArkivo,prezentitatieldeJakoben1937:„AspektodelasubtegmentaarkivodeUEA,posteksiĝodelaKomitato1936“
HansJakob,1952
BibliotekoHectorHodler,1963
ĈambroKanado,1985
RobertMoerbeek,marto2004
Fotoj11-20
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Fotoj21-30
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Fotoj31-40
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Fotoj41-50
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Fotoj51-57
Tiuĉiĉapitroneaperasenlaprovversiodelalibro.Laplenanversionvipovasakiridewww.retbutiko.beaŭ[email protected]
Notoj1AdUEA:H-910,leterodeEduardStettleralRenédeSaussure,16-andejulio1908.
2Samloke,leterodeEduardStettleralTh.Renard,30-andeoktobro1908.
3SvisaEspero,1909,oktobro,p.94.
4SEB,p.1-4.
5Agricola1934,p.51.
6SvisaEspero,1909,oktobro,p.96.
7AdUEA:H-910,leterodeOttoSchmidalEduardStettler,23-andeoktobro1909.
8Jarlibro1933,p.4.Agricola(Jakob)1934,p.51,supozeblemismemorisprilajaroj.
9AdUEA:H-910,leterodeEduardStettleralRenédeSaussure,3-andejulio1909.
10Samloke,leterodeFriedrichUhlmannalEduardStettler,6-andeaŭgusto1909.Vd.ankaŭ:samloke,leterodeEduardStettleralMöllerkajBorel,24-andeaŭgusto1909.
11Samloke,leterodeFriedrichUhlmannalEduardStettler,22-andeaŭgusto1909.
12AdUEA:T01-500,RondiraKajerode1909,sublaHodleraregistrodela27-adeseptembro1909.
13SvisaEspero,1909,oktobro,p.94/95.EsperantodeUEAnemenciislaproponon.
14AdUEA:T01-500,Projektoderegularo,1909.
15Samloke,RondiraKajerode1909,sublaHodleraregistrodela28-adenovembro1909.
16SvisaEspero,1914,aprilo,p.2/3;1915,marto,p.4;1916,marto,p.34;katalogoen1916,julio,aŭgustokaj1917,januaro,februaro.
17SvisaEspero,1914,aprilo,p.2;1915,junio,p.3.
18BibliografiaServo1929,p.84.Vd.McKown,p.3/6:Hodlermemhavisjammultedalibrojprivolapukokajaliajplanlingvoj.
19Hodler1912.
20Esperanto,1913,20-andefebruaro,p.34.
21SvisaEspero,1909,februaro,p.13.
22Jakob1960,p.1.LaŭSadler1963,majo,proks.okcenteroj.
23AdUEA:H-910,tajpaĵodeEduardStettlerporHansJakob,sendato.
24BibliografiaServo1929,p.84.
25Esperanto,1920,julio-aŭgusto,p.145.
26Jakob1960,p.1.
27Gjivoje1978,p.29.
28Esperanto,1922,junio,p.111-113.PristatutojdeUEAvd.AdUEA:H-600.
29Bastien1934.
30AdUEA:T02-010,dosieroStettler-Jakob1921-1922,leterodeStettleralJakob,20/22-andefebruaro1923,leterodeJakobalStettler,4-andemarto1923.
31Jakob1934,p.74.
32Agricola1934,p.52.
33Jarlibro1929,p.28.
34Jarlibro1930,p.81.
35BIL1929,p.13.
36Jakob1960,p.2.Gjivoje1978:finede1932labibliotekoregistris7900erojn,elili1.500Esperanto-gazetoj.
37BibliografiaServo1929,p.84.
38Esperanto,1929,oktobro,p.205/206.
39AdUEA:T02-010,dosieroStettler-Jakob1930,RaportodelaDirektoroprilaagadodumla22-aadministrajaro:1929,p.16,.
40Jarlibro1959,duaparto,p.46.Vd.ankaŭSadler1963,majo.
41Esperanto,1936,aprilo,p.51.
42AdUEA:T02-010,4-aCirkuleroallaKomitatanoj,30-andeaprilo1936,p.3.
43JarlibrodeIEL1937,p.67.
44AdUEA:T03-202,leterodeHansJakobalPaulBlaise,11-andemajo1936.
45AdUEA:T04-382,dosieroMorris.InteraliekunleterodeMrs.DaveH.MorrisalHansJakob,20-andemajo1940.Enleterola3-andejulio1954alLouisPerretenLyon(AdUEA:T05-055)Jakobasertiskejamenjanuaro1940liricevisinformondeMorriskelaCongressLibrarypretasdeponilaUEA-bibliotekon.Tamen,laŭlakorespondadokunŝi,lakontaktokunlabibliotekojestisfaritaevidentenurpostmajo.
46AdUEA:T04-270,leterodeHansJakobalJosephW.Dubin,24-andemajo1942.
47AdUEA:T04-270,leterodeHansJakobalHansKürsteiner,29-ande
novembro1942.
48Jarlibro1947,unuaparto,p.10/11.
49JarlibrodeIEL1938,p.212.
50AdUEA:T03-300,cirkulerodeLouisBastienallaKomitatanojdeIEL,31-andeaŭgusto1946.
51Jakob1960,p.1.
52Jarlibro1954,duaparto,p.19,Jarlibro1955,duaparto,p.30.
53Esperanto,1954,junio,p.161-162.
54Jarlibro1956,duaparto,p.33.
55AdUEA:T06-030,raportodeHansJakob:«UEAServaCentroGenève–Inventario»,21-andemajo1956.
56Lapenna1952.
57IvoLapenna:EksiĝodelahonoroficadirektorokajlikvidodelaoficejodeCEDenLondono,AdUEA:Dok.CED/8(e).
58Eichholz1964.
59Esperanto,1967,novembro,p.156.PrilapostenojdeJakobvidulakontribuondeHansKürsteinerenEsperanto,1955,junio,p.180-181.
60SamaimpresodeMarkFettes,kiuen1994/95eldonismanuskriptonpostlasitan.Jakob1995:5.
61EdE,s.v.«Jakob».
62AdUEA:T05-011,protokolodelaEstrarkunvenodeU.E.A.,28-ankaj29-andedecembro1955,p.3.
63AdUEA:T06-030,protokolo,6-andeaŭgusto1956.
64Jarlibro1957,duaparto,p.37.
65Jarlibro1959,duaparto,p.46.
66EstrarodeUEA1965:10.
67GermanlingvaleteroenCDELI,Arkivo,sub«HansJakob».Enlakoverto«KonfliktoUEA–HansJakob.HereditadeMauriceDeSassi».
68EstrarodeUEA1965:13.
69AdUEA:T06-075,EvertJanWoessink:RaportoallaPrezidantodeU.E.A.prilaServaCentrokajlaFondaĵoHodler,proksimumejulio1960,p.1/12.
70AdUEA:T06-040,protokolodelaprintempakunsidodelaEstraro,CentraOficejoRotterdam,dela18-aĝis20-adeaprilo1964,p.6.
71AdUEA:T06-075,kajerokunkunsidajprotokoloj,duakunsido,p.2/3,kajtriakunsidop.4.
72EstrarodeUEA1965:19.
73ManuskriptoenCDELI,Arkivo,sub«HansJakob»,p.26.
74AdUEA:T04-388,dosieroTurner.LibrotenadodelaServaCentroUEA.AdUEA:T05-042,kasdokumentoj1950.
75EstrarodeUEA1965,p.19.
76Priekonomi-historiajdatenojdeSvislandovd.:
http://gallium.ethz.ch/vrp/lesung/material2.pdf,tabelo13.
77Jarlibro1969,duaparto,p.27.
78AdUEA:T06-515,leterodeMarianneVermaasalIvoLapenna,22-andenovembro1961.
79AdUEA:T06-700,leterodeEvertJanWoessinkallaestraranoj,30-andejanuaro1963;leterodeEvertJanWoessink,2-andenovembro1962.Jarlibro1963,duaparto,EstraraRaporto1962/63,p.49.
80AdUEA:T06-075,EvertJanWoessink,raportode16-adeaprilo1964,p.4.
81Jarlibro1969,duaparto,p.21.
82AdUEA:T06-079a:leterodeEvertJanWoessinkalIvoLapenna,27-andeoktobro1967.
83Gacond2003:6/8.Tiundokumentadon,kiu«formasmalgrandanbibliotekon»,Jakobmenciisjamen1937,vd.Jakob1937:135.
84Jakob1960,p.1/2,4.
85AdUEA:T05-011,ProtokoloprilatransdonodelaoficejodeU.E.A.,Heronsgatela27-andeoktobro1955,aldonoallaprotokolojdelaEstraraKunsido.Menciitajkonstatitajmankoj,parteaŭtute:dosierojEpstein,Jung,Ziegler,Esperanto-Printers,GermanaEsperanto-Asocio.KonfirmodeJohnRapley,personakomunikola6-andedecembro2003.LaŭRapleytemisvideblepriprivatajleteroj,nedokumentoj.
86Jarlibro1962,duaparto,p.42.
87Jarlibro1963,duaparto,p.45/46.
88AdUEA:T06-556,leterodeMarianneVermaasalIvoLapenna,7-andemajo1962.
89Jarlibro1963,duaparto,p.45/46.
90AdUEA:T06-556:LeterodeE.J.Woessinkals-inoHenderson,10-andemarto1962.
91SciigodeVictorSadler,2-andedecembro2003.
92Sadler1963,majo.
93Jarlibro1964,duaparto,p.49.Prilanovakirojvd.ankaŭSadler1962kajSadler1964.
94Jarlibro1965,duaparto,p.49.
95Jarlibro1966,duaparto,p.28;Jarlibro1967,duaparto,p.24/26;Jarlibro1968,duaparto,p.31/33.
96Jarlibro1969,duaparto,p.21/22;Jarlibro1970,duaparto,p.23-25;Jarlibro1971,duaparto,p.49.
97Jarlibro1972,duaparto,p.32;Jarlibro1973,duaparto,p.34.
98Esperanto,1962,oktobro,p.172.
99Tonkin1976,p.82.
100Tonkin1976,p.85.
101Estraro1976,p.118.Vd.ankaŭMcKown1978,p.6.
102Milojević1981,p.188.
103Blaine1987.
104Fettes1989.
105Fettes1991.
106Lins1991.Ertl1992.
107SciigodeRobertKeetlaerla13-andefebruaro2003enRoterdamo.
108EstrarodeUEA:EstraraRaporto:UniversalaEsperanto-Asocioen1994,en:Esperanto,1995,junio,p.107-116.
109EstrarodeUEA:EstraraRaporto:UniversalaEsperanto-Asocioen1995,en:Esperanto,1996,junio,p.105-116.
110Lins1995.
111Tonkin1997.
112SciigodeSimoMilojevićla2-andeseptembro2003.
113Vd.ankaŭlaestrarraporton2003,Esperanto,2004,junio,p.132.
1Ĉitieestasuzataĝeneralelaesprimoartikolo,konformeallanederlandaleĝokajlanunakutimoenUEA.Sedkelkajplifruajstatutojkajkoncernajtekstojoriginaleuzasparagrafo.
2Stettler1928:33.
3SpecodeUEA-apologioentiudemandoestasRousseau1911.
4Stettler1920:187.
5Privat1922.
6Lins1974:442.
7AdUEA:T03-006,Protokolodelaestrarakunsido,pasko1952,la12-ankaj13-andeaprilo1952,p.37.
8AdUEA:T05-055,leterodeHansJakobalHansKürsteinerkajEdmondPrivat,21-andeaprilo1954.
9Lapenna1974:587.
10AdUEA:H-690:leterodeEvertJanWoessinkallaEstraro,24-andefebruaro1975.
11Cirkuleron-ro4,4-andeoktobro1973,p.3.
12AdUEA:H-690:leterodeEvertJanWoessinkallaEstrarokajlakomisionopriStatuto,31-andemarto1976.
13AdUEA:H-650:RaoulMolle,12-andejanuaro1979;SvetlanaPogorelaja,14-andejanuaro1979.
14AdUEA:H-650:ProtokoloprilavoĉnombradoporlaĜeneralaVoĉdono,11-andejanuaro1980.
15Vd.Kollen1995:1/2,12.
16Titolo2delaLibro2delaBurgerlijkeWetboek(Verenigingen),art.26,27.
17AdUEA:H-650:leterodeGastonWaringhien,12-andedecembro1978.
18AdUEA:T02-019:leterodeFransSchoofsalEduardStettler,10-andeoktobro1933.
19AdUEA:H-690:leterodeWernerBormannallakomisionopriStatuto,16-andenovembro1974.
20AdUEA:H-690:leterodeEvertJanWoessinkallakomisionopriStatuto,8-andefebruaro1979.
21Vd.laprotokolondelakvarakunsidodelaKomitato,enlaUniversitatodeNapoli,la8-andeaŭgusto1935.
22AdUEA:H-600.
23AdUEA:H-690:leterodeEvertJanWoessinkallakomisionopriStatuto,laEstraranojkajlaCO,29-andedecembro1974.
24AdUEA:H-690:leterodeIvoLapennaalVictorSadler,7-andefebruaro1979.
25AdUEA:H-690:leterodeNikolaAleksiev,prezidantodeBulgaraEA,alUweJoachimMoritz,14-andenovembro1974.
26Art.29delaStatuto,tielankaŭlaleĝo:BW,boek2,art.40.
27AdUEA:H-690:leterodeUlrichLinsalHumphreyTonkin,16-andejunio1976.
28AdUEA:T01-500:rondirakajeron-ro4,HectorHodler,notodela24-ademajo1910.
29Esperanto,1956,septembro,p.131.
30Tonkin1978.210.
31AdUEA:H-690:leterodeTonkinalkomisionopriStatuto,27-andejanuaro1975.LeterodeHumphreyTonkinalMoritz,Szabo-Felsö,
Wensing,CO,27-andejunio1976.
32AdUEA:H-690:leterodeHumphreyTonkinallakomisionopriStatuto,27-andejanuaro1975,p.3/4.Moritzfaktenepublikigistionenlarevuo.
33Tonkin1978.210.
34Lapenna1979:4.
35ProjektodeMoritz,art.18c(ĉefkomisionodelaKomitato);AdUEA:H-690:leterodeWernerBormannallakomisionopriStatuto,laEstrarokajlaCO,1-andeoktobro1974(estrarokajprezidantodelakomitato).
36AdUEA:H-690:leterodeGianCarloFighieraalSchleicherkajMoritz,29-andedecembro1974,p.2.
37AdUEA:H-690:leterodeLudwigRöllallakomisionopriStatuto,laEstrarokajlaCO,9-andenovembro1974.
38AdUEA:H-690:leterodeHumphreyTonkinallakomisionopriStatuto,27-andejanuaro1975.
39BW,boek2,art.38,2.
40AdUEA:H-690:leterodeHumphreyTonkinallakomisionopriStatuto,27-andejanuaro1975;leterodeHumphreyTonkinalMoritz,Szabó-Felsö,Wensing,CO,27-andejunio1976.Stettler1914:43-45.
41JL1912:31;JL1913:58/59;JL1914:82/83.
42AdUEA:T05-011:protokolodelaKunsidojdelaEstraroenHaarlem,julio-aŭgusto1954.
43TieljamKempeneers1953:219.
44Esperanto,1980,julio-aŭgusto,p.123(proprakalkulo);Esperanto,2001,julio-aŭgusto,p.129.
1UlrichLins:LadirektodehistoriajstudojprilaEsperanto-movado.En:
SenadČolić:SociajaspektojdelaEsperanto-movado.Kolektodereferaĵoj,Sarajevo1988,p.47-52.
2EnciklopediodeEsperanto,p.84.
3LingvoInternacia,1897,januaro,n-ro1,p.3/4.
4A[dam]Zakrzewski:Esperantoenunuadudekjaro1887-1908.En:PolaEsperantisto,1909,julio-aŭgusto,p.107-113.
5EnciklopediodeEsperanto,p.578.
6Lins:Ladirekto...,p.48.
7http://katalogo.uea.org/katalogo.php,lastevidita:10-andejunio2007.
8Esperanto,20-andeaprilo1912,p.108.
9Lins:Ladirekto...,p.50.
10PostlamilitoIsbrückerneplumetisladupunktojnsurlau-on.
11HansJakob:UniversalaEsperanto-Asocio1908-1933.Historiaskizo,Ĝenevo1934.
12AdUEA:T04-462,leterodeMalmgrenalLapenna,20-andeaprilo1953.
13EduardStettler:HectorHodler.Liavivokajliaverko,Ĝenevo1928.
14UlrichLins:Ladanĝeralingvo.StudoprilapersekutojkontraŭEsperanto,2-aeldono,Moskvo1990(Gerlingen1988),p.436/437.
15Analizaskizoprilahistoriodelamondaorganizo,en:Esperantoenperspektivo,p.413-506.
1EduardStettler:HectorHodler.Liavivokajliaverko,Ĝenevo1928,p.39,46;priZirlinvd.laJarlibrojnde1912kaj1913.
2AdUEA:T03-100,Komitato1930,RaportodelaDirektoroprilaagadoenla22-aadministrajaro:1929,p.17.
1Esperanto,1927,januaro,internapaĝodelaĉirkaŭakovrilo.
2AdUEA:T02-010,Stettler-Jakob1924-1928:leterodeStettleralJakob,22-andejunio1925.
3AdUEA:T02-010,Stettler-Jakob1924-1928:leterodeJakobalStettler,23-andejunio1925.
4AdUEA:T02-010,Stettler-Jakob1924-1928:leterodeStettleralJakob,25-andejunio1925.
5Samloke.
6AdUEA:T06-075:AntonVogt:NeprekonfidencaraportoprimiakontroloĉelaUniversalaEsperanto-AsocioenĜenevo,subskribitala21-andefebruaro1928,p.4.
7AdUEA:T020-010,Bastien-Kreuz1934-1936:leterodeKreuzalBastien,2-andeseptembro1934.
8AdUEA:T03-200:leterodeStettleralJakob,20-andeaŭgusto1936.
1AdUEA:T02-450.Tiesamelasekvajleteroj,semankasaliaindiko.
2AdUEA:T02-010,Komitato1930,enĝi:AdministraJaro1930,RaportoallaKomitato,p.6.
3Leterola11-andejanuaro1930.
4Leterola4-andefebruaro1930.
5AdUEA:T02-010,Komitato1930,enĝi:ProtokolodelaEstrarkunsido,aprilo1930,p.11/12.
1Esperanto,1932,majo,p.78/79.
2AdUEA:T02-010,BEAkontraŭD-roPrivat.Tiesamelasekvajleteroj.
3Esperanto,1932,junio-julio,p.102.
1EsperantoInternacia,januaro-februaro1941,p.3;majo-junio1941,p.
36;marto-aprilo1942,p.30-31;novembro-decembro1942,p.84.
2EsperantoInternacia,novembro-decembro1944,p.89.
1Esperanto,marto1997.
2AdUEA:T05-010,Estraro1949-1953:LeterodeWarnieralMalmgren,26-andeaŭgusto1949.
3AdUEA:T05-461:«RaportodelaKKSallaEstrarodeUEAenMunkeno»,subskribisStuttard,sendato.
4AdUEA:T05-010,Estraro1949-1953:ProtokolodelaEstrarakunsido,pasko1951,p.29.
5Esperanto,1951,julio-aŭgusto,p.194.
6AdUEA:T05-461:OficialaBulteno,n-ro4,julio1951.
7«Averto»,en:LaPonto,1951,aŭgusto-septembro,p.96.
8LaPonto,1951,oktobro,p.107;AdUEA:T05-010,Estraro1949-53:Protokoloestrarkunsidoj,Oslo1952,p.61.
9AdUEA:T05-461:LeterodeNicolaisenalEstraro(Uccle-Bruxelles,laloĝlokodeKempeneers).
10AdUEA:T05-461:LeterodeLapennaalMalmgren,4-andejunio1951.
11SciigodeArthurC.Oliverla3-andedecembro2004,peredeJohnRapley,la15-andedecembro2004.
12AdUEA:T05-461:leterodeMalmgrenalLapenna,26-andemajo1951.
13AdUEA:T05-010,Estraro1949-1953:Estraraprotokolo,pasko1952,aldonoD,p.58/59.Cirkulero«Honto»,alUEA-kajGEA-komitatanojkajaliaj,de«H.Schulze»,februaro1952.
14Samloke,p.45.
15Sub:«Anoncetoj»,en:Esperanto,1973,novembro,p.200.
16AdUEA:T03-006,Estraro1978-1979:Estraraprotokolo,aprilo1978,punkto17.2.
17AdUEA:T07-055:Estraraprotokolo,januaro1983,p.15.
18AdUEA:T07-055:Estraraprotokolo,aprilo1983,postaaldono.
19SiegfriedZiegler:Sekspsikologio,Leipzig1926,p.30.
20SciigodeOttoPrytz,27-andeseptembro2004.
21RaymondSchwartz:...kunsiaspecaspico!,LaLaguna1971,p.33-37,ĉitiep.36.
1MesaĝodeJohnRapley,23-andenovembro2003.
2MesaĝodeJohnRapley,6-andedecembro2003.
1Esperanto,1955,septembro,p.244/245.
2AdUEA:T05-050:JakobalKürsteiner,15-andeseptembro1955.Laaliajleteroj,semankasĉitiealiaindiko,estaselAdUEA:T06-570.
3LeterodeFighieraalLapennakajVermaas,22-andeoktobro1958.
4Esperanto,1959,januaro,p.15.
5LeterodeLapennaalDratwer,14-andefebruaro1958.
6LeterodeDratweralLapenna,8-andemarto1958.
7LeterodeLapennaalDratwer,23-andemarto1958.
8LeterodeVermaasalPEA,16-andeaprilo1958.
9LeterodeLapennaalFighiera,Estraro,CO,redaktoroj,3-andedecembro1958.
10LeterojdeFighieraalLapenna,10-ankaj12-andeoktobro1958.
11LeterodeLapennaalFethke,Rajski,kopielaEstrarodeUEA,KKS,CO,redaktoro,17-andejanuaro1959;FighieraalFethkekajRajski,1-andejanuaro1959;sen-datamemornotoporLapennadeFighiera;sen-datajkoncept-notojdeLapenna.
12LeterodeRajskikajFighieraalLapenna,20-andefebruaro1959.
13LeterodeLapennaalFighierakajVermaas,6-andemarto1959.
14LeterodeLapennaalFethke,11-andemajo1959.
15LeterodeVermaasalLapenna,24-andemajo1959;leterodeLapennaalVermaas,26-andemajo1959;leterodeLapennaalFighiera,28-andemajo1959;leterodeFighieraalLapenna,kopieCanuto,Holmes,Vermaas,3-andejunio1959.
16LeterodeFighieraalLapenna,20-andemajo1959;leterodeFighieraalCanuto,Lapenna,Vermaas,19-andemajo1959.
17LeterodeVermaasalLapenna,24-andemajo1959.
18LeterodeLapennaalVermaas,26-andemajo1959.
19LeterodeLapennaalFighiera,kopieCanuto,Vermaas,26-andemajo1959.
20LeterodeFighieraalLapenna,kopieCanuto,Holmes,Vermaas,3-andejunio1959,kajleterodeFighieraalLapenna,Canuto,Holmes,Vermaas,4-andejunio1959.Laproponodelapacigakomisiono:«KondiĉojdekonkordakunlaborointerlaLKK-anoj:Rajski,FethkekajFighiera,antaŭmetitajdelainterkonsentigakomisiono,elektitadumlakunsidodeLKKla13-andemajo1959»,Varsovio,1-andejunio1959.
21JarlibrodeUEA1958,duaparto,p.36/38;JarlibrodeUEA1959,duaparto,p.39.Labilancodelajubileakongresoindikaslaprezojnnurenzlotoj,malgraŭlakutimo«traduki»ĉionenguldenoj.JarlibrodeUEA1960,duaparto,p.29.
22Jarlibro1960,duaparto,p.20-21,p.41.
23MesaĝodeJohnWellsla4-andeaŭgusto2004.
24AdUEA:T06-570:leterodeNormanR.SmithalEstraro,redaktoro,KKS(Pompilio)kajdirektorino,13-andejanuaro1962.
25AdUEA:T06-571:FighieraallaLKK,kopiealRajski,15-andeoktobro1960.
26Esperanto,1961,septembro,p.155.
27AdUEA:T03-004,Komitato1955-1959:ProtokolodelakomitatkunsidojenVarsovio,1959,p.20.
28LeterodeE.FethkealLapenna,1-andeaprilo1958.
29LKK-VarsovioalLapenna,31-andedecembro1958.
30LeterodeRajskialLapenna,20-andejunio1958.
31LeterodeFethkealLapenna,11-andemarto1958;leterodeFethkealLapenna,1-andeaprilo1958.
32LeterodeSakowiczalLapenna,13-andemajo1959.
33LeterodeDratweralLapenna,1-andeaprilo1958.
34DratweralLapenna,10-andemajo1959.
35LeterodeLapennaalSakowicz,21-andemajo1959.
36LeterodeLapennaalFighiera,5-andejunio1959.
37LeterodeLapennaalFighiera,28-andemajo1959.
38LeterodeLapennaalLKKperedeKKS,kopieCanuto,Azzi,CO,26-andemajo1959.
39AdUEA:B-132,UK1961(korespondado):leterodeLapennaalFighiera,6-andejulio1961.
40Samloke:LeterodeFighieraalLapenna,kopieCO,17-andejulio
1961.
41Ekzemple:Heroldo,20-andeaprilo1964;Heroldo,16-andejanuaro1967;Esperanto1971,julio-aŭgustokajseptembro.
1GermanaEsperanto-Revuo,1967,marto,p.27.
2Esperanto,1966,novembro,p.185-187.
3Esperanto,1967,septembro,p.122/123.
4Jarlibro1967,duaparto,p.46.
5Esperanto,1968,majo,p.66.
6EsperantoenPerspektivo,p.784-790.
7EDn-ro11,en:Horizonto,1978,januaro-februaro,p.20.
8HumphreyTonkin:DeMontevideoalSofio.EsperantoantaŭUneskokajUneskoantaŭEsperanto,en:LeeChong-Yeong:Esperantoenla21ajarcento,Seoul2001,p.277-301,ĉitiep.287.
9RulesofProcedureoftheGeneralAssembly,UnitedNations,NewYork,marto1966,regulo13g.
10SciigodeVictorSadlerla29-andejanuaro2004.
KolofonoTitolo:LaAsocio.SkizojkajstudojprilahistoriodeUEAAŭtoro:ZikoVanDijkKovrilo:ZikovanDijkTekstaranĝo:ErikD’HondtkajPaŭlPeeraertsISBN:97877066379770UDK:82.3.892NUR:695
Leĝadepono:D/2008/2924/1
FlandraEsperanto-LigoLangeBeeldekensstraat169-B-2060Antverpenowww.retbutiko.be©2008FEL,Antverpeno