ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ

Ταχ. Γραφείο

ΑΡ. ΑΔΕΙΑΣ626/1992ΚΩΔ. ΕΝΤ. 1343

ΤΡ ΙΜ Η Ν ΙΑ ΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ · ΑΡ.ΤΕΥΧ. 101 · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012

των

l ü U / . p ü V J üαπό την έναρΕη

Βαλκανικών Πολέμων

» ΙΣΤΟΡΙΑ

Από το μαύρο 1897 στο ένδοδο 1912Υπό κ. Χρ . Μπολώση, Υπτγου ε.α., ΓΓ/ΣΕΕΘΑ

έτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων, οι οποίοι διήρκεσαν από τον Οκτώβριο του 1912 μέχρι τον Αύγουστο του 1913.

Ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος διεξήχθη μεταξύ Ελλήνων, Σέρβων, Βουλγάρων και Μαυροβουνίων αφενός και Τούρκων αφετέρου. Άρχισε στις 20 Σεπτεμβρίου του 1912 και τερματίσθηκε στις 17 Μάίου του 1913, με την Συν­θήκη του Λονδίνου.

Ο Β" Βαλκανικός Πόλεμος διεξάγεται μεταξύ των πρώην συμμάχων (Ελλάς, Σερβία, Μαυροβούνιο), εναντίον της Βουλγαρίας, άρχισε στις 17 Ιουνίου του 1913 και τελείωσε στις 28 Ιουλίου του ιδίου έτους με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου, ενεπλάκησαν δε σ'αυτόν και η Ρουμανία και η Τουρκία.

Το πλαίσιο μέσα στο οποίο κυοφορούνται οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, είναι το χρονικό διάστημα από την λήξη του «ατυχούς», όπως αποκαλείται Ελληνοτουρ­κικού Πολέμου του 1897 μέχρι το 1912.

Αυτή την κρίσιμη για την Πατρίδα μας 15ετία (1897-1912), θα επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε με πολύ αδρές γραμμές, στα στενά περιθώρια του πολυτί­μου χώρου των «Εθνικών Επάλξεων».

Η αυγή κάθε καινούργιου χρόνου και πολύ περισσότερο κάθε και­νούριου αιώνα, σηματοδοτεί

για όλο τον κόσμο ένα νέο ελπιδοφό- ρο ξεκίνημα, που αφήνει πίσω όλα τα άσχημα και χαράζει νέους δρόμους αναπτύξεως, προόδου, ευημερίας και προκοπής.

Όμως για την Ελλάδα το ξεκίνημα του 20ου Αιώνα κάθε άλλο παρά αισι­όδοξο ήταν.

Η Πατρίδα μας, μεταφέρει το βάρος των συνεπειών του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, ο οποίος έπλη- ξε καίρια την οικονομία, την πολιτική και την ιδεολογία της. Είχε προηγηθεί η πτώχευση του 1893, για να ακολου­θήσει η επιβολή του Διεθνούς Οικονο­μικού Ελέγχου, από τις συνέπειες του οποίου απαλλασσόταν μόλις στα μέσα της δεκαετίας του '70!

Η κατάσταση είχε φθάσει στα έσχα­τα σημεία. Δύο μεγάλα εθνικά θέματα ευρίσκοντο τότε σε εξέλιξη, με το ένα από αυτά, να μας απασχολεί μέχρι τις ημέρες μας. Το Κρητικό και το Μακε­δονικό.

Το Κρητικό Ζήτημα, μετά από πολ­λές διακυμάνσεις, επαναστάσεις και κι­νήματα, έχει φθάσει στην εκπνοή του 19ου Αιώνα, σε μία φάση κάπως ευνοϊκή για την Ελλάδα, αφού η Κρήτη αναγνω­ρίζεται ως Αυτόνομος Πολιτεία, υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμε­ων και από τον Δεκέμβριο του 1898, διορίζεται Ύπατος Αρμοστής του νη­σιού, ο Πρίγκιπας Γεώργιος, δευτερό­τοκος γιός του Βασιλέως Γεωργίου Α' της Ελλάδος.

Ακολουθεί μία σειρά διπλωματικών και λιγότερο διπλωματικών (η.χ. η Επα­νάσταση του Θερίσου το 7 905) ενεργει­ών, για να φθάσουμε στο 1912, όταν μέσα στα πλαίσια του Α' Βαλκανικού Πολέμου, ο Ελληνικός Στόλος, κυρί­αρχος απ'άκρου εις άκρον στο Αιγαίο, απελευθερώνει την Κρήτη.

Το Μακεδονικό Ζήτημα, που ακόμα και σήμερα ταλανίζει την Πατρίδα μας (Σκόπια), υπήρξε το δεύτερο σοβαρό θέμα της εποχής. Η Μακεδονία, υπήρξε ανέκαθεν το μήλο της Έριδος ανάμεσα στα όμορα με αυτήν κράτη (Βουλγαρία, Σερβία ακόμα και Ρουμανία), από την

στιγμή που έγινε αντιληπτό ότι αυτή η επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρα­τορίας, θα ήταν η επομένη εδαφική απώλεια του «Μεγάλου Ασθενούς» (Τουρκία), όταν θα επήρχετο γι'αυτόν το μοιραίο.

Η Ελλάδα είχε ένα προβάδισμα στην εκκίνηση, ως το πρώτο ανεξάρ­τητο κράτος, αλλά και το πλεονέκτημα της γλώσσης, της Ορθοδόξου λατρείας και την ακτινοβολία της Ελληνικής Παι­δείας (το 7 902 υπήρχαν στην Μακεδονία πάνω από 7.000 Ελληνικά σχολεία με πε­ρίπου 70.000 μαθητές).

Εντούτοις, η Βουλγαρία ήταν αυτή που έκανε το πρώτο βήμα το 1870, με την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας, δηλαδή την απόσχιση της Εκκλησίας της από το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, με απώτερο σκοπό τον προσηλυτισμό των αλβανό­φωνων και σλαβόφωνων Μακεδόνων, ώστε εύκολα να προσαρτηθούν στην Βουλγαρία.

Η επίσημη Ελλάδα, με νωπές ακό­μα τις πληγές του 1897,αποφεύγει να εμπλακεί. Έτσι, το βάρος πέφτει για

Ο Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ'

6 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ Α Λ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠ Τ ΕΜ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

ακόμα μία φορά στην Ορθοδοξία. 0 Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ', που και ο ίδιος αποτελεί στόχο της σλαβικής απειλής, τοποθετεί φλογερούς νεα­ρούς ιεράρχες σε νευραλγικές Μη- τροπόλεις. Ενδεικτικώς αναφέρουμε ότι στην Καστοριά, τοποθετείται ο Γερ­μανός Καραβαγγέλης. Ενώ στην Δρά­μα νέος Μητροπολίτης είναι ο Χρυσό­στομος, ο μετέπειτα Άγιος Σμύρνης που κατακρεουργήθηκετο 1922 από το μαινόμενο τουρκικό (και όχι μό­νον) πλήθος, το οποίο εκτελούσε «δι­ατεταγμένη υπηρεσία»του Νουρεντίν Πασά. Στην Στρώμνιτσα τοποθετείται ο Γρηγόριος, ο μετέπειτα Κυδωνιών, ο οποίος ετάφη ζωντανός κατά την Μι­κρασιατική Καταστροφή και πολλοί άλλοι.

Το 1902, ο Ίων Δραγούμης τοπο­θετείται υποπρόξενος στο Μο­ναστήρι και θέτει τις βάσεις της

«Μακεδονικής Φιλικής Εταιρίας», ενώ το 1903 ιδρύεται στην Αθήνα το «Μα­κεδονικό Κομιτάτο», με πρόεδρο τον φλογερό πατριώτη δημοσιογράφο και εκδότη της εφημερίδος «.Εμπρός» Δη- μήτριο Καλαποθάκη.Το 1904 τέλος, δι­ορίζεται Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος στην Θεσσαλονίκη, ο Λάμπρος Κορο- μηλάς. Ο Κορομηλάς, αναλαμβάνει τα ηνία του αγώνος, δημιουργώντας ένα άριστο δίκτυο κατασκοπείας και δρά- σεως, το οποίο στηρίζεται κυρίως σε Έλληνες Αξιωματικούς, που εμφανίζο­νται ως προξενικοί υπάλληλοι.

Τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους, φθάνουν στην Μακεδονία τα πρώτα Ελληνικά Σώματα. Η θυσία του Αν- θυπολοχαγού Παύλου Μελά στις 13 Οκτωβρίου του 1904 στην Στάτιστα (σήμερα Παύλος Μελάς) Καστοριάς, συγκλονίζει, επί τέλους, το Πανελλήνιο, που συνειδητοποιεί πιά πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση και πόσο καίρια μπορεί να πλήξει την χώρα η επικράτη­ση ενός ισχυροτέρου βόρειου γείτονα.

Το 1905, τα Ελληνικά Τμήματα απο­κτούν τον έλεγχο των Βιλαετίων Θεσ­σαλονίκης και Μοναστηριού, ενώ το 1906 φθάνει στην Θεσσαλονίκη ο Υπο-

Ιων Δραγούμης

λοχαγός Αθανάσιος Σουλιώτης - Νικο- λαΐδης, ο οποίος οργανώνει τον πληθυ­σμό και επιβάλλει οικονομικό διωγμό, κατά παντός προσκειμένου στην Εξαρ­χία και το «Βουλγαρικό Κομιτάτο».

Το 1907 και μετά από διαμαρτυρία της Τουρκίας, ο Κορομηλάς ανακα­λείται στην Αθήνα, με αποτέλεσμα το 1908, και με την παράλληλη επικράτη­ση του κινήματος των Νεοτούρκων,το οποίο εξερράγη στην Θεσσαλονίκη, ο Μακεδονικός Αγώνας να τερματισθεί, έχοντας όμως επιτελέσει τον σκοπό του, αφού οι βουλγαρικές αυθαιρεσί­ες τερματίσθηκαν.

Και ενώ όλα αυτά συνέβαιναν στην περιοχή μας, από το 1904 αρχίζει η ουσιαστική ανασυγκρότηση των Ενό­

πλων Δυνάμεων, με την ψήφιση του Οργανισμού του Στρατού, ο οποίος διαιρεί την Χώρα σε τρεις περιφέρει­ες - ζώνες, που η κάθε μία ήταν και τομέας ευθύνης μιάς Μεραρχίας. Τον Μάρτιο του 1906 ο πρωθυπουργός Γεώργιος Θεοτόκης, δίδοντας από­λυτη προτεραιότητα στην πολεμική προπαρασκευή της Χώρας, διαθέτει, παρά την δεινή οικονομική κατάστα­ση, 77 εκατομμύρια δραχμές και εξο­πλίζει πλήρως τις προαναφερθείσες τρεις Μεραρχίες με 100.000 τυφέκια,

Λάμπρος Κορομηλάς

Παύλος Μελάς

7.000 αραβίδες, 10 πυροβολαρχίες τα­χυβόλων, 36 εκατομμύρια φυσίγγια και άφθονο υλικό επιστρατεύσεως.

Αυτό είναι το σκηνικό στην πατρίδα μας και στα Βαλκάνια γενικότερα, όταν την νύχτα της 14 προ 15 Αυγούστου του 1909, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, που τον αποτελούσαν νεαροί κυρίως Αξιωματικοί, εκδηλώνει «κίνημα», το οποίο επικρατεί και επιβάλλει σχημα­τισμό κυβερνήσεως υπό τον Κυριακού- λη Μαυρομιχάλη, η οποία εκτελώντας βεβαίως εντολές του Συνδέσμου, προ­χωρεί σε λήψη ριζικών μέτρων για τον εκσυγχρονισμό του Στρατού, αλλά και την οχύρωση της Χώρας.

Μετά από πεντάμηνη θητεία της κυβερνήσεως Μαυρομιχάλη, τον Οκτώβριο του 1909 ο Σύνδεσμος, με το Υπολοχαγό Κονταράτο, βολιδοσκο­

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 7

A l Π Α ι 3 λ · · Α 1 1 1 1 1 0 1 ( 1 1 0ιιιιιχιι if ιι\ιι ι ι ι ι ι ι ιομ ιιι 111 Ι/ι-ΙΪΙ Ιο

ματικοί να απαλλαγούν από θέματα οικονομικά και Διοικητικής Μερίμνης, επειδή αυτά θα τους αποσπούσαν την προσοχή σε διαφορετικούς τομείς από αυτούς για τους οποίους είχαν μετα- κληθεί.

Ορκωμοσία κυβέρνησης Βενιζέλου

Βεβαίως οι σχέσεις μεταξύ των

ον Ιανουάριο του 1912, εγκρίνεται από την βουλή η νέα σύνθεση του Ενεργού Στρατού, η οποία επιφέ­

ρει αλλαγές και στις διοικήσεις, που εί­χαν ανατεθεί στους Γάλλους αναδιορ- γανωτές.

Μέσα στα πλαίσια της εκπαιδεύ- σεως, οργανώνεται μεγάλη άσκηση, η οποία διεξάγεται την Άνοιξη του 1912. Σ' αυτήν συμμετέχουν η I Μεραρχία (Λάρισα) υπό τον Στρατηγό Μανου- σογιαννάκη και η II (Αθήνα) υπό τον Στρατηγό Δαγκλή. Το σενάριο της ασκήσεως, η οποία ήταν διπλής ενερ- γείας, προέβλεπε κίνηση της I Μεραρ­χίας προς Νότο και της II προς Βορρά και συνάντηση των «αντιπάλων» στην πεδιάδα των Θηβών.Κατά γενική ομο­λογία η άσκηση αυτή, σημείωσε πολύ μεγάλη επιτυχία.

Έτσι ο Ελληνικός Στρατός με νέα οργάνωση, καλά εξοπλισμένος και με ακμαίο ηθικό, στις 6 Οκτωβρίου του 1912 αρχίζει να γράφει την Εποποιία των Βαλκανικών Πολέμων, το τέλος της οποίας βρήκε την Ελλάδα διπλάσια και σε έκταση και σε πληθυσμό.

Κουντουριώτης-Βευιζέλος-Δαγκλής

πεί τον Ελευθέριο Βενιζέλο για την ανά­ληψη της πρωθυπουργίας. Της ενεργεί- ας αυτής είχε προηγηθεί αρθρογραφία του Βενιζέλου στον «Κήρυκα» των Χα­νιών, υπέρ στρατιωτικής παρεμβάσεως στην πολιτική ζωή της χώρας...

Ο Βενιζέλος, αποδέχεται την πρό­ταση και στις 28 Δεκεμβρίου 1909, ο μέλλων πρωθυπουργός αποβιβάζεται στον Πειραιά.

Ο Βενιζέλος, συνέχισε το έργο του προκατόχουτου Μαυρομιχάλη και στις αρχές του 1911 υπογράφει συμφω­νία με την Γαλλία για την αποστολή Γάλλων αξιωματικών για την ανα­διοργάνωση του στρατού. Η πρό­σκληση αυτή των Γάλλων, ήταν και η πρώτη αιτία τριβής με τον Βασι­λέα Γεώργιο Α', ο οποίος επιθυ­μούσε το έργο αυτό, να ανατεθεί σε Γερμανούς αξιωματικούς.

Η Γαλλική αποστολή, υπό τον Ταξίαρχο Joseph Paul Eydoux, φθάνει στην Αθήνα στις 17 Ιανου- αρίου του 1911 και εγκαθίσταται στο νεοκλασικό κτίριο, στο οποίο σήμερα στεγάζεται η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ, στην Πλάκα.

Ελλήνων και Γάλλων αξιωματικών δεν ήσαν πάντοτε αρμονικές, με τον Υπο­στράτηγο Δαγκλή να εκφράζει σοβα­ρότατα παράπονα εις βάρος των Γάλ­λων (βλ. Αρχείο Στρατηγού Δαγκλή).

Με Βασιλικά Διατάγματα, που εκ- δόθηκαν στις 29 Μαρτίου 1911, Γάλ­λοι αξιωματικοί αναλαμβάνουν την διοίκηση, σχεδόν του συνόλου,,των Μονάδων του Ελληνικού Στρατού, ενώ τον Απρίλιο του 1911ο Eydoux, ζητά και γίνεται αποδεκτό, οι Γάλλοι αξιω­

8 ΕΘ Ν ΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛ ΙΟΣ - ΣΕΠ Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

' Λ

:μως, και ενώ αυτά συνέβαιναν στο στρατιωτικοπολιτικό πεδίο, ας δούμε εν συντομία τι συνέ-

βαινε και στους άλλους τομείς της Ελ­ληνικής ζωής, ώστε να έχουμε μια, κατά το δυνατόν, ολοκληρωμένη ει­κόνα της εποχής των Βαλκανικών Πο­λέμων.

Στην πρώτη δεκαετία του 20ου Αιώ­να κορυφώνεταιτο «Γλωσσικό Ζήτημα», το οποίο εν πολλοίς, μας απασχολεί και σήμερα. Αφορμή για αποκορύφωμα των αντιδράσεων, οι οποίες είχαν και ανθρώπινα θύματα, ήταν η μετάφραση στην Δημοτική του Ευαγγελίου («Ευαγ­γελικά»,το 1901) καιτηςΟρέστειαςτου Αισχύλου («Ορεστειακά», το 1903).

Στην οικονομική ζωή, κυριαρχεί ο προαναφερθείς Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, το «Σταφιδικό» (η υπερπαρα­γωγή σταφίδος στην ΒΔ Πελοπόννησο, οδήγησε στην αναδιάρθρωση των καλ­λιεργειών στην περιοχή, αλλά και στην ενίσχυση του θεσμού των αγροτικών συ­νεταιρισμών) και τέλος η διανομή της γης, μετά την διάλυση των Τουρκικών τσιφλικιών της Θεσσαλίας, την οποία απελευθέρωσε ο Ελληνικός Στρατός το 1881 και η διανομή των γαιών στους ακτή μονές αγρότες.

Το «Μεταναστευτικό», ήταν ένα ζήτημα που ταλαιπώρησε την Χώρα αφού την περίοδο 1891-1920, μετα- νάστευσαν από την Ελλάδα περίπου400.000 άτομα. Μέσα σ'αυτό, το όχι και τόσο ευχάριστο σκηνικό εκείνης της εποχής, εμφανίζεται μια πλειάδα λο­γοτεχνών (πεζογράφων και ποιητών) που εκτοξεύουν την Ελληνική διανό­ηση στα ύψη του παγκοσμίου στερε­ώματος. Δεξιοτέχνες του πεζού λόγου και μαέστροι του στίχου μεσουρανούν και αναδεικνύουν τα Ελληνικά γράμμα­τα. Θαυμάστε ονόματα: Ο «σχολάρχης»

Η ελληνική Βουλή (ελαιογραφία, τέλος 19ου αι.)

της νέας ποιήσεως Κωστής Παλαμάς. Ο ευαίσθητος και ρομαντικός Γεώργι­ος Δροσίνης. Ο γλυκύτατος ηθογρά­φος Γρηγόριος Ξενόπουλος. Ο καθο­δηγητής του Μακεδονικού Αγώνα Ιων Δραγούμης. Ο Ελληνολάτρης, με το μα­νιφέστο του «περί αυτοφυούς Ελληνι- κότητος», Περικλής Γιαννόπουλος. Ο «αιρετικός» Εμμανουήλ Ροίδης. Ο φα­νατικός δημοτικιστής Γεώργιος Ψυχά- ρης. Ο νεότερος Αριστοφάνης Γεώρ­γιος Σουρής. Ο κοσμοκαλόγερος των Ελληνικών γραμμάτων Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και τόσοι άλλοι. Να σημειώσουμε ακόμη ότι το 1900 γεν- νήθηκε ο νομπελίστας μας Γεώργιος Σεφέρης.

Στο καλλιτεχνικό κομμάτι, κυρι­αρχούν ηθοποιοί του θεάτρου που τα ονόματά τους ακόμη και σήμερα συ- γκινούν. Μαρίκα Κοτοπούλη, Κυβέλη, Ροζαλία Νίκα, Εδμόνδος Φιρστ, είναι μερικά μόνον από αυτά.

Το 1905 γυρίζεται η παλαιοτέρα σωζομένη σήμερα κινηματογραφική ταινία από τους αδελφούς Μανάκια με τίτλο «Οι Υφάντρες». Η υπόθεσή της, εί­ναι εμπνευσμένη από τις υφάντρες της

Αβδέλας Γρεβενών, που είναι η γενέτει­ρα των δημιουργών.

Εδώ να σημειώσουμε, ότι η ηθική συμβολή της τέχνης στους Βαλκανι­κούς Πολέμους υπήρξε σημαντική. Ο μεγάλος συνθέτης Οεόφραστος Σα- κελλαρίδης, γράφει την οπερέτα «Ο Βαφτιστικός», η οποία βασίζεται στην συνήθεια που υπήρχε τότε κάθε κυ­ρία ή δεσποινίς να «υιοθετεί» κάποιον στρατιώτη που μάχεται στο μέτωπο και να τον θεωρεί βαφτιστικό της. Ένα τρα­γούδι της οπερέτας αυτής, το «Ψηλά στο Μέτωπο», έγινε όπως θα λέγαμε σήμερα, το super hit της εποχής.

Υπό αυτές τις συνθήκες, άλλες δύ­σκολες και άλλες λιγότεροι δύσκολες, ξεκινούν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, με τους οποίους η Ελλάδα διπλασίασε την έκτασή αλλά και τον πληθυσμό της. Ήταν μία λαμπρή σελίδα στην μακραί­ωνη ιστορία μας, στην οποία επεκρά- τησε το «εμείς» του «εγώ» και τα προς στιγμήν δημιουργηθέντα προβλήμα­τα αντιμετωπίσθηκαν «εν τη γεννέσει τους», με γνώμονα όχι τα προσωρινά μικροπολιτικά, αλλά τα μακρόπνοα Εθνικά οφέλη. ■

Με τους Βαλκανικούς Πόλεμους η Ελλάδα διπλασίασε την έκταση αλλά και τον πληθυσμό της. Ήταν μία λαμπρή σελίδα στην μακραίωνη ιστορία μας, στην οποία επικράτησε το «εμείς» αντί του «εγώ», ενώ τα προς στιγμήν δημιουργηθέντα προβλήματα αντιμετωπίσθηκαν «εν τη γεννέσει τους», με

γνώμονα όχι τα προσωρινά μικροπολιτικά, αλλά τα μακρόπνοα Εθνικά οφέλη.

ΕΘ Ν ΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 9

Φ V

Στρατιωτική Σύμβασις Συνεργασίας μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας*

(Α' Βαλκανικός Πόλεμος)

.

— ι α e a-“ · * * *®¥ ,ε>λ<ιν<Λ, ι . β Β ο *Λ *« ί '■·*» « « Λ * * * '* “ ' ~ « *

.«« *»<■*'" *— *· U --«* t‘4p'“ ’ w«al -toß Βοσ wvetoa *3«. u

«*« -* ^ " * · Λ” “ 1 Ή λ.ίί.& Se sä Jtte -'iJ''· 1 - - ,π Λ ί Ιο ο

^ ««· w : - *· *■ Λ- A J. . . * » " * * , ν , . . « ^ * « * * * »

Λ«Χ«»ν <·* ***** ‘■'“ ‘„ Η --««> «■'«*'*“ ' *,4 «**» (WWa

• κ - « * — ‘ * iÄ i S rEU «Pt— “ 6,,1V „ c

„ t u * - ·* n r * ·— * ■“ * *■“' ‘Γ M„ »» .1· -«* “ “ * * * « —

, t « « w — * mP Ι , , Ι , «»«·*« * *erSW“ s „■,. *. w . «— *— -‘ i i *’ „ .ω „-Mi— *- 6,6 to141. K -»>« >!'*'« ” >'ί“"'Μ' ,■,— --- >- ·* a*«·«“.’1» " 4

Γ,ΓΓΊΓ.^Γί«« -< v*„. - ‘« w - " “ Γ 1» * *<- - ,β" “ δ ‘“ Τ -.u » I 1“'ΪΙ;'' °'\ ,ιι„.. «s mr*·«*«“8**"' ,ρΚ ” '“, . “ 7 ' Γ.,·

«Ρ< TJic β*άρζβως τ„0 ο·ομ).<ιχ»Κο0 βρβυ, ( C « * ^ , : * + 4& rt^ ^

"Α ρ 6 ρ ο ν 2ον„-

- - » . « , « ,v„„c - * ^

γ ϊ ,τ τ γ : ^: ‘= * r ' r : - ■—S" ,0i! ' P * 1«” »p lif *., ί^ ρ χ ο , ί, , , ν t l .

• 4 r t Pa ' 'W » X d l» n « , *|)00npuü"uu^f] rir „ .- — v „ „,,WMV ω ?0 ·«w Z ’uZ I ' t T “ * " a” -4 : :,γ κγ; rf ·*—</ -· „ I , , t r m n u t ,

Τ Λ > I H -ä,«, . . ·“ ·“ <«*>"> *' “ ' * ϋθ»ίμί„ ,Sv ,^ *·<’“««' * »*«">- «e „ „ '7 " '^ “»"- "■ * « · · * « * · « b„xyo; „ Hz 7 1 “ ™ “4’?‘· ·-#». -.fc .er*,,· tlt 1 ’ ’ Ti rfv“l»>6id iüt ■· -epi«<«?iv öiKixr te(JTi)v dvoXavidvet«4 U t p n t f “ ^ ” 1, ' * ,W 4 " " ' 4* 4” ” ‘ ' « '« » M e « « » « 2 t pfN-» » „ 4 ,1U4 „ 4i4x, „ „ IK)#oaJ

»K . « i Λ « n , „ M , „ , s 4 w ^

* Ιστορικό Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ

Η A.M. ο Βασιλεύς των Βουλγάρων και η Α.Μ. ο Βασιλεύς των Ελλήνων, εττιθυμούντες την συμπλήρωσιν της Συνθήκης αμυ­ντικής συμμαχίαςτης συναφθείσης εν Σόφια την 16ης Μαΐου 1912 μεταξύ του Βασιλείου της Βουλγαρίας και του Βασιλείου

της Ελλάδος δια στρατιωτικής συμβάσεως διώρισαν προς τον σκοπόν τούτον τους πληρεξουσίους αυτών.

Η Α.Μ. ο Βασιλεύς των Βουλγάρων την Α.Ε. τον κ. Ιβάν Γκέσοφ κλπ και τον Στρατηγόν Φιτσεφ Αρχηγόν του Γενικού Επιτελείου κλπ.

Η Α.Μ. ο Βασιλεύς των Ελλήνων την Α.Ε. τον κ. Δ. Πανάν κλπ. και τον Λοχαγόν του Μηχανικού κ. Ιωάννην Μεταξάν, οίτινες αφού αντήλλαξαν τα πληρεξούσια αυτών έγγραφα ευρεθέντα εν τάξει, συνεφώνησαν τα επόμενα:

Άρθρον1ονΕις περίπτωσιν καθ' ην συμφώνως προς τα υποχρεώσεις τας απορ-

ρεούσας εκ της συνθήκης αμυντικής συμμαχίας της συνομολογηθεί- σης εν Σόφια την 16ην Μαΐου 1912 μεταξύ Βουλγαρίας και της Ελ­λάδος, η Ελλάς ήθελεν επέμβη στρατιωτικώς κατά της Τουρκίας εν περιπτώσει Βουλγαροτουρκικού πολέμου ή η Βουλγαρία κατά της Τουρκίας εν περιπτώσει Ελληνοτουρκικού πολέμου, τα δύο Κράτη, Βουλγαρικόν και Ελληνικόν, υποχρεούνται να παράσχωσιν αλλήλοις αμοιβαίαν συνδρομήν ήτοι: η μεν Ελλάς κατ'ελάχιστον όρον δια δυ- νάμεως εκατόν είκοσιν χιλιάδων ανδρών, η δε Βουλγαρία δια δυ-

νάμεως τριακοσίων χιλιάδων τουλάχιστον ανδρών αι δυνάμεις αύ- ται πρέπει να είναι ικαναί τόσον να διεξαγάγωσιν πόλεμον επί των συνόρων, όσον και να συμετάσχωσιν εις Στρατιωτικός επιχειρήσεις πέραν των ορίων του εθνικού εδάφους.

Αι προμνησθείσαι δυνάμεις, οφείλουσι να συγκεντρωθώσιν εις τα σύνορα και να διαβώσι μάλιστα ταύτα το βραδύτερον την εικοστήν η μέραν από της επιστρατεύσεως ή από της αναγγελίας υφ' ενός των συμβαλλομένων μερών περί της υπάρξεως του συμμαχικού όρου. (casus foederis).

Άρθρον 2ονΕις περίπτωσιν καθ' ην η Ελλάς ήθελεν προσβληθή υπό της Τουρ-

κίας η Βουλγαρία υποχρεοΰται να κηρύξη τον πόλεμον προς την δύ- ναμιν ταύτην και να εκστρατεύση κατ'αυτής δια του συνόλου των δυνάμεων των ορισθεισών υπό των διατάξεων του πρώτου άρθρου, ανερχομένων εις 300.000 ανδρών, κατ'ελάχιστον όριον προσαρμόζου- σα τας στρατιωτικός επιχειρήσεις αυτής προς το υπό του Ελληνικού Γενικού Επιτελείου, συνταχθέν σχέδιον.

Εις περίπτωσιν καθ' ην η Βουλγαρία ήθελεν προσβληθή υπό της Τουρκίας η Ελλάς υποχρεοΰται να κηρύξη τον πόλεμον προς την δύνα- μιν ταύτην και να εκστρατεύση κατ'αυτής δια του συνόλου των δυνάμε­ων των ορισθεισών υπό των διατάξεων του πρώτου άρθρου, ανερχομέ­νων εις εκατόν είκοσι χιλιάδων ανδρών τουλάχιστον, προσαρμόζουσα

τας στρατιωτικός επιχειρήσεις της προς το σχέδιον το συνταχθέν υπό του Βουλγαρικού Γενικού Επιτελείου. Ο πρώτιστος σκοπός του Ελλη-

10 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ Α Λ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛ ΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

......

νικού στόλου, πρέπει οπωσδήποτε να είναι το να καταστή κύριος του Αιγαίου Πελάγους και να διακόψη τας θαλασσίας συγκοινωνίας μετα­ξύ της Μικράς Ασίας και της Ευρω­παϊκής Τουρκίας.

Εις τας υπό των προηγουμένων παραγράφων προβλεπόμενας περι­πτώσεις, η Βουλγαρία υποχρεούται να ενεργήση επιθετικώς δια σπου- δαιοτάτου τμήματος του στρατού αυτής κατά των Τουρκικών δυνά­μεων των συγκεντρωθησομένων εις την περιοχήν των Βιλαετίων του Κοσσόβου, του Μοναστηριού και της Θεσσαλονίκης. Εάν η Σερβία, δυνάμει των μετά της Βουλγαρίας συμφωνιών αυτής, μετάσχη εις τον πόλεμον, η Βουλγαρία θα δυνη- θή να διαθέση το σύνολον των δυνάμεων αυτής εις την Θράκην· εις την περίπτωσιν απέναντι της Ελλάδος όπως Σέρβικά Στρα­τεύματα δυνάμεως τουλάχιστον 120.000 μαχητών ενεργήσωσιν επιθετικώς κατά των συγκεντρω­θησομένων Τουρκικών Δυνάμεων εις την περιοχήν των προμνησθέ- ντων τριών Βιλαετίων.

Άρθρον 3ονΕάν η Βουλγαρία και η Ελλάς

επί τη βάσει διατάξεων προηγου- μένης τινός συνεννοήσεως, κηρύ- ξωσι τον πόλεμον κατάτηςΤουρκί- ας, υποχρεούνται αμφότεροι -πλην διαφοροτρόπου κανονισμού υπό ειδικής συμφωνίας- να διαθέσωσι δια την εκστρατείαν, τας υπό του πρώτου άρθρου της παρούσης συμβάσεως προβλεπομένας δυνά­μεις.

Αι διατάξεις των δύο τελευταίων παραγράφων του 2ου άρθρου έχουσιν επίσης ισχύν εις την περίπτωσιν ταύτην.

Άρθρον 4ονΕις την περίπτωσιν καθ' ην η μία των συμβαλλομένων

Κυβερνήσεων ήθελεν κηρύξη τον πόλεμον εις έτερον Κρά­τος και ουχί τηνΤουρκίαν άνευ προηγουμένης συνεννοήσε­ως και άνευ της συγκαταθέσεως της ετέρας Κυβερνήσεως η τελευταία αύτη λύεται των υποχρεώσεων των εκτεθει- σών εις το 1 ον άρθρον υποχρεούται όμως να τηρήση, καθ' άπασαν την διάρκειαν του πολέμου, φιλικήν ουδετερότητα προς την σύμμαχον αυτής.

Άρθρον 5ον Εν περιπτώσει ομαδικού

πολέμου ουδέν των συμμά­χων Κρατών δύναται να συ- νομολογήση ανακωχήν, διαρ- κείας μεγαλειτέρας των είκοσι τεσσάρων ωρών, άνευ προη­γούμενης συνεννοήσεως και άνευ της συγκαταθέσεως του ετέρου συμμάχου Κράτους.

Η συνεννόησις των δύο συμβαλλομένων μερών, πε­ριλαμβανόμενη εις έγγραφον συμφωνίαν, θα είναι ομοίως απαραίτητος ίνα το έτερον δυ- νηθή να αναλάβη διαπραγμα­τεύσεις ειρήνης ή να συνομολο- γήση συνθήκην ειρήνης.

Άρθρον 6ον Εις ην περίπτωσιν, καθ' όν

χρόνον η Βουλγαρία και η Ελλάς θα ευρίσκονται εν επιστρατεύσει των ενόπλων αυτών δυνάμεων ή θα ήρχιζον τας επιχειρήσεις, η Ελλάς ήθελεν υποχρεωθή να κανονίση το Κρητικόν ζήτημα, κατά τους πόθους του πληθυ­σμού της νήσου καιένεκεν τού­του ήθελεν προσβληθή υπό της Τουρκίας, η Βουλγαρία υποχρε- ούται να συνδράμη αυτήν συμ- φώνως προς το άρθρον 1 ον της παρούσης συμβάσεως.

Άρθρον 7ον Οι Αρχηγοί των Γενικών Επι­

τελείων του Βουλγαρικού και του Ελληνικού Στρατού, οφεί- λουσιν, εν περιπτώσει πολέ­μου, να ανακοινώσωσιν αμοι- βαίως και εν ευθέτω χρόνω τα

σχετικά σχέδια επιχειρήσεων. Οφείλουσιν επίσης να γνω- στοποιώσιν κατ' έτος τας επιφερομένας εις τα σχέδια ταύτα, ένεκα νέων περιστατικών τροποποιήσεις.

Άρθρον 8ονΗ παρούσα σύμβασις κατασταθήσεται υποχρεωτική δι'

αμφοτέρα τα συμβαλλόμενα μέρη, αμέσως μετά την υπογρα­φήν αυτής, θέλει δε ισχύει καθ' όλην την διάρκειαν της ισχύος της αμυντικής συνθήκης συμμαχίας της 16ης Μάίόυ 1912, εις ην αύτη θέλει προσαρτηθή ως αποτελούσα μέρος αυτής.

Εγένετο εν Σόφια εις διπλούν τη 22α Σ/βρίου 1912. Γκεσωφ Δ. Πανάς

Στρατηγός Φίτσερ Λοχαγός I. Μεταξάς

·* ί' Ö ρ Ο ¥ ΐον

e·« '=!>· ,ä, .. . "Ww- * »,«.··*·“ *****

«*<« «κ ” ä "m

3 Θ p ο V 4o»,*· ~ <10V,ς «?*«wur Kag’ilv >. ..t. -

* -« * * « . « * - γ η φ κ · " " " M w * «·.( Sv«„ ° ' %S TI|V -P “·

t>*°Xpeo5xai ßiiuc vA , w £ { 6

960δί ε ο ίτ « , , ' ‘QpKS lav -fou soXikin,, - ·,^ σδρμαχοϊ ad .

p 0 p 0 v

-***«-·*■» .« w .« j *****> ϊρί»«. Λ "*»«·*«* wt I

w«, ZTZtZ ·'< *r- ^:i0/,vrr. . ■ pmm ■’4

’’ »·6,s „ C ' 4 ί - V P » « » ' -

Spepov le v τ ίΚ «αροΰσΓ,ς σχτφ,οβ«ς-

- Κ ρ 6 μ ο ¥ ?ο ν .

^ -°«-ο*·'«*· r;r% t o t » e t ί * »4M ··» » « » » ’ * · * « « * ν Μ ' ° * · · " * " · * * ~ * ' ‘ ,

~ « να« ’ *’roc έκ»©6ρομένα<; s k οχδΌ - ι Γ . » » » ί«Ι»>14 ν 4 Υ’" · " » " · ® · ”

6„ ™>π». ·*«» «ί" «»>««■«*'* 1 ρ S Ρ » ν δον.

... , „ „ δ„ Λΐ««« ·'*·^ “ ’■*· “ ,of

τήν ^ --V- Τ ' 1ί1ς s, tm ο&*' °•Syi,S.» |» ΕίφίΟ «U >·*.». ’H «<■ *»*«*· W*“'

ΪΙ & H λ ΕΓ ϊ ΛΟΧΑίΌΣ I .METASA2ΕΓΡ&'Γ ίυΣ

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 11

19 Μ α ΐο υ 1913

Συμπληρωματική Στρατιωτική Σύμβασις Συνεργασίας μεταξύ Βασιλείου της Ελλάδος και Βασιλείου της Σερβίας

(Β' Βαλκανικός Πόλεμος)*

3?Οί 1* ItVircmitzc_ ί ί i · *

j & $ 'ιν \λ .C r& \ ]

„ FL· «. I

I .... . fί.

"JS&iS ifsümt· 6s- fi ·' λ

Λ ö.««4

Tti <£* ίά'/ί_ί-«ι.* /■<-*«·./ £ ,r ,/*lw .

»i «Afcj*«·/i*P oiAyt* etc ..V *««»· ■

.4

Λ* W.»*/ .c.,- e /;,.*W ,f

-S*·

12

Γο ένα απά τα δύο πρωτότυπα κείμενα της Συμφωνίας στη Γαλλική γλώσσα

* Ισ τορικό Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ

ΗΑ.Μ. Βασιλεύς των Ελλήνων και η Α.Μ. Βασιλεύς της Σερβίας επιθυμούντες να συμπληρώσωσι την συνα- φθείσαν συνθήκην της συμμαχίας μεταξύ του Βασιλεί­ου της Ελλάδος και του της Σερβίας ώρισαν επί τούτω

πληρεξουσίους των.Η Α.Μ. Βασιλεύς των Ελλήνων τον λοχαγόν του Μηχανικού

Ιωαν. Μεταξάν του Γεν. Στρατηγείου του Στρατού.Η Α.Μ. Βασιλεύς της Σερβίας τον συν/ρχην του Γεν. Στρα­

τηγείου Petar Pechitch και τον Συν/ρχην του πεζικού Dauhan Tacfegditil οι οποίοι αφ'ου ανεκοίνωσαν προς αλλήλουςτα πλήρη πληρεξούσιά των ευρεθέντα εις καλόν και πρέποντα τύ­πον, συνεφώνησαν τους εξής όρους:

Άρθρον1 ονΕν περιπτώσει πολέμου μεταξύ Ελλάδος και Βουλγαρίας ή

μεταξύ Σερβίας και Βουλγαρίας ή εν περιπτώσει μιας επιθέσεως απροόπτου του Βουλγαρικού στρατού εναντίον του Ελληνικού Στρατού ή του Σερβικού Στρατού οι δύο χώραι, Ελλάς και Σερ­βία, υπόσχονται αλλήλας μίαν στρατιωτικήν βοήθειαν, αμοιβαί- αν, η Ελλάς δι'απασών των δυνάμεών της των στρατιωτικών ξηράς και θαλάσσης, και η Σερβία δι'όλων των στρατιωτικών της δυνάμεων της ξηράς.

Άρθρον 2ονΕις την αρχήν των εχθροπραξιών εις οιανδήποτε στιγμήν

αρχίσωσι, η Ελλάς υποχρεούται να συγκεντρώσει μίαν στρα­τιάν 90.000 πολεμιστών εις τον τομέαν μεταξύ του όρους Παγ- γαίον, Οεσ/κης και Γουμενίτσης και η Σερβία να συγκεντρώση στρατιάν εξ 150.000 πολεμιστών εις τον τομέα Γευγελή, Βε- λεσσά, Κουμάνοβο, Πιροτ. Εκτός τούτων, η Ελλάς υποχρεούται να έχει τον στόλον της εις το Αιγαίον Πέλαγος έτοιμον προς δράσιν.

Άρθρον 3ονΑι δύο χώραι υποχρεούνται να μεταφέρωσι εις την ζώνην

των επιχειρήσεων το υπόλοπον των στρατιωτικών της δυνάμε­ων, ευθύς ως αύται ήθελον καταστεί διαθέσιμοι.

Άρθρον 4ονΔεν επιτρέπεται ελλάττωσις των αναφερθησών δυνάμε­

ων εις το Άρθρον 2 είτε δια μετακινήσεως, είτε δια αποστολής στρατευμάτων αλλαχού, παρά κατόπιν συμφωνίας εγγράφου των Επιτελείων του Στρατού των δύο συμμάχων κρατών.

Άρθρον 5ονΑι στρατιωτικοί ενέργειαι εναντίον της Βουλγαρίας, θα βα­

σίζονται εφ'ενός κοινού σχεδίου ενεργειών. Το σχέδιον τούτο

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ Α Λ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛ ΙΟΣ - ΣΕΠ Τ ΕΜ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

των ενεργειών, θα συνταχθεί αμοιβαίως υπό των Επιτελείων των δύο κρατών ή υπό των αντιπροσώπων των, δυνατόν να τροποποιηθεί αργότερον κατόπιν μιας αλλαγής της Στρα­τιωτικής καταστάσεως, έπειτα από μιάν συμφωνίαν έγγρα­φον, κοινήν των δύο Επιτελείων.

Άρθρον 6ονΜετά την έναρξιν των εχθροπραξιών οιαδήποτε κι αν

είναι η πορεία των στρατιωτικών επιχειρήσεων ή οιοιδή- ποτε είναι οι τόποι δι'ου διέρχονται κατά τας στρατιωτικός επιχειρήσεις τα στρατεύματα εκατέρου των συμμάχων κρα­τών, και οιοδήποτε κι αν είναι, αι πόλεις, τα χωρία ή οι τόποι, οίτινες θα καταληφθώσι παρά των στρατευμάτων τούτων, δια στρατιωτικός ανάγκας, η κατάληψις της χώρας της ευ- ρισκομένης εκείθεν της οροθετικής γραμμής μεταξύ Ελλά­δος και Σερβίας αφ'ενός, και της Βουλγαρίας αφ'ετέρου, προβλεπομένην υπό της Συνθήκης της Συμμαχίας μεταξύ Ελλάδος και Σερβίας, της οποίας η παρούσα σύμβασις είναι η συμπλήρωσις, και τονίζεται ακολούθως: 0 ελληνικός στρα­τός έχει το δικαίωμα να αταλάβει το μέρος το κείμενον προς Δ. Ν.Δ. της γραμμής Grader- γραμμμή εκ της παρυφής του όρους Belles- κορυφή 1800 προς Β.Δ. του Karakioi- πλευρά 2194- Perelik. Ο Σέρβικός στρατός τον τόπον τον κείμενον προς Β και ΒΔ της ρηθείσης γραμμής. Εάν κατά την πορείαν των στρατ. επιχειρήσεων, ο εις εκ των δύο στρατών κατα- λάβη μέρος, πόλεις ή χωρία ευρισκόμενα εις την ζώνην την καταληφθεισομένην υπό του εταίρου στρατού, υποχρεούται να εκενώση, ευθύς ως ο στρατός, ο οποίος κατά την ανω­τέρω παράγραφον, έχει το δικαίωμα επί της καταλήψεώς των, το απαιτήση.

Άρθρον 7ονΤου οριστικού σκοπού των στρατιωτικών επιχειρήσε­

ων των δύο Συμμάχων στρατών, είναι η καταστροφή των στρατιωτικών δυνάμεων της Βουλγαρίας, εάν εις εκ των δύο στρατών δεν δύναται να κατορθώση τούτο εις το ίδιον αυ­τού θέατρον επιχειρήσεων, υποχρεούται να δεχθή την βο­ήθειαν του ετέρου εις το ίδιον τούτο θέατρον. Ουχ ήτον ο στρατός όστις κατόρθωσε τον ανωτέρω σκοπόν εις τον ίδιον αυτού θέατρον επιχειρήσεων, υποχρεούται να έρθει εις βο­ήθειαν του ετέρου, ανεξαρτήτως αν αυτή η βοήθεια ζητηθεί ή μη, ίνα δια μιας κοινής ενεργείας των συμμάχων στρατών, η Βουλγαρία εξαναγκασθή να υποχωρήση εις τους όρους τους επιβαλλομένους υπό των δύο συμμάχων κρατών ίνα συνάψη ειρήνην.

Άρθρον 8ονΟυδέν εκ των δύο στρατευμάτων δύναται να συνάψη

εκεχειρίαν διαρκείας υπερτέραςτων 24 ωρών ή να διακόψη τας εχθροπραξίας σιωπηρώς.

Εκεχειρία διαρκείας υπερτέρας των 24 ωρών, δεν δύνα- ται να συναφθή παρά κατόπιν κοινής συμφωνίας, εγγράφου

' /5ί*ί «ο λ /Λλ tXi*.···' · ------- -

/rj Aoivctittcn';/ r.-Of ß ■.

crwt 4 et-'

■».oft*·-Z % i ü Λ* a , .f. C'>s ««■ f *

U fa ' <4 „ « « « /'it l ,<·’·■ f- " *

' /C f t-t J cyi f t ' C W¥*i u i f t ’t' -> #&»***'w <«- rf.j r» ίο «» f, J t <

^ , t 6 fl - Mm'>»«*** AAtAMÜp

L·· λ u ' ■

Cur — ' &

των δύο συμμάχων κρατών, η συμφωνία αύτη συγχρόνως πρέπει να ορίζει τους όρους της εκεχειρίας.

Άρθρον 9ονΗ παρούσα σύμβασις ισχύει εφ'όσον η συνθήκη συμμα­

χίας μεταύ Ελλάδος και Σερβίας, της οποίας αύτη είναι συ­μπλήρωμα, ευρίσκεται εν ισχύει. Το Άρθρον 2 της παρούσης συμβάσεως, δύναται να τροποποιηθεί κατόπιν μιας κοινής συμφωνίας εγγράφων των Επιτελείων των δύο αμοιβαίων Κρατών, αφ'ου η παρούσα κρίσις παρέλθη και διαταχθη η μετακίνησις.

Άρθρον1ΟονΗ παρούσα σύμβασις θα ισχύει από της ημέρας καθ' ην

θα επικυρωθή υπό των Α.Μ. Βασιλέως της Ελλάδος και Βα- σιλέως της Σερβίας, ή μάλλον καθ'ην θα επικυρωθώσιν υπό των Κυβερνήσεων αμοιβαίων των δύο Συμμάχων Κρατών.

Εφ ω οι Πληρεξούσιοι υπέγραψαν την παρούσαν σύμ- βασιν.

Εγένετο εις διπλούν εις Θεσ/κην την...

Εκ μέρους της Ελλάδος Εκ μέρους της Σερβίας

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 13

Α Φ

I l i a A i f f a i i i i f a « Π Α 2 Ι # * · · « * 1· 1 ( 1 1 0 1 ( 1 1 0iiiiiin iiifm ul ιιιιιιομιιι ι !Ι1Ζί !)ι«)

Διάταγμα Επιστρατεύσεως*

<33η ) r \ 'cusijjyvö a Jy (9^nx\^>

•7 /"»

*/>S/»4nr ,

/i” ^ » ,%*· λ»-ι «£ 4·//·///»,. «*. f J?//

fy , «. / * . « , f c .\ e i ’‘ ; ’ W t*»- ■fteiiyaJrtw *1

·*-*■&* S*-> . -

,„y '*/.

'W. *>* w. MtAyJ· ' r / I f i

m . z :x z .::i:t .-W ~ ;.«V ^ :v .„ v , ^

I S.Oüiftlla. '

ί « ι λ ι ι ι » Λ ί ί1»» ,!«/ ιλ/ I*»'’ ■£ ra/ ,)>

L· U, U,‘ fJ. 4-»“" ^Zilfer-uf *&*'■'*yw*«»W'

J/A— ..· /tAz-rt- '/'Stfs & -τφαΌ . <£ru

C?

£ £sS~-~tJ. r-K "·—'rfe-2-/; r Λ ....... .... t-- 1/Q ' r ^ ■aU^^ylr^y-■ v

(? ^ :c/A *7

v tW /rZ ?^ ’a r^- n

/ Hr.Ιι·γτ. ί^ί-^α- < r-tc t -t-oo- f ,a .

Γεώργιος A' Βασιλεύς των Ελλήνων

Π ροτάσει του Υμετέρου Υπουργικού Συμβουλίου και έχοντες υπόψιντο άρθρο 35 του νόμου ΓΦΝΣΤ περί του Οργανισμού του Στρατού, απεφασίσαμεν και δι­στάσομε ν

Άρθρον1 ον

Τίθεμεν εις επιστράτευσιν τον εν ειρήνη Στρατόν.

Άρθρον 2ον

Καλούμεν υπό τα όπλα:1ον

Τους διαθεσίμους των απογραφώντου 1910 και 1911.2ον

Πάντας τας κλάσεις της εφεδρείας του ενεργού Στρατού πλην των διατελούντων εν αναβολή κατατάξι ως και των απαλλαγέντων των κλάσεων 1900,1901, 1902,1910 και 1911.

3ονΕκ της Εθνοφρουράς τους επιλοχίας και λοχίας του πεζι­

κού, των ευζώνων και του πυροβολικού πασών των κλάσεων, μόνιν δε τους δεκανείς των κλάσεων 1896,1897,1898 και 1899 των αυτών όπλων.

4ονΤους οπλίτας των κλάσεων της Εθνοφρουράς 1896,1897,

1898 και 1899 των διαμερισμάτων 1 ου 2ου 3ου 7ου και 8ου παραρτήματος, πλην των κριθέντων ικανών δια τας βοηθη­τικός υπηρεσίας του Στρατού.

Εις τον Ημέτερον επί των Στρατιωτικών Υπουργόν, ανατί- θεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος Διατάγ­ματος.

Αθήνησιτη 16 Σεπτεμβρίου 1912

Εν ονόματι του Βασιλέως 0 Αντιβασιλεύς

Κωνσταντίνος Διάδοχος

Το υπουργικόν Συμβούλιον0 Πρόεδρος Τα μέληΕ. Βενιζέλος (υπογραφές των μελών

Υπουργικού Συμβουλίου)

* Ισ τορικό Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ

14 ΕΘ Ν ΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛ ΙΟΣ - ΣΕΠ Τ ΕΜ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

Οδηγίες Επιχειρήσεων του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου που αφορούν τον γενικό ελιγμό του Αρχιστρατήγου

για κατάληψη της τοποθεσίας Σαρανταπόρου*

Γενικόν ΣτρατηγείονΕν Ελασσώνι ιη 8η Οκτωβρίου 1912,2 εσπέραςΟδηγίαι δια την ενέργειαν της ΙΥ Μεραρχίας κατά την 9ην Οκτωβρίου 1912

εχθρός φαίνεται διατεθειμέ­νος να αμυνθή το στενόν του Σαρανταπόρου. Η πρόθεσίς μου είνε όχι μόνον να γίνω

κύριος του στενού τούτου, αλλά και να καταστρέψω τον αμυνόμενον εχθρικόν στρατόν, αποκόπτων εις αυτόν την υποχώρησιν.

Θα προσβάλλω τον εχθρόν κατά μέτωπον και εν μέρει το αριστερόν του πλευρόν δια των I, II, III και VI Μεραρχιών, μεθ' άπαντος του πε­δινού πυροβολικού. Η δύναμις αύτη ολόκληρος, θα αναπτυχθή επί της γραμμής Δούκλιστα-Ζιλι- νίστα-Βουβάλα- και θα επιτεθή προς την γραμμήν Βίγλα-Γλύκο- βον, απεσπασμένον τμήμα θα ενεργήση εκ Βλαχολειβάδου.

Την IV Μεραρχίαν προορί­ζω δια την κυκλωτικήν κίνη- σιν, θα εκκινήση αύτη αύριον 9 Οκτωβρίου την 6ην πρωϊνήν ώραν εκ Γιαννωτά και δια Μό- κρον και Μεταξά θα διευθυνθή προς Σέρβια.

Πιθανόν όμως η αντίστασιςτου εχθρού παρά την Βίγλαν-Γλύκοβον να είνε τόσον ισχυρά, ώστε η ενέρ­γεια τςη IV Μεραρχίας εκ Μεταξά προ Γλύκοβον κατά του δεξιού του πλευρού να είνε αναγκαία όπως συ- ντρίψη την αντίστασιν ταύτην κατά την 9 Οκτωβρίου και ανοίξη εις τον στρατόν την οδόν προς Σέρβια. Αλλά τούτο δεν δύναμαι να εικάσω εκ των προτέρων. Εξαρτάται εκ της υμετέ- ρας αυτοβουλίας άμα η εμπροσθο­φυλακή σας φθάση εις Μεταξά ή να διευθυνθήτε και δια δύο φαλάγγων εν ανάγκη εκ Μεταξά και Μοκρον προς

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕ Π Τ ΕΜ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

ΰ « , }

r,ä'“ “ *«« ί , ι “ ***·*· *·*··» — , t i , L y j

ί> ν u;u a U p(?v · t -« t tv c f f V 1 ·*·*** * i t XI ^ iBE6-

. · b fd m is xBtr,-*·» *> , ,**v IPMiutiv - kii ei »Ιμί5, V *

»>i.9 ··> >*"- »*l ... . *—«·"*. *'.· ,■««» i " "·” ·* «w.,.

1" " J >l - Γ » . I , , , . Γ Γ " l x w "5» M n »«· * „ a ·„*» « .5i „ ^ ·;*w Γ.ΓΓ’ **1 *öo6et,aiAiKA * til tx έμβΐέρ,ς ,ι**> ä; ■ *'* /· vi,

··"». a , , * * “

“ ‘ Viiäiv, S i έχνΙν * Γι »v v jc S h lf

X

* r v i

" . Ρϊ-g.a «»? **.«« iis. v,etb μΐιρi a«56 *A ut*als *»* v y " ' .{βκο|ί*ϊ ΐν tTVW*»4·

<»> **'*'“ ' T\- ä » M . >»t »5«*«““1„1Λ>ηΜ«', ί “ ' .„,,Η·;.»1'"''1'“ “'

. « „ W r * . --T« S-3c W ? * ' · .νιβ·»3. * ulai-t«· T'°

, i.»***·?*» et! 1 ’ J.-¥eU iv6i.<'t?iv ·Τ*“ ■ ■ *, ftuüv. 8**’Λ : , ,.,,u u{ vi «t?

w. ™'· ’ 3.« 1-S ", _*»· « o t t M U S*00» _ . ».wf-Siset e» ^ s,äv * ■*«« 8öeCi:<·“

a iv t » - l(( ^ 4.. ^

i . * * * ♦ » · * « · r^v 8 » « & ^ e6te Klii

P„a««. *“ ·■ *· t , ,wv «m .«»„ s . *.< w

s,stfchSlBO£ aiAr·*02

το δεξιόν του εχθρού, εάν η αντίστασιςτου είνε ισχυρά, ή εάν ούτος κάμπτεται και δει­κνύει τάσεις ή έναρξιν υπο- χωρήσεως, να εξακολουθή- σητε την πορείαν υμών προς Σέρβια και δώσητε εις αυτόν το τελειωτικόν κτύπημα.

Εναπόκειται εις υμάς να λά­βετε μέτρα ώστε να είσθε πλη- ροφορημένος περί της πορείας της μάχης. Ισχυραί αναγνωρί­σεις εγκαίρως αποστελλόμεναι δια Μόκρου προς Γλύκοβον, και διαρκής σύνδεσμος μετά της III Μεραρχίας δι' οπτικού τηλεγρά­φου επί συνεννοήσεως μετά της Μεραρχίας ταύτης, είνε δύο μέτρα τα οποία προ παντός σάς συνιστώ.

Την γενικήν διαταγήν του στρατού θα λάβετε το εσπέρας δια του συνδέσμου υμών. Εθε- ώρησα όμως αναγκαίον, προ- κειμένου να ενεργήσητε ανε­ξαρτήτως πως, να πέμψω υμίν τας οδηγίας μου και να σας κα­ταστήσω γνωστόν τας προθέ­σεις μου εγκαίρως, ώστε από τούδε να λάβετε πάντα τα αναγκαία μέρα. Ο Ταγμα­τάρχης του Πυροβολικού Α. Βλαχόπουλος, Αξιωματικός του Επιτελείου μου, κομι­στής της παρούσης, θέλει εξηγήσει υμίν προφορικώς παν ό,τι ζητήσετε παρ'αυ­τού, και θα παραμείνη παρ' υμίν μέχρι πέρατοςτης επι- χειρήσεως.

* Ιστορικό Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ

15

Φ V

Το έτος 1912 τα χριστιανικά κρά­τη της Βαλκανικής (Ελλάδα, Σερ­βία, Βουλγαρία και Μαυροβού­νιο) συμμάχησαν και κήρυξαν

τον πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Τουρκίας, με σκοπό την απελευθέρω­ση των υπόδουλων ομοεθνών τους. Κινητήριος μοχλός για αυτή την ένο­πλη σύγκρουση, που αποκαλέστηκε Α' Βαλκανικός Πόλεμος, ήταν η αδιάλει­πτη προκλητικότητα των Τούρκων και η συνεχής καταπίεση που ασκούσαν στους πληθυσμούς που κατοικούσαν σε περιοχές που βρίσκονταν υπό την κατοχή τους. Ο Α' Βαλκανικός Πόλε­μος άρχισε στις 25 Σεπτεμβρίου 19121 με την κήρυξη του πολέμου από το Μαυροβούνιο εναντίον της Τουρκίας -η Ελλάδα εισήλθε στον πόλεμο στις 5 Οκτωβρίου 1912- και έληξε με τη συνθήκη του Λονδίνου, στις 17 Μαΐου 1913.

Τα βαλκανικά κράτη επιζητούσαν την εδαφική τους επέκταση και παρά τις μεταξύ τους υπάρχουσες μεγάλες διαφορές, ο κοινός τουρκικός κίνδυνος τα ώθησε να ενώσουν τις προσπάθειές τους. Ως εκ τούτου, στις 29 Φεβρουά­ριου 1912 υπογράφηκε συνθήκη φιλί­ας και συμμαχίας μεταξύ Σερβίας και Βουλγαρίας, στις 16 Μάίου υπογράφη- κε η συνθήκη αμυντικής συμμαχίας Ελ- λάδας-Βουλγαρίας και τον Σεπτέμβριο του 1912 υπογράφηκε συμφωνία μετα­ξύ Σερβίας και Μαυροβούνιού. Τα χρι­στιανικά βαλκανικά κράτη, παρ' όλο που είχαν συνάψει μεταξύ τους συμ­φωνίες και στρατιωτικές συμβάσεις -δεν υπογράφηκε καμία συνθήκη ή στρατιωτική σύμβαση μεταξύ Ελλάδας, Σερβίας και Μαυροβουνίου- δεν είχαν κοινό σχέδιο επιχειρήσεων, καθώς οι βλέψεις και οι επιδιώξεις τους ήταν δια­φορετικές και αντικρουόμενες. Έτσι, οι στρατιωτικές δυνάμεις των Συμμάχων

1 Γίνεται χρήση του παλαιού (ιουλιανού) ημε­ρολογίου για την αναγραφή των ημερομη­νιών.

ΕΘ Ν ΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛ ΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

Ορεινό χειρουργείο.

16

Φάλαγξ Πυροβολικού κινούμενη προς το μέτωπο. Βαλκανικός Πόλεμος (1912-13).

Τμήμα πεζικού βάλει κατά του εχθρού στη μάχη των Γιαννιτσών. 19 & 20 Οκτωβρίου 1912.

Δοξολογία -Επιθεώρηση.

ενήργησαν ανεξάρτητα μεταξύ τους σε τέσσερα χωριστά μέτωπα. Οι Βούλγα­ροι, στο μέτωπο της Θράκης, επιτέθη­καν με γενική κατεύθυνση προς Αδρια- νούπολη. Οι Σέρβοι, υποβοηθούμενοι από τους Μαυροβούνιους, στο μέτωπο της βόρειας Μακεδονίας και της Αλβα­νίας, επιτέθηκαν προς τα νότια, με κα­τεύθυνση προς Σκόπια και Μοναστήρι. Οι Έλληνες, στο μέτωπο της νότιας Μα­κεδονίας, επιτέθηκαν από νότια προς Θεσσαλονίκη και Μοναστήρι, ενώ στο μέτωπο της Ηπείρου επιτέθηκαν με γε­νική κατεύθυνση προς Ιωάννινα. Η συ­νολική δύναμη των Συμμάχων ανερχό­ταν περίπου στους 690.000 άνδρες και εκείνη των Τούρκων ανερχόταν περί­που στους 345.000 άνδρες.

Η νίκη των Συμμάχων στον Α' Βαλ­κανικό Πόλεμο είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια των εδαφών που κατείχε η Οθωμανική Τουρκία στη βαλκανική χερσόνησο και η ανακατανομή τους μεταξύ των νικητών (Ελλάδα, Σερ­βία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο). Με βάση τη συνθήκη του Λονδίνου, η ευ­ρωπαϊκή Τουρκία περιοριζόταν στην ανατολική Θράκη, μέχρι τη γραμμή Αίνος-Μήδεια, έχοντας απωλέσει συγ­χρόνως τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. Δημιουργήθηκε όμως, από τις Μεγάλες Δυνάμεις, η αυτόνομη Αλβα­νία, η οποία περιέλαβε και τη Βόρειο Ήπειρο, μια αναμφισβήτητα ελληνική περιοχή που αφαιρέθηκε από τον εθνι­ Σταθμός διαβιβάσεων. Λήψις τηλεφωνικής διαταγής Ελληνοτουρκικός Πόλεμος.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠ Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 17

κό κορμό.2Μετά τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο

του 1897, και ιδίως από το 1904, κατα­βλήθηκαν συνεχείς και συστηματικές προσπάθειες για την αναδιοργάνωση, τον εξοπλισμό και την εκπαίδευση του Ελληνικού Στρατού και του Βασιλικού Ναυτικού.3 Οι προσπάθειες αυτές συνε- χίσθηκαν και μετά το κίνημα του 1909 και ολοκληρώθηκαν λίγες ημέρες πριν από την έναρξη του Α' Βαλκανικού Πο­λέμου. Ο Ελληνικός Στρατός εξοπλί­στηκε με απόλυτα σύγχρονο για την εποχή οπλισμό, όπως τα τυφέκια Μάν- λιχερ, τα πολυβόλα Σβαρτζλόζε, τα πυροβόλα Σνάιντερ και τα ορειβατικά πυροβόλα Σνάιντερ-Δαγκλή. Η εκπαί­δευση και η οργάνωση των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων έγιναν υπό την κα­θοδήγηση της Γαλλικής Στρατιωτικής Αποστολής, με επικεφαλής τον Στρα­τηγό Εϋντού (Joseph-Paul Eydoux), ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα τον Ιανουά­ριο του 1911.

Ο Στρατός Θεσσαλίας, διοικούμε- νος από τον Αρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντίνο, αποτελείτο από 7 μεραρ­χίες Πεζικού (I, II, III, IV, V, VI και VII), την Ταξιαρχία Ιππικού, 4 τάγματα Ευζώνων οργανωμένα σε δύο αποσπάσματα (Απόσπασμα Γεννάδη και Απόσπασμα Κωσταντινοπούλου), 8 ίλες Ιππικού και 32 πυροβολαρχίες. Η συνολική δύνα­μη των τακτικών χερσαίων δυνάμεων στο μέτωπο Θεσσαλίας-Μακεδονίας ανερχόταν σε 100.000 άνδρες και ως χώρος συγκεντρώσεώς τους ορίστηκε η Λάρισα. Ο Στρατός Θεσσαλίας, δια- κρινόμενος για την ετοιμότητα και τη μαχητική του ικανότητα, κατόρθωσε σε διάστημα είκοσι ημερών να επιβλη­θεί των τουρκικών δυνάμεων στα Στε­νά του Σαρανταπόρου (9 Οκτωβρίου), στην Κατερίνη (16 Οκτωβρίου) και στα Γιαννιτσά (20 Οκτωβρίου), καιτελικώς

2 Ν. Οικονόμου, «Ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΔ", Αθήνα 1977,289.

3 Για την οργάνωση και την εκπαίδευση του Ελληνικού Στρατού βλ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912- 1913, Αθήνα 1987,12-14.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ Α Λ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛ ΙΟΣ - ΣΕΠ Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Ο Διοικητής της IVΜεραρχίας Υποστράτηγος Μοσχόπουλος.

Τούρκοι αιχμάλωτοι και οθωμανικά βληματοφόρα.

Λευμβόλευκτος γέφυρα επί του Αξιού Ποταμού.

18

να εξαναγκάσει την τουρκική φρου­ρά της Θεσσαλονίκης σε παράδοση, την 26η Οκτωβρίου και τμήματά του να εισέλθουν στην πόλη την επομένη, (κύριος αντικειμενικός σκοπός της ελ­ληνικής κυβέρνησης και του Γενικού Στρατηγείου). Μετά την απελευθέ­ρωση της Θεσσαλονίκης, ο Στρατός Θεσσαλίας στράφηκε, στις αρχές του Νοεμβρίου, προς τα δυτικά και συνε­χίζοντας την επιτυχή προέλασή του απελευθέρωσε περιοχές της δυτικής Μακεδονίας.4

Στην Ήπειρο ο Στρατός Ηπείρου, υπό τον Αντιστράτηγο Κωνσταντίνο Σαπουντζάκη, αρχικά, και αργότερα υπό τις διαταγές του Αρχιστρατήγου Διαδόχου Κωνσταντίνου, αποτελείτο μόνο από μία μεραρχία Πεζικού, την VIII -έλαβε αυτή την ονομασία στις 12 Δεκεμβρίου 1912- συνολικής δύ-

4 Για τις επιχειρήσεις του Στρατού Θεσσα­λίας στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία βλ.ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τουςΒαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913. Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. ΗIVΜεραρχία στο Εμίν-Αγά προωθούμενη από την Φιλιππιάδα.

Προσήλιο V J-,/ '; . ί \Κ α λ β ά δ ε ς ^ . ΠολύρραχοΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ

(9 -10 Οκτωβρίου 1912)

iX I Ελληνικές μονάδες

Τουρκικές αντιστάσεις — XX— Όρια Μεραρχιών i f l - Κατευθύνσεις ετπθέσεως

και κινήσεως Ελλήνων -η— - Γενικές κατευθύνσεις

συμτττύξεως Τούρκων

αουμαχ^^Χάνια Βίγλαφ

Μικρόβαλτο ’Μεταξάς

ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟ

ΚεψαλολίβαδοΤ ρ α ν ό β α λτο / .Καλύβια ΚούλιαΜ. Παναγίας

.Τσαττουρνιά

»Λί[ίαδερό. Βογγόπετρα ΚοκκινόγιΦ α ρ μ ά κι An. Κων/πούλου |\ Μηλιά

Καλύβια^αζαράδες

iXävi Χατζηγώγου

Π^ροςΖάμπουρδας

ΓιαννωτάΠετρωπ

Λουτρό Λυκήύδ*

...ΚρανιάΑιτ. Γκννάδη]

Δεσκάτη

ΕΘ Ν ΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 19

T UM f l i f f a i i i i f α ι 1 ( 1 1 0 1 ( 1 1 0i i im in f m i n ιιι ιιιομιιι

--- -- —- -- -..... -

___ « m ;1* Χ»<Η Μ '*: „ i

.· , »- it *.·*4*ι 4fe· # * « * . . . 'Αξιωματικοί του πρώτου λόχου. Παρατηρητήριου μηχανικού. Ελληνοτουρκικός Πόλεμος.

Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Φάλαγξ Μεταγωγικών.

·'■ / . ;·;ϊ ί I ~s 4 Λ'Ι-ύ-.'··

Σκοπός πλησίον της γέφυρας του ποταμού Αξιού.

20

ναμης περίπου 10.500 ανδρών. Απο­στολή του Στρατού Ηπείρου ήταν η εξασφάλιση της μεθορίου από τον Αμβρακικό κόλπο μέχρι το Μέτσοβο, τηρώντας αμυντική στάση. Όμως ο Διοικητής των δυνάμεων στην Ήπειρο ανέλαβε επιθετική πρωτοβουλία και, ως εκ τούτου, οιΤούρκοι απωθήθηκαν από το Γρίμποβο (6 Οκτωβρίου), τη Φι- λιππιάδα (12 Οκτωβρίου), την Πρέβεζα (21 Οκτωβρίου), τα Πέντε Πηγάδια (28 Οκτωβρίου) και το Μέτσοβο (31 Οκτω­βρίου).

Στα τέλη Νοεμβρίου, κατόπιν των επιτυχών επιχειρήσεων στη Μακεδο­νία, ο Στρατός Ηπείρου ενισχύθηκε από μονάδες που μεταφέρθηκαν από το μακεδονικό μέτωπο. Παράλληλα, έλαβε στενή επαφή με την ισχυρά οχυ­ρωμένη τοποθεσία των Ιωαννίνων. Ο στατικός χαρακτήρας των επιχειρήσε­ων που διεξήχθησαν για τη διάσπαση της τοποθεσίας, το δύσβατο ορεινό έδαφος και οι αντίξοες καιρικές συν­θήκες συνιστούσαν ανασχετικούς πα­ράγοντες για την επίτευξη του αντι­κειμενικού σκοπού των ελληνικών τμημάτων, δηλαδή την απελευθέρω­ση των Ιωαννίνων.

Στις 10 Ιανουαρίου 1913 ο Αρχι­στράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος έφτασε στη Φιλιππιάδα και ανέλαβε τη διοίκηση των δυνάμεων στην Ήπειρο και, παράλληλα, ανέστειλε κάθε επιθε­τική προσπάθεια, αφού κρίθηκε απα­ραίτητη η αναδιοργάνωση του Στρα­τού Ηπείρου.

Ως εκ τούτου, η συντονισμένη ελ­ληνική επίθεση, που εκδηλώθηκε στις20 Φεβρουάριου εναντίον της οχυ­ρωμένης τοποθεσίας των Ιωαννίνων, στέφθηκε από πλήρη επιτυχία. Συ­γκεκριμένα, η τολμηρή διείσδυση του1 ου Συντάγματος Ευζώνων στο δεξιό πλευρό της τουρκικής διάταξης οδή­γησε στην άνευ όρων παράδοση του οχυρωματικού συγκροτήματος των Ιωαννίνων (21 Φεβρουάριου) και τελι­κά στην απελευθέρωση της πόλης. Στη συνέχεια ελληνικές δυνάμεις, μέχρι τις 5 Μαρτίου, απελευθέρωσαν το Αργυ­ρόκαστρο, τη Χιμάρα, τους Αγίους Σα-

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

Δυτικό

•Ακροπόταμος•ΑγριοσυκιάΑχλαδοχώρι · »Αμπελιέ^

•Δ αμιανόίενταπλάτανος

'•Καστανιά•Ρ αχώ ναΜυλότοτκ•Δροσερό1·Γ υψοχώρι •Πρόχωμα

.ΣανδάλιΙεσιανό

•ΚουφάλιαΙΓελίσσι

ίΣ κ ύ δ ρ α χ Αγ. Γεώργιος Καριώτισσα J?^ j j f

J r \ { g ] i i Ά γ . Λ ο υ κ ά ς · | / · Εσωβάλτα/

# η. Κρύα Βρύση

Χαλκηδόνα

•Παρθένι

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ^^•Αδενδρο V II Μ ^ · Β ρ α χ ι ά

•Νεοχώρι

✓ ■ / m a τ ύ \ % |(Λιανοβέργι

? ,Τρίκαλα

ιΖερβοχώρι •Χαλάστρα

Βρυσάκι·•Μονόσπιτα

πσκοτπΑπ. Κών/πουλου

•Π λάτανος

Β Ε Ρ Ο ΙΑ

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ(1 9 -2 0 Οκτωβρίου 1912)

^ Κατευθύνσεις ττροελάσεως ελληνικών δυνάμεων

I ......i Διάταξη τουρκικών δυνάμεων

ράντα, το Τεπελένι, την Πρεμετή και την Κλεισούρα, αμιγώς ελληνικές πό­λεις της Βορείου Ηπείρου.5

Στις πολεμικές επιχειρήσεις έλαβε μέρος και ο νεοσύστατος Λόχος Αερο­πορίας υπό τον Ταγματάρχη Μηχανι­κού Γ. Σκούφο, αποτελούμενος αρχι­κά από αεροπλάνα τύπου "Farman". Οι αποστολές που ανέλαβε ήταν κυρίως αναγνωριστικές πτήσεις και υποτυ­πώδεις βομβαρδισμοί με αυτοσχέδιες βόμβες.6

Ο ελληνικός Στόλος, υπό τον Ναύ­αρχο Παύλο Κουντουριώτη, ο οποίος εκσυγχρονίστηκε με νέες μονάδες, αποτελείτο από 4 θωρηκτά, 10 αντι- τορπιλικά, 4 ανιχνευτικά, 1 υποβρύχιο,

5 Για τις επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρα­τού στην Ήπειρο βλ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Ο Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913. Επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στην Ήπειρο

6 Για τη δράση της ελληνικής Αεροπορίας κατά τους βαλκανικούς πολέμους βλ. Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας/Διεύθυνση Ιστορίας Αεροπορίας, Ιστορία της Ελληνικής Πολεμι­κής Αεροπορίας, τ. 1 ος, Αθήνα 1980,36-54.

5 τορπιλοβόλα και πολλά βοηθητικά σκάφη. Από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων η κυριαρχία του ελληνι­κού Στόλου στο Αιγαίο ήταν αναμφι­σβήτητη. Με ναυαρχίδα το θρυλικό εύ- δρομο-θωρηκτό «Αβέρωφ», κατάφερε αποφασιστικά πλήγματα στον τουρκι­κό Στόλο κατά τη ναυμαχία της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913). Συνέπεια αυτών των δύο ναυμαχιών ήταν ο περιορισμός των τουρκικών πλοίων στη θάλασσα του Μαρμαρά, χωρίς να τολμήσουν να εξέλθουν πάλι στο Αιγαίο μέχρι το τέλος του πολέμου. Παράλληλα με τις θαλάσσιες επιχειρήσεις, αποβατικά αγήματα του Ελληνικού Στρατού και του Βασιλικού Ναυτικού απελευθέρω­σαν τα νησιά του Αιγαίου, εκτός από τα Δωδεκάνησα, που τελούσαν υπό ιταλι­κή κατοχή.7

7 Για την απελευθέρωση των νησιών του Αιγαίου από τον Ελληνικό Στρατό βλ. ΓΕΣ/ ΔΙΣ, Επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στη Μακεδονία, 213-229.

Οι κυριότερες μάχες

τις οποίες διεξήγαγε ο Ελληνικός Στρατός

κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο

ήταν:

Η μάχη του Σαρανταπόρου(9-10 Οκτωβρίου 1912).

Η μάχη των Γιαννιτσών(19-20 Οκτωβρίου 1912).

Η μάχη Μπιζανίου-Ιωαννίνων

(19-20 Φεβρουάριου 1913).

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛ ΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 21

IIi

Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Λάφυρα πυροβόλα και πυρομαχικά. Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Ελληνικό πυροβολικό προ της τοποθεσίας Μπιζανίου

2 Ε Θ Ν ΙΚΕ Σ Ε Π Α Λ Ξ Ε ΙΣ · ΙΟ Υ Λ ΙΟ Σ - Σ Ε Π ΤΕ Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2 0 1 2

Ελληνοτουρκκός Πόλεμος. Τούρκοι αιχμάλωτοι στην Άρνισσα. Η κωμόπο- λις απελευθερώθηκε μετάτην ομόνυμη μάχη (4-5 Νοεμβρίου) όταν τμήματα της VI Μερ/χίας εισήλθαν τις μεσημβρινές ώρες σε αυτή.(5 Νοεμ.) Ελληνοτουρκικός Πόλεμος. Προωθημένο ελληνικό παρατηρητήριο.

IΕλληνοτουρκικός Πόλεμος. Ο Διοικητής της IVΜεραρχίαςΥποστράτηγος Μοσχόπουλος (μπροστά)και ο Κωνσταντίνος Μόνος (αριστ.). Μέτωπο Ηπείρου.

Καταυλισμός τμήματος Ελληνικού Στρατού έξω από το Εμίν-Αγά στο Ορχος οχημάτων και ομάδα Αξιωματικών στα Ιωάννινα μετά την δρόμο προς Κανέτα. απελευθέρωσή τους. 1913.

Ο θρυλικός αεροπόρος Δημήτρης Καμπέρας.

Η Πολεμική Αεροπορία κατά tous BoAkqvikous Πολέμους(Φωτογραφικό Αρχείο του Μουσείου Ιστορίας της Π.Α.)

Ο ΔΑΙΔΑΛΟΣ με χειριστή τον Υπολοχαγό Καμπέρο απογειώνεται για τα Ο Υπολοχαγός αεροπόρος ΝΟΤΑΡΑΣ με αεροπλάνο HENRY FARM ΑΝ. στρατιωτικά γυμνάσια της Άνοιξης του 1912.

Οι ΑνθγοίΜ. Νικηφοράκης και Γ. Παπαμάρκου με εκπαιδευτικό αεροπλάνο τύπου MAURICE FARMAN.

Επιστροφή στο Μπιζάνι Υπιλάρχου Π. Νοταρά (26.01. 1913) Πτήση Υπιλάρχου Π. Νοταρά πάνω από την Πρέβεζα (07.12.1912)με αεροπλάνο τύπου MAURICE FARMAN. με αεροπλάνο τύπου MAURICE FARMAN.

Υδροπλάνο εκτελεί δοκιμαστικές αποθαλασσώσεις και προσθαλασσώσεις στον όρμο Π. ΦΑΛΗΡΟΥ.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

Β' ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΑΕΜΟΣ (1913)

Η σύμπηξη ενιαίου βαλκανικού μετώπου κατά τον Α' Βαλκανι­κό Πόλεμο εξασφάλιζε τις βασι­

κές προϋποθέσεις για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού από τη χερσό­νησο του Αίμου, αλλά και περιείχε τα σπέρματα νέων διαφορών και ανταγω­νισμών στους κόλπους των ίδιων των Συμμάχων.

Με τη λήξη του Α' Βαλκανικού Πο­λέμου ανέκυψαν προβλήματα, ιδιαί­τερα μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, σχετικά με τη διανομή των εδαφών που απελευθερώθηκαν.Το δίκτυο των διμερών συμφωνιών του 1912 όχι μόνο δεν κάλυπτε το ευρύ φάσμα των αντι- γνωμιών ανάμεσα στη Βουλγαρία, τη Σερβία και την Ελλάδα αλλά και απο- δεικνυόταν στην πράξη ανεπαρκές να διασφαλίσει ακόμα και την εφαρμογή των συμφωνηθέντων όρων. Στη συν­θήκη συμμαχίας μεταξύ Σερβίας και Βουλγαρίας είχε προβλεφθεί η δια­νομή των εδαφών που θα απελευθε­ρώνονταν ενώ σε εκείνη μεταξύ Ελλά­δας και Βουλγαρίας δεν υπήρχε καμία σχετική διάταξη. Η θετική εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων για τους Συμ­μάχους ήταν αρκετή για να δημιουρ­γήσει τετελεσμένα γεγονότα, τα οποία βάρυναν περισσότερο από τα συμβα­τικά κείμενα στη διαμόρφωση των δι­πλωματικών εξελίξεων. Παράλληλα, ο καθοριστικός ρόλος της Ρωσίας στην κρίσιμη φάση της διαβαλκανικής προ- σεγγίσεως είχε σοβαρά υποτιμηθεί μετά την κατίσχυση των βαλκανικών κρατών και τη διεθνοποίηση των βαλ­κανικών ζητημάτων.

Ενώ διαρκούσε ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος άρχισαν οι προστριβές μετα­ξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, ιδιαίτερα μετά την απελευθέρωση της Θεσσα­λονίκης από τον Ελληνικό Στρατό. Η βουλγαρική πλευρά προκάλεσε πολλά επεισόδια, που αποτέλεσαν τις αφορ­μές για την έκρηξη του Β' Βαλκανικού Πολέμου. Ενδεικτικά αναφέρονται το

Ο Αντιστράτηγος Δαγκλής και ο κ. Βενιζέλος ολίγον προ της παραδόσεως της Στραταρχικής ράβδου.

lUt»

Ο Αρχιστρ/γος Κων/νος έφιππος.

Στοιχεία πεδινού πυροβολικού βάλλουν κατά του ο οχυρού συγκροτήματος Μπιζανίου από τα στενά της Φούρκας.

24 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠ Τ ΕΜ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

επεισόδιο στο 14ο χιλιόμετρο της σι­δηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονί- κης-Αλεξανδρούπολης, τα γεγονότα της Αριδαίας, οι συμπλοκές στη Νι­γρίτα και του Παγγαίου.8 Στα τέλη Ια- νουαρίου του 19139 ο Έλληνας Πρω­θυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, επιθυμώντας να τεθεί ένα τέλος στις συνεχείς προστριβές, συναντήθηκε στη Θεσσαλονίκη με τον Βούλγαρο αντιπρόσωπο Στρατηγό Χασαψήεφ και επιδίωξε έναν φιλικό διακανονι­σμό των εδαφικών διαφορών μεταξύ των δύο χωρών, χωρίς όμως αποτέλε­σμα. Ακολούθησαν νέες διπλωματικές επαφές και τελικά οι δύο κυβερνήσεις αποφάσισαν να ορίσουν μία μικτή επι­τροπή για την επίλυση των διαφορών τους. Η επιτροπή αυτή συνεδρίασε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη στις 30 Μαρτίου, εξαιτίας όμως των ριζικών δι­αφορών μεταξύ των δύο πλευρών διε- κόπησαν οι συνεδριάσεις στις 26 Απρι­λίου, χωρίς να επιτευχθεί οποιαδήποτε συμφωνία, γεγονός που διατήρησε το εμπόλεμο κλίμα μεταξύ των.10 0 καθο­ρισμός γραμμής διαχωρισμού μεταξύ του Ελληνικού και Βουλγαρικού Στρα­τού, η οποία συμφωνήθηκε και επικυ­ρώθηκε με σχετικό πρωτόκολλο στις21 Μάίου, απέβλεπε στην άμβλυνση των προστριβών.

Η Ελλάδα, από την πρώτη στιγμή της κηρύξεως του πολέμου κατά της Οθωμανικής Τουρκίας, επιζήτησε να συνεννοηθεί με τους συμμάχους της για τη δίκαιη κατανομή των εδαφών που θα απελευθερώνονταν. Η Βουλ­γαρία όμως, που οραματιζόταν τη δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρί-

8 Για τις ελληνοβουλγαρικές διενέξεις και συμπλοκές βλ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, 0 Ελληνικός Στρα­τός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913. Επιχειρήσεις κατά των Βουλγά­ρων (Β' Βαλκανικός Πόλεμος), τ. Γ', Αθήνα 1992,5-22.

9 Γίνεται χρήση του παλαιού (ιουλιανού) ημε­ρολογίου για την αναγραφή των ημερομη­νιών.

10 Αρχείο ΓΕΣ/ΔΙΣ, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Φ.1699β/Α/23, Πρακτικό υπ'αριθ. 1 της Μικτής Ελληνοβουλγαρικής Επιτροπής της 30ής Μαρτίου 1913,25.

Πυροβολικό. Βαλκανικοί Πόλεμοι. 1912- 1913

Εικόνες από την πρώτη γραμμή.

Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος και το επιτελείο του στρατού κατά τον Ελληνοβουλγαρικό Πόλεμο στο Χατζή Μπελίκ (Ελληνικό Στρατηγείο). Παρευρισκόμενοι είναι: ο Στάικος, ο πρίγκιπας Νικόλαος, ο πρίγκιπας Χριστόφορος, ο πρίγκιπας Ανδρέας, ο I. Μεταξάς και ο στρατηγός Δουσμάνης.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛ ΙΟΣ - ΣΕΠ Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 25

11 Για τη συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Ελλάδας και Σερβίας βλ. ΓΕΣ/ΔΙΣ, Επιχειρήσεις κατά των Βουλγάρων, 56-59.

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛ ΙΟΣ - ΣΕΠ Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

Προφυλακές.

Πυροβολικό σε δράση.

26

ας» της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου (1878), έδειξε απροθυμία στο συγκε­κριμένο θέμα. Την ίδια τακτική τήρησε η Βουλγαρία και προς την απαίτηση της Σερβίας να αναθεωρηθεί η συνθήκη του 1912 με την οποία είχαν ρυθμίσει τα με­ταξύ τους εδαφικά ζητήματα. Απότοκο γεγονός των παραπάνω ήταν η υπογρα­φή συνθήκης συμμαχίας μεταξύ Ελλάδας και Σερβίας στις 19 Μαΐου στη Θεσσα­λονίκη. Με τη συνθήκη αυτή, δεκαετούς διάρκειας, καθώς και με τη συνακόλουθη στρατιωτική σύμβαση, οι δύο χώρες θα αντιμετώπιζαν τις υπερβολικές εδαφικές απαιτήσεις της Βουλγαρίας.11 Επιπλέον η Ελλάδα, στην προσπάθειά της να αποφύ- γει έναν νέο βαλκανικό πόλεμο, ζήτησε και πέτυχε τη ρωσική διαιτησία. Οι Ρώσοι άρχισαν να φοβούνται ότι μια μεγάλη και ισχυρή Βουλγαρία δε θα ήταν υπάκουη στα κελεύσματά της. Έτσι, αποφάσισαν να στηρίξουν την ελληνοσερβική συμμα- χία και ανέλαβαν τον ρόλο του διαιτητή.

Τα αίτια του Β' Βαλκανικού Πολέμου συνοψίζονται στα παρακάτω:

Οι εδαφικές διεκδικήσεις της Ελλά­δας, Σερβίας και Βουλγαρίας στο πλαίσιο της κατανομής των πρώην τουρκικών εδαφών της βαλκανικής χερσονήσου.

Η επεκτατική πολιτική της Βουλγα­ρίας, που απέβλεπε στην ενσωμάτωση

Πορεία φάλλαγας ορεινού Πυροβολικού.

Λ ίμ ν η

I Δ ο ϊ ρ ά ν η ς ,

Χείμαρρος

Σέρρες

Γέφ. ΌρλιακοΣτρυμονικό

,Κουμαριά

Δημητρίτσι, ν ι .Κ εφ αλοχώ ρι

οΛοκασ, ^ΑχΑΝΑΣ ΠαΡΧώΡ'*·^ ,/χ'■< 3 4 J f | \ ku5w™

ί'^υλόττολη

'Λυγαριά

Ποταμιά

tesr* < « '5 Τερπνή * ^ ι Νιγρίτα V II Ϋ ^ Ν ,Νικόπολη

•Β ερτίσ κος Δράμας

A T f.Σκεπαστό

ΌσσαΠικρολίμνη ·Αγιονέρι J

• Ξπροχώρι, lN .Φιλαδέλφεια · Λ

•Άσσηρος.Π ετρω τό

ιΜονόλοφο \ '.Π ουρνάρ ι

»Λαγκαδάςίέφυρα

[Λαϊνά

Λίμνη Λαγκαδά Λίμνη Βόλβη

,ΑσβεστοχώριΘ ΕΣΣΑΛΟ ΝΙΚΗrn Γ 3ητ«γμ«. ζ 1= 1 Φ.Πιφ.

Η ΜΑΧΗ ΚΙΛΚΙΣ - ΛΑΧΑΝΑ(2 0 -2 1 Ιουνίου 1 9 1 3 )

S3 Ελληνικές μονάδες 3 Βουλγαρικές μονάδες —— Κατευθύνσεις εττιθ. Ελλήνων

Κατευθύνσεις συμπτύξεως Βουλγάρων

’—’ν Βουλγαρικές αντιστάσεις

προςΓουμένισσα

Ηι

ολόκληρης σχεδόν της Μακεδονίας, σε συνδυασμό με την υπερεκτίμηση των δυνάμεών της σε σχέση με τους αντι­πάλους της.

Οι επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνά­μεων στην κατανομή των κατακτηθέ- ντων εδαφών, ανάλογα με τα απώτερα συμφέροντά τους στον χώρο της Βαλ­κανικής.

Στο πλαίσιο των πολεμικών επιχει­ρήσεων αναμφίβολα ο Βουλγαρικός Στρατός ήταν ισχυρότερος, αφού δι­έθετε 12 μεραρχίες Πεζικού, 1 μεραρ­χία και 1 ταξιαρχία Ιππικού, κατανεμη­μένες σε 5 στρατιές, ενώ ο Ελληνικός Στρατός στη Μακεδονία διέθετε 8 με­ραρχίες Πεζικού και 1 ταξιαρχία Ιππι­κού.12 Το Θέατρο Πολέμου είχε την εξής γεωγραφική περίμετρο: περιοχή Αξιού-Μοράβας-παραδουνάβια περι­οχή Δοβρουτσάς-Τσατάλτζα-Παγγαίο όρος-περιοχή Θεσσαλονίκης. Μέσα σε

12 Στο ίδιο, 379-380,455-461. Βασιλεύς Κων/νος μετά του Ελ. Βενιζέλου.

αυτή την ευρύτερη περιοχή εντασσό­ταν το ελληνοβουλγαρικό Θέατρο Επι­χειρήσεων, το οποίο εκτεινόταν από τον Αξιό ποταμό μέχρι την κοιλάδα του Νέστου ποταμού. Στις 16 Ιουνίου η Βουλγαρία, χωρίς να έχει προηγηθεί επίσημη κήρυξη πολέμου, διέταξε ταυ­τόχρονη αιφνιδιαστική επίθεση εναντί­ον των ελληνικών δυνάμεων στο όρος Παγγαίο και στη Νιγρίτα και εναντίον των σερβικών δυνάμεων στη Γευγελή και στο Ιστίπ. Ο Ελληνικός Στρατός, με πίστη και αποφασιστικότητα, ανέλα- βε τον υπέρ πάντων αγώνα, τον οποίο έφερε επιτυχώς εις πέρας εντός τριά­ντα ημερών, παρά την πείσμονα αντί­σταση του εχθρού, τον ανυπόφορο καύσωνα και την επιδημία χολέρας. Η ανατολική Μακεδονία και η δυτική Θράκη απελευθερώθηκαν από τον Ελ­ληνικό Στρατό μετά από αλλεπάλληλες φονικές μάχες και έχοντας υποστεί τε­ράστιες απώλειες. Κιλκίς-Λαχανάς, Δο­ϊράνη, οροσειρά Κερκίνης (Μπέλες),

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕ Π Τ ΕΜ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 27

Στενά Κρέσνας, Τζουμαγιά, Πρέντελ- Χαν, υπήρξαν πεδία μαχών, όπου οι ακατάβλητοι μαχητές μας έπεσαν εν- δόξως, υπερασπιζόμενοι την τιμή του έθνους. Στις 18 Ιουλίου η Βουλγαρία, έχοντας υποστεί συνεχόμενες ήττες, επιζήτησε ανακωχή. Τελικά ο πόλεμος τερματίστηκε επίσημα με την υπογρα­φή της συνθήκης του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913). Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων και μέχρι την υπο­γραφή της συνθήκης ο Βενιζέλος επέ- δειξε τη διπλωματική του δεινότητα.

Η δυσμενής για τη Βουλγαρία έκ­βαση του πολέμου ήταν αποτέλεσμα, κυρίως, της εσφαλμένης εκτίμησής της για τη μαχητική ισχύ των στρατιωτικών δυνάμεων των Συμμάχων. Οι Βούλγα­ροι υποτίμησαν τους αντιπάλους τους, δεν εκτίμησαν ορθά από την αρχή όλες

τις παραμέτρους του πολέμου, και γι' αυτό δεν προπαρασκευάστηκαν με την απαραίτητη σοβαρότητα. Η Ελλάδα, χάρη στην αυταπάρνηση και τη μαχη­τική ικανότητα των ενόπλων δυνάμεων της, διπλασίασε την έκτασή της και δέ­χθηκε στους κόλπους της πολλές χιλιά­δες ομοεθνών, που απελευθερώθηκαν σε διάστημα μόλις εννέα μηνών (Οκτώ­βριος 1912-Ιούλιος 1913). Η χώρα εξήλ- θε από τους βαλκανικούς πολέμους με αυξημένο το στρατιωτικό της γόητρο και έχοντας πραγματοποιήσει ένα με­γάλο μέρος από τις εθνικές της διεκδι­κήσεις με την απελευθέρωση της Ηπεί­ρου, της Μακεδονίας και της Κρήτης.13

13 ΓΕΣ/7ο Επιτελικό Γραφείο, Διεθνείς Πολι­τικές και Στρατιωτικές Συνθήκες-Συμφω- νίες και Συμβάσεις, Αθήνα 1980,208.

Οι κυριότερες μάχες

τις οποίες διεξήγαγε ο Ελληνικός Στρατός

κατά τον Β' Βαλκανικό Πόλεμο ήταν:

Η μάχη Κιλκϊς-Λαχανά(20-21 Ιουνίου 1913).

Η μάχη της Δοϊράνης(23 Ιουνίου 1913).

Η ελληνική προέλαση προς Κρέσνα-Σιμιτλή-Τζουμαγιά

(11-15 Ιουλίου 1913).

Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ: Οι κυριώτερες Μάχες του Ελληνικού Στρατού από το 1897 έως 1955 υπό Ανχη (ΠΒ) Ιωάννη Γεμενετζή. Το φωτογραφικό υλικό του αφιερώματος διατέθηκε από το Πολεμικό Μουσείο Αθηνών.

Το Πολεμικό Ναυτικό κατά t o u s B o Ak o v i k o u s FIo Ae m o u s(Φωτογραφικό Αρχείο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Ο απόπλους του Ελληνικού Στόλου από τον όρμο του Φαλήρου την 5η Οκτωβρίου του 1912. Φωτογραφία Α. Γαζιάδη. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

Το αυτιτορπιλλικό «ΘΥΕΛΛΑ» στα ναυπηγεία Yarrow της Αγγλίας. Φωτογραφία αγνώστου. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

: ι-

ία υποβρύχιο "ΔΕΛΦΙΝ". Φωτογραφία αγνώστου. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

- § g f

L #■ Λ ■##■ i f v ■#λ v Π # * 2 1 λ · · λ * 1 ( 1 1 0 1 ( 1 1 0i i im iiifm in ιιιιιιομιιι lill/i-ISMo

To θωρηκτό «ΨΑΡΑ». Περίοδος Βαλκανικών Πολέμων. Φωτογραφία Α. Γαζιάδη. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

Το Θωρηκτό «ΥΔΡΑ». Πολεμικό Μουσείο Αθηνών.

Το ανιχνευτικό - αντιτορπιλλικό «ΛΕΩΝ». Περίοδος Βαλκανικών Πολέμων. Φωτογραφία αγνώστου. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

Το αντιτορπιλλικό «ΝΕΑ ΓΕΝΕΑ».Φωτογραφία αγνώστου.Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

Κων/νος Αλεξανδρής, Ναυμαχία της Λήμνου. Ακουαρέλα, 37x40 εκ. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

Βασίλειος Χατζής, Η ναυμαχία της Έλλης. Λάδι σε καμβά, 166x400 εκ. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

11/10/1912. Οι κάτοικοι του Μούδρου υποδέχονται τις πρώτες λέμβους από τα Ζητωκραυγές κατά την ύψωση της Σημαίας στον όρμο Παναγιά. Θάσος, πολεμικά πλοία στον εσωτερικό όρμο της νήσου. Η παρούσα φωτογραφία δωρή- 18/10/1912. Φωτογραφία αγνώστου. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος, θηκε από τον Υποπλοίαρχο Γ. Κρίτσα στον Υποναύαρχο Αρχηγό Π. Κουντουριώτη σε ανάμνηση του ιστορικού γεγονότος. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

Γενική κλήση πληρώματος του Θ/Κ «ΑΒΕΡΩΦ» στην πρύμνη. Διακρίνονται μεταξύ άλλων ο Ναύαρχος Π. Κουντουριώτης, ο Κυβερνήτης, Αντιπλοίαρχος Σ. Δούσμανης και ο ιερέας του Στόλου, Αρχιμανδρίτης Δ. Δάφνος. Περίοδος Βαλκανικών Πολέμων. Φωτογραφία Α. Γαζιάδη. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

Θωρηκτόν Αβέρωφαπό την θρυλικήν ναυμαχίαν της Έλληςκαι της Λήμνου.

Ανιχνευτικό τύπου «Λέων» προ της Σαλαμίνος Το «Αετός».

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕΠ Τ ΕΜ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 31

» ΑΝΤΙ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΥ

Η π ατρίδα g t o u s v e k p o ü s t h sΥπό κ. Γεωργίου Λιάκουρη, Αντγου ε.α., Πτυχιούχου Νομικής ΑΠΘ-Επιτίμου Προέδρου ΣΕΕΘΑ- τ. Καθηγητού ΣΣΕ

Στις 23 Ιουλίου 1929 έγιναν τα αποκα­λυπτήρια του Ηρώου του Κιλκίς, για να τιμηθούν οι πεσόντες, τόσο για την σημαντική εξέλιξη του Β ' Βαλκανικού

Πολέμου, όσο και για την αντίστοιχη πολυαί­μακτη μάχη (Κιλκίς - Λαχανά).

Επ 'ευκαιρία της εορτής αυτής ο Εθνικός μας ποιητής και ένθερμος πατριώτης Κωστής Παλαμάς έγραψε ειδικό ύμνο, που τον ονό­μασε «Η Πατρίδα στους νεκρούς της-Ύμνος των Ελλήνων».’

Στον ύμνο αυτό η Πατρίδα, η Ελλάδα στέ­κεται στα υψώματα του Κιλκίς και αντικρίζει τα παιδιά της που αγωνίσθηκαν και έπεσαν, γι αυτήν και την Ελευθερία και τα υμνεί, με φλο­γερούς στίχους αλλά και τρόπο που μόνο η πένα ενός Παλαμά θα μπορούσε να κάνει.

Αντί λοιπόν άλλου πανηγυρικού, για την επέτειο των εκατό χρόνων από την έναρξη των επιχειρήσεων των Βαλκανικών Πολέ­μων, τι το καλύτερο, τι ευγενέστερο, τι πιο επί­καιρο από την παράθεση του ύμνου αυτού,

'1 Απαντα Κ. Παλαμά, έκδοση Γκοβόστη τό­μος Θ', σελ. 462-466.

στους στίχους του οποίου ο Εθνικός ποιητής εξύμνησε, την ηθική δύναμη του Ελληνικού Στρατού, αφού είναι πλήρως κατανοητό ότι με την θυσία των Αξιωματικών, Οπλιτών και

Ναυτών, η Ελλάδα εξερχόταν από τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους, κατά της Τουρκίας και της Βουλγαρίας, με αυξημένο το στρατι­ωτικό της γόητρο. Παράλληλα πραγματοποί­ησε ένα μεγάλο μέρος από τις εθνικές της δι­εκδικήσεις, αφού κατά τη διάρκεια των ετών 1912-13 απελευθέρωσε σημαντικά ελληνικά εδάφη στη Μακεδονία, τηνΉπειρο και τα πε­ρισσότερα από τα νησιά του Αιγαίου, ενώ διπλασίασε σχεδόν την εδαφική της έκταση και τον πληθυσμό της. Συγκεκριμένα, η έκτα­σή της χώρας μας από 64 χιλιάδες τετραγω­νικά χιλιόμετρα, αυξήθηκε σε 120 χιλιάδες, ενώ ο πληθυσμός της από 2,8 εκατομμύρια κατοίκους έφτασε τα 5 περίπου. Ύστερα από μακρόχρονη περίοδο υποδουλώσεως, ελλη­νικότατες περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου, επανήλθαν στους κόλπους της Μη­τέρας Πατρίδας, ενώ τα νησιά του Αιγαίου έγιναν και πάλι τα προπύργια της ελευθερίας και πυλώνες κυριαρχίας στον μεγίστης στρα­τηγικής αξίας χώρο του Αιγαίου. Εκατομμύ­ρια υπόδουλοι Έλληνες έσπασαν επιτέλους τα δεσμό τους και έπαψαν να υποφέρουν κάτω από το πέλμα των ξένων κατακτητών.

ΥΜΝΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ«Είμαι η Πατρίδα. Μουσική στο διάβα μου τον αέρα δένει. Ριζώνω όπου σταθώ. Φώς όπου πατώ σπέρνω.Και μιας αλήθειας και μιας χάρης είμ' εγώ μητέρα,

και ήρθα.Τον ύμνο φέρνω.

Τον ύμνο, φωτοστέφανο, σε μυστικά Θεοφάνεια χυτό από μένα, αμάραντο, πιο απάνου απ'τα στεφάνια που φέρνουν για να στεφανώσουν το μνημόσυνό σας άρχοντες και στρατός και λαός γονατισμένοι εμπρός σας. Τον ύμνο στην εικόνα σας τεχνίτης που τη λέει γραφτή με το σμιλάρι του στα μαρμαρένια φύλλα, τον ύμνο που τ' αρμονικό του βούϊσμα τ' ανταμώνει,

σημαία, με τη βουβή σου ανατριχίλα' τον ύμνο τον πολύφωνο, και σάλπισμα κι αηδόνι, φέρνω, να πάη τη δόξα σας βαθιά κρυφά όπου καίει

του Γένους η καρδιά, καρδιές μου, ήρωες, μάρτυρες, νεκροί γενναίοι, ωραίοι. Μια, θεία βουλή κι ο σταυρωμός κι ο λυτρωμός, παιδιά! Κόδροι, Λεωνίδες, Καραΐσκοι στους καιρούς, ακόμα όσοι με τ'όνομα και ζήτε και φεγγοβολάτε,

κ' εσείς που σα να κρύβεστε και σιωπηλοί περνάτε,στρατιώτες άγνωστοι, αθλητές ανώνυμοι, το στόμαπου δε σας αχολόγησε το βροντερό της φήμηςκαι μένετε αλειτούργητοι στην εκκλησία της μνήμης,πεσμένοι μου ομολογητές από λογχιά, από βόλι,κ'οι γνωρισμένοι κ'οι άγνωροι, δόξες μου, και όμοια, και όλοι.

Τέτοια ζωντάνια είχαν και τότε ορίζοντες, γη, τόποι, και ο λάκκος και η κορφή.

Πίσω απ'το μεγαλόκορμο τον Όρβηλο η Ροδόπη ξεμύτιζε κρυφή.

Αστραφτερά, μαυριδερά θεριεύανε στα μάτια βοσκές, χωριά, νερά.

Ρουμάνια, η λεύκα, η καστανιά, τα πεύκα σαν τα ελάτια στυλώνονταν γερά.

Ρόδα. Τ α πάντα πύρωνε το κάμα του αλωνάρη, ζώα, λίμνες, λαγκαδιές,

και το ποτάμι το πλατύ, και το παχύ χορτάρι μαζί και τις καρδιές.

32 ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ Α Λ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛ ΙΟΣ - ΣΕΠ Τ ΕΜ Β Ρ ΙΟ Σ 2012

Γαύριαζε πολεμόχαρε σε απάτητα ταμπούρια με τα' άρματα κι ο εχθρός

Όμως απάνου από τα πολυβόλα, από τα θούρια,Φούρια η φωνή μου: Εμπρός!

Δε σας κρατάν πλαγιά, κορφή, στενό, πλάτωμα, πόρος. Έγινα μεσ' στα σπλάχνα σας ο Θεός ο νικηφόρος, έγινα ο δρόμος πιο λαμπρά προς την αθανασία

που πάει με τη θυσία.

Με μιας και σα να γύριζαν οι μισεμένοι χρόνοι του Διάκου και του Μπότσαρη και του Κολοκοτρώνη, που και καλούσε κι άνθιζε κι αηδόνι και λουλούδι μονάκριβο μεσ' στη σκλαβιά το κλέφτικο τραγούδι, με τη δροσιά του τραγουδιού στο φλογισμένο στόμα, με το τραγούδι επέφτατε ματώνοντας το χώμα, κάτου από τ'άξιο τ'άλογο, στο ασώπαστο κανόνι, πεζοί και καβαλλάρηδες, του Μάη κομμένοι οι κλώνοι. Βάγια, τρισάγια, Λαχανά, Κιλκίς, προσκυνητάρια.Το αίμα, ο θάνατος, η νίκη, οι πέτρες, τα χορτάρια, σκάλες προς ύψη επαγγελτά με πάτε, η περηφάνια η αρχαία με παίρνει, μπάζετε στης ιστορίας μας πάλι

τη δόξα τα Βαλκάνια, σα νάδιναν τα χέρια λαοί μεσ'στην ανεμοζάλη,Ροδόπη, σα να γύρευες- ποιος ξέρει- στου πολέμου τη λύσσα, νύφη, το φιλί του ελληνοδόξαστου Αίμου...

Στου Χάρου την ολονύχτιά σας φώτιζα, αγιοκέρι, θυσιαστήρια, Λαχανά, Κιλκίς,

στη νύχτα του δαρμού σας είμουν της αυγής το αστέρι για σας είν' ο ύμνος μου πλατύς.

Πλατύς είναι ο ύμνος μου από σας, γιατί και την Πατρίδα την ίδια εμέ πλατιά σ'εσάς να καθρεφτίζεται είδα σε Θεοφάνεια μυστικά μ'όλα της φεγγοβόλα τα ιστορικά, τα ιδανικά, τα ριζικά της, όλα.

Δεν πάει σε μένα της φλογέρας η φωνή, μια στάλα.Τα μεγαλόφωνα όργανα δοξάζουν τα μεγάλα.-Η Αθήνα, η Σπάρτη, Ρούμελη, Μωριά! Τετραπλό φτάνει και τ' όνομά σας μοναχά για του ύμνου το λιβάνι.Γη αντρειωμένη, ανταριασμένη γη, Μακεδονία, στου Γένους τα χρυσόνειρα και τόνος και αγωνία!Γύρω σου, Ελλάδα ιδεατή, πόσες με σάρκα Ελλάδες!Χαίρε, και των αρματωλών Ήπειρος και του Πύρρου, των Αλεξάντρων και η ορμή και ο εξάμετρος του Ομήρου! Βογγούντα Δωδεκάνησα...Ζη η Κύπρος, οι Κυκλάδες χορεύουν πάντα ολόγυρα στην Απολλώνια Δήλο' και η Πούλια των Εφτάνησων. Και τα σμαράγδια, τρία,Χίο, Λέσβο, Σάμο. Η θάλασσα θησαυριστής μας, λάμπει, κ' η Κρήτη, ηρώισσα, πάντα εμπρός. Της Θεσσαλίας κ' οι

(κάμποιπάντα βαστάν και του Αχιλλέα και του Φεραίου το θρύλο. Του Υδραίου το χέρι θριαμβικά σε κυβερνάει, τιμόνι, το ξέρουν του αλησμόνητου Βοσπόρου τα νερά, γυπαετός τ'αερόπλανο, ρίζωμα το κανόνι, κάποιος Κανάρης πλάθεται- ποιος ξέρει- στα Ψαρά.

Κι εσύ! Ζωή της Ιωνίας! Και μέσ'τα σάβανά σου σφίγγοντας ευλαβητικά τ' άγια τα λείψανά σου, στον κόρφο μου το μητρικό που γύρευες το μνήμα

γρικάς μιας νεκρανάστασης να σε ξυπνάη το κύμα.Σκέπη μας απ'τοΤαίναρο κι ως τη Θεσσαλονίκη Σοφία, Εργάνη, Πρόμαχος, η ασπίδα σου, Αθηνά Πνέε, ειρηνόφορη χαρά, του ματωμού και οι λύκοι ουρλιάστε, όμοια σας πρέπουνε δοξαστικά Ωσαννά!

Είμαι η Ελλάδα, των πατρίδων είμ'εγώ η κορώνα και των ανθρώπων ο βωμός και των εθνών η Ελένη, και τ' ανταμώνω στων καιρών τα ρέματα ζωογόνα τα τρόπαια της Αράχωβας, τα Δελφικά τεμένη.

Ειρήνη, εσύ ώ πασίχαρη και ώ πλουτοδότρα Ειρήνη, ο ξάστερος εσύ ουρανός και η ξεδιψάστρα η κρήνη, τον όλβο τον καλείς εσύ, την τύχη εσύ της κάνεις, καλότυχος θνητός ή λαός που θα τον ξανασάνης.Στα πόδια σου άνεργη σπαράζει από τα καταχθόνια και η καταλύτρα των εθνών η φάγοσσα η Διχόνοια!Ευλογημένοι όσοι για σε δουλεύουν και «σαρκώσου!» κράζουν με χέρια ικετικά προς τ' άπιαστο όνειρό σου.

Μα έρχεται μέρα, βοή ξεσπά: «Χτυπάτε, Πολεμάρχοι!»Ποιος την αξία της η ζωή, ποιος δεν αισθάνεται ότι την έχει από το θάνατο; Κι αν η πατρίδα υπάρχη,

τη ζης εσύ, στρατιώτη!Για να τη ζήσης πολεμάς, καίεσαι, νικάς, πεθαίνεις, για να καρπίση η χωραφιά να σκίζει κι ο οργοτόμος, τέτοιος και πάντα κι από μιας αρχής της Οικουμένης γύρω από τον Κυρ Ήλιο της ο άγριος κι ο άγιος νόμος.Του νόμου αυτού μαυρίζει ο ίσκιος τ'άστρο της ημέρας, δράκοντας αίμα ρηγικό μυρίζεται το τέρας.Όμως από τα ύψη μου κι όποιος τον αντικρύση, προσκυνητής του θα γενή, θα ειπή: «Πλάστρα η φωτιά του!» Γύφτος, και τα σφυροκοπά στη φλόγα του εδώ κάτου φύλα νέου κόσμου και παλιού σε Ανατολή, σε Δύση.

Ιδέες αρνήτρες, της ψυχής χαλάστρες φωτιές, πάγοι, τυφλού ενός τρόμου ή το κρεμάν ανάερα το σπαθί, ή πολεμάνε την ψυχή ν'αράξουν όπου ανθεί το λησμοβότανο, ίσα εκεί που ζούνε οι λωτοφάγοι.Κι όσα από με παραδοτά, θρεμμένα, ευλογημένα, θρησκεία, γη πίστη, ιδανικά, θυσίες, αγάπες, χρέη, σα βαρετά, σαν ξεγραφτά, προσβάλλονται'ένα ένα.Σε βάθρα, ξόανα βάρβαρα, Μεσσίες ωχροί, θεοί νέοι.

Είμαι η Πατρίδα. Αδάκρυτη και αγέλαστη μητέρα, συχνά απ'το χρέος που κυβερνά ιερό τα σωθικά μου, μου βάζει ατσάλι στην καρδιά και στη ματιά φοβέρα, το χρέος με δείχνει και μητρυιά και σκιάχτρο στα παιδιά μου.Και μην ξαφνίζεστε αν κρατώ την αγριλιά στο χέρι

πλεγμένη σε μαχαίρι.Στην αγκαλιά μου ταιριαστές και Χάρες και Γοργόνες.Οι Μαραθώνες - μάθετε- γεννούν τους Παρθενώνες.

-Παιδιά μου, όσοι προφήτες μου, στρατιώτες, αρχηγοί, σαν τα λιοντάρια στήσατε κορμιά και σαν τα κάστρα, και μεσ'στη μακεδονική ματοθρεμμένη γη βάλατε την εικόνα μου φερτή σαν από τ'άστρα στου Λαχανά και στου Κιλκίς την εκκλησιά την πλάστρα, πνοές κι αν πλανάστε σ’άλλη ζωή, λείψανα κι αν κοιμάστε, σας λειτουργώ στη δόξα μου. Μακαρισμένοι νάστε!

Κωστής Παλαμάς

ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠ ΑΛ ΞΕ ΙΣ · ΙΟΥΛΙΟΣ - ΣΕ Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 2012 33