Embed Size (px)
Citation preview
KuzeydoÛu Ege Denizi G�k�eada-Bozcaada-�anakkale ��genindekidip sedimanlarÝnda G�ncel planktik foraminifer daÛÝlÝmÝ
Distribution of the Recent planktic foraminifera of bottom sediments at thenortheastern Aegean Sea in the G�k�eada-Bozcaada-�anakkale triangle
Vedia TOKERAnkara �niversitesi, M�hendislik Fak�ltesi, Jeoloji M�hendisliÛi B�l�m�, 06100 TandoÛan, ANKARA
Ayßeg�l YILDIZNiÛde �niversitesi, Aksaray M�hendislik Fak�ltesi, Jeoloji M�hendisliÛi B�l�m�, 68100 AKSARAY
�Z
G�k�eada-Bozcaada-�anakkale ��geni arasÝnda dip sedimanlarÝndan alÝnan 100 �rnekten 70 tanesinde, 4 plank-tik foraminifer cinsine ait 8 t�r tanÝmlanmÝß ve bunlarÝn Akdeniz tipi t�rler olduÛu belirlenmißtir. �anakkale BoÛa-zÝÕndan Ege DeniziÕne doÛru, su derinliÛine ve sÝcaklÝÛÝna baÛlÝ olarak, bolluk ve �eßitlerinde artÝß g�zlenen bu t�r-ler; Globigerina bulloides (dÕOrbigny), Globigerina falconensis (Blow), Globigerina praebulloides Blow, Globigeri-noides ruber (dÕOrbigny), Globigerinoides sacculifer (Brady Globigerinoides trilobus immaturus LeRoy, Globigeri-noides trilobus trilobus (Reuss), Neogloboquadrina sp., Orbulina universa dÕOrbignyÕdir. Bu t�rler, subtropikal ku-ßaÛÝn sÝcak ve serin sularÝna aittirler ve ÝlÝman-sÝcak su formlarÝ diÛerlerine g�re daha bol oranda bulunmaktadÝr-lar. AyrÝca, �anakkale BoÛazÝ �ÝkÝßÝnda j�venil formlarÝn hakim olduÛu, Ege DeniziÕÕne doÛru ve derinlik arttÝk�aolgun fertlerin �oÛaldÝÛÝ g�zlenmißtir.
Anahtar kelimeler: Dip sedimanlarÝ, G�ncel planktik foraminifer, kuzeydoÛu Ege Denizi.
ABSTRACT
Mediterranean type 8 species of 4 planktic foraminiferal genera were described in 70 of 100 bottom samples col-lected from the G�k�eada-Bozcaada-�anakkale triangle. These species, which show an increase in their abun-dance and variety depending on depth and temperature of the sea water from Dardanelles to Aegean Sea, areGlobigerina bulloides (dÕOrbigny), Globigerina falconensis (Blow), Globigerina praebulloides Blow, Globigerinoidesruber (dÕOrbigny), Globigerinoides sacculifer (Brady), Globigerinoides trilobus immaturus LeRoy, Globigerinoidestrilobus trilobus (Reuss), Neogloboquadrina sp., Orbulina universa dÕOrbigny. The specie represent warm and co-ol waters of the subtropical belt and within the assemblages and proportions of the subtropical-warm water formsare more abundant than the others. In addition, it was observed that the juvenil forms were abundant at the exit ofDardanelles and the number of the adult forms increases towards the Aegean Sea depending on increase in depthand juvenile forms were dominant at the exit of Dardanelles.
Key words: Bottom sediments, Recent planktic foraminifera, northeastern Aegean Sea.
Yerbilimleri, 25 (2002), 99-110Hacettepe �niversitesi Yerbilimleri Uygulama ve AraßtÝrma Merkezi B�lteniBulletin of Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University
GÜRÜÞ
�alÝßma alanÝ, Ege DeniziÕnin kuzeydoÛusundaG�k�eada-Bozcaada-�anakkale ��geni arasÝn-
da kalan kÝta sahanlÝÛÝ �zerinde yeralmaktadÝr(Þekil 1). B�lge kuzeyde Saroz K�rfezi, batÝdaMidilli AdasÝ, doÛuda Gelibolu ve Biga YarÝma-dalarÝ ve daha g�neyde de Edremit K�rfezi �u-
A. YÝldÝzE-mail: [email protected]
100 Yerbilimleri
kuruÕnun batÝ uzantÝsÝ ile sÝnÝrlÝ olup, batimetrik-morfolojik a�Ýdan kuzey Ege DeniziÕnin bir par-�asÝdÝr (G�r�r vd., 1992). �alÝßma alanÝ, doÛu-da �anakkale BoÛazÝ ile Marmara DeniziÕnebaÛlanmakta ve Ege Denizi ile Karadeniz ara-sÝnda bir ge�iß b�lgesi olußturmaktadÝr.
�alÝßma alanÝnda, su derinliÛi 60-96 m, bazÝ kÝ-yÝ ve adalara yakÝn yerlerde ise su 12 mÕdir. �a-lÝßma alanÝnÝn hidrografik �zellikleri genellikleEge-Marmara-Karadeniz arasÝndaki morfolojikfarklÝlÝklar ve su deÛißimi ile kontrol edilmekte-dir. Bu nedenle b�lge, Ege Denizi ve Karadenizsu k�tlelerinin fiziksel, kimyasal ve biyolojik�zelliklerini taßÝmaktadÝr. KaradenizÕin az tuzlusularÝ y�zeyden Üstanbul BoÛazÝ, Marmara De-nizi ve �anakkale BoÛazÝ yoluyla Ege Deni-
ziÕne, buna karßÝ Ege DeniziÕnin, daha doÛrusuDoÛu AkdenizÕin tuzlu sularÝ alttan �anakkaleBoÛazÝ, Marmara Denizi ve Üstanbul BoÛazÝ ileKaradenizÕe akmaktadÝr (Miller, 1983; �nl�atavd., 1990; Beßiktepe vd., 1994). �stteki Karade-niz ve alttaki Akdeniz-Ege Denizi su k�tleleriarasÝndaki sÝnÝr, Marmara DeniziÕnde ortalama20-25 m, �anakakale BoÛazÝÕnda ise 10 mÕdebulunmaktadÝr (�nl�ata vd., 1990).
�nceki �alÝßmalara (Miller, 1983; �nl�ata vd.,1990; Ergin vd., 1993; Aksu vd., 1995; Beßikte-pe vd., 1994) g�re, Marmara DeniziÕne Karade-nizÕden gelen y�zey su k�tlesinin tuzluluÛu ä18-22 arasÝnda deÛißirken, alttan akan Akdeniz k�-kenli sularÝn tuzluluÛu ä38.5 civarÝnda olup, Ak-denizÕe yaklaßtÝk�a ä39.9Õa ulaßmaktadÝr.
�nceki �alÝßmalar (Art�z, 1970; Benli ve K���k-sezgin, 1988; Ergin vd., 1993) doÛu Ege Denizisu k�tlelerinin sÝcaklÝÛÝnÝn 9-26 ¡C ve oksijenmiktarÝnÝn 4-10 ml/l olduÛunu g�stermißtir. Bunag�re Ege Denizi kÝta sahanlÝklarÝnÝn ve �zellikle�alÝßma alanÝnÝn oksik aerobik bir ortam olduÛus�ylenebilir (Ergin vd., 1997).
�alÝßma alanÝnda deniz tabanÝ �oÛunlukla kabataneli �akÝl ve kumca zengin sedimanlardanolußmakta ve �alÝßma alanÝ sedimanlarÝnda �okaz miktarda kil (<%30) bulunmaktadÝr (Erginvd., 1997). �alÝßma alanÝ sediman �rnekleri %1-93 arasÝn-da karbonat (CaCO3) i�ermektedir. Nispetend�ß�k (<%30) karbonat miktarlarÝna G�k�e-adaÕnÝn doÛusunda ve g�neyinde ve daha derinortamlara ge�iß b�lgeleri ile �anakkale BoÛazÝi�inde rastlanÝlmaktadÝr. �zellikle G�k�eada ile�anakkale BoÛazÝ arasÝnda kalan ve bir ßeritßeklinde uzanan b�lgede sedimanlarÝn karbo-nat miktarlarÝ y�ksektir (Ergin vd., 1997).
AkdenizÕde G�ncel planktik foraminiferlere y�-nelik �alÝßmalar son yÝllarda b�y�k bir �nem ka-zanmÝßtÝr. Ünceleme alanÝnda dip ��kellerindesaptanan t�rler Thunell (1978), Blechschmidtvd. (1982), Cita vd. (1982), Muerdter ve Kennett(1983/1984), Violanti vd. (1987), Cimerman veLanger (1991), Rasmussen (1991), Sprovieri(1992) ve Pujol ve Grazzini (1995) tarafÝndanyapÝlan �alÝßmalarda AkdenizÕ de de bulunmuß-tur. Ünceleme alanÝnda taban ��kellerindekiG�ncel planktik foraminifer t�rlerini tanÝmlamakve daÛÝlÝmlarÝnÝ incelemek amacÝyla yapÝlan bu�alÝßmada; 100 adet dip �rneÛi incelenmiß, �r-
50
70.300 200 100
50
50
70
80
80
70
60
70
80
60
80.
94
108
110188 87
86
150
109
95174
85 7057
69
6858
146
185
181
170
166165
145 16214076
59
60
151
130
131163 96
34
35 175
171179
19
155
5
1011
47
39
182
173
133120 104 177 167
172
156184 187
169141
16815815714298
99164
97154 84 159
152 186
180
153 83
139148 161
160
144183
147
178
G�K�EADA
EG
E D
EN
ÜZÜ
6
.
. .. ...
...
...
.. ..
.
..
. .....
. .... .
.
. . .....
. . ......
.
. ...
. . .2... .
....
...
.. ..... .
.....
.0 10 km
K
26
40 40
26
1
..
. GELÜBOLU
YARIMADASI
BÜGA
YARIM
ADAS
I
BOZCAADA
50
�anakkale BoÛazÝ
.�rnek yerleri
0 300 km100 200
Ünceleme alanÝ
5
K A R A D E N Ü Z
AKDENÜZ
ANKARA
EG
E
D
EN
ÜZ
Ü
SURÜYEIRAK
ÜRAN
Bulgaristan
Yunanistan
Üstanbul
G�RCÜSTAN VE AZARBEYCAN
ERMENÜSTAN
Marmara
Þekil 1. �alÝßma alanÝ yer bulduru haritasÝ.Figure 1. Location map of the study area.
Toker ve YÝldÝz 101
neklerin 70 tanesinde, Globigerina, Globigerino-ides, Neogloboquadrina ve Orbulina cinslerineait 8 t�r tanÝmlanmÝßtÝr (Þekil 2).
MALZEME VE Y�NTEM
AraßtÝrma malzemesini, 1995 yÝlÝnda Yer DenizAtmosfer Bilimleri ve �evre AraßtÝrma Grubu ta-rafÝndan y�r�t�len YDABCAG-156 nolu T�rkiyeBilimsel ve Teknik AraßtÝrma Kurumu projesi�er�evesinde, 12-96 m su derinlikleri arasÝndadeniz tabanÝnÝn �st�ndeki, ilk 10 cmÕden alÝnan100 �rnek olußturmaktadÝr. Bu �rnekler kurutu-larak, her �rneÛin 100 gramlÝk b�l�m� ÝslatÝlmÝßve 60, 120, 200, 250 numaralÝ eleklerden ge�i-rilmiß, �rneklerdeki makrofosil, bentik ve plank-tik foraminiferler ayrÝlarak sayÝmlarÝ yapÝlmÝß vey�zde bolluk daÛÝlÝmlarÝ esas alÝnarak daÛÝlÝmharitalarÝ hazÝrlanmÝßtÝr (Þekil 3). Daha sonra,�rneklerdeki planktik foraminifer t�rleri tanÝm-lanmÝß ve ÝsÝya karßÝ duyarlÝ olan planktik fora-minifer t�rlerinin diÛerlerine g�re y�zde olarakbolluk oranlarÝ hesaplanmÝß ve bu t�rlerin bollukdaÛÝlÝmlarÝ Þekil 4 ve 5Õteki haritalar �zerindeg�sterilmißtir. AyrÝca her �rneÛe ait sayÝsalplanktik foraminifer bolluÛuna ve toplam plank-tik foraminiferlerden en bol bulunan Globigeri-noides ruber (dÕOrbigny)Õin tanÝmlandÝÛÝ �rnek-lerin alÝndÝÛÝ derinliklere g�re daÛÝlÝm y�zdelerisaptanmÝß ve grafik ßeklinde sunulmußtur (Þekil6 ve 7).
DÜP SEDÜMANLARINDA PLANKTÜKFORAMÜNÜFER DAÚILIMI
DerinliÛe G�re DaÛÝlÝm
Ünceleme alanÝnda �anakkale BoÛazÝ-Ege �ÝkÝ-ßÝndan itibaren, Ege Denizi a�ÝklarÝna doÛru 12m ile 96 m arasÝndaki her derinlikte planktik fo-raminiferlere rastlanÝlmÝßtÝr. �anakkale BoÛazÝ-Ege �ÝkÝßÝnda sedimanlardaki planktik foramini-fer oranÝ %20-50 iken, Ege DeniziÕne doÛruG�k�eada-Bozcaada a�ÝklarÝnda %50-100ÕeulaßmaktadÝr. �anakkale BoÛazÝ �ÝkÝßÝnda j�ve-nil formlarÝn hakim olduÛu, Ege DeniziÕne doÛruve derinlik arttÝk�a olgun fertlerin �oÛaldÝÛÝ g�z-lenmißtir. Planktik foraminiferlerin bolluk ve �e-ßitlerinin arttÝÛÝ yer Ege DeniziÕne doÛru, G�k�e-ada-Bozcaada a�ÝklarÝdÝr. Burada su derinliÛi70-80 m, sedimanlardaki �akÝl oranÝ %5-15,kum oranÝ %15-60, �amur oranÝ %15-60, siltoranÝ %10-40, kil oranÝ %10-20, CaCO3 oranÝise %15-45Õdir. �alÝßma alanÝndaki planktik fo-raminifer topluluklarÝnÝn su derinliÛinin 70-80 molduÛu yerlerde bollaßtÝklarÝ, �zellikle kum, �a-mur ve CaCO3 oranÝnÝn y�ksek olduÛu yerleritercih ettikleri g�zlenmißtir (bknz. Þekil 3 ve 6).
Glo
bige
rina
bullo
ides
Glo
bige
rina
falc
onen
sis
Glo
bige
rina
prae
bullo
ides
Glo
bige
rinoi
des
trilo
bus
trilo
bus
Glo
bige
rinoi
des
rube
rG
lobi
gerin
oide
s sa
ccul
ifer
Glo
bige
rinoi
des
tri.
imm
atur
usN
eogl
oboq
uadr
ina
sp.
Orb
ulin
a un
iver
sa
62794760966947323929356973687168477372587472702876764639388082817793358330347286607528773035393540431675123028307428121518303913232839303056
***
***
* ** oo* *
* * ** * * *
**
*o *
* * *o* o* o
* ** *
**
** *o
** o*
** ** ** *
******
** *
**
** * **
*** * *
* ****
* **
* ** *
* 0**
* ***
* ** 0
** *
**
** ** *
******************* *
YaygÝn
�rn
ek n
o
Pla
nktik
fora
min
ifer
t�rle
ri
Der
inlik
(m
)
79111415161719343557585960686970868794959697104108109110120121130131132133139141144145146147148150151152155156157158159160161162163169171172173174175177178179180181182183184185186187188
Chi
logu
embe
lina
cube
nsis
Glo
bige
rina
braz
ieri
Glo
bige
rina
brev
ispi
raG
lobi
gerin
a du
bia
Glo
bige
rina
nepe
nthe
sG
lobi
gerin
a re
gula
risG
lobi
gerin
a w
oodi
con
nect
aG
lobi
gerin
oide
s be
licin
usG
lobi
gerin
oide
s pr
imor
dius
Glo
boro
talia
mun
da
* **
* *
* *** *
*
* * ** * *
* *
**
**
* *
* *
*
*
* ***
*****
*
*
*
Taß
Ýnm
Ýß t�
rler
Birka� 0
Nadir
Þekil 2. Ünceleme alanÝndan derlenen �rneklerdekiplanktik foraminifer t�rlerinin daÛÝlÝmÝ.
Figure 2. Distribution of the planktic foraminifera speci-es of the samples from the study area.
Bu �zellikleri, planktik foraminiferlerin daÛÝlÝmla-rÝnÝn aynÝ y�rede daha �nce YÝldÝz (2001) ile YÝl-dÝz ve Toker (2001) tarafÝndan yapÝlan �alÝßma-
larda belirlenen nannoplankton ve diatomegruplarÝnÝn daÛÝlÝmlarÝyla uyumlu olduklarÝnÝg�stermektedir.
102 Yerbilimleri
94
108
110188 87
86
150
109
95174
85 7057
69
6858
146
185
181
170
166165
145 16214076
59
60
151
130
131163 96
34
35 175
171179
16
19
155
155
1011
1317
47
8 39
14182
173
133
121120 104 177 167
172
156184 187
169141
168158157
183
1429899
164132
97154 84 159
152 186
180
153 83
139148 161
160
144183
147
178
G�K�EADA
EG
E D
EN
ÜZÜ
6
.
. .. . ...
...
...
.. ..
.
..
. ..... .
...
.... .
.
. . .....
. . ......
.
. ... .
.. . . .2...
. ....
...
...
.. ..... .
.....
.K
40 40
26
1
..
.
Makro fosil
GELÜBOLU
YARIMADASI
BÜGA
YARIM
ADAS
I
BOZCAADA
50.
70.300 200 100
50
50
70
80
80
70
60
70
80
60
80.
50.
(a)
0 5 km
40
94
108
110188 87
86
150
109
95174
85 7057
69
6858
146
185
181
170
166165
145 16214076
59
60
151
130
131163 96
34
35 175
171179
16
19
155
155
1011
1317
47
8 39
14182
173
133
121120 104 177 167
172
156184 187
169141
168158157
183
1429899
164132
97154 84 159
152 186
180
153 83
139148 161
160
144183
147
178
EG
E D
EN
ÜZÜ
6
.
. .. . ...
...
...
.. ..
.
..
. ..... .
...
.... .
.
. . .....
. . ......
.
. ... .
. .. . .2...
. ....
...
...
.. ..... .
.....
.K
26
40
26
1
..
.
Bentik foraminifer
BOZCAADA
BÜGA
YARIM
ADAS
I
G�K�EADA
GELÜBOLU
YARIMADASI
50.
70.300 200 100
50
50
70
80
80
70
60
70
80
60
80.
50.
(b)
0 5 km
Planktik foraminifer(c)
40
94
108
110188 87
86
150
109
95174
85 7057
69
6858
146
185
181
170
166165
145 16214076
59
60
151
130
131163 96
34
35 175
171179
16
19
155
155
1011
1317
47
8 39
14182
173
133
121120 104 177 167
172
156184 187
169141
168158157
183
1429899
164132
97154 84 159
152 186
180
153 83
139148 161
160
144183
147
178
6
.
. .. . ...
...
...
.. ..
.
..
. ..... .
...
.... .
.
. . .....
. . ......
.
. ... .
. .. . .2...
. ....
...
...
.. ..... .
.....
.K
26
40
26
1
..
.
% 1-10
% 11-20
% 21-30
% 31-40
% 71-100
. BÜGA
YARIM
ADAS
I
BOZCAADA
G�K�EADA
GELÜBOLU
YARIMADASI
EG
E
DE
NÜZ
Ü
% 41-50
% 51-60
50.
70.300 200 100
50
50
70
80
80
70
60
70
80
60
80.
50.
% 100
Fosil bolluÛu
0 5 km26-40 Enlem ve
boylam deÛerleri
Þekil 3. Ünceleme alanÝnÝn makro fosil, bentik ve planktik foraminifer bolluk daÛÝlÝmÝ haritalarÝ.Figure 3. Maps of distribution of abundances of macro fossil, benthic and planktic foraminifera of the study area.
IsÝya KarßÝ DuyarlÝ Olan T�rlerin DaÛÝlÝmÝ
Geniß coÛrafik daÛÝlÝma sahip olan planktik fora-minifer t�rlerinin temsil ettikleri iklim kußaklarÝeskiden beri yapÝlan �alÝßmalarla ortaya kon-mußtur (B�, 1967, 1969; B� ve Tolderlund,
1971; Boltovskoy 1969). Ünceleme alanÝndasaptanan Globigerina bulloides (dÕOrbigny),Globigerina falconenis (Blow), Globigerinoidesruber (dÕOrbigny), Globigerinoides sacculifer(Brady), Orbulina universa dÕOrbigny, iklim ku-ßaklarÝnÝ belirleyen en �nemli planktik foramini-
Toker ve YÝldÝz 103
¼
26
94
108
110188 87
86
150
109
95174
85 7057
69
6858
146
185
181
170
166165
145 16214076
59
60
151
130
131163 96
34
35 175
171179
16
19
155
155
1011
1317
47
8 39
14182
173
133
121120 104 177 167
172
156184 187
169141
168158157
183
1429899
164132
97154 84 159
152 186
180
153 83
139148 161
160
144183
147
178
G�K�EADA
EG
E D
EN
ÜZÜ
6
.
. .. . ...
...
...
.. ..
.
..
. ..... .
...
.... .
.
. . .....
. . ......
.
. ... .
.. . . .2...
. ....
...
...
.. ..... .
.....
.K
40 40
26
1
..
. GELÜBOLU
YARIMADASI
BÜGA
YARIMAD
ASI
BOZCAADA
Globigerinoides sacculifer
50.
70.300 200 100
50
50
70
80
80
70
60
70
80
60
80.
50.
(a)
0 5 km
26
40
94
108
110188 87
86
150
109
95174
85 7057
69
6858
146
185
181
170
166165
145 16214076
59
60
151
130
131163 96
34
35 175
171179
16
19
155
155
1011
1317
47
8 39
14182
173
133
121120 104 177 167
172
156184 187
169141
168158157
183
1429899
164132
97154 84 159
152 186
180
153 83
139148 161
160
144183
147
178
G�K�EADA
EG
E
DE
NÜZ
Ü
6
.
. .. . ...
...
...
.. ..
.
..
. ..... .
...
.... .
.
. . .....
. . ......
.
. ... .
.. . . .2...
. ....
...
...
.. ..... .
.....
.K
40
26
1
..
. GELÜBOLU
YARIMADASI
BÜGA
YARIMAD
ASI
BOZCAADA
Orbulina universa
50.
70.300 200 100
50
50
70
80
80
70
60
70
80
60
80.
50.
(b)
0 5 km
26
26
40
Globigerinoides ruber
50.
70.300 200 100
50
50
70
80
80
70
60
70
80
60
80.
50.
94
108
110188 87
86
150
109
95174
85 7057
69
6858
146
185
181
170
166165
145 16214076
59
60
151
130
131163 96
34
35 175
171179
16
19
155
155
1011
1317
47
8 39
14182
173
133
121120 104 177 167
172
156184 187
169141
168158157
183
1429899
164132
97154 84 159
152 186
180
153 83
139148 161
160
144183
147
178
G�K�EADA
EG
E D
EN
ÜZÜ
6
.
. .. . ...
...
...
.. ..
.
..
. ..... .
...
.... .
.
. . .....
. . ......
.
. ... .
.. . . .2...
. ....
...
...
.. ..... .
.....
.K
40
1
..
. GELÜBOLU
YARIMADASI
BÜGA
YARIMAD
ASI
BOZCAADA
(c)
0 5 km
IlÝman-sÝcak 26
40
.
26
94
108
110188 87
86
150
109
95174
85 7057
69
6858
146
185
181
170
166165
145 16214076
59
60
151
130
131163 96
34
35 175
171179
16
19
155
155
1011
1317
47
8 39
14182
173
133
121120 104 177 167
172
156184 187
169141
168158157
183
1429899
164132
97154 84 159
152 186
180
153 83
139148 161
160
144183
147
178
G�K�EADA
EG
E D
EN
ÜZÜ
6
.
. .. . ...
...
...
.. ..
.
..
. ..... .
...
.... .
.
. . .....
. . ......
.
. ... .
.. . . .2...
. ....
...
...
.. ..... .
....
.K
40
1
..
.%1-10
GELÜBOLU
YARIMADASI
BÜGA
YARIMAD
ASI
BOZCAADA
%21-30
%11-20
%31-40
%71-100
50.
70.300 200 100
50
50
70
80
80
70
60
70
80
60
80.
50.
%41-50
%51-60
%61-70
(d)
IlÝman-sÝcakplanktik foraminifer t�rlerinin bolluÛu
0 5 km
Þekil 4. Ünceleme alanÝndaki ÝlÝman-sÝcak su formlarÝnÝn daÛÝlÝm haritalarÝ.Figure 4. Maps of distribution and abundance of the subtropical-warm water forms of the study area.
fer t�rleridir. Son yÝllarda yapÝlan �alÝßmalar ise,planktik foraminifer t�rlerinin mevsimsel ÝsÝ deÛi-ßimlerine g�re daÛÝlÝmlarÝ �zerinde yoÛunlaß-maktadÝr (Thunell, 1978; Pujol ve Grazzini,1995).
Globigerina bulloides (dÕOrbigny)
Globigerina bulloides Atlantik OkyanusuÕnun ya-rÝ-kutup ve ge�iß sularÝnda %50Õye varan bolluk-larÝya en baskÝn t�rd�r (Þekil 8). Globigerina
104 Yerbilimleri
Þekil 5. Ünceleme alanÝndaki ÝlÝman-serin su formlarÝnÝn daÛÝlÝm haritalarÝ.Figure 5. Maps of distribution and abundance of the subtropical-cool water forms of the study area.
Toker ve YÝldÝz 105
bulloides DoÛu AkdenizÕin ÝlÝk sularÝnda %5-20iken, Ege DeniziÕnde 13-16 ¡C su sÝcaklÝÛÝnda%20-40 oranÝnÝ verir (Thunell, 1978). IsÝya kar-ßÝ en duyarlÝ planktik foraminifer t�rlerinden olanGlobigerina bulloides, genellikle yarÝ-kutup vege�iß ortamlarÝnÝn en �nemli formudur (Parkerve Berger, 1971; Kipp, 1976; Hutson ve Prell,1980; Thompson, 1981). Tropikal Atlantik vePasifik y�zey sedimanlarÝndaki faunal topluluki�erisinde �ok az oranda bulunur (Cullen vePrell, 1984). Globigerina bulloidesÕin bolluÛu,BatÝ Arap Denizi sedimanlarÝ i�erisinde a�Ýk de-nizin tabanÝndan ßelf kenarÝna doÛru y�kselenbesince zengin soÛuk okyanus sularÝna baÛlÝolarak, %30Õu aßar (Cullen ve Prell, 1984). Glo-bigerina bulloides bug�n Kuzey Atlantik y�zeysularÝnda en y�ksek bolluÛa 5-15 ¡C sÝcaklÝk veä 34-35 tuzluluk koßullarÝnda ulaßÝr (Dowsettve Wiggs, 1992). Ünceleme alanÝnda Globigeri-na bulloides (dÕOrbigny) t�r�ne genellikle 28-96m arasÝndaki su derinliklerindeki sedimanlarda
Pla
nktik
fora
min
ifer
bollu
Ûu (
adet
) ve
sude
rinliÛ
i (m
)
Glo
bige
rinoi
des
rube
rÕin
sude
rinliÛ
ine
g�re
bol
luk
daÛÝ
lÝmÝ %
)
Þekil 7. Ünceleme alanÝnda Globigerinoides ruber (dÕOrbigny) t�r�n�n y�zde bolluk daÛÝlÝmÝnÝn su derinliÛi ile iliß-kisi.
Figure 7. Relationship between the distribution of percentage abundance of Globigerinoides ruber (dÕOrbigny) spe-cies and depth of water.
Þekil 6. Ünceleme alanÝnda planktik foraminifer sayÝsal bolluk daÛÝlÝmÝnÝn su derinliÛi ile ilißkisi.Figure 6. Relationship between the distribution of numerical abundance of planktic foraminifera and depth of wa-
ter.
0 5 10 15 20 25 30
SÝcaklÝk ¡C
SÝcaklÝk toleransÝ En fazla bolluk
Globigerina bulloidesGlobigerina falconensisGlobigerinoides ruberGlobigerinoides sacculiferOrbulina universa
Þekil 8. G�k�eada-Bozcaada-�anakkale ��geni ara-sÝnda bulunan ÝsÝya karßÝ duyarlÝ planktik fo-raminifer t�rlerinin ekolojik daÛÝlÝmlarÝ (B�,1967, 1969; Boltovskoy, 1969; B� ve Tol-derlund, 1971; Parker ve Berger, 1971; R�glve Bolli, 1973Õ den).
Figure 8.Ecological distribution of the temperature-sensitive planktic foraminifera species in theG�k�eada-Bozcaada-�anakkale triangle(after B�, 1967, 1969; Boltovskoy, 1969; B�and Tolderlund, 1971; Parker and Berger,1971; R�gl and Bolli, 1973).
106 Yerbilimleri
en bol olarak (%11-50 oranÝnda) �anakkale Bo-ÛazÝ-Ege �ÝkÝßÝnda ve G�k�eada-Gelibolu YarÝ-madasÝ arasÝnda, daha az oranda (%11-20 ora-nÝnda) ise Ege DeniziÕne doÛru rastlanmÝßtÝr(bknz. Þekil 5a).
Globigerina falconenis (Blow)
Globigerina falconensis, subtropikal-serin sula-rÝn formudur (B� ve Tolderland, 1971) (bknz.Þekil 8) ve su sÝcaklÝÛÝnÝn 12-20 ¡C olduÛu alan-larda bollaßÝr. G�ney PasifikÕde 10-45 ¡G en-lemlerinde yaygÝndÝr (Parker ve Berger, 1971).Globigerina falconensis t�m AkdenizÕde �ok d�-ß�k bollukta yer alÝr, batÝ havzalarÝnda ancak%1 bolluÛa ulaßÝr (Thunell, 1978). Bu t�re ince-leme alanÝnda 32-77 m su derinliklerinde ve �oksÝnÝrlÝ alanlarda Gelibolu YarÝmadasÝ-G�k�eadaarasÝnda %11-20, Ege Denizi a�ÝklarÝnda ise%1 oranÝnda rastlanmÝßtÝr (bknz. Þekil 5b).
Globigerinoides ruber (dÕ Orbigny)
Kuzey Hint Okyanusu y�zey sedimanlarÝ i�erisin-de en bol bulunan planktik foraminifer t�r� olanGlobigerinoides ruber, d�nya �l�eÛinde tropikaly�zey sedimanlarÝ i�erisinde esaslÝ bir formdur(Cullen ve Prell, 1984) ve genellikle sÝcaklÝÛÝn20¡CÕden fazla olduÛu yerlerde bollaßÝr (Dowsettve Poore, 1990; Dowsett, 1991). AtlantikÕte de%50Õlik bir oranla olduk�a bol ve geniß bir daÛÝlÝmasahip olan bu ÝlÝk su formu (bknz. Þekil 8), g�n�-m�z Akdeniz sularÝnda da yaygÝndÝr. BatÝ Akde-nizÕde bolluÛu zaman zaman % 10Õun altÝna d�ß-mekte, DoÛu AkdenizÕde ise %40Õa ulaßmaktadÝr.Globigerinoides ruber en fazla bolluÛa 21.5-26.5¡C arasÝndaki sÝcaklÝklarda ulaßÝr (Thunell, 1978).DaÛÝlÝmÝnÝ; sÝcaklÝÛÝn yanÝ sÝra, tuzluluk da kontroleder. Bol olarak ä36ÕnÝn �st�nde veya ä34.5ÕunaltÝnda tuzluluÛa sahip sularda bulunur (R�gl veBolli, 1973). Ünceleme alanÝnda en bol rastlanÝlanplanktik foraminifer t�r�d�r. �zellikle �anakkaleBoÛazÝ-Ege �ÝkÝßÝnda, Biga YarÝmadasÝ-Bozca-ada arasÝnda, G�k�eada-Bozcaada a�ÝklarÝndaEge DeniziÕne doÛru su derinliÛinin 17-96 m oldu-Ûu yerlerdeki sedimanlar i�erisinde, %1Õ den%100Õe kadar artarak deÛißen bolluklarda bulunur(bknz. Þekil 4c).
Globigerinoides sacculifer (Brady)
Globigerinoides sacculifer, tropikal b�lgenin y�-zey sedimanlarÝ i�erisindeki en �nemli bileßen-
dir (B� ve Tolderlund, 1971) (bknz. Þekil 8) veen fazla ekvatoryal b�lgede yaygÝndÝr (Cullenve Prell, 1984). Globigerinoides sacculifer g�-n�m�z Kuzey Atlantik Okyanusu y�zey sularÝn-da sÝcaklÝÛÝn 20 ¡CÕ den fazla olduÛu durumlar-da ancak %10 bolluÛa ulaßÝr (Dowsett ve Poore,1990; Dowsett, 1991). Ünceleme alanÝnda �a-nakkale BoÛazÝ-Ege �ÝkÝßÝnda ve G�k�eada-Bozcaada a�ÝklarÝnda Ege DeniziÕne doÛru bol-luÛu artarak (%1Õden %100Õe varan bolluklar-da), sÝnÝrlÝ alanlarda ve 35-80 m su derinliklerin-deki sedimanlar i�erisinde yer alÝr (bknz. Þekil4a).
Orbulina universa dÕ Orbigny
OkyanuslarÝn subtropikal ve ge�iß sularÝndayaygÝn olarak bulunan bu t�re tropikal sulardada rastlanÝr (bknz. Þekil 8). Genellikle 13-19 ¡CÝsÝya sahip y�zey sularÝnÝ tercih eder (Pujol veGrazzini, 1995). Orbulina universaÕ nÝn soÛuksulardaki boyutu, ÝlÝman sulardaki boyutunun 1/4veya 1/3Ô� kadardÝr. AyrÝca soÛuk sularda kavkÝkalÝnlÝÛÝ fazla olup, g�zenekleri hemen hemenkapanmÝßtÝr (R�gl ve Bolli, 1973). Ünceleme ala-nÝnda ÝlÝman kußaÛÝ temsil eden olduk�a iri bo-yutlu ve ince kavkÝlÝ Orbulina universa dÕOrbignyt�r�ne hi� rastlanÝlamamÝßtÝr. Sadece �anakka-le BoÛazÝ-Ege �ÝkÝßÝnda ve G�k�eada-Bozca-ada a�ÝklarÝnda Ege DeniziÕne doÛru bolluÛuazalarak (%30 dan %1Õe varan bolluklarda), sÝ-nÝrlÝ alanlarda ve 32-96 m su derinliklerindeki se-dimanlar i�erisinde yer alÝr (bknz. Þekil 4b).
Ünceleme alanÝnda ÝsÝya karßÝ duyarlÝ formlarÝnbolluk daÛÝlÝmlarÝ farklÝlÝk g�stermektedir. �a-nakkale BoÛazÝ-Ege �ÝkÝßÝnda ÝlÝman-sÝcak(%50-70) ve ÝlÝman-serin formlarÝn (%20-50)bolluklarÝ hemen hemen birbirine eßittir. G�k�e-ada-Gelibolu YarÝmadasÝ arasÝnda kalan b�lge-de ÝlÝman-sÝcak formlar %1-100, ÝlÝman-serinformlar %41-50, Ege DeniziÕne doÛru Biga YarÝ-madasÝ-Bozcaada arasÝnda ÝlÝman-sÝcak form-lar %20-100, ÝlÝman-serin formlar ise %31-40oranÝndadÝr. DolayÝsÝyla inceleme alanÝnda ÝlÝ-man-sÝcak su formlarÝ diÛerlerine g�re daha bololarak bulunmaktadÝrlar. �zellikle Biga YarÝma-dasÝ-Bozcaada arasÝnda ve Ege Denizi a�ÝklarÝ-na doÛru sayÝlarÝ artÝß g�stermektedir. IlÝman-serin sularÝ temsil eden formlar ise, daha azoranda olmak �zere, daha �ok G�k�eada-Geli-bolu YarÝmadasÝ arasÝndaki b�lgede yoÛunlaß-mÝßlardÝr (bknz. Þekil 4 ve 5).
SONU�LAR
G�k�eada-Bozcaada-�anakkale ��geni arasÝnda-ki g�ncel dip sedimanlarÝnda yapÝlan bu �alÝßmadasaptanan planktik foraminifer t�rleri Akdeniz kußa-ÛÝnÝ temsil eden ÝlÝman kußaÛa ait formlardÝr. Ta-nÝmlanan t�rlerden ÝlÝman-sÝcak sularÝ karakterizeedenler, ÝlÝman-serin sularÝ karakterize edenlereg�re daha bol olarak bulunmaktadÝrlar. Bu t�rlerinbolluklarÝ �anakkale BoÛazÝ-Ege �ÝkÝßÝndan EgedeniziÕ ne doÛru artÝß g�stermektedir. Bu durum,inceleme alanÝnÝn daha �ok Ege DeniziÕnin etkisialtÝnda olduÛunu g�stermektedir. TanÝmlanan t�r-ler arasÝnda en bol olan Globigerinoides ruber(dÕOrbigny)Õdir. Bu t�r, �anakkale BoÛazÝ-Ege �ÝkÝ-ßÝndan Ege DeniziÕne doÛru su derinliÛinin 17-96m arasÝnda olduÛu yerlerdeki sedimanlar i�erisin-de, %1Õ den %100Õe kadar artarak deÛißen bolluk-larda bulunmaktadÝr.
Ünceleme alanÝnda 12 m ile 96 m arasÝndaki herderinlikte planktik foraminiferlere rastlanÝlmÝß,ayrÝca �anakkale BoÛazÝÕndan Ege DeniziÕÕnedoÛru bu formlarÝn bolluk ve �eßitlerinin arttÝÛÝg�zlenmißtir. Planktik foraminiferlerin en bol bu-lunduÛu su derinliÛi ise ortalama 70-80 mÕdir.BunlarÝn �zellikle kum, �amur ve CaCO3 oranÝ-nÝn y�ksek olduÛu yerleri tercih ettikleri g�zlen-mißtir. Bu durum, derinlik ve su sÝcaklÝÛÝnÝn yanÝsÝra, ortamdaki su akÝntÝlarÝn da planktik forami-niferlerin daÛÝlÝmÝnÝ etkilediÛini g�stermektedir.
KAYNAKLAR
Aksu, A.E., Yaßar, D., Mudie, P.J., and Gillespie, H.,1995. Late glacial-Holocene paleoclimaticand paleoceanographic evolution of theAegean Sea: micropaleontological andstable isotopic evidence. Marine Micropa-leontology, 25, 1-28.
Art�z, M.Ü., 1970. Some observations on the hydrog-raphy of the Turkish Aegean waters during4-25 September 1963. Üstanbul �niversite-si, Fen Bilimleri Fak�ltesi, HidrobiyolojiAraßtÝrma Enstit�s� YayÝnlarÝ, Seri B, 1-9.
B�, A.W.H., 1967. Foraminifera Families: Globigerini-dae and Globorotaliidae. FichesdÕ ident.Zooplancton, Charlottenlund Slot, Dane-mark, Sheet 108.
B�, A.W.H., 1969. Planktonic foraminifera. AntarcticMap Folio Serie Geography Society, 11, 9.
B�, A.W.H., and Tolderlund, D.S., 1971. Distributionand ecology of living planktonic foraminife-ra in surface waters of the Atlantic and In-
dian Oceans. B.M. Funnel, and W.R. Ri-edel (eds.), In Micropaleontology of Oce-ans, London, Cambridge University Press,105-109.
Benli, H. ve K���ksezgin, F., 1988. Ulusal deniz �l�-me ve izleme programÝ, Ege Denizi �l�meve izleme alt projesi 1988 d�nemi kesin ra-poru. Dokuz Eyl�l �niversitesi, Deniz Bi-limleri Teknik Enstit�s�, Üzmir, 281s.
Beßiktepe, Þ.T., Sur, H.Ü., �zsoy, E., Latif, M.A.,OÛuz, T., and �nl�ata, �., 1994. The cir-culation and hydrography of the MarmaraSea. Program of Oceanography, 34, 285-334.
Blechschmidt, G., Cita, M.B., Mazzei, R., and Salva-torini, G., 1982. Stratigraphy of the wes-tern Mediterranean and southern Calabri-an ridges, Eastern Mediterranean. MarineMicropaleontology, 7, 101-134.
Boltovskoy, E., 1969. Living planktonic foraminifera atthe 90¡ E meridian from the equator to theAntarctic. Micropaleontology, 15, 237p.
Cimerman, F., and Langer, M.R., 1991. Mediterrane-an foraminifera. Slovenska AkademijaZnanosti in Umetnosti, Ljubljana, 118pp.
Cita, M.B., Broglia, C., Malinverno, A., Spezzibottiani,G., Tomadin, L., and Violanti, D., 1982. La-te Quaternary pelagic sedimentation onthe Southern Calabrian ridge and WesternMediterranean ridge, eastern Mediterrane-an. Marine Micropaleontology, 7, 135-162.
Cullen, J.L., and Prell, W.L., 1984. Planktonic forami-nifera of the northern Indian Ocean: distri-bution and preservation in surface sedi-ments. Marine Micropaleontology, 9, 1-52.
Dowsett, H.J., 1991. The development of a long-ran-ge foraminifer transfer function and appli-cation to late Pleistocene North Atlantic cli-matic extremes. Paleooceanography, 6(2),259-273.
Dowsett, H.J., and Poore, R.Z., 1990. A new plankto-nic foraminifer transfer function for estima-ting Pliocene-Holocene paleooceanograp-hic conditions in the North Atlantic. MarineMicropaleontology, 16(1/2), 1-23.
Dowsett, H.J., and Wiggs, L.B., 1992. Planktonic fo-raminiferal assemblage of the YorktownFormation, Virginia. Micropaleontology,38, 1, 75-86.
Ergin, M., Bodur, M.N., Ediger, D., Ediger, V., and YÝl-maz, A., 1993. Organic carbon distributionin the surface sediments of the Sea of Mar-mara and its control by the inflows from ad-jacent water masses. Marine Chemistry,41, 311-326.
Ergin, M., KazancÝ, N., Varol, B., Üleri, �., Karadeniz-li, L., Taner, G., IßÝk, U., Kurtel, A., AltÝok.,H., Okur, E., Y�ksek, A., Uysal, A., Avßar,N., Bayhan, E. ve Temel, A., 1997. Kuzey-
Toker ve YÝldÝz 107
doÛu Ege DeniziÕnin G�k�eada-Bozcaada-�anakkale ��geninde kalan kÝta sahanlÝ-ÛÝndaki ge� Kuvaterner tortullarÝnÝn ve de-niz tabanÝ mikrotopoÛrafyasÝnÝn araßtÝrÝl-masÝ. T�BÜTAK Raporu, Proje No. YDAB-�AG-156, 168s (yayÝmlanmamÝß).
G�r�r, N., Oktay, F.Y., EryÝlmaz, M., Bodur, M.N. veG�kaßan, E., 1992. Ege doÛal uzantÝsÝ.ÜT�-SHOD ortak raporu, SHOD Arßivi,157s.
Hutson, W.H., and Prell, W.L., 1980. A paleoecologi-cal transfer function, F1-2, for Indian Oce-an planktonic foraminifera. Journal of Pa-leontology, 54, 381-399.
Kipp, N.G., 1976. New transfer function for estimatingpast conditions from sea-bed distributionof planktonic foraminiferal assemblages inthe North Atlantic. R.N. Cline, and J.D.,Hays (eds.), Investigation of Late Quater-nary Paleoceanography and Paleoclimato-logy. Geological Society of America Me-moir, 145, 3-42.
Miller, A.R., 1983. The Mediterranean Sea, a. Physi-cal Aspects. In: Estuaries and EnclosedSeas, Ecosystems of the World, B.H.,Ketchum (ed.), 26, Elsevier, 219-238.
Muerdter, D., and Kennett, J.P., 1983/1984. Late Qu-aternary planktonic foraminiferal biostratig-raphy, Strait of Sicily, Mediterranean Sea.Marine Micropaleontology, 8, 339-359.
Parker, F.L., and Berger W.H., 1971. Faunal and so-lution patterns of planktonic foramifera insurface sediments of the South Pacific.Deep-Sea Research., 18, 73-107.
Pujol, C., and Grazzini, C.V., 1995. Distribution pat-terns of live planktic foraminifers as relatedto regional hydrography and productivesystems of the Mediterranean Sea. MarineMicropaleontology, 25, 187-217.
Rasmussen, T.L., 1991. Benthonic and planktonic fo-raminifera in relation to the Early Holocenestegnation in the Ionian Basin. Central Me-diterranean. Boreas, 20, 357-376.
R�gl, F., and Bolli, H.M., 1973. Holocene to Pleisto-cene planktonic foraminifera of Leg 15. Si-te 147 (Cariaco Basin (trench), CaribbeanSea) and their climatic interpretation. Initi-al Report of Deep Sea Drilling Project, 15,553-615.
Sprovieri, R., 1992. Mediterranean Pliocene biochro-nology: an high resolution record based onquantitative planktonic foraminifera distri-bution, Rivide Italiana Paleontologia Stra-tigraphia, 98, 61-100.
Thompson, P.R., 1981. Planktonic foraminifera in thewestern North Pacific during the last150.000 years: comparison of modern andfossil assemblages. Palaeogeography,Palaeoclimatology, Palaeoecology, 35,241-279.
Thunell, R.C., 1978. Distribution of Recent planktonicforaminifera in surface sediments of theMediterranean Sea. Marine Micropaleon-tology, 3, 147-173.
�nl�ata, �., OÛuz, T., Latif, M.A., and �zsoy, E.,1990. On the physical oceanography ofthe Turkish Straits. In The Physical Oce-anography of Sea Straits, L.J. Pratt (ed.),NOTA/ASI Series, Kluwer, 25-60.
Violanti, D., Parisi, E., and Erba, E., 1987. Fluttuazi-oni climatiche durante il Quaternario nelmar Tirreno, Mediterraneo occidentale(Caroto PC-19 Ban 80). Rivide Italiana Pa-leontologia Stratigraphia, 92, 515-570.
YÝldÝz, A., 2001. Distribution of Recent calcareousnannofossils in bottom sediments fromG�k�eada-Bozcaada-Dardanelles Triang-le. The Arabian Journal for Science andEngineering, 26 (2A), 83-96.
YÝldÝz, A. ve Toker, V., 2001. KuzeydoÛu Ege DeniziG�k�eada-Bozcaada-�anakkale ��genin-deki dip sedimanlarÝnda G�ncel diatome-ler. Yerbilimleri, 24, 53-69.
108 Yerbilimleri
Toker ve YÝldÝz 109
LEVHA 1 / PLATE 1
Þekil 1. Globigerinoides ruber (dÕ Orbigny),
Ombilikal g�r�n�m, X 50, �rnek no: 15
Þekil 2. Globigerinoides ruber (dÕ Orbigny),
Spiral g�r�n�m, X 50, �rnek no: 59
Þekil 3. Globigerinoides ruber (dÕ Orbigny),
Spiral g�r�n�m, X 75, �rnek no: 70
Þekil 4. Globigerinoides sacculifer (Brady),
Spiral g�r�n�m, X 100, �rnek no: 7
Þekil 5. Globigerinoides sacculifer (Brady),
Ombilikal g�r�n�m, X 100, �rnek no: 7
Þekil 6. Globigerinoides trilobus trilobus (Reuss),
Spiral g�r�n�m, X 50, �rnek no: 15
Þekil 7. Globigerina bulloides (dÕ Orbigny),
Spiral g�r�n�m, X 150, �rnek no: 19
Þekil 8. Orbulina universa dÕ Orbigny,
Spiral g�r�n�m, X 100, �rnek no: 19
110 Yerbilimleri
LEVHA 1 / PLATE 1
