1

قۇرئان ۋە ھهدىسنىڭ قۇتادغۇ بىلىكتىكى تهسىرلىرى

ئابدۇقاھار ئابدۇۋارىس مهھزۇن

كىرىش سۆز تهييارلىق

يۈسۈپ خاس ھاجىپنىڭ ھاياتى ۋه كىتاپنىـڭ ئاالھىـدىلىكى كىرىش سۆز قىسمىدا كىتاپنىڭ بارلىق تۈركىي مىللهتلهرنىڭ ئورتاق . ھهققىده قىسقىچه چۈشهنچه بىرىلىدۇ

مىللـى مهدهنىـيهت نوقتىـسىدىنال ئهمهس ئىـسالم .ىنىدۇىكىنى سـۆزلبايلىقى ئىكهنلئـاخىردا . ڭ مۇھىملىقى بايـان قىلىنىـدۇمهدىنىيتى نوقتىسىدىنمۇ تهتقىق قىلىشنى

ــان ۋه ــشتا قۇرئ ــستىنتېمىغــا مۇناســىۋهتلىك بولغــان ئاپتۇرنىــڭ كىتــاپنى يېزى ھهدىھهدىـس مهزمۇنىغـا - قۇرئـانكىتاپتىكى... ناھايىتى ئۇستىلىق بىلهن پايدىالنغانلىقى

ــۇنجى ــدىكى ت ــسالم تارىخى ــۇر ئى ــڭ ئۇيغ ــىۋهتلىك بهيىتلهرنى ــس مۇناس ــايهت ۋه ھهدى ئئۇيغـۇرالردىكى دىننـى ئاتالغۇالرنىـڭ بارلىققـا كىلىـشى، (... تهرجىمىلىرى ئىكهنلىكى

مهنبهسى ۋه تهرهققى قىلىپ قېلىپلىشىشىنى تهتقىق قىلىش ئۈچۈن قۇتادغۇبلىكنىڭ ـ ــــ ئۆز دهۋرىـدىكى باشـقا دىننـى خىلىرىگه قاراپ چىقىشنىڭ زۆرۈرلىكىھهر خىل نۇس

).ئهسهرلهر بىلهن بىلله

ئىچىده پۈتۈن تۈركىي خهلقلهرنىڭ ئىسالمىيهتنى قۇبۇل قىلىپ قىسقىغىنا ۋاقىت بولغانلىقى، ھهر قايسى ساھهلىرىگىچه چوڭقـۇر تهسـىر زور ئۆزگۈرۈشلهرئېدىلوگىيسىدهــانلىقى، ــۈن دۆلهت قارا قىلغ ــۈپىتىدىال ئهمهس پۈت ــلهت س ــده پهقهت مىل ــانىيالر دهۋرى خ

سۈپىتىده ئىسالمىيهتنى قۇبۇل قىلغانلىقى، قىـسقا ۋاقىـت ئىچىـده دۆلهتنـى ئىـسالم دىنى بىلهن ئىداره قىلىشقا باشلىغانلىقى، بۇ ھهقته يۈسۈف خاس ھاجىپقـا ئوخـشاش

دۆلهت ئىـداره قىلىـش قلهرنىـڭىي خهلئالىمالرنىڭ ئىسالم دىنى بىلهن قهدىمقـى تـۈركــادغۇبلىكتهك سىياســهتنامه خار اكتېرلىــك ئهســهرلهرنى ئىدىيــسىنى بىرلهشــتۈرۈپ قۇت

لهرنىڭ ئىسالمىيهتنى قۇبۇل قىلىپ يۈز يىلغا يهتمىگهن بىـر خهلقيازغانلىقى، تۈركىي سېستىمىلىرىنى سىياسهت ۋهۋاقىت ئىچىده ھهم دىنى ھهمده مىللى ئهقىده، ئهخالق

شـقىچه قىلىـپ با (ىزىپ چىقىپ بۇاللىشىدىكى تۈپكى سـهۋهپلهرشتۈرۈپ ئهسهر يېبىرلهــڭ ــۈركىي خهلقلهرنى ــدا ت ــتۇرغان ئېيتقان ــشىنى ئاسانالش ــۇل قىلى ــسالمىيهتنى قۇب ئى

: نى تۆۋهندىكىلهرگه يىغىنچاقالش مۇمكىن) سهۋهپلهر

ئىـسالمىيهتنىڭ قهدىمقى ئهقىده سېستىمىـسى بىـلهن تۈركىي خهلقلهرنىڭ . 1 تـۈركىي خهلقلهردىكـى: ده سېستىمىـسىدىكى ئوخـشاشلىقالر مهسـىلهنئهقى

. جهھهنـنهم- جهنـنهت.كۆك تهڭرى، ئىسالمىيهتتىكى بىـر خۇدالىـق دىنـىئۇرۇش قىلغاندا كـۆك تهڭـرى ئۈچـۈن تۈركىي خهلقلهرنىڭ . ۋهتهن سۆيگۈسى

..قاتارلىقالر ئۇرۇش قىلىدىغانلىقى

ىـسالمىيهتنىڭ ىـسى بىـلهن ئنىڭ قهدىمقى قـانۇن سېستىمتۈركىي خهلقلهر .2ئىسالمىيهتتىكى قىساس : مهسىلهن. سىدىكى ئوخشاشلىقالرقانۇن سېستىم

ئۇرۇشـتىن باشـقا تـۈركىي خهلقـلهر. ئېلىش ئىشلىرى ۋه ئـائىله ئىـشلىرىزىنـا تـۈركىي خهلقـلهر . ۋاقىتتا ئادهم ئۆلتۈرسه قىساسىنى ئېلىپ بىرهتتـى

2

نــى مــۇداپىئه قىلىــشتىن بــاش ۋهتىن. ئايــالالر ئۆلتــۈرۈلهتتى-قىلغــان ئهر .تارتقانالرنى ۋهتهنده خىيانهت قىلغان دهپ قارايتتى

ئهسـكىرى ئىسالمىيهتنىڭ دىن تـارقىتىش ۋه ۋهتهننـى قوغـداش يۇلىـدىكى .3ــى ــۈل بولۈش ــشالرغا كۆڭ ــانلىق. ئى ــى قهھرىم ــۈركىي خهلقلهردىك ــلهن ت بى

...........بىرلهشكهن،

. يىلالردىن كېيىن باشـالنغانلىقى-70 قۇتادغۇ بلىك تهتقىقاتىنىڭ ئۇيغۇرالردابــۇ ھهقتىكــى تهتقىقاتالرنىــڭ بولۇپمــۇ يۈســۈف خــاس ھاجىپنىــڭ دۇنيــا قارىــشى، ئهسهرنىڭ ئهسلى مهنبهسى ھهققىدىكى تهتقىقاتالرنىڭ ناھايىتى بىر تهرهپلىمه ياكى

ئابدۇشــۈكۈر مــۇھهممهدئىمىن، يۈســۈپجان ئهلــى ئىــسالمى، . كهمچىــل ئىكهنلىكــى .بىر تهرهپلىمه قاراشلىرى ۋه رهدىىيهلهرۇق قاتارلىقالرنىڭ بۇ خىل تاھىر تۇغل

ئهسهر ئاپتۇرىنىڭ ئهڭ ئهۋۋال تهقۋادار بىر مۇسـۇلمان ئىكهنلىكـى، ھهر قانـداق ــۆز دهۋىردىكــى دىننــى مۇھىــت ــدىغانلىقى، ئ ــن ۋه دۆلهت ئۈچــۈن قىلى ئىــشنى دى

ق قىلىـشنىڭ خاتـا قاتارلىقالرنى نهزهردىن سـاقىت قىلىـپ تـۇرۇپ ئهسـهرنى تهتقىـئاۋۋال مۇسـۇلمانچىلىقنى، ئىـسالمىيهتنىڭ دۆلهتنـى ئىـداره قىلىـش . ئىكهنلىكى

سېــستىمىلىرىنى ياخــشى بىلىــش كېرهكلىكــى، بــۇ نوقتىــدىن ئهســهرنى دىننــى ــى ــايىن زۆرۈرلىكن ــشنىڭ ئىنت ــق قىلى ــۇرۇپ تهتقى ــۈرك . مهۋقهده ت ــته ت ــۇ ھهق ب

. مچىـل ماتىرياللىرىنىـڭ بـارلىقىنى يىلالردىكـى ناھـايىتى كه80تهتقىقاتچىالرنى يـوقلىقى، پهقهت مىللـى تېخـى ئهمما بىز ئۇيغۇرالر ئارىسىدا بۇ خىل تهتقىقاتنىـڭ

ــانلىقى ــيهت، مىللــى ئهخــالق نوقتىــسىدىنال تهتقىــق قىلىنىــپ كېلىۋاتق مهدهنى . قاتارلىقالر

كىتاپنىــڭ ئىــسمى بهخىــت ســائادهتكه .ىتاپنىــڭ ئىــسمى ھهققىــده توختىلىــدۇككىتـاپ ئـاپتۇرى مۇسـۇلمان مۇسـۇلمانالرنى بهخىـت سـائادهتكه . ىشتۈرگۈچى كىتـاپئىر

بـۇ . قۇرئان كهرىم ۋه قۇرئاننىڭ تهپـسىرى بولغـان ھهدىـسلهردۇرىئىرىشتۈرگۈچى كىتاپ .اساسلىق مهنبهسى قۇرئان كهرىم ۋه ھهدىستۇرنوقتىدىن قۇتادغۇبلىكنىڭ ئ

ــله باشــالنغانلىقى ــ. بىــسمىلالھ بى ــبهر، ئ ــپىلهرگه پهيغهم ــاتلىرى، خهلى ائىله تاۋاب .ساالم ئېيتىلغانلىقى قاتارلىقالر دىننى نوقتىدىن ئىزاھلىنىدۇ-دۇرۇت

3

خۇدا ئاتى بىرله سۆزۈم باشلىدىم، 1.تورهلتكهن، ئۆستۈرگهن، كهچۈرگهن ئىزىم

، مهۋجــۇداتنىهللائــۇ . باشــلىدىم)كىتــابمنى (نىــڭ ئىــسمى بىــلهن ســۆزۈمنىهللاۆستۈرگهن ۋه ئاخىردا بۇ دۇنيادىن ئۇ دۇنياغا ئېلىپ كهتـكهن پ ئياراتقان، پهرۋىش قىلى

.زاتتۇر

:ھهدىس

بهر ئهلهيھىسـساالم ئهبۇ ھۇرهيره رهزىيهلالھۇ ئهنھـۇدىن رىـۋايهت قىلىنـدۇكى، پهيغهمـانـداق ئىـش بهرىـكهت تائاالنىڭ ئىسمى بىلهن باشالنمىغان ھهر قهللا «:مۇنداق دېگهن

تائاالغا هللا« »الحمد لله فهو أقطع : آل أمر ذي بال ال يبدأ فيه بـ «: ه قسىم رىۋايهتلهردبىر. »تاپمايدۇــدۇ ــكهت تاپماي ــش بهرى ــداق ئى ــالنمىغان ھهر قان ــلهن باش ــتىش بى ــانا ئېي 2»ھهمدۇس

.دېيىلگهن

:نېمه دهيدۇ ئاڭال كىشى ياخشىسى 3.تىنارلىق، ماڭارلىق ئاخىر ئۆلگۈسى

ھهر بىـر تېنىـق ئىگىـسى ۋه ھهر بىـر : ق سالياخشى كىشىنىڭ مۇنۇ سۆزىگه قۇال .ھهرىكهت ئىگىسى ئاخىرى ئۆلىدۇ

:ئايهت

4.»جان ئىگىسى ئۈلۈمنىڭ تهمىنى تېتىغۇچىدۇرھهر بىر « "آل نفس ذآئقة الموت"

5.»زېمىننىڭ ئۈستىدىكى ھهممه يوقىلىدۇ«" آل من عليها فان"

هدرىنى؟ك تهلۋه بىلگهي بىلىم قۈنىچ 6.بىلىم نهده بولسا، بىلىملىك ئالۇر

بىلىمنىڭ قهدرىنى بىلسۇن؟ بىلىم قهيهرده بولسا بىلىملىك قانداقمۇ نادان كىشى .كىشى ئۇ بىلىمنى ئالىدۇ

:ھهدىس

ة " ذهاالكلم دها أخ ؤمن فحيث وج ة ضالة الم ا, الحكم و أحق به ھېكمهتلىــك ســۆز مــۇئمىن « "فهــۇنى نهده تېپ. دۇرىــسىكىــشىنىڭ يۇقۇتــۇپ قويغــان نهرس ىۋالــسا شــۇ يهرده ئېلىــشقا ئ

7.»ھهقلىقتۇر

كىشىلهر ياخشىسى مۇشۇنداق بولۇر،

.بېيت -124 1 .ساالت-قۇتنى، كىتابۇ،س- دارى،ل-سۈنهنۇ،د 2 .بېيت -233 3 .ئايهت- 185ئال ئىمران 4 .ئايهت-26 سۈرە راھمان 5 .بېيت -473 6 .زۈھد- سۈنهني ئىبنى ماجه، كىتابۇ،ز. ئىلىم-تىرمىزىي، كىتابۇ،ل- سۈنهنى،ت 7

4

8.تىرۇرۆياخشى ئهر خهلقنىڭ يۈكىن كياخــشى كىــشى خهلقنىــڭ يــۈكىنى . كىــشىلهرنىڭ ياخشىــسى مۇشــۇنداق بولىــدۇ

.كۆتۈرىدۇ

:ھهدىس

اس " ع الن شـقىالرغا پايـدا يهتكـۈزگهن كىشىلهرنىڭ ئهڭ ياخشىـسى با«. "خير الناس من ينف 9.»كىشىدۇر

ئهي نېئمهت ئىگىسى سهن قىلغىن شۈكۈر، 10.شۈكۈر قىلسا نېئمهتنى ھهق ئارتتۇرۇر

ـــساڭ ـــۈكرى قىل ـــل، ش ـــۈكرى قى ـــهن ش ـــسى س ـــئمهت ئىگى ـــاال هللائهي نې تائ .نېئمهتنى تېخىمۇ زىياده قىلىدۇ

:ئايهت

رتم " ئن آف دنكم ول كرتم ألزي ئن ش شديد ل ذابي ل ـــساڭالر، « "إن ع ـــۈكۈر قىل ـــتىمگه ش نېمىقىلــساڭالر، مېنىــڭ ) كــۇفرانى نېــئمهت(ئهگهر. تېخىمــۇ زىيــاده قىلىــمهن) ئــۇنى(

11.»ئازابىم، ئهلۋهتته، بهكمۇ قاتتىق بولىدۇ

كېرهك ئوغلۇم ئولسۇن، يېقىن تۇققىنىم، 12.يولۇچى، ئۆتكۈنچى، بىرهر قونىغىم

نۇن ئالدىدا،ماڭا تهڭ ئىككىسى قا

13.بۆلهكچه بولماسمهن ھۆكۈم ۋاختىدا

مهيلـى ئوغلـۇم بولــسۇن، مهيلـى يـېقىن تۇققۇنــۇم بولـسۇن ۋه مهيلـى ئۆتكــۈنچى، مۇســاپىر ۋه مېھمىــنىم بولىــشىدىن قهتئىــي نهزهر ماڭــا نىــسبهتهن ھهممىــسى قــانۇن

. قالمايمهنتهۋرهپھۆكۈم قىلىدىغان ۋاقتىمدا . رئالدىدا باراۋهردۇ

:ھهدىس

ه " اموا علي ضعيف، أق يهم ال رق ف وه، وإذا س شريف ترآ يهم ال رق ف انوا إذا س م آ بلكم أنه ذين ق ك ال إنما أهلدها ئۆتكهن ئۈممهتلهر سىلهردىن ئىلگىركى«"الحد، وايم الله لو أن فاطمة بنبت محمد سرقت لقطعت ي

رنىڭ ئىچىـدىكى نۇپۇزلـۇق كىـشىلهر ئوغرىلىـق شۇنىڭ ئۈچۈن ھاالك قىلىندىكى، ئۇالنىـڭ نـامى بىـلهن هللا. زاالنماي، ئاجىز كىشىلهر ئوغرىلىق قىلسا جازااليتتىاقىلسا ج

.بېيت-543 8 .خهفا دېگهن كىتاپتا بۇنى ھهدىس دېيهلمىسهكمۇ مهنىسى توغرا دېيىلگهن-كهشفۇ،ل. ئىمام تىرمىزى بۇ ھهدىسنى غهرىپ ھهدىس دەپ قارايدۇ 9

.بېيت-756 10 . ئايهت-7. سۈرە ئبراھىم 11 .بېيت-817 12 .بېيت-818 13

5

قىـزى فـاتىمه ئوغرىلىـق قىلغـان ) ئۆزىنىڭ دېمهكچى(قهسهمكى، ئهگهر مۇھهممهدنىڭ 14.»ته ئۇنىڭ قۇلىنى كهسكهن بۇالتتىمتهقدىردىمۇ ئهلۋهت

بۇ بهگلىك ئاساسى ئادالهت ئىرۇر، 15.ئادىل ئولسا بهگلهر، تىرىكلىك بۇلۇر

خهلق پادىشاھالر ئادىل بولسا . پادىشاھالرنىڭ ئهڭ ئاساسلىق ۋهزىپىسى ئادالهتتۇر .شىدا يۈكسىلىش ۋه خاتىرجهملىك بولىدۇۇتۇرم

:ھهدىس

سا , القيامة وادناهم منه مجلسا امام عادل ان احب الناس إلى اهللا يوم " وابغض الناس الى اهللا ابعدهم منه مجلائر پهيغهمـبهر ئهبى سهئىد رهزىيهلالھۇ ئهنھۇدىن رىۋايهت قىلىنغان بىـر ھهدىـسته ."امام ج

قـا هللا ئهڭ ياخـشى كۆرىـدىغان ۋه هللاقىيامهت كـۈنى « :ئهلهيھىسساالم مۇنداق دېگهننىڭ غهزىپىگه يۇلۇقىـدىغان هللا. كىشى ئادىل پادىشاھتۇرئهڭ يېقىن ئۇرۇندا تۇرىدىغان

16.»تىن ئهڭ يىراق جايدا تۇرىدىغان كىشى زالىم پادىشاھتۇرهللاۋه

ىـدىغانلىقى زالىـم تائاالنىڭ ئادىل پادىشاھالرنى ياخـشى كۆرهللانۇرغۇن ھهدىسلهرده قىــدار قــاتتىق ئازابقــا دۇچــار قىلىــدىغانلىقىغا ئاالپادىــشاھ ۋه يــاكى زالىــم بايالرنىــڭ

17.مهزمۇنالر بار

شۇدۇر دۇرۇس ئهر ئۆزى،: ئېلىگ ئېيتتى 18.تىلى، كۆڭلى بىرله بىرىكهر سۆزى

.سۆزى ۋه دىلى بىر بولغان كىشى دۇرۇس كىشىدۇر-تىلى

:ھهدىس

كىـشىنىڭ قهلبـى دۇرۇس «" اليستقيم ايمان عبد حتى يستقيم قلبه واليستقيم قلبه حتى يستقيم لسانه "ـــانى دۇ ـــولمىغىچه ئىم ـــدۇب ـــى دۇرۇس ب. رۇس بۇاللماي ـــى دۇرۇس تىل ـــۇچه قهلب ولمىغ

19.»بۇاللمايدۇ

مىدىرالپ تۇرغان ھهممه جان، سانسىزبۇ 20.تىلى بىرله ئېيتار خۇداغا ئىمان

.ھۇدۇد- سهھىيھ مۇسلىم، كىتابۇ،ل 14 .بېيت-819 15 .ئهھكام- كىتابۇ،ل تىرمىزىي،-سۈنهنى،ت 16-جهمائه ۋە،ل- بۇخارىي، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل.تهتهۋۋۇئ-سهھىيھۇ ئىبنى ھهببان، بابۇ سهدەقهتۇ،ت.زىنا- نهسائي، بابۇ تهئزىمى،ز-سۈنهنى،ن 17

.ئىمامه .بېيت-862 18- تهسدىيقه بى،ل- لىل ئهال ئهننه،تدە-ئىمان، بابۇ،د- شۇئبۇ،ل-بهيھهقى. مۇسنهدى ئهھمهد ئىبنى ھهنبهل، مۇسنهدى ئهنهس ئىبنى مالىك 19

...قهلبى .بېيت-1021 20

6

تهسبىھ ئېيتىـپ تۇرىـدۇ، ساناقسىز جانلىقالر تىلى بىلهن خۇداغا-دۇنيادىكى سان .ئىمان ئېيتىدۇدانىڭ بارلىق ۋه بىرلىكىگه ۇخ

:ئايهت

ه " سبيحهم إن ون ت ن ال تفقه ده ولك سبح بحم تسبح له السموات السبع واألرض ومن فيهن وإن من شيء إال ينى پاك دهپ بىلىدۇ، هللازېمىن ۋه ئۇالردىكى مهخلۇقاتالر -يهتته ئاسمان«" آان حليما غفورا

يهنــى (نــى پــاك دهپ مهدھىيهلهيــدۇ هللاقانــداقلىكى نهرســه بولمىــسۇن، )تتىكىكائىنــا(تىلىڭـالر ئوخـشاش بولمىغـانلىقى (، لـېكىن سـىلهر )نىڭ ئۇلـۇغلىقىنى سـۆزلهيدۇهللا

ھهلىمـدۇر ) بهنـدىلىرىگه( ھهقىـقهتهنهللائۇالرنىڭ مهدھىيسىنى سهزمهيـسىلهر، ) ئۈچۈنـــــدىراپ كه( ـــــقا ئال ـــــانالرنى جازاالش ـــــىيلىق قىلغ ـــــى ئاس ـــــدۇيهن تهۋبه (، )تمهي

21.»مهغپىرهت قىلغۇچىدۇ)قىلغۇچىالرنى

زېمىنـدىكى -قۇرئان كهرىمده يۇقـارقى ئـايهتتىن باشـقا يهنه نۇرغـۇن يهرده ئاسـمانقـا ســهجده هللا ۋه نــى مهدھىـيلهپهللاقــا تهسـبىھ ئېيتىـپ، هللابـارلىق نهرسـىلهرنىڭ

22. تۇرىدىغانلىقا ئاالقىدار مهزمۇنالر بارقىلىپ

دى سهۋىر قىل، چىدا،ئايتول: ئېلىگ ئېيتتى 23.كېسهلدۇر گۇنالىققا تاڭنا پىدا

سېنىڭ كېسىلىڭ گۇناھلىرىڭنىـڭ مهغپىـرهت . سهۋىر قىل، چىدا: ئهي ئايتولدى .قىلىنىشىغا سهۋهپ بولىدۇ

:ھهدىس

ن يصيب المسلم من نصب وال وصب وال هم وال حزن وال أذى وال غم، حتى ما" الشوآة يشاآها إال آفر الله بها م

اه ــسهللىك، غهم«" خطاي ــق، كې ــكهن قىيىنچىلى ــۇلمانغا يهت ــيهت ۋه -مۇس ــسه، ئهزى غۇس تائـاال هللاخاپىلىقالرنىڭ ھهممىسى ئۈچۈن، ھهتتـا بهدىـنىگه كىـرگه تىـكهن ئۈچۈنمـۇ

24.»ئۇنىڭ خاتالىقلىرىنى كهچۈرىدۇ

ئهزگۈلۈك،ئهۋهتسهم ئىدىم مهن بۇرۇن 25.قىلۇر ئهردى پايدا تاڭنا بهلگۈلۈك

ــ ــسام ئ ــسى بولغــان دۇنيــادىكى ۋاختىمــدا ياخــشىلىق قىلغــان بول اخىرهتته پايدى .بۇالتتىكهن

: ۋه ھهدىسلهرئايهت

.ئايهت-44سۈرە ئىسرا 21 .ئايهت-15سۈرە رەئد . ئايهت- 1سۈرە تهغابۇن . ئايهت-1سۈرە جۈمه . ئايهت- 24سۈرە ھهشر .ئايهت- 41سۈرە نۇر 22 .بېيت-1107 23 ..سىله-ى ۋە،سبىرر- سهھىيھۇ مۇسلىم،كىتابۇ،ل. مهرزا-بۇخارىي، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 24 .بېيت- 1131 25

7

ه إن " وا الل د واتق دمت لغ ا ق س م ر نف ه ولتنظ وا الل وا اتق ذين آمن ا ال ا أيه ون ي ا تعمل ر بم ه خبي ئــى «" اللياخـشى (ئۈچـۈن ) يهنـى قىيـامهت كـۈنى(تىن قورقـۇڭالر، ھهر ئـادهم ئهته هللا! مۆمىنلهر

ھهقىـقهتهن هللاتىن قورقۇڭالر، هللانېمىلهرنى تهييارلىغانلىقىغا قارىسۇن، )ئهمهللهردىن 26.»قىلىۋاتقان ئىشىڭالردىن تۇلۇق خهۋهرداردۇر

بىز سىلهرنى « "م عذابا قريبا يوم ينظر المرء ما قدمت يداه ويقول الكافر يا ليتني آنت ترابا إنا أنذرناآ "ئاگاھالندۇردۇق، ئۇ ) يهنى ئاخىرهت ئازابىدىن(يېقىن ئازابتىن ) يۈز بېرىشى(ھهقىقهتهن

كاشـكى مهن تـۇپراق بولـۇپ «. دۇكۈنده كىـشى ئىلگىـرى قىلغـان ئهمهللىرىنـى كۆرىـ 27.دهيدۇ» !كهتسهمچۇ

رت *إذا القبور بعثرت و" يهنى (ئۈستى قىلىنغان -قهبرىلهر ئاستى«" علمت نفس ما قدمت وأخــادهم ئىلگىــرى*چاغــدا) ئۆلــۈكلهر چىقىرىلغــان كېــيىن قىلغــان ئىــشلىرىنىڭ -ھهر ئ 28.»ھهممىسىنى بىلىدۇ

ه؟ «: ئهلهيھىسساالم مۇنداق دېگهنپهيغهمبهر سىلهردىن «» أيكم مال وارثه أحب إليه من مال. ، دېـدى»قايسىڭالر ئـۆز مېلىـدىن مىراسـخورنىڭ مېلىنـى ئهڭ ياخـشى دهپ قارايـدۇ؟

ـــۇالر ـــۇلۇلالھ«: ئ ـــى رهس ـــېلىال ! ئ ـــڭ م ـــزگه پهقهت ئۆزىمىزنى ـــڭ ھهر بىرىمى بىزنىر «: رهسـۇلۇلالھ. ، دېيىـشتى»ياخشىراقتۇر ا أخ ه م ال وارث دم وم ا ق ه م إن مال ھهقىـقهتهن « »ف

ــۆزىگه تهۋه ــويغىنى ئ ــۇپ ق ــدۇ، ســهرپ قىلمــاي قۇي ــۆزىگه تهۋه بولى ســهرپ قىلغىنــى ئ 29.»ئهمهستۇر

بىر تۈركى ۋهزىر بهك ياخشى دهپتىكهن، 30.قىز ئىكهن-كۆرهر كۆز يورۇغى ئۇغۇل

دهپ ناھـايىتى » كۆرگهن كۆزنىـڭ نۇرىـدۇ پهرزهنىتقىز-ئۇغۇل«: بىر تۈرك ۋهزىرى .توغرا ئېيتقان ئىكهن

:ئايهت

داةيح الةني زوننبال والملا" ــــڭ « "يان ال ــــا تىرىكچلىكىنى ــــالىالر دۇني ــــالالر ۋه ب م 31.»زىننىتىدۇر

نىچۈن بۇ قاالر مالنى سهن توپلىدىڭ، 32.ئوشۇق مالنى نىچۈن ئۆلهشتۈرمىدىڭ

.ئايهت-17 سۈرە ھهشر 26 .ئايهت-40 سۈرە نهبهئ، 27 .ئايهتلهر-5-4سۈرە ئىنفىتار، 28 .رىقاق-بۇخارىي، كىتابۇ،ر- سهھىيھۇ،ل 29 .بېيت-1163 30 .ئايهت-46سۈرە كهھف 31

.بېيت-1205 32

8

لهرگهمىسكىن-؟ نېمه ئۈچۈن بۇ مالالرنى پېقىرن بۇ مالنى نېمه ئۈچۈن يىغدىڭسه ۋه ياخشى يولالرغا سهرپ قىلمىدىڭ؟

:ئايهتلهر

ئۇالر سـهندىن نېمىنـى « "ويسألونك ماذا ينفقون قل العفو آذلك يبين الله لكم اآليات لعلكم تتفكرون "» )سـهدىقه قىلىڭـالر(ئـارتۇقىنى ) ئېھتىياجـدىن(«سهدىقه قىلىش توغرۇلـۇق سـورايدۇ،

ئــۆز هللاتهپهككــۇر قىلىــشىڭالر ئۈچــۈن ) دۇنيــا ۋه ئاخىرهتنىــڭ ئىــشلىرىنى. (دېگىــن 33.»ئايهتلىرىنى سىلهرگه شۇنداق بايان قىلىدۇ

ا " ضة وال ينفقونه يم والذين يكنزون الذهب والف ذاب أل شرهم بع ه فب بيل الل ي س كۈمـۈش -ئـالتۇن«" فقاتتىق ئازاب ) دوزاختا بولىدىغان(نىڭ يولىدا سهرپ قىلمايدىغانالرغا هللايىغىپ، ئۇنى

34.»بىلهن بېشارهت بهرگىن

يارالغان ئىدىڭ سهن، يارالغان ئۆلۈر، 35.يارالغان ئۆلۈر، ئۇ ياراتقان قالۇر

. ن يارىتىلغان مهخلۇقتۇرسهن، يارىتىلغان ھهممه نهرسه ئۆلىـدۇ تهرىپىدىهللاسهن .هيدۇ، مهڭگۈ باقى قالىدۇم ئۆلهللائهمما ياراتقان زات

:ئايهت

ان" ا ف ن عليه ل م رام *آ الل واإلآ ك ذو الج ه رب ى وج زېمىننىــڭ ئۈســتىدىكى ھهمــمه « "ويبق 36.»هرۋهردىگارىڭنىڭ زاتى مهڭگۈ قالىدۇئهزىمهتلىك ۋه كهرهملىك پ*يوقىلىدۇ

قايۇ قۇل خۇداغا ئىشهنسه تۇرۇپ، 37.باالنىڭ ئىشىگى يېپىقلىق بولۇر

. ئىشىگى يېپىلغان بولىدۇ ۋه ئازابقازا-قا ئىشهنسه، ئۇنىڭغا باالهللاكىمىكى

قۇرئان كهرىمـده خۇداغـا ئىـشنىپ تـوغرا يولـدا مۇسـتهھكهم تۇرغـان بهنـدىلهرنىڭ ــ ــڭ ياخ ــازابتىن كېلهچهگىنى ــاخىرهتتىكى ئ ــدىلهرنىڭ ئ ــۇ بهن ــدىغانلىقى ۋه ب شى بولى

.قورقمىسىمۇ بولىدىغانلىقىغا ئاالقىدار ئايهتلهر بار

:ئايهتلهر

ش " وا وأب تم إن الذين قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل عليهم المالئكة أال تخافوا وال تحزن ي آن ة الت روا بالجندون ــسىزكى، «"توع ــارىمىز «شۈبھى ــۇرهللاپهرۋهردىگ ــدا » ت ــوغرا يول ــدىن ت ــلهر، ئان دېگهن

.ئايهت-219 سۈرە بهقهرە 33 .ئايهت-34 سۈرە تهۋبه، 34 .بېيت-1242 35 .ئايهتلىرى-27-26 سۈرە راھمان، 36 .بېيت-1272 37

9

قورقماڭالر، غهم قىلمـاڭالر، سـىلهرگه ۋهده قىلىنغـان «: بولغانالرغا پهرىشتىلهر چۈشۈپ 38.»دهيدۇ» جهننهت ئۈچۈن خۇشال بولۇڭالر

الوا ر " ذين ق ون إن ال م يحزن يهم وال ه وف عل ال خ تقاموا ف م اس ه ث ا الل تــۇر هللاپهرۋهردىگــارىمىز « "بنغهم قىلىـش، ) كهلگۈسـىدىن(دېگهن، ئاندىن تـوغرا يولـدا بولغانالرغـا، شۈبھىـسىزكى،

39.»قايغۇرۇش يوقتۇر) كهتكهنگه(

وف إن الذين آمنوا والذين هادوا وا " ال خ الحا ف ل ص ر وعم وم اآلخ ه والي ن بالل ن آم لصابئون والنصارى مون م يحزن يهم وال ه ـــا « "عل ـــشتىلهرگه ۋه يۇلتۇزالرغ ـــۇدىيالردىن، پهرى ـــۆمىنلهردىن، يهھ م

ه ياخـشى قـا ۋه ئـاخىرهت كـۈنىگه ئىمـان ئېيتقـان ۋهللاچۇقۇنغۇچىالردىن، ناساراالردىن 40.»قايغۇرۇش يوقتۇر) كهتكهنگه(غهم قىلىش، ) كهلگۈسىدىن(ئهمهل قىلغانالرغا

ون " م يحزن يهم وال ه وف عل ال خ لح ف ن وأص ن آم ــان ۋه « "فم ــان ئېيتق ــى(ئىم ) ئهمهللىرىن 41.»قايغۇرۇش يوقتۇر) كهتكهنگه(غهم قىلىش، ) كهلگۈسىدىن(تۈزىگهن كىشىلهرگه

42 ئېلىنىدۇ نۇمۇرلۇق بېيت-1279ۇ ئۇرۇنغا ب

:ھهدىس

ال " ان؟ ق ا اإليم د م ا محم ه ورس : ي ه وآتب اهللا ومالئكت ؤمن ب ره أن ت ر وش در خي ر والق وم اآلخ " له والي هللا تائاالغـا ۋه هللا«: ئـۇ سـۇرالغاندا »ئىمـان نـېمه دهپ«پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالمدىن

تائاالنىـڭ پهيغهمبهرلىـرىگه، هللابلىرىغـا، تائاالنىـڭ كىتاهللاتائاالنىڭ پهرىـشتىلىرىگه، تائاالنىڭ تهقدىرى بىـلهن بولىـدىغانلىقىغا هللاقىيامهتكه، ياخشىلىق ۋه يامانلىقنىڭ

. دهپ جاۋاب بهرگهن43»ئىشىنىشىڭ

تىلىڭنى كۆزهتكىن، كۆزۈڭنى كۆزهت، 44.ئاز لوقما ئهت-گېلىڭ يىغ، ھااللنى ئاز

ت نـېمه كۆرۈۋاتقانلىقىغـا دىقـقهڭنىـتىلىڭنىڭ نـېمه سـۆزلهۋاتقانلىقىغا ۋه كۆزۈڭ .گېلىڭنى ھارامدىن يىققىن!. قىل

:ئايهت ۋه ھهدىسلهر

ا " پـاكىز -يهر يۈزىـدىكى ھـاالل! ئى ئىنـسانالر«" يا أيها الناس آلوا مما في األرض حالال طيب 45»نهرسىلهردىن يهڭالر

.ئايهت- 30 سۈرە فۇسسىلهت 38 . ئايهت-13 سۈرە ئهھقاف 39 .ئايهت-69 سۈرە مائىدە 40 . ئايهت-48 سۈرە ئهنائم 41 .بېيت-1279 42 .ئىمان- سهھىيھ مۇسلىم، كىتابۇ،ل 43 .بېيت-1312 44

10

ك أمسك عليك لسانك، وليسعك بي " تىلىڭنـى «: پهيغهمبهر ئهلهيھىسـساالم" تك، وابك على خطيئت .دېگهن46»چىڭ تۇت، ئۆيۈڭنى ئازاده بىل، خاتالىقلىرىڭغا يىغىلغىن

پهيغهمــبهر ۋه 47دهىــر قۇرئــان كهرىمنىــڭ نۇرغــۇن ئايهتلى يهنه باشــقاالردىنيۇقــارقىراق تـۇرۇش ھهققىـده ھااللدىن يىيىش، ھارامـدىن يىـئهلهيھىسساالمنىڭ ھهدىسلىرىده

.نۇرغۇن بايانالر بار

تىرىش كهلسه ئاچچىق، قىلىپ سهۋرىنى، 48.يۈنۈر ئۇ تاڭنا كۈنىۆسهۋرىلىك س

ســهۋرى . ئاچچىقىــڭ كهلگهنــده ئــاچچىقىڭنى بېسىــشقا تىــرىش، ســهۋرى قىلغىــن .ىنىڭ مۇكاپاتىنى كۆرگۈنۈڭده سۈيۈنۈپ قالىسهنقىلسڭ قىيامهت كۈنى سهۋر

:ھهدىس

ضب ليس الش " د الغ سه عن ك نف ذي يمل شديد ال ا ال چېلىـشقاندا يهڭـگهن نـوچى «" ديد بالصرعة إنم 49.»ئهمهس، ئاچچىقى كهلگهنده ئۆزىنى بېسىۋالغان ئادهم ھهقىقىي نوچىدۇر

قېرىنداش، تۇققانغا يېقىنلىغىڭ قىل، 50.ئۇلۇغ ۋه ئۇششاققا سۈيۈنچ بىله كۈل

ئۇشـشاق ھهمــمه -ئۇلــۇغ. ياخــشىلىق قىـلالىرىڭغـائهقرىب-خىــشقېرىندىـشىم .كىشىگه ياخشى مۇئامىلىده بول

ــش ــده خى ــان كهرىم ــش، -قۇرئ ــشىلىق قىلى ــا ياخ ــان هللائهقرىباالرغ ــا ئىم تائاالغ .تىشتىن كېيىنال بايان قىلىغان ۋه ياخشى ئهمهللهر قاتارىغا كىرگۈزۈلگهنيئې

-كىچىـك، ئۇلـۇغ-ڭ چـوغـا يېقىنلىـق قىـل دهپ كهينىـدىنال؛بېيتته تۇققىنىڭئۇششاق - بۇ يهردىكى ئۇلۇغ. دېيىلگهنئۇششاق ھهممه كىشىگه ياخشى مۇئامىلده بول

مىـسكىنلهر، ئىـبن -ئايهتتىكى ياخشىلىق قىلىندىغان كىشىلهر قاتارىـدىكى؛ يېـتىم، سائىلالر ۋه قۇلالر )ساپىرالرمېلىدىن ئاالقىسى ئۈزۈلۈپ قالغان مۇ-يهنى پۇل(سهبىللهر

.نىقئىكهنلىكى ئې

:ئايهت ۋه ھهدىسلهر

.ئايهت-168سۈرە بهقهرە 45 .زۈھد-رمىزىي، كىتابۇ،ز تى- سۈنهنى،ت 46 .ئايهت-114سۈرە نهھل . ئايهت-69سۈرە ئهنفال .ئايهت-88 سۈرە مائىدە 47 .بېيت-1317 48 .سىله-بىررى ۋە،س- سلىم، كىتابۇ،لسهھىيھۇ مۇ 49 .بېيت-1327 50

11

ة " ر والمالئك وم اآلخ ه والي ن بالل ن آم ر م ن الب رب ولك شرق والمغ ل الم وهكم قب وا وج ر أن تول يس الب لى وا ه ذوي القرب ى حب ال عل ى الم ين وآت اب والنبي اب والكت ي الرق سائلين وف سبيل وال ن ال ساآين واب امى والم "ليت

سىلهرنىڭ كۈن چىققان ۋه كۈن پاتقان تهرهپـكه يـۈز كهلتۈرشـۇڭالرنىڭ ئـۆزىال ياخـشى « هللايهنـى (قا، ئـاخىرهت كـۈنىگه، پهرىـشتىلهرگه، كىتابقـا هللابهلكى . ئهمهلگه ياتمايدۇ

نى سۆيۈش يۈزىسىدىن هللا پهيغهمبهرلهرگه ئىمان كهلتۈرۈش، ،)نازىل قىلغان كىتابالرغاــا، يېــتىملهرگه، مىــسكىنلهرگه، ئىــبن ســهبىللهرگه -خىــش ــۇل(ئهقرىباالرغ ــى پ -يهن

ا ، سائىلالرغا ۋه قۇلالرنىـڭ ئازادلىقىغـ)مېلىدىن ئاالقىسى ئۈزۈلۈپ قالغان مۇساپىرالرغا 51.»هردۇرالر ياخشى ئهمهلل.....مال ياردهم بىرىش-ئېرىشىشىگه پۇل

پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالمنىڭ ھهدىسلىرى ئايهتلهرنىڭ تهپسىرى بولغانلىقى ئۈچۈن تۇققــانچىلىق -ئهقرىباالرغــا ياخــشىلىق قىلىــش، ئــۇرۇغ-نۇرغــۇن ھهدىــسلهرده خىــش

.مۇناسىۋهتلىرىنى ئۆزۈۋهتمهسلىك ھهققىده بايانالر بار

ناننى خهلققه يىدۈر،-قىلىپ كهڭرى تۇز 52.رسهڭ ئاچما، يۇشۇركىشى ئهيۋىنى كۆ

.باشقىالرنىڭ ئهيىۋىنى كۆرسهڭ يۇشۇرغىن. تۇزۇڭنى خهلققه يىگۈز-ئاش

سلما" تر م ن س دنيام ي ال ه ف تره الل ل س ز وج أخرة ع دنيا وال ي ال بىــر بــۇ دۇنيــاداكىمىكــى« "ف 53.» ئۇنىڭ ئهيىبىنى ياپىدۇ دۇنيا ۋه ئاخىرهتتهتائاالهللامۇسۇلماننىڭ ئهيىبىنى ياپسا،

54.يېپىش ھهققىده ھهدىسلهرده نۇرغۇن تهلىماتالر بارئهيىبىنى باشقىالرنىڭ

يۇرىتۇر ھهممىگه تىلىگهن تىلهك، 55.ئۇنىڭغا كېرهكمهس ھىچ ئارقا يۈلهك

.تائاالنىڭ ئىلكىدىدۇرهللابارلىق نهرسىلهر . النىڭ ئارقا تېرىكى يوقتۇرتائاهللا

:ئايهتلهر

ون قل من ب " تم تعلم ه إن آن ار علي ر وال يج و يجي ھهمـمه «ئېيتقىنكـى، « "يده ملكوت آل شيء وهپانـاھ بوالاليـدىغان ۋه ) ئىلتىجا قىلغانالرغا(شهيئىنىڭ پادىشاھلىقى كىمنىڭ قولىدا؟

ماڭا بـونى (سهڭالر ئۇنىڭغا قارشى ھېچ نهرسه پاناھ بواللمايدىغان كىم؟ ئهگهر سىلهر بىل 56.») ئېيتىپ بىرىڭالر

.ئايهت-117 سۈرە بهقهرە 51 .بېيت-1328 52 .مۇسهندىي ئهھمهد، ھهدىسۇ مهسلهمه ئىبنى مۇخهللهد 53 .ناس-ئىمان، بابۇن فى تهھرىمى ئهئرازى،ن-بهيھهقىي، شۆئبۇ،ل. سىله-بىررى ۋە،س- سلىم، كىتابۇ،ل سهھىيھۇ مۇ 54 .بېيت-1345 55 .ئايهت-88 سۈرە مۇئمىنۇن 56

12

د " ي الحمي و الغن ه ه ه والل ى الل راء إل تم الفق اس أن ا الن ا أيه ــا هللاســىلهر ! ئىنــسانالر ئــى «" ي ق 57.» مهدھىيگه اليىقتۇربىھاجهتتۇر،) ھهممىدىن (هللاموھتاجسىلهر

. بېگىدۇر چوپانخهلق قوي كهبىدۇر، 58. قويغا مېھرىۋانپان بولماق كېرهك چو

ان باشــقۇرغانغا ئوخــشاش خهلقنــى پادىــشاھ پــخهلــق قويغــا ئوخــشايدۇ، قــوينى چوچوپان قوينى مېھربانلىق بىـلهن باشـقۇرغىنىدهك پادىـشاھنىڭمۇ خهلقىنـى .باشقۇرىدۇ . ئۇالرغا كۆڭۈل بۆلۈشى ۋه ئۇالرغا مېھرىبانلىق قىلىشى كېرهك-ئاسرىشى

:ھهدىس

سئول آلك" ه وم ل راع في أهل ه، والرج ن رعيت م راع، وآلكم مسئول عن رعيته، واألمام راع، ومسئول عه، ومسئول عن رعراع ومسئولة عن رعيتها، والخادم في مال سيدهراعية عن رعيته، والمرأة في بيت زوجها يت

ه سىلهرنىڭ ھهممىڭالر پـادىچى ۋه سـىلهرنىڭ ھهممىڭـالر ئـۆز «" فكلكم راع ومسئول عن رعيت، پادىـشاھمۇ پـادىچى، ئـۇ ئـۆز پـۇقرالىرى پادىلىرىڭالر توغرۇلـۇق سـوراق قىلىنىـسىلهر

چاقىلىرى توغرۇلـۇق سـورىلىدۇ ۋه -توغرۇلۇق سورىلىدۇ ۋه ئهر كىشىمۇ پادىچى، ئۇ باال چاقىسى توغرۇلـۇق سـورىلىدۇ -ۋاقىسى، باال-ايال كىشىمۇ پادىچى، ئۇ ئېرىنىڭ ئۆيئ

ــۇ خۇجايىنىنىــڭ مــاللى ــادىچى، ئ توغرۇلــۇق ســورىلىدۇ، دېــمهك رىۋه خىزمهتچىمــۇ پ 59.»سىلهرنىڭ ھهممىڭالر پادىچى بولۇپ، ئۆز پادىلىرىڭالر توغرۇلۇق سورىلىسىلهر

بوالي دېسهڭ ئىككى جاھان باشچىسى، 60:الشما بۇ بهش ئىشقا ياخشىسىيېقىن

ھارامغا قۇشۇلما ۋه كۆرسهتمه كۈچ، 61.خۇسۇمهت قىلىپ تۆكمه قان، ئالما ئۆچ

پاساتتىن يىراق تۇر، سهن ئىچمه شاراپ،

62.قىلۇر بۇ نهرسىلهر بهگلىگىڭ خاراپ

تىلىسهڭ بهگلىكىڭ سهن مهڭگۈ مۇدام، 63.بول ئادىل، زۇلۇمنى يۇقاتقىن تامام

.ئايهت-15 سۈرە فاتىر 57 .بېيت-1412 58 .جىھاد- تىرمىزىي، كىتابۇ،ل-سۈنهنى،ت.ئىمارە- سهھىيھ مۇسلىم، كىتابۇ،ل.ۋەسايا-بۇخارىي، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 59 .بېيت-1432 60 .بېيت-1433 61 .بېيت-1434 62 .بېيت-1435 63

13

ـــاخ ـــا ۋه ئ ـــشهي-ىرهتته بهخىـــتدۇني ۋه ھـــاكىمىيتىم مهڭگـــۇ ســـائادهتكه ئىرى، قــان دىن ھـارام ئىــشالردىكى بهش ئىــشتىن يىـراق تــۇر؛ دېــسهڭ تۆۋهنـداۋامالشـسۇن

تىن ۋه زۇلـۇم شـاراپ ئىچىـش-، ھـاراقنچىلىقتىنۇپاسـات ۋه بۇزغـ-پىتنه، تىنتۆكۈش .قىلىشتىن

. ىن ھېـسابلىنىدۇبۇ بهش ئىش ئىسالم دىنىدا ھـارام قىلىنغـان چـوڭ گۇنـاھالردــده ــان تۆۋهن ــى بولغ ــڭ مهنبهس ــۇ بېيتالرنى ــان ب ــم-قۇرئ ــهرىفتىكى كهرى ــس ش ۋه ھهدى

.مهزمۇنالرنى بايان قىلىپ ئۆتىمىز

:لهرقان تۆكۈش ۋه بۇزغۇنچىلىق ھهققىدىكى ئايهت

ا من قتل نفسا بغير نفس أو فساد في األرض فكأنما قتل الناس ج " اس جميع "ميعا ومن أحياها فكأنما أحيا النكىمىكى نـاھهت ئـادهم ئۆلتـۈرمىگهن يـاكى يهر يۈزىـده بۇزغۇنچىلىـق قىلمىغـان بىـر «

ئادهمنى ئۆلتۈرسه، ئۇ پۈتۈن ئىنسانالرنى ئۆلتۈرگهندهك بولىـدۇ، كىمىنـى بىـر ئـادهمنى ــه ــات ق(تىرىلدۈرس ــاكى ھاي ــا ي ــى قۇتقازس ــسايهن ــهۋهپچى بول ــشىغا س ــۈن )ېلى ــۇ پۈت ، ئ

64.»ئىنسانالرنى تىرىلدۈرگهندهك بولىدۇ

نى تىلىمىگىن، يهر يۈزىده بۇزغۇنچىلىق«" وال تبغ الفساد في األرض إن الله ال يحب المفسدين " 65.» ھهقىقهتهن بۇزغۇنچىلىق قىلغۇچىالرنى دوست تۇتمايدۇهللا

:ايهتلهرپىتنه ھهققىدىكى ئ

ل " ن القت د م ة أش ــنه «" والفتن ــى زىيانكهشــلىق قىلىــش(پىت ــتىنمۇ ) يهن ــادهم (ئۇرۇش ئ 66.»قاتتىق گۇناھتۇر) ئۆلتۈرۈشتىنمۇ

ل " ن القت ر م ة أآب ئــادهم ) پىتــنه يهنــى مــۇئمىنلهرگه زىيانداشــلىق قىلىــش« "والفتن 67.»ئۆلتۈرۈشتىنمۇ چوڭ گۇناھتۇر

:شاراپ ئىچىشنىڭ ھاراملىقى ھهققىدىكى ئايهت-ھاراق

م " اجتنبوه لعلك شيطان ف ل ال ن عم س م صاب واألزالم رج سر واألن ر والمي ا الخم وا إنم ذين آمن ا ال ا أيه يهنـى چۇقۇنـۇش ئۈچـۈن ي(ھاراق ئىچىش، قىمار ئويناش، بۇتالر ! ئى مۇئمىنلهر «"تفلحون

شـهيتاننىڭ ئىـشى، غا چۇقۇنۇش، پال ئوقلىرى بىلهن پال سېلىش) تىكلهنگهن تاشالرــر ــتكه ئېرىشىــشىڭالر ئۈچــۈن شــهيتاننىڭ ئىــشىدىن يى ــدۇر، بهخى ق اپاســكىنا قىلىق

68.»بولۇڭالر

.ئايهت-32 سۈرە مائىدە 64 .ئايهت- 77 سۈرە قهسهس 65 .ئايهت-191 سۈرە بهقهرە 66 .ئايهت-217سۈرە بهقهرە 67 .ئايهت-90 سۈرە مائىدە 68

14

:زۇلۇم ھهققىدىكى ھهدىس

وم الق " ات ي م ظلم إن الظل م ف وا الظل ةاتق زۇلــۇم قىلىــشتىن ســاقلىنىڭالر، ھهقىــقهتهن «" يام 69.»زۇلمهتكه ئايلىنىدۇ-زۇلۇم قىيامهت كۈنى قاراڭغۇ

قىز سهۋىۋى ئاتا ھهم ئانا،-ئوغۇل .70بۇزۇلسا قىلىغى، تۈزهلسه يهنا

.ئانىسى سهۋهپچىدۇر-ئۇغۇلنىڭ ياخشى ياكى يامان ئادهم بۇلىشىغا ئاتا-قىز

:ھهدىس

يېڭى تۇغۇلغان ھهممه«" هانسج م ي و أ نهارصن ي و أ هاندوه ي اهوبأ ف ةرطفى ال ل ع دلو ي الإ ودلو م نا م م"ئانىـسى ئـۇنى يـا -كېيىن ئاتا. تهبىئهتته تۇغۇلىدۇبۇۋاق ئىسالمنى قۇبۇل قىلىدىغان

71.»رۈپ چىقىدۇيهھۇدىي ياكى خىرىستىئان ۋه ياكى ئاتهشپهرهس قىلىپ يېتىشتۈ

ئۇيات بولمىسا، ئهر جاھىل، پهس بولۇر، 72.ئۇيات بىرله ئىنسان دۇرۇس ئىش قىلۇر

ھاياسـىز كىـشىنىڭ قۇلىـدىن ھهر تۈرلـۈك . ھاياسىز كىـشى پهسـكهش كىـشىدۇر . ياخشى ئىشالرغا سهۋهپ بولىدۇ قىلىشھايا. يامانلىق كىلىدۇ

بـۇ ھهقـته . خـالق ھايـادۇرئىـسالمدىكى ئه. ئهخـالق دىنىـدۇرگۈزهل ئىسالم دىنى ھهر بىـر « "اءي الح مالس إ ال قل خ و اق ل خ ني د لك ل نإ ":پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم مۇنـداق دېـگهن

73.»دىندا ئهخالق بار، ئىسالمدىكى ئهخالق ھايادۇر

بـۇ ھهقـته .ئىماننىـڭ بىـر پارچىـسى ھېـسابلىنىدۇھايا قىلىـش ئىـسالم دىنىـدا ـــبه ـــساالمپهيغهم ان " :ر ئهلهيھىس ن اإليم اء م إن الحي ـــڭ «"ف ـــۇش ئىماننى ـــالىق بول ھاي

ا " 74.»جۈملىسىدىندۇر ه، وأدناه ه إال الل ول ال إل ضلها ق اإليمان بضع وسبعون، أو بضع وستون شعبة، فأفن ا ان إماطة األذى عن الطريق، والحياء شعبة م ئىمان جهمئى يهتمىش نهچچه ياكى ئاتمىش «" إليم

تىـن هللانهچچه شاخچىدىن تهركىب تاپقان، ئىماننىـڭ ئهڭ يـۇقىرى دهرىجىـسى بولـسا ئىماننىــڭ ئهڭ تــۆۋه دهرىجىــسى بولــسا، يــول . تــۇر دېيىــشتۇرباشــقا ھــېچ ئىــالھ يوق

يا ئىماننىڭ ھا. ېلىۋېتىشتۇرئۈستىدىن كىشىلهرگه ئهزىيهت يهتكۈزىدىغان نهرسىلهرنى ئ .دېگهن75».بۆلىكىدۇربىر

.قازىي- كۇبرا، كىتابۇ ئادابى،ل- نىي بهيھىقىي ئهلسۈنه.سىله-بىررى ۋە،س- كىتابۇ،ل سهھىيھ مۇسلىم، 69 .بېيت-1486 70 .قهدەر- سهھىيھ مۇسلىم، كىتابۇ،ل.جهنائىز-بۇخارى، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 71 . بهيت-2622 72 .ھايا-زۈھد، بابۇ،ل-سۈنهنىي ئىبنى ماجه، كىتابۇ،ز 73 .ھايا- رەقائىق، بابۇ،ل-سهھىيھۇ ئىبنى ھهببان، كىتابۇ،ر.ئهدەب-تابۇ،لسۈنهنىي ئهبۇ داۋۇد، كى. ئىمان-بۇخارىي، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 74 .سۈننه-سۈنهنىي ئهبۇ داۋۇد، كىتابۇ،س.ئىمان- سهھىيھۇ مۇسلىم، كىتابۇ،ل 75

15

بىرىدىن ئايرىاللمايدىغانلىقىنى ۋه بىرسى بولمىسا يهنه -ھايا بىلهن ئىماننىڭ بىر : پهيغهمبىرىمىز مۇنـداق دېـگهنغانلىقىنى ئاالھىده تىلغا ئالغانبىرسىنىڭمۇ بولمايدى

ا إن اهللا عز و جل إذا أراد أن يهلك عبدا نزع منه الحياء فإذا نزع من " ا ممقت ه إال مقيت ه . ه الحياء لم تلق م تلق إذا ل فإذا نزعت . فإذا نزعت منه األمانة لم تلقه إال خائنا مخونا نزعت منه الرحمة . إال مقيتا ممقتا نزعت منه األمانة ف

ة اإلسالم ى بىر كىشىنهللا « "منه الرحمة لم تلقه إال رجيما ملعنا فإذا لم تلقه إال رجيما ملعنا نزعت نه ربقھاالك قىلىشنى ئىراده قىلسا، ئهۋۋهل ئۇنىڭدىن ھايانى كۆتىرۋىتىدۇ، ھاياسىز قالغان

ــانهت -نىــڭ غهزپىــگه ئۇچراشــقا باشــاليدۇهللاكىــشى ــۇ ) ئىــشهنچ(ده، ئۇنىڭــدىن ئام مشـهپقهت -كۆتىرلىدۇ، ئىشهنچسىز كىشى خائىنغا ئايلىنىـدۇ، خـائىن كېـشىده مېھـرى

تگهردىـگه ئايلىنىـدۇ ۋه ئاخىرىـدا قهلبىـدىن شهپقهتـسىز كىـشى لهنه-بولمايدۇ، مېھرى 76.».ئىمان بىراقال يۇقىلىدۇ

ھايـا «يهنـى » ئىـش قىلـۇرئۇيات بىـرله ئىنـسان دۇرۇس«ئىككىنچى مىسرادىكى ا پهيغهمـبهر ئىپـادىلىگهن بـۇ مىـسردېگهن مهنـانى » قىلىش ياخشىلىقالرغا سهۋهپچىدۇر

ر .: "ۇربۇ ھهدىسىنىڭ ئهينهن ئىپادىسىد ئهلهيھىسساالمنىڭ أتي إال بخي اء ال ي ھايـا « "الحي 77.»بهنده ئۈچۈن ھهممه ياخشىلىقالرنى ئېلىپ كىلىدۇ

ا " :ھايا ھهققىده ئىلگىركى پهيغهمبهرلهرنىڭ كىشىلهرگه ئېيتىپ قالـدۇرغان إن مما : أدرك الناس من آالم النبوة األولى نع م ئت إذا لم تستح فاص ئهگهر ئۇيالمايـدىغان بولـساڭ، «" ش

. بارى دېگهن مهشھۇر سۆز78.»نېمىنى خالىساڭ شۇنى قىلغىن

ھىلىنىڭ ئۆزى،ئهڭ ئهۋۋهل كېرهكتۇر، 79.ياۋ ئالدانغىنىدىن قىزارسۇن كۆزى

.جهڭده ئالدىنىپ يېڭىلىدۇياۋ .ياۋنى يېڭىش ئۈچۈن ھىله كېرهكتۇر

: ھهدىس

80.»ۇر د)لداشئا(جهڭ ھىله «" الحرب خدعة"

81.ھاراق ھهققىدىكى. ئېنىلىدۇبېيت-2651بۇ يهرگه

:لهرھهدىس

ل " امر العق ا خ ر م ـــاراق«" الخم ـــان -ھ ـــامۇش قىلغ ـــى خ ـــان(ئهقىلن ) مهس قىلغ 82.»نهرسىدۇر

.فىتهن- سۈنهنىي ئىبنى ماجه، كىتابۇ،ل 76 .ئىمان- ، بابۇ شۆئبى،لئىمان- سهھىيھۇ مۇسلىم، كىتابۇ،ل. ھايا-ئهدەب، بابۇ،ل-بۇخارىي، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 77 .ئهدەب-بۇخارىي، كىتابۇ،ل-سهھىيھۇ،ل 78 .بېيت-2356 79 .جىھاد ، ۋەس،سىيهر- جىھاد ، ۋەس،سىيهر، سهھىيھ مۇسلىم، كىتابۇ،ل-بۇخارىي، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 80 .بېيت-2651 81

16

ائر" ر الكب واحش وأآب ر أم الف چــوڭ ۋهھــاراق بــارلىق يامانلىقالرنىــڭ ئانىــسىدۇر«" الخم 83.»گۇناھالرنىڭ ئهڭ چوڭىدۇر

ئېرىغلىقنى ئۇ بىر بايات،- پاكسۆيهر 84.ئېرىغلىق بىلهن ئهر تاپۇر ياخشى ئات

. پاكىزلىق بىلهن ياخشى نامى چىقىدۇنىڭكىشى. ائاال پاكىزلىقنى سۆيىدۇتهللا

. االھىده ئهھمىـيهت بىرىـدىغان دىـنزلىققا ئپاكى ماددىۋي ۋه مهنىۋىئىسالم دىنى ھهققىـده ئىكهنلىكـىتـارمىقىپاكىزلىقنىڭ ئىماننىڭ يېرىمـى يـاكى ئىماننىـڭ بىـر

85.نۇرغۇن ھهدىسلهر بار

ڭ مهنبهسى بۇنى. ئېرىغلىقنى سۆيىدىغانلىقى سۆزلهنگهن-تائاالنىڭ پاكهللابېيتته : ھهدىسدۇر ئايهت ۋهتۆۋهندىكى

پـاك بولغـۇچىالرنى دوسـت ) ئىچكى ۋه تاشقى جهھهتتىن (هللا«" والله يحب المطهرين " 86.»تۇتىدۇ

ا " ا أيه ل إال طيب ب ال يقب ه طي اس إن الل ــشىلهر«" الن ــى كى ــاك نهرســىنىال هللا! ئ ــاكتۇر، پ پ 87.»قۇبۇل قىلىدۇ) ھااللنى(

ياراتتى ئۇ خاالپ جىمى جانى بار، 88.بېرىپ رىزق، ئۇالرنى ھهم تىرىك قىالر

ــاالهللا ــۆزى خــاالپ ياراتقــان جى،تائ ــا. مــى مهۋجــۇداتنى ئ ۋه رىزىــق بهرگهنئۇالرغ .رهتته ئۇالرنى قايتا تىرىلدۈردىغان زاتتۇرئاخى

:ئايهتلهر

الله الذي خلقكم ثم رزقكم ثم يميتكم ثم يحييكم هل من شرآائكم من يفعل من ذلكم من شيء سبحانه وتعالى "شرآون ا ي ــق بهردى ســىلهرنى خهللا«" عم ــدىن ســىلهرگه رىزى ــدىن . هلــق ئهتتــى، ئان ئان

ســــىلهرنى قهبــــزى روھ قىلىــــدۇ، ئانــــدىن ســــىلهرنى تىرىلدۈرىــــدۇ، شــــېرىك پـاكتۇر، هللاكهلتۈرگهنلىرىڭالردىن قايسىـسى بـۇ ئىـشالرنىڭ قايـسىبىرىنى قىالاليـدۇ،

89.»ئۇالرنىڭ شېرىك كهلتۈرگهن نهرسىلىرىدىن ئالىيدۇر

.تهفسىر-سهھىيھۇ مۇسلىم، كىتابۇ،ت. ئهشرىبه-بۇخارى، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 82 .ئهشرىبه-قۇتنى، كىتابۇ،ل- ۈنهنىي دارۇ،ل س 83 .بېيت-2856 84 ئىمان، -بهيھهقى، شۆئبۇ،ل. تاھارەت-سهھىيھ مۇسلىم، كىتابۇ،ت 85 .ئايهت-108 سۈرە تهۋبه، 86 .زاكات- سهھىيھ مۇسلىم، كىتابۇ،ز 87 .بېيت-3191 88 .ئايهت- 40 سۈرە رۇم 89

17

ن تولج الليل في ال " رزق م ي وت ن الح ت م نهار وتولج النهار في الليل وتخرج الحي من الميت وتخرج الميساب ر ح شاء بغي ــسهن چىنــىېك« "ت ــدۈزنى كــېچىگه كىرگۈزى ــسهن، كۈن ــدۈزگه كىرگۈزى كۈن

لۇشى پهسىللهر بـويىچه نۆۋهتلىـشىپ قىسقا بو-كۈندۈزنىڭ ئۇزۇن-شۇنىڭ بىلهن،كېچه( يهنــى(جانــسىزدىن ) يهنــى تىرىــك بولغــان ئىنــساننى، ھــايۋاننى(؛ جــانلىقنى )تۇرىــدۇ

يهنــى جانــسىز بولغــان (چىقىرىــسهن، جانــسىزنى ) جــانلىق بولغــان ئابىمهنىــدىنچىقىرىـسهن؛ ) يهنى جانلىق بولغـان ئىنـساندىن، ھايۋانـدىن(جانلىقتىن ) ئابىمهنىنى 90.»ىغان كىشىگه ھېسابسىز رىزىق بېرىسهنئۆزۈڭ خال

ه " م الل ات ذلك ن الطيب م م الله الذي جعل لكم األرض قرارا والسماء بناء وصورآم فأحسن صورآم ورزقكالمين ه رب الع ارك الل م فتب . مىننــى تۇرالغــۇ، ئاســماننى بىنــا قىلــدى ســىلهرگه زېهللا«"ربك

پـاك ) تۈرلۈك(سىلهرگه . سۈرىتىڭالرنى چىرايلىق قىلدى. سىلهرنى سۈرهتكه كىرگۈزدىئهنه شــۇ ئــالال ســىلهرنىڭ پهرۋهردىگــارىڭالردۇر، . نهرســىلهرنى رىزىــق قىلىــپ بهردى

91.»يۈكتۇرنىڭ بهرىكىتى بۈهللا ئالهملهرنىڭ پهرۋهردىگارى ئالهملهرنىڭ پهرۋهردىگارىدۇر،

ئادىل، قانۇن تۈزگۈچى،-ئۇ قادىر ھهق 92.ياراتقان پۈتۈن خهلققه يهتكهي كۈچى

پۈتـۈن . تائاال ھهق ۋه ئـادالهت بىـلهن ئىـش قىلغۇچىـدۇر، قـانۇن تۈزگۈچىـدۇرهللا .خهلقنى ياراتقان زاتتۇر ۋه ئۇالرنى باشقۇرۇشقا قادىردۇر

:ئايهتلهر

دير واألرض ولله ملك السموات" يء ق ل ش ى آ ه عل شاء والل ئاسـمانالرنىڭ ۋه «" وما بينهما يخلق ما ي هللاقــا خاســتۇر، هللازېمىننىــڭ ۋه ئۇالرنىــڭ ئارىــسىدىكى نهرســىلهرنىڭ پادىــشاھلىقى

93.» ھهر نهرسىگه قادىردۇرهللاخالىغىننى خهلق ئېتىدۇ،

دير واألرض وم لله ملك السموات" يء ق ل ش ى آ و عل ئاسـمانالرنىڭ، زېمىننىـڭ ۋه «" ا فيهن وهــشاھلىقى ــڭ پادى ــۈن مهۋجۇداتنى ــۇالردىكى پۈت ــسۇپتۇر، هللائ ــا مهن ــىگه هللاق ھهر نهرس

94.»قادىردۇر

سموات" ك ال ه مل دير ولل يء ق ل ش ى آ ه عل ئاســـمانالرنىڭ ۋه زېمىننىـــڭ «" واألرض والل 95.» ھهممه نهرسىگه قادىردۇرهللاقا خاستۇر، هللاپادىشاھلىقى

يېشىل كۆك ياراتتى، يورۇتتى كۈن، ئاي، 96.قاران تۈن، يورۇق كۈن، ساناقلىق يىل ئاي

.ئايهت- 27 سۈرە ئال ئىمران 90 .ئايهت-64 سۈرە غافىر 91 .بېيت-3192 92 .ئايهت-17 سۈرە مائىدە 93 .ئايهت-120 سۈرە مائىدە 94 .ئايهت-189سۈرە ئال ئىمران 95

18

ياراتتى پهلهكنى، تۇرماي چۆرگۈلۈر،

97.خۇدا ھۆكمى تهقدىرله، تهۋرىنۇر

. ۋه ئاي بىـلهن يـورۇتتىېمىننى قۇياشز-ئاسمان. زېمىننى ياراتتى- ئاسمانهللا . ۋه يىلالرنى بهلگىلىدىكۈن، ئاي

بۇالرنىــڭ ھهممىــسى . تۇرىــدىغان پهلهكنــى يــاراتتىتوختىماســتىن ســهير قىلىــپ .خۇدانىڭ تهقدىر ۋه تهدبىرى بىلهن ھهرىكهتلىنىدۇ

:ئايهتلهر

ك إال هو الذي جعل الشمس ضياء والقمر نورا وقد " ه ذل ق الل ا خل ره منازل لتعلموا عدد السنين والحساب مون وم يعلم ات لق صل اآلي الحق يف قۇياشــنى نــۇر چــاچقۇچى ۋه ئــاينى نۇرلــۇق قىلىــپ هللا« "ب

ن، ئايغــا ھېـسابىنى بىلىـشىڭالر ئۈچـۈ) ۋاقىتالرنىـڭ(يـاراتتى، يىلالرنىـڭ سـانىنى ۋه بهلكى ( ئۇالرنى بىكار ياراتقىنى يوق هللا. تهيىن قىلدى) يهنى بۇرۇجالرنى(مهنزىللهرنى

ـــاراتتى ـــدىلىق ئۈچـــۈن ي ـــۈك ھـــېكمهت ۋه زور پاي ـــايهتلىرىنى هللا، )بۈي قـــۇدرىتى ( ئــى ــدىغان ) ئىالھىين ــدىغان(بىلى ــر قىلى ــى پىكى ــڭ ھېكمىتىن ــۈن ) ۋه ئۇنى قهۋم ئۈچ

98.»تهپسىلىي بايان قىلىدۇ

كېچىنـى ۋه كۈنـدۈزنى، هللا« "و الذي خلق الليل والنهار والشمس والقمر آل في فلك يسبحون وه" 99.»پهلهكته سهير قىلىدۇ) ئۆزىگه خاس(ئۇالرنىڭ ھهر بىرى . كۈننى ۋه ئاينى ياراتتى

ا ألم تروا آيف خلق الله سبع سماوات طب " راجا *اق شمس س ل ال ورا وجع يهن ن ر ف ل القم سـىلهر «" وجع قانداق قىلىـپ يهتـته ئاسـماننى بىرىنىـڭ ئۈسـتىده بىرىنـى هللاكۆرمىدىڭالرمىكىن،

نـۇر (نـۇر قىلـدى، كـۈننى ) يهنـى دۇنيانىـڭ ئاسـمىنىدا(ئـاينى ئـۇالردا *قىلىپ ياراتتى 100.»چىراغ قىلدى) چاچقۇچى

ى *تقدير العزيز العليممس تجري لمستقر لها ذلك والش" ازل حت درناه من ديم والقمر ق العرجون الق اد آ ال *عكۈن بهلگىلهنـگهن جايغـا «" بحونالشمس ينبغي لها أن تدرك القمر وال الليل سابق النهار وآل في فلك يس

نىـڭ ئالـدىنئاال بهگىلىـگهن هللا بۇ، غالىب، ھهممىنـى بىلگـۈچى قاراپ سهير قىلىدۇ،ئاخىرقى مهنزىلگه يېتىپ (ئايغا سهير قىلىدىغان مهنزىللهنى بهلگىلىدۇق، ئۇ *ئىشىدۇركۈننىـڭ ئايغـا *خۇرمىنىـڭ قـۇرۇپ قالغـان شـېخىغا ئوخـشاش بولـۇپ قالىـدۇ) بارغاندا

، كېچىنىـڭ كۈنـدۈزدىن ئېـشىپ )يهنى ئىككىسىىڭ جهم بولۇپ قېلىشى(ېتىۋېلىشى ي

.بېيت-3193 96 .بېيت-3194 97 .ئايهت-5 سۈرە يۇنۇس 98 .ئايهت-33 سۈرە ئهنبىيا 99

. ئايهتلىرى- 16 ۋە -15 سۈرە نۇھ 100

19

مـۇمكىن ئهمهس، ھهر ) يهنى ۋاقتى كهلمهستىن كۈندۈزنىڭ ئورنىنى ئېلىشى(كېتىشى 101.»بىرى پهلهكته ئۈزۈپ تۇرىدۇ

سبان " يىچه مـۇئهييهن ھېـساب بـو) ئۆز بۇرجلىرىدا(كۈن بىلهن ئاي « "الشمس والقمر بح 102.»سهير قىلىدۇ

ياراتماستىن ئاۋۋال يۇرۇتتى قازا، 103.قازاغا بويۇن ئهگ، ئاڭا بول رىزا

قهدهرگه -قـازايى. ئنساننى يارىتىشتىن بـورۇن ئـۇنى تهقـدىرىنى بهلگىلىـگهنهللا .قا بويسۇنغىنهللارازى بولۇپ

:ھهدىس

ك، ن أحدآم يجمع خلقه في بطن أمه أربعين ي إ" ل ذل ضغة مث ون م م يك وما نطفة، ثم يكون علقة مثل ذلك، ثعيد : ثم يرسل الملك، فينفخ فيه الروح، ويؤمر بأربع آلمات قي أو س ئىنسان «"بكتب رزقة، وأجله، وعمله، وش

كـۈن پـارچه گـۆش ھالىتىـده 40بولـۇپ ) ت-.ئابى مهنى(ىقىدا نۇتپه ئانىسىنىڭ قۇرسئاندىن كاللهك قان پارچىسى . كۈن تۇرىدۇ40تۇرىدۇ، يارىلىدىغان تهييارلىق ھالىتىده

تائاال بىر پهرىشتىنى ئهۋهتىپ ئۇنىڭغـا جـان هللائاندىن كېيىن . كۈن تۇرىدۇ40بولۇپ پهرىــشته ئۇنىــڭ رىزقىنــى، : بۇيرۇيــدۇكىرگۈزىــدۇ ۋه مۇنــداق تــۆت نهرســىنى يېزىــشقا

ئانـدىن . ئهجىلىنى، ئهمىلىنى ۋه شـهقىي يـاكى سـائادهتمهن بولىـدىغانلىقىنى يازىـدۇ 104.» تائاال ئۇنىڭغا جان كىرگۈزىدۇهللاكېيىن

نېمىنى تىلهركهن، ئۇ قىلدى، قىلۇر، 105.نېمىنى دېسه ئۇ، ئۇ بولدى، بولۇر

نـېمه دېـسه ئـۇ هللا. ى قىلىـدۇ نېمىنى ئىراده قىلسا شۇنى قىلىـدى ۋه شـۇنهللا .بولدى ۋه بولىدۇ

تائاالنىــڭ نېمىنــى ئىــراده قىلــسا ۋه نېمىنــى خالىــسا شــۇنى قىلىــدىغانلىقى هللا :ئايهتلهرھهققىدىكى

خالىغان بولسا ئىدى، ئـۇالر هللائهگهر ...« "ولو شاء الله ما اقتتلوا ولكن الله يفعل ما يريد "... 106.» خالىغىنىنى قىلىدۇهللائۇرۇشماس ئىدى، لېكىن ئۆزئارا

شاء " ا ي ل م ه يفع ذلك الل ال آ اقر ق ي ع ر وامرأت ي الكب د بلغن الم وق ي غ ون ل ى يك ال رب أن ــۇ«" ق : ئاقمۇ مهن قېرىپ قالغان تۇرسام، ئايالىم تۇغۇتتىن قالغـان تۇرسـا قانـد! پهرۋهردىگارىم«

.ئايهتلهر-40-39-38 سۈرە ياسىن 101 .ئايهت- 5ھمان سۈرە را 102 .بېيت-3195 103 .قهدەر- سهھىيھ مۇسلىم، كىتابۇ،ل. تهۋھىد-بۇخارىي، كىتابۇ،ت- سهھىيھۇ،ل 104 .بېيت-3196 105 .ئايهت-253 سۈرە بهقهرە 106

20

شـۇنىڭدهك خـالىغىننى قىلىـدۇ هللا«: پهرىـشتىلهر. دېـدى» مېنىڭ ئوغلۇم بولسۇن؟ 107.»دىدې» ) يهنى قۇدرىتى ئىالھىيهت ھېچ نهرسىدىن ئاجىز ئهمهس(

شاء " ا ي ل م ه يفع رم إن الل ھهقىـقهتهن خـالىغىننى قىلىـدۇ هللا«" ومن يهن الله فما له من مكزاب قىلىــش، رهھىــم قىلىــش، ئهزىــز قىلىــش، خــار قىلىــش، بــاي قىلىــش، يهنــى ئــا(

قـا ھـېچ كىـشى تهئهررۇز هللا، نىـڭ خاھىـشىدىكى ئىـش بولـۇپهللاكهمبهغهل قىلىش، 108.»)قىاللمايدۇ

:ولىدىغانلىقى ھهققىدىكى ئايهتلهرتائاالنىڭ نېمىنى دېسه شۇ دهرھال بهللا

يئا أن يق" ره إذا أراد ش ا أم ونإنم ن فيك ه آ ئىــراده ) يارىتىــشنى( بىــرهر شــهيئىنى هللا«"ول ل 109.»ده، ئۇ ۋۇجۇتقا كېلىدۇ-دهيدۇ» ۋۇجۇتقا كهل«قىلسا، ئۇنىڭغا

إ " ت ف ي ويمي ذي يح و ال ا ه را فإنم ضى أم ون ذا ق ن فيك ه آ ول ل تىرىلدۈرۈشـــكه ۋه هللا« "يق» ۋۇجۇدقـا كهل«ئىراده قىلسا، ئۇنىڭغـا ) قىلىشنى(هر ئىشنى ئۆلتۈرۈشكه قادىر، ئۇ بىر

110.»ده، ئۇ ۋۇجۇدقا كېلىدۇ-دهيدۇ

111. بارمۇبۇ ھهقته قۇرئان كهرىمده يهنه باشقا ئايهتلهر

بۇ ئىككى خىل ئىنسان كىشى ئاتىلۇر؛ 112.تۇچى، بىرى ئۆرگىنۇرىبىرى ئۆرگ

ئىككىندىن بۆلهكنى سهن يىلقى سانا،

113.بول، تالالپ ئال مانايا ئۇ بول، يا بۇ

بىــرى ئۈگهتكــۈچى يهنه بىــرى . دېيىلىــدۇ» ئىنــسان«ئىكككــى خىــل كىــشىگه .ۈچىنگئۆگه

ئىختىيـار سـهنده .دىن باشقىسىنى ھـايۋان دهپ بىـلسهن بۇ ئىككى خىل ئىنسان .قالدى، يا ئۆگهتكۈچى بول ۋه ياكى ئۆگهنگۈچى

ه ۋه ھهدىـسلهرده ئىلىـم قۇرئـان كهرىمـد. ئىسالم دىنى ئىلىمگه ئهھمىيهت بىرىدۇبـۇ ھهقتىكـى ئـايهت ۋه ھهدىـسلهر . ئۆگۈتۈشكه ۋه ئىلىم ئۆگۈنۈشكه تهرغىپ قىلىنغان

:تۆۋهندىكىچه

.ئايهت- 40 سۈرە ئال ئىمران 107 .ئايهت-18 سۈرە ھهج 108 .ئايهت-82سۈرە ياسىن 109 .ئايهت-68 سۈرە غافىر 110 .ئايهت-40سۈرە نهھل . ئايهت-59ئال ئىمران . ئايهت- 47 سۈرە ئال ئىمران 111 .بېيت-3217 112 .بېيت-3218 113

21

اب " بىلىـدىغانالر ئېيقىنكى؛«"قل هل يستوي الذين يعلمون والذين ال يعلمون إنما يتذآر أولوا األلبــلهن بىلم ــدۇ؟ پهقهت بى ــاراۋهر بوالم ــدىغانالر ب ــرهت ) ســاغالم(هي ــرى ئىب ئهقىــل ئىگىلى

114.»ئالىدۇ

ه " ۋه )ئىلىـم ئۆگهتكـۈچى(كىشىلهر، ئـالىم «" الناس عالم ومتعلم وما بين ذلك همج لا خير في ياخـشىلىق ائـۇالرد. ئهقىلسىزالردۇربۇ ئىككىسىدىن باشقىلىرى. ىدۇرئىلىم ئۆگهنگۈچ

115.»يوقتۇر

ك " د ذل ا بع ر فيم تعلم وال خي الم وم اس ع ۋه )ئىلىــم ئۆگهتكــۈچى(كىــشىلهر، ئــالىم «" الن 116.»بۇ ئىككىسىدىن باشقىلىرىدا ياخشىلىق يوقتۇر. ئىلىم ئۆگهنگۈچىدۇر

ك " امس فتهل ن الخ ا و ال تك ستمعا أو محب ا أو م ا أو متعلم د عالم ــالىم بــول يــاكى ئىلىــم «" اغ ئ. چى بول ياكى ئىلىم ئاڭلىغۇچى بول ۋه ياكى ئىلىمنى دوسـت تۇتقـۇچى بـولئۆگهنگۈ

117.»ھاالك بولىسهن! بهشىنجىسى بولۇپ قالما

ا " ا ومتعلم ! ئاگاھ بولـۇڭالر« "أال إن الدنيا ملعونة، ملعون ما فيها، إال ذآر الله تعالى، وما وااله وعالمپهقهت . نيا ئهرزىمهستۇ، دۇنيـادىكى نهرسـىلهرنىڭمۇ قىممىتـى يوقتـۇرشۈبھىسىزكى، دۇ

118.»اتائاالنىڭ زىكرىگه دائىر نهرسىلهر ۋه ئىلىم تهلهپ قىلغۇچىالرال بۇنىڭ سىرتىدهللا

.تائهتكه بىلىمله سهن بارغىن يېقىن 119.بىلىم تامغىاليدۇ دوزاق ئىشگىن

بىلىپ قالسا تائهت ساۋابى تۆمهن،

120.مسىز ئىبادهت بىلهنساۋاپ كۈتمه بىلى

بىلىمسىز قىلىنغان تائهتتىن كۆره، 121.گهر ئۇخالر بىلىملىك، ساۋابى ئۆره

.ىم دوزاخنىڭ ئىشىكىنى تاقىۋىتهلهيدۇلهرنى بىلىپ قىلغىن، بىلئىبادهت

بىلـمهي تـۇرۇپ قىلغـان . بىلىپ قىلغـان ئىبادهتنىـڭ سـاۋابى ناھـايىتى كۆپتـۇر .بولماتۈپ ئاۋاره ۈدىن ساۋاپ كئىبادىتىڭ

لىـشىدىن بىلىملىكنىـڭ ئۇيقۇسـىنىڭبىلىمسىزنىڭ ئىبادهت بىلهن مهشـغۇل بو .ساۋابى ئارتۇقتۇر

.ئايهت-9 سۈرە زۈمهر، 114 .ئىلمى- دارىمىي، مۇقهددىمه، بابۇن فى فهزلى،ل- سۈنهنۇ،د 115 .ئىلمى- دارىمىي، مۇقهددىمه، بابۇن فى زىھابى،ل- سۈنهنۇ،د 116 .ئىلمى-هلهبى،لئىمان، بابۇن فى ت- بهيھهقىي، شۆئبۇ،ل 117 .زۆھد-تىرمىزىي، كىتابۇ،ز- سۈنهنۇ،ت 118 .بېيت-3223 119 .بېيت-3224 120 .بېيت-3225 121

22

ئـارتۇقچىلىقى ۋه يۇقارقى بېيتلهرده ئىبادهتلهرنى بىلىپ تـۇرۇپ ئـادا قىلىـشنىڭ ئىلىملىك كىشىلهر بىلهن ئىلىمـسىز كىـشىلهر .ئالىمنىڭ پهزىلىتى بايان قىلىنغان

:بۇ بېيتالرنىڭ مهنبهسى تۆۋهندىكى ھهدىسلهردۇر. نرۇشهن سېلىشتۇرۇلغا

د " شيطان من الف عاب ى ال بىـر ئـالىم شـهيتانغا مىـڭ ئـابىتتىن ئـۆته« "فقيه واحد أشد عل 122.»قاتتىقتۇر

123.»ئالىم كىشىنىڭ ئۇيقۇسىمۇ ئىبادهتتۇر« "نوم العالم عبادة"

اھىـل كىـشىنىڭ ئالىم كىشىنىڭ ئۇخلىشى، ج« "نوم على علم خير في صالة على جهل " 124.»نامىزىدىن ياخشىدۇر

جامائهت بىلهن قىل پهرىز ۋه ناماز، 125.پېقىرلهر ھهجىدۇر بۇ جۈمه ناماز

جـۈمه نـامىزى . جـۈمه نـامىزىنى ئـادا قىـل. ئۇقـۇپهرىز نامازالرنى جامائهت بىلهن .پېقىرالرنىڭ ھهججىدۇر

نامـازنى يـالغۇز ئىسالم دىنىدىكى ئهڭ ئاساسلىق ۋه ئۇلۇغ ئىبـادهت ھېـسابالنغان بۇ ھهقـته بـۇ ھهدىـس .نهچچه ھهسسه ساۋاپتۇر ئۆتهش جامائهت بىلهن بىللهئۆتهشتىن :تۇريېتهرلىك

دهم إذا " ك أن أح ة، وذل شرين درج ضعا وع ه ب وقه وبيت الته في س ى ص د عل ة تزي صالة الرجل في جماعا توضأ فأحسن ال ه به ع ل وة إال رف ط خط م يخ صالة، ل زه إال ال صالة، ال ينه د إال ال سجد ال يري وضوء، ثم أتى الم

ت ا آان صالة م ان في ال سجد آ إذا دخل الم سجد، ف دخل الم ي درجة، وحط عنه بها خطيئة حتى ي ي الت صالة ه الون ه، يقول لى في ذي ص سه ال ه، : تحبسه، والمالئكة يصلون على أحدآم ما دام في مجل ر ل م اغف ه، الله م ارحم الله

ه ىڭ جامـائهت بىـلهن ئوقۇغـان نـامىزى بىر كىشىن«" اللهم تب عليه، مالم يؤذ فيه، ما لم يحدث فيبۇ . ئۇنىڭ ئۆيىده ياكى بازاردا ئوقۇغان نامىزىدىن يىگىرمه نهچچه ھهسسه ئارتۇق تۇرىدۇ

شۇنىڭ ئۈچۈنكى، بىـرهر ئـادهم تاھـارهتنى كامىـل ئېلىـپ، نامـازنى كـۆڭلىگه پۈكـۈپ، ۈچه بولغان مهسجىدكه كهلسه ۋه ناماز ئۈچۈنال ئورنىدىن قوزغالسا، تاكى مهسجىدكه كىرگ

ھهر . ئارلىقتىكى ھهر بىر باسـقان قهدىمـى ئۈچـۈن مهرتىۋىـسى بىـر دهرىـجه كۆتۈرلىـدۇمهسجىدكه كىرىـپ نامـازنى كۈتـۈپ ئولتۇرسـا، . قهدىمى ئۈچۈن بىر خاتالىقى ئۆچۈرلىدۇ

بىرىڭالر مـادامىكى، نامـاز ئوقۇغـان . ئۇنىڭغا نامازنىڭ ئىچىده تۇرغاندهك ساۋاب بولىدۇـــكهن ۋه تاھـــارىتى ســـۇنۇپ ئورنىـــدىن قوزغ ـــازار بهرمىگهن المىغـــانكهن، بىرهرســـىگه ئ

ت قىلغىـن، ئۇنىڭغـا مهغپىـرهت ئۇنىڭغـا رهھـمه! هللائـى ‹: كهتمىگهنكهن، پهرىشتىلهر 126.»، دهپ دۇئا قىلىپ تۇرىدۇ›ن، ئۇنىڭ تهۋبىسىنى قوبۇل قىلغىنقىلغى

.ئۇلهما-كىتاب، بابۇ فهزلى،ل- سۈنهنىي ئىبنى ماجه، ئىفتىتاھۇ،ل 122ىغان ھېكمهتلىك سۆز ھهدىس مهنىسىنى قۇۋۋەتلهيد. ھهدىس ئهمهس. بۇ سۆز بىر قىسىم ھهدىس شهرھى كىتابلىرىدا زىكرى قىلىنىدۇ 123

.ھېسابلىنىدۇ .ھهدىس مهنىسىنى قۇۋۋەتلهيدىغان ھېكمهتلىك سۆز 124 .بېيت-3239 125 .مهساجىد- سهھىيھۇ مۇسلىم، كىتابۇ،ل. بۇيۇئ-بۇخارىي، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 126

23

ئېتى بهنده بولسا ئۇ تائهت قىلۇر، 127. بولۇر ماجازتائهتسىز بهنده ئاتى بىر

تائهت ئىبادهتـسىز . ئىبادهتتۇر-بولغانالرنىڭ ۋهزىپىسى تائهت) بهنده(ئىسمى قۇل .ماجازدۇربهندىلهرنىڭ ئىسمى

:ئايهت

جىنالر ۋه ئىنسانالرنى پهقهت ماڭا ئىبادهت قىلىش «"وما خلقت الجن واإلنس إال ليعبدون " 128.»ئۈچۈنال ياراتتىم

قىز قهۋهت،-ئۇ تۇغسۇن ئۇغۇلخۇتۇن ئال، 129.دېسه ئهۋالدى يوق، ئهرهن ئۈچۈن سهت

» ئهۋالدى يـوق، تۇغمـاس «.لىـك بـولئۇغـۇل پهرزهنت-ئۆيلهنگىن ۋه كـۆپالپ قىـز .ش ئهر كىشى ئۈچۈن ياخشى نام ئهمهسېگهن نامغا قېلىد

:ھهدىسلهر

م فمن لم يعمل بسنتي فليس مني النكاح من سنتي " م وتزوجوا فإني مكاثر بك نكح األم ان ذا طول فلي ومن آى كمىېك. مېنىڭ سۈننىتىمدۇر) ئۆيلىنىش(نىكاھ «" ومن لم فعليه بالصيام فإن الصوم له وجاء

ئۇچـاقلىق -ئۆيلۈك. بۇ سۈننىتىمگه ئهمهل قىلمىسا مېنىڭ يۇلۇمدىن چىققان بولىدۇ. لىـمهنبولۇڭالر، مهن سىلهرنىڭ باشـقا مىللهتلهردىـن كـۆپلىكىڭالر بىـلهن پهخىـر قى

قـول ئېلكىـده بولمىـسا روزا تۇتـسۇن . نىڭ قول ئېلىكىده بولسا ئۆيلىنىۋالـسۇنكېمى 130.»چۈنكى روزا شهھۋهتنى كهسكۈچىدۇر

مهن سېلهرنىڭ كۆپلىكىڭالردىن . ئۇچاقلىق بولۇڭالر-ئۆيلۈك«" انكحوا فإني مكاثر بكم " 131.»پهخىر قىلىمهن

بىـلهن ئۆيلىنىـشكه تهشـهببۇس الرمچـان ئايـالپهيغهمبهر ئهلهيھىسـساالمنىڭ تۇغۇ 132.قىلغان باشقا ھهدىسلىرىنىمۇ ئۇچرىتااليمىز

ئهگهر قىلسا زالىم ساڭا زۇلمىنى، 133.ئېرۇر دىن يولى بۇ؛ كهچۈرگىن ئۇنى

ا ئـــۆگهتكهن يـــولى ئـــۇنى ســـاڭگهر زالىـــم ســـاڭا زۇلـــۇم قىلـــسا دىنىڭنىـــڭئه .كهچۈرۋىتىشتۇر

.بېيت-3252 127 . ئايهت- 56 سۈرە زارىيات 128 .بېيت-3371 129 .اھنىك- سۈنهنىي ئىبنى ماجه، كىتابۇ،ن 130 .نىكاھ- سۈنهنى ئىبنى ماجه، كىتابۇ،ن 131 ناملىق ئهسىر، ھهمزە ›جهۋامىئ-جهمۇئ،ل‹سۇيۇتىنىڭ . نىكاھ- ناملىق ئهسىرى، كىتابۇ،ن›ئاسار- سۈنهن ۋە،ل-مهئرىفهتۈس‹ بهيھىيقىنىڭ 132

.ھهرىپى .بېيت-3434 133

24

:ھهدىس

ن " ك و أعف عم ن قطع كصل م ســهندىن مۇناســىۋىتىنى ئــۈزگهن كىــشى بىــلهن «" ظلم 134.»مۇناسىۋىتىڭنى ياخشىلىغىن، ساڭا زۇلۇم قىلغان كىشىدىن ئهپۇ قىلغىن

،ه بىرىپگيىدۈرسه، ئىچۈرسه پېقىر 135.تائهت قىلسا ھهققه دىلى باغلىنىپ

ى ئالدى كهينىدىكى بېيـتالر بىـلهن مهزمـۇن جهھهتـته باغلىنىـشلىقنىڭبۇ بېيتمېلىــدىن چىقىــم قىلىــپ -مىــسكىنلهرگه پــۇل- پېقىــر،ھهقىقــى يىگىــت«: بولــۇپ» باغالنغـان كىـشىدۇرقـا هللائىبادهتلهر بىـلهن قهلبـى -ئىچكۈزگهن ۋه تائهت-يىگۈزۈپ

.دېگهن مهنادا كهلگهن

:ئايهت ۋه ھهدىسلهر

ئۇالر غهيبكه ئىشىنىدۇ، نامـازنى «" ونالذين يؤمنون بالغيب ويقيمون الصالة ومما رزقناهم ينفق " 136.»سهرپ قىلىدۇ) خۇدا يولىغا(مۈلكتىن -ئادا قىلىدۇ، ئۇالر بىز بهرگهن مال

-كىشىلهرگه ئـاشسىلهرنىڭ ئهڭ ياخشىلىرىڭالر؛ « "خيارآم من أطعم الطعام ورد السلام " 137.» ۋه ساالمنى ئىلىك ئالغان كىشىدۇرنان بهرگهن

» ئىسالمنىڭ ياخشى خىسلهتلىرى نېمه؟«ىر كىشى پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالمدىن ب" تطعم الطعام، وتقرأ السالم على من عرفت ومن لم تعرف " :دهپ سورىغاندا پهيغهمبهر ئهلهيھىسساالم

مگىمۇ سـاالم نان بېرىش، تۇنۇيدىغان ئـادهمگىمۇ، تۇنۇمايـدىغان ئـاده-كىشىلهرگه ئاش« 138.دهپ جاۋاب بهرگهن» قىلىش

تاڭ ئهرمهس سېنىڭدىن، مهسهلده كېلۇر، 139.سۆيۈلسه نېمىكى، ئهيبى يوق بۇلۇر

ۆيۈلگهن نهرسـىنىڭ سـ«: تهمسىلده-چۈنكى بىر ماقال. سهندىن ھهيران قالمىدىم .دېيىلگهن» ئهيبى كۆرۈلمهستۇر

:ھهدىس

صم" ي و ي شيء يعم ك ال شى كــۆرۈش كــۆزۈڭنى كــۆرمهس، بىــر نهرســىنى بهك ياخــ«" حب 140.»قۇلۇغۇڭنى ئاڭلىماس قىلىدۇ

.شۆئب-56ئىمان، - بهيھىقىي شۆئبۇ،ل 134 .بېيت-3445 135 .ايهتئ-3 سۈرە بهقهرە 136 .ئهنسار، ھهدىسۇ سۇھهيب- مۇسنهدى ئهھمهد ئىبنى ھهنبهل، مۇسنهدۇ،ل 137 .ئىمان- سهھىيھۇ مۇسلىم، كىتابۇ،ل. ئىمان-بۇخارىي، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 138 .بېيت-3514 139

25

بۇ ئۇچتىن بولهك يوق بۇ دۇنيا مېلى، 141.ھاالل يا ھارامدۇر ۋه يا شۇبھهلى

ھااللغا ھىساپ بار، ھارامغا ئازاپ،

142.گهر ئولسا شۈبھهلىك، ساقالن سهن قاراپ

ارهت ئــۆچكه بــايلىقالر؛ ھــاالل، ھــارام ۋه شــۈبھهلىكتىن ئىبــ-بــۇ دۇنيــادىكى مــال .بۆلۈنىدۇ

سـهن شـۈبھىلىك ئىـشالردىن ھهزهر . ن ھىساپ، ھارام ئۈچۈن ئازاپ بـارھاالل ئۈچۈ .ئهيله

:ھهدىس

تب إن" شبهات، اس ى ال ن اتق رأ الحالل بين، وإن الحرام بين، وبينهما مشتبهات ال يعلمهن آثير من الناس، فمه، أال وإن لدينه وعرضه، ومن وقع في الشبهات، وقع في الحرام، آالراعي يرعى حول الحمى يوشك أن يرتع في

لح ضغة إذا صلحت ص سد م ه، أال وإن في الج سدت لكل ملك حمى، أال وإن حمى الله محارم ه، وإذا ف سد آل الجه سد آل سد الج ب: ف ي القل ھــاالل ئىــشالرمۇ ئېنىــق كۆرســىتىلگهن، ھــارام ئىــشالرمۇ « "أال وه

ھـااللغىمۇ، ھـارامغىمۇ ئوخـشاپ (ئۇالرنىڭ ئارىسىدا شـۈبھىلىك . ئېنىق كۆرسىتىلگهن. بهلگىلهنمىـگهن ئىـشالركېتىدىغان، نۇرغۇن كىشىلهر ئۇقالمايدىغان، ھۆكمى ئېنىـق

ئىـشالر بـار، شـۈبھلىك ئىــشالردىن ھهزهر قىلغـان ئـادهم دىنىنـى ۋه نومۇســىنى ) ت—شـۈبھىلىك ئىـشالرنى قىلغـان ئـادهم ھارامغـا دۇچـار بولـۇپ، . ئادالىغ تۇتقـان بولىـدۇ

پادا چارىگاھقا كىرىپ قېلىشى . چارىگاھنىڭ چۆرىسىده پادا باققۇچى پادىچىغا ئوخشايدۇ تائاالنىڭ زېمىنـدىكى چارىگـاھى هللا. ن، ھهر پادىشاھنىڭ بىر چارىگاھى بولىدۇمۇمكى

قۇالق سـېلىڭالر، . تائاالنىڭ ھارام قىلىپ بېكىتكهن ئىشلىرىدىن ئىبارهتهللابولسا، ئىنساننىڭ بهدىنىده بىر پارچه گۆش بولىدۇ، بۇ گۆش تۈزهلـسه پۈتـۈن بهدهن تۈزۈلىـدۇ،

143.» ئۇ بولسىمۇ يۈرهكتىن ئىبارهتئۇ بۇزۇلسا پۈتۈن بهدهن بۇزۇلىدۇ،

خۇدا ئاتىن ئېيتقاندا شهيتان قاچۇر، 144.بۇ دۇنيانى قويساڭ ئۇ، سهندىن قالۇر

سهن دۇنياغا . كىرى قىلىنغاندا شهيتان قېچىپ كېتىدۇىئالالھتائاالنىڭ ئىسمى ز .بېرىلمىسهڭ شهيتان ساڭا چېقىلمايدۇ

:ھهدىس

.ئاشىر-ئىمان، شۆئبۇ،ل- بهيھهقىي، شۆئبۇ،ل 140 .بېيت-3546 141 .بېيت-3547 142 . مۇساقات-سهھىيھۇ مۇسلىم، كىتاب،ل. ئىمان-بۇخارىي، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 143 .بېيت-3592 144

26

وب إذا نودي بالصالة، أدبر الشي " ى إذا ث ل، حت داء أقب طان و له ضراط حتى ال يسمع التأذين، فإذا قضي النذآر : للصالة أدبر، حتى إذا قضي التثويب أقبل، حتى يخطر بين المرء ونفسه يقول م ي ا ل ذا لم ر آ اذآر آذا، واذآ

قاچانكى نامازغا ئهزان ئېيتىلغان چاغدا، شـهيتان « " قبل حتى يظل الرجل ما يدري آم صلى منقاچـانكى، ئهزان . ئهزاننى ئاڭلىماي دهپ ئوسۇرغان پېتـى كهيـنىگه قـاراپ تىكىۋېتىـدۇ

تهكبىـر . نامازغا تهكبىـر ئېيتىلغـان چاغـدا يهنه تىكىۋېتىـدۇ. تۈگىگهنده يهنه كېلىدۇنامـاز ئوقۇغـان ئىنـساننىڭ دىلىغـا ئـۇنى، . ئېيتىلىپ بولغاندىن كېيىن يهنه كېلىـدۇ

شـۇنىڭ بىـلهن ئـۇ . بۇنى، كۆڭلىگه كهچمىگهن نهرسىلهرنى سېلىپ ۋهسۋهسـه قىلىـدۇ 145.»كىشى نامازنى قانچه رهكئهت ئوقۇغانلىقىنى بىلهلمهي قالىدۇ

ئولۇر شۇبھىسىز، كور، تىرىك يۇرگۇچى، 146.ى ئهمهس بىلگۇچىقايۇ كۇن ئولۇشن

قايـسى ھـېچكىم ئۆزىنىـڭئهممـا. ئۆلىـدۇىشۈبھىسىز پۈتۈن جانلىقالر بىـر كـۈن .كۈنى ئۆلىدىغىننى بىلمهيدۇ

:ئايهتلهر

147.»جان ئىگىسى ئۈلۈمنىڭ تهمىنى تېتىغۇچىدۇرھهر بىر « "آل نفس ذآئقة الموت"

148.»ىكى ھهممه يوقىلىدۇزېمىننىڭ ئۈستىد«" آل من عليها فان"

دري " ا ت دا وم سب غ اذا تك س م دري نف ا ت ام وم ي األرح ا ف إن الله عنده علم الساعة وينزل الغيث ويعلم مر يم خبي ه عل وت إن الل أي أرض تم س ب توغرىــسىدىكى ) ان ۋاقتــىنىــڭ بولىــدىغ(قىيــامهت « "نف

ئـۆزى بهلگىلىـگهن ۋاقىتتـا (يامغۇرنى هللا ا. نىڭ دهرگاھىدىدۇرهللا بىلىم ھهقىقهتهن ايهنـى (ياغدۇرىدۇ، بهچچىداندىكىلهرنىڭ نېمه ئىكهنلىكىنى ) ۋه ئۆزى بهلگىلىگهن جايغا

بىلىـدۇ، ھـېچ هللا ا) ئوغۇلمۇ، قىزمۇ، بېجىرىممۇ، كهمتۈكمۇ، بهختلىكمۇ، بهختـسىزمۇيهنـى ئۇنىڭغـا نـېمه ئىـش بولىـدىغانلىقىنى، (هته نېمىلهرنى قىلىـدىغانلىقىنى ئادهم ئبىلمهيدۇ، ھېچ ئادهم ئۆزىنىڭ ) يامان ئىشالردىن نېمىلهرنى قىلىدىغانلىقىنى-ياخشى

بىلىـــپ ) پۈتـــۈن ئىـــشالرنى(ھهقىـــقهتهن هللا قهيهرده ئۆلىـــدىغانلىقىنى بىلمهيـــدۇ، ا 149.»تولۇق خهۋهرداردۇر) ى تهرهپلىرىدىنشهيئىلهرنىڭ ئىچكى ۋه تاشق(تۇرغۇچىدۇر،

:ھهدىس

مفتاح الغيب خمس ال يعلمها إال اهللا ال يعلم أحد ما يكون في غد وال يعلم أحد ما يكون في األرحام وال تعلم "ر يء المط ى يج د مت دري أح ا ي وت وم أي أرض تم س ب دري نف ا ت دا وم سب غ اذا تك س م غهيبنىــڭ «"نف

نىـڭ ه نېمىلهرھـېچ ئـادهم ئهتتائـاالال بىلىـدۇ؛ هللاهقهت رنى پ بهش بولۇپ بـۇالئاچقۇچىيهنــى ئوغۇلمــۇ، (بهچچىدانــدىكىلهرنىڭ نــېمه ئىكهنلىكىنــى . بولىــدىغىننى بىلمهيــدۇ

.ساالت-ئهزان، سهھىيھۇ مۇسلىم، كىتابۇس-بۇخارىي، كىتابۇ،ل-سهھىيھۇ،ل 145 .بېيت-3621 146 .ئايهت- 185ئال ئىمران 147 .ئايهت-26 سۈرە راھمان 148 .ئايهت-34سۈرە لوقمان 149

27

ئهته نېمىلهرنـى . بىلمهيـدۇ)قىزمۇ، بېجىرىممۇ، كهمتۈكمـۇ، بهختلىكمـۇ، بهختـسىزمۇــدىغانلىقىنى ــ(قىلى ــدىغانلىقىنى، ياخ ــش بولى ــېمه ئى ــا ن ــى ئۇنىڭغ ــان -شىيهن يامــشالردىن نېمى ــدىغانلىقىنىئى ــى قىلى ــدۇ) لهرن ــڭ قهيهرده . بىلمهي ــادهم ئۆزىنى ــېچ ئ ھ

150.» يامغۇرنىڭ قاچان ياغىدىغانلىقىنى بىلمهيدۇئۆلىدىغانلىقىنى بىلمهيدۇ،

بۇ كهڭ دۇنيا ئوزگه كۇچهپ قىلما تار، 151.گۇناكار قۇلىغا خۇدا پهزلى بار

ئازاۋى كوپ ئهرسه رهھمىتىمۇ كوپ،

152.ناكار ئۇچۇن ئۇ رهخمهت ئهزىز خوپگۇ

پهزلى ۋه ئالالھتائاالنىڭ گۇناھكار بهندىلىرگه . گه بۇ كهڭ دۇنيانى تارالشتۇرمائۆزهڭ . بارمهرھهمىتى

گۇناھكــار بهنــدىلهر ئۈچــۈن ئالالھنىــڭ . كۆپتــۇرئالالھنىــڭ ئازابىــدىن رهھمىتــى .رهھمىتى قىممهتلىكتۇر

:ئايهت

ور قل يا عبادي الذين " و الغف ه ه أسرفوا على أنفسهم ال تقنطوا من رحمة الله إن الله يغفر الذنوب جميعا إن) گۇنـاھالرنى قىلىۋېرىـپ(«ئېيتقىنكـى، ) مېنىـڭ تىلىمـدىن! ئى مـۇھهممهد(«" الرحيم

. رهھمىتىـدىن ئۈمىدسـىزلهنمهڭالرنىـڭهللا ا! ئۆزلىرىگه جىنايهت قىلغـان بهنـدىلىرىمجىمــى گۇنــاھلىرىنى مهغپىــرهت قىلىــدۇ، ) خالىغــان ئادهمنىــڭ(ھهقىــقهتهن هللا ا

153.»ناھايىتى مهغپىرهت قىلغۇچىدۇر، ناھايىتى مېھرىباندۇرهللا شۈبھىسىزكى، ا

تائاالنىڭ بهنـدىلىرگه ناھـايىتى هللايۇقرىدىكى ئايهتتىن باشقا يهنه قۇرئان كهرىمده ــــان ئىكهن ــــۇ قىلىــــدىغانلىقىنى مېھىرب ــــاھلىرىنى ئهپ لىكىنــــى ۋه ئۇالرنىــــڭ گۇن

ــدىغان ئىپادى ــى(لهي رحيم "يهن ور ال ــدۇر« "الغف ــرهت قىلغۇچى ــايىتى مهغپى ــايىتى ،ناھ ناھ . قېتىم تهكرارلىنىدۇ48دېگهن جۈمله ) »مېھرىباندۇر

قايۇ ئىشنى قىلماق ئىستهرسهڭ ئوزۇڭ، 154.كوڭۇل بىرله ئاۋال كېڭهشكىن سوزۇڭ

.ېمه ئىش قىلماقچى بولساڭ ئهڭ ئهۋۋهل ئۆزۈڭگه مهسلهھهت سالن

:ھهدىس

.ئىستىسقائ-بۇخارىي، كىتابۇ،ل- سهھىيھۇ،ل 150 .بېيت-3649 151 .بېيت-3650 152 .ئايهت-53سۈرە زۈمهر 153 .بېيت-3688 154

28

ك" تفت قلب وك .....اس اس وأفت اك الن گهرچه كىــشىلهر ســاڭا ....دىن ســوراىڭــقهلب«" وإن أفت 155.»مۇپهتىۋا بهرگهن بولسى

ئاي،-ياراتتى قوڭۇر يهر، يېشىل كوك، كۇن 156.ى بايقاراڭغۇ، يورۇقلۇق، پېقىر ياك

ياراتتى ھىسابسىز بارلىق، تىرىك جان،

157.بىرىن قويمايىن ئاچ، رىزىق بېرىبان

-زۇلمهتنى ۋه باي-ئاينى، نۇر-كۆك ئاسماننى، قۇياش-ئالالھتائاال؛ قارا تۇپراقنى .كهمبهغهلنى ياراتقان زاتتۇر

ئـاچ ئۇالرنىـڭ ھېچقايسىـسىنى ؛ سانساناقسىز جانلىقالرنى ياراتقـان ۋهئالالھتائاال .قويماي رىزىق بهرگهن زاتتۇر

:ئايهتلهر

دلون الحمد لله الذي خلق السموات" ربهم يع روا ب جىمـى «" واألرض وجعل الظلمات والنور ثم الذين آفهللا يـدا قىلغـان اھهمدۇ سانا ئاسمانالرنى ۋه زېمىننى ياراتقان، زۇلمهتلهرنى ۋه نـۇرنى په

كـاپىرالر پهرۋهردىگارىڭغـا ) يهنى مۇشۇنداق دهلىللهرنى كۆرۈپ تـۇرۇپ(ئاندىن ! غا خاستۇر 158.»باشقىالرنى شېرىك كهلتۈرىدۇ

يم " سميع العل و ال اآم وه ا وإي ه يرزقه ا الل ل رزقه ة ال تحم ن داب أين م ــ«" وآ ۆز نۇرغــۇن ھــايۋانالر ئ، ئۇالرنى ۋه )يهنى ئۆز رىزقىنى تېپىپ يېيىشتىن ئاجىزدۇر)رىزقىنى ئۈستىگه ئااللمايدۇ

ــىلهرنى ا ــدۇ، اهللا س ــۆزۈڭالرنى)هللارىزىقالندۇرى ــدۇر،)س ــاڭالپ تۇرغۇچى ــۋالىڭالرنى)ئ ) ئهھ 159.»بىلىپ تۇرغۇچىدۇر

زۇلمهتنى -ئاينى، نۇر-زېمىننى، قۇياش-تائاالنىڭ پۈتۈن مهۋجۇداتنى؛ ئاسمانهللانامراتنى ياراتقانلىقى ۋه ئۇالرنى باشقۇرۇپ تۇرىـدىغانلىقى جانلىقالرغـا رىزىـق -ىرۋه پېق

.بىرىدىغانلىقى ھهققىده قۇرئان كهرىمده يهنه باشقا نۇرغۇن ئايهتلهر بار

ئۇ بىر، بار شۇبھىسىز،قانداق،قانچىسىز، 160.تۇشسىز-چۇشهنمهك كېرهك دىلدا تهڭ

ئـۇنى .قانچه دېگهندهك سـۇپهتلهردىن خالىـدۇر قانداق ۋه .ئالالھتائاال بىر ۋه باردۇر .ئويلىغان ۋاقىتتا ئۇنىڭ ئوخشىشى ۋه تهڭدىشى يوق دهپ ئويالش كېرهك

.شامىييىن، ھهدىسۇ ۋابىسه- مۇسنهدىي ئهھمهد ئىبنى ھهنبهل، مۇسنهدى،ش. بۇيۇئ-دارىمىي، كىتابۇ،ل- سۈنهنىي،د 155 .بېيت-3717 156 .بېيت-3718 157 .ئايهت-1 سۈرە ئهنائم 158 .ئايهت-60 سۈرە ئهنكهبۇت 159 .بېيت-3720 160

29

:ئايهت

د *لم يلد ولم يولد *الله الصمد *قل هو الله أحد " ئېيتقىنكى، !) ئى مۇھهممهد( «"ولم يكن له آفوا أحبـاال تاپقـانمۇ ئهمهس، تۇغۇلغـانمۇ هللا ا* رغـا موھتاجـدۇهللا ھهمـمه ا* ۇربىردهللا ا-ئۇ

161.» ھېچ كىشى ئۇنىڭغا تهڭداش بواللمايدۇ*ئهمهس

يېشىل كوك ياراتتى ئىگىز كوتىرىپ، 162.ئاي ھهمده يۇلتۇزله زىننهت بېرىپ-كۇن

ئــاي ۋه يۇلتــۇزالر بىــلهن - ئاســماننى كــۈن.ئالالھتائــاال كــۆك ئاســماننى يــاراتتى .بېزىدى

:ئايهتلهر

صابيح " ئهڭ يـېقىن ئاسـماننى ) بىزگه بارلىق ئاسـمانالردىن(« " ولقد زينا السماء الدنيا بم 163.»بىلهن بېزىدۇق) يورۇق يۇلتۇزالر يهنى(چىراغالر

) نـۇرى(ننى يۇلتـۇزالر بىز ھهقىقهتهن يېقىن ئاسـما«" إنا زينا السماء الدنيا بزينة الكواآب " 164.»بىلهن زىننهتلىدۇق

ل الله الذي رفع السموات" ري ألج ل يج ر آ شمس والقم خر ال بغير عمد ترونها ثم استوى على العرش وسئاسمانالرنى تۈرۈكسىز بهرپـا قىلـدى، هللا « "اء ربكم توقنون مسمى يدبر األمر يفصل اآليات لعلكم بلق

) ئـۆزىگه اليىـق رهۋىـشته(سىلهر ئۇنى كۆرۈپ تۇرۇۋاتىسىلهر، ئانـدىن ئـۇ ئهرش ئۈسـتىده ) ئۇالرنىڭ(بويسۇندۇردى، ) بهندىلهرنىڭ مهنپهئىتى ئۈچۈن(كۈن بىلهن ئاينى. قارار ئالدى

سـهير قىلىـدۇ، ) دۇنيانىڭ تۈگهيـدىغان ۋاقـتىقىچهيهنى(ھهربىرى مۇئهييهن مۇددهتكىچهمهخلۇقاتنىـڭ ئىـشلىرىنى باشـقۇرۇپ تۇرىـدۇ، ) ئۆز ھېكمىتى ۋه قۇدرىتى بىـلهن(هللا ا

) قۇدرىتىنىـــڭ(ســـىلهرنى پهرۋهردىگارىڭالرغـــا مۇالقـــات بولۇشـــقا ئىشهنـــسۇن دهپ، 165.»دهلىللىرىنى تهپسىلىي بايان قىلىدۇ

تىلهسه تائاتسىز قۇلىن قهدىرلهر، 166.بۇ تائهت گهھى نهپ بهرمهس، خار كېتهر

.ئۇ خاالپ نىمهنى، دىسه بول بولۇر 167.نه بولسا قارارى، چوقۇم يۇرىتۇر

. سۈرە ئىخالس 161 .بېيت-3724 162 . سۈرە مۇلك 163 .ئايهت-6 سۈرە ساففات 164 .ئايهت-2 سۈرە رەئد 165 .بېيت-3728 166 .بېيت-3729 167

30

. ت قىلمايــدىغان بىــر بهنــدىنى ئهزىــز قىلىــدۇئالالھتائــاال خالىــسا ئــۆزىگه ئىتــائه-نىڭ تـائهت قۇلنى خار قىلىـدۇ ۋه ئـۇ بهنـدئىبادهت قىلغان بىر-خالىسا ئۆزىگه تائهت

.ىبادىتى ھېچنىمىگه ئهسقاتمايدۇئ

:ئايهتلهر

دك " شاء بي ن ت ذل م شاء وت ن ت ز م شاء وتع ن ت ك مم زع المل شاء وتن ن ت قل اللهم مالك الملك تؤتي الملك مدير يء ق ! هللا پادىشاھلىقنىڭ ئىگىـسى بولغـان ئـى ا«، ئېيىتقىنكى«" الخير إنك على آل ش

خالىغان ئادهمگه پادىشاھلىقنى بېرىـسهن، خالىغـان ئادهمـدىن پادىـشاھلىقنى تارتىـپ ئالىسهن؛ خالىغان ئادهمنى ئهزىز قىلىسهن، خالىغان ئادهمنى خـار قىلىـسهن؛ ھهمـمه

ىـگه سـهن ھهقىـقهتهن ھهمم. سـېنىڭ قولۇڭدىـدۇر) نىڭ خهزىنىسى يالغۇز(ياخشىلىق 168.»قادىرسهن

ئهزىزلىك ۋه خارلىق خۇدادىن بولۇر، 169.ئولۇم يا تىرىكلىك ھهم ئاندىن ئېرۇر

. ئالالھتائاال تهرىپىدىن بولىدۇھاياتلىقۋه خارلىق، ئۆلۈم ۋه ئهزىزلىك

:ئايهت

ئۇالرنىـڭ غازاتقـا چىقماسـلىقى ئـۇالرنى ئۆلۈمـدىن (تىرىلدۈرىدۇ ۋه ئۆلتۈرىدۇ هللا « 170.»قىلمىشىڭالرنى كۆرۈپ تۇرغۇچىدۇرهللا ا). قۇتۇلدۇرالمايدۇ

.

.ئايهت- 26 سۈرە ئال ئىمران 168 .بېيت-3762 169 .ئايهت-156 سۈرە ئال ئىمران 170