8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 4

1/9

LEKCJA CZWARTAPrzymiotnik. cznik w orzeczeniu zoonym. Zgodno

przymiotnika z liczb.

Sownictwo kadego jzyka mona podzieli na rne rodzaje sw -czci mowy. Jzyki Tolkiena miay by w zamierzeniu "zdecydowanieeuropejskie w stylu i budowie" (Listy, s. 263), wic czci mowy jakie zawierajnie s zbyt egzotyczne i powinny by znajome kademu uczniowi w Europieczy Ameryce. Ju wspomnielimy o rzeczownikach, ktre w uproszczonejdefinicji s sowami oznaczajcymi rzeczy. Teraz przejdziemy do

przymiotnikw.Przymiotniki to sowa, ktre przyjmuj specjaln funkcj opisu. Jeli

chcemy powiedzie, e kto lub co posiada jak konkretn cech moemy

znale przymiotnik, ktry speni to zadanie. W zdaniu dom jest czerwony sowo"czerwony" jest przymiotnikiem. Opisuje ono dom. Istniej przymiotniki dlawszystkich rodzajw cech, przydatne gdy chcemy powiedzie, e kto lub co

jest due, mae, niebieskie, gupie, paskudne, pikne, cienkie, nudne, wysokie,cudowne, nieznone itp.

Mona wyrni dwa sposoby uywania przymiotnika:1. Mona go powiza z rzeczownikiem, ktry opisuje, co w rezultacie danam wyraenia jakwysoki czowiekalbo czerwona ksika. Takie wyraeniemoe by wstawione w pene zdanie, jakwysoki czowiek mnieprzeraa albo

czerwona ksika jest moja, gdzie sowa wysoki, czerwona daj dodatkowinformacj o danych rzeczownikach. Takie uycie przymiotnika nazywa siprzydawk. Dana cecha jest okrelana przezprzydawk rzeczownika, lub jestprzydana temu rzeczownikowi (wysocy ludzie - OK. wiemy dokadnie o jakichludzi tu chodzi, wysokich, wysoko (wzrost) jest ich "przydawk").2. Mona rwnie zbudowa zdanie, ktrego cay sens polega na tym, ekto lub co posiada okrelon cech. Wtedy nie zakadamy wysokoci jak w

przypadku wyraenia wysocy ludzie - chcemy powiedzie ludzie s wysocy, cojest najwaniejsz informacj, jak chcemy przekaza. Takie uycie

przymiotnika nazywa si orzeczeniowym: wybieramy jaka osob (osoby) lubrzecz (rzeczy), jak na przykad ludzie w tym przypadku i dodajemy przymiotnikaby okreli ich cech. Wtedy przymiotnik jest czciorzeczenia zoonegozdania.

Jak zauway ju pilny czytelnik, jest tu jeszcze jedna komplikacja: niemwimy tylko ludzie wysocy, ale ludzie s wysocy, cho waciwie pierwszaopcja jest cakiem poprawna w sporej czci jzykw (quenya moe te si donich zalicza). W jzyku polskim musimy jednak wstawi tu jeszczesalbojest

przed przymiotnikiem. Nie dodaje to zbyt wiele znaczenia (dziki temu takwiele jzykw radzi sobie bez tego sowa); std to "jest / s" nazywane jest

8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 4

2/9

"cznikiem". Zasadnicz funkcj tego cznika jest po prostu czenieprzymiotnikw z rzeczami lub osobami, ktre opisuj.

W porwnaniu z licznymi formami rzeczownika,przymiotnikjest raczejograniczony w swoich formach. Wikszo koczy si na -a lub -. Ta druga

kocwka jest mniej popularna i pojawia si najczciej w nazwach kolorw:Ninqu "biay", mor "czarny", carn "czerwony", varn "brzowy" itp. Jeliprzymiotnik nie koczy si na -a lub - prawie zawsze koczy si na -in, np.:firin "martwy", hwarin "skrzywiony", melin "drogi" (w znaczeniu "kochany",nie "kosztowny") lub latin "otwarty, wolny" (o terenie). Ostatni przymiotnik jestwaciwie zapisany latin(a) w pismach Tolkiena (LR, s. 368), najwyraniej jestto sugestia, e latinjest skrcon form od latina, obydwa warianty s wicmoliwe. (Prawdopodobnie wszystkie przymiotniki koczce si na -in sskrcon wersj penej formy z kocwk -ina.) Przymiotniki, ktre nie koczsi ani na -a, - ani -in wystpuj bardzo rzadko; jest przymiotnikteren(smuky) - ale nawet on ma dusz form koczc si na - (teren).

Przymiotniki koczce si na -a s najczstszym typem. Kocwka tamoe pojawia si sama, jak w lra "paski", ale czsto jest czci duszejkocwki jak -wa, -na (wariant -da), -ima lub -ya, np: helwa "(blado-)niebieski", harna "ranny", melda "kochany, drogi", melima "kochany", vanya"pikny". Sam wyraz quenyajest przymiotnikiem z kocwk -ya, o znaczeniu"elficki, quendiaski", cho Tolkien uzna, e uywa si go bdzie tylko dookrelania Wysokiej Mowy elfw (Listy, s. 264, WJ, s. 360-361, 374).

W quenyi tak jak i w polskim przymiotnik moe by bezporednio

powizany z rzeczownikiem, okrelajc go. Mamy wiele przykadw takiegouycia: lint yuldar "szybkie yki" (Namri), luini tellumar "niebieskiesklepienia" (Namri), fna cirya "biay statek" (Markirya), quant tengwi"pene znaki" (okrelenie uywane przez wczesnych elfickich lingwistw;zobacz VT39, s. 5). W tych przykadach mamy do czynienia z porzdkiemwyrazw jak w jzyku polskim, tj. przymiotnik + rzeczownik. Jest tonajwyraniej normalny, preferowany porzdek w quenyi. Jednak jest rwniemoliwe aby rzeczownik poprzedza przymiotnik. Na przykad, w Markiryamamy anar pra "soce zamglone" a w LR, s. 47 mall tra "droga prosta".

Moliwe, e ta kolejno jest uywana dla podkrelenia przymiotnika, zkontekstu wynika, e jest toprosta droga w odrnieniu od krzywej. Jednak

postawienie przymiotnika za rzeczownikiem moe by normalnym szykiem wprzypadku tytuu uywanego razem z nazw wasn: w NO, s. 257 mamyElendil Voronda "Elendil Wierny" (cho forma w NO, s. 257 brzmi waciwieElendil Vorondo, poniewa jest to dopeniacz, ale wrcimy do tego pniej).Prawdopodobnie mona by rwnie uy odwrotnego szyku voronda Elendil,ale to byaby pewnie bardziej "prosta" forma oznaczajca "wierny Elendil", bez

przymiotnika w funkcji tytuu.

Przejdmy teraz do uycia przymiotnika jako czci orzeczeniazoonego. Przykadem jest vanwa "zgubiony/stracony" wNamri: Vanwa n

8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 4

3/9

(...)Valimar "stracony jest (...)Valimar" (miejsce w BogosawionymKrlestwie, o ktrym Galadriela sdzia, e nigdy go ju nie zobaczy).Widzimy, e cznik w quenyi w orzeczeniu zoonym to n. Liczba mnoga "s"zdaje si brzmie nar - potwierdzone we wczesnej wersjiNamrinagranej

przez Tolkiena na tamie (patrz Wprowadzenie do elfickiego Jima Allana, s. 5).Mona wic wywnioskowa, e te czniki bd funkcjonoway tak jak wzdaniach w jzyku polskim:

I parma n carn. "Ksika jest czerwona."Ulundo n ma. "Potwr jest zy."I neri nar hall. "Ludzie s wysocy."

W tej lekcji opublikowanej pocztkowo w grudniu 2000 r. umieciem tuostrzeenie:

Powinienem jednak doda, e z powodu ogromnego braku przykadw nie moemy by pewni co dopreferowanego szyku zdania. Z przykadu vanwa n (...) Valimar "stracony jest (...) Valimar" wNamrimona by wnioskowa, e npowinno wystpowapo przymiotniku, tak wic "ksika jest czerwona"brzmiaoby i parma carn n, "ksika czerwona jest". Ciekawym byoby wiedzie, czy n "jest" wciwystpowaoby po vanwa "stracony", gdybymy przesunli Valimar na pocztek zdania; "Valimar jeststracony" brzmiaoby Valimar n vanwa z polskim szykiem, czy moe Valima vanwa n? W podanych wyejprzykadach i w wiczeniach uywaem szyku "polskiego", ale Tolkien mgmie tu w zanadrzu coegzotycznego. Nie sposb powiedzie, dopki nie opublikowane zostanie wicej materiau.

Poprawiaem ten kurs w listopadzie 2001 r., a tego lata pojawio si kilka

nowych przykadw zawierajcych wyraz n "jest". Zdaje si, e istniejetendencja do umieszczania n na kocu zdania, jak w przykadzie l caritas (...)alasaila n (dosownie: "nie robienie tego (...) niemdre jest" - VT42, s. 34). Aleten sam artyku podaje rwnie zwrot "A n calima l B" (dos. "A jest jasnenad B"), jako quenejski sposb wyraania "A jest janiejsze od B" (VT42, s.32). Zauwamy, e zwrot ten uywa polskiego szyku zdania z n przed a nie pocalima "jasny". Wyglda wic na to, e zdanie takie jakparma n carn, sowo

po sowie odpowiadajce polskiemu "ksika jest czerwona" moe by rwniedozwolone. Z tego powodu nie poprawiaem przykadw ani wicze w tym

kursie, ktre stosuj "polski" szyk zdania jeli chodzi o cznikn. Zdaje sijednak, e szykparma carn n "ksika czerwona jest" naley rwnie uznaza najzupeniej normalny, a by moe nawet powszechniejszy. Musimy

poczeka na jeszcze wicej przykadw.[Kolejne uaktualnienie, stycze 2002 r.: W tym miesicu rzeczywicie

opublikowano nowe przykady. Wyglda na to, e dokadny szyk zdania jestjednak kwesti smaku. Przykad ely na manna "jeste bogosawiony" z VT43,s. 26 ma polski szyk zdania, a cznik wystpuje tu w krtkiej formie na a nien. W wiczeniach pozostaniemy przy normalnej "dugiej" formie, gwnie dla

zachowania jasnoci: sowo na posiada jeszcze par innych znacze. A bymoe forma na- jest preferowana gdy dodawane s kocwki, por. form w lm

8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 4

4/9

nar "s". Oczywicie nieudokumentowana forma nr mogaby by rwniepoprawna.]

WPieni Friel(tekst sprzed WP) pojawia si wyraz ye oznaczajcy"jest", w rima ye Nmenor, "pikny jest Nmenor" (LR, s. 72). Jednak i

Leksykon quenejski (QL, s. 64) iEtymologie (LR, s. 374) okrelajn jakoczasownik "by", a wNamrimamy to potwierdzone. Etymologie i QL swczeniejsze ni Pie Friel, aleNamrijest pniejsze, wic wydaje si, eye byo tylko eksperymentem Tolkiena. W Pieni Friel mamy te kocwk -ina okrelenie "jest", dodawan do przymiotnikw i zastpujc ich kocowsamogosk: mri "(to) jest dobre" od przymiotnika mra "dobry". Kocwka-i jest niewtpliwie zwizanaz ye,w pniejszych tekstach ma ona jednakzupenie inne znaczenie, nie poleca si wic uywania jej. Sowo yenajprawdopodobniej rwnie stracio swoj wano w quenyi z czasw WP.

Istnieje jeszcze inny system, mianowicie cakowite opuszczenie cznika.Sowo "jest/s" jest domylne, Ilu vanya "wiat (jest) piekny" (PieFriel),maller raicar "drogi (s) krzywe" (LR, s. 47). Forma "A jest jasne nad B" = "A

jest janiejsze od B" zacytowana wyej jest tak naprawd podana jako "A (n)calima l B" w VT42, s. 32. Jest to wic sugestia, e n moe zosta ominite.Przykad malle tra "prosta droga" mona te interpretowa jako "droga (jest)

prosta". Kocowa wersja dokonanego przez Tolkiena tumaczenia na quenyZdrowa Mario opuszcza kilka cznikw: Aistana ely, ar aistana i yvmnalyo = "bogosawiona [jeste] Ty, i bogosawiony [jest] owoc onaTwego" [polskie: "Bogosawiona ty midzy niewiastami i bogosawiony owoc

ywota twego"].Musimy zaoy, e cznikn, nar nie ogranicza si tylko do czenia

rzeczownikw i przymiotnikw, ale moe te by uyty do porwnywaniarzeczownikw: Parmar nar engwi "ksiki s rzeczami", Fanro n Noldo"Fanor jest Noldo". (Zauwamy przy okazji, e waciwa forma tego imienia wquenyi to Fanro; "Fanor" to quenejsko-sindariska forma uywana wrdziemiu po jego mierci). I znowu moliwe, e dopuszczone jest ominiciecznika: Parmar nati, Fanro Noldo. [W polskim moemy zamiast "ksiki

srzeczami" powiedzie "ksiki to rzeczy", w pierwszym wyraeniu mamy do

czynienia z narzdnikiem (rzeczami), w drugim za z mianownikiem (rzeczy),moliwe wic, e to drugie tumaczenie jest blisze quenyi].

Zgodno przymiotnika z liczb: Przymiotniki w quenyi zgadzaj si zliczb rzeczownika, ktry opisuj. Jeli wic rzeczownik wystpuje w liczbiemnogiej, przymiotnik podobnie, jeli przymiotnik opisuje kilka rzeczownikw,musi rwnie wystpowa w liczbie mnogiej. Nie mamy jednak przykadw nazgodno przymiotnika z liczbpodwjnrzeczownika. Oglnie przyjmuje si,e nie ma specjalnej podwjnej formy przymiotnika, a tylko jedna mnoga (lub

raczej "nie-pojedyncza"). Markirya wskazuje, e nie istnieje te adna specjalnaforma przymiotnika dla czstkowej liczby mnogiej (kocwka -li). Przymiotnik

8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 4

5/9

opisujcy taki rzeczownik pojawia si w normalnej liczbie mnogiej.Najprawdopodobniej wic nie istnieje te adna odrbna forma dla liczbypodwjnej.

Jak wic skonstruowana jest liczba mnoga przymiotnika? W dostpnych

przykadach mona zauway, e Tolkien eksperymentowa z rnymisystemami przez lata. We wczesnych rdach przymiotniki z kocwk -a majw liczbie mnogiej dodane -r na kocu, tak jak to si dzieje z rzeczownikami okocwce -a. Na przykad pewna bardzo wczesna "mapa" wiata Tolkiena(przedstawiona jako symboliczny statek) zawiera I Nori Landar. Najwyraniejznaczy to "Szerokie Ziemie" (KZO1, s. 123; przymiotnik landa "szeroki"

pojawia si wEtymologach, hasoLAD. Christopher Tolkien w KZO, s. 123sugeruje tumaczenie "Wielkie Ziemie"). Tu rzeczowniknori "ldy" w liczbiemnogiej wystpuje z przymiotnikiem landa "szeroki" - przy okazji kolejny

przykad rzeczownika poprzedzajcego przymiotnik - i skoro rzeczownik jest wliczbie mnogiej, przymiotnik otrzymuje kocwk -r aby zgadza si z liczb.Taki sposb formowania liczby mnogiej przymiotnikw by jeszcze wany w1937 albo na krtko przedtem. Ju zacytowalimy przykad maller raicar"drogi [s] krzywe" z LR, s. 47, w ktrym to przymiotnikraica "zakrzywiony,krzywy, niedobry" jest w liczbie mnogiej.

Jednak tego systemu nie mona poleci piszcym, gdy w quenyi zczasw WP zosta on porzucony. W prawdopodobnie najwczeniejszym wierszuTolkiena,Narqelion, napisanym w latach 1915-16 przymiotniki koczce si na-a maj w liczbie mnogiej kocwk -i. Na przykad wyraenie sangar mai

najwyraniej znaczy "tumy olbrzymie", przymiotnikma "olbrzymi" pojawiasi we wczesnym Leksykonie qenejskim (QL, s. 97, ale w pniejszej quenyisowo to oznacza "zy"). Pniej Tolkien wprowadzi komplikacj: przymiotnikikoczce si na -a maj form w liczbie mnogiej -ai tylko w archaicznej quenyi.W quenyi wygnaczej tj. jzyku Noldor, ktrzy powrcili do rdziemia -ai nakocu przymiotnikw o wicej ni jednej sylabie w liczbie mnogiej zmienia siw -. (por. WJ, s. 407 gdzie kocwka -v jest opisywana jako "archaicznequenejskie -vai".). Wiec jeli liczba mnoga przymiotnika quanta "peny"

brzmiaa kiedy quantai to pniej staa si quant, jak w quant tengwi,

"pene znaki" cytowanym ju wczeniej (VT39, s. 5).Jest jeszcze jedna sprawa, ktra wymaga omwienia: przymiotniki z

kocwk -a, jak w laura "zoty". W archaicznej formie liczba mnogabrzmiaaby po prostu laurai. Ale potem -ai przeksztacio si w -e, co daoby ?laure. Abyunikn tej jake niewygodnej kombinacji dwch e na kocuwyrazu pierwsze z nich zostao zmienione na i. Tak wic liczba mnoga

przymiotnika laura w quenyi wygnaczej brzmi lauri, tak jak wNamri: Ai!lauri lantar lassi srinen... "Ach! Zote lec licie (z) wiatrem" - przymiotnikzgadza si z rzeczownikiem pod wzgldem liczby: lassi - liczba mnoga od lass

"li".

8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 4

6/9

Co do przymiotnikw koczcych si na -, zachowuj si one tak jakwikszo podobnych rzeczownikw: - zmienia si na -i w liczbie mnogiej. Niemamy zbyt wiele przykadw, ale w wyraeniu luini tellumar "niebieskiesklepienia" wNamrimoemy zaobserwowa liczb mnog przymiotnika

luine "niebieski" (nie jest to potwierdzona forma, ale jak ju wspomnielimywyej wikszo nazw kolorw koczy si na -). Ponadto wEtymologiachTolkien napisa, e przymiotnikmait "uzdolniony" brzmi w liczbie mnogiejmaisi (LR, s. 371). Najprawdopodobniej ta forma liczby mnogiej miaa pokaza,e przymiotniki koczce si na -it maj w liczbie mnogiej kocwk -isi,gdzie spgoska t zamienia si na s przed i. Zdaje si jednak, e pomys tenzosta przez Tolkiena pniej porzucony, niemniej jednak: w znacznie

pniejszym rdle Tolkien napisa hlonti tengwi, a nie ?hlonsi tengwi,"znaki fonetyczne" (WJ, s. 395). Moe wic liczba mnoga od mait mogaby

brzmie rwnie ?maiti.Jeli chodzi o liczb mnog przymiotnikw koczcych si na spgosk,

takich jakfirin "martwy", nie mamy adnych przykadw, ktre by cowyjaniay. Oglnie uznano, e tworzy si liczb mnog dodajc -i, na kocu,tak jak dzieje si to w przypadku rzeczownikw tego typu. Tak wic "martwiludzie" brzmiaoby firini neri. Jedyne co moe temu przeczy to fakt, e te

przymiotniki s (prawdopodobnie) skrcon wersj przymiotnikw z kocwk-ina. Jak ju wspomnielimy Tolkien zacytowa przymiotnik "otwarty, wolny"(teren) jako latin(a), z czego wniosek, e obie formy s dopuszczalne. Liczbamnoga od latina powinna brzmie oczywicie latin, od starszej formy latinai.

Ale co z latin? Jeli to ma by krtsza forma od latina, by moe forma liczbymnogiej brzmi latin a nie latini? Tego nie wiemy jednak na pewno; wwiczeniach poniej uyta zostaa pierwsza forma, tj. z kocwk -i.Przymiotniki koczce si na spgosk s w kadym razie rzadkoci, nie majwic zbyt duego wpywu na poprawno quenyi w naszych tekstach.

W jakich sytuacjach przymiotnik zgadza si z rzeczownikiem w liczbie?Na podstawie przykadw wiemy, e przymiotnik w funkcji przydawki, jak wluini tellumar "niebieskie sklepienia", jeli wystpuje przed rzeczownikiem,zgadza si z nim w liczbie. Podobnie przymiotnik wystpujcypo rzeczowniku:

wiersz Markirya zawiera i fairi nc, dosownie "widma blade" (nca l.mn.nc "niewyrany, saby, mglisty", PiK, s. 285). Przymiotnikoddzielony odrzeczownika take zgadza si co do liczby, jak wNamri, lauri lantar lassi"zote lec licie" (w prozieNamrimamy lassi lantar lauri "licie leczote"). Brak nam przykadw jeli chodzi o zastosowanie orzeczeniowe. W

jzyku niemieckim przymiotniki zgadzaj si co do liczby kiedy s przydawk,ale nie gdy s czci orzeczenia zoonego. Jednak stary przykad mallerraicar "drogi [s] krzywe" z LR, s. 47 zdaje si dowodzi, e w quenyi

przymiotniki zgadzaj si co do liczby nawet gdy s czci orzeczenia. W

quenyi pniejszej wyraenie to brzmiaoby pewnie maller (nar) raic,poniewa Tolkien zmieni zasady tworzenia liczby mnogiej przymiotnikw.

8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 4

7/9

Krtko mwic, moemy wywnioskowa, e przymiotniki zawszezgadzaj si w liczbie z rzeczownikami, ktre opisuj. Istniej jednak pewnewyjtki. Dodatek E do eseju Quendi i Eldarz ok. 1960 r. zawiera kilka

przykadw uycia przymiotnikw z rzeczownikiem w liczbie mnogiej tengwi

"znaki", tworzcych rne wyraenia. Poza wspomnianymi ju hlonti tengwi"znakami fonetycznymi" i quant tengwi "penymi znakami" (WJ, s. 395,VT39, s. 5) mamy te racin tengwi "nagie znaki " i peny tengwi"niedostateczne znaki" (VT39, s. 6; liczba pojedyncza tego ostatniego, penyatengw "niedostateczny znak", jest potwierdzona: VT39, s. 19). W tychwyraeniach przymiotniki hlont "fonetyczny", quanta "peny", racina "nagi"i penya "niedostateczny, nieodpowiedni" przyjmuj liczb mnog zgodn ztengwi "znaki, elementy, dwiki". I wszystko jest w porzdku. Ale w

brudnopisie do dodatku E dla Quendi i EldarTolkien nie pozwalaprzymiotnikom zgadza si pod wzgldem liczby z rzeczownikami. Mamy wicwyraenia jaklehta tengwi "wolne elementy", sarda tengwi "twarde dwiki" itapta tengwi "zahamowane elementy" (VT39, s. 17). Jeli wic nie zaoymy,e istniej rne klasy przymiotnikw, z ktrych jedne zgadzaj si z liczb ainne nie - co jest raczej naciganym wytumaczeniem - zdaje si, e Tolkienzaoy, i przymiotnik w funkcji przydawki stojcy bezporednio przedrzeczownikiem nie zgadza si z nim w liczbie. Ale kiedy pisa waciwydodatek, wyglda na to, e wprowadzi zgodno liczby, na przykad quanttengwi "pene znaki" zamiast ?quanta tengwi. Zdaj si wiec, e zasadazmieniaa si tak czsto, jak tylko Tolkien mia na to ch.

Kocowa wersja wiersza Markirya, ktra jak twierdzi ChristopherTolkien zostaa napisana w ostatniej dekadzie ycia Tolkiena (1963-73), jest tutake istotna. W wyraeniu "upade wiee" Tolkien najpierw napisa

przymiotnikatalanta "zrujnowany, upady" w liczbie mnogiej jako atalanti,tak jak by si tego mona byo spodziewa. Potem jednak, wedug ChristopheraTolkiena, tajemniczozmienite atalanti na form pojedyncz (czy moenieodmienion) atalanta, pomimo, e rzeczownik "wiee" pozosta w liczbiemnogiej (PiK, s. 285). Znw wic eksperymentowa on z moliwocizgodnoci przymiotnikw stojcych bezporednio przed rzeczownikami w

liczbie. Podobny system pojawia si te w pismach Tolkiena na temat westronu,"Wsplnej mowy" rdziemia (jzyka, ktry tylko nakreli). By moerozpatrywa moliwo wprowadzenia takiego systemu rwnie do quenyi, iwidzimy, e ten pomys cigle pojawia si i znika.

System jaki poleca si to jednak ten, w ktrym przymiotniki zgadzaj sico do liczby z rzeczownikami. WNamriw WP mamy wyraenie lint yuldar"szybkie yki", W RGEO, s. 66 Tolkien dokadnie opisa, e lint jest liczbmnog przymiotnika. Musimy wic wnioskowa, e lint reprezentuje starszform lintai, liczb mnog od przymiotnika linta. Gdyby przymiotnik w funkcji

przydawki przed rzeczownikiem nie mia zgadza si z nim co do liczby,musiaoby to brzmie ?linta yuldar. rdo, w ktrym Tolkien wskaza, e lint

8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 4

8/9

to liczba mnoga zostao opublikowane jeszcze za jego ycia, okoo 1968 roku,czyli moliwe, e nawet po powstaniu ostatniej wersji wiersza Markirya. Takwic jego ostateczn decyzj zdaje si by system, w ktrym przymiotniki

zgadzajsi w liczbie z rzeczownikami. Mona podejrzewa, e Tolkien spdzi

wiele bezsennych nocy rozwaajc wady i zalety tego systemu.UWAGA NA TEMAT PRZYMIOTNIKW FUNKCJONUJCYCH JAKO RZECZOWNIKI: Jak ju

wspomnielimy, Tolkien eksperymentowa z kocwkami przymiotnikw w liczbie mnogiej, pocztkowotworzc je poprzez dodanie kocwki -ar, pniej zmieniajc j na - (archaiczne -ai). Jednake cakiemmoliwe jest, e przymiotniki nadal otrzymuj kocwk -ar w liczbie mnogiej,jeli uywane s jakorzeczowniki. Sam Tolkien zwrci uwag, e zamiast wyraenia peny tengwi "niedostateczne znaki", Elfowiewoleliby prawdopodobnie sam rzeczownikpenyar "niedostateczne" - "uywajc przymiotnikapenya jakospecjalistycznego okrelenia" (VT39, s. 19). Bardziej znanym przykadem moe by przymiotnikvanya"pikny". Normalnie jego liczba mnoga brzmiaaby vany (np.: vany nissi "pikne kobiety"). Jednakprzymiotnik ten moe te by uyty jako rzeczownik, "Vanya", "Pikny/a", ktrym to mianem okrelanoPierwszy Klan Eldar. Cay klan nazywano oczywicie Vanyar, jak w Silmarillionie, rozdz. 3: "Lud jego[Ingwego], Vanyarowie, czyli Elfy Pikne ". W innym przykadzie, z podobnym w znaczeniu przymiotnikiemvanima "pikny", Drzewiec rwnie uywa tego systemu gdy wita Galadriel i Celeborna, a vanimar "opikni". Przymiotniki koczce si na - miayby jednake w liczbie mnogiej normaln kocwk -i, nawet jeliuyte s jako rzeczowniki, poniewa wikszo rzeczownikw koczcych si na - posiada w liczbie mnogiejkocwk -i.

Podsumowanie lekcji czwartej: Przymiotniki to wyrazy okrelajce rnecechy, takie jak "wysoki" lub "pikny". Mog by one powizane zrzeczownikami tworzc wyraenia, jak np.: "czerwona ksika" lub "wysocyludzie", w ktrych przymiotniki "czerwona" i "wysocy" opisuj bezporedniorzeczowniki "ksika" i "ludzie". W tym przypadku s toprzydawki.

Przymiotniki mog te by czci orzeczenia zoonego. W tym przypadkuwystpuj razem z cznikiem ("jest, s"). Sporo jzykw radzi sobie jednak bezniego, podobnie ma si rzecz z queny, ale istnieje te cznikn "jest" / nar"s". - Wikszo przymiotnikw koczy si na -a, cze na -; tych, ktrekocz si na spgosk jest bardzo niewiele i prawie zawsze maj onekocwk -in (najwyraniej skrt od -ina). Przymiotniki zgadzaj si zrzeczownikami co do liczby. Jeli przymiotnik opisuje rzeczownik w liczbiemnogiej lub kilka rzeczownikw, to przyjmuje form w liczbie mnogiej.Przymiotniki koczce si na -a otrzymuj w liczbie mnogiej kocwk - (od

archaicznego -ai); te, ktre kocz si na -a otrzymuj -i (eby uniknniewygodnego -e). Przymiotniki z kocwk - maj w liczbie mnogiejkocwk -i; natomiast jeli chodzi o kocwki -in to nie ma adnych

przykadw co do ich formy w liczbie mnogiej. Wnioskowa mona, eotrzymuj kocwk -i.

SOWNICZEKPoza pierwszymi dwoma sowami, wszystkie s przymiotnikami. Nie

martwcie si innymi sowami w wiczeniach poniej, te znacie ju z

wczeniejszych lekcji, nieprawda?

8/3/2019 Kurs quenyi - lekcja 4

9/9

neld "trzy"n "jest" (nar "s")vanya "pikny"alta "wielki" (= duy; wyraz ten uywany jest tylko w odniesieniu do wielkoci fizycznej)

calima "jasny"taura "potny"saila "mdry" (uyjemy tej formy z pniejszych materiaw; rdo sprzed WP podaje saira)ma "zy"carn "czerwony" (podejrzewa mona, e Tolkien jako zagorzay katolik myla tu o

kardynaach i ich czerwonych szatach; woskie sowo carne = "[czerwone] miso" tez mogo by tu istotne...)ninqu "biay"mor "czarny" (por. Pierwszy czon sindariskiego Mordor= Czarny Kraj)firin "martwy"

WICZENIA

1. Przetumacz na polski:

A.Mor rocco.B.Calim hendu.C.Neld firini neri.

D.Vany aiwi.

E.Tri n taura ns.F.I oronti nar alt.G.Aran taura(dwie moliwe wersje!)

H. I nr ar i ns nar sail.

2. Przetumacz na queny:

I. Biaa brama.J. Wielki statek.

K. Podoga jest czerwona.L. Jeden czarny kamie i trzy biae kamienie.M. Mdrzy krlowie s potnymi ludmi.

N. Potny czowiek i pikna kobieta s li.O. Elfy s pikne.

P. Elfy to pikny lud.