1

Kurso de la

Blisa skribo

kun vortaro.

2

8 p9 p89 pp0 pp890 tero + ĉielo = mondo + skribo = monda skribo = BLIS’

Titolo Blisa Skribo

Aŭtoro Lode Van de Velde

Kovrilbildo Aha-Soft

Eldonjaro 2016

ISBN 978-1-326-87777-4

3

Enkonduko La blisa skribo (BLISS) estas helpskribo inventita de Charles Bliss (1897-1985) kiu, kiel Zamenhof, vivis inter pluraj lingvaj grupoj kiuj malamis unu la alian. Dum la dua mondmilito, Bliss fuĝis al Ŝanhajo, kie li konatiĝis kun la ĉina lingvo kaj kiu inspiris lin krei internacian helplingvon. Forta influo estis ankaŭ la multaj simboloj uzataj en elektraj kaj teknikaj diagramoj kun kiuj li hejme konatiĝis tra sia patro. Ili estas internacie kompreneblaj, same kiel la piktogramoj kiujn ni renkontas surstrate kaj en konstruaĵoj. Charles Bliss publikigis la skribon en 1949. En 1971 li eksciis ke jam ekde 1965 oni uzas ĝin en Kanado por komuniki kun infanoj kiuj suferis cerbodamaĝon dum naskigo. Ili ne povas komuniki per 'normala', t.e. nia kompleksa kaj abstrakta lingvaĵo, sed jes ja dank’ al la blisa skribo. Nuntempe, ĝi daŭre estas uzata en Kanado kaj en 30-o da aliaj landoj kun homoj kiuj havas parolajn aŭ fizikajn malhelpojn. Por certa nombro de personoj, la rilato inter la objektoj kaj la lingvoj estas nekomprenebla, vidu ekzemple:

La blisa skribo formas ponton inter la aspekto de la objektoj kiuj ĉirkaŭas nin kaj la vortoj, per logika kaj sistema simbolaro tiel ke eblas komuniki je bilda nivelo. Parolata kaj skribata lingvo tiel fariĝas superfluaj. La blisa skribo ebligas ankaŭ komuniki sendepende de la lingvo de ĝiaj uzantoj kaj do perfekte uzeblas en internacia kadro. Oni ja ne

= ???

Apfel, appel, apple, manzana,

mela, omena, pinyama, pomme,

pomo, tufaha, tufaax, яблоко,

... ,תפוח ,苹果 , تفاحة

4

tradukas vortojn de lingvo, sed piktograme desegnas tion kion oni pensas kaj sentas. Dank’ al unuecigo, la piktogramoj estas internacie kompreneblaj, despli ĉar jam vaste uzataj simboloj, kiel tiuj de la koro, formas la bazon de la skribo. Ĉiu kiu konas la blisan skribon povas interpreti la skribon kaj legi ĝin en sia propra lingvo. Ekzemple:

BLISE ]]a[7[!] ]d[]̀[z]]dpdpW ]]a[7[]@ . Angle I love you. Esperante Mi amas vin. Finne Mä rakastan sua. France* Je (t’) aime. Germane Ich liebe dich. Ruse я тебя люблю.

Kompreneble, oni ne ĉiam povas rekte traduki blisan ‘frazon’ al ajna alia lingvo, simple ĉar la lingvoj de la mondo estas tiel diversaj. Tamen, la blisa skribo certe helpas interkompreniĝi kaj kune kun la vortprovizo oni devas lernas iom da gramatiko, kiel ekz. la vortordo, sed tio ne ŝajnas obstaklo al la uzantoj de la skribo.

Esperanto BLISA SKRIBO

pomo

buso dÇ[[dÇpdÇip tablo ]wdpdpw]

5

Leciono 1: Bazaj simboloj

La blisa skribo celas rekoneble reprezenti la objektojn kiuj ĉirkaŭas

nin. Rigardu jenajn ekzemplojn.

A. Korpopartoj

okulo][o[D[] nazo ]a=p] buŝo ]op] orelop1p] kruroj ]a=[[\pap]p kapo ]£pp] vizaĝo ]£[FpF[] korpo ]j[89pphp koro ]`[ B. Astroj suno ]'pp] luno ]h6p] stelo ][µp C. Hejmaj aferoj

domo ]8wu[[ipw][ ĉambro ]89pp7] pordo ]79pp7] seĝo ]7dpw] tablo ]wdpdpw] libro ]789p7p7]

C. Eksteraj aferoj

monto ]8-pp7] roko/ŝtono ]atpw] akvo ]+pp] floro ]M[w[] birdo ]k[C[p] besto ]dC[[dCp] rado ]Çp] muziknoto ]]¿per]

6

Leciono 2: Personaj pronomoj

Por fari bazajn konversaciojn, frazojn, ni jam rapide bezonas personajn pronomojn: mi, vi, li, ŝi, ktp. Ili estas resp. la 1a, 2a, 3a persono. Ni havas do:

mi ]]a[7[!] vi ]]a[7[]@ li/ŝi ]]a[7[]#pp La pluralo estas formata per la simbolo por multaj ]typ], pensu pri du

bastonetoj kruce metitaj por indiki multajn. Per tiu ĉi simbolo, ni povos formi la pluralojn de la 1a, 2a kaj 3a personoj.

pluralo : m ni ]]am[7[!] vi ]]a[m7[]@ ili ]]a[m7[]#pp

Foje oni ŝatas sciigi ĉu temas pri viro aŭ virino, do jen la simboloj:

viro ]C[r[] virino ]aC[r[ Oni povas pensi pri pantalono kaj jupo, sed fakte la ideo estas jena:

Viro ]C[r[ estas la persono ]]a[7[ de ago Z . Por memori ‘Cp’, pensu pri

vulkano, ekzemplo de pra-aktiveco. Tamen, notu ke la blisa-simbolo por vulkano estas alia!)

Virino ]aC[r[]pestas la persono ]]a[7[ de kreado ]8=[[\p] (kapabla krei infanojn).

(Notu ke tiuj ĉi estas nur helpiloj, ne nepre la pensmaniero de la aŭtoro.) Eblas do skribi “mi (ina)” kaj “mi (malina)”, vi (ina) / vi (malina) ktp:

(ina:) mi ]] ]aC[r[]!] vi ] aC[r[]]@ ŝi ]] ]aC[r[]]#pp (malina:) mi ]] ]C[r[]!] vi ] ]C[r[]]@ li ]] ]C[r[]]#pp

7

Leciono 3: Verboj

Ni konas jenajn simbolojn de la unua leciono:

okulo][o[D[] nazo ]a=p] buŝo ]op] orelop1p] kruroj ]a=[[\pap] koro ]`[p La simbolo por ago aspektas jene: Zp[. Nun ni simple metu tiun ĉi simbolon super la korpopartojn, kaj ni faras verbojn. (“ Ŝati ” postulas pliajn elementojn pro klareco.)

vidi/rigardi ][oz[D[] flari ]a=zp] diri/paroli ]ozp] aŭdi][1zp] promeni ]a=[z[\papp] ŝati ]`[zp d[e[[Sr Ekzerco: Traduku! Atentu ke akuzativo ne estas montrata. Sekve, la vortordo ne estas libera kiel en Esperanto, sed arbitre fiksita jene: Subjekto-verbo-objekto. a) Mi vidas domon.

b) Li flaras vin.

c) Ili promenas.

ĉ) Mi aŭdas virojn kaj (+) virinojn.

d) Ŝi parolas kun (++) vi.

e) Mi (viro) amas vin (virino).

8

Leciono 4: Vortprovizo

Blisa skribo estas—kiel Esperanto—tre fleksebla pri vortfarado.

Vidu ĉi-sube 12 novajn vortojn ekde la simbolo por buŝo ]op] . Kompreneble per tiuj vortoj oni povas fari siavice pliajn vortojn.

buŝo ]op]

diri/paroli ]ozp

manĝi ]aozp]

trinki +]]aozp[]

krii ]ozp[Sr]

telefono ]op[dtup]

lingvo ]o[]1p]

rakonto ]op[7agp7]

spiro ]a=p]op]

kiso ]opop]

manĝaĵo ]aop]

parolanto ]a[7[op]

sekreto ]"9[o[p]

akvo ]+pp]

elektro ]dtup] paĝo ]7agp7]

buŝo+orelo

9

Leciono 5: Kunmeti simbolojn.

Vi jam mem formis viajn unuajn frazojn, bonege! Nun ni pligrandigu vian vorttrezoron! Feliĉe vi havas viajn okulojn kaj cerbon por helpi vin!

monto ]8-pp7] fajro ]~p vulkano ]8-pp7]~p tero ]8pp] ĉielo]9pp] mondo ]89pp[ flagop7dgpr] roko ]atpw] akvo ]+pp]

Vulkano estas ‘monto fajra’. La plej esenca parto, nome tiu de ‘monto’, venas unue. Vulkano ja estas monto. Nur poste sekvas la kvalifika elemento, nome ‘fajro’. Ekzerco: Nun ni komencu ludi per la simboloj. Vi vidis ke por fari mondon, sufiĉis meti la ĉielon super la teron por indiki ke kune ili formas la mondon. Provu trovi novajn simbolojn per jenaj rezonadoj: (kontrolu la solvojn fine de la libro).

a) Lando estas tero kun flago sur gi:

b) Strando estas tero kun apude akvo:

c) Insulo estas tero inter akvo:

ĉ) Nubo estas akvo en cielo:

d) Lumo estas tio kion nia okulo vidas en suno:

e) Domo kaj koro estas hejmo:

10

Leciono 6: Kunmeti simbolojn (2).

Vi scias ke la pluralo de domo ]8wu[[ipw][estas domoj ]8wu[m[ipw]. Sed foje pluraj objektoj kune, ekz. domoj, formas ion novan: vilaĝon aŭ urbon.

Por tio ni uzas la simbolon de pluralo ]typ antaŭ la vorto. Vilaĝo estas

multaj ( ]typ ) domoj kaj urbo estas tre multaj (]typ]typ[) domoj.

Do: vilaĝo ]typ[8wupipw] urbo ]typ[typ[8wupipw] Same: lago ]typ[_ maro typ]]typ[_pp] Simile: vagono dÇpdÇp] trajno ]typ]tydÇpdÇp]

Notu ke trajno estas konsiderata konsistanta el multaj vagonoj, dum por biblioteko nepras havi tre multajn librojn. Tial la duobla plural-

simbolo. Paĝo estas unu folio de libro ]789p7p7]pkaj aspektas jene: ]7agp7] . Legi baze konsistas el ‘rigardi paĝon’ kaj estas skribata: legi oz[Dp7agp7] . Jen estas la simbolo por rado ]Çp]. (Aŭ foje ‘motoro’ en kombinoj.)

birdo ]k[C[p] flugiloj ]k[p] aviadilo ]k[Ç[p] rado ]Çp] veturo ]8[Ç[p] vojagi ]8[Çz[p] auto ][dÇpdÇip[ buso dÇ[[dÇpdÇip ŝipo ]5dprdp maŝino ]'[Ç[p] skribmasino ]'[Ç[p0pp]

11

Ekzerco: Kion signifas laŭ vi?

a) ]typ]d_pdpW b) ]typ]typ[a[7[] c) ]typ[8+pp] ĉ) ]~zp d) ]ty[p8-pp7] Biblioteko estas domo de libroj. Skribu la simbolon blise: domo _____ libro _____ biblioteko _____ _____ . domo libro

12

Leciono 7: La preterito kaj futuro

Al la pasinteco ni rigardas malantaŭen, al la estonteco ni rigardas antaŭen, do:

promenas ]a=[z[\pap promenis ]a=[.[\pap promenos ]a=[/[\pap]

amas ]d[]̀[z]]dpdpW] amis ]d[]̀[.]]dpdpW] amos ]d[]̀[/]]dpdpW]

aŭdas ]1zp] aŭdis ].1p aŭdos ]1/ skribas ]0[z[p] skribis ]0[.[p] skribos ]0[/[[p]

Notu: ĉu vi memoras la simbolon por persono?

Persono a[7[] kiu skribas estas skribanto: ]]a[7[]0 (Ne necesas ago-indikilo ĉar ‘skribanto’ ne estas verbo.) Ekzerco 1: Skribu ĉiujn eblajn formojn de la verboj: a) demandi

b) krei

c) loĝi

ĉ) kisi

d) promeni

e) La simbolo por ‘mano’ estas ]yp7].

Kion signifas ]yzp7] ? (Helpilo : estas la plej baza ago de la mano.)

Metu la verbon ankaŭ en la diversajn formojn.

13

Ekzerco 2: Traduku jenajn frazojn!

a) Li verkis (skribis) 5 librojn. b) Ili tuŝos akvon. c) Leganto tuŝas libron kaj okuloj rigardas libron. ĉ) Ŝi amas lin kaj vi kisis ŝin! (Rimarko: En blisa skribo uzu la kutiman interpunkcion.)

d) Mi loĝis kaj loĝos en ( ]"9pDp] ) urbo.

14

Leciono 8: Prepozicioj de loko kaj direkto.

al en]dpd"9pWp] en ]"9pDp] el ]"9pdpdpW] ekster ]"9pp[D] sur a]]P sub ]dpSdp] super ]dpFdp al ]Bp[

antaŭ ]D[7 inter ]7[D[7 malantaŭ/post ]7[D

Per la simbolo de vivo ]'p7p], ni povas formi la verbon ‘vivi’ ]'[z[7[[[. Ni uzas ĝian malgrandan formon por la verbo ‘esti’ oz[e[. Ekzerco: Traduku!

(Vi bezonos la difinitan artikolon, gi estas: la tp .) a) Marto estas inter februaro kaj aprilo. b) Mi iras hejmen. ( = al hejmo). c) Ŝi veturas aŭton al la urbo. ĉ) Ĉu vi vojaĝos al la maro? d) Ĉu vi vidis la ŝipojn en la lago? e) Ekster la domo parolas 2 viroj. Ili vidis aŭton en lago.

f) Sur la tablo ]wdpdpw] staras skribmaŝino.

g) Mi flugos (aviadile) al la montaro. ĝ) La birdo flugas super la urbo.

15

h) Li saltas 4[z[[[Ppen la riveron.

ĥ) t ]a[7[]p]"9pDp]pt dÇ[[dÇpdÇip [oz[e[pC[r[pA

i) ]a[7[]p1.p]p]k[C[p]p]7[Dpt ]8wupipwpA

j) []C[r[]#pp]d[]̀[z]]dpdpW]paC[rp# A

ĵ) ]D[7p@ ]67m ]a[7[@[p]8[.Ç[pp]Bp[t typ]typ[_p]p?

k) ]"9pDpp]67p* Ca[m rp# ]k[/Ç[ ]Bpp]8uwpipw]̀pp][Ap

16

Leciono 9 : Posesivo.

Metu la simbolon q post persona pronomo por fari la posedan

pronomon.

Ekzemplo: mia domo ]a[7[!pq ]8uwpipw][A Jen la verbo havi: a]s]az[a w] . ] Ekzerco: Traduku! a) lia aŭto b) ŝia ŝipo c) via birdo ĉ) viaj (ina pl.) okuloj d) ge-iliaj trajno e) Mia domo estas via domo.

f) ma[7[]# a]s]az[a w] ]]agx[7[] ]8wu[[ipw][ . g) ]]a[7[]@ a]s]az[a w] ] `[ox[Dp[O7[ [mo[D !

ĝ) dÇ[[dÇpdÇip a]s]az[a w] typ] ]mÇp] . h) ]dC<[[<dCp< a]s]az[a w] 4 dC[m[dCp]Rp.

17

Leciono 10 : La koloroj

Se vi scias kiuj estas la kolorojn de ĉielarko, vi jam konas 6 bazajn

kolorojn. La simbolo por koloro estas ]ao[D[] = la simboloj por okulo kaj

tero, la tero kiel ‘bazo’.

ruĝa ]ao[D[]!p oranĝa ]ao[D[]@p flava ]ao[D[]#p verda ]ao[D[]$p blua ]ao[D[]% viola ]ao[D[]̂ Cetere ekzistas ankaŭ aliaj manieroj reprezenti la kolorojn, nome per

la esprimo “la koloro de”.

Ruĝa = la koloro de la buŝo ]ao[D[]]o .

Oranĝa = la koloro de buŝo kaj suno ]ao[D[]]op[' p. Flava = la koloro de la suno ]ao[D[]]'ppp. Verda = la koloro de herbo . Blua = la koloro de ĉielo: blua ]]ao[Dp9pp] . Viola = la koloro de la buŝo kaj ĉielo ]ao[D[]]op[9p .

Aliaj oftaj koloroj:

Blanka = la koloro de neĝo ]ao[D[] +pQ7R .

18

Nigra = la koloro de nokto ao[Dp8[h6[p]p.

Griza = la koloro de neĝo kaj nokto ao[Dp8[h6[p] +pQ7Rpp. Bruna = la koloro de tero ]ao[Dp8pp] .

19

Leciono 11 : Adjektivoj

Por fari adjektivojn el aliaj simboloj, surmetu la signon xp kiu estas

nomata la evaluado-indikilo.

kora ̀[x skriba 0[x roka ]atxpw] Aliaj vortoj en si mem estas adjektivoj, kiel ekzemple:

granda ]agx[7[] malgranda ]adx[w[]

alta ]agx ] malalta ]adxp]p

longa ]sw[x[spw[] mallonga ]]sxwpw dika pW]]7[x[[[7]]T maldika pW]]7x[[7]]T sana ]dxrp7] malsana ]t[x[ypw]

plena ]5d[x[dp] malplena

Kelkaj aferoj estas pli subjektivaj kaj rilatas al sentoj aŭ juĝoj. Por tio

utilas la simbolo por koro ̀[ kaj la menso ]3pp] kune kun indikoj ĉu

temas pri pozitiva (+ aŭ sago kiu suprenlevas) aŭ negativa sento ( - aŭ sago kiu malsuprendirektas).

bela ]`[ox[Dp[O7[ (observita per okulo, sed temas pri sento = en koro)

bona ]`[x[p]d[epSr] (donas pozitivan senton; krisigno ! fortigas)

20

Aliaj adjektivoj estas jenaj:

malbela ]`[ox[Dp[P7[ malbona ]`[x[p[dp[Sr] ĝusta 3[d[ep[Sr] malĝusta ]3[d[p[Sr] pezo [ƒp] [ peza ][xƒp[[P7[

Jen la simbolo por justeco : ]3[ƒp] [. El kiu sekvas: justa ]3[x ƒp] [sf[ maljusta dp ]3[x ƒp] [sf Kaj jen la vortoj por juna / nova / maljuna / malnova

nova ]'[x[7DdpdpW] juna ]xadM[w[] (infano = ]adM[w[] ) malnova ]ty [['[x[p{ (jaro [[['pp{p) = maljuna Ekzerco:

a) ]a[7[!pqp][dÇpdÇip[[oz[e[p]adx[w[pS] b) ]t 8uwpipw]qp[ao[D[] oz[e[pp]̀[ox[Dp[P7[p]A

c) ]t []ao[D[][+pQ7R ]8-pp7] ] oz[e[p ]agx p]A ĉ) ]t ]'[x[7DdpdpW]p]789p7p7] oz[e[ppW]]7[x[[[7]]T ]A

21

Leciono 12 : La forto de Indikiloj

Per indikiloj, simple eblas montri partojn de io, por esprimi kio estas.

Jen la simbolo por ĉambro: ]89pp7]

Tre facile ni do povas skribi jenajn vortojn:

plafono [E]89pp7] planko [Q]89pp7] muro ]89pp7]T[ Ankaŭ korpopartojn oni povas simple indiki sur la bazaj simboloj por

la korpopartoj. Por klareco aldoniĝas ie-tie haroj aŭ punkto

(umbiliko).

kapo ]£pp] haroj ]]/]£]/]]]/]]]]Y barbo £];]];][;[T [ vizaĝo ]£[FpF[] mentono £[F]U[]F frunto £[F[}]F

torso ]j[89pphp brusto ]j[89pIphp mamoj ]j[89][I]]]I]]hp talio W]]j[89pph[]T umbiliko ]]j[89[]D]]T]]h[ ŝultro ]]j[89 }pph[] kolo ]]]j[89[[}]]]h[]

gamboj ]a=[[\pap] kruro ]a=[[\[]Ta p] piedo ]a=[[\[]a]]P kokso a=[[\[Y]a piedfingro a=[[\[]a][]R kalkano Q a=[[\[]a][]

22

Leciono 13 : Demandoj

Por konversacii, necesas povi fari demandojn. La kerna demandvorto estas “kio” kaj troviĝas je la bazo de la aliaj demandvortoj.

kio? ? kia? ?]pXp kie? ]8[?pp kiu? ?p]a[7[] (persono)

kial? ?[[]]7tip kiam? ?p]'[x[rdp] kiel? ?p]Cp] kiu? ? d[SF (elekto)

Ekzerco: Traduku! a) Je kiu horo (= kiam) iros la trajno?

b) Kiu estas la alta virino?

c) Kial vi kuras? (kuri ]a=[z[\pap]dpdpW[Sr][)

ĉ) Kiel vi laboras? (labori ][z¥p][)

d) Kia estas via aŭto?

e) Kiam ŝi parolos kun vi?

f) Kiun koloron havas via domo?

23

Leciono 14 : La forto de numeroj

Same kiel ni povis uzi numerojn por fari personojn kaj kolorojn, ni

ankau povas uzi ilin por nomi tagojn, monatojn, sezonojn kaj

planedojn!

a) La tagoj

tago ]8'pp] (= la suno sur la tero)

lundo ]8'pp! mardo ]8'pp]@ merkredo ]8'pp# …

b) La monatoj

monato ]76p] januaro ]76p!p februaro ]76p@p marto ]76p#p …

c) La sezonoj

sezono d[SF[['ppP (= parto de jaro)

printempo d[SF[['pp{[! somero d[SF[['pp{[@ aŭtuno d[SF[['pp{[# vintro d[SF[['pp{[$

24

Leciono 15 : La familio

Ĉiuj familianoj estas kunligitaj en genealogia tabelo, tio montreblas ankaŭ per blisa skribo.

geedziĝo u]¿[¿]ip] = kuniĝo per ringoj geedza paro ]C[rupi[aC[r[] (pensu pri genealogia tabelo) El tio sekvas: edzo ]C[rupip] edzino ]upi[aC[r[] La simbolo por ‘tegmento’ kaj ‘protekto’ estas ]upi . Gepatroj

protektas siajn infanojn. Ni do povas uzi la simbolon por la gepatroj:

patro ]u[C[rip] patrino ]u[aC[rip] (gepatro neŭtrale:p]u[a[i7[ ) La simboloj por knabo kaj knabino estas la jenaj:

knabino aCM knabo ] MC p (infano: ]adM[w[] ) Por la gefiloj, protektitaj infanoj, ni havas:

filo ]u[C[ip] filino ]u[aC[ip] . La gefratoj estas:

frato ]u[C[ip]2 fratino ]u[aC[ip]2 .

(Ili estas la duaj, kompare al tiu kiu parolas aŭ kiu estas koncernita.) La gepatroj de la patro kaj patrino estas la geavoj:

avo ]u[C[rip]u[a[i7 avino ]u[aC[ripu[a[i7] Eblas esti specifa pri la flanko de la avo:

patro de patro ]u[C[rip]u[C[rip] patro de patrino ]u[C[ripu]]aC[rip patrino de patro ]u]]aC[ripu[C[rip] patrino de patrino ]u]]aC[ripu]]aC[rip .

25

Same pri la geonkloj: onklo ]u[C[i]]2u[a[i7[ (frato de gepatro). Ekzerco:

Traduku la jenajn frazojn:

a) Mi havas 2 fratojn kaj 2 fratinojn.

b) Mia avino havas 6 infanojn.

c) Mia edzino havas 3 onklinojn.

ĉ) Mia avo havas longan barbon.

26

Leciono 16 : Mondpartoj kaj landoj

Antaŭ ol prezenti la landojn, jen la simboloj por nia mondo kaj la diversaj mondpartoj:

nia Tero 305 informe: planedo (ĝenerale) d 3d5pd[d

nordop35[]^ oriento 35[pW sudo 35[[P okcidento 35[T La mondpartoj (laŭvorte!) estas facile reprezenteblaj:

Afriko d[FS[][305 Y Azio d[FS[][305 35[pW

Aŭstralio d[FS[][305 p35[]^ 35[pW Eŭropo d[FS[][305 p35[]^

Norda Ameriko d[FS[][305 p35[]^ 35[T Suda Ameriko d[FS[][305 p35[[P 35[T

Por landoj ( [8p7dgpr]p) ekzistas neracia maniero reprezenti ilin: oni ofte

uzis “karakterizajn“ simbolojn por la landoj. Ĉu ili taŭgas, juĝu mem! Ekzemple:

Anglio [8p7dgpr] ]M[w[ ]d[]̀pdpdpW (lando-floro-amo)

Aŭstrio [8p7dgpr][¿per] 8-pp7] (lando-muziko-monto)

Belgio p (lando-forta-tre)

Britio [8p7dgpr]]-0789dp7dp7 (lando-ties-flago)

Danio [8p7dgpr]|+_ (lando-3-kanaloj)

Finlando [8p7dgpr]]+89pO7p7 atpw] (lando-saŭno-ŝtono)

Francio [] (lando-ŝampanvino)

27

Tamen, evidentiĝis esti malfacile kaj/aŭ nepraktike inventi tian

priskribon por ĉiuj landoj, do oni enkondukis la triliterajn landkodojn.

Ekzemple:

Germanio 8p7dgpr]]DEU Tajlando 8p7dgpr]]THA

En iuj vortaroj oni ankoraŭ trovas la unuajn; supozeble oni raciigos

tion kaj ekuzos la internaciajn kodojn ĉie.

Ekzero: Traduku kompletigante per viaj propraj donitaĵoj!

a) Mi naskiĝis (nasko = ]u[µ[ip] ) en _________ .

b) Mi loĝas ( ]8wu[z[ipw][]) en ________ .

c) Mi ŝatas vojaĝi al _______ .

ĉ) Mia frat(in)o laboras ( ][z¥p] ) en _______ .

d) Belgio estas inter Nederlando (flago-malalta), Francio kaj

Germanio.

e) Ĉinio estas tre granda lando.

28

Leciono 17 : Komparoj

Jenaj estas la simboloj por kompari:

pli ]duip] malpli Hp]xdui]p] aŭ ]yup] plej ]guip] ol ]]itp] Nun ni povos iom revizii ĉion kion ni ĝis nun lernis. Ekzerco: traduku! Uzu la vortaron de parto 2 por la vortoj kiujn vi ankoraŭ ne lernis. 1. Francio estas pli granda ol Belgio 2. Mia patro havas pli da mono ol via patro. 3. Mi pli ŝatas vinon ol bieron. 4. Trajno estas pli peza ol buso. 5. Ĉu via onklo estas pli juna ol via frato? 6. Roko estas malpli peza ol monto. 7. Julio kaj aŭgusto estas pli longaj ol junio.

29

Leciono 18 : Abstraktaĵoj

Laste, eblas ankaŭ noti pli abstratajn aferojn, kiuj rilatas al nia vivo, kiel pri spiritaj aferoj.

La supra parto de nia kapo estas la menso: ]3pp]. Informo eniras nian menson: informo ]3 [O7[[ , dum ideo venas el nia

menso: ideo ]3pP7p] . Esprimi opinion estas diri kion ni pensas, do:

opinio ]3[o[p] . Juro estas farita kun la simbolo por ‘pezo’ : ]3[ƒ[p .

Deziro estas fajro en la menso: ]3]]~p (aŭ ĉe la koro ]`pp~p ). La cerbo estas io pli konkreta ol menso: cerbo ]3[,[p] . La konscio estas la dua nivelo de pensado, do: konscio ]2pp] . La simbolo por fari estas: ]8t[z[yp] , por krei : ]8=[z[\p] (naturo: ]8=p\p]) .

Dio estas: . La domo de Dio estas preĝejo: 8wupipw] .

30

Legaĵo

Jen alvenis la tempo por alfronti veran rakonton en blisa skribo. Tiu ĉi estas kun la traduko. Atente tralegu ĝin kaj provu kompreni la blisan skribon. La nedifinita artikolo estas “ \ ”. Ĝi ne ekzistas en Esperanto.

31

32

Vortaro

]789p7p7]d[SF[]o[]1p]

Esperanto – Blisa skribo

]89]o[]1p] – ]890pp]

Supersignoj

~a ]x (adjektivo)

~ebla b (evaluado antaŭ)

~ita n (evaluado post)

~is ]. (preterito)

~i/as zp (ago)

~os ]/ (futuro)

~oj mp (pluralo)

aktivo cp pasivo vp konkretigo ,p ]yp] (nedifinita artikolo)

aĵo ]esfpe] adoleskanto ]adgM[w[] adolesko ]7'prdp7[adgM[w[] Afriko d[FS[][305 Y

ago ]Cp]

akvo ]+pp] akvofalo ]8-pp7[+pP7p] al ]Bp[ al en]dpd"9pWp] alia ]7@p alta ]agp] amaso ]0-[,[p] ami ]d[]`[z]]dpdpW] amo]d[]`pdpdpW] animo ]24pp] animtrankvilo ]89`pp] antaŭ ]D[7]

anticipado ]3[j]?p] aparta dx[SF [] aperturo ]"[,[p] aprilo ]76p$p aprobi ]3[d[ec [Sr] aromo ]²p]`pp[7O[ artikolo (presita) ]7agp7[op] aviadilo ]k[Ç[p] aŭ ]yupD] aŭda ]1xp] aŭdi ]1zp] aŭgusto ]76p* aŭskultanto ]a[7[]1p] aŭskulti ]1zp] aŭto ][dÇpdÇipp

aŭtuno d[SF[['ppP[# banko ]8wupipw[M¿[7[]

barbo £];]];][;[T [ bati yzp7[Sr[Sr] bela ]̀[ox[Dp[O7[ besto ]dC[[dCp] bezoni ]a[=zp] bibliotekisto ]aC[r[]typ]typ]789p7p7] biblioteko ]typ]typ]789p7p7] birdo ]k[C[p]

blanka ]ao[D[] +pQ7R blinda ]-[x]o[Dp] blisa skribo = monda

skribo ]890pp] blua ]ao[D[]% = ]ao[Dp9pp] bona ]̀[x[p]d[epSr] bonsanco ]̀ppdp7dp] bonvole ]Ae]`pp]

bovlo ]5[,[p] brako ]dr, ] brankardo ]wdpdpw]tpypw] bruna ]ao[Dp8pp] bruli ]~zp brusto ]j[89pIphp bufedo ]89pp7[8ipuwp] buso dÇ[[dÇpdÇip buŝo ]op] celo ]tiptip] cerbo ]3[,[p] ĉambro ]89pp7] ĉapitro ]d[7p789p7p7] ĉielo ]9pp] ĉi-nokte ]8[h6[p[l[;] ĉio ]"90-pp] ĉirkaŭaĵo ]Mtyp[epe]

ĉi-tie [W[D[D] dancplanko [Q]89pp7[a=p\pap]¿per] de ]Np[ decembro ]76p![@ demandi z?p demando ]"[?[p] deprimiga pensado ]3pp[P7 devi ]3rd[v[7p] devigi ]3rd[z[7p deziro ]̀pp~p aŭ ]3]]~p dimanĉo ]8'pp]! Dio direkto ]Mtyp]dpdpW] diri ]ozp] diskuti ]opz[Åpp] diskuto ]op[Åpp] diverĝo ]ªppp]

dividi zd[FS [] divido ]d[SF[] dolorigi ]7tip]`p[]tpypw] doloro ]̀p[]tpypw] domo ]8wupipw] doni ]5pO7p] dormi ]"9[o[Dp] dormoĉambro ]89pp7[7dpdup7] dum ]7'[x[rdp7] ebenajo ]8pPp8-pp7] edzino ]upi[aC[r[] edzo ]C[rupip] efiko ]tiagp7] ekspansio ]ªppp] eksperto ]C[r[]3]?[]hp] ekster ]"9pp[D] ekvilibra ]ƒnp]

el ]"9pdpdpW] elektro ]dtup] elirejo ]79pdp7dpW] elspiri ]"9pdpdpW]a=p]op] emocia bezono ]̀p[]a[=p] emocia certeco Hp`pp?p emocia dubo ]̀pp?p] emocia sekureco ]upip]`pp] emocia vidpunkto ]̀pptip[D] emocia ]̀[x[p] emocio ]̀pp] en ]"9pDp] enhavebla ]5[b[p] enhavi ]5[zp[] eniri ]dpd798pWp7 enspiri ]dpd"9pWp[a=p]op] e-posto ]"9ipup[dtup] Esperanto

Eŭropo d[FS[][305 p35[]^

evaluado ]3[X[p] evoluo ]8=p\p[O7[ fajro ]~p fajro-elirejo ]~p]79pdpd7pW] fakto ]3[ao[ep] farado ]8tpyp] fari ]8t[z[yp] februaro ]76p@p feliĉo ]̀pp[O7[ feritago ]8'pp]`pp[O7[ fermitaĵo ]"9pp] fiereco ]̀pp]dpFdp] filino ]u[aC[ip] filo ]u[C[ip] flago p7dgpr] flari z]a=p]

flava ]ao[D[]#p = ]ao[D[]]'ppp

flegistino ]aC[r[~[7[=[a[7[] floro ]M[w[] flugi ]k[z[p] flugilo ]kpp]Y[ flugiloj ]k[,[p] forcejo ]8wupipw[M[w[] forko forno ]"9[~p[]

forta xHptiap] forviŝi ]-[z[p] frapi ]yzp7[Sr] fratino ]u[aC[ip]@p frato ]u[C[ip]@p frazo ]7afgp7] frua ]D[7['prdp] frunto £[F[}]F

fulmo ]9pdtup] fumi ]9|pp~p

furiozo ]typ]typ]`pp]yupyup] futuro ]j]?p] gajno ]Mtyp[dp7dp] gamboj ]a=[[\pap] gantoj ]fs[m7[fs[7pupip[yp7] geedza paro ]C[rupi[aC[r[] geedziĝo ]u]¿[¿]ip] glavo ]y- p golejo ]79[¿s[p7] granda ]ag[7[] griza ao[Dp8[h6[p] +pQ7Rp

ĝenerale ]Mtyp] ĝeneraligi ]3[Mtyz p] ĝis ]Vp halto ]dpdpW7]

harmonio ]̀pp]±pp] haroj ]]/]£]/]]] /]]]]]Y havi: a]s]az[aw] hejmo ]8uwpipw]`pp] helikoptero ]k[Ç[p8p7p] helpo ]=[a[7[] hieraŭnokte ]8[h6[p[l[ homaro ]typ]typ]a[7[] horlogo ]'[,[rdp] horoj ]'[m[rdp]L[ hospitallito ]7dpdup7[tpypw] hospitalo ]8wupipw]tpypw] hotelo ]8wupipw[7dpdup7] humileco ]̀pp]dpSdp] humuro ]op]`pp[O7[ hundo j]]dC[[dCp]

ideo ]3pP7p] ili ]¬pp ilo ]y[esf[7[e] individuo ]a,[7[] infano ]adM[w[] informo ]3 [O7[ inko [Q]0pp] insulo ][_pp8pp_pp] inter ]7[D[7] interdependeco ]a[=p\[ap] interhelpado ]a[=p\[ap] interne ]"9pDp] inundo ]typ[8+pp] januaro ]76p!p

jaro ['ppP je [W[D] jes ]d[epSr[Sr]

juĝi ]3[ƒ[z p] julio ]76p& juna ]xadM[w[]

junio ]76p^ jupo ]sf[7[sf[7pj[89pphp justa ]3[xƒp] [sf[ justeco ]3[ƒ[p] ĵaŭdo ]8'pp]% ĵurnalo ]7agp7[o[D]1p] kalkano Q a=[[\[]a][] kapo ]£pp] kato ]dC<[[<dCp< kaŭzo ]7tip] kelnero a[7paop[wdpdpw kiam (relativa) ]'[[rdp] kiam? ?p]'[[rdp] kirurgio ]~[7[typup]

kirurgo ]a[7[~[7[typup] kiso ]opop] knabino [oaCp] knabo ] Co p

kolero ]typ]`pp]yupyup] kolo ]]]j[89[[}]]]h[] koloro ]ao[D[] kolorplena ]typ[aox[D konformeco ]±pp] konkurso ]°ppp] konscienculo ]a[7[2pp] konscio ]2pp] konsento ]3pp]±pp] kontinento d[FS[][305

kontraŭ ]T[T[ kontraŭa celo ]yupyup]

kontraŭo Hp] konverĝo ]«ppp] koro ]̀[,[p] korodo de metaloj ]-ppesfpesfpe] korpo ]7a,p ] kosmo ]8=·p\p] koto ]8ppap] kreado ]8=[[\p] kredeble ]̀[b[pGpp] kredi ]̀[z[pGpp] kredo ]̀ppGpp] krei ]8=[z[\p] kreitaĵo ]8=[,[\p] kreski ]Mz[wp]7O[ kresko ]CpM[wp]O7[ krueleco ]̀pp]typup] kruro ]a=[[\[]Ta

kruro dC[m[dCp]R

kulero t[]]M[ kulpa ]3[ƒ[p[dp]yp[Sr] kun ]o[x]op] kunigo ]o[]op] kunmeti ]o[z]op] kuracisto ]a[7[~[7[ kurento ]dpdpW kuri ]a=[z[\pap]dpdpW[Sr] la ]tp] laborĉambro ]89pp7[¥p] laborejo ]8wupipw[¥p] labori ][z¥p] laboristo [a[7pa¥]p] lago ]typ]]_p pp] lando [8p7dgpr] legado ]o[Dp7agp7]

leganto a[7po[Dp7agp7] legi ]oz[Dp7agp7] leĝo ]789p7p7[3[ƒ[p] leono ]dC<[[<dCp<][]j[/89[/[]/]]]hv]p

levilo ]y[esf[7[e[]O7[ leviĝi [O7[ li ]a[7[#p libera ]"`[x[p] libereco ]"`pp] libro ]789p7p7] librokovrilo ]upip[789p7p7] lifto ]89pp7[]O7[]P7[ ligo de nacioj ]o[]op]typ]8p7dgpr] likva medikamento ]+pp~[7[ lingvisto ]a[7p38=p\p]o[]1p] lingvo ]o[]1p] linio ]7]

lito ]7dpdup7] littolaĵo sf[7[sf[7p7dpdup7] loĝi ]8wu[z[ipw] longa ]wsxpspw] ludcambro ]89pp7[¥p]`pp[O7[ ludo ]¥p]`pp[O7[ lumo ]'[o[Dp] lundo ]8'pp]@ luno ]h6p] majo ]76p% malalta ] xadp] malbela ]̀[ox[Dp[P7[ malbona ]̀[x[p[dp[Sr] malfermi ]"[z[p] malfermita ]"[x[p] malforta x]aitp ] malfortigi ]aitz ]

malforto ]atip] malfortulo ]a[7[]itap] malfrue ]7[D['prdp] malgranda x]ad[w[] malĝusta ]3[d[p[Sr] malharmonio ]Hp`pp]±pp] maljusta dp[3[xƒ[p[sf[ malliberulo ]"9[C[rp] mallonga x]wspw] mallumo ]o[D[h6p] malobservi leĝon

]3[z[wp{[]"9p7p[3[ƒ[p] malpeza ]ƒp][O7[ malplej Hpguip] malplena malpli Hp]xdui]p] malpli ol ]yup]

malproksime ]w[x[pw]

malrapida xHp]typ]aÇp] malsana ]t[x[ypw] malsaniĝi ]t[z[ypw] malsano ]tpypw] malsanulo ]a[7[]tpypw] malsati ]̀[z[p]dp aop[ malseka ]+[n[p] malsupreniri [P7[ malŝati ]̀[z[p]dp[Sr] malvarma HpT[~p[W] mano ]yp7] manĝaĵo ]aop] manĝi ]aozp] marĉo ]a_ [ p pp] mardo ]8'pp]# maro typ]]typ]_ [pp marto ]76p#p

maŝino ]'[Ç[p] medicino ]~[7[ medio ]+89pp] mekanikisto ]a[7[]'[Ç[p] mem ]!p7] memoro ]3]?[]hp] mensa sekureco ]upip]3pp] menso ]3pp] mensostato ]3[o[ep] mentono £[F]U[]F merkredo ]8'pp]$ metalurgio ]83=p\p[esfpesfpe] metodo ]83tpyp] mezuri ]ws[z[wspw] mezurilo ]ws[,[wspw] mezuro ]Xp]wspwspw] mi ]a[7[!

minado ]8-p[d[7[dpW] minejo ]8-p[S[7] minus ]dp] minutoj ]'[m[rdp]:[ mistikismo ]·3pp] monato ]76p] mondo ]89pp] mondparto d[FS[][305

monteto ]8-pp7[ad[w[] monto ]8-pp7] morala vidpunkto ]2ptip[D] morgaŭnokte ]8[h6[p[;] morta ]'-[b[7p] morti ]'-[v[7p] mortigi ]'-[c[7p] mortinta ]'-[n[7p] morto ]'-[[7p]

moviĝi ]d[z[dpW] multaj ]typ] muro ]89pp7]T[ muta -[oxp] muzikĉambro ]89pp7[¿per] muzikilo ]y[esf[7[e[1p]¿per] muziknoto ]]¿per] muziko ]1p]¿per] socia asekuro? nacia

sekureco ]upi[8p7dgpr] nacio [8p7dgpr] naskiĝo ]u[µ[ip] naturo ]8=p\p] nazo ]a=p] naztuko ]sf[7[sf[7[]a=p] ne (negacio) ]dp[Sr] ne (respondo) ]dp[Sr[Sr] necesa ]a[=xp]

neceso ]a[=p] negado ]op[dp[Sr] neĝo +p Q7R netravidebla ]o[DxpdpdpW7] ni ]am[7[!] nigra ao[Dp8[h6[p] nokto ]8[h6p[] nordo 35[]^

nova ]'[x[7DdpdpW] novembro ]76p![! nuba ]9|[x[p] nubo ]9|pp] nun ]l[;[ observanto ]a[7[o[D[] oceano ] typ]]typ[_pp] odoro ]²p] okcidento 35[T

oktobro ]76p![) okulo ][o[D[] ol ]edpedpe]itp] operacia tablo ]wdpdpw]~[7[typup opinii ]3[oz[p] opinio ]3[o[p] oranĝa ]ao[D[]@p = ]ao[D[]]op['

orelo ]p1,p] oriento 35[pW

paĝo ]7agp7] pano ] paro ]C[r[]aC[r[] parolanto ]a[7[op] paroli ]ozp] parolo ]Cp]op] parto (fizika parto) ]d,[FS[] pasinta inidkilo ]lp

pasinteco ]?[]hp patrino ]u[aC[rip] patro ]u[C[rip] pensado ]Cp]3pp] pensanto ]]a[7[[3pp] pensi ]3[z[p] penso ]Cp3pp] perdo ]Mtyp[dpdp] permeso ]op[d[epSr] persono ]]a[7[] pesi ]ƒzp] pezo ]ƒp] peza ]ƒp][P7[

piedo ]a=[[\[]a]]P piedfingro a=[[\[]a][]R plafono [E]89pp7] plaĝo ]8pp_p pp]

planedo d 3d5pd[d planko [Q]89pp7] plej ]guip] plena ]5d[x[dp] plenkreskulo ]agM[w[] pli ]duip] plumo ]d[SF[kpp]Y[ plus ]d[e[] pluvo ]+pP7p poluado ]-[esfpep89+pp] pomo

pordisto ]C[rp79pp7] pordo ]79pp7] portebla telefono ]op[dtup|pp] post ]7[D] pozicio ]tip[D] preĝejo ]8wupipw]

preni ]5[c[P7p] prezenco ]?[]hpj]?p] pri [W]

printempo d[SF[['ppP[! profeto []a[7[]3[j]?p] proksime ]wx[[w] promeni ]a=[z[\pap] protekti ]u[z[ip] protekto ]Zp]upip] racia bezono ]3p[]a[=p] racia certeco Hp]3[?[p] racia deziro ]3[~p[] racia dubo ]3[?[p] racia vidpunkto ]3ptip[D] racia ]3[x[p] rado ]Çp] rakonto (presita) ]7agp7[op]

rakonto ]op[7agp7] rapida ]tyx[[]aÇp] raporto (presita) ]7agp7[op] renkontejo ]89pp7[«pp[ renkonto ]dpdpW]Tdpdp] renversigi zHp] respondo ]"9[?[p] ricevi ]5[v[P7p] rido ]£[FpF[]`pp[O7[ rigardi ]poz[D[] ripozo ]8`pp] Rivelacio ]·pp]P7[ rivero ]typ]dpdpW roko ]atpw] rompebla ]d[b[]yp] rompita ]d[n[]yp ruĝa ]ao[D[]!p = ]ao[D[]]o

sabato ]8'pp]& sago ]dpdpW] salti 4[z[[[P saluto(n) ]op[dpW[Tdp] sana ]dxrp7] sciencisto ]a[7[]38=p\p] scienco ]8=3p\p] se ]?p]Dti] sed ]dpe] seka ]Hp+[n[p] sekreto ]"9[o[p] sekundoj ]'[m[rdp]:]:[ sekura ]u[x[ip] sekureco ]Xp]upip] senemocia ]dp]`[x[p] senkonscia ]"93pp] senmorta ]dp['-[b[7p]

senmorteco ]D\p=p]dp['-[[7p] senti ]̀[z[p] seĝo ]7dpw] septembro ]76p(

sezono d[SF[['ppP si ]!p7] sidĉambro ]89pp7[7dpw] sidi ]rdzpw] sistemo ]83tpyp] skribaĵoj 7agm[[7[0pp] skribi ]0[z[p] skribilo ]0[,[p] skribisto ]C[r[0pp] skribmaŝino ]'[Ç[p0pp] sofo (longa seĝo) ]7dpw[wspspw]

somero d[SF[['ppP[@ sono ]a[1p]

sonĝado ]"93pp["9[o[Dp] spiri ]a=pz]op] Spirito ]·pp] spiro ]a=p]op] stari ]7az ] starto ]7dpdpW] strando 8pp_p pp] sub ]dpSdp] suben x[P7[ subpremado ]"9`pp] sudo 35[[P

sufiĉe ]5[sxp[] suno ]'pp] super ]dpFdp supren x[O7[ surda ]-[1x [] surpromenebla ]a=[b[\pap]

ŝati ]̀[z[p]d[epSr] ŝi ]aC[r[# ŝipo ]5dprdp ŝtofo ]sf[7[sf[7[]

ŝultro ]]j[89}pph[ ŝtuparo ]wdprgp] tablo ]wdpdpw] tago ]8'pp] talio W]]j[89pph[]T p tapiŝo ]sf[7[sf[7p89pPp7] tegmento ]u[,[ip] telefoni ]ozp[dtup] telefono ]op[dtup] tempo ]'prdp] tempodaŭro ]7'prdp7] tendo ]8wupipw[sf[7[sf[7[] teni ]5y[z[7p]

teorio ]3Gpp38=p\p] tero ]8pp] tero (planedo) 305 tiam ]Dtip]?p tie ]D[D[T[ tien-reen ]Åpp] tio ]S[up] tio ĉi ]tp[F] tiu ]S[up] tiu ĉi ]tp[F] tondro ]1p]9pdtup] torso ]j[89pphp trajno ]typ]typ]dÇpdÇp] tralasanta lumon ]o[DxpdpW7dpW] tranĉi ]y- z[p] tranĉilo ]y- p] travidebla ]o[Dxpdp7dpW]

tre malrapida xHp]typ]typ]aÇp] tre multaj ]typ]typ] tre rapida ]tyxptyp]aÇp] trinki +]aozp[pp] tristeco ]̀pp[P7[ tuŝi ]yzp7] umbiliko ]]j[89[]D]]T]]h[ urbo ]typ[typ[8wupipw] valo ]780pp8pPp8-pp7] vaporo ]+pO7p varmega ]T[~p[W] veka ]"[ox[Dp] vendredo ]8'pp]^ ventro ]j[89p{php verda ]ao[D[]$p =

vero ]3Gpp]

vestaĵo ]sf[7[sf[7p7ap] veturo ]8[Ç[p] vi ]]a[7[]@ vida ox[D[] vidi ]poz[D[] vilaĝo ]typ[8wupipw]

vintro d[SF[['ppP[$ viola ]ao[D[]^ = ]ao[D[]]op[9p virino ]aC[r[] viro ]C[r[] vivo ]'p7p] vizaĝo ]£[FpF[] vojaĝi ]8[Çz[p] voli ]̀[z[p~p vorto d[SF[[o[]1p] vulkano ]8-pp7]~p zono ,[7[[W]j[agpagph[]T[]