1

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 6 oktyabr tarixli Sərəncamı ilə

«Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə

Dövlət Proqramı»nın Tədbirlər Planının 2.6.15. bəndinin icrası ilə əlaqədar nəşr olunur.

KİTABXANA-İNFORMASİYA TERMİNLƏRİNİN

QISA LÜĞƏTİ

BAKI – 2010

2

KBT 78.3 (я2) K 76

Elmi məsləhətçi: Sevda Məmmədəliyeva

Tərtibçilər:

Lətifə Məmmədova Mayıl Əhmədov Samir Abbasov

Buraxılışa məsul Fikrət Babayev

Rəyçilər:

Əliyusif Məmmədov Natavan Hacıyeva

Kitabxana – informasiya terminlərinin qısa lüğəti. Bakı, «NURLAR» Nəşriyyat-Poliqrafiya Мərkəzi, 2010. 144 s.

Kitabxana-informasiya sahəsinə dair ənənəvi terminlərlə yanaşı son za-

manlar yeni terminlər də yaranmışdır. Kitabxanaların beynəlxalq əlaqələrinin inkişafı, kitabxanalarda informasiya texnologiyalarının tətbiqi bu sahədə yeni terminlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu lüğət kitabxanaçılara sahəyə aid yeni sözlər haqqında bilgilərini zənginləşdirməyə və yeni texnologiyaların ki-tabxana-informasiya sahəsində tətbiqi üçün geniş imkanlar yaradacaqdır. Vəsa-it tabeliyindən asılı olmayaraq respublikanın bütün kitabxana mütəxəssisləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.

ISBN: 978 – 9952 – 450 – 95 – 8

© Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, 2010 © «NURLAR», 2010

3

AZƏRBAYCAN DİLİNDƏ

4

Açar söz sənədin və ya sorğunun mətnindən götü-rülmüş, informasiya axtarışı baxımından həmin mətndə mühüm məna yükü daşı-yan söz və ya söz birləşməsi.

Açar söz proqramlaşdırma dilinin translyator üçünmüəyyən məna daşıyan sözü. Açar söz-dən başqa məqsədlər üçün, məsələn də-yişənin adı kimi istifadə etmək olmaz.

Adapter kompyuterin periferiya qurğuları ilə əla-qə qurğusu.

Adlar kartotekası ayrı-ayrı şəxslərin həyat və fəaliyyəti iləəlaqədar sənədlərin əks etdirən, həmin şəxslərin adlarının əlifba sırası ilə təşkil edilmiş biblioqrafik kartoteka.

Afişa hər hansı mədəni tədbir barədə məlumat verən və müxtəlif yerlərə yapışdırılmaq üçün nəzərdə tutulan reklam və ya sorğu xarakterli vərəqlərdən ibarət nəşr.

Albom bir qayda olaraq izahedici mətn də olan kitab və ya komplektləşdirilmiş vərəqlər şəklində təsviri nəşr.

Almanax müəyyən əlamət üzrə (mövzu, yazılma vaxtı və s.) birləşdirilmiş ədəbi-bədii və(və ya) elmi-kütləvi nəşrlər məcmuəsi.

Analitik biblioqrafik təsvir

kitabdan və ya dövri nəşrdən olan məqa-lənin biblioqrafik təsviri.

Annotasiya sənədin məzmununu, təyinatını, forması-nı, digər xüsusiyyətlərini izah edən qısa xarakteristikası.

5

Annotasiyalı biblioqrafik vəsait

bu biblioqrafik vəsaitdə biblioqrafik qeydlərin hamısına və ya əksəriyyətinəonların annotasiyaları da daxildir.

Anonim müəllif öz adını göstərmədən sənəd dərc etmiş müəllif.

Antivirus proqramları

kompyuter virusuna yoluxmağın qarşısı-nı alan və bu cür yoluxmaların nəticələ-rini aradan qaldıran proqramlar.

Antologiya əsasən şeirlərdən ibarət seçmə ədəbi-bə-dii əsərlərin (və ya onlardan çıxarışların) daxil olduğu dövri olmayan məcmuə.

Atlas müxtəlif obyektlərin təsvirlərindən (xəri-tələr, çertyojlar, şəkillər) ibarət olan, təd-ris və ya praktiki məqsədlər üçün xidmət edən albom.

Audioadapter (Sound Blaster, səs platası)

səs yazmağa, onu səsləndirməyə və mikro-fondan, qulaqlıqlardan, dinamiklərdən, da-xili sintezatordan və digər avadanlıqlardan istifadə etməklə bu cür məhsul yaratmağa imkan verən xüsusi elektron plata.

Audiovizual sənəd təsviri və (və ya) səs informasiyasından ibarət olan, bərpa edilməsi müvafiq ava-danlıqdan istifadə olunmasını tələb edən sənəd. Audiovizual sənədlərə qrammo-fon valları, maqnit fonoqramları, diapo-zitiv materiallar və ensiz plyonkaya çə-kilmiş kinofilmlər, video kasetlər, CD-rom qurğuları aiddir.

Avtomatlaşdırılmış informasiya-axtarış

elektron-hesablama texnikası bazasındayaradılmış, Elektronkataloqda avtomat-

6

sistemi laşdırılmış axtarış üçün nəzərdə tutulan axtarış sistemi

Avtomatlaşdırılmış Kitabxana-İnforma-siya Sistemi (AKİS)

kitabxana və biblioqrafik informasiyanın daxil edilməsi, saxlanması, axtarışı vəverilməsi üçün nəzərdə tutulan avtomat-laşdırılmış informasiya sistemi.

Baş kataloq mübadilə və ehtiyat fondlar istisna ol-maqla bütün kitabxana fondunu əks etdi-rən kitabxana kataloqu.

Bayt yaddaşın ünvanlanan ən kiçik vahidi (birlikdə emal edilən bitlər ardıcıllığı). Adətən bir bayt 8 ikilik mərtəbədən iba-rət olur, yaddaşın həcminin ölçü vahidi kimi istifadə edilir (məsələn, 1Kb = 1024 bayt, 1 Mb = 1024 Kb və s.).

Bayt məlumatın saxlanılması zamanı vahid tam kimi baxılan səkkiz bitdən ibarət qrup.

Baza web-səhifəsi ümumdünya hörümçək torunda web-qovşağına baxışın başlandığı səhifənin adı.

Bədii ədəbiyyatın sərlövhələri kartotekası

bədii ədəbiyyat əsərlərinin sərlövhələr üzrə axtarışını təmin edən əlifba-biblio-qrafik kartoteka.

Bələdçi hər hansı coğrafi məntəqə və ya mədəni-maarif müəssisəsi (tədbiri) haqqında hə-min məntəqəyə getmək və ya ona bax-maq üçün münasib qaydada yerləşdiril-miş məlumatlardan ibarət olan soraq ki-tabı.

7

Bərk (sənədli) surət faylın və ya ekranın məzmununun kağız, plyonka və ya digər qeyri-elektron daşı-yıcı üzərindəki surəti.

Bərk disk, bərk disk toplayıcısı, diskovod, vinçester

böyük həcmli proqramların və məlumat-ların saxlaması üçün birbaşa müraciət qurğusu. Bir mil üzərində yerləşən bir vəya bir neçə maqnit diskindən, oxuma/-yazma başcıqlarından və disk kontrolle-rindən ibarətdir. Bərk disklərin çıxarıla bilən və daimi növləri olur.

Biblioqraf xüsusi biblioqrafik təhsilə malik olan ki-tabxana əməkdaşı. Sənədlər haqqında zəruri informasiya axtarmaqda kömək üçün biblioqrafa müraciət etmək olar. Biblioqraf kataloqlarla işləməyə kömək edər, zəruri informasiyanı daha sadə yolla necətapmağı göstərər. Biblioqraflar in-formasiya axtarışı zamanı istifadə etmək üçün ədəbiyyatın biblioqrafik siyahılarını, müxtəlif mövzular üzrə tövsiyə edilən biblioqrafik vəsaitləri tərtib edirlər.

Biblioqrafik axtarış biblioqrafik verilənlərə əsasən kataloqda və ya kartotekada aparılan informasiya axtarışı.

Biblioqrafik arayış birdəfəlik sorğuya cavab. Bu cavabda sə-nədin kitabxanada olub-olmaması və (vəya) onun yeri haqqında, müəyyən mövzu üzrə biblioqrafik informasiyanın məzmu-nu haqqında (tematik arayış), sorğuda göstərilməmiş və ya təhrif edilmiş bibli-oqrafik təsvir elementləri haqqında in-

8

formasiya (dəqiqləşdirici arayış) göstəri-lir.

Biblioqrafik diyarşünaslıq vəsaiti

ölkədə müəyyən ərazi (diyar) haqqında sənədləri əks etdirən biblioqrafik vəsait.

Biblioqrafik göstərici

yardımçı göstəricilərin, müqəddimənin, mündəricatın, ixtisarlar siyahısının vəsair elementlərin mövcud olmasını nə-zərdə tutan mürəkkəb strukturlu biblio-qrafik vəsait.

Biblioqrafik xidmət 1. biblioqrafik informasiyaya tələbatı tə-min edən biblioqrafik xidmətin nəticəsi.

2. istifadəçilərin biblioqrafik informasi-ya ilə təmin edilməsi.

Biblioqrafik icmal sənədlər haqqında yazılı və ya şifahi for-mada əlaqəli məlumatdan ibarət olan biblioqrafik vəsait.

Biblioqrafik informasiya

sənədlər haqqında, onların axtarışı və is-tifadəsi üçün zəruri olan informasiya.

Biblioqrafik kartoteka

kart şəklində reallaşdırılmış biblioqrafikvəsait.

Biblioqrafik qeyd sənəd haqqında informasiyanın bir ele-menti. Biblioqrafik axtarış məqsədilə sə-nədin tərkibini və məzmununu açıqlama-ğa imkan verən məlumatların sənədli şə-kildə qeyd edilməsi. Qeyd: biblioqrafik qeydin tərkibinə sənədin biblioqrafik təs-viri daxildir. Zəruri hallarda bu təsvirəsənədin adı, təsnifat indeksləri və pred-met rubrikaları, annotasiya, sənədin sax-

9

lanma şifri, sənədin işlənməsinin başa çatdığı tarix, xidməti xarakterli məlumat-lar əlavə edilir.

Biblioqrafik məlumatlandırma

abonentin uzun müddət qüvvədə olan tə-ləblərinə uyğun olaraq onun biblioqrafik informasiya ilə sistematik təmin edilməsi.

Biblioqrafik məlumatlar bazası

biblioqrafik qeydlərdən ibarət istinadla-rın sənədli məlumat bazası.

Biblioqrafik nəşr qeyri-dövri, seriyalı, dövri və ya davam edən nəşr formasında ayrıca sənəd şək-lində buraxılmış biblioqrafik vəsait.

Biblioqrafik siyahı sənədlərin biblioqrafik təsvir qaydalarına müvafiq olaraq tərtib edilmiş siyahısı.

Biblioqrafik soraq kitabı

müəyyən şəxslərin həyat və fəaliyyəti haqqında məlumatlardan ibarət soraq ki-tabı.

Biblioqrafik sorğu biblioqrafik informasiya üçün informasi-ya sorğusu.

Biblioqrafik təsvir sənədin identifikasiya edilməsi və ümu-mi xarakteristikası üçün nəzərdə tutulan, həmin sənəd haqqında onun hissələrinin və elementlərinin ardıcıllığını müəyyən edən qaydalar üzrə tərtib edilmiş biblio-qrafik məlumatların məcmusu. Biblio-qrafik təsvir sənədin qısa xarakteristika-sını: müəllifi, sənədin adını, nəşr ilini vəyerini göstərməklə, kitabxananın kitab fondunda informasiya axtarışı zamanıoriyentasiya etməyi asanlaşdırır.

10

Biblioqrafik verilənlər bazası

biblioqrafik qeydlərdən ibarət verilənlər bazası.

Biblioqrafik vəsait müəyyən əlamətlər üzrə birləşdirilmiş bib-lioqrafik qeydlərin nizamlanmış çoxluğu.

Biblioqrafik yazının sərlövhəsi

biblioqrafik yazıların nizamlanması vəaxtarışı üçün nəzərdə tutulan, biblioqra-fik təsvirin əvvəlində yerləşən biblioqra-fik yazının elementi. Qeyd: biblioqrafikyazının sərlövhəsində şəxsin adı (fərdi müəllifin sərlövhəsi), təşkilatın adı (kol-lektiv müəllifin adı), ölkənin adı və sənə-din növünün işarəsi (formanın sərlövhə-si), unifikasiya edilmiş sərlövhə (unifika-siya edilmiş başlıq) və ya başqa məlu-matlar göstərilə bilər.

Biblioqrafiya məqsədi oxucunun kitab sərvətləri ara-sında oriyentasiya etməsinə kömək gös-tərməkdən ibarət olan elmi fənn. Biblio-qrafiya biblioqrafik informasiyanın ha-zırlanmasını, yayılmasını və ondan isti-fadə olunmasını təmin edir.

Biobiblioqrafik vəsait

müəyyən şəxs və ya şəxslər haqqında bioqrafik məlumatlardan, eləcə də həmin şəxslərin əsərləri və onlara aid ədəbiyyat haqqında biblioqrafik informasiyadanibarət biblioqrafik vəsait.

Bit 1. kompyuter yaddaşının ən kiçik ele-menti. 0 və ya 1-ə bərabər rəqəmsal qiy-mətin saxlanması üçün iki mümkün və-ziyyətə malik ola bilər. Bu, ikilik say sis-temində işləməyə imkan verir.

11

2. rəqəmsal kompyuterdə “0” və “1” qiymətləri alan ən kiçik informasiya va-hidi.

Brauzer web serverlərin səhifələrinə baxmaq üçün nəzərdə tutulan proqram (sadədildə ona “vərəqləyici” də deyirlər). Bu növ proqramlar arasında ən geniş yayılanı İnternet Explorer proqramıdır.

Buklet hər hansı üsulla iki və ya daha çox sayda qatlanmış bir vərəqlik çap materialı şək-lində nəşr.

Bülleten operativ şəkildə buraxılan, onu buraxan təşkilatın səlahiyyət dairəsinə daxil olan məsələlərə dair qısa rəsmi materiallardan ibarət olan dövri və ya davamedici nəşr.

Cari biblioqrafik vəsait

buraxılışları yeni yaranmış sənədləri müntəzəm və operativ qaydada əks etdi-rən dövri biblioqrafik vəsait.

CD-ROM böyük həcmli informasiyanın saxlanması və oxunması üçün nəzərdə tutulan daimi yaddaşlı kompakt disk.

CDS/İSİS informasiyanın saxlanması və axtarışı üçün YUNESKO tərəfindən işlənib ha-zırlanmış proqram təminatı. Bu proqram təminatının son versiyası Windows İSİSadlanır.

Cəmiyyətin informa-siyalaşdırılması

vətəndaşların, dövlət hakimiyyəti or-qanlarının, yerli özünüidarə orqanları-nın, təşkilatların, ictimai birliklərin in-formasiya tələbatının təmin edilməsi və

12

hüquqlarının həyata keçirilməsi üçün informasiya resurslarının formalaşması və onlardan istifadə edilməsi əsasında optimal şərait yaradılmasından ibarət mütəşəkkil sosial-iqtisadi və elmi-texni-ki proses.

Coystik 1. kursorun ekranda hərəkətini idarə et-məyə xidmət edən dəstək şəklində qur-ğu. Kompyuter oyunlarında ondan geniş istifadə edilir.

2. şaquli vəziyyətdən meyl etməsi kurso-run displey ekranında yerini dəyişməsinəgətirib çıxaran mil-qələm. Çox vaxt kompyuter oyunlarında tətbiq edilir.

Çıxış məlumatları Sənətin titul vərəqində yerləşdirilmiş, nəşrin yeri, nəşriyyat və nəşr tarixi barə-də məlumatlar. Diqqətinizə çatdırmaq is-tərdik ki, biblioqrafik təsvirdə Moskva və Sankt-Peterburq şəhərləri həmişəmüxtəsər şəkildə, müvafiq surətdə M. vəS-Pb. kimi yazılır.

Çoxcildlik nəşr məzmun və tərtibat baxımından vahid tam təşkil edən, iki və ya daha artıq nömrələnmiş cildlərdən ibarət olan qeyri dövri nəşr.

Daxiletmə informasiyanın xarici qurğudan kompyu-terin yaddaşına oxunması.

Daxiletmə qurğusu verilənlərin kodlaşdırılması üçün istifadəedilən hər hansı aparat, məsələn, fərdi kompyuterin klaviaturası və ya maus.

13

Daxiletmə-xaricetmə(D/X)

məlumatların prosessor və ya operativ yaddaş ilə xarici qurğular arasında gön-dərilməsi üzrə hər hansı əməliyyatlar.

Daimi yaddaş qurğusu (DYQ)

mikrosxem şəklində hazırlanmış, enerji-dən asılı olmayan yaddaş qurğusu. Dəyi-şikliklər edilməsi tələb olunmayan məlu-matları saxlamaq üçün istifadə edilir. Yaddaşın məzmunu hazırlanarkən xüsusi qayda üzrə daimi yaddaş qurğusuna “ti-kilir”. DYQ-də prosessorun özünün işi-nin idarə edilməsi proqramı, displeyin, klaviaturanın, printerin, xarici yaddaşınidarə edilməsi proqramları, kompyuterinişə salınması və dayandırılması, qurğu-ların testlənməsi proqramları saxlanılır.

Davamedici nəşr qeyri-müəyyən zaman fasilələri ilə, ma-terial toplandıqca nəşr edilən, məzmuna görə təkrarlanmayan, eyni qayda üzrətərtib edilmiş, ümumi sərlövhəli nömrə-lənmiş və (və ya) tarixləri göstərilmiş buraxılışlar şəklində çıxan seriyalı nəşr.

Depozitar fond xüsusi ayrılmış kitabxana-depozitarilər-də daimi saxlanmaq və istifadə edilmək üçün nəzərdə tutulan fond.

Dərslik tədris fənninin (onun bir bölməsinin, his-səsinin) tədris proqramına müvafiq şər-hindən ibarət olan və bu cür nəşr növü kimi rəsmi təsdiq edilmiş tədris nəşri.

Dəstləşdirmə mənbələri

kitabxanaların, informasiya mərkəzləri-nin fondlarının dəstləşdirilməsinə kömək

14

edən təşkilatlar, müəssisələr və ayrı-ayrı şəxslər.

Disk metaldan və ya plastik kütlədən hazırlan-mış, səthi maqnit materialı ilə örtülmüş dairəvi lövhə. İnformasiya bu lövhənin üzərinə sektorlara bölünmüş konsentrikcığırlar şəklində yazılır.

Disket plastik materialdan hazırlanmış və məlu-matların saxlanması üçün istifadə edilən elastik disk.

Disktutan qurğu (diskovod)

maqnit diskinin fırlanmasını, onun üzə-rində məlumatların yazılmasını və oxun-masını idarə edən qurğu.

Displey elektron-şüa cihazının ekranında infor-masiyanın (mətn, cədvəl, şəkil, çertyoj və s. şəklində) vizual əks etdirən qurğu.

Dissertasiyanın avtoreferatı

müəllif tərəfindən aparılmış, alimlik də-rəcəsi almaq üçün təqdim edilən tədqiqa-tın referatından ibarət kitabça şəklindəelmi nəşr

Diyarşünaslıq kartotekası

diyarşünaslıq məzmunlu sənədləri əks etdirən biblioqrafik kartoteka.

Diyarşünaslıq kataloqu

diyarşünaslıq məzmunlu sənədləri əks etdirən regional kataloq.

Domen 1. Bir və ya bir neçə atributun qiymətlə-rinin təyin olunduğu sahə.

2. İnternet xidmətində iyerarxik ünvan strukturunun iri hissəsi (məsələn, höku-mət və ya kommersiya təşkilatı, ölkə və

15

s.). Domenin adı, yəni İnternetdə dome-nin tam ünvanı domenin özündən və ona müvafiq təşkilatın adından ibarətdir.

DOS disk əməliyyat sistemi, sadə əməliyyat sistemləri üçün geniş istifadə edilən ad.

Drayverlər daxiletmə-xaricetmə qurğularını, əməli yaddaşı idarə etmək üçün əməliyyat sis-teminin imkanlarını genişləndirən proq-ramlar.

Ekspress-informasiya

xaricdə dərc edilmiş ən aktual material-ların və ya ölkədə hələ dərc edilməmiş, lakin bu barədə operativ məlumat veril-məsi tələb edilən sənədlərin geniş və ic-mal referatlarından ibarət dövri referativ nəşr.

Elastik (floppi) disk hər iki üzü maqnit oksidi ilə örtülmüş vəqoruyucu təbəqə içərisində yerləşdirilmiş plastik materialdan hazırlanmış dəyirmi lövhə. Kiçik həcmli informasiya daşıyı-cısı kimi istifadə edilir.

Elektron cədvəllər məlumatların işlənməsi üçün cədvəl me-taforasından istifadə edən əlavə. Bu cəd-vəlin xanalarını müvafiq formullar vasi-təsilə bir-biri ilə əlaqələndirmək olar; elektron cədvəldə müvafiq xanalara veri-lənlər daxil edildikcə avtomatik şəkildəhesablamalar aparılır. Elektron cədvəllə-rin ən geniş yayılmış növü Excel cədvə-lidir.

Elektron əlfəcin (“favorit”)

1. Baxış proqramlarının istifadəçini ma-raqlandıran universal sənədlərin ünvan-

16

larının saxlanması üçün hər hansı vasitə-lərlə təchiz edilməsi.

2. İstifadəçi üçün maraq doğuran wwwşəbəkə qovşağının nişanı.

Elektron indekslər kataloqlara oxşayır, lakin bu indekslərin tərkibində yalnız seriya şəklində dərc edilən məqalələr haqqında informasiya olur.

Elektron kataloq (EK)

real vaxt rejimində işləyən və oxucuların sərəncamına verilmiş, maşınla oxunankitabxana kataloqu.

Elektron kataloqlar şəbəkədə olan kitabların, seriya şəklindənəşrlərin və digər kitabxana materialları-nın kataloqları.

Elektron kitabxana yaradılmasında verilənlərin və informa-siyanın toplanması, icmalı və ötürülməsi üçün informasiya-telekommunikasiya texnologiyalarından istifadə edilən kitab-xana. Çap, audiovizual və elektron mate-rialların saxlanması üçün nəzərdə tutul-muşdur. Onun infrastrukturu məlumatın ötürülməsi üçün İnternetə müraciət im-kanına malikdir.

Elektron nəşr redaksiya-nəşriyyat işlənməsi mərhələ-sindən keçmiş, dəyişdirilmədən yayıl-maq üçün nəzərdə tutulmuş, çıxış məlu-matları olan elektron sənəd və ya elek-tron sənədlər qrupu. Elektron sənədlərəaşağıdakılar aiddir: elektron kitablar,elektron məqalələr və göstəricilər, yeni-

17

liklərin göndərilmə ünvanlarının vəqruplarının siyahıları, rəqəmsal şəklə sa-lınmış video və audiomateriallar, elek-tron materialların digər müxtəlif növləri.

Elektron nəşr (elektron sənəd, elektron mətn)

hesablama sisteminin yaddaşında saxla-nılan, müvafiq proqram və aparat vasitə-lərinin köməyi ilə insan tərəfindən qav-ranılmaq üçün nəzərdə tutulan verilənlə-rin məcmusu.

Elektron poçt 1. mətn və ya səs şəklində məlumatların kommunikasiya və kompyuter sistemlə-rinin köməyi ilə kompyuterlər arasında ötürülməsi sistemi (müxtəsər adı – e-mail).

2. hesablama sistemlərinin istifadəçiləri arasında məlumatların göndərilməsi sis-temi. Bu sistemdə məlumatların saxlan-ması və göndərilməsi ilə əlaqədar bütün funksiyaları kompyuter öz üzərinə götü-rür.

Elektron resurslar bərk disk, disket, CD-ROM və digər ikinci dərəcəli yaddaş qurğularında rə-qəmsal formatda saxlanılan hər hansı in-formasiya materialı.

Elektron sənəd kompyuterin yaddaşında və ya maşın üçün xarici informasiya daşıyıcısındamüvafiq proqram və aparat vasitələrinin köməyi ilə insan tərəfindən qavranılmaq üçün nəzərdə tutulan verilənlərin məc-musu. Bu sənədə mətn, qrafik, audiovi-zual informasiya (səs yazısı, filmlər) da-

18

xil olmaqla xətti və ya qeyri-xətti struk-tura malik ola bilər.

Elektron uçot kompyuter texnologiyaları vasitələrinin köməyi ilə uçot aparılması üsulu.

Ensiklopedik lüğət materialların əlifba qaydasında yerləşdi-yi ensiklopediya.

Ensiklopediya biliklərin və praktiki fəaliyyətin bir sahəsi-nə və ya bütün sahələrinə aid ümumiləşmiş əsas məlumatların əlifba qaydasında və ya sistematik qaydada yerləşən qısa məqalələr şəklində şərh edildiyi sorğu nəşri.

Ev səhifəsi www-server ekranının birinci səhifəsi. Bu səhifədə onun sahibi və ona təqdim edilən informasiya resursları və xidmət-lər haqqında məlumat olur.

Ədəbi-bədii jurnal bədii ədəbiyyat əsərlərindən, eləcə dəpublisistik və tənqidi məqalə və mate-riallardan ibarət jurnal.

Ədəbi-bədii nəşr bədii ədəbiyyat əsərindən (əsərlərindən) ibarət nəşr

Əlamətdar günlər təqvimi

il ərzində müəyyən əlamətdar hadisələr və həmin hadisələrə aid məlumatlarla bağlı günlərin seçmə siyahısında ibarət illik təqvim.

Əlifba müəyyən dil üçün əsas simvolların sabit toplusu, yəni həmin dildə hər hansı mətnin təşkil edilməli olduğu “əlifbanın hərfləri” toplusu. Mətndə hər hansı başqa simvol-lardan istifadə edilməsinə yol verilmir.

19

Əlifba biblioqrafik vəsait

biblioqrafik vəsaitin bu növündə biblio-qrafik qeydlər fərdi və kollektiv müəllif-lərin və (və ya) sənədlərin sərlövhələri-nin əlifba sırası ilə yerləşmiş olur.

Əlifba kataloqu (ƏK)

kitabxana kataloqunun bu növündə bib-lioqrafik qeydlər müəlliflərin, təşkilatla-rın adlarının və ya sənədlərin sərlövhələ-rinin əlifba sırasında yerləşir.

Əlyetərlilik məlumat bazasından və ya İnternetdən istifadə etmək imkanı.

Əməliyyat sistemi (ƏS)

məsələlərin dispetçerləşdirilməsini, re-sursların paylanmasını, kəsilmələrin iş-lənməsini, giriş-çıxış əməliyyatlarını, istifadəçi interfeysini, fayl və başqa sis-temləri idarə edən aşağı səviyyəli proq-ram təminatı. Əlavələrin icra olunması mühitini təmin etmək üçün kompyuterin qurğularına sistem çağırışlarıtoplusunun köməyi ilə müraciət etmək imkanı verir.

Əsas siyahılar kataloqların tərtibçilərinin istifadə etdiyi lüğət faylı. Bu məqsədlə kitabxana mate-riallarına müvafiq nömrələr mənimsədi-lir.

Əsərlər məcmuəsi bir və ya bir neçə müəllifin bütün əsərlə-rindən və ya əsərlərin xeyli hissəsindən ibarət olan, müəllifin (müəlliflərin) yara-dıcılığı haqqında tam təsəvvür yaradan bircildli və ya çoxcildli nəşr.

Faktoqrafik arayış Sorğuya cavab kimi faktiki məlumatlar.

20

Faktoqrafik verilənlər bazası

faktların və ya onların barəsində məlu-matların axtarışı üçün nəzərdə tutulan in-formasiya-axtarış sistemi.

Fayl 1. Eyni tipli informasiya elementlərinin identifikasiya edilmiş ardıcıllığı və ya bu cür yazılar çoxluğu.

2. Kartoteka, arxiv, komplekt, podşivka,massiv.

3. maşınla oxuna bilən daşıyıcıdakı veri-lənlərin adlandırılmış məcmusu.

4. verilənlər toplularının axtarılması, də-yişdirilməsi, kənar edilməsi və ya onlarla əlaqədar başqa əməliyyatların yerinə ye-tirilməsi zamanı bu topluların birini di-gərindən fərqləndirmək üçün insana vəmaşına müvafiq imkanları təmin edən verilənlərin EHM-də saxlanmasının əsas struktur elementi.

5. hər hansı verilənlərin xarici yaddaş qurğusunda yerləşdirilmiş, vahid tam şəklində saxlanılan, göndərilən və emal edilən verilənlərin adlandırılmış məcmu-su. Fayl proqramdan, ədədi verilənlər-dən, mətndən, kodlaşdırılmış təsvirdən və başqa məlumatlardan ibarət ola bilər. Faylın adı kataloqda qeyd edilir.

Fərdi biblioqrafik vəsait

bir şəxsə hər edilmiş biobiblioqrafik və-sait.

Fərdi kompyuter sistemi

stolüstü mikrokompyuter və ya ləptop.

21

Fərdi məlumatlandırma

kitabxana istifadəçisinin tələbatına uy-ğun olaraq onun məlumatlandırılması.

Filmoteka vəzifəsi kinematoqrafik sənədləri və vi-deoproqramları toplamaq, saxlamaq vəistifadəçilərin sərəncamına verməkdən ibarət olan təşkilat və ya xidmət (kitab-xananın müvafiq bölməsi).

Fond kitabxananın, informasiya mərkəzinin vəzifələrinə və profilinə uyğun olan sə-nədlərin istifadəsi və saxlaması üçün nə-zərdə tutulan nizamlanmış məcmusu.

Fondun dəstləşdirilməsi

kitabxananın, informasiya mərkəzinin vəzifələrinə müvafiq olan sənədlərin aş-kar edilməsi, seçilməsi, sifariş edilməsi, əldə edilməsi, alınması və qeydiyyatı proseslərinin məcmusu.

Fonoteka vəzifəsi səs sənədlərini toplamaq, saxla-maq və istifadəçilərin sərəncamına ver-məkdən ibarət olan təşkilat və ya xidmət (kitabxananın müvafiq bölməsi).

Format 1. Verilənlərin EHM yaddaşında, verilən-lər bazasında, monitor ekranında və ya xa-rici daşıyıcıda yazılması və göstərilməsi qaydalarının məcmusu. Verilənlər sahələ-rinin siyahısını, onların xarakteristikaları-nı, daxil edilən verilənlərin məzmununu vəonların yerləşdirilməsini müəyyən edir.

2. Yazıda (o cümlədən faylda, verilənlər bazasında və s.) informasiya obyektləri-nin göstərilməsini simvolik şəkildə təsvir edən dil elementi.

22

3. İkilik informasiyanın kodlaşdırılmasıüsulu (məsələn, mətn faylı).

4. Emal edilən, maqnit daşıyıcısına vəya optik daşıyıcıya yazılan, displeydəəks etdirilən və ya kağızda çap edilən in-formasiya obyektinin müəyyən struktu-ru.

Freym verilənlərin ötürülməsi şəbəkəsində ötü-rülən verilənlər kütləsi. Adətən hər bir kadrda (təsvirdə) onun çatdırılmalı oldu-ğu qurğunun ünvanı, verilənləri ötürən qurğunun ünvanı və digər xidməti məlu-matlar olur.

Həmmüəllif əsəri başqa şəxs (şəxslər) və ya təşkilat (təşkilatlar) ilə birlikdə yaratmış şəxs vəya təşkilat.

Həssas ekran monitor ekranının müəyyən yerinə bar-maqla toxunmaq yolu ilə kompyuterləünsiyyəti həyata keçirməyə imkan verən qurğu.

Hipermətn məlumatlar bazası

mətn bazasının bu növündə qeydlər baş-qa qeydlərlə əlaqəli olur.

Host-kompyuter (host)

şəbəkəyə qoşulmuş və şəbəkə servisinin müxtəlif növlərini (məlumatların ötürül-məsi, əlavə funksiyalar və ya məsələlərləəlaqədar proqramların yerinə yetirilməsi) təqdim edən kompyuterlər.

Xaricetmə qurğusu kompyuterlə birləşdirilmiş və verilənlə-rin kompyuterdən göndərilməsi üçün is-tifadə edilən elektron və ya elektromexa-niki qurğu.

23

Xarici yaddaş məlumatların uzun müddət saxlanması üçün yaddaş qurğularının məcmusu. Xarici yaddaşın tərkibinə elastik vəbərk maqnit disklərində toplayıcılar, optik və maqnit-optik toplayıcılar, maqnit lentində toplayıcılar daxildir. Adətən proqram və verilənlərin arxiv-ləri xarici yaddaşda saxlanılır. Xaricidaşıyıcılarda yerləşdirilmiş informasi-ya kompyuterin işə Salınıb salınmama-sından asılı deyildir.

Xronoloji biblioqrafik vəsait

biblioqrafik qeydlərin təsvir edilən sə-nədlərin çap edilməsi və (və ya) yazıl-ması xronologiyası ardıcıllığında yerləş-diyi biblioqrafik vəsait.

Xronoloji kataloq biblioqrafik qeydlərin sənədlərin nəşr edildiyi və ya ilk dəfə dərc edildiyi illər üzrə yerləşdiyi kitabxana kataloqu.

Xüsusi biblioqrafik vəsait

konkret məqsədlər və konkret oxucular üçün nəzərdə tutulan (tövsiyə edilən, yardımçı elmi, peşə-istehsal və s.) biblio-qrafik vəsait.

Xüsusi kitabxana müvafiq fond və informasiya-axtarış aparatı əsasında oxucuların xüsusi qrup-larının spesifik tələbatını və istifadəçilə-rin peşəsi ilə bağlı tələbatını təmin edən kitabxana (patent-texniki kitabxana, not kitabxanası, gözdən əlillər kitabxanası, elmi-tədqiqat institutlarının kitabxanasıvə s.).

Xüsusi sərlövhə çoxcildlik və ya seriyalı nəşrin (buraxılı-şın) müstəqil hissəsinin həmin nəşrin

24

(buraxılışın) ümumi başlığından fərqlə-nən başlığı.

İcmal kataloqu bir neçə müstəqil kitabxananın və ya re-gionun (sahənin) kitabxanalar şəbəkəsi-nin fondlarını əks etdirən kitabxana kata-loqu.

İdarəetmə qurğusu (İQ)

prosessorun kompyuter qurğularını idarəetmək funksiyalarını yerinə yetirən his-səsi.

İfrat əməli yaddaş (KEŞ)

kiçik həcmli çox böyük sürətli yaddaş qurğusu. İnformasiyanın prosessor vasi-təsilə işlənməsi sürəti ilə operativ yadda-şın sürətinin bir qədər aşağı olması ara-sındakı fərqi kompensasiya etmək üçün istifadə edilir.

İllüstrasiya sənədin səhifələrində (vərəqlərində) yer-ləşdirilmiş, onun paqinasiyasına daxiledilmiş, əsas mətni izah edən və ya ta-mamlayan qrafik təsvir.

İndeksləmə məlumat axtarışını sürətləndirmək üçün indekslər yaradılması

İnformasiya 1. məlumatları emal edilməsinin məhsu-lu. Zəruri verilənlər.

2. ətraf mühitin obyektləri və hadisələri, onların parametrləri, xassələri və vəziyyəti barədə informasiya sistemlərini (canlı orqanizmlər, idarəetmə maşınları və s.) həyat fəaliyyəti və iş prosesində qavradığı məlumatlar. Verilənlərin kompyuterlər va-sitəsilə işlənməsinə tətbiqən – məna yükü daşıyan simvolların ixtiyari ardıcıllığı.

25

3. şəxslər, predmetlər, faktlar, hadisələr və proseslər barədə göstərilmə forma-sından asılı olmayaraq məlumatlar.

İnformasiya axtarışı verilənlər massivindən müəyyən infor-masiyanın seçilməsini həyata keçirməyəimkan verən hərəkətlər, metodlar və pro-sedurlar.

İnformasiya cəmiyyəti

informasiyadan yüksək dərəcədə asılı olan cəmiyyət. Belə cəmiyyətdə infor-masiya onun mövcudluğunu təmin edən əmtəədir.

İnformasiya xidməti müəyyən şəkildə informasiyanın isteh-lakçının sorğusuna əsasən ona təqdim edilməsi.

İnformasiya xidmətləri göstərilməsi

Informasiya orqanları və informasiya xidmətləri tərəfindən istehlakçılara infor-masiya xidmətlərinin təqdim edilməsi yolu ilə onların zəruri informasiya ilə tə-min edilməsi.

İnformasiya mərkəzi informasiyanın toplanması, işlənməsi vəyayılması funksiyalarını yerinə yetirən təşkilat.

İnformasiya sistemi məlumatın saxlanması, işlənməsi, ax-tarışı, yayılması, ötürülməsi vətəqdim edilməsi üçün nəzərdə tutulan sistem.

İnformasiya texnologiyası

insanların informasiyanın işlənməsi üçün istifadə etdiyi metodların və qurğuların məcmusu. Bütün hesablama texnikasını,rabitə texnikası və qismən məişət elek-

26

tronikasını, televiziya və radio yayımla-rını əhatə edir.

İnformasiya vərəqi qabaqcıl istehsalat təcrübəsi və ya elmi-texniki nailiyyətlər haqqında məlumat-ları əks etdirən referativ dövri nəşr.

İnformasiya-axtarış sistemi (İAS)

1. böyük həcmli informasiyanın saxlan-ması, tələb edilən informasiyanın sürətləaxtarılıb tapılması, saxlanılan informasi-yaya əlavələr edilməsi, onun kənarlaşdı-rılması və dəyişdirilməsi, insan üçün münasib şəkildə çıxarılması funksiyaları-nı yerinə yetirən sistem.

2. informasiya sorğu fondunun və həmin fondda informasiya axtarışının texnikivasitələrini məcmusu.

İnformasiya-axtarış tezaurusu (İAT)

sözlərin məna məzmununa görə axtarışı üçün nəzərdə tutulan avtomatlaşdırılmışlüğət.

İnformasiyanın ilkin saxlanması

informasiyanın emal edilməsi zamanı bütün proqramların və verilənlərin oldu-ğu əməli yaddaş və ya əsas yaddaş qur-ğusu (OYQ).

İnformasiyanın saxlanması və axtarışı üçün proqram təminatı

informasiyanın saxlanması və axtarışı üçün işlənib hazırlanmış proqram. Nü-munə kimi CDS/İSİS proqramını göstər-mək olar.

İnformasiyanın seçmə qaydada yayılması

informasiyanın istehlakçılarının daimiinformasiya sorğularına müvafiq olaraqinformasiya-axtarış sistemində yaranmış informasiyanın yayılması.

27

İnformatika informasiyanın strukturunu və ümumi xassələrini, eləcə də insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində informasiyanın ya-radılması, saxlanması, axtarışı, çevrilmə-si, ötürülməsi və istifadə edilməsinin qa-nunauyğunluqlarını və metodlarını öyrə-nən fənn. «İnformatika» anlayışı infor-masiyanın işlənməsi, yaradılması, istifa-də edilməsi və informasiyanın işlənməsi-ni sistemlərinə maddi-texniki xidmət iləəlaqədar sahələri, o cümlədən kompyu-terləri və onların proqram təminatını, eləcə də kompyuterləşmənin – insanların həyatının bütün sahələrinə kompyuter texnikasının kütləvi şəkildə tətbiq edil-məsinin təşkilati, kommersiya, inzibativə sosial-siyasi aspektlərini əhatə edir. İnformatika özünün mahiyyətinə görəkompyuter texnikasına əsaslanır.

İnteqrasiya edilmiş kitabxana sistemi

kitabxananın idarə edilməsinin vahid sis-temi. Bu sistemə kitabxananın iki və ya daha artıq funksiyası daxildir.

İnteqrasiya edilmiş kitabxana sistemləri (İKS)

faylların serverdə bölünməsi hesabına kitabxananın əsas və əlavə funksiyalarını idarə etməyə qabil olan avtomatlaşdırıl-mış kitabxana sistemi. Məsələn, kitabla-rın əsas kataloqundakı və müştərilərin əsas kataloqundakı məlumatları İKS-in sirkulyasiya funksiyasının yerinə yetiril-məsi üçün sirkulyasiya modulunda tap-maq və onlardan istifadə etmək olar.

28

İntellektual mülkiyyət

intellektual mülkiyyət hüquqları.

İnteraktiv istifadəçinin və ya operatorun komandasıdaxil edildikdən dərhal sonra sistemin ca-vab verdiyi sistemləri təsvir edən termin.

İnterfeys bir-biri ilə informasiya mübadiləsi apa-ran iki qurğunun qoşulması üçün elek-tron sxem.

İnternet TCP/İP idarəetmə protokoluna müvafiq olaraq 50 mindən çox şəbəkəni birləşdi-rən qlobal şəbəkə və ya “şəbəkələr şəbə-kəsi”.

İnternet bütün dünyada on minlərlə şəbəkəni bir-ləşdirən nəhəng ümumdünya kompyuterşəbəkəsi. İnternetin təyinatı istifadə edən hər bir şəxsin istənilən informasiyaya da-im müraciət etmək imkanını təmin et-məkdir. İnternet praktiki olaraq qeyriməhdud informasiya resursları, faydalı məlumatlar, təhsil, əyləncələr, səriştəli insanlarla ünsiyyətdə olmaq imkanı, mə-safədən müraciət, faylların ötürülməsi, elektron poçt və bir sıra başqa xidmətlər təklif edir. İnternet insanların ünsiyyəti-nin prinsipcə yeni, dünyada analoqları olmayan üsulunu təmin edir.

İntraşəbəkə İnternet standartlarından, müvafiq texno-logiyalarından və proqram təminatından istifadə edən daxili korporativ şəbəkə. İntraşəbəkə kənar istifadəçilərdən təcrid

29

edilə bilər. Adətən şirkətlər öz əməkdaş-ları üçün intraşəbəkələr yaradırlar, lakin onlar özlərinin işgüzar tərəfdaşlarının vədigər istifadəçi qruplarının da həmin şə-bəkələrdən istifadə etməsinə icazə verəbilərlər.

İstifadəçinin nömrəsi

kitabxananın öz istifadəçisinə mənimsə-diyi eyniləşdirmə nömrəsi.

İstifadədə münasib təcrübəsiz istifadəçinin kompyuteri uğur-la idarə etməsinə imkan verən istifadəçi interfeysinin təsvir edilməsi üçün işlədi-lən termin.

İstinad sənədin hissələrini, biblioqrafik qeydləri, təsnifat bölgülərini, predmet rubrikaları-nı bir-biri ilə bağlayan yazı. Qeyd: isti-nadların “Bax:” və “Həmçinin bax:” növlərini fərqləndirirlər. Bunlardan bi-rincisi lazımi istiqamətdə axtarışı təşkil edir, ikincisi isə axtarışın tamlığını təmin edir.

İTT informasiya və telekommunikasiya tex-nologiyaları.

İzahlı lüğət hər hansı dildəki sözlərin mənasını izah edən, onların qrammatik və stilistik xa-rakteristikalarının, istifadə nümunələri-nin və başqa məlumatların göstərildiyi dil lüğəti.

Jurnal müxtəlif ictimai-siyasi, elmi, istehsal vədigər məsələlərə aid məqalələrdən və ya referatlardan ibarət dövri jurnal nəşri,

30

daimi rubrikası olan müəyyən nəşr şək-lində rəsmən təsdiq edilmiş ədəbi-bədii əsərlər.

Jurnal daxilində biblioqrafik vəsait

jurnalda müstəqil material kimi dərc edilmiş biblioqrafik vəsait.

Jurnal nəşri müəyyən formatlı, cildlənmiş mətbu ma-terial vərəqləri şəklində naşirlər baxı-mından həmin dövri nəşrin spesifikasına uyğunlaşdırılmış cildli nəşr.

K kilobit və ya kilobayt.

Kataloq (direktoriya, qovluq)

faylların mündəricatı. İstifadəçi kata-loqdan əməliyyat sisteminin komanda-lar dili vasitəsilə istifadə edə bilər. Ka-taloqu nəzərdən keçirmək, onda qey-diyyata alınmış faylların adlarını dəyiş-dirmək, onların məzmununu təzə yerəköçürmək və kənarlaşdırmaq mümkün-dür. Çox vaxt iyerarxik struktura malikolur.

Kataloq (kartoteka) üçün göstərici

kataloqlarda və kartotekalarda informasi-ya axtarışının təşkil edilməsi üçün nəzər-də tutulan köməkçi aparat.

Kataloq indeksi sistemli kataloqda müəyyən kataloq kar-tının yerləşdirilməli olduğu kataloq böl-məsini göstərən təsnifat indeksi.

Kataloqlaşdırma kitabların və digər kitabxana materialla-rının təsvir edilməsi prosesi. Bu prosesdəMAPK, AACR2, konqres kitabxanasının təsnifat sxemi və adların siyahıları kimi şərtiliklərdən və standartlardan istifadə

31

edilir. Kataloqlaşdırma məqsədləri üçün istifadə edilməsi mümkün olan başqastandartlar da mövcuddur.

Kiberməkan obyektlərin yerləşdirilməsi və virtual gerçəklik əməlləri üçün proqram-aparat vasitələri ilə süni şəkildə yaradılan həcmli sahə – “məkan”.

Kinofilm plyonka şəklində daşıyıcıda hazırlanmış, ümumi süjetlə birləşən və proyeksiyala-ma yolu ilə ekranda göstərilmək üçün nəzərdə tutulan ardıcıl yerləşdirilmiş fo-toqrafik təsvirlər şəklində təsvirlərin ar-dıcıllığından ibarət kinosənəd.

Kinosənəd plyonka şəklində daşıyıcıda hazırlanmış, ardıcıl yerləşdirilmiş fotoqrafik təsvirlər şəklində kinematoqrafiya texnikası vasi-təsi ilə qeyd edilmiş predmetlərdən iba-rət audiovizual sənəd.

Kitab daxilində biblioqrafik vəsait

dövri olmayan hər hansı nəşrin tərkibinəmüstəqil material kimi daxil edilmiş bib-lioqrafik vəsait.

Kitab nəşri istənilən formatlı cildlənmiş çap materi-alı vərəqlərinin cildlənmiş blok şəklindənəşri.

Kitab sərgisi ən yaxşı yeni əsərlərin və ya mövzu ümumiliyi ilə bağlı olan kitabların oxu-cuya bilavasitə göstərilməsi yolu ilə rek-lam edilməsi. Kitabxanada ənənəvi ki-tabxana sərgiləri olur: fərdi, tematik, əla-mətdar günlər münasibəti və qeyri stan-

32

dart sərgilər: sərgi-krossvord, sərgi-axta-rış, sərgi-viktorina və s.

Kitaba əlavə edilən biblioqrafik vəsait

kitabın daxilində yerləşdirilmiş və bir qayda olaraq həmin kitabın tematikası üzrə istifadə edilmiş, sitatlar gətirilən və(və ya) tövsiyə edilən sənədləri əks etdi-rən biblioqrafik vəsait.

Kitabça həcmi dörd səhifədən çox olan, lakin 48 səhifədən çox olmayan kitab nəşri.

Kitabxana 1. mütəşəkkil sənədlər fonduna malik olan və həmin sənədləri abonentlərin müvəqqəti istifadəsinə təqdim edən, di-gər kitabxana xidmətləri göstərən infor-masiya, mədəni, təhsil müəssisəsi.

2. informasiya mənbələrini toplayan, saxlayan və onları ictimai istifadəyə təq-dim edən mədəniyyət müəssisəsi. Qədim Misirdə bu cür mənbələr gil cədvəllər idi. Hazırda müvafiq mənbələr kimi ki-tablar, jurnallar, video və audiokasetlər, disketlər və başqa vasitələr mövcuddur.

Kitabxana abonementi

1. kitabxana xidmətinin bir forması. Sə-nədlərin kitabxana divarlarından kənarda (məsələn, evdə və ya institutda) istifadəedilməsi üçün onların verilməsini nəzər-də tutur.

2. kitabxananın istifadəçisinin müəyyən tələbatını təmin edən kitabxana xidməti-nin nəticəsi (sənədlərin verilməsi vəabonentləşdirilməsi, yeni daxilolmalar

33

haqqında informasiya verilməsi, arayış-lar, sərgilər, məsləhətlər və s.).

Kitabxana xidməti kitabxananın çap məhsullarının və başqa sənədlərin və ya onların surətlərinin təb-liği və verilməsi, onların seçilməsində vəistifadəsində kömək göstərilməsi üzrəfəaliyyəti.

Kitabxana ilə bağlı texnoloji proseslərin avtomatlaşdırılması

kitabxana-biblioqrafiya texnoloji proses-lərində oxucuların tələblərinin təmin edilməsinin dəqiqliyini və tamlığını ar-tırmaq məqsədilə kitabxana işçilərini əl əməyindən qismən və ya tamamilə azad edən texniki vasitələrdən və avtomatlaş-dırma sistemlərindən istifadə edilməsi.

Kitabxana istifadəçi-sinin sorğusu

kitabxana istifadəçisinin ona kitabxana xidmətləri təqdim edilməsi barədə tələbi.

Kitabxana işi elmi-informasiya mədəni-maarif fəaliy-yətinin əhalinin çap məhsullarına və di-gər sənədlərə tələbatının kitabxanalar va-sitəsilə ödənilməsini təmin edən sahə.

Kitabxana kataloqu sənədlər haqqında biblioqrafik qeydlərin müəyyən qaydalar üzrə yerləşən, kitabxa-na fondunun tərkibini və məzmununu açıqlayan qeydlər məcmusu. Qeyd: kitab-xana kataloqu kart və ya maşınla oxuna bi-lən formada, mikrodaşıyıcılarda, eləcə dəkitab nəşri formasında mövcud ola bilər.

Kitabxana materiallarının dövriyyə şöbəsi

kitabxananın bu şöbəsi kitabların və di-gər kitabxana materiallarının müştərilərəverilməsi ilə məşğul olur.

34

Kitabxana məntəqəsi

kitabxanadan istifadə edənlərin yaşayış, iş və ya təhsil yeri üzrə təşkil edilən qeyri-stasionar xidmət forması – əlahid-də ərazi bölməsi.

Kitabxana oxucusu (istifadəçisi)

müəyyən olunmuş sənədlərdə rəsmi qey-diyyat əsasında kitabxanadan istifadəedən şəxs.

Kitabxana sistemi 1. kitabxana funksiyalarının avtomatlaş-dırılması üçün proqram təminatı.

2. istifadəçilərin sorğularını daha tamtəmin etmək və kitabxana-biblioqrafiya resurslarından səmərəli istifadə etmək məqsədilə müəyyən müqavilə şərtləri əsasında birləşmiş, qarşılıqlı fəaliyyətdəolan kitabxanaların məcmusu.

Kitabxana sistemi

Kitabxana şəbəkələri

öz resurslarından birgə istifadə etməyərazılaşmış kitabxanaların şəbəkəsi. Bu cür şəbəkələr elektron texnologiyanınköməyi ilə birləşdirilə bilər.

Kitabxana şəbəkəsi vəzifələrin, təşkilati qərarların ümumi ol-ması ilə, bir sıra vahid əlamətlərlə (mü-əyyən əraziyə, təsisçiyə, sahəyə mənsub olmaq və s.) birləşən kitabxana sistemi.

Kitabxana-biblioqrafiya təsnifatı (KBT)

kitab fondunun təşkil edilməsi üçün sə-nədlərin sistemləşdirilməsi cədvəlləri. Bu cədvəllərin əsas vəzifəsi sənədlərin məz-mununu açıqlamaq, onları elmi cəhətdən əsaslandırılmış dolğun biliklər sistemi şəklində təsvir etmək və bununla da oxu-

35

cunun (istifadəçinin) kitabxana fondların-dan istifadə etməsini maksimum asanlaş-dırmaqdır.

Kitabxanaçı xüsusi kitabxana təhsilinə malik olan ki-tabxana əməkdaşı. Kitabxanaçı oxucularla (istifadəçilərlə) işləməklə bərabər, həm dəinformasiya mənbələri fondunu qaydada saxlayır. Kitabxanaçının əsas vəzifələrin-dən biri oxucu (istifadəçi) kitabxanada işləyərkən ona kömək etməkdir.

Kitabxana-depozitari

regiondakı digər kitabxanaları onlarda az istifadə edilən çap məhsulları və başqa sənədlər fondunu saxlamaq zərurətindən azad etmək məqsədilə maksimal dərəcə-də tam kitabxana fondunu daimi saxla-maq vəzifəsi həvalə edilmiş kitabxana.

Kitabxana-filial mərkəzi kitabxananın tabeliyində olan kitabxana.

Kitabxanalararası abonement (KAA)

müəyyən fondda olmayan sənədlərin başqa kitabxanaların fondlarından istifa-də edilməsinə əsaslanan abonement.

Kitabxananın abonenti

kitabxananın oxucusu(istifadəçisi) və ya kitabxana-informasiya xidmətlərindən istifadə edən müəssisə

Kitabxananın idarə edilməsi sistemi

bax: ABS və İBS.

Kitabxanaşünaslıq kitabxana işi, öz müştərilərinin tələbatını təmin etmək məqsədilə yazılmış infor-masiyanın seçilməsi, alınması, təşkili, mühafizəsi, saxlanması, axtarışı və ya-

36

yılması əməliyyatlarını əhatə edən fənn.

Klaviatura simvolların kompyuterə əl ilə daxil edil-məsi üçün qurğu. Fərdi kompyuterin standart klaviaturası 101 klavişdən iba-rətdir. Onlar funksional klavişlərə, rə-qəmsal klaviaturaya, idarəedici klavişlə-rə və mətnin daxil edilməsi üçün klavia-turaya bölünür.

Komanda kompyuterin yerinə yetirilməli olduğu elementar əməliyyatın təsviri. Adətən yerinə yetirilərək əməliyyatın kodu (vəya onların ünvanlarının) təyin edilməsinədair göstərişlərdən, alınan nəticənin yer-ləşdirilməsinə dair göstərişlərdən ibarət olur. Komandaların ardıcıllığından proq-ram yaranır.

Komandalar registri Komandanın yerinə yetirilməsi üçün zə-ruri vaxt ərzində komanda kodunun sax-lanması üçün idarəetmə qurğusunun re-gistri.

Kompakt disk (CD ROM)

xüsusi optik texnologiyadan istifadəedilməklə yaradılmış daimi yaddaş qur-ğusu. Yaddaş qurğuları arasında floppivə bərk disk arasında orta mövqe tutur.Kompakt disk mobil olmaqla yanaşı,həm də çox böyük tutuma malikdir.

Kompyuter məlumatları qəbul edən, onları işləyən, nəticəni bu və ya digər formada verən hər hansı qurğu. Kompyuterlər rəqəm-sal, analoq, hibrid və bioloji növlərə bö-lünür. Rəqəmsal kompyuterlərə elektron hesablama maşınları (EHM) da deyilir.

37

Onlar istifadə edilən element bazasına görə beş nəslə bölünür: lampalı, tranzis-torlu, inteqral sxemli, böyük inteqralsxemli və ifrat böyük inteqral sxemlikompyuterlər.

Kompyuter məlumatları işləmək, hesablamalar apar-maq, eləcə də, simvolların manipulyasi-yası ilə əlaqədar başqa məsələləri həll etmək imkanına malik olan proqramlaş-dırılan elektron qurğu. Kompyuterlərin əsasını elektron və elektromexaniki ele-mentlərdən və qurğulardan istifadə edil-məklə qurulmuş aparatlar (Hard Ware) təşkil edir.Kompyuterlərin işləmə prinsi-pi proqramların (Soft Ware) – hesabi, məntiqi və digər əməliyyatların əvvəlcə-dən verilmiş, dəqiq müəyyən edilmiş ar-dıcıllıqlarının yerinə yetirilməsindən iba-rətdir.

Kompyuter sistemi montaj edilmiş avadanlığı və proqram tə-minatını bildirmək üçün istifadə edilən termin. Kompyuter sistemi prosessor,giriş-çıxış və informasiyanın saxlanmasıqurğularından ibarətdir.

Kompyuter şəbəkəsi 1. şəbəkə avadanlığı və verilənlərin ötü-rülməsi mühitinin (bu məqsədlə kabel-dən, telefon xətlərindən və simsiz rabitə-dən istifadə etmək olar) köməyi ilə öz aralarında birləşdirilmiş işçi stansiyalarınməcmusu. Hesablama resurslarından,əlavələrdən və məlumatlardan (bax: lo-kal hesablama şəbəkəsi (LHŞ), baş he-

38

sablama şəbəkəsi (BHŞ)) birgə istifadəetmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

2. rabitə kanallarının və kommunikasiya vasitələrinin köməyi ilə məlumatların mübadilə edilməsi və istifadəçilərin şə-bəkənin proqram texniki informasiya vətəşkilati resurslarından istifadə imkanı üçün vahid sistem şəklində birləşdirilmiş kompyuterlərin məcmusu. Coğrafi ya-yım dərəcəsinə görə şəbəkələr lokal, şə-hər, korporativ, qlobal və digər növlərəbölünür. Lokal şəbəkə (LŞ) bir otağın, binanın və ya müəssisənin hüdudları zo-nasında olan bir neçə kompyuteri əlaqə-ləndirir. Qlobal şəbəkə (QŞ) coğrafi ba-xımdan bir-birindən böyük məsafədəyerləşən kompyuterləri birləşdirir. Lokal şəbəkədən kommunikasiyaların daha bö-yük uzunluqlu olması ilə fərqlənir (peyk, kabel kommunikasiyaları və s.). Şəhər şəbəkəsi böyük şəhərin informasiya tələ-batlarına xidmət edir.

Kompyuter texnikasının dördüncü nəsli

1970-ci illərdən sonra yaradılmış, hazır-da istifadə edilən maşınlar nəsli. Bu kompyuterlər yüksək səviyyəli müasir dillərdən səmərəli istifadə edilməsi vəproqramlaşdırma prosesinin son istifadə-çi üçün sadələşdirilməsi məqsədilə layi-hələşdirilmişdir. Element bazası – inteq-ral sxemlər. operativ yaddaş qurğusununtutumu – onlarca meqabayt. Bu nəsləmənsub olan maşınlar fərdi kompyuter-

39

lər, yaxud ümumi yaddaş və xarici qur-ğuların ümumi toplusu üçün işləyən çox-prosessorlu və (və ya) çoxmaşınlı kom-plekslərdir. Sürəti saniyədə on milyon-larla əməliyyatdan yüz milyon əməliyya-ta qədərdir.

Kompyuter texnikasının ikinci nəsli

1955-1965-ci illərdə yaradılmış maşın-lar. Element bazası tranzistorlu diskretməntiqi elementlərdir. Əməli yaddaş maqnit lövhələrdə yerləşir. Maqnit lent-ləri, maqnit barabanları və diskləri iləişləyən yüksək məhsuldarlıqlı qurğular. İşləmə sürəti saniyədə yüz minlərlə əmə-liyyata qədər, yaddaşın tutumu on min-lərlə söz. Yüksək səviyyəli proqramlaş-dırma dilləri, kitabxana proqramlarınıngeniş toplusu, proqramların translyasiyavə icra rejimini idarə edən monitor sis-temlər.

Kompyuter texnikasının üçüncü nəsli

inkişaf etmiş əməliyyat sistemlərinə ma-lik olan, proqram təminatı bir-birinə uy-ğun gələn kompyuterlər ailələri. Bu kompyuterlər multiproqramlaşdırmanı təmin edir. Ailə daxilində sürət bir sani-yədə 10 minlərlə əməliyyatdan milyon-larla əməliyyata qədərdir. Operativ yad-daşın tutumu bir neçə yüz min maşın sö-zünə çatır. Element bazası inteqral sxem-lərdir.

Kompyuter virusu müəyyən zərərli əməliyyatların yerinəyetirilməsi – faylları korlamaq, əməli yaddaşı “zibilləmək” üçün özünü başqa

40

proqramlara “yaza bilən”, məxsusi bu məqsədlə yazılmış kiçik proqram.

Kompyuterin klaviaturası

informasiyanın kompyuterə daxil edil-məsi və idarəedici siqnallar verilməsi üçün qurğu. Yazı makinasındakı standartklavişlər toplusu və bəzi əlavə klavişlər-dən ibarətdir – idarəetmə klavişi, funk-sional klavişlər, kursorun idarə edilməsi klavişləri və rəqəmli kiçik klaviatura.

Kompyuterləşmə ölkələrin tərəqqi və inkişafının mühüm zəruri şərti kimi onların qarşısında du-ran, kompyuterləri həyatın bütün sahələ-rinə kütləvi şəkildə tətbiq etmək məsələ-ləri və kompyuterlərin bu cür kütləvi tət-biqinin doğuracağı nəticələr. Kompyu-terləşmənin məqsədi – insanların əmək məhsuldarlığının artırılması və əmək şə-raitinin yaxşılaşdırılması hesabına onla-rın həyatının keyfiyyətini yaxşılaşdır-maqdır.

Kopi kataloqlaşdırma

başqa kitabxanaların kataloqundakı yazı-ların surətinin köçürülməsi və onlardan öz kitabxanasında istifadə etmək üçün adaptasiya edilməsi prosesi. Elektron mühitdə yazıların ötürülməsi və onların kitabxana sisteminə daxil edilməsi kitab-xana əlavələri üçün Z39.50 protokolununspesifikasiyasına uyğun şəkildə həyata keçirilir.

Kursor mətn kursoru və maus kursoru fərqləndi-rilir. Mətn kursoru ekranda sayrışan sim-

41

voldur (adətən şaquli xətt). Bu simvol ekrana növbəti simvolun daxil ediləcəyi yeri göstərir. Maus kursoru mausun ek-randa hərəkətini və onun köməyi ilə apa-rılan əməliyyatları əks etdirən qrafik ni-şandır (çox vaxt ox şəklində olur).

Kursor displey ekranında klaviaturadan daxiledilən növbəti işarənin əks etdiriləcəyi mövqeyi göstərən işıqlanan simvol.

Kütləvi məlumatlandırma

informasiya istehlakçılarının geniş dairə-sinin sosial əhəmiyyətli mövzular barədəməlumatlandırılması.

Qablaşdırıcılar (arxivatorlar)

informasiyanı disklərdə daha sıx yazma-ğa, eləcə də bir neçə faylın surətlərini bir arxiv faylı şəklində birləşdirməyə imkan verən proqramlar.

Qeyd biblioqrafik təsvirin ayrı-ayrı sahələrinəvə ya bütövlükdə sənədə aid olan əlavəməlumatlardan ibarət biblioqrafik təsvir elementi.

Qeyri-stasionar xidmət

oxuculara (istifadəçilərə) kitabxanadan kənarda, kitabın iş, təhsil yerinə yaxınlaş-dırılmasın təmin edən səyyar kitabxana məntəqələrindən istifadə etməklə xidmət. Bu o deməkdir ki, əgər sizin müəssisədəkitabxana yoxdursa, lakin işinizin profiliüzrə ədəbiyyat sizə zəruridirsə və ya sadəcə olaraq özünüz üçün mütaliə etmək istəyirsinizsə, onda səyyar kitabxananın xidmətlərindən istifadə edə bilərsiniz.

42

Qiyabi kitabxana abonementi

oxuculara (istifadəçilərə) çap əsərlərini və digər sənədlərini poçt vasitəsi ilə gön-dərilmə yolu ilə bilavasitə yaşayış və ya iş yeri üzrə almaq imkanı verən kitabxa-na abonementi.

Qrafik redaktor kompyuterin ekranında təsvirlər yarat-mağa və onları redaktə etməyə – xətlər çəkməyə, ekranın hissələrini rəngləmə-yə, müxtəlif şriftlərlə yazılar yaratmağa, skanerlərin köməyi ilə alınmış təsvirləri işləməyə imkan verən proqram və ya proqramlar kompleksi. Bəzi qrafik re-daktorlar üçölçülü obyektlərin təsvirini, onların kəsiklərini və açılışlarını almaq imkanını təmin edir.

Qrup şəklində məlumatlandırma

müəyyən əlamət üzrə seçilmiş informasiya-nın istehlakçılar qrupuna biblioqrafik mə-lumat verilməsi bu qrupun üzvlərinin in-formasiyaya tələbatı məzmunca yaxındır.

Layihə təklifi təkliflər texnoloji planlar əsasında tərtib edilir. Bu cür təkliflər maliyyə təsisatla-rına təqdim edilmək üçün hazırlanır. Bu-na görə də həmin təkliflər elə tərtib edil-məlidir ki, bu və ya digər maliyyə təsisa-tı onu reallaşdırmağı özünə rəva görəbilsin. Təkliflər bu cür institutda qəbul edilmiş formatda tərtib olunmalı və onun səlahiyyətlərinə müvafiq olmalıdır.

Lokal hesablama şəbəkəsi (LHŞ)

coğrafi baxımdan məhdud məkanda (bir binada, binalar kompleksində və s.) yer-ləşən istifadəçilərin məcmusu.

43

Lüğət dil vahidlərinin (sözlər, söz birləşmələri, frazalar, terminlər, adlar, işarələr) onlara aid sorğu məlumatları ilə təchiz edilmiş ni-zamlanmış siyahısından ibarət soraq nəşri.

Lüğət faylı əlifba sırası ilə lüğət kimi tərtib edilmiş əsas elektron fayl.

Maqnit diski bax: bərk disk.

Manipulyatorlar (coystik, maus, trekbol və s.)

kursorun idarə edilməsi üçün xüsusi qur-ğular.

MARK standartı kataloq kartlarının, kitablar və digər ki-tabxana materialları haqqında biblioqra-fik və digər müvafiq informasiyanın av-tomatik oxuma və başqa kompyuterlərləəlaqə əsasında kataloqlaşdırma formatı.

Massiv sayı qeyd edilmiş və bir ad verilmiş eyni tipli elementlərin ardıcıllığı. Cədvəlin kompyuter ekvivalenti. Elementin mas-sivdə mövqeyini onun indeksləri ilə bir-mənalı şəkildə müəyyən edilir.

Maus kursorun mətn və ya qrafik ekranda yer-dəyişməsinin idarə olunmasına xidmət edən göstərici qurğu.

Menyu kompyuterin işinin müxtəlif variantları-nın displey ekranına çıxarılmış siyahısı.Həmin siyahıya əsasən konkret seçim etmək olar.

Məcmuə Bir neçə əsərdən ibarət nəşr.

Məqalələr üzrə məqalədən sonra yerləşən və onun tema-

44

biblioqrafik vəsait tikasına aid istifadə edilmiş, sitatlar gəti-rilən və (və ya) tövsiyə edilən sənədləri əks etdirən biblioqrafik vəsait.

Məqalələrin sistematik kartotekası

dövri və ya davamedici nəşrlərdən, məc-muələrdən seçilmiş materialları əks et-dirən və sənədlərin müəyyən təsnifat sis-teminə uyğun olaraq təşkil edilmiş bib-lioqrafik kartoteka.

Verilənlər bazası (VB)

müəyyən məqsəd üçün kifayət olan vəmaşın daşıyıcısında oradakı informasiya-nı avtomatlaşdırılmış şəkildə emal etmə-yə imkan verən şəkildə göstərilmiş məlu-matlar toplusu.

Məlumatlandırma marağı olan istifadəçilərin informasiya ilə təmin edilməsi.

Məlumatların daxil edilməsi

məlumatların müxtəlif xarici verici qur-ğulardan kompyuter sisteminə daxil edil-məsi prosesi.

Məlumatların kon-vertasiya edilməsi

kataloq kartlarındakı məlumatların elek-tron formata çevrilməsi prosesi.

Məntiqi təklif birmənalı şəkildə həqiqi yoxsa yalan ol-duğunu demək mümkün olan istənilən təklif.

Mərkəzi kataloq kitabxananın və onun bütün filiallarının fondlarını əks etdirən kitabxana kataloqu.

Mərkəzi Kitabxana rəhbər mərkəz olan və kitabxana-filialla-ra münasibətdə mərkəzləşdirilmiş funk-siyaları yerinə yetirən kitabxana. Mərkə-zi kitabxana vahid kitabxana abonementisistemi əsasında mərkəzləşdirilmiş dəst-

45

ləşdirməni, sənədlərin işlənməsini, sorğu biblioqrafik və informasiya xidmətini tə-min edir.

Mərkəzi prosessor, MPQ

kompyuterin proqramı təşkil edən maşın komandalarını bilavasitə yerinə yetirən hissəsi.

Mərkəzləşdirilmiş dəstləşdirmə

kitabxana-filialların və ya kitabxana şə-bəkəsinin bir müəssisə (mərkəzi orqan) tərəfindən dəstləşdirilməsi.

Mərkəzləşdirilmiş Kitabxana Sistemi (MKS)

bir neçə kitabxananın ümumi idarə edil-məsi, vahid ştatı, fondu, təşkilati və tex-noloji vəhdəti əsasında fəaliyyət göstə-rən, struktur baxımından tam müəssisəolan kitabxanaların məcmusu.

MKS mərkəzi kitabxanadan və kitabxa-na-filiallardan ibarətdir.

Mətn redaktoru mətn şəklində verilənlərin (sənədlər, ki-tablar, proqramlar...) kompyuterə daxil edilməsi və dəyişdirilməsi üçün proq-ram. Mətn sətirlərinin redaktə olunması-nı, mətnin hissələrində kontekst axtarışı-nı və dəyişiklikləri, səhifələrin avtomatik nömrələnməsini, istinadların işlənməsini və nömrələnməsini, abzasın kənarlarının düzləndirilməsini, sözlərin düzgün yazıl-masının yoxlanılmasını və sinonimlər se-çilməsini, mündəricatların qurulmasını, mətnin printerdə çap olunmasını və baş-qa əməliyyatları təmin edir.

Mikroforma şəklində sənəd

hazırlanması və istifadə edilməsi üçün mik-roqrafika texnikasının köməyi ilə müvafiq

46

şəkildə böyüdülməsi tələb olunan, plyonka və ya başqa daşıyıcıda olan fotosənəd.

Mikrokompyuter idarəedici və hesab qurğusu qismində mik-roprosessordan istifadə edilən kompyuter.

Mikroprosessor inteqral sxem şəklində hazırlanmış pro-sessor. İdarəetmə zəncirlərindən, registr-lərdən, cəmləyicilərdən, komanda say-ğaclarından, kiçik həcmli çox sürətli yaddaşdan ibarətdir.

Mini-kompyuter mini-EHM, meynfreym və işçi stansiya-lar arasında orta sinfə aid kompyuter.

Modem (modulyator-demodulyator)

rəqəmsal siqnalları analoq audiosiqnallara çevirən, onları telefon rabitə xətləri iləbaşqa kompyuterlərə ötürən və onlardan bu cür siqnalları qəbul edən qurğu. Mo-demlərdə çağırılan ünvan sahibi haqqında informasiyanın verilməsi üçün müəyyən komandalar toplusundan istifadə edilir.

Monitor kompyuter sistemindən verilən məlumat-ların təsvir edilməsi üçün istifadə olunan elektron şüa borusu.

MS-DOS stolüstü fərdi kompyuter üçün disk əmə-liyyat sistemi.

Multimedia kompyuterin köməyi ilə informasiya mü-badiləsinin müxtəlif mühitlərini, vasitə-lərini və üsullarını inteqrasiya etməyəimkan verən texnologiyalar. Çox böyükinformasiya massivlərini saxlamaq, onun elementlərinə ixtiyari şəkildə interaktiv müraciət etmək və səsli təsvir video sü-

47

jetlərini fərdi kompyuter ekranında gös-tərmək imkanını təmin edir.

Müəllif əsəri yaratmış və ya onun yaradılmasın-da iştirak etmiş şəxs. Müəllif müəssisəvə ya təşkilat da ola bilər, bu halda mate-riallar onların adından dərc edilir.

Müəllif nişanı müəllifin soyadının və ya əsərin adındakı birinci sözün şərti işarəsi. Çap əsərləri-nin əlifba sırasında yerləşdirilməsi üçün tətbiq edilir.

Müntəxəbat tədris fənninin öyrənilmə obyektini təş-kil edən ədəbi-bədii, tarixi və digər əsər-lərdən və ya onların hissələrindən ibarət olan tədris vəsaiti.

Müraciətin nömrəsi kitabxana materialı alındıqda və çatdırıl-dıqdan sonra emal edildikdə ona mənim-sədilmiş nömrə.

Müştəri (işçi stansiya)

serverin xidmətlərindən istifadə etmək imkanı olan hər hansı kompyuter. Serve-rin xidmətlərini istifadəçinin adından alan tətbiqi proqram da müştəri adlanır.

Nəşr redaksiya-naşirlik emalından keçmiş in-formasiyanın yayılması üçün nəzərdə tu-tulan, çap və ya həkk edilmə yolu ilə alın-mış, poliqrafik baxımdan müstəqil tərtib edilmiş, çıxış məlumatları olan sənəd.

Nəşr kütləvi istifadə üçün əlyetərli olan sənəd.

Nəşr tarixi sənədin üzərində göstərilmiş və ya sənədin mətninin təhlil edilməsi əsasında və ya başqa mənbələrə əsasən müəyyən edilmiş

48

buraxılış tarixi (buraxılış ili, zəruri olduq-da həm də buraxılış ayı və günü).

Nəşr yeri sənədi buraxmış nəşriyyatın və ya naşi-rin olduğu yer.

Nəşrin biblioqrafik göstəricisi

müəyyən nəşrin sorğu aparatının həmin nəşrdə yerləşən əsərlərin tərkibini və ya məzmununu açıqlayan hissəsi.

Nəşriyyat, naşir sənədin nəşrə hazırlanmasını və buraxılı-şını həyata keçirən hüquqi şəxs (təşkilat və ya fiziki şəxs).

Nüsxə nömrəsi Kitabxana materialına mənimsədilən nömrə. Bu nömrə müraciət nömrəsi vəya ştrix-kod ilə eyni ola bilər.

Oxu zalı oxuculara çap əsərləri və digər sənədlər-lə xidmət etmək üçün nəzərdə tutulan, xüsusi təchiz olunmuş otaq.

Oxucu kataloqu kitabxananın oxucuların sərəncamına ve-rilmiş kataloqu.

Onlayn sistem dialoq rejimində işləyən avtomatlaşdırıl-mış insan-maşın sistemi. Bu rejimdə hə-min sistem istifadəçinin hər bir koman-dasına cavab verir və zəruri hallarda in-formasiya almaq üçün ona müraciət edir.

Onluq təsnifat (OT) iyerarxik təsnifat sistemi. Bu sistemdəhər bir sinif ən çoxu on alt sinfə, bu sonuncuların da hər biri öz növbəsindəon hissəyə bölünə bilər.

OPAK ümumi istifadəli şəbəkə kataloqları və ya fərdi kompyuter, yaxud terminal vasitə-

49

silə geniş istifadə üçün əlyetərli olan mə-lumat bazaları.

Operativ (əməli, baş, əsas, daxili) yaddaş

EHM vasitəsilə yerinə yetirilən əsas pro-seslərlə bilavasitə bağlı olan yaddaş sahəsi.Mikroprosessor və əlavə prosessor əməli yaddaşdan proqramı emal edilməli ilkin məlumatları götürür və emalın nəticələrini xarici yaddaş qurğularına göndərməzdən əvvəl həmin yaddaşa yazırlar. Yaddaşın bu növü ona görə “əməli yaddaş” adlanır ki, o, çox sürətlə – mikroprosessorun işləməsürətinə yaxın sürətlə işləyir. Bundan əla-və, bu ad əməli yaddaşın vəzifəsi ilə əlaqə-dardır – o, hesabi və məntiqi əməliyyatla-rın yerinə yetirilməsi prosesində komanda-ların, verilənlərin və nəticələrin müvəqqəti saxlanması üçün istifadə edilir.

Operativ yaddaş modulu

bax: informasiyanın ilkin saxlanması.

Özünəxidmət sistemi müştərinin kitabxana heyətinin iştirakı olmadan kitabxana materiallarını əldə et-məsi prosesi.

Paket məlumatların ötürülməsi şəbəkəsində in-formasiya vahidi. Paketin strukturu də-qiq müəyyən edilmişdir və başlıq, məlu-matı alanın və göndərənin ünvanları, səhvlərə, eləcə də məlumatın özünə vəya onun hissələrinə nəzarət edilməsi üçün məlumatlardan ibarətdir, çünki ötü-rülən məlumat (məsələn mətn faylı) pa-ketlər ardıcıllığına bölünərək bu şəkildəgöndərilə bilər.

50

Plakat müəyyən formalı, vərəqin bir və ya hər iki üzündə çap edilmiş bir və ya bir neçəçap materialı vərəqi şəklində nəşr.

Populyar biblioqrafik vəsait

geniş oxucu dairəsinin öyrənmə maraq-larının təmin edilməsi üçün nəzərdə tutu-lan biblioqrafik vəsait.

Portal 1. web-saytlarda məhdud yönümlü te-matik axtarış sistemlərinin yaradılması, paylanmış şəbəkədə tematik sorğunun yerinə yetirildiyi başlanğıc nöqtə.

2. müraciət edilmə göstəricisi kifayət qədər yüksək, trafiki və istinadların sayı çox olan hər hansı sayt.

3. İnternet resurslarından baş çıxarmağaimkan verən, bu sistemə optimal, səmə-rəli daxil olmaq və çıxmaq imkanlarını nəzərdə tutan, sonradan digər oxşar por-tallara elektron istinadlar edilən və zəruri hallarda virtual məsləhətlər verən rahat sorğu-axtarış sistemi.

4. istifadəçilərin müəyyən serverlər çox-luğuna müraciət etməsinə imkan verən server.

5. ümumi elektron (kibernetik) məkanla birləşdirilmiş informasiya resursları.

6. informasiya texnologiyalarının təbli-ğat mərkəzi.

Predmet kataloqu biblioqrafik qeydlərin predmet rubrikala-rının əlifba sırası üzrə yerləşdiyi kitabxa-na kataloqu.

51

Predmet rubrikası sənəddə nəzərdən keçirilən predmetin (faktın, hadisənin, aspektin və s.) qısa ifadəsi.

Predmet rubrikası-nın aparıcı sözü

predmet rubrikasının predmet kataloqun-da yerini təyin edən ilk söz.

Predmet rubrikasının yarımsərlövhəsi

çoxhədli predmet rubrikasının ikinci vəhər bir sonrakı elementi. Predmet rubri-kasının yarımsərlövhələri onların məz-mununda asılı olaraq tematik, coğrafi,xronoloji və formal, ümumilik dərəcəsin-dən və tətbiq hüdudlarından asılı olaraqümumi və spesifik ola bilər.

Predmetləşdirmə çap əsərinin və ya başqa sənədin məz-mununa müvafiq olaraq onların predmetrubrikasının müəyyən edilməsi.

Printer çap qurğusu. Prosessordan çıxan kodlaş-dırılmış informasiyanı kağız üzərindəoxumaq üçün münasib formaya çevirir.

Proqram müəyyən funksiyanın yerinə yetirilməsi üçün fəaliyyət planı, əməliyyatların ardı-cıllığı. Onu proqram təminatı da adlandı-rırlar.

Proqram təminatı bax: proqram.

Proqram təminatı kompyuter vasitəsilə yerinə yetirilən proqramların məcmusu, eləcə də proq-ramların layihələşdirilməsi və işlənib ha-zırlanması üzrə bütün fəaliyyət sahəsi.

Proqramçı proqram yazmaqla məşğul olan insan.

Proqramlaşdırma dili

proqramçıların proqramlar yazmaq üçünistifadə etdiyi kodlar. Hazırda dünyada

52

dörd mindən çox proqramlaşdırma dilivardır.

Protokol 1. İki və ya daha artıq müstəqil qurğu və proses arasında informasiya mübadi-ləsinin formatını və prosedurlarını reqla-mentləşdirən qaydaların məcmusu.

2. Müəyyən prosesin gedişi və nəticələri haqqında məlumatların xronoloji qayda-da yazılması.

Protokolların müxtəlif növləri var: elek-tron poçta müraciət protokolu, xidmətlər haqqında bildiriş protokolu, marşrut in-formasiyası protokolu, şəbəkələrarası paketlər mübadiləsi protokolu, İnternet vasitəsilə çap protokolu, faylların ötürül-məsi protokolu.

Referat əsas faktoqrafik məlumatlardan və nəti-cələrdən ibarət sənədin məzmununun müxtəsər obyektiv şərhi.

Referativ nəşr referatlardan ibarət biblioqrafik yazıların nizamlanmış məcmusu şəklində informa-siya nəşri.

Regional biblioqrafik vəsait

müəyyən regionda nəşr edilmiş və (vəya) mənşəyinə, məzmununa və digər əla-mətlərinə görə həmin regionla bağlı sə-nədləri əks etdirən biblioqrafik vəsait.

Regional kataloq öz məzmununa görə müəyyən regiona aid ədəbiyyatı əks etdirən, sistematik vəya predmet ardıcıllığına görə təşkil edil-miş kitabxana kataloqu.

53

Registr ədədin və ya komandanın qısa müddət saxlanması və onların üzərində müəyyən əməliyyatlar aparılması funksiyaları ye-rinə yetirən xüsusi yaddaş yaçeykası.Adi yaçeykadan fərqi odur ki, registr iki-lik kodu saxlamaqla bərabər onu çevir-məyə də imkan verir.

Retrospektiv biblioqrafik vəsait

hər hansı tarixi dövrə aid sənədlər massi-vini əks etdirən biblioqrafik vəsait.

Rubrikator Mətni predmet rubrikalarının siyahısından ibarət olan çap və ya əlyazma sənədi.

Seçilmiş əsərlər bir və ya bir neçə müəllifin müəyyən prinsip üzrə seçilmiş ən sanballı əsərləri-nin bir hissəsindən ibarət bircildlik və ya çoxcildlik nəşr.

Sensor ekran istifadəçinin kompyuterlə barmaqları, piktoqram perosu və ya monitor ekranın-dakı qrafik düymələr vasitəsilə toxun-maqla qarşılıqlı əlaqə yaratmasına imkan verən giriş qurğusu.

Seriya niyyətin, mövzunun, məqsəd və oxucu təyinatının ümumiliyi ilə birləşən, eyni tipli tərtibatla çıxan cildlərin məcmusun-dan ibarət seriyalı nəşr.

Seriyalı nəşr müddəti əvvəlcədən müəyyən edilməmiş vaxt ərzində bir qayda olaraq eyni başlıqlı, nömrələnmiş və (və ya) tarixləri gös-tərilmiş buraxılışlar (cildlər) şəklində nəşr.

Server 1. Lokal hesablama şəbəkələrində sistemin şəbəkə terminalları arasında bölüşdürülən

54

bahalı resurslarından, məsələn, xarici yaddaşdan (disk yaddaşından, məlumat bazasından, rabitə vasitələrindən, printer-lərdən və digər qurğulardan istifadə edil-məklə şəbəkəni idarə edən ixtisaslaşdırıl-mış elektron hesablama maşını. Serverlə-rin aşağıdakı növləri var: əlavələr serveri, rabitə serveri, çap serveri, fayl serveri və s.

2. Hesablama şəbəkəsinə xidmət edilmə-si ilə bağlı müəyyən funksiyaları yerinəyetirən EHM, çox güclü mərkəzi EHM. 3. Çox böyük həcmli biblioqrafik, fakto-qrafik, tammətnli və digər informasiya massivlərinə malik olan qovşaq kompyu-terləri.

Server xarici yaddaşının həcmi böyük olan yük-sək məhsuldarlıqlı, birgə istifadə edilən bahalı resursların (proqramlar, verilənlər və periferiya avadanlığı) paylanmasınınidarə edilməsi yolu ilə başqa kompyuter-lərə xidmət olunmasını təmin edən kom-pyuter.

Sənəd verilənlərin maddi daşıyıcısı (kitab, ki-noplyonka, fotoplyonka və s.) bu daşıyı-cı üzərində zaman və məkan etibarı iləötürülmək üçün nəzərdə tutulan informa-siya yazılır. Sənədlər mətn, təsvir, səs vəbaşqa məlumatlardan ibarət ola bilər.

Sənədin bərpa edilməsi

sənədin istismar xassələrinin, eləcə dəonun formasının və xarici görkəminin bər-pa edilməsi və (və ya) yaxşılaşdırılması.

55

Sənədin saxlanma şifri

sənədin saxlanma yerinin hərfi və (vəya) rəqəmsal işarələr birləşməsi şəklindəşərti işarəsi. Təsnifat indeksindən vəmüəllif nişanından ibarətdir.

Sənədli-bədii nəşr sənədlər, real hadisələr və ya tarixi şəx-sin fəaliyyəti əsasında yaradılmış əsər-dən ibarət ədəbi-bədii nəşr.

Sərlövhə sənəddə müəllifin və ya naşirin müəyyən etdiyi və ya təsdiq etdiyi, sənədin identi-fikasiya edilməsi və axtarışı üçün nəzər-də tutulan ad (söz, fraza, hərf, yaxud sözlər, frazalar və hərflər qrupu).

Sərlövhələr kataloqu sənədlərin başlıqlarının əlifba kataloqu.

Simvollar toplusu proqram yazılması üçün və ya kompyu-terdə işləyərkən istifadə edilə biləcək hərflər, rəqəmlər və digər işarələr.

Sistem platası, danışıq dilində: ana plata

adətən prosessorun və operativ yaddaş qurğusunun yerləşdiyi fərdi kompyuterin əsas platası.

Sistem proqram təminatı

bax: əməliyyat sistemi.

Sistemli kataloq biblioqrafik yazıların bilik sahələri üzrəsənədlərin müəyyən təsnifat sisteminəuyğun olaraq yerləşdiyi kitabxana kata-loqu.

Sistemli kataloq üçün əlifba-predmet göstəricisi (ƏPG)

sistemli kataloq yardımçı aparat–sistemli kataloqda əks edilmiş sənədlərin məz-mununu açıqlayan predmet rubrikaları-nın əlifba siyahısı və müvafiq təsnifat indeksləri. ƏPG-nin hər bir sözü ayrıca

56

kartlara yazılır. Bu kartlar sistemli kata-loqun məxsusi ayrılmış qutusunda əlifba sırası ilə düzülür. ƏPG sistemli kataloq üçün bir növ “açar” rolu oynayır. O, sizəlazım olan kitabı harada, hansı bölmədəvə hansı indeks altında axtarmaq lazımolduğunu göstərir.

Sistemdaxili mübadilə (SM)

nəşrlərin müvəqqəti işləmək üçün mər-kəzi kitabxanadan kitabxana-filiallara verilməsi. Fərz edək ki, sizə kitab lazım-dır, lakin mərkəzi kitabxanaya getməyəimkanınız yoxdur. Bu halda SDM həmin kitabı sizin yaşadığınız yerdəki kitabxa-nada sifariş verməyə, başqa filialların vəşəhər mərkəzi kitabxanasının fondların-dan istifadə etməyə imkan verir.

Skaner sənədlərin, mətnlərin, çertyojların, qra-fiklərin, rəsmlərin, fotoşəkillərin kom-pyuterə daxil edilməsi üçün qurğu. Sənə-din rəqəmsal təsvirini yaradır və onu kompyuterin yaddaşına yerləşdirir.

Soft surət monitorun ekranında işıqlandırılan surət.

Son istifadəçi informasiya-telekommunikasiya texnolo-giyasını yaradanlardan və onu müşayiət edən mütəxəssislərdən fərqli olaraq öz fəaliyyətində ondan real istifadə edən şəxs və ya şəxslər qrupu.

Soraq kitabı tətbiqi, praktiki xarakter daşıyan, siste-matik struktura malik olan və ya məqalə-lərin başlıqlarının əlifba sırası üzrə qu-rulmuş soraq nəşri.

57

Soraq nəşri başdan-başa oxumaq üçün nəzərdə tutul-mayan, elmi və ya tətbiqi xarakterli, sürətli axtarış üçün münasib qaydada yerləş-dirilmiş qısa məlumatlardan ibarət nəşr.

Sorğu şöbəsi kitabxananın bu şöbəsinin vəzifələrinəmüştərilərin tədqiqatlarına kömək etmək, başqa kitabxanalara materiallar və sə-nədlərin çatdırılması üzrə xidmətlər təq-dim etməkdir.

Sorğu-biblioqrafik aparat (SBA)

kataloqlar, kartotekalar, biblioqrafik və-saitlər (siyahılar, göstəricilər, icmallar). Siz sorğu-biblioqrafik aparatdan istifadəetməklə istənilən informasiya mənbəyini asanlıqla tapa bilərsiniz.

Sorğu-biblioqrafik xidmət (SBX)

informasiya istehlakçılarının sorğularınmüvafiq olaraq onlara arayışlar təqdim edilməsi və digər biblioqrafik xidmətlər göstərilməsi.

Standart altproqramlar kitabxanası

proqramlaşdırma dillərindən birində tər-tib edilmiş və altproqramların strukturu, onlara giriş və çıxışın təşkili, onların təs-viri barədə vahid tələbləri təmin edən altproqramların məcmusu.

Stasionar kitabxana olduğu yer və xidmət zonası daimi olan kitabxana.

Stolüstü fərdi kompyuter

ofisdə və ya evdə iş stolunun üzərindərahat yerləşən fərdi kompyuter.

Strateji planlaşdırma

təxirəsalınmaz problemlərin həllinin bir qayda olaraq uzunmüddətli olmayan, mütəşəkkil və məntiqi prosesi.

58

Superkompyuter bu termin mövcud kompyuterlərin ən güclü-ləri olan maşınlar sinfini bildirir. Bir qayda olaraq, super kompyuterlərdən elmi məsələ-lərin həllində, modelləşdirmədə, kompyuter qrafikasında və başqa işlərdə istifadə edilir.

Superkompyuter məhsuldarlığı 100 meqaflopdan (1 meqa-flop – 1 saniyədə sürüşkən nöqtəli milyon əməliyyat deməkdir) çox olan son dərəcəgüclü kompyuter. Ümumi yaddaş və xarici qurğuların ümumi sahəsi hüdudlarında iş-ləyən çoxprosessorlu və (və ya) çoxma-şınlı kompleksdir. Superkompyuterin arxi-tekturası hesablamaların paralelliyi vəkonveyerləşdirilməsi ideyasına əsaslanır.

Süni intellekt (Sİ) məsələlərin insan tərəfindən həll edilməsi za-manı müəyyən intellektual səylər tələb edən məsələlərin həlli üçün proqramlar yaratmaq imkanını öyrənən fənn. Süni intellektdən isti-fadə edilən sahələrə misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar: oyunlar, məntiqi nəticə, öy-rətmə, təbii dillərin başa düşülməsi, planların formalaşması, nitqi başa düşmək, teoremləri isbat etmək və vizual qavrama.

Şəbəkə müraciəti (qeyri-avtonom rejim)

avtonom rejimdən fərqli olaraq məlu-matların işlənməsi tsikli zamanı kom-pyuterin əlyetərli olması.

Şəbəkələr bax: kompyuter şəbəkəsi.

Şərti sərlövhə biblioqrafik təsvirin tərtibçisi tərəfindən ifadə edilmiş sərlövhə. Sənədin özündəbaşlıq olmadıqda şərti sərlövhə kvadrat mötərizələr daxilində göstərilir. Qeyd:

59

musiqi əsərinin formasının adı da şərti sərlövhə kimi çıxış edir.

Şlüz 1. şəbəkələrarası əlaqəni təmin edən apa-rat və proqram vasitələri.

2. şəbəkə protokolları müxtəlif olan şəbə-kələri bir protokoldan digərinə ötürülən verilənlərin protokollarını çevirmək yolu ilə həmin şəbəkələri birləşdirən qurğu.

Ştrix-kod malların qablaşdırılması, kitablar və baş-qa əşyalar üzərində çap edilən, onlara aid məlumatların kompyuter sistemlərinə av-tomatlaşdırılmış şəkildə daxil edilməsi üçün müxtəlif enlikli tünd və parlaq şa-quli zolaqlardan ibarət xüsusi kod.

Ştrix-skanerlər ştrix-kodların skanlanması üçün qurğu.

Tammətnli verilənlər bazası

sənədlərin tam mətnlərindən ibarət mətn verilənləri bazası.

Texnoloji plan təsəvvürləri, məqsədləri və vəzifələri əks etdirən sənəd. Başqa sözlə desək layihə-nin bütün texniki komponentlərinin ümumi planı. Texnoloji plana sistem tə-ləblərinin spesifikasiyası, maliyyə hesab-lamaları, fəaliyyət planı və layihənin ye-rinə yetirilməsi qrafiki daxildir.

Tematik biblioqrafik vəsait

müəyyən mövzuya, problemə aid sənəd-ləri əks etdirən biblioqrafik vəsait.

Tematik kartoteka müəyyən mövzu üzrə sənədləri əks etdi-rən, sistematik və ya predmet qaydasında təşkil edilmiş biblioqrafik kartoteka.

60

Tematik sərlövhə sənədin tematikasını və məzmununu açıqlayan əsas sərlövhə.

Test proqram üçün verilənlərin müəyyən məcmusu, eləcə də proqramın həmin ve-rilənlər əsasında alınmalı nəticələrin gözlənilən şəkildə dəqiq təsviri.

Testləmə məsələnin kompyuterdə həllinin bir mər-hələsi. Bu prosesdə aşkar səhvləri olma-yan proqramın iş qabiliyyəti yoxlanılır.

Tədris kitabxanası istifadəçilərin (oxucuların) məktəblərdə, peşə məktəblərində, texnikumlarda, ali məktəblərdə və digər tədris müəssisələ-rində tədris fəaliyyəti prosesində yaranan spesifik kitabxana tələbatlarının ödənil-məsini təmin edən xüsusi kitabxana.

Tədris vəsaiti dərsliyi tamamlayan və ya qismən (tama-milə) əvəz edən, bu cür nəşr növü kimi rəsmi təsdiq edilmiş tədris nəşri.

Tədris-metodik vəsait

tədris fənninin (onun bir bölməsinin, his-səsinin) tədrisinin metodikasına və ya tərbiyə metodikasına aid materiallardanibarət tədris nəşri.

Təhlükəsizlik sistemi kitabxana materiallarının oğurlanmaqdanmüdafiəsini təmin edən sistem. Adətən bu sistem metal detektorlarla təchiz olunmuş arfa şəklində hazırlanır. Bu cür materiallar həmin sistemin maqnit sahə-sindən keçirildikdə detektorlar xarakterik səs çıxarır.

Təxəllüs müəllifin öz əsərini imzaladığı uydurma ad.

61

Təqvim müəyyən ilin günlərinin, həftələrinin, ay-larının ardıcıl siyahısından, eləcədə dəmüxtəlif xarakterli başqa məlumatlardan ibarət dövri soraq nəşri. Təqvimlər illik, aylıq, həftəlik ola bilər.

Təsəvvür yaxın gələcəkdə öz kitabxananızı gör-mək arzusunda olduğunuz parlaq mən-zərə. Təsəvvür sizin kitabxananızın ye-rinə yetirdiyi missiyaya, istifadəçilərin tələbatına və kitabxana xidmətinin müa-sir inkişaf meyllərinə əsaslanır. O, ki-tabxananın fəlsəfəsini də istiqamətləndi-rir.

Təsnifat indeksi sənədin aid olduğu hər hansı təsnifat sis-teminin bölgüsünün şərti işarəsi.

Təsnifat indeksləmə-si, biblioqrafik təsni-fat sistemləşdirilməsi

sənədin və (və ya) sorğunun informasi-ya-axtarış dilində ifadə edilməsi prosesi.

Təsviri nəşr həcminin çox hissəsi təsvirlərdən ibarət olan nəşr.

Tətbiqi proqram müəyyən problem sahəsi hüdudlarında hər hansı məsələnin həllinə kömək edən hər hansı konkret proqram.

Tətbiqi proqram təminatı

müəyyən məsələlərin yerinə yetirilməsi üçün işlənib hazırlanmış proqram.

Tiraj istehsal prosesi müddətində nəşrin çap edilmiş nüsxələrinin ümumi sayı.

Titul vərəqi sənədin bu elementində nəşrin sərlövhə-si, müəllifin soyadı, nəşriyyatın adı, nəşr yeri və tarixi göstərilir.

62

Tövsiyə edilən biblioqrafik vəsait

oxuculara tövsiyə edilən, müvafiq məzmun və keyfiyyət meyarlarına görə seçilmiş sənədləri əks etdirən biblioqrafik vəsait.

Trafik 1. Şəbəkə üzrə ötürülən verilənlərin məcmusu.

2. Rabitə kanalının və ya rabitə xəttinin işçi gərginliyi.

Trakbol maus funksiyasını yerinə yetirən kürə şə-killi manipulyator, göstərici qurğunun bir tipi.

Tsikl proqramlaşdırmada komandaların (ope-ratorların) eyni ardıcıllığını dəfələrlə tək-rarlamağa imkan verən üsul.

Universal biblioqrafik vəsait

bütün bilik sahələrinə aid sənədləri əks etdirən biblioqrafik vəsait.

Universal kitabxana tematik və tipoloji məhdudiyyətlər qo-yulmadan yaradılmış fondlar əsasında (istifadəçilərin) oxucuların müxtəlif tələ-batını təmin edən kitabxana.

Kütləvi kitabxana əhalinin geniş təbəqələrinin informasiya tələbatının təmin edilməsi üçün nəzərdətutulan, hamı üçün əlyetərli kitabxana.

Ünvan kompyuterin operativ yaddaşının konkretbaytının nömrəsi.

Ünvanlar (şəbəkə) elektron poçt ünvanları, web-serverlərin ünvanları və s. kimi şəbəkə ünvanları. Müxtəlif şəbəkələrdə bu ünvanlar müx-təlif şəkildə qurulmuşdur. Adətən bu ün-van bir və ya bir neçə simvollar qrupu şəklində olur və onlara əsasən göndərilən

63

məlumatları alan və ya göndərən müəy-yən edilir.

VD (video-terminal) elektron şüa borusu ekranından və klavi-aturadan ibarətdir. Sinonimi – monitor.

Verilənlər bazası (VB)-maşın daşıyıcısına yazılmış infor-masiyanın avtomatlaş-dırılmış şəkildəemal edilməsini həyata keçirməyə imkan verən şəkildə göstərilmiş verilənlər top-lusu. Verilənlər bazası kitabxana tərəfin-dən alınmış nəşrlər (monoqrafiyalar, so-raq kitabları, məqalələr məcmuələri vəs.) haqqında məlumatın, hər bir nəşrin ayrı-ayrı nüsxələrinin (cildlərinin) oldu-ğu yer haqqında informasiyanın və oxu-cular haqqında məlumatların saxlanması üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Verilənlərin tipi proqramlaşdırma dilinin bu anlayışı sa-bitlərin, dəyişənlərin və verilənlərin di-gər elementlərinin strukturunu, onlarınicazə verilən qiymətlərini və onların üzə-rində yerinə yetirilə biləcək əməliyyatla-rı müəyyən edir.

Vərəq şəklində nəşr istənilən formatlı çap materiallarının ti-kilmədən, bir və ya bir neçə vərəq şək-lində nəşri.

Vəsait praktiki fəaliyyətə və ya tədris fənninin öyrənilməsinə kömək üçün nəzərdə tutu-lan nəşr.

Videoadapter videoməlumatları (mətni və qrafik mə-lumatı) emal edən və displeyin işini idarə edən elektron plata. Videoyaddaş,daxiletmə-xaricetmə registrləri və BİOS

64

modulundan ibarətdir. Şüaların parlaqlı-ğının idarə edilməsi siqnallarının və təs-virin açılış siqnallarını displeyə göndə-rir.

Videosənəd, videofonoqram

lent və ya disk şəkildə daşıyıcıda hazır-lanmış, içərisində videosəsyazma vasitə-silə qeyd edilmiş informasiya olan audi-ovizual sənəd.

Videoteka vəzifəsi videosənədləri toplamaq, saxla-maq və həmin sənədlərin istifadəçilərinin sərəncamına verməkdən ibarət olan təş-kilat və ya xidmət (kitabxananın şöbəsi).

Virtual kitabxana elektron nəşrlər şəklində elmi informasi-ya fonduna və “sərhədsiz” bazalara vəbanklara müraciət etməyi təmin edən te-lekommunikasiyalara malik olan elek-tron kitabxana.

Virtual verilənlər bazası

məlumat bazalarının ixtiyarı idarəetməsistemindəki inteqrasiya edilən məlumat bazalarından hər birinin çevrilə biləcəyi, təsəvvürdə canlandırılan məlumat bazası.

Virtual server başqa təşkilatların İnternet-serverlərində-ki resurslardan istifadə edilməsi (resurs-ların bölünməsi) texnologiyası. Son isti-fadəçinin nöqteyi-nəzərincə virtual ser-ver ayrılmış serverdən praktiki olaraq fərqlənmir. Lakin o, ayrıca kompyuter kimi mövcud deyildir və buna görə onu “virtual” adlandırırlar.

Virtual şəbəkə idarəetmə prosesində topologiyanın de-yil, məntiqi strukturun trafikinin yaradıl-masına və istifadə edilməsinə əsaslanan

65

paylaşdırılmış şəbəkənin təşkil edilməsi üsulu.

Virtual yaddaş 1. kompyuter yaddaşının təşkil edilməsi üsulu. Bu üsula görə elektron hesablama maşınının (EHM) xarici yaddaşının birhissəsi onun daxili (əsas, operativ) yadda-şını genişləndirmək üçün istifadə edilir.

2. yaddaşın ayrıca bir istifadəçiyə və ya istifadəçilər qrupuna təqdim edilən və öz aralarında məlumatların səhifələrlə müba-diləsi təşkil edilmiş EHM-nin əsas vəxarici yaddaşından ibarət olan yaddaş sa-həsi (məkanı). Bu məqsədlə bütün ünvan-lanan məkan yaddaş səhifələrinə bölünür.

Web-OPAK İnternetdə geniş istifadə üçün açıq olan şəbəkə kataloqları.

Web-səhifə “Ümumdünya Hörümçək Torunda” əlye-tərli olan HTML formatında sənəd.

Yaddaş məlumatların müvəqqəti və ya daimi saxlanması üçün elektron qurğu.

Yardımçı göstərici biblioqrafik vəsaitin sənədlər haqqında məlumatları əks etdirən və müvafiq biblio-qrafik qeydlərə istinadlar edilən hissəsi.

Yeni daxilolmalar şöbəsi (Komplektləş-dirmə və kitabişləməşöbəsi)

kitabxananın bu şöbəsinin vəzifəsi kitab-xana materiallarını seçmək, onları sifariş etmək, almaq və ödəməkdir.

Yerli mətbuat göstəricisi (siyahısı, icmalı)

müəyyən ərazidə və ya müəyyən ölkədəburaxılmış sənədləri əks etdirən biblio-qrafik göstərici (siyahı, icmal).

66

Yerli nəşrlərin kartotekası

müəyyən ərazidə buraxılmış nəşrləri əks etdirən biblioqrafik kartoteka.

Yerli nəşrlərin kataloqu

müəyyən ərazidə buraxılmış nəşrləri əks etdirən biblioqrafik kataloq.

UNİMARK adi MARK formatı.

Z 39 50 spesifikasiyası

İnternetdə kataloq yazılarının idxal vəixrac edilməsi protokolu.

Açar söz sənədin və ya sorğunun mətnindən götü-rülmüş, informasiya axtarışı baxımından həmin mətndə mühüm məna yükü daşı-yan söz və ya söz birləşməsi.

Açar söz proqramlaşdırma dilinin translyator üçünmüəyyən məna daşıyan sözü. Açar söz-dən başqa məqsədlər üçün, məsələn də-yişənin adı kimi istifadə etmək olmaz.

Adapter kompyuterin periferiya qurğuları ilə əla-qə qurğusu.

67

RUS DİLİNDƏ

68

Абонент библиотеки

читатель библиотеки или учреждение, пользующееся библиотечным обслу-живанием.

Автоматизация библиотечных технологических процессов

использование технических средств исистем автоматизации в технологи-ческих библиотечно-библиографичес-ких процессах, частично или пол-ностью освобождающих работниковбиблиотеки от ручного труда, с цельюповышения точности и полноты удов-летворения читательских запросов.

Автоматизирован-ная информацион-но-библиотечная система (АИБС)

автоматизированная информационнаясистема, предназначенная для ввода, хранения, поиска и выдачи библио-течной и библиографической инфор-мации.

Автоматизирован-ная информацион-но-поисковая система

поисковая система, созданная на базеэлектронно-вычислительной техники,предназначенная для автоматизирован-ного поиска в электронном каталоге.

Автор лицо, создавшее произведение илипринимавшее участие в его создании.Автором может быть учреждение илиорганизация, от имени которых пуб-ликуются материалы.

Автореферат диссертации

научное издание в виде брошюры, со-держащее составленный автором ре-ферат проведенного им исследования, представляемого на соискание ученойстепени.

69

Авторский знак условное обозначение фамилии авто-ра или первого слова заглавия произ-ведения. Применяется для расстанов-ки произведений печати в алфавитномпорядке.

Адаптер Устройство связи компьютера с пери-ферийными устройствами.

Адрес Номер конкретного байта оператив-ной памяти компьютера.

Адреса (сетевые) сетевые адреса, такие, как адресаэлектронной почты, web-серверов и др., в разных сетях устроены по-раз-ному. Обычно это одна или несколькогрупп символов, по которым определ-яется получатель или отправитель пе-ресылаемых данных.

Алфавитное библиографическое пособие

библиографическое пособие, в кото-ром библиографические записи распо-ложены в алфавитном порядке индии-видуальных и коллективных авторови (или) заглавий документов.

Алфавит Фиксированный для данного языканабор основных символов, т.е. "буквалфавита", из которых должен состо-ять любой текст на э том языке. Ника-кие другие символы в тексте не до-пускаются.

Алфавитно-предметный указатель к систематическому

вспомогательный аппарат к система-тическому каталогу, представляющийсобой алфавитный перечень предмет-ных рубрик, раскрывающих содержа-

70

каталогу (АПУ) ние отраженных в систематическомкаталоге документов с указанием со-ответствующих классификационных индексов. Каждое слово АПУ зано-сится на отдельные карточки, которыерасставляются в алфавитном порядкев специально выделенный ящик сис-тематического каталога. АПУ являет-ся своего рода «ключом» к системати-ческому каталогу. Он подсказывает,где, в каком разделе, и под каким ин-дексом следует искать нужную книгу.

Алфавитный каталог (АК)

библиотечный каталог, в котором библиографические записи располага-ются в алфавитном порядке авторов,наименований организаций или загла-вий документов.

Альбом книжное или комплектное листовоеизоиздание, имеющее, как правило,пояснительный текст.

Альманах сборник, содержащий литературно-художественные и (или) научно-по-пулярные произведения, объединен-ные по определенному признаку(тема, время написания и т.д.).

Аналитическое библиографическое описание

библиографическое описание статьииз книги или периодического издания

Аннотация краткая характеристика документа,поясняющая его содержание, назначе-ние, форму, другие особенности.

71

Аннотированное библиографическое пособие

библиографическое пособие, в котором все или большинство библиографи-ческих записей включают аннотации.

Анонимный автор автор, опубликовавший документ безуказания своего имени.

Антология непериодический сборник, включаю-щий избранные литературно-худо-жественные произведения (или извле-чение из них), преимущественно сти-хотворные.

Антивирусные программы

Программы, предотвращающие зара-жение компьютерным вирусом и лик-видирующие последствия заражения.

Атлас альбом, содержащий изображенияразличных объектов (карты, чертежи,рисунки), служащий для учебных илипрактических целей.

Аудиовизуальный документ

документ, содержащий изобразитель-ную и (или) звуковую информацию,воспроизведение которой требуетприменения соответствующего обору-дования. К аудиовизуальным доку-ментам относятся грампластинки,магнитные фонограммы, диаматери-алы и узкопленочные кинофильмы, видеокассеты, СD-Rom.

Афиша – рекламное или справочноелистовое издание, оповещающее окаком-либо культурном мероприятиии предназначенное для расклейки.

72

Аудиоадаптер (Sound Blaster, звуковая плата)

Специальная электронная плата, кото-рая позволяет записывать звук, вос-производить его и создавать програм-мными средствами с помощью микро-фона, наушников, динамиков, встро-енного синтезатора и другого обору-дования.

База данных (БД) набор данных, который достаточендля установленной цели и представ-лен на машинном носителе в виде,позволяющем осуществлять автомати-зированную переработку содержа-щейся в нем информации.

Базовая web-страница

название страницы, с которой начина-ется просмотр Web-узла во Всемир-ной паутине.

Байт наименьшая адресуемая единица пам-яти (последовательность битов, обра-батываемых совместно). Обычно со-держит 8 двоичных разрядов. Едини-ца измерения объема памяти (напр., 1KБ = 1024 байт, 1 MБ = 1024 КБ и т.д. и т.п.).

Библиографическая база данных

отсылочная документальная база дан-ных, содержащая библиографиичес-кие записи.

Библиотека информационное, культурное, образо-вательное учреждение, располагаю-щее организованным фондом доку-ментов, и предоставляющее их во вре-менное пользование абонентам, а так-

73

же осуществляющее другие библио-течные услуги.

Библиотековедение библиотечное дело, дисциплина, вклю-чающая в себя выбор, приобретение, организацию, хранение, содержание, поиск и распространение записанной информации с целью удовлетворения потребностей своих клиентов.

Библиотечная система

программное обеспечение для автома-тизации функций библиотеки.

Библиотечные сети сеть библиотек, согласившихся насовместное использование ресурсов. Могут быть соединены друг с другомс помощью электронной технологии.

Бит наименьший элемент компьютернойпамяти, имеющий два возможных сос-тояния для сохранения цифровогозначения 0 или 1, что позволяет рабо-тать в двоичной системе исчисления.

Браузер программа, предназначенная дляпросмотра страниц веб-серверов (уп-рощенный термин ‘’листатель’’). Наи-более распостраненной программмой этого вида является Internet Explorer.

В/В – ввод-вывод любые операции пересылки данныхмежду процессором или оперативнойпамятью и внешними устройствами.

Ввод данных процесс ввода данных в компьютер-ную систему с различного рода внеш-них датчиков.

74

ВД (видео- терминал)

состоит из экрана ЭЛТ и клавиатуры.Синоним – монитор.

Виртуальная база данных

воображаемое представление данных,в которое может быть преобразованокаждое из интегрируемых баз данныхпроизвольной системы управления ба-зами данных.

Виртуальная библиотека

электронная библиотека, располагаю-щая фондом научной информации ввиде электронных изданий и телеком-муникациями, обеспечивающими дос-туп в базы и банки «без границ».

Виртуальная память

1. Способ организации памяти, в соот-ветствии, с которым часть внешнейпамяти ЭВМ используется для расши-рения ее внутренней (основной, опе-ративной) памяти. 2. Область (прос-транство) памяти, представляемая от-дельному пользователю или группепользователей и состоящая из основ-ной и внешней памяти ЭВМ, междукоторыми организован так называе-мый постраничный обмен данными. Суказанной целью все адресное прос-транство делится на страницы памяти.

Виртуальная сеть способ организации распределеннойсети, основанной на создании и ис-пользовании в процессе управлениятрафиком ее логической структуры, ане топологии.

Виртуальный представляет собой технологию ис-

75

сервер пользования (разделения) ресурсов наИнтернет-серверах других организа-ций. С точки зрения конечного поль-зователя виртуальный сервер практи-чески не отличается от выделенного,однако, он не существует как отдель-ный компьютер и поэтому его называ-ют ''виртуальным''.

Джойстик устройство в виде рукоятки, служа-щее для управления курсором на экра-не. Широко используется в компью-терных играх

Дискета гибкий диск, изготовленный из плас-тика и используемый для хранения данных.

Домашняя страница

первая страница экрана WWW-серве-ра, содержащая сведения о владельцеи предоставляемых им информации-онных ресурсах и услугах.

Домен 1. Область определения значений од-ного или нескольких атрибутов.

2. Крупная часть иерархической ад-ресной структуры в службе ИНТЕР-НЕТ (например, правительственнаяили коммерческая организация, стра-на и т.п.). Имя домена,– то есть полный адрес домена в Интернете –включает сам домен и наименованиесоответствующей ему организации.

ДОС дисковая операционная система,

– широко используемое название для

76

простых операционных систем.

Доступ означает возможность пользованиябазой данных или Интернетом.

Жесткий диск, накопитель на жестком диске, дисковод, винчестер

устройство прямого доступа для хра-нения больших объемов программ иданных. Состоит из одного или нес-кольких магнитных дисков, находя-щихся на одном шпинделе, головокчтения/записи и контролера диска.Различаются съемные жесткие дискии постоянные.

Индексация создание индексов для ускорения поиска данных.

Интегрированная библиотечная система

единая система управления библиоте-кой, включающая в себя две или более функций библиотеки.

Интегрированные библиотечные системы (ИБС)

автоматизированная библиотечная система, способная управлять не толь-ко основными библиотечными функ-циями за счет разделения файлов всервере. Например, данные основногокаталога книг и основного каталогаклиентов можно найти и использоватьв модуле циркуляции для выполненияфункции циркуляции ИБС.

Интеллектуальная собственность

права интеллектуальной собственнос-ти.

Интерактивный термин, описывающий системы, в ко-торых ответ системы следует сразу завводом команды пользователя илиоператора.

77

Интранет внутри корпоративная сеть, использу-ющая стандарты, технологии и ПОИнтернета. Интрасеть может бытьизолирована от внешних пользовате-лей. Обычно компании создают ин-трасети для своих сотрудников, номогут также предоставлять доступ кним своим деловым партнерам и дру-гим группам пользователей.

Интернет глобальная сеть или «сеть сетей», объ-единяющая более 50 тысяч сетей в со-ответствии с протоколом управления TCP/IP.

Информационное общество

общество в большой степени завися-щее от информации. Общество, в ко-тором информация является товаром,обеспечивающим его существование.

Информация продукт обработки информации. Не-обходимые данные.

ИТТ информационные и телекоммуникаци-онные технологии.

K килобит или килобайт.

Каталогизация процесс описания книг и других библи-отечных материалов, в котором исполь-зуются такие условности и стандарты как МАРК, AACR2, Схема клас-сификации Библиотеки Конгресса иСписки названий. Существуют и дру-гие стандарты, которыми также можно пользоваться в целях каталогизации.

78

Киберпространство искусственно создаваемая програм-мно-аппаратными средствами объем-ная область – ''пространство'' для раз-мещения объектов и действий вир-туальной реальности.

Клавиатура - устройство для ручного ввода символов в компьютер.

Стандартная клавиатура ПК содержит101 клавишу, которые разделены нафункциональные клавиши, цифровуюклавиатуру, управляющие клавиши иклавиатуру для ввода текста

Компьютер любое устройство, получающее дан-ные, обрабатывающее их и выдающеев той или иной форме результат. Дел-ятся на цифровые, аналоговые, гиб-ридные, биологические. Цифровыекомпьютеры, именуемые также ЭВМ,по используемой элементной базеделятся на пять поколений: ламповые,транзисторные, на ИС, БИС и СБИС.

Компьютерная сеть

совокупность рабочих станций, соеди-ненных между собой с помощью сете-вого оборудования и среды передачиданных, в качестве которых может ис-пользоваться кабель, телефонные ли-нии или беспроводная связь. Предназ-начена для совместного использова-ния вычислительных ресурсов, прило-жений и данных (см. ЛВС, ГВС).

Компьютерная система

термин, используемый для обозначе-ния смонтированного оборудования ипрограммного обеспечения. Состоитиз процессора, устройств ввода, выво-да и хранения информации.

79

Конвертирование данных

процесс преобразования данных ката-логовых карточек в электронный фор-мат.

Конечный пользователь

лицо или группа лиц, реально исполь-зующее ИТТ в своей деятельности вотличие от его разработчиков и спе-циалистов по сопровождению.

Копи каталогизация

процесс копирования записей катало-га из других библиотек и адаптирова-ние их для использования в своейбиблиотеке. В электронной среде пе-редача записей и импортация в библи-отечную систему осуществляется всоответствии со спецификацией про-токола для библиотечных приложений Z39.50.

Курсор различают текстовый курсор и курсормыши. Текстовый курсор – это мига-ющий символ на экране (обычно –вертикальная линия), показывающаяместо ввода следующего символа. Курсор мыши – графический значок (часто стрелка), отображающий на эк-ране перемещение мыши и произво-димые с ее помощью операции.

Локальная вычислительная сеть (ЛВС)

соединяет пользователей в географи-чески ограниченном пространстве(здание, комплекс зданий и т.п.).

Магнитный диск см. жесткий диск.

Миникомпьютер мини-ЭВМ, компьютер промежуточ-ного класса между мейнфреймами ирабочими станциями.

80

Модем (модулятор-демодулятор) – устройст-во, преобразующее цифровые сигналы в аналоговые аудио сигналы, которые оно по телефонным линиям связипередает другим компьютерам и при-нимает от них. Для передачи инфор-мации об адресате вызова модемы ис-пользуют некоторый набор команд.

Модуль оператив-ной памяти

см. первичное хранение информации.

Монитор электронно-лучевая трубка, использу-емая для изображения данных, пере-даваемых из компьютерной системы.

МС-ДОС дисковая операционная система длянастольного ПК.

Мультимедиа технологии, позволяющие с помощьюкомпьютера интегрировать различные среды, средства и способы обмена ин-формацией. Обеспечивает возмож-ность хранения огромных массивовинформации, произвольного интерак-тивного доступа к ее элементам и вос-произведения на экране ПК видеосюжетов со звуковым изображением.

Мышь указующее устройство, служит дляуправления перемещением курсора натекстовом или графическом экране.

Наборы символов буквы, цифры и другие знаки, кото-рые могут использоваться для написа-ния программы или в работе на ком-пьютере.

81

Настольный ПК ПК, удобно умещающийся на поверх-ности рабочего стола в офисе.

Номер доступа номер, присвоенный библиотечномуматериалу по его получении и обра-ботки после доставки.

Номер пользователя

идентификационный номер, которыйбиблиотека дает своему пользовател-ю.

Номер экземпляра номер, присваиваемый библиотечно-му материалу. Он может быть тем же,что и номер доступа или штрих-код.

Онлайновая система

автоматизированная человеко-машин-ная система, работающая в режимедиалога, при котором она отвечает на каждую команду пользователя и обра-щается за информацией к нему по ме-ре надобности

ОПАК сетевые каталоги публичного доступаили базы данных, доступные широкойпублике через ПК или терминал.

Оперативная память (главная, основная, внутренняя)

область памяти, непосредственно свя-занная с основными процессами, вы-полняемыми ЭВМ, из которой микро-процессор и сопроцессор берут прог-рамму, исходные данные для обработ-ки и в которую они записывают ее ре-зультаты перед пересылкой их вовнешние запоминающие устройства.Свое название ''оперативная'' эта пам-ять получила, поскольку она работает очень быстро – со скоростью, соизме-

82

римой с работой микропроцессора, атакже в связи со своим предназначе-нием – для временного хранения ко-манд, данных, результатов в процессевыполнения арифметических и логи-ческих операций.

Операционная система, ОС

низкоуровневое программное обеспе-чение, управляющее диспетчеризаци-ей задач, распределением ресурсов,обработкой прерываний, вводом-вы-водом, интерфейсом пользователя,файловой и другими системами. Обес-печивает среду для исполнения при-ложений, предоставляя им с помощьюнабора системных вызовов доступ кустройствам компьютера.

Основные списки словарный файл, которым пользуются составители каталогов, присваиваяномера библиотечным материалам.

Отдел новых поступлений

отдел библиотеки, в обязанности ко-торого входит отбор, заказ, получениеи оплата за библиотечные материалы.

Отдел обращения библиотечных материалов

отдел библиотеки, занимающийся вы-дачей книг и других библиотечныхматериалов клиентам.

Пакет единица информации в сети передачиданных. Имеет строго определеннуюструктуру, предусматривающую нали-чие заголовка, адреса получателя иотправителя, данные для контроля ошибок, а также самого сообщения

83

или его части, поскольку передавае-мое сообщение или его части, пос-кольку передаваемое сообщение (нап-ример, текстовой файл) может бытьразделен и пересылаться в виде после-довательности пакетов.

Память электронное устройство для времен-ного или постоянного хранения дан-ных (напр., модуль оперативной памя-ти).

Первичное хранение информации

оперативная память или основнаяпамять (ОЗУ) в которой находятся всепрограммы и данные во время обра-ботки.

Персональная ком-пьютерная система

микрокомпьютер, такой, как настоль-ный или лэптоп.

Портал 1. Создание тематических узконаправ-ленных поисковых систем на веб-сай-тах, исходная точка выполнения тема-тического запроса в распределеннойсети. 2. Любой сайт, имеющий ДОСтаточно высокую посещаемость, большой тра-фик и число ссылок. 3. Удобная справочно-поисковая сис-тема, позволяющая разбираться в ре-сурсах Интернет, предусматривающая оптимальный, рациональный вход ивыход из нее, с последующей элек-тронной отсылкой к другим родствен-ным порталам и виртуальной консуль-

84

тацией в случае необходимости. 4. Сервер, предоставляющий доступ пользователям к некоторому множест-ву серверов. 5. Информационные ресурсы, объеди-ненные общим электронным (кибер-нетическим) пространством. 6. Центр пропаганды информтехноло-гий.

Представление это мечта, яркая картина того какойвы видите свою библиотеку в недале-ком будущем. Представление основы-вается на той миссии, которую выпол-няет ваша библиотека, потребностяхпользователей и на современных тен-денциях развития библиотечной служ-бы. Оно дает направление и фило-софию библиотеке.

Прикладное программное обеспечение

программа, разработанная для выпол-нения определенных задач.

Программа план действий, последовательностьопераций для выполнения определен-ной функции, иначе называемыйпрограммным обеспечением.

Программист человек, занимающийся написаниемпрограмм.

Программное обеспечение

то же самое, что и программа.

Программное обеспечение для

программа, разработанная для хране-ния и поиска информации. В качестве

85

хранения и поиска информации

примера можно привести CDS/ISIS.

Проектное предложение

предложения составляются на основетехнологических планов. Такие пред-ложения готовят для представленияфинансовым институтам и соответ-ственно они должны быть составленытаким образом, чтобы тот или инойтакой институт мог позволить себеего реализацию. Они должны бытьсоставлены в формате, принятом втаком институте и соответствоватьего компетенции.

Протокол 1. Совокупность правил, регламенти-рующих формат и процедуры обменаинформацией между двумя или нес-колькими независимыми устройства-ми и процессами. 2. Выполненная вхронологическом порядке запись дан-ных о ходе и результатах некоторогопроцесса.

Разновидности протоколов: доступа кэлектронной почте, извещения об ус-лугах, маршрутной информации, меж-сетевого обмена пакетами, печати че-рез Интернет, передачи файлов и т.д.

CD-ROM компакт-диск с постоянной памятью,предназначенный для хранения и чте-ния значительных объемов информа-ции.

CDS/ISIS программное обеспечение для хране-ния и поиска информации, разрабо-

86

танное ЮНЕСКО. В развивающихсястранах предоставляется библиотекамбесплатно. Последняя версия этогопрограммного обеспечения называет-ся Windows ISIS.

Сенсорный экран устройство ввода, позволяющее поль-зователю взаимодействовать с ком-пьютером, касаясь пальцем, перомпиктограмм или графических кнопокна экране монитора.

Сервер 1. В локальных вычислительных сетях– специализированная ЭВМ, управля-ющая использованием разделяемыхмежду терминалами сети дорогостоя-щих ресурсов системы, например,внешней (дисковой) памяти, баз дан-ных, средств связи, принтеров и т.д. Разновидности серверов: сервер при-ложений, связи, печати, файловыйсервер и др. 2. ЭВМ, выполняющаяопределенные функции обслуживаниявычислительной сети, мощная цен-тральная ЭВМ. 3. Узловые компьюте-ры с огромными массивами библиог-рафической, фактографической, пол-нотекстовой и другой информацией.

Сетевой доступ (неавтономный режим)

имеет отношение к доступности ком-пьютера во время цикла обработкиданных в отличие от автономного ре-жима.

Сети см. компьютерная сеть.

87

Система безопасности

система обеспечения защиты от во-ровства библиотечных материалов.Обычно это арка, оснащенная метал-лодетекторами, которые издают ха-рактерный звук, когда такие мАтериа-лы проносят через магнитное полеэтой системы.

Система самообслуживания

процесс получения библиотечных мА-териалов клиентом без участия персо-нала библиотеки.

Система управле-ния библиотекой

см. АБС и ИБС.

Системная плата, разг. материнская плата

основная плата ПК, на которой обыч-но размещаются процессор и ОЗУ.

Системное программное обеспечение

то же самое, что и операционная сис-тема.

Словарный файл основной электронный файл, состав-ленный в алфавитном порядке каксловарь.

Софт копия копия, высвечиваемая на экране мони-тора.

Спецификация Z39.50

протокол импортирования и экспорти-рования каталоговых записей в Ин-тернете.

Справочный отдел отдел библиотеки, в обязанности ко-торого входит оказание помощи кли-ентам в их исследовании, предостав-ление материалов другим библиоте-кам и услуги по доставки документов.

88

Стандарт МАРК формат каталогизации записей ката-логовых карточек, библиографичес-кой и другой соответствующей ин-формации о книгах и других библио-течных материалах на основе автомА-тического считывания и связи с дру-гими компьютерами.

Стратегическое планирование

как правило не долговременный, орга-низованный и логичный процесс ре-шения неотложных проблем.

Суперкомпьютер термин, которым обозначают классмашин, представляющих собой наибо-лее мощные из существующих ком-пьютеров. Суперкомпьютеры исполь-зуются как правило для решения на-учных задач, моделирования, в ком-пьютерной графике и т.п.

Твердая [документальная] копия

копия файла или содержимого экранана бумаге, пленке или другом не элек-тронном носителе.

Технологический план

это документ, отражающий пред-ставление, цели и задачи. Другимисловами - общий план всех техни-ческих компонентов проекта. Он вк-лючает спецификацию системныхтребования, финансовые расчеты,план действий и график выполнения проекта.

Тракбол шаровой манипулятор, тип указатель-ного устройства, выполняющий функ-цию мышки.

89

Трафик 1. Совокупность передаваемых по се-ти данных. 2. Рабочая нагрузка каналаили линии связи.

Удобный в употреблении

термин, употребляемый для описанияпользовательского интерфейса, кото-рый позволяет неопытному пользова-телю успешно управлять компьюте-ром.

Устройство для ввода

любая аппаратура, используемая длякодировки данных, например, клавиа-тура или мышь ПК.

Устройство вывода электронное или электромеханичес-кое устройство, соединенное с компь-ютером и используемое для пересыл-ки данных из компьютера.

Файл 1. Идентифицированная последова-тельность или множество записей од-нотипных информационных элемен-тов. 2. Картотека, архив, комплект,подшивка, массив. 3. Поименованнаяцелостная совокупность данных намашиночитаемом носителе. 4. Основ-ной структурный элемент храненияданных в ЭВМ, обеспечивающий воз-можность человеку и машине отличать один набор данных от другого при их поиске, изменении, удалении иливыполнении с ними других операций.

Формат 1. Совокупность правил записи и пред-ставления данных в памяти ЭВМ, вбазе данных, на экране монитора или на

90

внешнем носителе. Определяет перече-нь полей данных, их характеристики, содержание вносимых данных и размещение. 2. Элемент языка, в симво-лическом виде описывающий представ-ление информационных объектов в за-писи (в том числе в файле, базе данныхи т.п.). 3.Способ кодирования записи двоичной информации (например, текс-товый формат). 4. Определенная струк-тура информационного объекта, под-вергаемого обработке, записываемого на магнитный или оптический носи-тель, отображаемого на дисплее или распечатываемого на бумаге.

Фрейм порция данных, передаваемая в сети пе-редачи данных. Обычно кадр (изобра-жение) содержит набор служебных дан-ных, включающих адрес устройства, которому он должен быть доставлен, адрес передающего устройства и др.

Хост-компьютер (хост)

компьютеры, включенные в сеть ипредоставляющие различные видысетевого сервиса (передачу сообще-ний, выполнение программ, связан-ных с дополнительными функциямиили задачами).

Web-ОПАК сетевые каталоги, открытые для ши-рокого доступа в Интернете.

Web-страница документ в формате HTML, доступ-ный во Всемирной паутине.

91

Центральный процессор, ЦПУ

часть компьютера, непосредственновыполняющая машинные команды, изкоторых состоят программы.

Шлюз 1. Аппаратные и программные средст-ва, обеспечивающие межсетевую связь. 2. Устройство, которое соедин-яет сети с разными несовместимымисетевыми протоколами путем преоб-разования протоколов передаваемыхданных из одного протокола в другой.

Штрих-код специальный код, в котором каждыйзнак состоит из вертикальных темных и светлых полос разной ширины, пе-чатаемый на упаковке товаров, книгахи т.д. для автоматизированного вводаданных о них в компьютерные систе-мы.

Штриховые сканнеры

прибор для сканирования штриховыхкодов.

Электронная библиотека

библиотека, при создании которой ис-пользуются ИТТ для сбора, консоли-дирования (свода) и передачи данныхи информации. Предназначена дляхранения печатных, аудио-визуаль-ных и электронных материалов. Ееинфраструктура имеет доступ в Ин-тернет для передачи информации.

Электронный документ

совокупность данных в памяти ком-пьютера или на внешнем машинномносителе информации, предназначен-ной для восприятия человеком с по-

92

мощью соответствующих программ-мных и аппаратных средств. Можетвключать текстовую, графическую, аудиовизуальную информацию (зву-козаписи, фильмы), иметь линейнуюили нелинейную структуру.

Электронная закладка (''фаворит'')

снабжение просмотровых программкакими-либо средствами сохраненияинтересующих пользователя универ-сальных адресов документов. 2. Поме-та узла сети WWW, который пред-ставляет интерес для пользователя.

Электронное издание

электронный документ или группаэлектронных документов, прошедшихредакционно-издательскую обработку, предназначенную для рас-пространения в неизменном виде,имеющих выходные сведения. К элек-тронным документам относятся: элек-тронные книги, электронные статьи иуказатели, списки рассылки и группновостей, оцифрованные видео- и ау-диоматериалы, другие разновидности электронных материалов.

Электронная почта система передачи текстовых или зву-ковых сообщений между компьютера-ми с помощью коммуникационных икомпьютерных систем (сокращенноеназвание - e-mail).

Электронное издание (электронный

совокупность данных в памяти вычис-лительной системы, предназначеннаядля восприятия человеком с помощью

93

документ) электронный текст

соответствующих программных и ап-паратных средств.

Электронные индексы

схожи с каталогами, но содержат ин-формацию только в отношении статейсерийных публикаций.

Электронные каталоги

каталоги книг, серийных изданий идругих библиотечных материалов всети. Более известны как ОПАК.

Электронные ресурсы

любой информационный материал,хранящийся в цифровом формате наустройствах вторичной памяти, такихкак жесткий диск, дискета, CD-ROM и т.д.

Электронные таблицы, ЭТ

приложение, использующее для обра-ботки данных метафору таблицы,ячейки которой можно связать междусобой формулами; вычисления в элек-тронной таблице производятся авто-матически по мере ввода данных в ячейки. Наиболее распространенныеЭТ: Excel.

Электронный учет способ ведения учета с помощьюсредств компьютерной технологии.

ЮНИМАРК обычный формат МАРК.

Язык программирования

коды, которыми пользуются програм-мисты для написания программ. В мире насчитывается более четырехтысяч языков программирования. Вкачестве примера можно привести та-кие как КОБОЛ, ФОРТРАН и другие.

94

База данных (БД) набор данных, который представленна машинном носителе в виде, позвол-яющем осуществлять автоматизиро-ванную переработку содержащейся внем информации. База данных пред-назначена для хранения данных о при-обретенных библиотекой изданиях (монографиях, справочниках, сборни-ках статей и т.п.), информации оместонахождении отдельных экзем-пляров (переплетов) каждого изданияи сведений о читателях.

Байт Группа из восьми битов, рассматрива-емая при хранении данных как единоецелое.

Библиограф сотрудник библиотеки, имеющий спе-циальное библиографическое образо-вание. К библиографу можно обра-титься за помощью в поиске необхо-димой информации о документах. Библиограф поможет в работе с ката-логами, подскажет, как проще найтинеобходимую информацию. Библиог-рафы составляют библиографические списки литературы, рекомендатель-ные библиографические пособия по различным темам, которые можно ис-пользовать при поиске информации.

Библиографическая база данных

база данных, содержащая библиогра-фические записи.

Библиографическая запись

элемент информации о документе, фиксирующий в доку-ментальной

95

форме сведения, позволяющие рас-крыть его состав и содержание в цел-ях библиографического поиска. При-мечание: в состав библиографическойзаписи входит библиографическоеописание, дополняемое по мере на-добности заголовком, классификаци-онными индексами и предметнымирубриками, аннотацией, шифром хра-нения документа, датой завершенияобработки документа, сведениямислужебного характера.

Библиографическая информация

информация о документах, необходи-мая для их поиска и использования.

Библиографическая картотека

библиографическое пособие, реализо-ванное в карточной форме.

Библиографическая справка

ответ на разовый запрос, содержащийбиблиографическую ин-формацию оналичии и (или) местонахождении до-кумента (адресная справка), о содер-жании библиографической информа-ции по определенной теме (тематичес-кая справка); об отсутствующих илиискаженных в запросе элементахбиблиографического описания (уточ-няющая справка).

Библиографическая услуга

результат библиографического обслу-живания, удовлетворяющий потреб-ности в библиографической информа-ции.

Библиографический запрос

информационный запрос на библиог-рафическую информацию.

96

Библиографический обзор

библиографическое пособие, в пись-менной или устной форме представля-ющее собой связное повествование одокументах.

Библиографический поиск

информационный поиск, осуществля-емый в каталоге или картотеке на ос-новании библиографических данных.

Библиографический список

список документов, составленный всоответствии с правилами библиогра-фического описания.

Библиографический указатель к изданию

часть справочного аппарата издания,раскрывающая состав или содержаниепроизведений, помещенных в данномиздании.

Библиографический указатель

библиографическое пособие со слож-ной структурой, предполагающей на-личие вспомогательных указателей, предисловия, оглавления, списка сок-ращений и т. д.

Библиографическое издание

библиографическое пособие, выпущ-енное в виде отдельного документа в форме непериодического, серийного,периодического или продолжающего-ся издания.

Библиографическое информирование

систематическое обеспечение библи-ографической информацией абонентав соответствии с его долго-временнодействующим запросом.

Библиографическое обслуживание

обеспечение потребителей библиогра-фиической информацией.

97

Библиографическое описание

совокупность библиографическихсведений о документе, приведенныхпо определенным правилам, устанав-ливающим порядок следования об-ластей и элементов, и предназначен-ных для идентификации и общей ха-рактеристики документа. Библиогра-фическое описание, поможет Вам со-риентироваться при поиске информа-ции в книжном фонде библиотеки,отражая краткую характеристику до-кумента: автор, название, год и местоиздания.

Библиографическое пособие

упорядоченное множество библиогра-фических записей, объединенных покакому-либо признаку.

Библиография научная дисциплина, цель которой,помогать читателю ориентироваться в книжных богатствах. Библиографияобеспечивает подготовку, распростра-нение и использование библиографи-ческой информации.

Библиотека учреждение культуры, которое соби-рает, хранит и предоставляет всем же-лающим источники информации. В Древнем Египте таким источникомбыли глиняные таблички. В настоя-щее время это книги, журналы, видео,аудиокассеты, дискеты и т.д.

Библиотека стандартных подпрограмм

Совокупность подпрограмм, состав-ленных на одном из языков програм-мирования и удовлетворяющих еди-ным требованиям к структуре, органи-

98

зации их входов и выходов, описани-ям подпрограмм.

Бит Наименьшая единица информации вцифровом компьютере, принимающаязначения "0" или "1".

Библиотека-депозитарий

библиотека, на которую возложена обязанность постоянного хранениямаксимально полного библиотечногофонда в целях освобождения фондовостальных библиотек региона от ма-лоиспользуемых произведений печати и других документов.

Библиотека-филиал

библиотека, находящаяся в подчине-нии у Центральной библиотеки.

Библиотекарь сотрудник библиотеки, имеющий спе-циальное библиотечное образование.Библиотекарь работает не только с чи-тателями, но и содержит в порядкефонд источников информации. Однаиз главных задач – помочь читателю во время его работы в библиотеке.

Библиотечная сеть библиотечная система, объединеннаяобщностью задач, организационныхрешений, рядом единых признаков(принадлежность к определенной тер-ритории, учредителю, отрасли и т. д.).

Библиотечная система

совокупность взаимодействующихбиблиотек, объединенных на опреде-ленных договорных условиях в целяхболее полного удовлетворения запро-сов пользователей и эффективногоиспользования библиотечно-библио-графических ресурсов.

99

Библиотечная услуга

результат библиотечного обслужива-ния, удовлетворяющий определеннуюпотребность пользователя библиотеки(выдачу и абонирование документов,предоставление информации о новыхпоступлениях, справки, выставки,консультации и т. д.).

Библиотечно-библиографическая классификация (ББК)

таблицы систематизации документовдля организации книжного фонда. Ихосновная задача – раскрыть содержа-ние документов, представить их в ви-де стройной научно-обоснованной системы знаний и этим максимальнооблегчить читателю использование библиотечных фондов.

Библиотечное дело область идеологической, культурно-просветительной и научно-информа-ционной деятельности, обеспечиваю-щая удовлетворение потребностей на-селения в произведениях печати идругих документах посредством биб-лиотек.

Библиотечное обслуживание

деятельность библиотеки по пропа-ганде и выдаче произведений печати идругих документов или их копий, ока-занию помощи в их выборе и исполь-зовании.

Библиотечный абонемент

форма библиотечного обслуживания, предусматривающая выдачу докумен-тов для использования вне стен биб-лиотеки (например, дома или в инсти-туте).

100

Библиотечный каталог

совокупность расположенных по оп-ределенным правилам библиографи-ческих записей на документы, раскры-вающая состав и содержание фонда библиотеки Примечание. Библиотеч-ный каталог может функционировать в карточной или машиночитаемой форме, на микроносителях, а также в форме книжного издания.

Библиотечный пункт

форма нестационарного обслужива-ния — территориально обособленное подразделение, организуемое по мес-ту жительства, работы или учебыпользователей библиотек.

Биобиблиографическое пособие

библиографическое пособие, содержа-щее биографические сведения об оп-ределенном лице или лицах, а такжебиблиографическую информацию об их произведениях и литературе о них.

Биографический справочник

справочник, содержащий сведения ожизни и деятельности каких-либо лиц

Брошюра книжное издание объемом свыше 4,но не более 48 страниц.

Буклет листовое издание в виде одного листапечатного материала, свальцованноголюбым способом в два или более сги-бов.

Бюллетень периодическое или продолжающеесяиздание, выпускаемое оперативно, со-держащее краткие официальные мате-риалы по вопросам, входящим в кругведения выпускающей организации.

101

Ведущее слово предметной рубрики

первое слово предметной рубрики, оп-ределяющее ее местонахождение впредметном каталоге.

Видеодокумент, видеофонограмма

аудиовизульный документ на ленточ-ном или дисковом носителе, содержа-щий информацию, зафиксированнуюна нем посредством видеозвукозаписи

Видеотека организация или служба (от-дел биб-лиотеки), в обязанность которой вхо-дит сбор, хранение и предоставлениев распоряжение пользователей видео-документов.

Ввод Считывание информации с внешнегоустройства в память компьютера.

Видеоадаптер Электронная плата, которая обрабаты-вает видеоданные (текст и графику) иуправляет работой дисплея. Содержитвидеопамять, регистры ввода-вывода и модуль BIOS. Посылает в дисплейсигналы управления яркостью лучей исигналы развёртки изображения.

Вирус компьютерный

Специально написанная небольшаяпрограмма, которая может "приписы-вать" себя к другим программам длявыполнения каких-либо вредных дей-ствий — портит файлы, "засоряет"оперативную память.

Внешняя память Совокупность запоминающих устрой-ств для длительного хранения данных.В состав внешней памяти входят на-копители на гибких и жестких магнит-

102

ных дисках, оптические и магнито-оптические накопители, накопители на магнитной ленте. Во внешней памяти обычно хранятся архивы программ и данных. Информация, размещенная на внешних носителях,не зависит от того, включен или вык-лючен компьютер.

Второе поколение компьютерной техники

Машины, созданные в 1955—65 гг. Элементная база – дискретные тран-зисторные логические элементы. Опе-ративная память на магнитных сер-дечниках. Высокопроизводительныеустройства работы с магнитными лен-тами, магнитные барабаны и диски.Быстродействие – до сотен тысяч опе-раций в секунду, ёмкость памяти – до нескольких десятков тысяч слов. Язы-ки высокого уровня, широкий наборбиблиотечных программ, мониторныесистемы, управляющие режимомтрансляции и исполнения программ.

Внестационарное обслуживание

обслуживание читателей за пределами библиотеки с использованием перед-вижных библиотечных пунктов, обеспе-чивающих приближение книги к месту работы, учебы. То есть, если в вашем уч-реждении нет библиотеки, а вам необхо-дима литература по профилю вашей работы или просто хочется почитать для души, то можете воспользоваться услу-гами передвижной библиотеки.

103

Внутрижурнальное библиографическое пособие

библиографическое пособие, опубли-кованное в журнале в качестве самос-тоятельного материала.

Внутрикнижное библиографическое пособие

библиографическое пособие, вклю-ченное в состав какого-либо неперио-дического издания в качестве самос-тоятельного материала.

Внутрисистемный обмен (ВСО)

это передача изданий для времен-ной работы из центральной библио-теки в библиотеки-филиалы. Допус-тим, Вам необходима книга В. Кон-дакова «Введение в культуроло-гию», но посетить центральную библиотеку нет возможности. ВСО позволяет заказать книгу в библио-теке по вашему месту жительства, воспользоваться фондами других филиалов и центральной городской библиотеки.

Вспомогательный указатель

часть библиографического пособия,отражающая сведения о документах, сотсылкой к соответствующим библио-графическим записям.

Выходные данные сведения, информирующие о месте издания, издательстве и дате издания,помещенные на титульном листе до-кумента. Хочется обратить Ваше вни-мание, что города Москва и Санкт-Петербург в библиографическом опи-сании всегда пишутся сокращенно: М.и С-Пб. соответственно.

104

Генеральный каталог

библиотечный каталог, отражающийвесь библиотечный фонд, за исключе-нием обменных и резервных фондов

Гипертекстовая база данных

текстовая база данных, записи в которой содержат связи с другими записями.

Гибкий (флоппи) диск

Круглая пластиковая пластина, пок-рытая с обеих строн магнитным окис-лом и помещенная в защитную обо-лочку. Используется как носительнебольших объемов информации.

Графический редактор

Программа или комплекс программ,позволяющих создавать и редактировать изображения на э кране компьютера: ри-совать линии, раскрашивать области э крана, создавать надписи различными шрифтами, обрабатывать изображения,полученные с помощью сканеров. Неко-торые редакторы обеспечивают возмож-ность получения изображений трёхмер-ных объектов, их сечений и разворотов.

Групповое информирование

библиографическое информированиегруппы потребителей информации,выделенной по определенному приз-наку, члены которой имеют близкиепо содержанию информационные пот-ребности.

Дата издания дата выпуска (год, а если необходимомесяц и день), указанная на документелибо установленная на основе анализатекста документа или по другим ис-точникам.

105

Депозитарный фонд

фонд, предназначенный для постоян-ного хранения и использования в спе-циально выделенных библиотеках-де-позитариях.

Десятичная классификация

иерархическая классификационнаясистема, в которой каждый класс мо-жет делиться не более чем на десятьподклассов, каждый из которых всвою очередь также делится на десять частей.

Документ материальный носитель данных (бу-мага, кино- и фотопленка и т.п.) с за-писанной на нем информацией, пред-назначенный для ее передачи во вре-мени и пространстве. Документы мо-гут содержать тексты, изображения, звуки и т.п.

Документ на микроформе

фотодокумент на пленочном или дру-гом носителе, который для изготовле-ния и использования требует соответ-ствующего увеличения при помощимикрографической техники.

Документально-художественное издание

литературно-художественное издание, содержащее произведение, основойкоторого послужил документ, реаль-ное событие или деятельность истори-ческого лица.

Джойстик Стержень-ручка, отклонение которойот вертикального положения приво-дит к передвижению курсора в соот-ветствующем направлении по э кранудисплея. Часто применяется в компь-ютерных играх.

106

Диск Круглая металлическая или пластмас-совая пластина, покрытая магнитнымматериалом, на которую информациянаносится в виде концентрических до-рожек, разделённых на секторы.

Дисковод Устройство, управляющее вращениеммагнитного диска, чтением и записьюданных на нём.

Дисплей Устройство визуального отображенияинформации (в виде текста, таблицы,рисунка, чертежа и др.) на экранеэлектронно-лучевого прибора.

Драйверы Программы, расширяющие возмож-ности операционной системы по уп-равлению устройствами ввода-выво-да, оперативной памятью и т.д.; с по-мощью драйверов.

Журнал периодическое журнальное издание, со-держащее статьи или рефераты по раз-личным общественно-политическим, научным, производственным и другим вопросам, литературно-художествен-ные произведения, имеющие постоян-ную рубрику, официально утвержден-ные в качестве данного издания.

Журнальное издание

издание в виде блока скрепленных в корешке листов печатного материалаустановленного формата, издательскиприспособленное к специфике данно-го периодического издания, в обложкеили переплете.

107

Заглавие название (слово, фраза, буква илигруппа слов, фраз и букв), приведен-ное на документе в том виде, в какомоно установлено или утверждено ав-тором либо издателем, и предназна-ченное для идентификации и поискадокумента.

Заголовок библиографической записи

элемент библиографической записи,расположенный перед библиографичес-ким описанием и предназначенный дляупорядочения и поиска библиографи-ческих записей. Примечание: заголовок библиографической записи может со-держать имя лица (заголовок индивиду-ального автора), наименование органи-зации (заголовок коллективного авто-ра), наименование страны и обозначе-ние вида документа (заголовок формы), унифицированное заглавие (заголовок, содержащий унифицированное загла-вие) или другие сведения.

Заочный библиотечный абонемент

библиотечный абонемент, предостав-ляющий читателям возможность по-лучения произведений печати и дру-гих документов непосредственно поместу жительства или работы путемпересылки по почте.

Запрос пользователя библиотеки

требование пользователя библиотекина предоставление библиотечной ус-луги.

Избирательное распространение

распространение информации, поя-вившейся в информационно-поиско-

108

информации (ИРИ) вой системе, в соответствии с посто-янными информационными запроса-ми потребителей информации.

Избранные сочинения (избранные произведения)

однотомное или многотомное изда-ние, содержащее часть наиболее зна-чительных произведений одного илинескольких авторов, отобранных поопределенному принципу.

Издание документ, предназначенный для рас-пространения содержащейся в нем ин-формации, прошедшей редакционно-издательскую обработку, полученныйпечатанием или тиснением, полигра-фически самостоятельно оформлен-ный, имеющий выходные данные.

Издательство, издатель

юридическое лицо (организация илифизическое лицо), осуществляющееподготовку к изданию и выпуск доку-мента.

Изоиздание издание, большую часть объема кото-рого занимает изображение.

Иллюстрация графическое изображение, поясняю-щее или дополняющее основнойтекст, помещенное на страницах (лис-тах), включенных в пагинацию доку-мента.

Индивидуальное информирование

информирование пользователя библи-отеки в соответствии с его потребнос-тями.

Интернет Гигантская всемирная компьютернаясеть, объединяющая десятки тысяч се-

109

тей всего мира. Её назначение —обеспечить любому желающему пос-тоянный доступ к любой информации.Интернет предлагает практически не-ограниченные информационные ре-сурсы, полезные сведения, учёбу, раз-влечения, возможность общения скомпетентными людьми, услуги удал-ённого доступа, передачи файлов, электронной почты и многое другое.Интернет обеспечивает принципиаль-но новый способ общения людей, неимеющий аналогов в мире.

Интерфейс Электронная схема сопряжения двухустройств, обменивающихся инфор-мацией.

Информатизация общества

Организованный социально- экономи-ческий и научно-технический процесс создания оптимальных условий дляудовлетворения информационных пот-ребностей и реализации прав граждан, органов государственной власти, орга-нов местного самоуправления органи-заций, общественных объединений на основе формирования и использования информационных ресурсов.

Инфоpматика Дисциплина, изучающая структуру иобщие свойства информации, а такжезакономерности и методы её созда-ния, хранения, поиска, преобразова-ния, передачи и использования в раз-личных сферах человеческой деятель-

110

ности. За понятием "информатика" за-креплены области, связанные с разра-боткой, созданием, использованием иматериально-техническим обслужива-нием систем обработки информации, включая компьютеры и их програм-мное обеспечение, а также организа-ционные, коммерческие, администра-тивные и социально-политические ас-пекты компьютеризации – массового внедрения компьютерной техники вовсе области жизни людей. Информа-тика в самом своем существе базиру-ется на компьютерной технике.

Информационная технология

Совокупность методов и устройств,используемых людьми для обработкиинформации. Охватывает всю вычис-лительную технику, технику связи и,отчасти, – бытовую э лектронику, те-левизионное и радиовещание.

Информационно-поисковая система (ИПС)

Система, выполняющая функции хра-нения большого объёма информации,быстрого поиска требуемой информа-ции, добавления, удаления и измене-ния хранимой информации, вывода её в удобном для человека виде.

Информация Сведения об объектах и явлениях ок-ружающей среды, их параметрах,свойствах и состоянии, которые вос-принимают информационные системы (живые организмы, управляющие ма-шины и др.) в процессе жизнедеятель-

111

ности и работы. Применительно к об-работке данных на компьютерах –произвольная последовательность символов, несущих смысловую наг-рузку.

Информационная система

система, предназначенная для хране-ния, обработки, поиска, распростране-ния, передачи и предоставления ин-формации.

Информационная услуга

предоставление информации опреде-ленного вида потребителю по его зап-росу.

Информационное обслуживание

обеспечение потребителей необходи-мой информацией, осуществляемоеинформационными органами и служ-бами путем предоставления информа-ционных услуг.

Информационно-поисковая система (ИIIС)

совокупность справочно-информаци-онного фонда и технических средствинформационного поиска в нем.

Информационно-поисковый тезаурус (ИПТ)

автоматизированный словарь, пред-назначенный для поиска слов посмысловому содержанию.

Информационный листок

реферативное периодическое издание,отражающее сведения о передовомпроизводственном опыте или научно-технических достижениях.

Информационный поиск

действия, методы и процедуры, поз-воляющие осуществлять отбор опре-деленной информации из массива дан-ных.

112

Информационный центр

организация, выполняющая функциипо сбору, переработке и распростране-нию информации.

Информация сведения о лицах, предметах, фактах,событиях, явлениях и процессах неза-висимо от формы представления.

Информирование обеспечение информацией заинтере-сованных пользователей.

Источники комплектования

организации, учреждения и отдельныелица, с помощью которых комплекту-ются фонды библиотек, информаци-онных центров.

Искусственный интеллект (ИИ)

Дисциплина, изучающая возможностьсоздания программ для решения за-дач, которые требуют опредёленныхинтеллектуальных усилий при выпол-нении их человеком. Примерами об-ластей использования ИИ являются:игры, логический вывод, обучение,понимание естественных языков, фор-мирование планов, понимание речи,доказательство теорем и визуальноевосприятие.

Календарь периодическое справочное издание,содержащее последовательный пере-чень дней, недель, месяцев данногогода, а также другие сведения различ-ного характера. Календари могут бытьежегодными, ежемесячными, ежед-невными.

Календарь знаме-нательных дат

календарь-ежегодник, включающий вы-борочный перечень дней года, связан-

113

ных с какими-либо памятными события-ми, и сведениями об этих событиях.

Картотека заглавий художественной литературы

алфавитная библиографическая карто-тека, обеспечивающая поиск по загла-виям произведений художественной литературы.

Картотека местных изданий

библиографическая картотека, отра-жающая выпущенные на данной тер-ритории издания.

Картотека персоналий

библиографическая картотека, отра-жающая документы, связанные с жиз-нью и деятельностью отдельных лиц, и организованная в алфавитном пор-ядке их имен.

Картотека рецензий

библиографическая картотека, отра-жающая рецензии, опубликованные впериодических и продолжающихсяизданиях, сборниках.

Каталог заглавий алфавитный каталог заглавий доку-ментов.

Каталог местных изданий

библиотечный каталог, отражающийвыпущенные на данной территориииздания.

Каталожный индекс

в систематическом каталоге – класси-фикационный индекс, указывающийраздел каталога, в который должнабыть помещена данная каталожная карточка.

Кинодокумент аудиовизуальный документ на пле-ночном носителе, содержащий зафик-

114

сированные на нем посредством кине-матографической техники предметы ввиде последовательно расположенныхфотографических изображений.

Кинофильм кинодокумент на пленочном носите-ле, представляющий собой совокуп-ность последовательных фотографи-ческих изображений, объединенныхобщим сюжетом и предназначенныхдля воспроизведения на экране припомощи проецирования.

Классификационное индексирование, библиографическая систематизация, классификационная систематизация, систематизация

процесс выражения содержания доку-мента и/или запроса на информацион-но-поисковом языке.

Классификационный индекс

условное обозначение деления какой-либо системы классификации, к кото-рому относится документ.

Ключевое слово слово или словосочетание из текстадокумента или запроса, которое несетв данном тексте существенную смыс-ловую нагрузку с точки зрения инфор-мационного поиска.

Книжная выставка это реклама лучших произведений изчисла новинок или книг, связанныхобщей темой, путем их непосредст-венного показа читателю. В библиоте-ке существуют традиционные библио-течные выставки: персональные, тема-

115

тические, к знаменательным датам ивыставки нестандартные: выставка-кроссворд, выставка-поиск, выставка-викторина и т.д.

Книжное издание издание в виде блока скрепленных вкорешке листов печатного материалалюбого формата в обложке или переп-лете.

Комплектование фонда

совокупность процессов выявления,отбора, заказа, приобретения, получе-ния и регистрации документов, соот-ветствующих задачам библиотеки, ин-формационного центра.

Краеведческая картотека

библиографическая картотека, отра-жающая документы краеведческогосодержания.

Краеведческий каталог

региональный каталог, отражающийдокументы краеведческого содержания.

Краеведческое библиографическое пособие

библиографическое пособие, отража-ющее документы об определеннойместности (крае) в стране.

Каталог (директория, папка)

- Оглавление файлов. Доступен поль-зователю через командный язык опе-рационной системы. Его можно прос-матривать, переименовывать зарегис-трированные в нём файлы, переноситьих содержимое на новое место и удал-ять. Часто имеет иерархическуюструктуру.

Клавиатура компьютера

Устройство для ввода информации вкомпьютер и подачи управляющих

116

сигналов. Содержит стандартный на-бор клавиш печатающей машинки инекоторые дополнительные клавиши– управляющую клавишу, функцио-нальные клавиши, клавиши управле-ния курсором и малую цифровую кла-виатуру.

Клиент (рабочая станция)

Любой компьютер, имеющий доступ куслугам сервера. Клиентом такженазывают прикладную программу, ко-торая от имени пользователя получаетуслуги сервера.

Ключевое слово Слово языка программирования, име-ющее определённый смысл для тран-слятора. Его нельзя использовать длядругих целей, например, в качествеимени переменной.

Команда Описание э лементарной операции,которую должен выполнить компью-тер. Обычно содержит код выполня-емой операции, указания по определе-нию операндов (или их адресов), ука-зания по размещению получаемогорезультата. Последовательность ко-манд образует программу.

Компакт-диск (CD—ROM)

Постоянное ЗУ, выполненное с ис-пользованием специальной оптичес-кой технологии. В ряду запоминаю-щих устройств занимает место междуфлоппи- и жёстким дисками, являясьодновременно и мобильным и оченьёмким.

117

Компьютер Программируемое электронное ус-тройство, способное обрабатыватьданные и производить вычисления, а также выполнять другие задачи мани-пулирования символами. Основу ком-пьютеров образует аппаратура(HardWare), построенная, в основном, с использованием электронных и электромеханических э лементов и ус-тройств. Принцип действия компью-теров состоит в выполнении программ(SoftWare) – заранее заданных, чёткоопределённых последовательностейарифметических, логических и другихопераций.

Компьютеризация Задачи массового внедрения компью-теров во все области жизни, стоящие перед странами как необходимое важ-ное условие их прогресса и развития,а также последствия, которые будутвызваны этим массовым внедрениемкомпьютеров. Цель компьютеризации– улучшение качества жизни людей засчёт увеличения производительностии облегчения условий их труда.

Курсор Светящийся символ на экране дис-плея, указывающий позицию, на кото-рой будет отображаться следующийвводимый с клавиатуры знак.

Листовое издание издание в виде одного или несколькихлистов печатного материала любогоформата без скрепления.

118

Литературно-художественное издание

издание, содержащее произведение(произведения) художественной лите-ратуры.

Литературно-художественный журнал

журнал, содержащий произведенияхудожественной литературы, а такжепублицистические и критические ста-тьи и материалы.

Логическое высказывание

Любoе пpедлoжение, в oтнoшении кo-тopoгo мoжно oднoзначнo сказать, ис-тиннo oнo или лoжнo.

Массив Последовательность однотипных эле-ментов, число которых фиксировано икоторым присвоено одно имя. Ком-пьютерный эквивалент таблицы. По-ложение элемента в массиве одно-значно определяется его индексами.

Массовое информирование

информирование широкого круга пот-ребителей информации по социально значимым темам.

Манипуляторы (джойстик, мышь. трекболл и др.)

Специальные устройства для управле-ния курсором.

Межбиблиотечный абонемент (МБА)

абонемент, основанный на использо-вании документов из фондов другихбиблиотек при их отсутствии в дан-ном фонде.

Место издания местонахождение издательства или издателя, выпустившего документ.

Меню Выведенный на э кран дисплея списокразличных вариантов работы компью-тера, по которому можно сделать кон-кретный выбор.

119

Многотомное издание

непериодическое издание, состоящееиз двух или более нумерованных то-мов, представляющее собой единойцелое по содержанию и оформлению.

Микропроцессор Процессор, выполненный в виде ин-тегральной схемы. Состоит из цепейуправления, регистров, сумматоров,счётчиков команд, очень быстройпамяти малого объёма.

Микрокомпьютер Компьютер, в котором в качестве уп-равляющего и арифметического ус-тройства используется микропроцес-сор

Модем Устройство, обеспечивающее преоб-разование цифровых сигналов ком-пьютера в переменный ток частоты звукового диапазона (модуляцию), атакже обратное преобразование (де-модуляцию). Используется для соеди-нения компьютера с другими компью-терными системами через телефон-ную сеть.

Монография научно или научно-популярное книж-ное издание, содержащее полное ивсестороннее исследование однойпроблемы или темы и принадлежащееодному или нескольким авторам.

Мультимедиа Собирательное понятие для различ-ных компьютерных технологий, прикоторых используется несколько ин-формационных сред, таких, как гра-фика, текст, видео, фотография, дви-

120

жущиеся образы (анимация), звуко-вые эффекты, высококачественноезвуковое сопровождение.

Мультимедиа-компьютер

э то компьютер, снабжённый аппарат-ными и программными средствами,реализующими технологию мульти-медиа.

Мышь Устройство управления курсором.Имеет вид небольшой коробки, уме-щающейся на ладони. Связана с ком-пьютером кабелем. Её движениятрансформируются в перемещениякурсора по э крану дисплея.

Накопитель на жёстких магнит-ных дисках (винчестерский накопитель)

Наиболее массовое запоминающее ус-тройство большой ёмкости, в которомносителями информации являютсякруглые алюминиевые пластины —платтеры, обе поверхности которыхпокрыты слоем магнитного материа-ла. Используется для постоянногохранения больших объёмов информа-ции.

Ноутбук (блокнот) Портативный компьютер, по своимразмерам близкий к книге крупногоформата. Помещается в портфель-дипломат. Обычно комплектуется мо-демом и снабжается приводом CD–ROM.

Научная библиотека

библиотека, обеспечивающая разви-тие науки; удовлетворяющая инфор-мационные потребности научных уч-реждений и отдельных лиц, связанные

121

с исследовательской деятельностьюна основе соответствующего фонда иинформационно-поискового аппарата.

Научно-вспомога-тельное библиогра-фическое пособие

библиографическое пособие, предназ-наченное в помощь научно-издатель-ской деятельности.

Научное издание издание, содержащее результаты тео-ретических и (или) эксперименталь-ных исследований, а также научноподготовленные к публикации памят-ники культуры и исторические доку-менты.

Научно-популярное издание

издание, содержащее сведения о тео-ретических и (или) эксперименталь-ных исследованиях в области науки,культуры и техники, изложенные вформе, доступной читателю-неспеци-алисту.

Научно-популярный журнал

журнал, содержащий статьи и матери-алы об основах наук, о теоретическихи (или) экспериментальных исследо-ваниях в области науки, культуры ипрактической деятельности, служа-щий распространению знаний и само-образованию.

Научно-художественное издание

литературно-художественное издание,содержащее произведение (произведе-ния), в основу которого положен на-учный факт.

Научный журнал журнал, содержащий статьи и матери-алы о теоретических исследованиях, а

122

также статьи и материалы прикладно-го характера, предназначенный науч-ным работникам.

Национальная библиотека

библиотека, которая в рамках нацио-нальной (государственной) библио-течно-информационной системы вы-полняет особые функции: получение обязательного экземпляра документовстраны, ее каталогизация и обеспече-ние сохранности, оказание централи-зованных информационно-библиотеч-ных услуг читателям, обеспечениесохранности и пропаганда националь-ного культурного наследия, проведе-ние государственной политики в об-ласти информационной культуры,руководство национальными кампа-ниями по пропаганде книги и чтения и участие в международных програм-мах и проектах.

Непериодическое издание

издание, выходящее однократно, неимеющее продолжения.

Нормативный бюллетень

бюллетень, содержащий материалынормативного, директивного или инс-труктивного характера, издаваемый,как правило, каким-либо государст-венным органом.

Нотное издание издание, большую часть объема кото-рого занимает нотная запись музы-кального произведения (произведе-ний).

123

Обмен документами

передача документов по соглашениюв постоянное пользование из однихбиблиотек, информационных центровили различных организаций в другие.

Обменный фонд фонд, предназначенный для обменадокументами, безвозмездной переда-чи библиотекам, информационнымцентрам и (или) продажи их организа-циям и частным лицам.

Оболочки Программы, создаваемые для упроще-ния работы со сложными програм-мными системами, такими, например,как операционная система DOS. Онипреобразуют неудобный командныйпользовательский интерфейс в дру-жественный графический интерфейсили интерфейс типа "меню". Оболоч-ки предоставляют пользователю удоб-ный доступ к файлам и обширныесервисные услуги.

Обработка информации

В информатике - любое преобразова-ние информации из одного вида в дру-гой, производимое по строгим фор-мальным правилам.

Оперативная память (ОЗУ)

Быстрое запоминающее устройство не очень большого объёма, непосредст-венно связанное с процессором ипредназначенное для записи, считыва-ния и хранения выполняемых прог-рамм и данных, обрабатываемых.

Общественно- журнал, содержащий статьи и матери-

124

политический журнал

алы актуальной общественно-полити-ческой тематики, предназначенныйдля широких кругов читателей.

Объем документа общее число страниц (листов) доку-мента, включая отдельные листы ил-люстраций, карты, приложения.

Обязательный экземпляр

экземпляры раз-личных видов тиражи-рованных документов, подлежащие пе-редаче производителями в соответст-вующие учреждения и организации впорядке и количестве, установленных законом. Примечание: обязательный экземпляр может быть бесплатным и платным. Бесплатный – экземпляр каждого документа, передаваемый бес-платно в библиографирующие учреж-дения, крупные библиотеки, информа-ционные центры. Платный - экземпляр документов, распределяемых центра-лизованно между крупными библиоте-ками, информационными центрами идругими учреждениями за плату.

Организация фонда

совокупность процессов приема, уче-та, технической обработки, размеще-ния и хранения документов.

Основное заглавие заглавие, помещенное первым или вы-деленное полиграфическим способом на титульном листе .

Основной автор автор, внесший наибольший вклад винтеллектуальное и художественноесодержание документа, выделенный

125

среди других авторов словесно илиполиграфическими средствами.

Открытка карточное издание, отпечатанное с од-ной или обеих сторон.

Отраслевая библиотека

библиотека, удовлетворяющая инфор-мационные потребности по опреде-ленной отрасли знания или практичес-кой деятельности (общественно-поли-тическая, научно-техническая, меди-цинская, сельскохозяйственная и др.) на основе соответствующего фонда иинформационно-поискового аппарата.

Отраслевое библиографическое пособие

библиографическое пособие, отража-ющее документы по определеннойотрасли знания.

Официальное издание

издание, публикуемое от имени госу-дарственных органов, учреждений, ве-домств или общественных организа-ций, содержащее материалы норма-тивного или директивного характера.

Первое поколение компьютерной техники

Машины, созданные на рубеже 50-х годов. В схемах использовались элек-тронные лампы. Набор команд не-большой, схема арифметико-логичес-кого устройства и устройства управ-ления простая, программное обеспе-чение практически отсутствовало.Быстродействие 10 – 20 тысяч опера-ций в секунду.

Персональный компьютер

Микрокомпьютер универсальногоназначения, рассчитанный на одного

126

пользователя и управляемый однимчеловеком.

Подпрограмма Самостоятельная часть программы,которая создаётся независимо от дру-гих частей и затем вызывается по име-ни. Когда имя подпрограммы исполь-зуется в качестве оператора програм-мы, выполняется вся группа операто-ров, представляющая тело подпрог-раммы.

Поколения компьютеров

Условная, нестрогая классификациявычислительных систем по степениразвития аппаратных и программных средств, а также способов общения сними. Пагинация - порядковая нуме-рация страниц, столбцов, таблиц, ил-люстраций, отрезков текста докумен-та цифрами (арабскими или римски-ми), иногда буквами.

Передвижная библиотека

библиотека, расположенная в специаль-но оборудованном, укомплектованном транспортном средстве (например, библиобус) и меняющая свое местона-хождение с целью обслуживания терри-ториально удаленных от стационарной библиотеки групп населения.

Периодическое издание

сериальное издание, выходящее черезопределенные промежутки времени,постоянным для каждого года числомномеров (выпусков), не повторяющи-мися по содержанию, однотипнооформленными нумерованными и

127

(или) датированными впусками, име-ющими одинаковые заглавие.

Персональное биб-лиографическое пособие

биобиблиографическое пособие, пос-вященное одному лицу.

Плакат листовое издание в виде одного илинескольких листов печатного материа-ла установленного формата, отпечатан-ное с одной или обеих сторон листа.

Подзаголовок предметной рубрики

второй и каждый последующий эле-мент многочленной предметной руб-рики. Подзаголовки предметной руб-рики в зависимости от содержаниямогут быть тематическими, географи-ческими, хронологическими и фор-мальными, а в зависимости от степениобщности и границ применения – об-щими и специфическими.

Постоянная память (ПЗУ)

Энергонезависимое запоминающее ус-тройство, изготовленное в виде микро-схемы. Используется для хранения дан-ных, не требующих изменения. Содер-жание памяти специальным образом "зашивается" в ПЗУ при изготовлении. В ПЗУ находятся программа управле-ния работой самого процессора, прог-раммы управления дисплеем, клави-атурой, принтером, внешней памятью, программы запуска и остановки ком-пьютера, тестирования устройств.

Прикладная программа

Любая конкретная программа, способ-ствующая решению какой-либо зада-

128

чи в пределах данной проблемной об-ласти.

Принтер Печатающее устройство. Преобразует закодированную информацию, выход-ящую из процессора, в форму, удоб-ную для чтения на бумаге.

Полнотекстовая база данных

текстовая база данных, содержащаяполные тексты документов.

Популярное библиографическое пособие

библиографическое пособие, предназ-наченное для удовлетворения позна-вательных интересов широких круговчитателей.

Пособие издание, предназначенное в помощьпрактической деятельности или овла-дению учебной дисциплиной.

Предметизация определение предметной рубрики для произведения печати или другого до-кумента в соответствии с его содержа-нием.

Предметная рубрика

краткая формулировка предмета (фак-та, события, аспекта и т. п.), рассмат-риваемого в документе, предназначен-ная для поиска документа.

Предметный каталог

библиотечный каталог, в котором библи-ографические записи располагаются в ал-фавитном порядке предметных рубрик.

Прикнижное библиографическое пособие

библиографическое пособие, помещен-ное в книге и, как правило, отражаю-щее документы по ее тематике исполь-зованные, цитируемые и (или) рекомен-дуемые.

129

Примечание элемент библиографического описания, содержащий дополнительные сведения о документе, относящиеся к отдельным областям библиографического описа-ния или к документу в целом.

Пристатейное библиографическое пособие

библиографическое пособие, поме-щенное после статьи и отражающеедокументы по ее тематике – использо-ванные, цитируемые и (или) рекомен-дуемые.

Продолжающееся издание

сериальное издание, выходящее через неопределенные промежутки време-ни, по мере накопления материала, неповторяющимися по содержанию, од-нотипно оформленными нумерован-ными и (или) датированными выпус-ками, имеющими общее заглавие.

Программное обеспечение (SoftWare)

Совокупность программ, выполняе-мых компьютером, а также вся об-ласть деятельности по проектирова-нию и разработке программ.

Псевдоним вымышленное имя, которым авторподписывает произведение

Публикация документ, доступный для массовогоиспользования.

Публичная библиотека

общедоступная библиотека, предназ-наченная для удовлетворения инфор-мационных потребностей широкихслоев населения.

Путеводитель справочник, содержащий сведения окаком-либо географическом пунктеили культурно-просветительном уч-

130

реждении (мероприятии), располо-женные в удобном для следованияили осмотра порядка.

Региональное библиографическое пособие

библиографическое пособие, изданное в определенном регионе и (или) от-ражающее документы, которые свя-заны с регионом по происхождению,содержанию и другим признакам.

Региональный каталог

библиотечный каталог, отражающийлитературу, относящуюся по своемусодержанию к определенному регио-ну, и организованный в систематичес-ком или предметном порядке.

Рекомендательное библиографическое пособие

библиографическое пособие, рекомен-дуемое читателям, отражающее доку-менты, отобранные по соответствую-щим содержательным и качественнымкритериям.

Регистр Специальная запоминающая ячейка,выполняющая функции кратковремен-ного хранения числа или команды ивыполнения над ними некоторых опе-раций. Отличается от ячейки памяти тем, что может не только хранить дво-ичный код, но и преобразовывать его.

Регистр команд Регистр УУ для хранения кода коман-ды на период времени, необходимыйдля её выполнения.

Реставрация документа

восстановление и (или) улучшениеэксплутационных свойств, а такжеформы и внешнего вида.

131

Ретроспективное библиографическое пособие

библиографическое пособие, отража-ющее массив документов какого-либо исторического периода.

Реферат сокращенное объективное изложениесодержания документа с основнымифактографическими данными и выво-дами.

Реферативное издание

информационное издание, содержа-щее упорядоченную совокупностьбиблиографических записей, включа-ющих рефераты.

Рубрикатор печатный или рукописный документ,текстом которого является переченьпредметных рубрик.

Сборник издание, содержащее ряд произведе-ний

Сверхоперативная память (КЭШ)-

Очень быстрое ЗУ малого объёма. Ис-пользуется для компенсации разницы вскорости обработки информации про-цессором и несколько менее быстро-действующей оперативной памятью.

Сводный каталог библиотечный каталог, отражающий фонды нескольких самостоятельныхбиблиотек или библиотечной сети ре-гиона (отрасли).

Сериальное издание

издание, выходящее в течении време-ни, продолжительность которого зара-нее не установлена, как правило, ну-мерованными и (или) датированнымивыпусками (томами), имеющими оди-наковое заглавие.

132

Серия сериальное издание, включающее со-вокупность томов, объединенных об-щностью замысла, тематики, целевыми читательским назначением, выходя-щих в однотипном оформлении.

Систематическая картотека статей

библиографическая картотека, отра-жающая материалы из периодическихи продолжающихся изданий, сборни-ков и организованная в соответствии сопределенной системой классифика-ции документов.

Систематический каталог

библиотечный каталог, в которомбиблиографические записи располага-ются по отраслям знания в соответ-ствии с определенной системой клас-сификации документов.

Словарь справочное издание, содержащее упор-ядоченный перечень языковых единиц (слов, словосочетаний, фраз, терминов,имен, знаков), снабженных относящи-мися к ним справочными данными.

Соавтор лицо или организация, создавшие про-изведение совместно с другим лицом (лицами), или организацией (орга-низациями).

Собрание сочинений

однотомное или многотомное издание, содержащее все или значительную часть произведений одного или нес-кольких авторов, дающее представле-ние о его (их) творчестве в целом.

Специальная библиотека

библиотека, обеспечивающая профес-сиональные потребности пользовате-

133

лей и иные специфические потребнос-ти особых групп читателей на основе соответствующего фонда и информа-ционно-поискового аппарата (патент-но-техническая, нотная, библиотекадля слепых, библиотека НИИ и т. д.).

Специальное библиографическое пособие

библиографическое пособие конкрет-ного целевого и читательского назна-чения (рекомендательное, научно-вспомогательное, профессионально-производственное и др.).

Справочник справочное издание, носящее при-кладной, практический характер, име-ющее систематическую структуру илипостроенное по алфавиту заглавий статей.

Справочно-библиографический аппарат (СБА)

каталоги, картотеки, библиографичес-кие пособия (списки, указатели, обзо-ры). Используя справочно-библиогра-фический аппарат, вы можете легконайти любой источник информации.

Справочно-библиографическое обслуживание (СБО)

обслуживание в соответствии с запро-сами потребителей информации, свя-занное с предоставлением справок идругих библиографических услуг.

Справочное издание

издание, содержащее краткие сведения научного или прикладного характера, расположенные в порядке, удобном для их быстрого отыскания, не пред-назначенное для сплошного чтения.

Ссылка запись, связывающая между собойчасти документа, библиографические

134

записи, классификационные деления,предметные рубрики. Примечание: различают ссылки «См.», которые ор-ганизуют поиск в нужном направле-нии, и «См. также», которые обеспе-чивают полноту поиска.

Стационарная библиотека

библиотека с постоянным местом на-хождения и зоной обслуживания.

Сервер Высокопроизводительный компьютер с большим объёмом внешней памяти, ко-торый обеспечивает обслуживание дру-гих компьютеров путем управления рас-пределением дорогостоящих ресурсов совместного пользования (программ, данных и периферийного оборудования).

Сеть компьютерная

Совокупность компьютеров, соединен-ных с помощью каналов связи и сред-ств коммутации в единую систему для обмена сообщениями и доступа поль-зователей к программным, техничес-ким, информационным и организаци-онным ресурсам сети. По степени гео-графического распространения сети делятся на локальные, городские, кор-поративные, глобальные и др. Локаль-ная сеть (ЛВС) – связывает ряд компь-ютеров в зоне, ограниченной предела-ми одной комнаты, здания или пред-приятия. Глобальная сеть (ГВС) – сое-диняет компьютеры, удалённые гео-графически на большие расстояниядруг от друга. Отличается от локаль-ной сети более протяженными комму-

135

никациями (спутниковыми, кабельны-ми и др.). Городская сеть – обслужива-ет информационные потребности боль-шого города.

Сканер Устройство для ввода в компьютер до-кументов – текстов, чертежей, графи-ков, рисунков, фотографий. Создаёт оцифрованное изображение документа и помещает его в память компьютера.

Суперкомпьютер Очень мощный компьютер с произво-дительностью свыше 100 мегафлопов(1 мегафлоп – миллион операций с плавающей точкой в секунду). Пред-ставляет собой многопроцессорный и(или) многомашинный комплекс, ра-ботающий на общую память и общееполе внешних устройств. Архитектура основана на идеях параллелизма иконвейеризации вычислений.

Текущее библиографическое пособие

периодическое библиографическоепособие, выпуски которого регулярнои оперативно отражают вновь появля-ющиеся документы.

Тематическая картотека

библиографическая картотека, отра-жающая документы по определеннойтеме, организованная в систематичес-ком или предметном порядке.

Тематическое библиографическое пособие

библиографическое пособие, отража-ющее документы по определенной те-ме, проблеме.

Тематическое заглавие

основное заглавие, раскрывающее те-матику и содержание документа.

136

Текстовый редактор

Программа для ввода и изменениятекстовых данных (документов, книг,программ, ... ). Обеспечивает редакти-рование строк текста, контекстный поиск и замену частей текста, автома-тическую нумерацию страниц, обра-ботку и нумерацию сносок, выравни-вание краёв абзаца, проверку право-писания слов и подбор синонимов,построение оглавлений, распечаткутекста на принтере и др.

Тест Некоторая совокупность данных дляпрограммы, а также точное описаниевсех результатов, которые должна вы-работать программа на э тих данных,в том виде, как э ти результаты долж-ны быть выданы программой.

Тестирование Этап решения задачи на компьютере, в процессе которого проверяется ра-ботоспособность программы, не со-держащей явных ошибок.

Тип данных Понятие языка программирования, оп-ределяющее структуру констант, пе-ременных и других элементов данных, разрешенные их значения и операции, которые можно над ними выполнять.

Тираж общее количество экземпляров изда-ния, напечатанных в течение одногопроизводственного процесса.

Третье поколение компьютерной техники

Семейства программно совместимыхмашин с развитыми операционнымисистемами. Обеспечивают мультипрог-раммирование. Быстродействие внутри

137

семейства от нескольких десятков тысяч до миллионов операций в секун-ду. Ёмкость оперативной памяти – нес-кольких сотен тысяч слов. Элементнаябаза – интегральные схемы.

Титульный лист элемент документа, на котором поме-щают заглавие издания, фамилию ав-тора, наименование издательства, мес-то и дату издания.

Толковый словарь языковой словарь, разъясняющий зна-чение слов какого-либо языка, даю-щий им грамматическую и стилисти-ческую характеристики, примерыупотребления и другие сведения.

Указатель (список, обзор) местной печати

библиографический указатель (спи-сок, обзор), отражающий документы,выпущенные на какой-либо террито-рии или в стране.

Указатель к каталогу (картотеке)

вспомогательный аппарат, предназна-ченный для организации поиска ин-формации в каталогах и картотеках.

Универсальная библиотека

библиотека, удовлетворяющая разно-образные читательские потребностина основе фондов, сформированных без тематических и типологическихограничений.

Универсальное библиографическое пособие

библиографическое пособие, отража-ющее документы по всем отраслямзнания.

Условное заглавие заглавие, сформулированное составите-лем библиографического описания, в случае отсутствия заглавия на докумен-

138

те, оно отражается в квадратных скоб-ках. Примечание: в качестве условного заглавия выступает также название формы музыкального произведения.

Упаковщики (архиваторы)

Программы, позволяющие записыватьинформацию на дисках более плотно,а также объединять копии несколькихфайлов в один архивный файл.

Устройство управления (УУ)

Часть процессора, выполняющаяфункции управления устройствамикомпьютера.

Учебная библиотека

специальная библиотека, обеспечиваю-щая удовлетворение специфическихбиблиотечных потребностей пользова-телей (читателей), возникающих в про-цессе учебной деятельности в школах, училищах, техникумах, вузах и т. п.

Учебник учебное издание, содержащее изложе-ние учебной дисциплины (ее раздела, части), соответствующее учебнойпрограмме и официально утвержден-ное в качестве данного вида издания.

Учебное издание издание, содержащее сведения науч-ного или прикладного характера, из-ложенные в форме, удобной для изу-чения и преподавания, и рассчитанноена учащихся разного возраста и ступе-ни обучения.

Учебное пособие учебное издание, дополняющее иличастично (полностью) заменяющееучебник, официально утвержденное вкачестве данного вида издания.

139

Учебно-методическое пособие

учебное издание, содержащее матери-алы по методике преподавания учеб-ной дисциплины (ее раздела, части)или методике воспитания.

Фактографическая база данных

информационно-поисковая система, предназначенная для поиска фактовили сведений о них.

Фактографическая справка

ответ на запрос, содержащий факти-ческие сведения.

Файл Именованная совокупность любыхданных, размещенная на внешнем за-поминающем устройстве и хранимая,пересылаемая и обрабатываемая какединое целое. Файл может содержать программу, числовые данные, текст,закодированное изображение и др.Имя файла регистрируется в каталоге.

Фильмотека организация или служба (отдел библи-отеки), в обязанность которой входит сбор, хранение и предоставление в рас-поряжение пользователей кинематогра-фических документов и видеопрограмм.

Фонд упорядоченная совокупность доку-ментов, соответствующая задачам ипрофилю библиотеки, информацион-ного центра и предназначенная дляиспользования и хранения.

Фонотека организация или служба (отдел биб-лиотеки), в обязанность которой вхо-дит сбор, хранение и предоставлениев распоряжение пользователей звуко-вых документов.

140

Хрестоматия учебное пособие, содержащее литера-турно-художественные, историческиеи иные произведения или отрывки из них, составляющие объект изученияучебной дисциплины.

Хронологический каталог

библиотечный каталог, в которомбиблиографические записи располага-ются по годам издания или первойпубликации документов.

Хронологическое библиографическоепособие

библиографическое пособие, в кото-ром библиографические записи распо-ложены в хронологии выхода в свет и(или) написания отраженных доку-ментов.

Централизованная библиотечная система (ЦБС)

совокупность библиотек, представля-ющая собой структурно-целостное уч-реждение, функционирующее на ос-нове общего управления, единогоштата, фонда, организационного итехнологического единства. ЦБС сос-тоит из центральной библиотеки и библиотек-филиалов.

Централизованное комплектование

комплектование библиотек-филиалов или сети библиотек одним учрежде-нием (центральным органом).

Центральная библиотека

Библиотека, являющаяся руководящим центром, и выполняющая централизо-ванные функции по отношению к биб-лиотекам-филиалам. Центральная биб-лиотека обеспечивает централизован-ное комплектование, обработку доку-ментов, справочно-библиографическое

141

информационное обслуживание на ос-нове единого СБА.

Центральный каталог

библиотечный каталог, отражающийфонды библиотеки и всех ее филиалов

Цикл Приём в программировании, позволя-ющий многократно повторять одну иту же последовательность команд(операторов).

Частное заглавие заглавие самостоятельной части мно-готомного или сериального издания(выпуска), отличающееся от общего заглавия.

Читатель библиотеки

лицо, пользующееся библиотекой наосновании официальной записи в ус-тановленных документах.

Читальный зал специально оборудованное помещение, предназначенное для обслуживания читателей произведениями печати и другими документами в его пределах

Читательский каталог

библиотечный каталог, предоставлен-ный в распоряжение читателей.

Четвёртое поколение компьютерной техники

Теперешнее поколение машин, разра-ботанных после 1970 года. Эти ком-пьютеры проектировались в расчётена эффективное использование совре-менных высокоуровневых языков иупрощение процесса программирова-ния для конечного пользователя. Эле-ментная база – интегральные схемы. Ёмкость ОЗУ – десятки Мегабайт. Машины э того поколения представ-ляют собой персональные компьюте-

142

ры, либо многопроцессорные и (или)многомашинные комплексы, работаю-щие на общую память и общее полевнешних устройств. Быстродействиедо нескольких десятков - сотен мил-лионов операций в секунду.

Чувствительный экран

Позволяет осуществлять общение скомпьютером путем прикосновенияпальцем к определённому месту э кра-на монитора.

Шифр хранения документа

условное обозначение места хранениядокумента в виде сочетания буквен-ных и (или) цифровых знаков. Состо-ит из классификационного индекса иавторского знака.

Экспресс- информация

периодическое реферативное издание,содержащее расширенные и сводныерефераты наиболее актуальных зару-бежных опубликованных материалов или отечественных неопубликован-ных документов, требующих опера-тивного оповещения.

Электронный каталог (ЭК)

машиночитаемый библиотечный ката-лог, работающий в реальном режиме времени и предоставленный в распор-яжение читателей.

Электронная почта Система пересылки сообщений междупользователями вычислительных сис-тем, в которой компьютер берёт насебя все функции по хранению и пере-сылке сообщений.

143

Энциклопедический словарь

энциклопедия, материал в которойрасположен в алфавитном порядке.

Энциклопедия справочное издание, содержащее вобобщенном виде основные сведенияпо одной или всем отраслям знаний ипрактической деятельности, изложен-ные в виде кратких статей, располо-женных в алфавитном или системати-ческом порядке.

144

KİTABXANA-İNFORMASİYA TERMİNLƏRİNİN

QISA LÜĞƏTİ

Няшриййат редактору:Техники редактор: Бядии редактор:Сящифяляйиъи:

Суьра ОСМАНОВА Рауф КЯРИМОВ Елнур ЯЩМЯДОВ Фяхри ВЯЛИЙЕV

Йыьылмаьа верилмишдир: 22.11.2010. Чапа имзаланмышдыр: 22.12.2010.

Няшрин юлчцсц: 60х90 1/16. Физики чап вяряги: 9.

Сифариш: 232/10. Сайы: 1000 ядяд. Pulsuz.

Бакы, Az1122, Зярдаби пр. 78 / Тел: 497-70-21 Faks: 497-12-95 / Е-mail: office@nurprint.com

NURLAR

НЯШРИЙЙАТ-ПОЛИГРАФИЙА МЯРКЯЗИ