5R E F O R M A 2 0 1 7

P O D R Ę C Z N I K D L A S Z K O ŁY P O D S TA W O W E J

Język polskiKSZTAŁCENIE KULTUROWO-LITERACKIE

Podręcznik inspirowany postaciąJanusza Korczakawybitnego pedagoga

Spis treści

Wstęp 9

1. JESIENNE OPOWIEŚCI1.Listyzwakacji,JoannaOlech,„List1.MiziołekdoRodziców”fragmentksiążki„DynastiaMiziołków” 12

2.Lato,zaczekajchwilę!,KonstantyIldefonsGałczyński,„Kronikaolsztyńska”fragment 15

3.Wspomnieniaopewnymwrześniu,KonstantyIldefonsGałczyński,„PieśńożołnierzachzWesterplatte”fragment 16

4.Otolerancji,odwadzeiprzyjaźni,BarbaraWiza,„Wikariusz”fragmentksiążki„Czwartakropkabiedronki” 19

5.„Niktnierodzisiębohaterem”–wspomnienieoIrenieSendlerowej.,Ratowaładzieci,ocaliładuszęEuropy.IrenaSendlerowawewspomnieniach Dziennik„Metro”z(13.05.2008) 22

6.Jesienneopowieści,MariaKonopnicka,„Świerszczyk” 267.Nemeczek–wielkimałyczłowiek,FerencMolnár,„Przedbitwą”fragmentksiążki„ChłopcyzPlacuBroni” 28

8.Prawapoezjiaprawaprzyrody,JoannaKulmowa,„Słoneczniki” 349.Poetyckiewyobrażeniaowszechświecie,CzesławMiłosz,„Przypowieśćomaku” 3810.Utrwalamywiedzęobaśniach,JakubiWilhelmGrimm,„Złotagęś” 4011.Legendy–opowieścizhistoriąwtle,JerzyStankiewicz,„OpowstaniuKielc” 4412.Dramatycznadecyzja.Comożnapoświecićdladobrawłasnegonarodu?

fragmentksiążki„LegendarnyKraków” 4713.Czymożnasięstraszniecieszyć?,AndrzejMarkowski,„Straszniesięcieszęiokropniecięlubię”fragmentksiążki„Polszczyznaznanainieznana” 51

Sprawdź,ilewiesz,MałgorzataMusierowicz,„Nieoczekiwanawizyta”fragmentksiążki„Małomównyirodzina” 54

3Spis treści

2. W KRAINIE INFORMACJI1.Wkrainieinformacji 602.Sposóbnakorzystaniezesłowników,HannaOżogowska,„Jaksobieułatwićżycie”fragmentksiążki„Chłopaknaopak.Raz,gdychciałembyćszlachetny” 62

3.Kiedysięgnąćposłownikjęzykapolskiego? 654.Czymtozastąpić?Osłownikuwyrazówbliskoznacznych,Niedzielnyspacer 675.Ozawiłościachpolszczyzny,AndrzejMarkowski,„Idęnamiastonazakupy,atybawsięnadworze”fragmentksiążki„Polszczyznaznanainieznana” 69

6.Frazeologiawzbogacajęzyk,GrzegorzKasdepke,„Miećdwieleweręce”oraz„Rzucaćsłowanawiatr”fragmentyksiążki„Cotoznaczy…” 73

7.Grzybobraniewpoetyckimujęciu,AdamMickiewicz,„Grzybobranie”fragmentutworu„PanTadeusz”,księgaIII 76

8.WDniuNauczyciela,TadeuszKubiak,„Kwiatdlamegonauczyciela” 789.Jesienneszaty,MariaZientara‑Malewska,„Jesiennekwiaty” 8010.Marzeniadeszczu,JulianTuwim,„Kapuśniaczek” 82Sprawdź,ilewiesz,HannaOżogowska,„Nosy”fragmentksiążki„Tajemnicazielonejpieczęci” 84

3. MITYCZNA JESIEŃ1.Listopadoweliścieiznicze…,DanutaWawiłow,„Znicze” 902.NarodzinyświatawwierzeniachstarożytnychGreków,JanParandowski,„Narodzinyświata”fragmentksiążki„Mitologia” 92

3.DlaczegoSyzyfzostałukarany?,WandaMarkowska,„Syzyf”fragmentksiążki„MityGrekówiRzymian” 96

4.Prometeusz–dobroczyńcaludzkości,JanParandowski,„Prometeusz”fragmentksiążki„Mitologia” 100

5.DwanaściepracHeraklesa,JanParandowski,„Herakles”fragmentksiążki„Mitologia” 103

6.DedaliIkar–podniebniwędrowcy,JanParandowski,„Dedal”fragmentksiążki„Mitologia” 107

7.Jakwyjśćzlabiryntu?PomysłAriadny,JanParandowski„MitoTezeuszuiAriadnie”fragmentksiążki„Mitologia” 111

8.Wdrodzedoniepodległości,JuliuszSłowacki,„SowińskiwokopachWoli” 1149.Starożytnirównieżlubilisport,TadeuszKubiak,„Nastart”,KazimierzPrzerwa‑Tetmajer,„Dyskobol” 118

4 Spis treści

10.BibliaTysiąclecia,ŚwiatstworzonyprzezBogafragmentKsięgiRodzajuzBibliiTysiąclecia 121

11.DlaczegoNoezbudowałarkę?,ArkaNoegofragmentBibliiMłodych 124

12.Mitywśródnas,WitoldPawełCienkowski,„Hermetycznezamknięcieiwulkan”fragmentksiążki„Ztajemnicjęzyka” 126

Sprawdź,ilewiesz,JanParandowski,„OrfeusziEurydyka”fragmentksiążki„Mitologia” 129

4. ZIMOWE ZAMYŚLENIE1.Naścieżkachfilozofii,MarcinFabjański,„Sokrates”fragmentksiążki„Wędrówkifilozoficzne” 134

2.Dlaczegoczłowiekwynalazłpismo?,ZbigniewWęglowski,KrystynaPrzezdziecka,„Zhistoriipisma”fragmentksiążki„Papyros.Dziejepewnegowynalazku” 138

3.Książkadawniejidziś,DanutaJodłowska‑Wesołowska,„Papirusy,papierkiigryzipiórki”fragmentksiążki„Odsłowadosłowa” 141

4.Dziwnezdarzeniawbibliotece,AnnaDale,„Wbibliotece”fragmentksiążki„Szeptyczarownic” 145

5.Podróżewczasie,EwaNowacka,„JejmościankaMałgorzata”fragmentksiążki„MałgosiacontraMałgosia” 149

6.Lubimyczytaćpowieści,CliveStaplesLewis,„Niezwykłepodarunki”fragmentksiążki„Lew,Czarownicaistaraszafa”zcyklu„OpowieścizNarnii” 152

7.Życiepełneprzygód–marzeniaarzeczywistość,DanielDefoe,„Przygodanabezludnejwyspie”fragmentksiążki„PrzypadkiRobinsonaKruzoe” 155

Sprawdź,ilewiesz,RenataHryń‑Kuśmierek,„Choinka”fragmentksiążki„Zwyczajeiobrzędy.Rokpolski” 159

5. NOWOROCZNE OCZAROWANIA1.Noworocznezwyczaje,RenataHryń‑Kuśmierek,ZuzannaŚliwa,„Przebierańcy”fragmentksiążki„Encyklopediatradycjipolskich” 164

2.Otrudachobcowaniazesztuką,MichaelBond,„Paddingtonwteatrze”fragmentksiążki„MiśzwanyPaddington” 166

3.Teatr,scena,aktor…,AleksanderFredro,„Oświadczyny”fragmentdramatu„Zemsta” 171

4.Odpowieścidoscenariusza,HenrykSienkiewicz,„Zabawazesłoniem”fragmentksiążki„Wpustyniiwpuszczy”

Scenariuszfilmu,„Wpustyniiwpuszczy” 175

5 Spis treści

5.Wywiadzaktorem,WywiadzKarolinąSawką 1806.Czyzimądrzewakwitną?,JoannaKulmowa,„Kwitnągawrony” 1837.Pisowniawyrazówwielkąliterą 185Sprawdź,ilewiesz,LucyMaudMontgomery,„Niefortunneprzedstawienie”fragmentksiążki„AniazZielonegoWzgórza” 187

6. ZIMOWA LIRYKA1.Jakzaczynalisławnipisarze,KornelMakuszyński,„Mójpierwszywiersz”fragmentksiążki„Bezgrzesznelata” 192

2.Barwyitęsknotyzimy,JoannaKulmowa,„Biało”,JoannaKulmowa,„Kolory” 1953.Poeciopoezji,KonstantyIldefonsGałczyński,„Omojejpoezji”,JarosławIwaszkiewicz,„Doczytelnika” 197

4.Miłośćwpoezji,AdamMickiewicz,„Niepewność”,KonstantyIldefonsGałczyński,„Rozmowaliryczna” 200

5.Omiłościpolatach,AdamAsnyk,„Międzynaminicniebyło…”,KonstantyIldefonsGałczyński,„Ilerazem” 203

6.Czymczłowiekmożeuszczęśliwićczłowieka?,TadeuszRóżewicz,„Przepaść”,TadeuszRóżewicz,„Listdoludożerców” 206

7.Jaktozreklamąbywa…,AdamBahdaj,„Żywareklama”fragmentksiążki„MałypingwinPik‑Pok” 209

8.Wyobraźniauskrzydla,ZbigniewHerbert,„Pudełkozwanewyobraźnią” 2139.Pisowniawyrazówz„ą”,„ę”,„on”,„om”,„en”,„em” 215Sprawdź,ilewiesz,WisławaSzymborska,„Nicdwarazy” 217

7. W GĄSZCZU CYWILIZACJI1.Rozczarowaniepostępemtechnicznym,HannaOżogowska,„Technikatowielkarzecz”fragmentksiążki„Chłopaknaopak,czylizpamiętnikapechowegoJacka” 222

2.Ziemiadlawszystkichludzi,HalinaGórska,„Fraternitas–planetabraterstwa”fragmentksiążki„Chłopcyzulicmiasta” 225

3.Egiptkolebkącywilizacji,BolesławPrus,„Egipt”fragmentwstępudopowieści„Faraon” 231

4.Wpodróżdookołaświata,JuliuszVerne,„Obieżyświatjestprzerażony”fragmentksiążki„W80dnidookołaświata” 235

5.NiefortunnapodróżTomka,AlfredSzklarski,„WakacjenaCzarnymLądzie”fragmentksiążki„Tomekwtarapatach” 238

6.Wędrówkiwczasie,HenrykJerzyChmielewski,„Tytusastronomem”fragmentykomiksu„Tytus,RomekiA’Tomek”,księgaVIII 244

6 Spis treści

7.Pisownia„‑ji”,„‑i”,„‑ii”nakońcuwyrazu 247Sprawdź,ilewiesz,JonaszKofta,„Pamiętajcieoogrodach” 249

8. WIOSENNE TRADYCJE1.„Wiosna,ach,toty…”,LeopoldStaff,„Kwiecień” 2542.Tradycjestarejakświat,BarbaraOgrodowska,„Symbolikajaj–pisanki”oraz„Dyngusowezwyczaje”fragmentyksiążki„Polskieobrzędyizwyczajedoroczne” 255

3.Dokądprowadząwszystkiedrogi?,WitoldPawełCienkowski,„Przysłowiawidzianezbliska”fragmentksiążki„Ztajemnicjęzyka” 259

4.Drzewateżmająduszę,JamesGeorgeFrazer,„Kultdrzew”fragmentksiążki„Złotagałąź” 262

5.JanazCzarnolasuwskazówkinażycie,JanKochanowski,„Nalipę”,JanKochanowski,„Nazdrowie” 265

6.Historiaoniezwykłymczłowieku,KonstantyIldefonsGałczyński,„PiosenkaoWicieStwoszu” 268

7.Wobroniepokrzywdzonych,MarianOrłoń,JanTyszkiewicz,„Janosik”fragmentksiążki„Legendyipodaniapolskie” 271

8.Trudnasztukawyboru,KazimierzPrzerwa‑Tetmajer,„Babskiwybór”fragmentksiążki„NaskalnymPodhalu” 275

9.Gdziepostawićprzecinek? 277Sprawdź,ilewiesz,WywiadzrzeźbiarzemRobertemDomuratem 279

9. BAJKOWE MĄDROŚCI1.Wiwat,Konstytucja!,MariaDąbrowska,„Konstytucja3maja”fragmentksiążki„Przezstulecia.OpowiadaniazhistoriiPolski” 284

2.Patriotyzmdawniejidziś,IgnacyKrasicki,„Hymndomiłościojczyzny” 2873.NaobiadachczwartkowychukrólaStanisława,EustachyCzekalski,„Naczwartkowymobiedzieukrólajegomości”fragmentksiążki„Przezstulecia.OpowiadaniazhistoriiPolski” 289

4.Dwiehistorieolisieikruku,JeandeLaFontaine,„Krukilis”,ZbigniewLengren,„Krukilis” 293

5.NaukipłynącezbajekIgnacegoKrasickiego,IgnacyKrasicki,„Lewpokorny”,„Żółwimysz”,„Ptaszkiwklatce”,„Szczurikot”,„Malarze” 296

6.Ooszukiwaniu,naiwnościiskutkachkłamstw,IgnacyKrasicki,„Czapla,rybyirak” 2997.Nagrodzonyrozsądek,AdamMickiewicz,„Koza,kózkaiwilk” 3018.Znaczenieinterpunkcjiwwypowiedziach 304Sprawdź,ilewiesz,JanBrzechwa,„Pająkimuchy” 306

7 Spis treści

10. KOLORY LATA1.Spełnionemarzenia,EwaNowak,„Piotrek”fragmentksiążki„Krzywe10” 310

2.Oprzestrzeganiuzasad,ZbigniewNienacki,„Pozorymylą”fragmentksiążki„PanSamochodzikidziwneszachownice” 313

3.Wwalcezezłymduchem,CorneliaFunke,„Oddechśmierci”fragmentksiążki„Łowcyduchów.Wielkieniebezpieczeństwo” 318

4.Twórczemiejsca,AntoniaMichaelis,„Naratunekpastorowi”fragmentksiążki„LatowAmmerlo” 322

5.Wakacjenawsi,AnnaKalinowska,„Historiaomyszachimedycynienaturalnej”fragmentksiążki„WakacjenadNarwią” 326

6.WierzeniazwiązanezpogańskimświętemKupały,JózefIgnacyKraszewski,„DzieńKupały”fragmentksiążki„Starabaśń” 329

7.Jakąmocmamiłośćdoojca?Comożezmienićzłegoczłowieka?,AdamMickiewicz,„Powróttaty” 333

8.Pomysłynaczasniepogody,StanisławPagaczewski,„Deszczowelato” 3379.Pisownia„nie”zróżnymiczęściamimowy 339Sprawdź,ilewiesz,BeataOstrowicka,„Historiazaklętawprzedmiotach”fragmentksiążki„Niezwykłewakacje” 331

SŁOWNICZEK 345

8 Wstęp

W krainie informacji

Adam Mickiewicz

GRZYBOBRANIEfragment utworu „Pan Tadeusz”, księga III

Grzybów było w bród: chłopcy biorą krasnolice,Tyle w pieśniach litewskich sławione l i s i c e ,Co są godłem panieństwa, bo czerw ich nie zjada,I dziwna, żaden owad na nich nie usiada.Panienki za wysmukłym gonią b o r o w i k i e m ,Którego pieśń nazywa grzybów pułkownikiem.Wszyscy dybią na r y d z a ; ten wzrostem skromniejszyI mniej sławny w piosenkach, za to najsmaczniejszy,Czy świeży, czy solony, czy jesiennej pory,Czy zimą. Ale Wojski zbierał m u c h o m o r y .

Inne pospólstwo grzybów pogardzone w brakuDla szkodliwości albo niedobrego smaku,Lecz nie są bez użytku: one zwierza pasąI gniazdem są owadów, i gajów okrasą.Na zielonym obrusie łąk jako szeregiNaczyń stołowych sterczą: tu z krągłymi brzegiS u r o j a d k i srebrzyste, żółte i czerwone,Niby czareczki różnem winem napełnione;K o ź l a k , jak przewrócone kubka dno wypukłe,L e j k i , jako szampańskie kieliszki wysmukłe,B i e 1 a k i krągłe, białe, szerokie i płaskie,Jakby mlekiem nalane filiżanki saskie,I kulista, czarniawym pyłkiem napełnionaP u r c h a w k a , jak pieprzniczka – zaś innych imionaZnane tylko w zajęczym lub wilczym języku,

krasnolicy –pięknylisice–inaczejkurkiczerw–robak

2.7. Grzybobranie w poetyckim ujęciu

Pomyśl i powiedz

1. Jakie znasz grzyby jadalne i niejadalne?2. Czy lubisz zbierać grzyby? Jakie potrawy można z nich przygotować?

76 2. W KRAINIE INFORMACJI 2.7. Grzybobranie w poetyckim ujęciu

Od ludzi nie ochrzczone; a jest ich bez liku.Ni wilczych, ni zajęczych nikt dotknąć nie raczy,A kto schyla się ku nim, gdy błąd swój obaczy,Zagniewany, grzyb złamie albo nogą kopnie;Tak szpecąc trawę, czyni bardzo nieroztropnie.

ZADANIA1. Posłuchaj recytacji fragmentu „Pana Tadeusza” w wykonaniu nauczyciela. Powiedz, jakie

rymy występują w tym tekście.2. Odpowiedz, co zostało opisane w podanym fragmencie „Pana Tadeusza”.3. Na podstawie tekstu uzupełnij podane zdania i zapisz je w zeszycie.

Chłopcy zbierali ... , ponieważ ... . Panienki zbierały ... , gdyż ... .Wszyscy chętnie zbierali ... , bo ... . Wojski zbierał ... .

4. Dobierz epitety z tekstu do następujących gatunków grzybów: lisice, borowik, rydz, surojad-ki, bielaki, purchawka.

5. Wskaż w tekście przenośnię.6. Podane w ramce nazwy grzybów uzupełnij o nazwy elementów zastawy stołowej, do których

zostały porównane w utworze. Porównania zapisz w zeszycie.

surojadki, koźlak, lejki, bielaki, purchawka

7. Odpowiedz, jakie jest znaczenie zastosowanych w wierszu środków poetyckich.8. Zredagujcie w grupach ogłoszenie, które będzie informowało o organizowanej w szkole wy‑

cieczce na grzybobranie.

ZADANIA DOMOWE1. Korzystając z wybranego źródła informacji, zapisz w zeszycie przepis na danie z grzybów.2. Poszukaj informacji na temat grzybów jadalnych i niejadalnych. Następnie opracuj w zeszy‑

cie krótki poradnik zbieracza grzybów.

Ogłoszenie – zamieszczenie informacji o jakimś zdarzeniu, kupnie lub sprzedaży czegoś, poszukiwaniu lub oferowaniu pracy, zagubieniu czy znalezieniu czegoś.Przepis – zbiór wskazówek określających, w jaki sposób należy coś wykonać. Najczęściej spotykamy się z przepisami kulinarnymi.

POWTÓRZ!

772. W KRAINIE INFORMACJI 2.7. Grzybobranie w poetyckim ujęciu

James George Frazer

KULT DRZEWfragment książki „Złota gałąź”przełożył Henryk Krzeczkowski

Ta książka popularnonaukowa (to znaczy przedstawiająca zagadnie-nia naukowe w przystępny sposób) opowiada o dawnych wierze-niach i obyczajach. Skupia się na wyjaśnieniu religijnych zwyczajów różnych ludów. Ukazuje ich źródła i kontynuacje.

Święte gaje były powszechnie znane u starożytnych Germanów, a kult drzew nie zaginął u ich potomków jeszcze do dziś. O tym, jak poważny był to kult, świadczą okrutne kary przewidziane przez prawa germańskie dla tych, którzy ośmielili się zrywać korę z rosnących drzew. (…) Było to życie za życie, życie człowieka za życie drzewa. W Uppsali, starej kultowej stolicy Szwecji, istniał święty gaj, w któ-rym każde drzewo było święte. Słowiańscy poga-nie czcili drzewa i gaje. Litwini zostali nawróceni

na chrześcijaństwo dopiero pod ko-niec czternastego wieku i wtedy

jeszcze kult drzew odgrywał u nich znaczną rolę. (…) Liczne są dowody kultu drzew w sta-rożytnej Grecji i Italii. W sank-tuarium Asklepiosa na Kos nie wolno było ścinać cyprysów pod

karą tysiąca drachm. Ale nigdzie chyba na świecie nie zachowała się ta starożytna forma religii

James George Frazer – czytaj: dżejms dżordż frejzerGermanie – starożytny lud europejskikultowy – tu: związany z religiąsanktuarium – miejsce uważane za święteAsklepios – grecki bóg sztuki lekarskiejKos – wyspa na Morzu Egejskimcyprys – drzewo rosnące w krajach śródziemnomorskichdrachma – moneta używana w starożytnej Grecji

8.4. Drzewa też mają duszę

Pomyśl i powiedz

1. Co to znaczy, że coś ma duszę?2. Z czym kojarzy ci się drzewo?

262 8. WIOSENNE TRADYCJE 8.4. Drzewa też mają duszę

lepiej, aniżeli w samym sercu wielkiej metropolii. Na forum, w ruchliwym centrum życia Rzymu, czczono święte drzewo fi-gowe Romulusa, aż do czasów imperium, a gdy zaczęło usychać, wzbudziło to niepokój w całym mieście. (…)

Należy jednak nieco bardziej szczegółowo zbadać pojęcia, na których opierał się kult drzew i roślin. W rozumieniu człowie-ka pierwotnego cały świat jest w zasadzie ożywiony, a drzewa i rośliny nie stanowią pod tym względem wyjątku. Uważa, że mają duszę taką, jaką on posiada i odpowiednio wobec tego je traktuje. (…) Podobnie Indianie Hidatsa w Ameryce Północnej wierzą, że wszystko w przyrodzie posiada swego ducha czy, mó-wiąc ściślej, swój cień. Cieniom tym należne są pewne względy i szacunek, nie wszystkim jednak takie same. Na przykład cień bawełnicy, największego drzewa w dolinie górnej Missouri, po-siada w przekonaniu tubylców własny rozum i jeśli się odpo-wiednio stanie, może dopomóc w pewnych przedsięwzięciach, ale cienie krzaków i traw nie mają większego znaczenia. Gdy Missouri wezbrana wiosennymi wodami unosi część swych brzegów, a wraz z nimi kilka drzew, tubylcy twierdzą, że dusza drzewa płacze, jak długo korzenie trzymają się jeszcze lądu i aż do chwili, gdy pień z pluskiem wpadnie do wody. (…) Indianie uważali dawniej, że nie wolno ścinać żadnego z tych olbrzymów, a gdy potrzebne były duże polana, używali jedynie drzew, które same się przewróciły. (…) Basongowie w Afryce Środkowej uwa-żają, że gdy drzewo jest ścinane, zamieszkujący je duch może w gniewie spowodować śmierć wodza i jego rodziny. Dla zapo-bieżenia takiemu nieszczęściu zasięgają rady znachora, a gdy otrzymają zezwolenie, drwal składa najpierw drzewu ofiarę z kury i kozy, po czym natychmiast po pierwszym uderzeniu toporem przykłada usta do drzewa i wysysa soki. W ten sposób powstaje braterstwo z drzewem, tak jak dwoje ludzi zawiera braterstwo krwi. (…)

Niekiedy zgodnie z wierzeniami dusze zmarłych zamieszkują drzewa. Plemię Dieri w Australii Środkowej uważa za bardzo święte pewne drzewa, w które mieli wcielić się ich przodkowie. O drzewach tych wyrażają się z szacunkiem i pilnują, by ich nie ścięto i nie spalono. (…)

forum – główny plac miast w starożytnym Rzymie, miejsce handlu, zebrań i sądówRomulus – jeden z mitologicznych założycieli Rzymu, jego pierwszy władcaMissouri – czytaj: mizuri

2638. WIOSENNE TRADYCJE 8.4. Drzewa też mają duszę

Drzewa, względnie duchy drzew, mają sprowadzać deszcz i pogodę. Gdy misjonarz Hieronim z Pragi na-mawiał pogan Litwinów, by wycięli święte gaje, rzesza Litwinek błagała księcia litewskiego, by go powstrzymał, twierdząc, że wraz z gajem zniszczony zostanie dom boga, który zsyłał im zawsze deszcz i słońce. (…)

Duch drzewa każe również dojrzewać plonom. Gallowie afrykańscy tańczą parami wokół świętego drzewa, mo-dląc się o dobre zbiory. Każda para składa się z męż-czyzny i kobiety trzymających kij za oba końce. Pod pachami trzymają zieloną kukurydzę lub trawę. Chłopi szwedzcy wtykają gałąź z liśćmi do każdej bruzdy na po-lach, gdzie zasiali zboże, w przekonaniu, że to zapewni im obfity plon. Ta sama myśl leży u podstaw francuskiej i niemieckiej wiechy dożynkowej. (…) Jest to duża gałąź, a nawet całe drzewo przybrane kłosami zboża, przywo-żone do domu ze żniw i przytwierdzane do dachu domu lub stodoły, gdzie pozostaje do następnego roku.

ZADANIA1. Posłuchaj fragmentu czytanego przez nauczyciela. Powiedz, co jest tematem tekstu.2. Po czym można poznać, że jest to tekst popularnonaukowy?3. Co to jest wiecha dożynkowa?4. Ułóż zdania ze związkami wyrazowymi: kult drzew, oddawanie czci, prastare wierzenia,

obrzędowość pogańska, kultywowanie zwyczajów. 5. Poszukaj w dostępnych źródłach informacji na temat tego, które gatunki drzew są szczegól‑

nie cenne i objęte ochroną. Ustal, jakie drzewa mogą się stać pomnikami przyrody.

ZADANIA DOMOWE1. Narysuj w zeszycie wiechę dożynkową.2. Poszukaj dodatkowych informacji na temat tego, w jaki sposób w różnych częściach świata

czczono drzewa. Ustal, gdzie kult drzew istnieje nadal. Na podstawie zebranych materiałów sporządź w zeszycie krótką notatkę.

264 8. WIOSENNE TRADYCJE 8.5. Jana z Czarnolasu wskazówki na życie

Jan Parandowski

ORFEUSZ I EURYDYKAfragment książki „Mitologia”

Orfeusz był królem-śpiewakiem Tracji (…). Był młody i bardzo piękny. Śpiewał i grał na lutni tak pięknie, że wszystko, co żyło, zbierało się dokoła niego, aby słu-chać jego pieśni i grania. Drzewa nachylały nad nim gałęzie, rzeki zatrzymywały się w biegu, dzikie zwierzęta kładły się u jego stóp – i wśród powszechnego milczenia on grał. Był po prostu czaro-dziejem i za takiego uważały go następne pokolenia, przypisując mu wiele rozmaitych dzieł, w których wy-kładał zasady sztuki czarodziejskiej.

Żoną jego była Eurydyka, nimfa drzewna, hamadria-da. Kochali się oboje bezprzykładnie. Ale jej piękność budziła miłość nie tylko w Orfeuszu. Kto ją ujrzał, mu-siał ją pokochać. Tak właśnie stało się z Aristajosem. Był to syn Apollina i nimfy Kyreny, tej, co lwy jedną ręką dusiła – bartnik zawołany, a przy tym dobry lekarz i właściciel rozległych winnic. Zobaczył raz Eurydykę w dolinie Tempe. Cudniejszej doliny nie ma w całym świecie, a Eurydyka wśród łąk zielo-nych, haftowanych kwieciem rozmaitym, wydawała się jeszcze bardziej uroczą. Aristajos nie wiedział, że ona jest żoną Orfeusza. Inaczej byłby, oczywiście, został w domu i starał się zapomnieć o pięknej nim-fie. Tymczasem zaczął ją gonić. Eurydyka uciekała. Stało się nieszczęście: ukąsiła ją żmija i nimfa umarła.

Biedny był wówczas Orfeusz, bardzo biedny. Nie grał, nie śpiewał, chodził po łąkach i gajach i wołał: „Eurydyko! Eurydyko!”. Ale odpowiadało mu tylko echo. Wtedy ważył się na rzecz, na którą nie każdy by się ważył: postanowił

Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj zadania. Policz punkty.

Sprawdź, ile wiesz

zawołany–tu:zajmującysięczymśztalentemizapałem

129Sprawdź, ile wiesz

pójść do podziemia. Wziął ze sobą tylko swoją lutnię czarodziejską. (…) Charon tak się zasłuchał w słodkie tony jego muzyki, że przewiózł go za darmo i bez oporu na drugi brzeg Styksu; Cerber, nawet sam Cerber nie szczekał! A kiedy stanął Orfeusz przed władcą podziemia, nie przestał grać, lecz potrącając z lekka struny harfy, skar-

żyć się zaczął, a skargi układały się w pieśni. Zdawało się, że w królestwie milczenia zaległa cisza większa i głębsza niż zwykle. I stał

się dziw nad dziwy: Erynie, nieubłagane, okrutne, bez-litosne Erynie płakały!

Hades oddał Orfeuszowi Eurydykę i kazał ją Hermesowi wyprowadzić na świat z powrotem.

I jedno jeszcze powiedział: Eurydyka iść będzie za Orfeuszem, za nią niech kroczy Hermes, a Orfeusz niech pamięta, że nie wolno mu oglądać się poza siebie. Poszli. Droga wiodła przez długie, ciemne ścieżki. Już byli prawie na górze, gdy Orfeusza zdję-ło nieprzezwyciężone pragnienie: spojrzeć na żonę, bodaj raz jeden. I w tej chwili utracił ją na zawsze.

Hermes zatrzymał Eurydykę w podziemiu, Orfeusz sam wyszedł na świat. Próżno się wszędzie rozglądał:

nigdzie jej nie było. Nadaremnie dobijał się do bram piekieł: nie wpuszczono go po raz wtóry.

1. Orfeusz był:a) władcą Aten,b) królem Tracji,c) bogiem,d) myśliwym.

2. Orfeusz urzekał wszystkich: a) pięknym tańcem,b) grą na dzwonkach,c) obrazami, które malował,d) grą na lutni i śpiewem.

3. Żona Orfeusza była: a) zazdrosna,b) podstępna,c) bardzo piękna,d) mieszkanką Olimpu.

1 pkt

1 pkt

1 pkt

130 3. MITYCZNA JESIEŃ Sprawdź, ile wiesz

4. W Eurydyce zakochał się: a) Aristajos,b) Apollo,c) Hades,d) Hermes.

5. Eurydyka umarła, ponieważ: a) tak chciał Zeus,b) ukąsiła ją żmija,c) zakochał się w niej Hades,d) nie posłuchała rad matki.

6. Orfeusz po śmierci ukochanej: a) poszedł do Zeusa prosić o zwrócenie ukochanej,b) radził się wyroczni,c) przestał grać i śpiewać,d) wykonał dwanaście prac.

7. Ryzykownym przedsięwzięciem, którego podjął się Orfeusz, było: a) oczyszczenie stajni Augiasza,b) kradzież ognia z Olimpu,c) zapasy z Hadesem,d) pójście do świata zmarłych.

8. Do Hadesu Orfeusz zabrał: a) zapas żywności,b) lutnię,c) włócznię,d) flet.

9. Gra i śpiew Orfeusza: a) wzruszyły Erynie i Hadesa,b) rozwścieczyły Cerbera,c) uwolniły wszystkich zmarłych,d) rozświetlały mu drogę.

10. Orfeusza i Eurydykę miał na ziemię odprowadzić: a) Hades,b) Cerber,c) Hermes,d) Charon.

11. W drodze do świata żywych: a) Orfeusz miał cały czas grać,b) Eurydyka nie mogła się oglądać,c) Orfeusz miał nieść Eurydykę,d) Orfeusz nie mógł się oglądać.

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1313. MITYCZNA JESIEŃ Sprawdź, ile wiesz

12. Orfeusz stracił Eurydykę na zawsze, ponieważ: a) nie dotrzymał zobowiązania,b) Hades się rozmyślił,c) Eurydyka nie miała siły na wędrówkę,d) obraził Zeusa.

13. Z mitu o Orfeuszu i Eurydyce można odczytać przestrogę, że należy być: a) sprytnym i zuchwałym,b) podstępnym i nieufnym,c) zarozumiałym i nieprzystępnym,d) cierpliwym i opanowanym.

14. Dobierz właściwe wyrazy z ramki do podanych postaci: Zeus, Prometeusz, De-dal, Noe.

skrzydła, Olimp, arka, ogień

15. Dokończ w zeszycie zdanie. Fantastyczna opowieść o bogach i istotach obdarzonych cechami boskimi to ... .

16. Wyjaśnij znaczenie mitologicznych związków frazeologicznych: puszka Pan‑dory, syzyfowa praca.

17. Wskaż, który z tekstów jest fragmentem mitu, a który – baśni. a) „Bogowie bardzo lubili króla Koryntu i nie skąpili mu swych łask. Zapraszali go

nawet od czasu do czasu na Olimp, do swej podniebnej siedziby”.b) „Był sobie pewnego razu książę, który chciał się żenić z księżniczką, ale to mu‑

siała być prawdziwa księżniczka. Jeździł więc po świecie, żeby znaleźć prawdzi‑wą księżniczkę, ale gdy tylko jakąś znalazł, okazywało się, że ma jakieś »ale«”.

18. Podaj po dwa wyrazy pokrewne do następujących: zwycięstwo, sport, podróż.

19. Podane w ramce postaci uporządkuj w kolejności alfabetycznej.

Herakles, Syzyf, Zeus, Eurydyka, Gaja, Reja, Kronos, Posejdon, Hestia, Uranos, Demeter, Hades, Ikar, Hera, Orfeusz, Prometeusz

ZADANIE DODATKOWE

20. Napisz w zeszycie, która z postaci mitologicznych wzbudziła twoją sympatię i podziw. Uzasadnij swój wybór.

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1 pkt

1 pkt

4 pkt

132 3. MITYCZNA JESIEŃ