KOTXE HEGALARIAK

ISABEL ETXEBERRIA eta IAAKT AZKUNE

Azken aidian petrolioasen pre- sioak igotzeari utzi diola-ta, kotxe hegalariak serie handitan fabrika- tzeko psitibilihteak, gero eta han- diagoak dira.

Nola? Kotxe hegalariak? galda dezake norbailek.

Bai, bai, Hegaz egiten duten kotxeak diseina daitezke eta disei- natzen dira, Azken urte hauetan, diseinatu ez-ezik fabrikatu ere egin dira kamino, autobide nahiz airean korsitzeko autornobilak.

Ridetan ibiltzeko m d u ko abioia d o hegaz epjn dezakeen autamobila, ez da ame-. Bigarren Fvfundu Gerraz gero saio aska egin ondoren, lortu da amets hori egia bihurtzea.

Abioi txikitan bidaia egiteak, badu oztopo handi bat: eguraldía. Ekaitzak direla-ta, abioiak egunetan egon ohi ¿ira airetara igo gabe, pilotua askotan urrutiko aireporturen hatetan batterturik utziaz. Kotxe hegalariekin ordea, eguraldi txarra egiten duenean, abioia ketxe bihur- tuta etxeraino lasai he1 daiteke.

Abiai-jabeak, gastu handiak izan ohi d i t u , eta abioi ordez kotxe hegalaria izango balu, merkeago aterako libaioke. Abioia gordetze ko adibidez, hangare garestiak tiehar izaten dira. Kotxe hegaiaria gorde- tzeko berriz, stxeko garajea aski da.

Kotxe hegalariak egiteko asmoa, acpaldikoa da. WiIbur Wrightek adibidez, automobil hegalariaren di- seinua eg in zuen 1909 . urteaa Iparrameriketan. Baita kotxea bera ere 1917. urtean.

Harrez gero, kotxegile nahiz abiaigile aska saiatu da autornobil hegalaria pres tatzen: Ford, Chrysler, Studebaker, Vul tee, Convair eta General Dinamics esnte baterako.

Fabrikatzaile hauek, zenbait ercduri emandaka i ren batzuk, ondoko hauek dira: Autopiune, Auia- car, Arrowbile Igezi-bilea), Skycar (zeru-kotxea), Raadptane (kaminoko abioia), A irphibian, Aerocar eta beste asko.

Kotxe hegalari hauetaka asko, Bigatren Mundu Gerra bukatu eta berehala agertu zen lpasrameri- ketan. Arrakaslta handia lortutako eredu bat, Robert Edison FUI- tonena izan zen. Robert Edison honek, lurrin-makina eta ibonbila elektrikoaren asmatzaileekin harre- mana izan zuen. Jendea harrituta utzi zuen Roherkk bere Aiiphibian izeneko kotxe hegalariz Brwdwayra teatro bat ikustera Joan zenean.

Cunnecticuten bere etxe ondoan aireratu zen e t a La Guardia aireportuan lurreratu. Hegoak, isatsa eta helizea a s k a t u ondoren, Manhattango teatroraino gidatu zuen kotxea.

Edlson Fultanen Airphibiana izan zen Federal Awiation Adminis- tration erakundeak zertifikatutako lehen katxe hegalaria. Dena dela, azpiko Zau gurpilak alde batera utzita, abiai arin arrunta zirudien. Hegaz bikain egiten zuen. Lurrean ordea, poliki samar joan ohi zen, karronte elektrikoaren eraginez zebi- lelako.

Antzeko kotxe hagalaria zen Waldo Wailtermanaena. Arrowbile izena zuen (gerzi Aerob i l e ) cta Studebaker etxeak 1940. urteraka jendeari autornobillabioi hauek saltzeko asmcitan zen. Hiru gurpil zituen eta hegoak askagarriak ziren. Ez zuen isatsik, eta aleroi edo plaka biragarriak hegoan bertan zituen.

Watermans, 1930. urteaz gera etengabe ari zen b e r e kotxe hegalariaren hohe kunltxan. Hegaz, 240 kmlhko abiadura zuen, e t a Iurrean EEO km/hkoa. Hala ere, hegarik gabeko abioia zirudien, helizea atzekaldean zuela.

Ted Hal l izan zen k o t x e hegalariak egiten trebebsuna eca- kutsitako beste bat. Roadable izena ipini zian bere ibilgailuari. Hiru gurpiI zituen eta azkar aireratzen zen. Ikus l . irudia.

1960. urte inguruan, kotxe hegalariak forma2 aldatzen hasi ziren. Hegoak eta gurpilak kentzeko jwra zuten. Garai hartan, acmada- rentzako jeep hegalariak sortzeari ekin zioten. IbiEgailu hauek, bi haizemaile handi zituzten; aurrean bata eta atzean bestea (ikus 2. irudia).

Jeep hegalariak mugimendu desberdin asko egiten xuen: helikop teroa bezala bertikalki airera tu, lursa ukitu gabe milimetro batzutara horizontalki hegaz egin, eta abar,

Baina saiekuntzatan fsogatu zenez, jeep hegalaria ez zen egoakorra eta berehala hasi ziren gurpil eta hegadun kotxeak diseinatzen,

1970. urte inguruan ere saio asko egin zen Iparrameriketan, eta denak ez ziren ondo atera; Dewey, Briaaek egindakoa adibidez.

Brianen ibilgailu hegalariak, gidariarentzat bakarrik zuen lekua eta delta hegoa zuen. Aireportura~

iritsitakoan, heiegak elektrikoki bildu egiten ziren 35 segundotan. 1974. urtean, hegoaren ardatz batek huts egin zuen aireratzerakoan, eta Brian hil egin zen.

1973. urtean Henry Smolinski eta bere laguntzailea ere hi l egin ziren kotxe hegalarian is tr ipuz. Mirar-Pinto zen IbilgaiIuaren izena. Hegoa, motorea eta isatsa Totv egiten zitzaion kotxear i , eta problema berriei erantzun nahi zien. 1970. urte ingururarte, kotxe eta abioiek Iparrameriketan bi bide desberdin hartu zituztela zirudien. Kotxeak gero eta astnnagoak egiten ziren. Abioiak berriz, gera eta arinagoak.

Egoera honetan. arabisrren petrolioa prezioak gora kada handia jacan zuen, eta kritxegileak diseinu arin eta aerodinamikotara jotzen hasi ziren; abioien bidera alegia.

Arazo hau gainditu orduko oidea. beste bat sortu sen: segurtasun- -arauena. Gobernuak, segurtasun- -arau zortotzak ezarri zituen

l . irudia. Ted HaIlsen kotxe hegalaria.

2. irudia. Chrysler etxeak Atmadarentzat egindako j-p hegalaria. 1957.

kotxegile nahiz abioigileentzat. Paratxoke berriak, segurtasun-kon- trolak eta abar, astunagoak ziren kotxetan arau berriek aginduta bezala eginez gero. FAA erakundeak bestetik, abioien produkzio e t a mantenuan kontrol zorrotzak ezarri zituen.

Smolinskiren Mizar-Pinto ere- duak, segurtasun-arauak betetzen zituen kotxea hartu e t a F A A erakundearen arauak errespetatuko zituen abia-zatia ezarri nahi zuen.

Molt Tayloren ibi lgai luak, ictenbide konplexuagoa eskaintzen zuen. Taylor, abioiak diseinatzen aritua zen, eta USAko Armadarako rnisilak diseinatzen ere bai. Baina 35 urte eman d i t u bere k o t x e begalariaren psestakuntzan. Hegoak, isatsa eta helizea, askatu egiten zaizkio IbilgaiIuari. Askatutakoan, 200 kiloko atoi bihurtzen dira auto- matikoki pieza hauek. Cau minutu behar dira lan hau burutzeko, eta Taylorek dioenez, posible da hidrau- i ikoki atoia osatu ahai izatea. Abioi-motore bakarra du, eEa bere

eraginari esker, lursean 145 k h k o abiadura lor dezake, e h airean 220 km/hkaa. Airean doanean, kotxearen lau gurpiiak bildu egiten dira.

Trtylorek diwnez, bere ibilgailua da etxetik helmugaraino iO kndhko batezbesteko abiadura lortzeko modu bakarra.

Taiforen ibilgailuari, kilometro asko etagin zaio lurrean nahiz airean, eta FAA arau-erakundeak oaespena eman dio. Ford etxeak zioenez, erostun asko zegaen honelako ibil- gailuasen zai. Kotxe hegalariak ordea, erregai asko behar du lurtean i b i l i nahiz hcgaz eg i teko , e t a petrofioaren gorakada medio, projek- tua bertanbehera u tzi zuten.

Segurtasun-arauak ere, oztopo nabarmenak d i r a . Kotxe n a h i z abioien arauak bete beharko Iituzke ibilgailu honek. Hori ez da ezinezkoa. Baina inbertsio handien premia dago horsetarako, eta gero beste arau berriren bat dela-ta dena hankaz gora htatzerik ez du inork nahi.

Ford etxeak prajektua baztertu gurtasun-arauak betetzea batetik, eta zuenean, M o l t Tailorek aitortu petrolioaren prezioa bestetik. Dena zuenez, erostun asko daga kotxe dela, merkatua eta premia davdenez hegalarlen zai, eta ez dute etsiko. gero, kotxe hegalariak, gaur ez bada

hjhar, agertuko dira gure bide/ze- Oziopo tatzak badaude ordea: se metan.