Kutubu Sitte 02. cilt

8/22/2019 Kutubu Sitte 02. cilt

1/275

3. BOLUM - MUKADDIME - DEVAMI ................................................................................. 64.MEBHAS: CERH VE TA'DL LM.................................................................................. 6

1. CERH VE TA'DL NE DEMEKTR?........................................................................... 62- RAVDE ARANAN ARTLAR................................................................................... 63- METN- AERE ...................................................................................................... 11

5. MEBHAS: HADSLERN TAHAMML VE EDSI................................................... 346. MEBHAS: HADSN NEVLER ................................................................................... 447.MEBHAS: HADSTE NESH .......................................................................................... 928.MEBHAS: HTLAFU'L HADS..................................................................................... 94

MTERCMN SUNUU ..................................................................................................... 106ESERLE LGL BAZI AIKLAMALAR............................................................................ 107TAKDM ................................................................................................................................ 110

ALTI MAM'IN MENKIBI VE AHVL......................................................................... 113BRNC KTAP .................................................................................................................... 116MAN VE SLM HAKKINDA ........................................................................................... 116

BRNC BAB .................................................................................................................... 116MAN VE SLM'INHAKKAT VE MECAZ OLARAK TARFLER......................... 116BRNC FASIL ................................................................................................................. 116MN VE SLM'IN FAZLET ...................................................................................... 116KNC FASIL................................................................................................................... 124MNIN HAKKAT........................................................................................................ 1241- SLM-MAN TARTIMASI:..................................................................................... 1262- HSAN: .......................................................................................................................... 1273- KIYAMET ALMETLER:......................................................................................... 128NC FASIL ............................................................................................................... 136MECZ HAKKINDA ....................................................................................................... 136MANIN UBELER: ........................................................................................................ 137

Birinci Ksm: Tasdikle lgili tikadiyat'tr..................................................................... 137kinci Ksm: Dille Alakal Ameller............................................................................... 138nc Ksm: Beden Ameller..................................................................................... 138

1. eit: Muayyen eylere Ait Olanlar...................................................................... 1382. eit: Kendisine Tabi Olanlarla lgili eyler......................................................... 1383. eit: mmeye Mteallik eyler........................................................................... 139

KNC BAB ...................................................................................................................... 144MAN VE SLAM'IN HKMLER................................................................................ 144BRNC FASIL ................................................................................................................. 144KELME- EHDET VE ONUN DL LE KRARININ HKM............................... 144MSLMANI KFRLK, MNAFIKLIK VE BENZER TBRLERLE THAMEDEMEYZ....................................................................................................................... 146

Dlen Mhim Bir Hata: .............................................................................................. 147KNC FASIL................................................................................................................... 149BAT AHKMI ................................................................................................................. 149Bir stitrad: ......................................................................................................................... 152MAMET VE TAAT MESELES.................................................................................... 152

Dinimizde taate Verilen Ehemmiyet............................................................................. 152taat Edilecek makam:.............................................................................................. 152Ululemr: ......................................................................................................................... 153Ululemr Etrafnda Birlik:............................................................................................... 153Biat art taat:............................................................................................................... 153Hoa Gitmese de taat:................................................................................................... 154


2/275

Allah in Beyat:............................................................................................................ 154mametle Alakal Hkmler........................................................................................... 154mametin Trifi:............................................................................................................. 154Akidedeki Yeri: .............................................................................................................. 154mamn Varl Dinen Zarurdir: .................................................................................... 155mamn Varl Hikmeten (Aklen) Zarurdir:................................................................ 155mam Tayini Farz- Kifyedir:....................................................................................... 155mamda Aranan artlar:................................................................................................. 156Kurey Olmas Meselesi:.............................................................................................. 156mamete En Liyakatli Olan Kim?.................................................................................. 157Liyakatszn maml:................................................................................................... 157Zorba mam: ................................................................................................................... 157Fask, Zalim mam: ........................................................................................................ 158yi mam: ........................................................................................................................ 158Selefin Hassasiyeti: ........................................................................................................ 159Fask Emre taatle Alakal Bir Hdise:......................................................................... 159Fask Ve Zalim mama taati Emreden Hadisin Tam Metni:......................................... 159Asi mama syan Eden:.................................................................................................. 160Facirin Dine Hizmeti: ..................................................................................................... 160Mnkeri Takbih: ............................................................................................................. 161Hrmetsizlik Etmemek: .................................................................................................. 161mama taatin Hududu: ................................................................................................... 161Kr Krne taat Yok: .................................................................................................. 161mama Ne Zaman syan Edilir?..................................................................................... 162Makam Hususunda Niz: ............................................................................................... 162Azli Gerektiren Tabi Haller........................................................................................... 162Azledilen Tekrar Seilemez: .......................................................................................... 163Sebepsiz Azl Mmkn M?: .......................................................................................... 163stifa: ............................................................................................................................... 163

Neden taatte Israr Ediliyor?.......................................................................................... 163mamn TayinVe Tesbiti ............................................................................................... 164Biat Akdi Alen Olmaldr: ............................................................................................. 164mam Tektir: ................................................................................................................... 164Asker De Sultana taat Etmelidir:.................................................................................. 165merya Kar Dikkatli Olunmal:................................................................................ 165

NC FASIL ............................................................................................................... 165MUHTELF AHKMLAR................................................................................................ 165

Kadnn Dvlmesi Meselesi ......................................................................................... 167

1- Meru Sebep:......................................................................................................... 1672- Cezann Usl Ve Miktar:...................................................................................... 167

NC BAB .................................................................................................................. 172MN VE SLM'A GREN MTEFERRK HADSLER............................................. 172

KUR'N VE SNNETE SARILMA BLM .................................................................. 175BRNC BAB .................................................................................................................... 175KUR'N VE HADSE UYMAYA DAR......................................................................... 175

taat Meselesi:................................................................................................................ 177Bid'at Meselesi: .............................................................................................................. 177Buluntu Mal (Lakit, cemi: Lukata) Meselesi: ................................................................ 178

KNC BAB ...................................................................................................................... 183AMELDE TDAL ............................................................................................................. 183


3/275

KTABU'L-EMANET ............................................................................................................ 194EMR- B'L-MA'RUF VE'N-NEHY- AN'L-MNKER BLM ................................... 197

EMR- B'L-MA'RUF NEHY- AN'L-MNKER ........................................................... 200rad-Fitne Mnsebeti: .................................................................................................. 200Eski Milletlerden Misal: ................................................................................................. 201rad Bidyette hmal Edilmemeli:................................................................................ 201radda Ashbn Yeri: ..................................................................................................... 201rd Ederken Korkmamak, Ylmamak:......................................................................... 202Gemiyi Delenler: ............................................................................................................ 202Emr-i Bi'l-Ma'rufun Hkm: .......................................................................................... 203Vcib Olmayabilir Mi? ................................................................................................... 203Emr Ve Nehyi Vcib Klan artlar:............................................................................... 203

Birinci art: ................................................................................................................ 204kinci art: .................................................................................................................. 204nc art: ............................................................................................................... 204Kimlere Vcib: ........................................................................................................... 2041. Devlet Reisinin Durumu: ....................................................................................... 2042. Hangi Devlete Has:............................................................................................ 2043. Herkesin Mdhele Edecei ler:......................................................................... 2044. limin Mdhale Edecei ler:............................................................................ 2055. limler Arasnda htilf:........................................................................................ 2056. Fsk Kimse Emr Ve Nehiyde Bulunabilir Mi?..................................................... 2057. Emr-i Bi'l-Ma'ruf Ve Nehy-i Ani'l-Mnker Farz- Kifyedir:............................... 2058. Hususi Memur (Muhtesib) Tyini: ......................................................................... 2059. Emr Ve Nehiyde Tarz: ........................................................................................... 20510. radda Haddini Bilmek:...................................................................................... 20511. merya Kar Emir Ve Nehiy:........................................................................... 206

Emr-i Bi'l-Ma'ruf Ve Nehy-i Ani'l-Mnkeri Terk .......................................................... 206radda Teenni ................................................................................................................ 207ri'den ok eriat Olmamal..................................................................................... 207Fitnenin Bir Baka Yn: Fitne Zalimleri Temizler ...................................................... 208rad Terketme Kararnda Teenni................................................................................. 208Fkhn Hkm:............................................................................................................... 209

TKAF'LA LGL BLM ................................................................................................. 209KADR GECES ................................................................................................................ 210

HY'U'L-MEVAT BLM ............................................................................................. 214L BLM ....................................................................................................................... 215

AIKLAMA ...................................................................................................................... 217

SM VE KNYE BLM ................................................................................................ 218BRNC FASIL ................................................................................................................. 219MAKBUL VE MEKRUH SMLER................................................................................. 219KNC FASIL................................................................................................................... 222HZ. PEYGAMBER (S.A.S.)'N SM KOYDUU KMSELER..................................... 222NC FASIL ............................................................................................................... 225HZ. PEYGAMBER (S.A.S.)'N DETRD SMLER............................................ 225DRDNC FASIL ......................................................................................................... 228HZ. PEYGAMBER (S.A.S.)'N SM VE KNYESN ALMA HAKKINDA GELENRVYETLER................................................................................................................... 228BENC FASIL ................................................................................................................ 230MTEFERRK HADSLER.............................................................................................. 230


4/275

lk Libs:........................................................................................................................ 231lk Gda (Tahnik): ........................................................................................................... 231Dua: ................................................................................................................................ 232lk Telkini ....................................................................................................................... 232Srur: .............................................................................................................................. 232Yedinci Gn ................................................................................................................... 233sim: ................................................................................................................................ 233Akka: ............................................................................................................................. 233Snnet ............................................................................................................................. 234Kzlarn Snneti:............................................................................................................ 235Mersim: ......................................................................................................................... 235Kulan Delinmesi:........................................................................................................ 235Ez'y Temizlemek: ........................................................................................................ 235Ban Tra Edilmesi....................................................................................................... 236

KAPLARLA LGL BLM.............................................................................................. 236PEN YASAKLANMA SEBEB:................................................................................. 237

ECEL VE EMEL BLM ................................................................................................. 240BRR (EBEVEYNE YLK) BLM.............................................................................. 242

BRNC BAB .................................................................................................................... 243EBEVEYNE YLK.......................................................................................................... 243KNC BAB ...................................................................................................................... 250EVLAD VE AKRABALARA YLK.............................................................................. 250

ocuklara Eit Mumele................................................................................................ 252ocuk ldrme Yasa.................................................................................................. 254efkat Ve eitli zhar Yollar: Kucaklamak, pmek................................................... 256Kucaklamak ve pmek: ................................................................................................. 257Bandan Okamak: ........................................................................................................ 258Bineine Almak:............................................................................................................ 258Sevgide Aleniyet: ........................................................................................................... 258

NC BAB .................................................................................................................. 260YETMLERE YLK........................................................................................................ 260

Yetime yi Mumele ....................................................................................................... 261Yetime Madd Yardm................................................................................................... 261

Yardm Fonlar: .......................................................................................................... 2611- Ganmetten Pay: ..................................................................................................... 2622- Fethedilen Yerlerden Gelen Pay: ........................................................................... 2623- Miras Taksimlerinde Pay: ...................................................................................... 2624- Nafaka Verilecekler: .............................................................................................. 262

Tevik: ........................................................................................................................ 262stikbalinin Dnlmesi:......................................................................................... 263Rd: ........................................................................................................................... 263Yetimin Islah ............................................................................................................. 264Velnin, Yetimin Nefsi zerinde Tasarruf Yetkisi: ................................................... 264ocuk Hakknda tihad Yetkisi:............................................................................... 265Yetimi Islah Kimlerin Hayrna?: ................................................................................ 265Ailev Himye: ........................................................................................................... 265

Yetimin Malnn Korunmas.......................................................................................... 266Muhafaza: ................................................................................................................... 266Artrma: ...................................................................................................................... 267Zamannda Teslim: ..................................................................................................... 267


5/275

Erken Mes'uliyet:........................................................................................................ 267Evlendirme: ................................................................................................................ 268Erken Evlendirme: ...................................................................................................... 268ocuun Mal Ve Ebeveyni....................................................................................... 268

DRDNC BAB ............................................................................................................ 269YOLDAN RAHATSIZ EDC EY TEMZLEMEYE DAR.......................................... 269BENC BAB ................................................................................................................... 270YLK ZERNE MTEFERRK HADSLER.............................................................. 270

AIKLAMA .................................................................................................................. 271


6/275

3. BOLUM - MUKADDIME - DEVAMI

4.MEBHAS: CERH VE TA'DL LM1. CERH VE TA'DL NE DEMEKTR?

Cerh ve Ta'dl ilmi rvileri adalet ve zabt ynleriyle inceleyen bir ilimdir. Cerh, kelime olarak,

yaralamak, ta'dl de adalet'i beyn etmek mnsna gelir. Ancak hads stlah olarak cerh, rvininadalet ve zabt ynnden eksikliklerini, zaaflarn sylemektir, rviyi, rivyetin shhat ve deerine te'siredecek noksan sfatlara nisbet etmektir. Ta'dl ise rvinin adalet ve zabt sfatlarn tadn ifadeetmektir. "Cerh" yerine ta'n, taz'f, tezyf gibi baka kelimeler de kullanlr. Keza "tdl" yerine de,tevsk, tezkiye gibi baka kelimeler kullanlmtr.

Usulcler, rivyeti alnacak rvilerin aratrlarak, fsk olanlarnn belirlenip onlardan rivyetalnmamas, haberlerin behemahl sika (gvenilir) kimselerden alnmas gereine inanrlar, bunuKur'an ve hadslerle delillendirirler: Ayet-i Kerimede: "Ey iman edenler,size bir fsk bir haber getirecek olursa onun i yzn aratrn" (Hucurt, 6) buyurmaktadr. Birbaka yette ise: "inizden iki dil hid getirin (Talk, 2) buyrulmutur. bnuAbbas'n merfu bir rivyetinde Hz. Peygamber (aleyhissaltu vesselm) "lmi (hadsi) ehdetini kabul ettiiniz kimselerden aln" diye emreder. Bunu, Hz. mer (radyallahu

anh)'den yaplan u rivyet te'yd eder: "(Hz. Peygamber) sdece sika'dan(gvenilir kii) hads almamz emrederdi". brahim Neh der ki: "Muhaddisler, hads almak iinrvilere gelince, giditna, namazna ve ahvaline bakp sonra rivyetini alrlard."

2- RAVDE ARANAN ARTLAR

Cerh ve t'adl ilmi, bir bakma ideal ve kmil bir m'minde bulunmas gereken vastlar hadis rvilerindearayan bir ilimdir. Reslullah (aleyhasaltu vesselm)'a izfeten rivayet edilen, snnetin asla uygunlukderecesini tesbit maksadna yneliktir. Bir rvi sz konusu sfatlar nefsinde cemettii nisbette gvenverir. yle ise bu ilmin medar rvinin kemlini tekl eden bir ksm vasflardr. Bu sebeple biz buvasflar aklayarak mevzuya girmek istiyoruz.

Rvide aranan vasflar nce Adalet ve Zabt olmak zere ikiye ayrlr. Sonra her biri kendi arasndatamamlayc ksmlara, teferruata yer verir.

A) ADALET

Adalet'i bir mslmann Rabbine ve insanlara iyi olmasn salayan vasflar toptan ifade eden bir tabirolarak trif edebiliriz. Allah'a kar iyi olmas Kur'an'n ve Snnet'in emirlerini yapp, yasaklarndankamasyla gerekleir. nsanlara kar iyi olmas ise, halk nazarnda deer ve itibarn drecekdavranlardan, szlerden kamasyla gerekleir. Neticede bu da bir bakma Allah'a kar iyi olmann,kmil mnada dindarln bir neticesidir. Zira dinimiz gzel ahlka, ma'rufa, (yet ve hadiste yeralmam olsa bile imamlarca gzel saylm rfler, detler vs.) uymay da emretmitir.

yle ise adalet, rv'nin dn-insn ynlerini ifde eder, mnev deerini ortaya koyar.

Adalet'in bir rvde hakk mnda sbt bulmas, adaleti tekl eden sfatlarn onda grlmesine vebunun ehdeti makbl kimselerce te'yd edilmesine baldr.

Hakknda arh vk olmayan kimse mecrh deilse de, adlet'i de kesin deildir. Byle bir kimse iin ikihl sz konusudur.

1- Hakknda ta'dl gelmemitir: Bu durumda zhiren adl'dir. Amma btn adaleti bilinmedii iinadaletini selbedici kizb, gaflet, fsk vs. zannndan uzak deildir. Bu durumdaki kimseye, az i leridetekrar ele alacamz zere mesturu'l-adle dendii gibi, ksaca mestr ve hatt "mechl'l-Adlebtnen" de denmitir. Hakknda t'dl gelmedii halde zhr adlete hkmedilmesi, beret-i zimmet

asldr dsturuna binaendir.

2- Hakknda ta'dl gelmitir: Byle bir rvde btn adlet mevcut demektir.


7/275

yle ise bir rvde gerek mnda adlet'in varl adlet-i btna'nn varlna baldr. Bu ise dninemirlerini filen yaayp, insanlar nazarnda deerini drc sz ve hareketlerden kanmaygerektirir. Bir kimse hakknda "adlet shibidir" diye yaplacak ehdet onun bu fiil yaaynabaldr.

ADLET SALAYAN ARTLAR:

Adlet'in ne olduunu ksaca anlattktan sonra, adleti tamamlayan artlar aklamaya geebiliriz. Bizbunlar dokuz balkta toplayacaz.

1- Akl.

2- Blu.

3- slm.

4- tikd.

5- Diynet.

6- Sdk.

7- Mrvvet.

8- hret.

9- Lika (1).

1-AKL: Bu, temyz'e imkn veren kapasitedir. Hadsiler asndan temyiz, syleneni tam olarakanlayp, doru olarak cevap verme kabiliyetidir. Gerek kk yataki ocukta gerek ateh denenbunama haline mruz yalda ve gerekse mecnnda bu yoktur. yle ise bir kimsenin rv olabilmesiiin ncelikle akl sahibi olmas, bu ynden bir eksiklii olmamas gerekir.

2- BLU: Muhaddisler, bir kimsenin hads dinlemesi iin temyz'i yeterli grmtr. Ancak rendiihadsi rivyet edebilmesi iin blua ermi olmay art komutur. Eda yann 20, 30, 40 ve hatta 50olmasn art koanlar da olmutur, daha nce temas ettik. Demek ki rvinin hads rivyet edebilmesiiin en az blu an am olmas aranmtr.

3- SLM: Btn hadisilerin ittifak ettii bir arttr. Din mevzularda gayr- mslim'in rivyeti hibirsurette makbl deildir. Keza mrtedin rivyeti de makbl deildir.

4- TKAD: Bu art rvinin inan ynnden slim olmasn gerektirir. Slim

______________

1) Sonuncu madde, usl kitaplarmzda, ummiyetle ak bir ifade ile adalet'in artlar meyanndazikredilmez. Biz burada zikrini uygun bulduk.

bir inan, itikadn Kur'an ve Snnet'in beyanlarna uygunluuyla mmkndr. Bu ise sdece Ehl-iSnnet ve'l-Cemat'e mensb olanlarda mevcuttur. Binenaleyh ehl-i snnet ve'l-Cemat'in dnda


8/275

kalan ehl-i bid'a slm frkalarna mensub olan ravlerden hads alnp alnmayaca mnakaaedilmitir.

Bu meseledeki ana fikri: Ehl-i bid'adan bz artlarla hads alnr ise de, alnan hadislerin umum vasfzayf olmaktr eklinde zetleyebiliriz. Ancak, meseleninbiraz tafsiline inmenin faydasna inanyoruz.

Malum olduu zere, Snnet'te olmakszn mslmanlarn hayatna giren hereye bid'at denmitir. Bu,inan olabilir, davran olabilir ve hatta madd, teknik bir ey olabilir. Bu "bid'a", hayatn gelimesiylehsl olan bir boluu dolduruyor, snnetle karlanamayan bir eksiklii gideriyor ise buna bid'at-hasene denmitir. Aksine snnette mevcut olan bir eyin (inan, davran, eya) yerine geiyorsabuna bid'at- seyyie denir.

Hadisiler ehl-i bid'at deyince, ncelikle ehl-i snnet dnda kalan slam frkalarn kastederler: Mrcie,mtezile, kaderiye, havric, i'a gibi. Bu frkalara mensup olanlar ok deiik inanlara sahiptirler.Mterek taraflar, bir ksm tikd-dn meselelerin zmnde ncelikle Kur'an ve Hads'emracaattan ziyde ahs te'vl ve yorumlara gitmeleri, akla gvenmeleridir. Bu sebeple kendiaralarnda da devaml blnmelere mruz kalmlardr. Ehl-i Snnet, btn meselelerde zmKur'an'a ve Hadise gre yapmay esas almtr. Esasen Kur'an'n emri de budur.

te muhaddisler, hads alacaklar rvinin tikd durumuna bakarken, onun snnete balln,dindarlnn derecesini aram olmaktadrlar. Zira, ehl-i bid'at frkalar'ndan yle ifratkr fikirler ilerisrenler olmutur ki, onlar slm tikdyla badatrmak zorlam, ister istemez kfre nisbet etmekgerekmitir.

Onlar arasndaki, tikad farkllklar muhaddislerin bu meselede alacaklar tavra messir olmutur. Busebepledir ki ehl-i bid'atn rivyeti alnmal m alnmamalm? sorusuna farkl cevaplar verilmitir.

1)- mam Mlk ehl-i bid'a'ya mensup kimseden, hibir surette hads alnamaz kanaatindedir. Rvleriarasnda ehl-i bid'a mevcut deildir.

2)- mam fi, ehli bid'a'ya mensup olan kimse yalan sylemeyi ciz grmeyen, kendi taraftarnnlehine yalanc ahitliini hell addetmeyen biri ise ondan rivyet alnabilecei kanaatindedir. Yalansylemeyi hell addeden Hattbiye'den

hadis alnamayacan fi hazretleri tasrih eder (2). bnu Eb Leyla (148/765), Sfynu's-Sevr(V.161/777), Kd Ebu Y'suf (V.182/798) da bu grte idiler.

3)- Bata Ahmed bnu Hanbel (radyallahu anh), alimlerin ou, ehl-i bid'adan olduu halde dlik(mezhebinin propagandasn yapan, militan) yapmayan kimselerin rivyetlerinin ihtiyat tahtnda da olsaalnabilecei grndedir. Ancak dlerin rivyetleri hccet olarak kullanlamaz.

4)- Ehl-i Bid'a'dan olduu halde sdk ve diynet'le mruf olanlardan hads alnabileceinde ounlukittifak eder. Hatibu'l-Badd'nin el-Kifaye'de kaydna gre, bu gibilerden hads almaktan imtinaedenleri baz hadisiler uyarmtr. Bunlardan biri Yahya bnu Sad el-Kattn'dr. Yahya, ehli bid'akarsnda titizlii ileri gtrp: "Ben bid'atte ba eken kimselerden hadis almay terkederim" diyenAbdurrahman bnu Mehd'ye gler ve u uyarda bulunur: "yleyse, Katde'yi ne yapacaksn? merbnu Zerr'i, bnu Eb Rvid ve bunlar gibi birok muhaddisi ne yapacaksn?" ve ilave eder:"Abdurrahman bu gibileri terk ederse pek ok hadsi terketmi demektir!"

Ayn kanaatte olan Ali bnu'l-Medn, srf bid'a's sebebiyle rvileri terketmenin getirecei zarar yleifde eder: "Kader'dir diye Basra, idir diye Kfe hadisilerini terkedecek olursan kitaplar mahvettin(yani hadis elden gider) demektir".

Hakknda ehl-i bid'a itham yaplm olan kimselerin hadislerini terk hususunda sonraki muhaddislerdaha da ihtiyatl olmak mecburiyetini hissetmi olmaldrlar. Zira, bilhassa 218-234 yllar arasndacereyan eden mihne hadisesi baarszlkla neticelenip, Kur'an- Kerm'e "mahluk deildir" demenin


9/275

byk su olmaktan kmasndan sonra, durum tersine dnm, mihne devrinde rencde olanlar,ezilenler, gayzla dolanlar, konumak, boalmak ihtiyacn duymutur.

______________

2) Muhaddislerin ehl-i bid'a karsndaki hassasiyetlerini ve Hattabiye mensuplarn reddetmedeki

hakllklarn anlamak iin onlarn itikatlarna ksaca bir gz atmak gerekir: Hattbiye frkasn Ebu'l-Hattb Muhammed bnu Eb Zeyneb el-Esed taraftarlar tekil eder. Bunlara gre mmet, Caferu's-Sdk'a kadar Hz. Ali (radyallahu anh) evladnda idi. Bunlara gre imamlar ilahtr. Ebu'l-Hattb nce,imamlarn enbiya olduklarn iddia etti, sonra da ilah olduklarn. ddiasna gre Hz. Hasan ve Hz.Hseyin (radyallahu anhma)'in evlad Allah'n oullardr. Cfer de ilahtr. Fakat Cafer, Ebu'l-Hattb'n bu iddiasn iitince onu lnetlemi ve kovmutur. Ebu'l-Hattb bunun zerine kendiuluhiyyetini iddiaya balamtr. Taraftarlar, Cfer'in ilah olduunu iddiadan vazgemez fakat Ebu'l-Hattb'n Cafer'dende Hz. Ali'den de stn olduunu iddialarna ilve ederler. Hattbi'ye gre,muhalifleri aleyhine, kendi taraftarlar iin yalan sylemek ve yalan ehdette bulunmak cizdir.

Baz iftirlara denlerin, ahs hesaplar iin bid'a ithamn hemen kullanverenlerin bile bulunacanazardan uzak tutulmamaldr. Bu sebeple olacak ki, Zeheb: "Bid'a itham sebebiyle rvilerin hadsleriterkedilecek olsa sru'n-Nebeviye'den pek ounun gidip yok olacan" syler (3).

unu da kaydedelim ki -Zeheb'nin de parmak bast zere- Tbin ve Etbauttbin'de grlen"teeyy", bid'atu's-Sura denen ve din nokta-i nazardan bytlmesi mmkn olmayan birteeyydr. Fitne savalarnda Hz. Ali (radyallahu anh)'yi hakl grme, onun efdliyetine inanma,onun sevgisini dierlerine takdm etme esaslarna dayanr. Bunlara, bir de Emevlerin Hz. Ali(radyallahu anh)'nin ahfadna yaptklar zulm tasvb etmemek eklenince Katde, Abdurrezzak gibimuhaddis olan Selef byklerinin mruz kald bid'a ithamnn mahiyeti ortaya kar.

Halbuki, bir de bid'ay kbr var ki, bu Hz. Ali (radyallahu anh) ile savaanlar tekfire, Hz. Ali'yi te'lh'e(ilahlatrma) kadar varan ar iddialara dayanr. Bu grh bid'atlara gre, Hz. Ebu Bekr, Hz. mer,Hz. Osman, Hz. Zbeyr, Hz. Talha, Hz. Muaviye (radyallahu anhm ecmain) gibi slma fevkaldehizmet etmi, bzs sadece m'minlerin deil, insanln medr- iftihar olan bykleri tekfir ederler

(ha ve kell). Hz. Cebril (aleyhisselam)'e "vahyi yanllkla Hz. Ali'ye getirmemitir" gib i ihanetiddiasnda bulunanlar, hibir delile dayanmadan Kur'an- Kerim'e eksiklik ve ziyade iddisndabulunanlar hep bu gruptadr. slam ulems bylelerini tekfir ederek rivyetlerini almamakta hakldr.ncekilerle bunlar kartrlmamaldr.

zet olarak unu syleyeceiz. Ehl-i Snnet ulems byk ounluuyla, bu meselede hissolmaktan kanm, soukkanllk ve saduyu ile hareket etmeyi tercih etmitir. Ahlken mazbut, sadkve diyneti yerinde olan kimsenin rivyetini ehl-i bid'a'dr diye terketmemitir. Ehl-i bid'a'nn kfr zhirolan ve bilhassa mezhebinin, mezhebdann menfaati iin yalan hell addeden takmn hadsleriniterketmitir.

______________

3) Zeheb, Mizanu'l-'tidl'de, Ali bnu'l-Medini'yi Cehmlikle itham edip, zayf olduuna imda bulunanUkeyl'ye sert bir kta bulunur. Bu meyanda u szleri sarfeder: "Eer sen Ali bnu'l-Medin,arkada Muhammed (Buhr), eyhi Abdrrezzak, Osman bnu Ebi eybe, brhim bnu Sa'd, Attn,Ebn el-Attr, sril, Ezher's-Semmn, Behz bnu Esed, Sbit el-Bnn, Cerir bnu Abdilhamidgibilerinin rivyetlerini terkedecek olursan rivyet kaps yzmze kapanr. Hitb (- nebev) kesilir vesr lme urar. Bunu frsat bilen zndka ortal istil eder. Deccal kar. Ey Ukeyl! Sende hi miakl yok! Kimi tenkid ettiinin farknda msn?..."

5- DYANET: Rvinin, fiilen dn yaayn ifde eder. Farzlar yapmas, haramlardan kanmasdiynetin tamln gsterir. Bunlardaki ihmal, terk veya geveklik rvinin adaletini cerheder ve


10/275

rivyetinin terkine bir sebeb olur. nk diynetteki noksanlk, Allah korkusunun eksikliine delaleteder. Byle birisi, Reslullah hakknda yalan syleyebilir, sdkndan emin olunamaz.

6- SIDK: Ravide aranan en mhim vasflardan biridir. Doru szl olmak demektir. Bir rvinin adl, yaniadlet sahibi saylabilmesi iin slm'dan sonra, ikinci planda aranan vasf budur. Sdk'la ncelikle Hz.Peygamber (aleyhissaltu vesselm) konusunda, rivayet hususundaki doru szll kastedilir ise

de, imamlara kar sdk daaranmtr. Metin-i aere bahsinde temas edeceimiz kizb'le ilgili olaraktekrar bu meseleye dneceiz.

7- MRVVET: Kiinin ahlk ynn ilgilendirir. rfen knanan, ho karlanmayan davranlardankanmaktr. Mahallin geleneklerine, deerlerine, detlerine riyetsizlikler rvinin mrvvetini zedeler.

Badd, Kifye'de der ki: "Alimlerden pek ou muhadds ve hidin, dinen mubh olan birokeyden kanmas gerekir demitir. Giyimde fazla tevzu (tebezzl), tenezzh iin yollara oturmak,sokakta yiyip imek, dklerle sohbet, yol kavaklarnda tebevvl (aktma), ayakta aktma,akalamada ifrt ve mrvveti zedeleyici kabl edilen herey". limler, "Bunlar yapann adleti giderve ehdetinin reddi gerekir" grndedirler.

8- HRET: Rvinin bilinmesi, tannmas, tamamen mlum bir kii olmas, demektir. Byle bir rviyemehr denir. Bundan maksad rfi hret deil, stlh hrettir. Bu da iki surette tahakkuk eder:

1) Bir rviden en az iki kiinin hads rivyet etmesi onun mehr saylmas i in yeterlidir. nk, bukimseden rivyet, onun varl, mevcudiyeti hususunda bir ehdettir. ki kiinin rivyeti, rvininahsiyeti hususunda iki ehdet olmaktadr. Malm olduu zere iki ehdetle, ilim ve sbt hsl olur.

2) Rvi hakknda cerh ve tdilin vk olmas. Hakknda cerh veya tdil vaki olmayan kiinin hlibilinmiyor demektir. Kendisinden iki kii de hads alm olsa, bu eit bilinmemezlikten kurtulamaz,bylelerine mestr (kapal,rtl) denir.

unu da belirtelim ki, adleti muhaddisler arasnda bilinen ve takdr edilen mam Mlik, Sfyneyn,Evzi, fi, Ahmed bnu Hanbel, be, Vek, bnu'l-Mubrek,

bnu Ma'n, bnu'l-Medn ve benzerleri hakknda ta'dil'e gerek yoktur. bnu Abdilberr ly daha dagenileterek "lme hizmet ve alkasyla mruf olan her bir ilim shibi, cerhi sbit oluncaya kadar adlkabl edilir, (ayrca ta'dl edilmesi gerekmez)" demise de fazla kabul grmemitir. Yukarda ismigeenlerden ve emsallerinden herhangi birinin ahvli gizli kalm bile olsa sormaya gerek yoktur,adlet zere olmalar esastr denmitir. Nitekim shak bnu Rhye hakknda Ahmed bnu Hanbel'esorulunca: "shak gibisinden de sorulur mu?" demitir. Kez bnu Ma'n'e Eb Ubeyd hakkndasorulunca: "Eb Ubeyd hakknda benim gibisinden sual sorulur mu?" Eb Ubeyd'den, bakalarhakknda sorulur" demitir.

Bu prensib, ulm-i slamiyeye hizmeti geen pek ok byk hakknda -ou kere beer zaaflarnsevkiyle sylenmi olan- hiss tenkdleri itibardan drm, o byklere olan timat ve saygnn

korunmasn salamtr. Baz Hads Meseleleri blmnde Halku'l-Kur'n meselesi'nin sonlarndahemen hemen btn limlerin u veya bu ekilde cerhedildiine parmak baslmtr. Demek kibykler hakknda rastgele yaplan cerhlere itibar edilmemitir.

Yine belirtelim ki, Hds ilminde otorite olmu Buhr, Mslim gibi byklerin herhangi bir rviden hadsalmas, o rv hakknda Ta'dl saylmtr. O rvden alan bir bakas olmasa bile "byk birmuhaddisin hads almas onu mehul olmaktan karr, mehur klar" denmitir.

9- LKA: Karlama demektir. Rvnin bir kimseden yapt rivyetin mteber olmas onunlakarlamasna baldr. Rvi, behemahal karlat, grt kimseden hads rivyet etmelidir. Birhads rivyet eden kimse bunu karlamad birisinden nakledecek olsa, kendisi, ne kadar sikaolursa olsun rivyeti zayf olur.

Hadsin sahih olmas iin rivyetin birbirini gren ahslar vastasyla gelmi olma artnda btnmuhaddisler mttefiktir. Buhr bu artn tahakkuk etmedii hadsi Sahh'ine almamtr. Mslim ise


11/275

musr ve grme artlar ierisinde bulunan, grmediklerine dair ak bir bilgi mevcut olmayan birsikann mu'an'an rivyetini lika'ya hamletmi, sahh addetmitir.

ZABT

Bir rvide adleti gerektiren sfatlardan sonra aranan ikinci art zabt'tr. Zabt, rvinin tahamml ettii

bir rivyeti ed anna kadar ald ekilde muhfaza etmesidir.

u halde bir kimsenin zbt olabilmesi, hfzndan rivyet ediyorsa hfz olmas, yazl nshdan rivyetediyorsa nshasn tebdl ve tayirden mahfuz bulundurmas, mn ile rivyet ediyorsa kelimelerindellet ettii mn inceliklerini temyiz ve tefrk edebilecek gte ve titizlikte olmas lzmdr. Neticetibriyle zbt'ta aranan husus, rivyetleri -ziyde ve noksana yer vermeden- ald ekilde aslnauygun olarak ed etmesidir.

Gerek hfza yoluyla muhfazann ve gerekse yaz yoluyla muhafazann kendilerine has bir ksmrazlar vardr. Szgelimi hfzaya yanlma, unutma, telkn, yan ilerlemesi veya psikolojik ok vehastalk gibi razlarn araya girmesiyle hsl olan ihtilat hli gibi phelerle hfza zabt bozulacagibi, kitabn kayb, baz sayfalarnn dmesi, deitirilmesi veya baz rivayetlerin araya bakalarnca

sokuturulmas gibi durumlar da yaz ile yaplan zabt bozabilir. u halde gvenilecek bir rvinin buynleriyle bilinmesi gerekir.

Bir rvi, zbt olma durumunu, zabt ve itkn'iyle mehur olmu sika muhaddislerin rivyetlerinemuvafk rivyetler yapmasyla isbatlar. Rivyetlerinin byk ounluunda bu muvfakat grldtakdirde o rviye zbt denebilir. Ndir muhalefetleri zabt'na halel vermez ise de artacak olursazabtnn zayflna hkmolunur. Adaleti tam bile olsa, rivyeti ile ihticc edilmez, belki tibr edilir.Yapt rivayetlerin yarsndan fazlasnda, grlecek ekilde hatas artacak olursa rivayeti tamamenterkedilir.

3- METN- AERE

Bir ravinin gvenilir (sika) olup olmad yukarda belirtilen ynlerin incelenmesiyle ortaya kar.Ravinin derecesini dren btn vasflar, adlet ve zabt'la alkal olarak kaydettiimiz mezkurmaddelerden biriyle ilgilidir ve onlardaki eksiklii ve aksamay belirtir.

te raviyi kusurlayan bu vasflara Metin denir (mit'an'n cemidir). Balca on maddede topland iinmetin-i aere de denmitir.

Bunlarn bei adlet'i yaralayan, bei de zabt' yaralayan kusurlardr.

imdi en mhimlerinden balamak zere bunlar aklayacaz.

RAVNN ADALETN CERHEDEN SEBEPLER

1- KZB: Raviyi cerheden en ar sutur. Reslullah (aleyhissaltu vesselm)

hakknda yalan uydurmaktr. Yani Efendimiz (aleyhissaltu vesselm)'in sylemedii bir sz veyayapmad bir fiili sylemi ve yapm gstermek. Bu ii bile bile yapmann kfr olduuna kil olanlarvardr. Bu suretle ortaya konan rivayete mevzu, muhtelak, masn mfter, mfte'al, kizb gibi eitliadlar verilmitir. Trkemizde umumiyetle "uydurma" diyoruz.

Kizb deyince, ncelikle anlalan kizb ale'r-Rasl ise de, kiinin insanlarla mnasebetlerinde yalanayer vermesi de hemen terkini gerektiren ciddi bir kusurdur. Ancak kizb fi'l-lehe denen bu ikinci eitkizble, kizb ale'r-Rasl denen birinci eit kizb arasnda fark gzetilmitir. Reslullah (aleyhissaltuvesselm) hakknda yalan yakalanan artk, ebediyen metrktur. Kendisinden hi bir surette hadsalnmaz. Ahmed bnu Hanbel, Ebu Bekr el-Humeyd, Ebu Bekr es-Sayraf gibi pek oklarna greReslullah (aleyhissaltu vesselm) hakknda yalan uydurann -tevbe etse, yaptklarna pimanlnizhar etse bile- artk ebediyen hadsi alnmaz. Halbuki dnyev ilerinde yalan bilinen kimse tevbekr


12/275

olsa onun rivyetleri alnabilir. Yalnz mam- Nevev, rivyet ile ehdet arasndaki benzerlik veparalellikten hareket ederek; yalanc ahidlik yapp sonradan tevbe edenin tekrar ahitlii mteberdirprensibinden hareketle, Hz. Peygamber (aleyhissaltu vesselm) hakknda yalan syleyen kimsebilhare tevbekr olsa rivayetinin alnabileceine hkmetmitir. Ancak bu konuda aslolan, -tevbekrbile olsa- kizb fazhasn ileyen kimsenin ebediyyen terkidir. Tevbesi Allah'la kendi arasnda bir it ir.

Mevzu Hads bahsinde bu konuya daha geni yer vereceiz.

2- THMET- KZB: Yukarda aklanan kizb'ten sonra gelen ikinci mhim cerh, kizb ithmdr. Bundaravinin kizb'i ak deildir. Kizbu'r-ravi eklinde sabit bir keyfiyet yoksa da kizb itham altndadr. Buitham, bir karneye dayand iin cidd bir durum saylm ve mttehem bilkizb olan ravinin de rivayetiterkedilmitir.

Ravinin kizb'le ithamna sebep olan iki husus vardr: Biri, dnin zarr olan temel kaidelerine muhalefeteden bir rivayette bulunmasdr. Onun byle bir durumda teferrd, vaz' ihtimline karne kabledilmitir. kinci husus, insanlarla olan mnasebetlerinde yalana yer vermesidir. Yalan gibi dininiddetle reddettii bir davrana tenezzl eden bir kimsenin dini hususlarda dayalandanekinmeyecei, bu hususta gerekli hassasiyeti gstermeyecei prensip

olarak kabul edilmi ve bu sebeple bunlar metrk ve matruh addedilerek rivayetleri terkedilmitir.

3- FISK: Ravinin sz ve fiillerinden kfr gerektirmeyen bir ksm kt davranlarn sudrudur.Farzlarn terki, haramlarn irtikb gibi. limler kebirin ilenmesi ile seirde srr bir tutarak, kkgnahlar srarla ileyenlere de "fsk" demitir. Bu eit isyankrla fsk bil-ma'siye denir. Bir de kfregitmemekle birlikte, ehl-i snnet'e uymayan iddialarda bulunmak sz konusudur, buna da bid'at veyafsk- tikd denir, bunu mtekiben ayrca aklayacaz.

Ksacas fsk, ravinin adletini cidd ekilde selbeden ar cerhlerden birisidir.

4- BD'AT: Adalet bahsini incelerken yeterince akladmz zere bid'at, ravinin akide ynnden ehl-isnnet dnda kalan kelm mezheplerden birine mensb olduunu ifade eden bir tabirdir. Hadsstlah olarak, raviyi amelinden ziyde akide ynnden cerheder. Kfr gerektiren itikatlara saplananehl-i bid'a'nn rivyetini cumhur terketmitir. Kfr gerektirmeyen Fsku't-te'vl'in rivyeti alnabilir,ancak rivyet zayf addedilir.

5- CEHLET: hret'i olmayan yni "bilinmeyen" ravinin sfatdr. ki eittir:

1- Cehletu'l-ayn: Bu, ravinin zatnn bilinmediini ifade eder. Bu hal, bir raviden, sadece bir kiininhadis rivayet etmi olmasyla ortaya kar. Cehletu'l-ayn sahibi raviye mechl'l-ayn veya mechl'z-zt da denir. Byle birinin rivayeti, fukaha ve muhaddisnin ekseriyeti (cumhur) nazarnda makbuldeildir. Bunun cehlet'ten kurtulmas iki suretle olur: Ya kendisinden hads rivayet eden rvi-imnferid dnda sika biri tarafndan ta'dl edilmesi, yahud kendisinden mnferid rivayetle birliktetezkiye de etmi bulunan kimsenin, cerh ve ta'dl'de ehliyetli imamlardan biri olmas.

2- Cehletu'l-hal: Ravi hakknda cerh ve ta'dl vki olmad ise, onu bu ynleriyle tanmyoruz demektir.Bu duruma cehletul-hal denir. Bir baka ifadeyle kendisinden iki veya daha fazla kimse hads almbile olsa sika m, zayf m olduuna dair rvi hakknda aklama gelmemi olabilir. te bu durumdakiraviye mehul'l-hal veya mestr denir.

Cehlet kelimesinin rfi manas ile stlh manas birbirine kartrlmamaldr. Istlahta "cehlet",hretin zdddr, "mehul" de muhur'un zdddr.

"Mehur" yerine mrf da kullanlr.


13/275

bnu Salh, mestur tabiri ile mehl'l-hal tbiri arasnda bir fark gzetmi, adleti yalnz btnenmehul olan'a "mestur", adaleti zhiren ve btnen mehul olanada "mehl'l-hal" demitir.

Adlet-i zahire, ravi hakknda cerh gelmemesiyle hasl olur. nk baz limler, hakknda cerhgelmeyen kimselerin adaletine hkmederek rivayetlerini kabul etmitir. Badad ve Ebu Hanfe'nin debulunduu bu gruba gre, kiinin adl saylmas iin hakknda cerh gelmemesi yeterlidir. nk insanlar

hakknda verilecek hkmde beraat- zimmet asl'dr kidesi esastr. Aksi hkme sevkedecek delilolmadka kii salih kabul edilecektir. Hi kimse gayb bilmekle yani, ravi hakknda rivayet edilmemiolan cerh sebeplerini bilmekle mkellef deildir. Nitekim, ayet -i kermede: "Tecesss etmeyin"(Hucrt 12) emredilmitir. Ayrca btndaki adleti bilmek zordur, zhirdeki ile iktifa olunur. Ravihakknda cerh yoksa hsn-i zanla amel olunarak adalet-i zhireye hkm olunur."

Bu telakki selef'e aittir. O devir insanlar ounlukla adlet sahibi kimselerdir ve nebev vgyemazhardr. Mteahhir dnemde insanlarn ahvali deitii iin, bu prensip terkedilmi, mestur olanlarnzayf addedilmesiprensip klnmtr. Nitekim Eb Hanfe (rahimehullah)'nin iki mehur talebesi mamEb Yusuf ile mam Muhammed bu prensipten ayrlrlar. u halde Tbin ve adlet-i zahire'lerine grehareket edilerek rivyetleri makbl addedilmi, daha sonra gelenlerdenadlet-i btna aranmtr.

CEHLETN SEBEPLER

Ravinin gerek zat ve gerek hal ynyle mehul oluu sebebe dayanr:

1. Ravinin isim, knye, lkab, nisbet, meslek gibi kendisini tantc, emslinden tefrk ve temyz edicisfatlar bazan birden fazla olduu halde bunlardan sadece birka ile tannm olur. Kendisinden hadsalanlarn, onu, -u veya bu sebeple- mehur olmayan bir sfat ile zikretmesi halinde iitenler bununbaka bir zat olduu zannna kaplrlar. Bu yzden o ravinin hali, zat olarak da sfat olarak da mehulkalr. Mesela Muhammed Sib el-Kelb'yi bazlar ceddine nisbet ederek Muhammed bnu Bir, bazlarHammd bnu Sib diye tesmiye etmi, bazlar da zten ihtilafl olan knyeleriyle Ebu'n-Nadr veyaEbu Said veya Ebu Him diye tesmiye etmitir. Bylece rivyet ettikleri

hadis bir olduu, ahs ayn olduu halde durumu bilmeyenler ravileri farkl kimseler zannetmilerdir.

Farkl sfatlar birletirerek bir ahsa izafe veya ayn mterek vasf deiik kimselere isndhususundaki yanllklar tashih etmek iin baz te'lfat ortaya konmutur. Muhaddislerin Mzh adnverdikleri bu eit kitaplarn en mkemmeli Hatbu'l-Badd'nin Mzh'dr.

2. Cehletin ikinci sebebi ravinin mukll olmasdr. Rivayeti az olana mukll dendii gibi te k rvisi olanada mukll denir. ster Tbin'den isterse Etbauttbin'den olsun tek rvisi olan mukll'n ismi tasrhedilmi olsa bile mehllkten kurtulamaz. Daha nce de temas edildii gibi bu gibilerden yaplanrivayetlere Vhdn denir, mstakil kitaplarda cemedilirler.

3. Ravinin ismi bazen ihtisar (ksaltma, zetleme) maksadyla zikredilmeyerek mbhem braklr.Rivayeti yapan zat "Bana falanca haber verdi" veya "Bana bir eyh haber verdi" veya "Bana birisihaber verdi" veya "Bana bir adam haber verdi" gibi bir siga kullanr. Bu eit mbhem tesmiyelerumumiyetle mukll olan raviler hakknda yaplr. Mesela Mslim'de "Haddesen shibun len=bizeashbmzdan biri syledi ki", "Huddist an Yahya bni Hassn=Yahya bnu Hassn'n rivayeti olmakzere bana haber verildi ki", "Haddesen men semi'a Hacccen el-A'vere=Haccc- A'ver'den iitenkimse bana haber verdi ki", "Haddesen ba'zu ashbna =ashabmzdan birisi bana syledi ki",Haddesen Riclun an Eb Hreyrete=Ebu Hreyre'den naklen bir takm kimseler bana sylediler ki","Belaan an bni mer=bnu mer'den bana bali oldu ki" eklinde ksaltmalar mevcuttur.

Durumu byle olan raviye mbhem dendii gibi rivayetine de mbhem rivayet denir. Baka tariklerdebu isimler sarahat kazanmad mddete mbhemrivayetler munkat addedilir ve sahih kabuledilmez. Szgelimi Mslim'in mbhemleri baka tariklerde tesmiye edildii iin onlarn ittisaline,shhatine syleyecek sz kalmamtr.


14/275

Hemen belirtelim ki, mteahhirn nezdinde bir sika'nn, ahbaran sikatun "Bana sika olan zat haberverdi" diyerek mbhem raviyi ta'dil edici bir ifade kullanm olmas, bu rivayetin makbul addedilmesineyeterli saylmamtr. nk bu sika tarafndan adletine hkmedilen bu mehul ravi bir bakasnanazaran mecrh olabilir. Byle cerh ve ta'dilin birleme hallerinde bazlarnca

esas prensip cerhin takdmi olmas haysiyetiyle, ravi sika deil zayf addedilir.

Ancak, bu sz, nce de belirttiimiz zere, mam Mlik, fi, Buhar gibi (rahimehmullah) mctehidlimlerden, bu ilmin otoritelerinden vrid olmu ise ravi hakknda tevsik saylm, ravinin mehul deilmehur kabul edilmesi gerektii belirtilmitir. Bu fikir Ebu'l-Hasen bnu'l-Kattn'a ait ise de, ounluklabenimsenmi, bnu Hacer'in de ifade ettii zere "sahih gr" kabul edilmitir.

nc bir gre gre, "Bana bir sika haber verdi" sigasyla rivayet edilmi olan mbhem rivayetmakbuldr, zira, zhire temessk esastr. lk nesli Reslullah (aleyhissaltu vesselm)'n tezkiyesisebebiyle bunlar (yani ravi) hakknda asl olan adalettir. Cerh ise hilaf- asl'dr, sbtu iin delil lzmdr,delil olmadka zann ile asl'olan rcu edip cerh'e hkmedilemez. Ebu Hanfe ve Badd'nin bu

kanaatte olduklarn az yukarda belirtmitik.

MEHUL KONUSUNDA STSNA HKMLER

Mehl ravi ile alkal bahsin daha iyi anlalabilmesi iin bir iki noktaya ayrca dikkat ekmede faydavar:

1- MEHUL SAHBE YOKTUR: Kendisinden, sadece bir tek Tbi tarafndan hadis rivayet edilmiolan Sahb mevcuttur, ancak bu sahb mehul ve dolaysyla srf bu sebeple rivayeti zayfaddedilmemitir. Mesela "Mirds bnu Mlik el-Eslem" (radyallahu anh)'den sadece olu Sad hadisrivayet etmitir. Keza "Amr bnu Taleb" (radyallahu anh)'den sadece Hasan Basr rivayette bulunur.Bunlar Buhr'den birka rnek. Mslim'den de verelim: "el-Earru'l-Mzen" (radyallahu anhm)'densadece Ebu Brde hadis almtr. "Ebu Rif'atu'l-Adev" (radyallahu anhm)'den sadece Hmid bnuHill el-Adev; "Reb'a bnu Ka'b el-Eslem" (radyallahu anh)'den sadece Ebu Seleme bnuAbdirrahmn rivayette bulunmutur. Hlsa bu eit rivayetler Sahheyn'de ok miktarda mevcuttur.Bunlar, kendilerinden hadis alan kimse tek bile olsa, Ashab arasnda ma'ruf kiilerdir. Szgelimiyukarda ismi geen Mirdas el-Eslem Bey'atu'r-Rdvn'a katlm birisidir. Reb'a el-Eslem ise Ehl-iSuffe'dendir, ikisi de marufturlar.

te taraftan Ashab'n adaleti tam olmas sebebiyle haklarnda ta'dl ediciye de gerek yoktur, yeter kisahbelii kesinlik kazanm olsun. Netice olarak

ismen tesmiye edilerek kendisinden tek bir Tbin'in hadis rivayet ettii Sahb -yukarda belirtilen

kaideye mahkm edilerek- mehl addedilmemitir. Sahbe arasnda mbhemler mevcuttur, ancak bumehl demek deildir.

2- lim'den baka bir hret de raviyi mehul olmaktan karr. yle ki, ilm yn olmad iinkendisinden sadece bir kii rivayette bulunmutur ama o zat, halk arasnda bir baka ynylemehurdur. Bu duruma zhd ile mehur olan Amr bnu Dnr ve ecaatiyle mehur olan Amr bnuMa'dkerb misal verilir. Nitekim Hatbu'l-Badd, hadis ehli nezdindeki mehul yle tarif etmitir:"Hadsi tek bir cihetten bilinen ve ulema tarafndan da tannmayan kimse". Bu tarif, kendisinden tek birkii de rivayet etmi olsa ulemaca tannan kimsenin mehul addedilmeyeceini gsterir.

3- Baz limler, "Abdurrahman bnu Mehd, Yahya bnu Sad gibi olmay prensip edinenler, herhangibir mehl'den hads almsa bu makbuldr, o rvi bylece cehletten kar" demitir.

4- Zayf bir gre gre de mehln rivayeti aleltlak makbuldr. Bunu syleyenler iin bir rivayetinmakbl addedilmesinin tek art vardr: Rvinin mslman olmas. Bu grn zayfl aktr.


15/275

B) RAVNN ZABTINI CERHEDEN SEBEPLER

Ravi, adalet ynnden olduu gibi zabt ynnden de be farkl cerhe maruzdur: Fuh-i galat, gaflet,vehm, s-i hfz, muhlefet.

Temelde bunlar hep hfza ile ilgili menfi durumlar ifde eder. Ravideki bu eit kusurlar adaletle ilgili

olanlarla kyaslamada daha hafif kabul edilir. nk kastszdr. Normalde her insan farkna varmadanhata yapar. Ndir hatalar sebebiyle kimse sulanamaz, hatta ravi hakknda zayflatc bir sebep olarakzikredilmeyebilir de. Ancak bu eit hatalar artar ve bu dikkat ekecek bir hal alrsa, rivyetlerinselameti bakmndan, raviye bak asn deitirir. Bu hatalar rivayetlerinin yarsna veya yardanfazlasna mil olacak ekilde artarsa ravinin terkini gerektirecek kadar ehemmiyet kazanr.

te yandan hadslerin shhatini belirtmek iin kullanlan hasen, zayf, z, mnker, muallel.., gibi birksm tabirler de ravideki hafza bozukluunun eidine, derecesine gre kullanlrlar.

imdi zabt bozan bu halleri ksaca aklayalm:

1- VEHM: Rvi'nin, mrsel veya munkat olan bir hadisi muttasl olarak, yahut da bir hadisin metninibir baka hadise ithl ederek rivyet etmesidir. Bu merfu hadisi mevkf, mevsul hadisi mrsel olarakrivayet eklinde de ortaya kar. Vehim sahibi bir ravi, vehme senette de der, metinde de. Metin vesenetleri ok iyi bilen muhaddisler dlen hatay ortaya karabilirler. Vehmin girdii hadse usulclerumumiyetle muallel hadis derler.

2- GAFLET: Dikkatsizlik demektir. Ravinin dikkat ve titizliini artrd takdirde bertaraf edebilecei birkusurdur. Bu kusur bazan galat'la ifade edilmitir. Normalde galat, ravinin rivayet esnasnda yapthatalara denir.

3- FUH- GALAT: Yaplan rivayetlerin yarsnda veya yardan ounda hataya dlrse hafzann bu

hali fuh-i galat'la ifade edilmitir. Buna kesret-i gaflet de denir. Bu hal hafzann ziyadesiylebozulduunu gsterir. Her iki hadisten birinin hatal olma ihtimalini ortaya kor. Tabiki bylesirivayetlere itimad edilemiyeceinden ravi metruk addedilir. Fuh-i galat sahibi bir kimsenin rivayetinede mnker denir. Bu mnker, zaaf iddetli manasnadr, sikayamuhalif rivayet manasna deil.

4- S''L-HIFZ: Hatas isbetinden ok olmas halidir. Hfzas byle olan raviye seyyi'l-hfz denir.Hfza bozukluu ravinin sabit bir vasf, deimez bir hali olduu gibi, bazan da geici bir durum, birrzadr. Yallk, hastalk gibi durumlarla arz olur. nceden hep kitaptan rivayet etmi, buna alkanlkkazanm birinin kitabn kaybetmesinden sonra ezberden rivayet etmeye balamasyla da s-i hfzortaya kar. Sonradan rz olan hafza bozukluuna ihtilt denir. htilt'a duar olan raviye de muhtalitdenir.

Muhtalit raviler muhaddislerce malmdur. Ravilerin tercme-i halleri yaplrken, muhtalit olduklar

belirtilir. Bunlarn ihtilattan nceki rivayetleri -baka kusurlar olmad takdirde- makbuldr. htilattannce kendilerinden hadis alm olan raviler de bu sebeple kusurlanamazlar. Muhtalit'ler hakkndadikkat edilmesi gereken husus, ihtilattan nceki rivayetleri ile ihtilattan sonraki rivayetlerini bilmektir,kimler ihtilattan nce kendisini dinledi, kimler ihtilattan sonra veya her iki devrede de ondan hadis ald?Bunun bilinmesi mhimdir. htilattan sonraki rivayetleri merduddur. Evvel mi sonra m rivayet ettiibilinemiyenler hakknda tevakkuf esastr.

Muhtalit olmayp vasf sbiti s'i'l-hfz olan ravilerin btn rivayetleri merdddur. Muhtalit oldu mu,olmad m? diye ravi hakknda tereddt edilirse bunun rivayetlerinde de tevakkuf edilir.

Kitabn kaybettikten sonra alkanlnn hilfna ezberden rivyete devam eden kimse de muhtalitsaylr ve onlarla ilgili ahkma tbi olur. Bunlardan, kitaplarnn kaybolmasndan nce kimler hadis ald,kimler sonradan ald? bilinmesi gerekir. Sonradan alanlarn rivayeti haliyle merduddur, terkedilir. Bu


16/275

gruba girenlerden bnu Leh'a (V.174/790), mehurdur. Kendisi Msrl olup byk bir muhaddistir.bnu'l-Mbrek, bnu Vehb, Ebu Abdirrahman el-Mukri, Evz, Sfyan, u'be gibi bykler ondan hadisalmlardr. Ancak bir ara yanan evinde kitaplar kl olur. Bundan sonra ezberden rivayete devameder. Fakat vehmi artnca gzden der. Ahmed bnu Hanbel'in: "ok hadis rivayet etmede, zabt veitkan'da bnu Leh'a gibi bir baka Msrl var m?" takdirine ramen, bnu Leh'a'nn hadisleriyle ihticcedilmez, sadece mtabaatta kullanlr.

htilt'a urayan mehurlardan birka: Abdurrahman bnu Abdillah el-Mes'd (v.160/776), At bnu's-Sib (136/753), Sad bnu Eb Arbe (v.156/772), Sfyn bnu Uyeyne (v.198/813), Abdurrezzk bnuHemmm es-San'n (v.211 /826), Ebu Bekr Ahmed bnu Ca'fer el-Kat'i (v.368/978).

Bunlarn hayat hikayeleri okunduu zaman, ihtilatlar zhir olunca etrafndakilerin, hadis rivayetlerininlemek iin cidd tedbirler ald, alanlar oldu ise bunlarn derhal mimlendii, kimlerin kendilerindenihtilat zamannda hads ald vs. grlebilir.

5- MUHALEFET: Ravinin, gerek senedde ve gerekse metinde baka ravilere muhalif olan rivayettebulunmasdr. Bu ya sika'nn evsk'a veya zayf'n sikt'a muhalefeti eklinde olur. Her iki halde dederecesi daha dk olann kendinden daha stn olana muhalefeti ek linde tecell eder. Muhalefet,temelde vehim hatasndan ileri geldii iin, kendinden stn olana muhalefet eden ravi za'fn ortayakoymu olur, dolaysyla mecrh addedilir. Rivyeti de zayf ve merdd olur.

Muhlefet eitli ekillerde olur ve ortaya kan muhlif hadisler bu ekillere gre farkl isimler alrlar.Szgelimi sika bir ravi, kendisinden daha sika (=evsak) bir raviye veya sika ravilere muhalefet ederse,rivayetine z,

muhalefet ettii evsak'n veya sikalarn rivayetine de mahfuz denir.

Sika'ya muhalefet eden zayf bir ravi ise, rivayetine mnker denir. Bu durumda sika'nn rivayetine dema'ruf denir.

Bazan muhalefet, senedde yaplan deiiklik sebebiyle meydana gelir. yle ki: Bir hadisi, muhtelifisnadlarla bir cemaat rivayet eder. Bir ravi, ayn hadisi, cemaatten sadece birinin isndyla birletirerekrivyet eder ve fakat isnadlar arasnda mevcut olan farklar belirtmez. Bylece, bu isnad, cemaattarafndan rivayet edilmi olan isnadlara muhalif der. sndnda ortaya kan bu muhalefetsebebiyledeiiklie urayan hadise mdrec'l-isnd denir.

Bir de mdrec'l-metn denen muhalefet eidi vardr. Bu, ravinin, hadisin metnine bireyler ilaveetmesiyle meydana gelir. lve, hadiste geen garib bir kelimeyi aklamak maksadyla olduu gibi,hadisin ihtiva ettii bir hkme dikkat ekmek maksadyla da olabilir. Her iki halde de ilave edilen szravi asl metinden belirtip ayrmaz. Hadsi ondan alanlar da ayklama yapmakszn rivayet ederler.Bylece o ilave hadisin aslndan zannedilir. Ancak tahkik ehli bu hadisi baka tariklerden gelen

vecihleriyle karlatrmak suretiyle bu ziydeyi ortaya karabilirler.

Tahrf veya tashf denen bir ameliye ile de hadiste muhalefet hasl olur. yle ki: Ravi, bazan -herhangi bir kasda mebni olmakszn- senette geen isimlerin veya metinde geen kelimelerinharflerinde deiiklik yapar. Harfleri takdim, tehir, deitirme, kelimenin tabiatn bozacak ekildenoktalar yanl koyma veya koymama gibi. Bu durum metinde ise, manay tayr eder, senette iseraviyi deiik gsterir. Rivayet, baz harflerinde meydana gelen deiiklie maruz kalmsa muharref,noktalamada deiikliklere maruz kalmsa musahhaf ismini alr.

Muhalefet bazan kalb denen bir tasarrufla meydana gelir. Kalb'in eitleri var ise de, esasitibariyle,baz isim, kelime ve hatta ibarelerin senet ve metinde takdim ve tehre uramasyla hsl olur. Bu eithadslere de maklb denir.

Muhalefet bazan, ravinin, kendisinden daha mutkn ravilerin (veya ravinin) zikretmedii bir ismi senedeilave etmesiyle meydana gelir. Mezd fi Muttasl'l-Esnid ad verilen bu hadiste, ziyade ismin olduu


17/275

yerde semaya delalet eden semi'tu, ahbaran gibi bir siga kullanlmam ise ziyadeli rivayetin tercihiesas olmutur.

Hangi eidinde olursa olsun muhalefet bulunan rivayetlerde sikann rivayet ettii hadis tercih edilir.

Baz durumlarda raviler ve senette aranan bakaca artlar eit derecede ise birini dierine tercihzorlaabilir. Bu durumdaki hadislere muzdarb denmitir ve birini tercih ettirici bir karne kncayakadar tevakkuf esas alnmtr.

4- CERH VE TA'DL KADELER

Usl kitaplarnda rivyeti kabul edilenlerin vasflarn beyan sadedinde baz kaideler aklanmaktadr.Bunlardan bir ksmna, ilenen mevzu ile alkas sebebiyle baka yerlerde temas edilmi olsa bile,topluca, kendi sistemi erevesinde grlmesinde fayda var. Bu sebeple, Tedrbu'r-Rv'de yerverilmi olan uzun aklamalarn bir ksmndan kanarak okuyucuyu tatmin edecek asgar izahla bukaideleri belirtmeye alacaz.

BRNC KADE: Bir rivayetin kabul edilebilmesi iin ravisinin zbt ve dil olmas lzmdr. Adaletingereklemesi iin blu, akl, slm, itikad, diyanet, mrvvet, sdk, hret, lika gibi artlar arandn,bunlardan ne kastedildiini daha nce akladk.

KNC KADE: Bir ravinin adleti, onun hakknda dil iki kiinin "dildir" demeleriyle veya alimlernezdinde adaletiyle itihr etmesi ve hakknda sen edilmi olmasyla sabitleir. Nitekim Tbin veEtbauttbin'in bykleri ve mehurlar byledir.

Ebu Bekr el-Bakilln yle demitir: "hid ve muhbir, her ikisi de, adletleriyle mehur olmadklartakdirde tezkiyeye muhtatrlar, zira durumlar mekuktur, adlet zere olmalar da adaletsiz olmalarda cizdir..."

NCU KADE: Rvnin zabt, ounlukla, mutkn olan sika'lara muvafakatyla bilinir. Nadirrastlanan muhalif rivayetleri zabtn ihll etmez. Ancak bunlar miktarca artarsa zabtnn zayflnahkmedilir ve kendisiyle ihticc edilmez. Sikalara muvafakatn lafz olmas art deildir, rivayetler ifdeettikleri manalarda uygunluk arzetseler bu yeterlidir.

DRDNC KADE: Sahih ve mehr olan kavle gre, bir ravi hakknda yaplan ta'dil gayr- mfesserde olsa yani sebebi belirtilmemi de olsa makbldr. Cerh ise, mfesser olmadan kabul edilmez.

Ta'dl'de aklama artnn konmamas adlet salayan sebeplerin okluundan

ve dolaysyla bunlar birer birer saymann zorluundandr. Bu suhulet konmam olsayd muaddil, herahs iin: "unlar unlar yapmazd, unlar unlar irtikab etmemitir, unu unu yapard..." diyeyaplmas veya terki fsk olan eyleri saymas gerekecekti. Bunun nasl bir zorluk olaca aktr.

Ancak cerh buna benzemez. Tek bir menfi ii yapmas cerh iin yeterlidir. Bunu sylemenin hibirzorluu da yok. Mlum olduu zere, cerh sebepleri hususunda insanlar ok farkldrlar. Mesela birisi,kendi nazarnda cerh saylan bir sebeple raviyi cerheder, halbuki bu, nefslemirde (gerekte) cerhdeildir. yle ise crih, cerhin sebebini beyan etsin ki, bakalarna, bu gerekten kdih (yaralayc) mi,deil mi deerlendirme imkn tansn. Sylediimiz bu prensip bnu Salh, Hatbu'l-Badad, Buhargibi byklerin benimsedikleri sahih grtr. Fukaha ve usulcler bu gr zerine hareketetmilerdir. Nitekim, Sahheyn bahsini ilerken, Buhr ve Mslim'de bazlarnca cerhedilen zayfravilerden sz etmi ve ilaveten bunlardan bir ksmnn, Buhr ve Mslim nazarnda "zayf deillerdir"diye deerlendirildiini kaydetmitik. Ayn davran Ebu Davud bata dier muhaddislerde de grlr.


18/275

Bu durum, muhaddislerin, cerh sebebi belli edilmeden "zayftr", "birey deildir" gibi mcmel vembhem cerhi kabul etmemeyi dstr edindiklerine dellet eder. Benimsenen yolun bu olduunugsteren bir baka husus daha var. O da udur: Bir ksm rivayetler gsteriyor ki byle mbhemcerh'te bulunan carihlerden cerh sebebini aklamalar taleb edildii zaman, muhtab tatmin eden,gerekten cerhi gerektiren bir sebep zikredememilerdir. Hatibu'l-Badad bu meseleye mstakil birbab tahss ederek pek ok misal sunar. Kaydettii bir rnee gre, u'be'ye: "Falancann hadisini niye

terkettin?" diye sorulunca: "Ben onu, kadana ya binmi, koturmak iin hayvancaza ayaklarylavuruyor grdm" der (4). Keza Slih el-Mrr'nin hadisleri hakknda Mslim bnu brahim'e sul edilinceu cevab verir: "Salih'le de iin ne? Bir gn Hammd bnu Seleme'nin yannda ismi gemi idi,Hammd burnunu sildi." Bir baka rivayet u'be'nin yle sylediini bildirmektedir:

"- Minhl bnu Amr'n evine gitmitim. eriden bir tanbur sesi geldi, ben de geri dndm". Badadyanll noktalamak iin: "Keke sorsaydn,

______________

4) Kadana diye tercme ettiimiz kelimenin asl bir zevn'dir. Ar yk tamaya mansus bir at eididiye aklanr.

adamn belki de bundan haberi yoktu!" der. u'be'nin bu eit yanl hareketlerini belirtmek iinBadad bir de u rivayeti kaydeder: "Vek anlatyor: u'be dedi ki: Kendisinden Ebu shk'n hadisrivayet ettii Nciye'ye rastladm. Satran oynuyordu. Rivyetini almadm. Sonra (adamcaz lnce)rivayetlerini bir bakas vastasyla yazdm."

Badad'nin kaydettii son bir vak'aya gre, Hakem bnu Uteybe'ye "Zzn'dan niye hads rivyetetmiyorsun? diye sorulmu da: "O, ok konuan biridir" diye cevp vermi.

phesiz bunlarn hibirisi ravinin terk ini gerektirecek kusurlara girmez.

Sayrafi: "Falanca kezzbtr" derse bu da yeterli deildir, mutlaka sebebi aklanmaldr. nk kizbkelimesi galat manasna da gelir, nitekim "Ebu Muhammed kizbde bulundu" sz bu manadadr"demitir.

Bu meseleyi te'yden bnu Salh der ki:

"yle bir itirazda bulunmak mmkndr: "limler, rvileri cerhedip hadslerini reddetmede hadisimamlarnn cerh ve tadil zerine yazm bulunduu kitaplara itimd ediyorlar. Halbuki bu eserlerndiren cerh sebeplerini aklar. Melliflerin kitaplarda mtad detleri "falanca zayftr", "falanca birpara etmez" vs. veya "Bu zayf bir hadistir" veya "Bu, gayr- sbit bir hadistir" gibi bir tabir kullanpgemektir. Byle olunca sebep beyan etme art komak, bu eserleri iptal etmeye ve ou durumdacerh kapsn kapamaya mncer olmaz m?"

bnu Salh, sonra u cevb aklamay yapar: "Cerh sebebini aklamayan cerh ve ta'dl kitaplar, -biz

cerhi tesbit ve cerh hkm vermede onlara itimad etmesek bile- onlarn cerhettii ahslarn hadslerinikabulde tevakkuf etmemize yararlar. nk, ne de olsa, onlarda gelen cerh, bizde raviler hakkndakavi bir phe uyandrr, bunun zerine ravinin halini aratrrz. ayet phe gider, gven hasl olursarivayetini kabul ederiz. Nitekim durumu byle olan nice sahheyn ravisi vardr."

Sahih olan bu gr dnda baka grler de vardr. zetle:

1- Yukardakinin tersine, gayr- mfesser cerh kabl edilmeli, ta'dl mfesser olmal,

2- Cerh de ta'dl de mfesser olmal,

3- Crih ve muaddil cerh ve ta'dl erbabn bilip anlayan itikad ve amellerinde salam kiilerse cerhte

de ta'dil'de de sebeb beyan etmek gerekmez. Baka veslelerle daha nce de yer verdiimiz bu


19/275

gr Kad Ebu Bekr, cumhur'un gr olarak nakletmi, mmu'l-Harameyn, Gazli, Rz ve Hatibbenimsemi, Ebu'l-Fazl el-Irk, el-Bulkn grn "sahh" olduunu te'yid edip benimsemilerdir.

bnu Hacer bu meseleye bir baka vs'at kazandrmtr. Der ki: "Bu ilmin imamlarndan biri tarafndantevsk edilmi biri, mcmel bir cerhle cerhedilmi olsa, bu kimse hakkndaki cerhi yapan crih her kimolursa olsun, mfesser olmadka cerhi kabul edilmez. nk onun sikalk rtbesi kesinlemitir, bu

ancak aka beyan edilen bir kusurla izle edilebilir. Zira bu ilminimamlar, dini durumlarn verivayetini iyice tedkkten geirmedikleri, gerekli aratrmay yapmadklar kimseyi tevsk etmezler.Onlar bu meselede insanlarn en uyanklardr, onlardan birinin hkmn sarh bir kusur nakzedebilir."

Eer bir rvi, cerh ve tdili bilen birisi tarafndan gayr- mfesser olarak cerhedilse ve bu rv dahance ta'dl edilmemi idiyse bu cerh onun hakknda kabul edilir. Zira byle birisi ta'dl edilmemi olmassebebiyle mehl durumundadr. Bu rvi hakknda crihin szn mteber klmak ihml etmektendaha iyidir. Cerh ve ta'dl ilminin zirvesinde yer alanlardan Zeheb: "Bu ilmin limlerinden iki tanesi, hibir zaman ne zayf bir kimseye sika demede, ne de sika bir kimseye zayf demede ittifaketmemilerdir" der. Nes'nin, hadis kabul etmede prensibi, terkinde ittifak edilmemi ravilerden hadisalmakt.

BENC KADE: Cerh ve ta'dilin sbut bulmas (kesinlik kazanmas) iin, sahh olan kavle gre, birkiinin beyan yeterlidir. nk, bir haberin kabulnde aded art yoktur, dolaysyla, o haberin ravisinicerh ve ta'dl'de de aded art koulmaz. Ayrca tezkiye (ta'dl) hkm makamndadr, hkmnmuteber olmas iin hkimin iki olmas diye bir art yoktur.

Baz alimler, "ehdette olduu zere, cerh ve ta'dl'de de iki kiinin beyan olmaldr" demise deitibar edilmemitir. nk aklanaca zere rivayet ehdetten farkldr.

RVYET VE EHADET ARASINDAK FARKLAR: Daha ok fkhn konusuna giren ehdet'le,ncelikle hadisin konusuna giren rivayet bahisleri birbirineyaknlk arzettii iin aralarndaki benzeyenve benzemeyen noktalar belirtmeye hads usulcleri ehemmiyet vermilerdir. Bir ksm zevat: "ikisi debirdir" demeye sevkedecek kadar, birok noktada aralarnda mtereklik varsa da, bnu Hacer gibimdakkiklerin gznden kamayacak baz farkl noktalar da mevcuttur. Biz, Tedrb'de tdad edilen

yirmibir aded ahkm farklarn aaya aynen kaydediyoruz.

1- ehdette aded art var, rivayette yok. (ehdet'in ihbarn sahh kabl etmek iin -tek hidin demuteber olduu baz meseleler dnda- zina iin drt, dier meseleler iin iki ahit art koulur).Halbuki, shhat artlarna uygun olarak tek tark'ten gelen rivayetle hkm sbit olur. Bunun sebebitr.

Birincisi: Mslmanlar, Reslullah (aleyhissaltu vesselm) hakknda yalan sylemekten, daha okkorku hissederler, halbuki yalanc ahitlikten bu kadar korku duymazlar, binaenaleyh ehdette yalanihtimalini azaltmak iin aded art koulmutur.

kincisi: Bir ok durumda rivayeti bir tek ravi yapmaktadr. Eer burivayet, mnferid diye reddedilecek

olsa, bu rivayetin getirdii zenginlik, dinde olmayacak. Halbuki ehdette aded art sebebiyle hukukkaybolsa zarar bir kiiyi ilgilendirir.

ncs: Mslmanlar arasnda birbirlerine kar dmanlk mevcuttur, bu durum yalan yereehdete sevkedebilir, bu imkn azaltmak iin ehdette aded gereklidir. Halbuki mmini Reslullah(aleyhissaltu vesselm)'a kar yalana sevkedecek sebep mevcut deildir, tek kiinin rivyetineitimd edilebilir.

2- ehdette baz yerlerde hidin erkek olmas gerekir, rivayette bu aranmaz.

3- ehdette hrriyet arttr, rivayette art deildir.

4- Bir kavle gre rivayette blu art deildir.


20/275

5- Hattbiye'den baka herhangi bir ehl-i bid'a'nn ehdeti -d (militan) bile olsa- makbuldr. Halbukiehl-i bid'a'nn mezhebi lehine yapt rivyet, d olsa da, olmasa da kabl edilmez.

6- Kizb'ten tevbe eden yalancnn ehdeti tevbeden sonra makbldr, rivayeti makbl deildir.

7- Bir tek hadiste yalan tesbit edilen ravinin daha nceki rivayetleri de reddedilir. Yalanc ehdeti

grlen kimsenin nceki hitlikleri iptal olunmaz.

8- Bir kimsenin ehdeti kendisine bir menfaat salayacak veya zarar defedecek ise, bu ehdetimakbul deildir. Bu durumdaki rivyet kabl edilir.

9- Kiinin usl ve fru'u veya klesi lehine yapaca ehdeti dinlenmez. Rivayet ise makbuldr.

10, 11, 12- ehdetin sahh olmas iin, hitliin gemi bir vak'a zerine olmas, talebedilmesi vehkim huzurunda cereyan etmesi gerekir. Rivayette bu artlar aranmaz.

13-lim, ilmine dayanarak rvi hakknda kesin bir cerh veya ta'dil hkmne varma yetkisine shiptir.ehdette durum byle deildir, burada ihtimal mevzubahistir, en dorusu da hududullah'a girenle

dierlerini tefrktir.

14- Sahh gre gre, rivyette, tek bir limin hkm ile cerh ve ta'dl makbldr, ehadette deildir.

15- Rivyetle limden vki olan gayr- mfesser bir cerh veya ta'dil hkm makbuldr, ehdettecerhin kabl mfesser olmasna baldr.

16- Rivyete mukabil cret almak caizdir, ehadette ise, hitliin eds iin yol paras denmisemasraf alnabilir.

17- ehdeti esas alarak hkmetmek hid hakknda bir ta'dildir. Hatta Gazl, "Sen dilsin" demektendaha kav olduunu syler. Halbuki, esah olan kavle gre, limin rivyet ettii e yle amel etmesi ve

buna dayanarak fetva vermi olmas rivayetin shhatine delil olamaz.

18- lm, gaybbet ve bunlara benzer bir sebeple asl grg hidini dinlemenin imkansz hale geldiidurumlar dnda hidin hidi'ne itibar edilmez, asl hit dinlenir. Rivyet bunun aksinedir;ounlukla, hayatta kalanlar lenlerden rivyet ederler.

19- Bir rvi rivyet ettii bir eyden rcu edebilir. Bu durumda o rivyet amelden der. Hkmverildikten sonra ehdetten dnlemez, dnlse, hkm bozulmaz.

20- kikii, katli gerektiren bir meselede ahitlik yapp lme sebep olduktan sonra: "Biz mden(kasten) yalan syledik" diyerek ehdetten rc etseler, kssen katledilirler. Halbuki bir meseledehkm vermede hkim zorlukla karlaarak tevakkuf edip duraklasa, bir kii meseleye mteallik Hz.

Peygamber (aleyhissaltu vesselm)'den bir hadis rivayet etse, Hkim rivayete dayanarak lm kararverdikten sonra ravi gelip: "mden yalan syledim" diye rivayetinden rc etse ravinin durumuhakknda ihtilaf edilmitir. Baav'nin el-Fetv'snda "Tpk hidde olduu zere rvi, ksaslaldrlr" der. er-Rfi'nin nakline gre, el-Fetv ve'l-mm"da Kaffl: "ehdetin aksine burada ksasuygulanmaz" der. Zira ehdet muayyen bir hdiseyle ilgilidir. Rivyet ise o hadiseye has olmaz.

21- Drtten az sayda hid zina hususunda hitlikte bulunsalar, rcih kavle gre hadd-i kazf'e (iftiracezas'na) mruz kalrlar. Tevbe etmedikleri mddete hitlikleri de kabl edilmez. Bu kimselerinrivyetlerini kabl hususunda iki gr var: Mehur olan kavle gre kabul edilir. (Bu meseleyi Mverdel-Hv'de zikretti, ondan da bnu'r-Rf'a el-Kifye ve'l-stiv fi'l-Elfz'da nakletti).

ALTINCI KADE: CERH VE TA'DL'N BR RAVDE BRLEMES


21/275

Yukarda akladmz cerh ve tadilin sbut bulmas meselesi, bizi bu bahsin hassas bir meselesinegetirmitir: Cerh ve ta'dil bir ravide birlemise; yani, ravi hakknda hem cerh ve hem de ta'dil vkiolmu ise hkmmz ne olacak? Raviyi mecrh mu addedeceiz, adl mi?

Bu meseleyi "hassas" olarak vasflandrmamz mevzuun biraz etrefilli oluundandr. nk sorumuzbir kelimelik cevap aramaktadr: "mecruhtur" veya "adildir" diye. Halbuki, bu durumda verilecek hkm,

baz hususlarn nazar- dikkate alnmasn gerektirmekte ve farkl ekillerde tecell edebilmektedir.

Bu mesele, olduka da mhim bir meseledir. nk, raviler ounluk itibariyle bu durumdadr.Diyebiliriz ki, "adalet"i veya "zayflk" hususunda limlerin ittifak ettii raviler ok aznlkta kalr. Gerikalan byk ounluk muhtelefunfih'tir, yani haklarnda bazlar "sika" derken bazlar "zayf" demitir.stelik Buhar, Mslim, mam fi, Ebu Hanfe vs. gibi. slmn en yce ahsiyetleri bile cerh'e mruzkalan ounluk iinde yer alr. u halde bu mevzuun noksan anlalmas ok yanl neticeleregtrebilecektir.

Biz, konunun yanlla meydan verilmeden kavranlmas iin, ncelikle belirtmek isteriz ki, budurumda verilecek hkm drt ayr eye baldr:

1- Cerh veya ta'dl eden,

2- Cerh veya ta'dl edilen,

3- Cerh veya ta'dl edenlerin says,

4- Cerh ve ta'dl'in mahiyeti.

CERH VE TA'DL BR THADDIR:

Cerh ve ta'dlle alkal baz meselelerin kavranmasnda yardmc olacana inandmz bir hususu,ksa bir istitradla aklayacaz, bu husus cerh ve ta'dl iinin itihd bir ameliye olmas'dr.

Ulem, CERH VE TA'DL BR THAD AMELYESDR demekte mttefiktir. Yani, cerh veyata'dl'de bulunan kimse, ravi hakknda edinmi bulunduu ahs bilgilerine dayanarak, birdeerlendirme yapar, bir hkm verir: "Zayftr", "ok zayftr", "vehim shibidir", "sikadr", "evsaktr","vasattr", "zabt iyidir", "zabt bozuktur" gibi. Nitekim itihad da byledir; mtehid, bir mevzu ile alkalbilgilerine dayanp gayretinin son haddini ortaya koyarak gerei belirtmek maksadyla bir hkme varr.

* Mtehid hkmnde isbet de etmi olabilir, yanlm da.

* Yanlmasndan dolay mes'l deildir.

* Ayn meselede, -bilgileri, nokta-i nazarlar, dayandklar prensipleri farkl olduu iin- iki mtehid

farkl hkmlere gidebilir.

* Farkl hkme ulaan iki mtehidden birinin hkm dierini balamaz, ikisi de isabet ve hata'da eitans sahibidir.

Cerh ve ta'dl alimleri de -ravi hakknda edindikleri ahs bilgilere gre hkm verdiklerinden- ihtilafadebilirler. Bunlardan birine hakl dierine haksz denemez.

te baz alimlerce zayf, baz alimlerce sika kabul edilmi ravilere muhtelefun fih denir.

imdi asl konumuza gelmi oluyoruz: Muhtelefun fih rvnin ve rivyetinin durumu nedir?

MUHTELEFUN FH HAKKINDA ULEMANIN KABUL ETT UMUM PRENSB'e gre, Cerh ve ta'dlbir ravide birleirse cerh ne alnr; ravi mecrh rivayeti de zayf addedilir. "nki, demilerdir,


22/275

cerheden kimse (crih), ravinin, ta'dl eden kimse (muaddil) tarafndan bilinmeyen kusurlarn bilmekteve bu kusurlarna binaen cerhetmektedir, yeter ki cerh, mfesseryani cerh sebebi aklanm olsun.Hatta muaddiller sayca ok bile olsalar adedlerine itibar edilmez. Muaddil zhire gre ta'dl etmitir.Crih ise, muaddile kapal olan batn durumunu bilmekte ona gre hkmetmektedir."

Hatbu'l-Badad, bu syleneni Cumhur'un mterek gr olarak bildirir. Hem fakhler hem de

usulcler bu grte ittifak etmilerdir. Ancak fukaha bir kayt koyar: Onlara gre cerhin takdmi,muaddil'den: "Crihin zikrettii kusuru ben de biliyordum; evet o hl, rvide mevcut idi, ancaksonradan tevbe etti ve bir daha da eskiye dnmedi" eklinde bir aklamann olmamasna baldr.Byle bir aklama gelmi ise, ta'dl takdm edilir ve rvi sika addedilir. Ancak bu kusurun kizbolmamas gerekir. Zira kizb itham yiyen ravi'yi muhaddisler ebediyyen terkederler.

* Keza, crihin ittihmn, muaddil muteber bir ekilde reddedecek olursa, yine ta'dl takdm edilir. Buhususa Tedrb'de yle bir misal verilir: Crih'in: "Falanca gn o, bir ocuk ldrd" demesine mukabilmuaddil'in: "O ocuu daha sonra sa grdm" veya "O gn adamla beraberdik, byle bir durumolmad" demesi gibi.

* Keza, Ta'dl edilen kimse hakknda mfesser olmayan mcmel bir cerh gelmise, cerhe itibaredilmez. nk daha nce de akland zere buradaki cerh sebebi, belki bakalar asndanmuteber deildir. Adaleti sbit olan ravi hakknda mcmel cerh'i alim de yapm olsa nazar- dikkatealnmayaca kabul edilmitir.

* Alim olmayann cerhi ise bilicma merduddur.

* Adaleti mekuk olan hakknda limin cerhi, mcmel bile olsa muteberdir ve mukaddemdir.

* Cerh ve ta'dlde fikirlerine ba vurulan byk otoriteler hakknda cerh makbl deildir, daha nceakladk.

Yukarda kaydedilenler muhtar gr dediimiz ounluun grdr. Bu meselede baz ferdgrler de mevcuttur, yleki:

1- Cerh ve ta'dl bir ravide birletii zaman muaddiller sayca oksa, ravinin adaletine hkmedilir.

2- Carih ve muaddillerden hangisi ilimce nde ise (ahfaz), onun gr esas alnr.

3- Cerh ve ta'dl'den hibiri terecch edemeyeceinden, hkme gidilmez.

MHM NOT: Cerh ve ta'dl ilminde, bir ravi deerlendirilirken, ayet bu muhtelefun fih ise, hakkndasylenenlerden sadece birini, mesela sadece carihlerin szn nakledip muaddillerin sylediklerinizikretmemek bu, o ahsa zulm olduu gibi ilme de ihanettir.

Bu zulm ve ihaneti, eitli taassublarn sevkiyle, mam- A'zam Ebu Hnfe gibi slamn en bykahsiyetlerinden biri hakknda ileyen kimselere rastlyoruz. Hakknda, ona diyaneti, hfz, fkh vehadis ilmindeki yce makam sebebiyle tebcl eden nice bykler varken, bunlar meskut geip,mahiyeti mekuk, shhat durumu kesin olmayan baz cerhedici szleri neredenler var.

DKKAT: Cerh ve ta'dl bahsinin anlalmas iin unu da belirteceiz: Huffzdan bir ksm nazarndamehur ve ma'ruf olan pek ok ravi, dier baz huffazca mehul ilan edilmilerdir. nk bunlar onlartanmamaktadr. Sahheyn'den birka misal:

* Ahmed an Asm el-Belh: Buna Ebu Htim "mehuldr" demitir. nk halinibilmemektedir. bnuHibban ayn zat tevsk eder ve der ki: "Kendisinden beldesindeki alimler rivayet etmitir."

* brahim bnu Abdirrahman el-Mahzm: bnu'l-Kattn buna mehul derken, bakalar ma'ruf demitir.bnu Hibban da ona sika demi bir cemaat de kendisinden hadis rivayet etmitir.


23/275

* sme bnu Hafs el-Meden: Bu zt es-Sc ve Ebu'l-Kasm el-Llk' mehul addetmitir. Zeheb:"Mehul deildir, kendisinden drt kii hadis almtr" der.

Tekrar hatrlatyoruz: Cerh ve ta'dl itihad bir ameliyedir.

YEDNC KADE: Bir kimsenin "Bana sika olan zat rivayette bulundu" demesi onu tevsk saylmaz.

Ancak saylr diyen de olmutur. Byle diyen kimse lim birisi ise, baz muhakkiklere gre, kendimezhebine mensb olanlar nezdinde bu bir tevsktir.

* Mesela: fi gibi bir zat yani "Kendisini itham etmediini birisi bana haber verdi"diyecek olsa, bu sz sanki yani "Bana sika olan zt haber verdi" demektir. Zeheb, bu szntevsk saylmayacan syler. "Zira, der bu ifadede thmet reddediliyor ama, onun mutkn veya hccetolduu sylenmiyor" bnu's-Sbk de bilhassa fi ayarnda olmayanlar hakknda Zeheb'ye hak verir.Sayraf, Mverd, Zerke gibi bakalar da ayn grtedirler.

* bnu Abdilberr mam Mlik'in benzerbir tabiri iin u aklamay yapar:

Mlik: eklinde sunduu bir senetde geen sika'dan maksad Mahrama bnuBheyr'dir.

.demise sika'dan maksad Abdullah bnu Vehb'dir, ancak Zhr de denmitirNes ise baka grle: "Mlik, Muvatta'da ne zaman demise, sika'dan maksad sanki Amrbnu'l-Hars'tr."

bnu Vehb'in de yle syledii rivayet edilir:

- Mlik'in kitabnda ne zaman yani "Bana, ehli ilimden ittihm etmediim birihaber verdi." demi ise kastettii kimse el-Leys bnu Sa'd'dr."

Ebu'l-Hasen el-bur de unu syler: "Bir ilim ehlinden iittim, yle demiti: fi hazretleri(rahimehullah) .dedii zaman buradaki sika'dan kasd bnu Eb Fdeyk'dirayet ,demise kastettii kimse Ebu sme'dir.ayet demise kastettii kimse Amr bnu Eb Seleme'dir. ayet demisekastettii kimse Mslim bnu Hlid'dir. yet demise kast brahim bnuYahy'dr."

Suyt Tedrb'te bu ifadelerde gerek Mlik'in ve gerekse afi'nin daha baka ahslar kastetmiolduuna dair bnu Hacer ve bakalarndan da nakiller verir.

Sika'nn, bir kimseden hadis rivayet etmesi, mid, bnu'l-Hcib vs. baz usulclere gre o kimsehakknda u artla tevsk saylmtr:

Hakknda: "sadece sika olandan rivyet eder" diye rivayet gelmi olmak. Byle bir kimsenin bir rvidenhadis almas o ravi iin ta'dldir. Sehv, bu eit aklayc rivayetin nadir kimseler hakknda vridolduunu sylemitir: Ahmed bnu Hanbel, Bakiy bnu Mahled, Harz bnu Osmn, Sleyman bnu

Harb, u'be, e-a'b, Abdurrahman bnu Mehdi, mm Mlik, Yahya bnu Sad el-Kattn. Sadecebunlarn, yalnzca sika'dan hadis aldklarna dair sarahat mevcuttur.

SEKZNC KADE: Bir limin, rivyet ettii, hadisle amel etmi ve ona uygun fetva vermi olmashadisin shhatine delil olmad gibi muhalefeti de ne hadise ne de ravisine bir cerh saylmaz. nkameli, ihtiyat iin veya bir baka delile mebni olabilir. Ayrca zayf hadisle de terb ve terhb gibi bazhususlarda amel umumiyetle benimsenmi bir keyfiyettir.

DOKUZUNCU KADE: Adaleti zhiren ve btnen mehul olan ravin in rivayeti cumhur nezdindemakbul deildir. Zhiren adl olup (ki buna mestur da denir) btn hali bilinmeyenin rivyetiyle amel


24/275

edenler olmutur. Bunlar daha ziyade afi'lerdir. bnu Salh, hadis kitaplarnn ounda, melliflerin,kendilerinden nce yaam, hallerini tahkk etmek mmkn olmayan raviler hakknda bu prensipleamel ettiklerini belirtmitir.

ONUNCU KADE: rif olan kadn ile rif olan klenin ta'dilleri kabul edilir. Mrahik de olsa blaermedike ocuun ta'dili bilicma merduddur. Kadnn ta'dilini iltizam eden ulema ifk hdisesi srasnda

Hz. Peygamber (aleyhissaltu vesselm)'in Hz. Aie (radyallahu anh) hakknda criyesi Berre'den"Nasl tanrsn?" diye sormasn dell gstermilerdir.

NOT: Zeheb, Miznu'l-'tidl'de kadnlarla ilgili bahse girerken dikkat ekici bir tesbit kaydeder: "Kadnravilerden itham edilen veya alimlerce terkedilen birisini tanmyorum". mam Eb shk el-sferyn,kadnlarn rivayet ettikleri ahkm ve ehdis, erkeklerin rivyet ettikleriyle tenuz edecek olursakadnlarnkini erkeklerinkine takdm etmitir.

ONBRNC KADE: Zt ve adaleti bilinmekle beraber ismi bilinmeyen ravi ile ihticc edilir. Bununlailgili teferruat daha nce hret bahsinde akladk.

ONKNC KADE: Ravi her ikisi de adl olan rav ilerden "Bana falanca veya falanca rivayet etti" diye

ekk'li ekilde ifade etse, bu rivayetle ihticc olunur. Ancak bunlardan biri zayf ise veya "falan yahutbakas rivayet etti" diyerek mehul birisine atfta bulunursa, ihticc salih olmaz.

ONNC KADE: Bid'as sebebiyle tekfir edilenle bilittifak ihticc olunmaz. Tekfr olunmayanlarzerinde farkl grler var ise de ounluk onlardan hadis alnabileceini sylemitir. Adalet-itikadbahsinde teferruatl olarak akladk.

ONDRDNCU KADE: Fskndan tevbe eden kimsenin rivayeti, tpk ehdetinde olduu gibimakbuldr. Ancak hadiste kizbe tevessl eden kimse tevbe de etse rivayeti makbul olmaz. Bu husustaAhmed bnu Hanbel, Buhari'nin eyhi el-Humeyd, es-Sayraf... hep bu grtedirler es-Sem'n: "Birkimse tek bir hadiste yalan sylese nceki rivayetlerini de terketmek vacibtir" der.

Hadiste kizb meselesine ulemann gsterdii bu titizlii Suyt, Reslullah (aleyhissaltu vesselm)hakknda yalandan iddetle zecretmek gayesine mteveccih olduunu belirtir. "nk, der, bununsebep olaca zarar byktr, hadislere giren bir yalan kyamete kadar takip edilecek bir yol olur" der.

ONBENC KADE: Sika bir rvi, sika bir eyhten rivayette bulunsa, ancak eyh "Ben ona byle birrivayette bulunmadm" diye cezm sigasyla rivayeti inkr etse, bu rivayetin reddi gerekir. Ancak sikanno eyhten yapt dier rivyetleri makbuldr. Bu vak'a ravinin cerhini gerektiren bir husus da deildir.nk eyhin reddinde, rvnin de eyhi reddetme manas vardr. Bylece iki sikann birbirinemuhlefeti sz konusu olur: Teraz-teshat ikisi de o meselede birbirini amelden drr. Bilhareeyh ayn hadisi rivayet etse veya bir baka sika rivayet ettii halde eyh reddetmese o rivayet sahihaddolunur.

Bu meselede baka grler de ileri srlmtr.

ONALTINCI KADE: Birisi bir hadis rivayet etse, bilahare de byle bir rivayet yaptn unutsa, sahihkavle gre, onunla amel caiz olur. Hanefilerden bir ksm caiz olmaz demitir. Hatta Hanefiler buprensipten hareketle, Ebu Davud, Tirmizi ve bnu Mace'de gelen bir Ebu Hreyre rivayetiyle amelireddetmilerdir. Reddedilen bu hadis Reslullah (aleyhissaltu vesselm)'n ahidle birlikte yeminedayanarak hkm verdiini bildirmektedir. Redde sebep olan unutma hdisesi, hadisin ravilerindenolan Sheyl bnu Eb Salih'de vki oluyor. Sleyman bnu Bill anlatyor: "Sheyl ile karlatmzaman kendisinden bu hadisi sordum. Bilmiyorum dedi. Senin rivyetin olduunu Reb'atu'r-Re'ysyledi dedim. Eer bunu benden Rebia

Documents

Kutubu Sitte 02. cilt