http://www.ezboard.com/intl/aenglish http://www.ezboard.com/intl/aenglish

Ko su Sumadinci? Kada i kako je naseljavana Šumadija (1)

Ko su Sumadinci?

Ko su šumadinci

Piše: Mile Nedeljkovic

Stecište dobrih ljudi

Kada i kako je naseljavana Šumadija

Prema etnološkim istraživanjima u prvoj polovini ovog veka, u Šumadiji je, kao najprivlaènijoj oblasti useljavanja, stapanjem doseljenika iz svih srpskih oblasti nastao jedinstven, novi fizièki i psihièki tip stanovnika, koji je Cvijiæ oznaèio kao novi etnièki amalgam ili novi psihièki varijetet.

Savremena istraživanja potvrðuju tokove istih selidbenih struja i istovetni proces etnièkog prožimanja u Šumadiji

Obilje prirodnih pogodnosti i preduslova bitnih za ljudsko življenje u Šumadiji bili su poznati i praèoveku, èije je prisustvo na ovom podruèju nesumnjivo, što potvrðuju i brojna nalazišta iz starijeg i novog kamenog doba.

Današnje stanovništvo Šumadije, koja se praznila i punila prilikom svakog velikog rata, praæenog seobama, pretežno je novijeg postanja i ono je veran odraz istorijske sudbine srpskog naroda u poslednja tri veka.

Razmatrajuæi svojevremeno prošlost i etnièki sastav Šumadije, velikan naše nauke Jovan Cvijiæ je ustanovio dve vrste uzroka seoba i useljavanja u Šumadiju tokom vekova, u kojoj se izgubilo i sa doseljenicima stopilo starinaèko stanovništvo.

U prvoj vrsti su istorijski i psihološki uzroci seoba: turska najezda, uzimanje dece u janièare, seobe prouzrokovane austro-turskim ratovima, migracije zbog buna, pljaèkaške krdžalijske horde kao uzrok raseljavanju, seobe usled verskih gonjenja i preseljavanje kao posledica ratova za nezavisnost.

Druge vrste su ekonomski uzroci: siromaštvo zemlje matice, klimatska kolebanja (više uzastopnih sušnih godina, presušivanje izvora, nerodica, glad), sukcesivne seobe ili migracije u etapama, plemenska netrpeljivost, peèalba, argatovanje, i sl.

Kao što je poznato, uslovi za život u Šumadiji su blagodatniji no u veæini srpskih oblasti. Zbog toga, za razliku od drugih oblasti, iseljavanja iz Šumadije nije bilo. Po tome, kako je Cvijiæ primetio, Šumadija „kao da je stvorena da apsorbuje sav suvišak stanovništva koje se brzo umnožava priraštajem i doseljavanjem."

Osobito je Šumadija poèetkom XIX veka, usled poznatih istorijskih dogaðaja, privukla migracione struje ne samo iz bližih, i tada neosloboðenih srpskih krajeva, veæ i iz najudaljenijih, pa tako, na primer, „u niskoj Šumadiji ima doseljenika od Velesa i Bitolja, pa i od Katranice i Gramatika, blizu Olimpa."

U Šumadiji, gde, prema ispitivanju Cvijiæevih ðaka i sledbenika, prevagu u stanovništvu imaju doseljenici sa crnogorskih Brda, osobito sa visoravni oko Durmitora i od Pive, zatim od Pešteri i Sjenice, odvio se jedinstveni proces prilagoðavanja stanovništva i njegovog mešanja i stapanja.

U poslednjih nekoliko vekova je na nemirnom balkanskom tlu ispremeštano sve stanovništvo od Demir-kapije na jugu do Zagrebaèke gore na severozapadu, ali, po Cvijiæevom uoèavanju, „nigde se doseljenici nisu tako brzo prilagoðavali novoj geografskoj i društvenoj sredini i nigde se nisu toliko ukrštali kao u Šumadiji, slobodnoj i svojoj državi, gde su i zemlju mogli slobodno zauzimati."

U zapadnoj Šumadiji starinaèko stanovništvo je u zanemarljivom broju, a u istoènoj Šumadiji i Pomoravlju se stopilo sa doseljenicima dinarske, kosovsko-metohijske i šopske struje. Po ispitivanju Todora Radivojeviæa (1911), u celoj Lepenici je svega jedanaest porodiènih skupina èiji su preci tu prebivali i u vreme Velike seobe 1690. godine.

Stapanjem ovih selidbenih struja, kako meðusobno, tako i sa pripadnicima slabijih struja (timoèko-branièevska i tzv. inversna, koja se povrnula preko Save i Dunava), nastalo je biološko izjednaèavanje.

Zgusnuta snaga srpskih zemalja

I premda stanovništvo doseljeno iz dinarskih oblasti èini veæinu u Šumadiji, mešanjem, meðusobnim prožimanjem i uticajima doseljenika i starijeg stanovništva, stvorena je nova etnièka grupa - Šumadinci, koja, razumljivo, nema èiste dinarske osobine.

O ovoj snažnoj etnièkoj kombinaciji, koju naziva šumadijskim varijetetom, Cvijiæ kaže da je stvorila nov etnièki amalgam i obrazovala nov fizièki i psihièki tip stanovništva. Otuda, drugim reèima, po Cvijiæu: „U Šumadiji je zgusnuta snaga svih srpskih zemalja".

Tokom avgusta 1995. godine Šumadija je ponovo preživljavala neke stranice svoje istorije. U okrutnoj vrelini leta videli smo tada tužne povorke nevoljnika, prognanika iz Republike Srpske Krajine, koji su, bežeæi ispred genocidnog nasrtaja Tuðmanove Hrvatske, spas potražili u zemlji matici. Mnogi od njih i u Šumadiji. Ovakvo masovno zbežavanje u Šumadiju nije viðeno od 1809. godine, kada se ovamo zaputilo pobunjeno srpsko stanovništvo sa Sjenièko-pešterske visoravni.

A pre ove masovne seobe, posle Drugog svetskog rata, tiho i u stalnom mlazu, doticalo je i srpsko stanovništvo sa Kosova i iz Metohije, slivajuæi se pretežno ka Podunavlju, ili se nastanjujuæi u prikrajku veæih mesta, stvarajuæi svojevrsne doseljenièke kolonije. Kao treæi znaèajniji kontigent stanovništva što je pristiglo u Šumadiju mogu se oznaèiti doseljenici iz Stare Raške i Crnogorskih Brda.

Uzroci i razlozi svih ovih useljavanja su trojaki. Krajišnici su bežali od ustaškog noža, oni s Kosova i iz Metohije su, obespravljeni, bežali iz sopstvene države od šiptarskog nasilja, dok su se žitelji Stare Raške i Crne Gore, pojedinaèno i prirodno, doseljavali u potrazi za boljim uslovima življenja.

Nijedan od motiva ovih dolazaka nije nov, i nijedna od ovih skupina takoðe nije nova. Sve one, u dugom nizu decenija i vekova, imaju svoje prethodnice. Šumadija je za njih novina. Oni, meðutim, Šumadiji - nisu.

Etnološko izuèavanje æe nesumnjivo nauèno rasvetliti niz dragocenih pitanja naše istorije i etnièke prošlosti, kao i tokove savremenih zbivanja, etnièke odlike i promene u sastavu, antropološkim svojstvima, materijalnoj, društvenoj i duhovnoj kulturi stanovništva. Mnoge razlike se, još sada, bezmalo u svakom pogledu, jasno uoèavaju. Ali u osnovnom, to ne utièe na lik i karakterna svojstva Šumadinaca. Jer, ono što je stvarano vekovima - ne može se prekonoæ izmeniti.

Kao što danas Srbina koji se vrati iz Amerike nazivamo „Amerikanac", tako smo i Srbe koji su u Šumadiju prebegavali, usled nevolje ili sklanjajuæi se od krvne osvete, nazivali: Arnauti, Bugari, Vlasi, Grci, Maðari, Švabe, Ere, Sremci, Šopovi, itd.

Istorijski se pouzdano zna i kad je koji talas doseljavanja zapljuskivao Šumadiju, pa je to našlo odraza i u nazivima tla i pojedinih porodica.

Tako su dobeglice od Timoka i Stare planine nazvani „Bugarima", „Bugarašima", ili „Šopovima", iz Stare Srbije „Turcima", iz Srema „Švabama", sa Kosova „Arnautima" itd.

O njihovom razmeštaju u novoj sredini govore danas mnogi toponimi i nazivi ili nadimci pojedinih rodova. Tako su nastali Arnautski kraj u Donjoj Šatornji, Arnautovac u Èumiæu, Arnautsko brdo u Èumiæu i Gornjim Jarušicama, Arnautske kolibe u Grošnici, dok se u Saranovu rodovi Radosavljeviæi i Obradoviæi, kojih je poèetkom veka bilo tridesetak kuæa, zovu skupno Arnautoviæi, jer su prebegli iz „Arnautluka", kao i Arnautoviæi u Draèi, dok su Arnautoviæi u Pajsijeviæu doseljeni iz sela Pavlja kod Novog Pazara (selo Pavlje je i danas srpsko selo).

Doseljenici sa Istoka

O doseljavanju sa istoènih strana svedoèe Bugar-mala u Beloševcu, s obe strane Jagodinskog druma, na Bugarskom brdu u Batoèini je Bugarska mala, u Grošnici su Bugarska strana i Bugarski potok, u Sibnici Bugarska voda, u Kræevcu Bugarska vodica (u predelu Gaj), u Drenovcu Bugarske livade, u Poskuricama Bugarski kraj, a u Sipiæu i Crnom Kalu Bugarske njive, dok se u Badnjevcu tzv. Miljkovski kraj naziva trojako: Bugarski, Šopovski ili Torlaèki kraj.

Sa severoistoka Vlaška kosa u Sepcima, Vlaški kraj u Novom Adžbegovcu (Novo Selo) i Dobrovodici, dok Vlaški potok teèe atarima sela Viševac, Lukanje i Radovanje, a sa juga Grèki do u Donjim Grbicama, Grèko polje u Grošnici, Adžinim Livadama i Erdeèu, itd.

Erske male postoje u Gradcu, Jovanovcu i Donjoj Raèi. U Èumiæu se jedan potes naziva Erinac, jer je pripadao tzv. „erskom" stanovništvu. U Novom Milanovcu je Erino šljivarište, u Svetliæu Erske njive, Botunje i Kijevo imaju Ersko polje, u Donjoj Sabanti se nalazi Ersko selo, u Brzanu Erske kuæe, a u Gornjim Grbicama jedan rod nazivaju Ere (tzv. Nikoljci).

U ovom imenovanju se, u stvari, odslikava èinjenica da su u ova naselja primetno ušli doseljenici iz Hercegovine i dela Starog Vlaha, o èemu svedoèi i toponim Ercegovac u Donjoj Raèi.

Ovome treba dodati i vrlo uputan primer Jelenca, sela kod Belosavaca, u topolskoj opštini, koje se ranije zvalo Ljubiniæ, u kojem takoðe postoji Erski kraj - naravno, za razliku od veæinskog stanovništva, koje je iz Crne Gore, i koje se u ovo selo nastanilo sredinom prošlog veka, što je i poslednji primer planskog kolonizovanja doseljenika u nekom šumadijskom naselju, pa se po njima drugi, znatniji, deo sela zove Crnogorski kraj. Poput Jelenca, Erski kraj imaju i još neka jasenièka sela (Mramorac, Pridvorica) ili gružanska (Konjuša).

Osim delova sela, i pojedine se porodice se nazivaju erskim: Eriæi u Gornjoj Crnuæi, inaèe doseljeni iz Starog Vlaha (Nova Varoš), èiji su se ogranci raselili i u Lipovac, Ljuljake i Oplaniæ; Eriæi u Konjuši su poreklom iz Raždaginje, sela izmeðu Sjenice i Duge Poljane; Eriæi u Žabaru su od Studenice, u Kopljaru iz Dragaèeva, u Topoli od Novog Pazara, u Šumama od Peæi, u Ljubièevcu i Kamenici od Bijelog Polja, Erèiæi (Milovanoviæi) u Banièini su iz Bosne, itd., što sve pokazuje slivanje ove selidbene struje u Šumadiju.

Na osnovu ovoga postaje razumljivije što Šumadinac, i te kako, ume da se pravi Era, tj. nevešt, a èiji je vrhunski duhovni izraz olièen u satirièaru Radoju Domanoviæu, èija je porodica nesumnjivo hercegovaèkog porekla.

Kao i veæina šumadijskih sela i Ovsište nema kompaktno stanovništvo po poreklu i mestu iz koga su došli. A došli su uglavnom iz dva pravca - od Pirota i Bele Palanke, dakle iz Ponišavlja i, naravno, od Sjenice, koja je bila glavna etapna stanica za naseljavanje u Šumadiju. Spomen na Sjenicu saèuvan je u nadimku porodice Vuèiæeviæ, u koje se broje još Jovièiæi i Jovanoviæi, a koje sve nazivaju Erama.

U nauci je zapažena velika podudarnost u obièajima, jeziku i mentalitetu žitelja Hercegovine i Šumadije, pa su, zapravo, ovi toponomastièki podaci samo svedoèanstvo o tome da sliènosti nisu sluèajnost, veæ su rezultat migracije i mešanja stanovništva.

Svest o šumadinstvu

Svako uopštavanje ili prebrzo zakljuèivanje o tome ko su Šumadinci, kao i to po èemu se oni razlikuju od susednih srpskih predeonih ili etnièkih grupa, može biti ne samo pogrešno, veæ i pogubno, pa i smešno, ako se to èini bez nauène osnove. Jedan od najuglednijih poznavalaca geneze srpskog naroda, kao i pojedinih njegovih etnièkih skupina i plemena, Cvijiæev ðak i saradnik Jovan Erdeljanoviæ (1874-1944), upravo je prilikom izuèavanja stanovništva Šumadije dao veoma važno upozorenje:

„Kada se govori o nekoj narodnoj grupi, onda se mora najpre imati u vidu, da ona ni u celini, niti u ma kome svome delu ne može biti jednostavna, nego da ima puno veæih i manjih, mesnih i predeonih raznolikosti i da je puno srodnosti i prelaza ka susednim ili i nekim daljim narodnim grupama, dakle, da se neka narodna grupa može odreðivati samo relativno, u odnosu prema drugim grupama, kad se jasno

utvrde njihove meðusobne razlike. Ovo je, dakle, prvo što se mora imati u vidu i ovo je sasvim prirodno."

Erdeljanoviæ je oko pola veka pomno pratio etnièke prilike i njihove odlike u Šumadiji, koju je neposredno poznavao, bio u veæini njenih naselja, u nekima višekratno, u toliko domova boravio i konaèio, sa tako mnogo ljudi se susretao i od njih crpao podatke. Nesumnjivo, i iz prve ruke, poznajuæi Šumadiju, u celini, kao i u detalju, Erdeljanoviæ je ostavio i ovaj vrlo uputan zapis o njoj:

„Jasna je razlika u narodnom karakteru ne po predelima nego po selima, prosto od sela do sela se nailazi na drukèije osobine, negde na potpune suprotnosti."

Oèito, poput vrlo složenog mozaika, i etnièka slika Šumadije je tako razuðena i višeslojna. To se, uz malo pažnje, može videti na svakom koraku i u svakom pogledu - etnièkom, jezièkom, kulturnom, privrednom ili obièajnom.

Ako se polazi od etnièkog sastava, Šumadija je uvek imala inorodne sastojke. Tako, na primer, prema popisu stanovništva 1991. godine, u opštini Kragujevac je bilo 169.478 Srba, 3.287 Crnogoraca, 2.635 tzv. Jugoslovena, 80 Šiptara, 124 Bugarina, 4 Vlaha, 20 Grka, 52 Maðara, 786 Makedonaca, 305 koji su se izjasnili kao Muslimani, 17 Nemaca, 25 Poljaka, 1.232 Roma, 85 Rumuna, 21 Rus, 5 Rusina, 15 Slovaka, 111 Slovenaca, 7 Turaka, 5 Ukrajinaca, 473 Hrvata, 6 Èeha, zatim 163 pripadnika drugih nacionalnosti, 146 koji se nisu izjasnili o svojoj nacionalnoj pripadnosti ili su neopredeljeni, 37 koji su se izjasnili po regionalnoj pripadnosti i 965 „nepoznato".

Pomeranje ove slike se uoèava ako se podaci o nacionalnosti ukrste sa podacima o veroispovesti. Jer, po istom popisu, u opštini Kragujevac je 168.855 pravoslavaca, 637 pripadnika islamske vere, 558 katolika, 79 protestanata, 6 pripadnika proorijentalnih kultova, 1.490 pripadnika drugih veroispovesti, 39 neopredeljenih vernika, 1.674 ateista i 6.746 „nepoznato". Oèito, niti su svi Muslimani islamske veroispovesti, niti su svi Hrvati katolici, a što se Srba tièe, po našem starom obièaju - niti su svi Srbi pravoslavci, niti su samo Srbi pravoslavci u ovom popisu.

Ako se, dalje, u ovom popisu pogleda samo srpska nacionalnost, lako se zapaža predeona raznolikost - jedni su Gružani, drugi Levèani, treæi Jasenièani, èetvrti Takovci, peti Moravci, šesti Kaèerci itd., ili, u sledeæem, širem, predeonom krugu: jedni su Kosovci, drugi Starovlašani, treæi Bosanci, èetvrti Lièani, peti Kordunaši, šesti Sremci i sl.

Rudnik bez premca

Postavlja se pitanje ko je u popisnom kontigentu stanovništva u opštini Kragujevac - Kragujevèanin, to jest Šumadinac?

Šumadija je vekovni narodni mlin, zato je dvoseklo ako se u njoj nekritièki razmatraju antropološke odlike i antropometrijski pokazatelji. Naime, ne sme se brzopleto uopštiti koje je visine Šumadinac, kakav mu je stas, oblik glave, boja oèiju i kose, kompleksija, da li je kosmat, ima li orlovski nos, itd. Ne pomaže ni ako se pribegne statistièkom proseku, jer statistièki prosek može dati varljivu i netaènu, da ne kažemo nakaznu sliku.

Dovoljno je samo pogledati na šta lièimo kada se, kao najbliža svojta, naðemo na porodiènim skupovima, o slavi, svadbi ili daæi: ima nas visokih i niskih, plavih, smeðih i crnih, okrugloglavih i dugoglavih, pleæatih i skupljenih, vitkih i debelih. A sve rod roðeni.

Tako je, zapravo, stanovništvom šarolika i Šumadija. Jer, ta šarolikost je posledica njene istorijske sudbine, mešanja i stapanja stanovništva koje ju je nastanjivalo. Svako drugaèije gledanje na ovu èinjenicu bi vodilo u nezreli lokalpatriotizam, naivni etnocentrizam, pa i u nedopustive, i krajnje nenauène, rasistièke mutne vode.

S druge strane, Šumadinci nisu bezoblièna narodna masa, bez izrazitih i samosvojnih crta. Ovom prilikom æemo ukazati samo na neke: svest o narodnom jedinstvu, jaka i istrajna državotvorna misao, preduzimljivost u poslu, druželjubivost, duhovna radoznalost i naglašene intelektualne sposobnosti.

Buduæi da je prevagu u šumadijskom stanovništvu odnelo stanovništvo koje je ovde doseljeno iz predela stare srpske države, ono je u Šumadiju donelo i vekovnu državotvornu težnju, koju je uspelo

ovde da ostvari 1804. godine, èuvajuæi je do danas bunama i ratovima za slobodu. To je i najuoèljiviji ishod delovanja, kako bi Cvijiæ rekao, zgusnute snage svih srpskih zemalja steèene i olièene u Šumadiji.

U tome je i svest o Šumadinstvu. Onom istorijskom, ali i ovovremenom. Obilje prirodnih pogodnosti i preduslova bitnih za ljudsko življenje u Šumadiji bili su poznati i praèoveku, èije je prisustvo na ovom podruèju nesumnjivo, što potvrðuju i brojna nalazišta iz starijeg i novog kamenog doba. Takoðe nisu malobrojni ni tragovi predindoevropskog, kao i predslovenskog, stanovništva u ovom predelu, a o srpskom stanovništvu u njemu postoji hiljadugodišnja, neprekinuta, nit pisanih svedoèanstava.

Posebno su dragoceni spomenici iz vremena Despotovine i neposredno po njenom padu 1459. godine, kada je Šumadija bila prenaseljena. Kamena knjiga predaka, kako nazivamo groblja, nemi je otisak života koji se odvijao u Šumadiji. O preðašnjem stanovništvu govore zapuštena grobišta, koja se nalaze na svakom koraku, i iz kojih još sve kosti nisu izorane. Istorijska ustrajnost Šumadije æe se najlakše razumeti ako se zna da je u gudurama i na obroncima Rudnièke planine podignuto više od pedeset srpskih manastira, što je više no igde u Srpstvu, na našim etnièkim i duhovnim prostorima, a da se nahode na jednom mestu.

Nekoliko manastirskih skupina se naziva srpskom Svetom gorom, ali u tom pogledu planina Rudnik nema premca, jer je bila prirodna tvrðava u oèuvanju srpskog etnièkog biæa. Time je shvatljivije zašto je Šumadija, predvodeæi državotvornu obnovu, prednjaèila u novom veku u kolosalnoj bici za sveopšti narodni preporod.

Malo je predela u kojima je priroda tako izdašna kao u Šumadiji. Bogatstvo biljnih vrsta i bujnost njihovog rastinja, raznovrsnost životinjskog sveta, pogodne klimatske odlike, pitomost zemljišta i, što je osobito važno, mnoštvo reèica, potoka i izvora, èime se sve odlikuje ovaj predeo, stvorili su od Šumadije najprivlaèniju oblast za ljudsko življenje. Voda, bez koje ne mogu ni ljudi, ni životinje, ni bilje, nalazi se na svakom koraku. Iza svakog brdašca teèe poneki potoèiæ, i mnogo je izvora koji nikad ne presušuju.

Raskrsnica kultura

Razumljivo je stoga što od pradavnine, od praskozorja ljudske civilizacije, na ovom tlu postoje brojne potvrde èovekovih staništa i prebivanja. U najranije spomenike ljudske kulture spadaju peæinska prebivališta u Jerininom brdu u Gradcu kod Kragujevca i Risovaèi kod Aranðelovca, koja pripadaju paleolitu, taènije mustijerskoj epohi srednjeg kamenog doba. Od tada do danas, dakle u razdoblju koje se meri desetinama hiljada godina, neprekinuta je nit èovekovog prebivanja na ovom tlu.

Od tog vremena, koje se oznaèuje kao vreme skupljaèko-lovaèke privrede, do danas se na ovom podruèju se odigralo toliko toga da se može reæi da je Šumadija prekrivena mnogim slojevima ljudskih kultura, koje su se ovde ukrštale, smenjivale i prožimale.

Danas je teško ustanoviti pojedinosti i šta se sve odigravalo u dugom vremenskom rasponu od prvog uoèenog prisustva praèoveka (Jerinino brdo, Risovaèa) do dolaska Indoevropljana u ovo podruèje, što se uzima kao vreme do 3.200 godine pre naše ere. Meðutim, na osnovu nalazišta iz mlaðeg kamenog doba (vinèanska kultura), zatim onih na prelazu u metalno doba i sa poèetka bronzanog doba (Saraorci, Šuplja stena, Gornje Komarice, Ðurðevo i dr.), kao i onih iz razvijenog bronzanog doba (Dobraèa, Ljuljaci, Bare, Grbice), može se utvrditi da su brojnost nalazišta i ostataka svedoèanstvo neprekidne niti življenja u praistoriji u ovom delu Srbije i Balkana.

U tri talasa doseljavanja Indoevropljana (3200, 2700. i 1200. godine pre naše ere), potisnuto je ili pretopljeno ovo preðašnje, predindoevropsko stanovništvo. Od tada do dolaska Slovena (V-VII vek naše ere) prostorima naše zemlje je protutnjalo oko dve stotine razlièitih etnièkih i jezièkih grupa, što je neizbežno našlo svoj odraz i u toponimiji. Ovome se, još, mogu dodati kasniji slojevi naroda i kultura: tatarsko-mongolski, turski, germanski.

Kada je reè o sadašnjem stanovništvu Šumadije, onda se, najkraæe, ono može oznaèiti kao stanovništvo koje je tu relativno mlado. Jer, Šumadija je dobila svoj sadašnji sastav naroda kao posledicu velikih ratova i seoba. Izuzetak u Šumadiji èine porodice koje su u njoj od Kosovske bitke (npr. Gružaniæi u Junkovcu kod Natalinaca, ili neke porodice u Rudnièkoj planini koje èuvaju predanje o tome koliko je njihovih sabalja otišlo u boj na Kosovo). Gro sadašnjeg stanovništva je doseljeno posle 1690. godine, ili se smestilo, posle lutanja, prilikom veæih i manjih seoba 1718, 1737, Koèine krajine 1788,

seobe izazvane pogibijom na Èegru i povlaèenjem od Sjenice 1809, ratovima 1875-78, a kasnije posle 1918, 1945. ili sada (1991-1995) prirodnim ili nevoljnim naseljavanjem.

Stari dobri èika-Jova Zmaj je opomenuo u pesmi da je groblje zemlja kojom se hodi. Ovaj njegov stih ima i te kako potvrdu na licu šumadijskog tla. Bezmalo da nema sela u kojem ne postoji po neko, a u nekima i više grobalja, koja na pripadaju sadašnjem stanovništvu. U njih se žitelji ne kopaju , a najèešæe ne pamte kome su prethodnom stanovništvu pripadala. To su grobovi koje je tu zateklo današnje stanovništvo.

Ova zateèena groblja se razlièito imenuju: staro, belo, bošnjansko, bataljeno, èivutsko, džidovsko, džinovsko, latinsko, rimsko, grèko, kaluðersko, tursko, cincarsko, svatovsko, madžarsko, dušansko groblje i sl. Imenovanja su najèešæe pogrešna, ali su u jednome taèna, bez obzira na naziv - ova groblja ne pripadaju sadašnjem stanovništvu, što je još jedan dokaz o stalnom pražnjenju i punjenju Šumadije narodom.

U okolini Kragujevca se ova èinjenica jasno uoèava. Vrlo su brojna tzv. stara groblja u mnogim selima. Staro groblje na mestu Žaovu u Novom Selu (Novi Adžbegovac) je pripadalo starijem sloju stanovništva, koji su se uoèi Prvog ustanka „rasturili kud koji po Srbiji." Isto tako groblje postoji u Bošnjanu, u Vinjištu na Dubovima, u Vojinovcu, na mestu Vrlopape u Maloj Vrbici, u Divostinu, Dragobraæi, u Draèi na mestu Pirevu, u Kijevu, Koriæanima, Prekopeèi, Sipiæu, Malom Šenju na mestu zvanom Jaruga, a u Lapovu su dva stara groblja - u Gvozdenjaku i kod Samarne. U Vlakèi je Staro groblje uz staru crkvu na mestu Sigi.

Ostaci grèkog groblja

Na mestu Krušik u Misaèi je staro groblje, „gde su iskopavali kosture i nalazili prstenje i novac". Staro groblje, „gde prilikom kopanja nalaze ljudske kosti", u Junkovcu se nalazi u blizini potoka Kusaje.

O starom groblju na mestu Grobljice u Kutlovu izuèavalac Lepenice Toša Radivojeviæ je zapisao: „Seljani prièaju da je hrišæansko, jer je doskora bilo na njemu kamenih belega po kojima se to dalo utvrditi. Danas nema više nijednog kamena; seljani su ih sve uzidali u temelje svojih raznih grada. To je bilo groblje davnašnjeg naselja u Starom Selu."

Belo groblje postoji na mestu Kamenišu u Badnjevcu, koje po svemu pripada srpskom srednjovekovnom stanovništvu. Belo groblje, tako nazvano „po belim kamenovima, koji su ovde do skora nalaženi" je i u Drenovi, na tromeði sa Srezojevcima i Beršiæima, gde su 1951. godine, kada je kopan put, nalaženi novèiæi i sudovi.

Bošnjansko groblje, u Trudelju, podseæa „na neko ranije naselje", kao i naziv Staroselske reke u istom selu. Bataljeno groblje je na mestu zvanom Kamara u Velikom Krèmaru. Pod Velièkovcima, zaseoku Guriševaca, jedno se mesto zove Èivutsko groblje. Od groblja nema ostataka, ali se ovaj zaselak po njemu zove još i Èivutani.

U Badnjevcu su i dva džidovska groblja - na mestima Golišu i u Konjevcu, takoðe i u Dobrovodici su dva džidovska groblja, kao i u Drenovcu - na mestima Jablanèiæi i u Krèevini do Zorkuša. Džidovska groblja su na brdu Šavcu u Batoèini, u Kormanu (u Bubnu kod druma), Nikšiæu, kod Lipove ravni u Sipiæu, uz potok Gluvaæ u Cvetojevcu, u Crnom Kalu, kod Gušine èesme u Èumiæu, u Zreoèiæima kod Topole, u Viševcu na levoj obali Raèe, Goloèelu, na Kosici u Gradcu, Velikom Krèmaru, na mestu Glogovik u Malom Krèmaru, gde su u prvoj polovini ovog veka još „postojali ogromni kameni belezi od neotesanog i neuglaðenog kamena", u Saranovu ima tragova od starog „džidovskog groblja", itd.

Latinsko groblje je na Okurovoj glavici u Kormanu, u Petrovcu (iduæi Bozmanu), a jedno polje se u Donjoj Sabanti naziva Latinsko groblje.

Grèko groblje u Ðuriselu je na mestu zvanom Polje. Jedna od dve glavne uzvišice u Bosuti naziva se Grèki grob, a na mestu Lipi u Majdanu je veliko Grèko groblje, „tu ima još oko 200 vidljivih grobova sa belegama". Drugo majdansko Grèko groblje je u zaseoku Rapšinci.

Kaluðersko groblje je u Donjim Jarušicama, a u Boljkovcima se, uz ruševine za koje se kazuje da su manastirske, takoðe nalazi Kaluðersko groblje i na njemu su dvadesetih godina ovog veka još ležale nadgrobne ploèe.

Svatovska groblja su u Botunju, u Resniku na mestu Tetrebištu, kod Osojaka u Sipiæu, blizu Krša kod Kreèana u Velikom Šenju. Osobito su brojna tzv. madžarska (ili maðarska groblja) - Madžarsko groblje u Debelom lugu u Baljkovcu, na putu izmeðu Grošnice i Erdeèa, u Guberevcu, Gornjim Jarušicama, Rakincu, Malom Šenju. U Blaznavi je Madžarsko groblje u blizini tzv. Blažine crkve, a osim njega „ima još nekoliko mesta, za koja se misli da su bila madžarska groblja".Ostaci grobova bili su vidljivi dvadesetih godina ovog veka na Madžarskom groblju u Vukasovcima, kao i u Garašima, Žabarima, Kræevcu, Zagorici, Jeloviku.

Sela u prošlosti

Dvadesetih godina ovog veka bilo je „mnogo kamenih spomenika" na mestu Osredku u Junkovcu, za koje se prièa da su „madžarsko groblje", kao i stara groblja u Kotraži, Rajkovcu, Ljubièevcu, Prekobuèju, kraju Gornje Trnave, u Donjoj Šatornji i dr., a u Vojkovcima postoje tri Madžarska groblja, kao i u Dragolju.

Dušansko groblje u Ramaæi, po predanju, iz vremena je cara Dušana, a nalazi se uz crkvu Kumanicu i crkvinu, koje se takoðe stavljaju u ovo vreme.

O pojedinim vrstama i svojstvima ovih grobalja postoje nauèna razjašnjenja. Za ovu priliku je dovoljan samo jedna napomena: ova groblja su otisak istorijskog kretanja naroda. Sa druge strane, sasvim je izvesno da, bez obzira koju etnièku oznaku imala, ova groblja nisu nekropole Latina i Grka, Cincara i Džidova, Èivuta i Maðara, niti džinova i svatova, ili Rimljana i Turaka, veæ su to, odreda, stara srpska srednjovekovna groblja, napuštena od žitelja koji su se svojevremeno raselili, a zateèena prilikom doseljenja predaka sadašnjeg stanovništva, koje ih je, ne oseæajuæi ih kao svoja, imenovalo sa predznakom tuðine.

Središna Šumadija, pod kojom se podrazumeva kragujevaèka oblast, sastavljena od tri odelite i izrazite predeone celine - Gruže, Jasenice i Lepenice, koje skupa imaju danas više od dve stotine naselja, može se reæi da je oduvek bila naseljena. Meðutim, istorijski pomeni naselja u ovoj oblasti, kad je reè o slovenskom stanovništvu i srednjovekovnoj srpskoj državi, nisu tako brojni, ali ipak omoguæuju sticanje jasne slike o postojanju naselja i prilikama u njima toga doba.

Same oblasti - Gruža, Jasenica i Lepenica - nesumnjivo su postojale kao ureðene administrativne celine ili župe još za vreme Vizantije. Najstariji je pomen Gruže, koja se pominje poèetkom DžI veka kao periferijska oblast. Oblast Lepenice, koja je slovila kao župa, ušla je pod tim imenom 1183. godine u sastav države velikog župana Nemanje, a pet godina kasnije Nemanja ju je poklonio svojoj zadužbini, manastiru Hilandaru i to potvrdio hrisovuljom izdatom 1188/1189. godine.

Naziv Jasenice, kao župne i predeone celine, novijeg je postanja. Za vreme srpske srednjovekovne države na tlu koje u etnografskom smislu pripada današnjoj Jasenici, bile su dve upravne celine ili, kako su se tada nazivale: vlasti - Ostrovièka vlast, koja je obuhvatala tzv. visoku i srednju Šumadiju od grada Rudnika pa na sever, i Nekudimska vlast, koja se prostirala od poèetka tzv. niske Šumadije do današnje Smederevske Palanke, u èijoj je blizini, kod današnjeg sela Pridvorice, bilo upravno mesto Nekudim. U to vreme je Gruža slovila kao Boraèka vlast, tako nazvana po gradu Borèu, a Lepenica kao Lepenièka vlast, bez navoðenja središta vlasti.

U Nekudimu je bio vladarski dvor, Boraè i Ostrvica su bili utvrðeni gradovi, a lepenièkoj vlasti je (moguæe) bilo središte u selu Draginovci, gde je bio dvor velikog logoteta Stevana Ratkoviæa. Kada se bude uznašlo gde je bilo ovo naselje, znaæe se i gde je bilo središte lepenièke župe za vreme Ðurða Smederevca.

Od samih, pak, naselja, u najranije idu pomeni Sibnice i Toponice u Gruži, koje je kralj Stevan Prvovenèani naveo 1220. godine u darovnici manastiru Žièi, svojoj zadužbini. Za vlade cara Dušana se pominje grad Boraè, u kojem je 1346. godine pisan jedan psaltir. Za vreme kneza Lazara pominju se sela Košarna (staro ime za Banièinu) 1380. godine, a zatim Žirovnica, Kikojevac, Kruševica kod Rekovca, Poskurice, Potoèac i Pridvorica, koje je knez 1381. godine poklonio svojoj zadužbini Ravanici. Na samom krahu DžIV veka, 1400. godine, pominje se Jabuèje (tada pripadalo Levaèkoj župi), koje je despot Stevan dao despotici Evpraksiji da ga ona, „svoje radi duše\", priloži Hilandaru.

Letnja rezidencija Ðurða Smederevca

Osobito je brojan pomen naselja u njegovim poveljama U 15. veku, do pada Smedereva (1459. godine), istorijski je vidljivo više naselja, takoðe zahvaljujuæi vladarskim poveljama. Tako je selo Brnjicu 20. januara 1427. godine priložio despot Stevan Lazareviæ Lavri Sv. Atanasija na Atosu.

Za vreme Ðurða Smederevca se pominje Nekudim, gde mu je bila letnja rezidencija, u kojem je 1428. godine pisao pismo Dubrovèanima. Osobito je brojan pomen naselja u poveljama Ðurða Smederevca. U povelji kojom je ovaj despot potvrdio 1428/29. godine baštinu velikom èelniku Radièu Postupoviæu, navode se u ovom predelu Šumadije naselja Brezovac, na obroncima Venèaca (pod imenom Brezova), Vojkovci, Grdši - za koje Miodrag Al. Purkoviæ misli da je to verovatno selo Grošnica u nekadašnjem gružanskom srezu, a Gavro Škrivaniæ da je to Gradac kod Kragujevca), Junošino (selište kod Košarne), Kamenica u Rudniku, Košarna, Krasojevci, Kutlovo, Leskovac kod Kniæa, Miladoviæi (selište kod Košarne), Prodanovci u Rudniku, Sasi u Lepenici (G. Škrivaniæ misli da je to kod mesta Metalica u Rogojevcu), Halae i Cerovac u Nekudimskoj vlasti i Šume (pod imenom Šumeni).

Na mestu Krušik u Misaèi je staro groblje, „gde su iskopavali kosture i nalazili prstenje i novac". Staro groblje, „gde prilikom kopanja nalaze ljudske kosti", u Junkovcu se nalazi u blizini potoka Kusaje.

O starom groblju na mestu Grobljice u Kutlovu izuèavalac Lepenice Toša Radivojeviæ je zapisao: „Seljani prièaju da je hrišæansko, jer je doskora bilo na njemu kamenih belega po kojima se to dalo utvrditi. Danas nema više nijednog kamena; seljani su ih sve uzidali u temelje svojih raznih grada. To je bilo groblje davnašnjeg naselja u Starom Selu."

Belo groblje postoji na mestu Kamenišu u Badnjevcu, koje po svemu pripada srpskom srednjovekovnom stanovništvu. Belo groblje, tako nazvano „po belim kamenovima, koji su ovde do skora nalaženi" je i u Drenovi, na tromeði sa Srezojevcima i Beršiæima, gde su 1951. godine, kada je kopan put, nalaženi novèiæi i sudovi. Bošnjansko groblje, u Trudelju, podseæa „na neko ranije naselje", kao i naziv Staroselske reke u istom selu.

Bataljeno groblje je na mestu zvanom Kamara u Velikom Krèmaru. Pod Velièkovcima, zaseoku Guriševaca, jedno se mesto zove Èivutsko groblje. Od groblja nema ostataka, ali se ovaj zaselak po njemu zove još i Èivutani.

U Badnjevcu su i dva džidovska groblja - na mestima Golišu i u Konjevcu, takoðe i u Dobrovodici su dva džidovska groblja, kao i u Drenovcu - na mestima Jablanèiæi i u Krèevini do Zorkuša. Džidovska groblja su na brdu Šavcu u Batoèini, u Kormanu (u Bubnu kod druma), Nikšiæu, kod Lipove ravni u Sipiæu, uz potok Gluvaæ u Cvetojevcu, u Crnom Kalu, kod Gušine èesme u Èumiæu, u Zreoèiæima kod Topole, u Viševcu na levoj obali Raèe, Goloèelu, na Kosici u Gradcu, Velikom Krèmaru, na mestu Glogovik u Malom Krèmaru, gde su u prvoj polovini ovog veka još „postojali ogromni kameni belezi od neotesanog i neuglaðenog kamena", u Saranovu ima tragova od starog „džidovskog groblja", itd.

Otisak kretanja naroda

Meðu naseljima koja je despot Ðurað Brankoviæ potvrdio 1428/29. godine velikom èelniku Radièu Postupoviæu, a 6. septembra 1456. godine despot Ðurað sa sinom Lazarom dao graèanièkom mitropolitu Venediktu, navode su Beluæa (današnja Crnuæa) u Rudniku, Gornja i Donja Vraæevšnica, Grahovac (?), Konjuša i Osjaci (nekada selo, a danas kraj u Gornjoj Crnuæi).

Uoèi propasti Smedereva, u povelji kojom je 14. oktobra 1458. godine kralj Stevan Tomaš potvrdio baštinu velikom logotetu Stevanu Ratkoviæu, navode se dva sela u Boraèkoj vlasti (tj. Gruži) - Vrbava i Starèe, zatim dva sela u Lepenièkoj vlasti - Draginovci i Zlovštica, i tri sela u Ostrovièkoj vlasti - Guncati (pod imenom Gunsanovci), Marinovac i Stromovo.

Zanimljiva je sudbina ova tri naselja u Ostrovièkoj vlasti. Guncati su pripadali Mihailu Anðeloviæu, koji je, premda Grk, uspeo da postane veliki èelnik kod despota Ðurða, ali je, zbog turkofilske politike (njegov brat poturèenjak Mahmud-paša Anðeloviæ je tada bio rumelijski beglerbeg, tj. komandant evropskog dela Turske) i predaje Smedereva Turcima, zatvoren i razbaštinjen 1458. godine, pa su mu tako oduzeti i Guncati i dati logotetu Ratkoviæu.

Marinovac i Stromovo (tj. Strmovo, kako se i danas zove) su postojali kao zasebna sela bezmalo još èetiri stoleæa - sve do 31. decembra 1838. godine, kada ih je knez Miloš, kao nenaseljena, razdelio današnjim selima Banji, Lipovcu i Topoli.

Na žalost, vrlo su retke saèuvane baštinske povelje iz srpskog srednjeg veka, veæina mesta nije darovana manastirima, pa se stoga i ne pominju u darovnicama, ali je više nego oèigledno da je ovaj deo Šumadije u 15. veku bio, kako jedan istorièar kaže: prenaseljen, i da su koreni bezmalo svih šumadijskih naselja svakako u tom vremenu, što æe najbolje posvedoèiti turska okupacija koja je usledila 1459. godine.

Od kosovske pogibije do pada Smedereva (1389-1459) Šumadija je bila prepuna naroda, što se vidi i iz èinjenice da danas bezmalo nema sela u kojem ne postoje spomenièki ostaci i tragovi iz toga doba. Turskim osvajanjem Šumadija gubi deo stanovništva, koji beži u Hercegovinu i Konavle, ili prelazi preko Save i Dunava, ali znatniji deo ostaje, a prima i nove pridošlice.

Prvi vek turske vladavine i nije bio tako svirep i strašan kao što æe biti kasnije. Zauzeti osvajanjima, Turci su ovo podruèje držali kao mirnu pozadinu, koja im je potrebna radi ekonomske potpore, dajuæi mu i odreðene povlastice, pogotovu za stoèare. Pri tom su bili vrlo trpeljivi prema hrišæanstvu, nisu, pogotovu ne nasilno, provodili islamizaciju, a u upravnom pogledu su zadržali i Srbe hrišæane kao spahije, što je u prvo vreme opšte prilike èinilo snošljivijim.

Tri nahije u Šumadiji

Ustalivši svoju vlast, Turci su popisali podruèje središne Šumadije, podeljeno na tri nahije - Nekudim, Lepenicu i Sivridže Hisar (Rudnièka nahija). Najraniji saèuvani popis je iz 1476. godine, u kojem se pominje i prethodni popis, koji do danas nije saèuvan.

Zahvaljujuæi uvidu u rukopis prevoda prof. dr Dušanke Bojaniæ-Lukaè, uglednog autora orijentaliste i nesumnjivo našeg najboljeg osmaniste, ovde se po prvi put u nas objavljuju podaci iz ovog opsežnog popisa koji se odnose na ovaj predeo Šumadije.

U popisu 1476. godine (Tefter br. 16) navodi se 177 naselja, od kojih 89 u nahiji Rudnik, 48 u Nekudimu, 36 u Lepenici i èetiri u kazi Brvenik U nahiji Rudnik su tvrðava i grad Rudnik, selo Rudnik, Jarmenovci, Gornja Jablanica, Gornji Krasojevci, Šutci, Stragari, Masloševo, Polom, Vrbica (upisana kao Gornja Vrbava), Misaèa, Tulize (Tuleže), Žabare, Zagorje (Zagorica), Šatornja, Gornja Šatornja, Srednja Šatornja, Plaskovac, Svetliæ, Jarušice, Petrovac, Dobraèa, Božurnja, Blaznava, Vinèa, Manojlovci, Junkovac, Kamenica, Kneževac, Podgrad Boraè, Milakovac, Leskovac, Zakuta, Vitkovac, Petropolje, Konjuša, Dragušica, Lipnica, Zabojnica, zatim sela koja su vremenom urasla u druga sela - Gornja Kamenica (deo Brezovca), Donja Kamenica (današnje selo i varošica Topola, èiji je naziv bio Kamenica do 1718. godine), Srednja Kamenica (deo današnjeg Lipovca), Strmovo (selo postojalo do 1838. godine, kada je podeljeno izmeðu Topole, Lipovca i Banje), Pridvorica (koja se navodi pod drugim imenom Srebrenica, nekadašnje naselje u kojem je Despot Stefan držao sabor, a koje je danas deo Stragara), Dobra Luka (danas deo sela Kotraže), Zlošnica (danas deo Stragara), Bojšince (Bušinci - staro ime sela Ljubièevca), Strpèe Polje (danas deo oko Strpèanskog izvora u Stragarima), Jarebice (danas potes u Žabarima i Junkovcu), Marinovac (danas zaselak Banje), Jošanica (selo postojalo do 1838. godine, kada je podeljeno izmeðu Trnave i Ovsišta), Treèna (Trešnjevica), Saruhan (Saranovo), Matenjevo (Matejevac, kraj u Trnavi), Stalbrod (Stalevac, izvor i groblje u Trnavi), kao i 33 sela koja je danas teško ubicirati - Visenovac, Subovce, Prekoreèani, Vrbovac, Donja Blatnica, Gornji Lipovac, Donji Lipovac, Kojnevo, Lepenac (drugo ime Bièin), Kolarica, Vujince, Gornja Saraèna, Raševka, Bukovna, mezra Nemenikuæe, Kula Rudna, Koranino, Dobrošince, Konina, Jablanovac, Jablanovac (drugi), Jošanica (druga), Istahor, Gundinac, Pakorað, Èaèak, Sujavac, Kamenica Žilince, Šiljerozi, Kamenica Vrbovac, Ustina, kao i mezre Miževo, Guèar i Hrebin, i Motrona.

U nahiji Nekudim su sela Maskar, Ratari, Nekudim, Pridvorica, Kopljare, Grabovac, Hlapovo (Lapovo), Bašin, Rajkovac, Vatoševo (danas zaselak Ratara), Gornji i Donji Cerovac, Markovica (Markovac), Trnavica (Trnava), Radovanje, Vodice, zatim sela koja su danas srasla sa drugim naseljima Branilovce (potes Braneš u Ratarima), Poloèi (potes Ploèe u Ratarima), Radujkovac (potes Radojkovac u Èumiæu), Bukovic (Bukovac, deo Gorovièa), Breznica (Brezovac), Gornje i Donje Vranovo (Vranovo - deo Kloke), Èuèevo (Èuèuge, deo Kloke), Preseèina (Preseka u Orašcu), kao i 23 sela koja su u meðuvremenu

nestala ili promenila naziv - Kaloperovac, Krepièevac, Kukuje, Gornji Likar, Donji Lenar, Istoèiæ, Kozomar, Godinje, Zorovac, Dekan, Železnik, Jarinoviæ, Gornji i Donji Leban, Metohija, Brateševo, Donje Grabovce, Ziminac, Klenovac, Gornje Grabovce i Rataj, kao i mezre Brest i Jazikovica.

Pod turskom upravom

Prirodno, sila Boga ne moli, Turci su sebi odvojili ono što im odgovara, po redu i starestvu - prvo za sultana, zatim za smederevskog sandžakbega, pa seraskere (vojne zapovednike), kadije, posadnike tvrðava i „ostale hodže i vaize".

Sultanu (has padišaha) pripadaju tvrðava i grad Rudnik, selo Rudnik, Gornji Krasovci, Kolarica, Gornja Jablanica i Jarmenovci. U hasu smederevskog sandžak-bega su Stragari, Pridvorica (drugo ime Srebrnica), Masloševo, Jarebice, Visenovac, Polom, Dobra Luka, Zlošnica, Bojšince, Strpèe Polje, Gornja Vrbava, Misaèa, Subovce, Kostovèa Luka, Banièina, Gradac, Turèin, Branilovce, Maskar, Ratari, Rataj, Nekudim, Poloèi, Pridvorica i Kaloperovac. Grabovac u Nekudimu pripada timaru Ivaza, seraskera Smedereva, a u timaru seraskerovog sina Ise su Istoèiæ, Bukovica i Breznica.

U timaru Dogana Solaka su Divostin, Kopljari, Krepièevac, Donja Kamenica i mezre Buèkovce i Èrnovac. U timaru Timurtaša, bivšeg æehaje Šapca, nalaze se Radujkovce, Hlapovo, Kukuje, Gornji Lukar, Donji Lenar, Strmovo, Prekoreèani i Vrbovac. Tatar Muratu pripadaju Gornje i Donje Vranovo, mezra Kozomar i selo Donja Blatnica. Posedu Isa Èelebije, sina Bali-bega Ihtimanca, pripadaju Bašin, Èuèevo, Godinje i Rajkovac. Spahija Alija, sin Behadira, preminuo je, pa su mu timar, u kojem je selo Vatoševo, nasledili sinovi Musa i Murat. Labova Poljana u Lepenici je u posedu Jusufa, sin Jakuba, dok su u Timaru Mehmeda iz Trapezunta Zorovce, Dekan, Preseèina, Železnik, Požegovac, Slatina, Èièikovac, Jarinovik i Topolova.

Kizil Muradu pripadaju Žabare, Zagorica, Marinovac, Šatornja i Jošanica, a Ahmed-begu, sinu Kasim-bega, Saruhan, Svetliæ, Kula Rudna, Koranino, Metohija, Brateševo, Radovanje i Donje Grabovce. Jusuf Divane ima samo Kamenicu (Vrbovac), a pod Mustafa-begom èašnigirom su Stopanja, Laznica, Donje Vranovo, Krbinac, Šenj, Limovce i tri prazne mezre - Resnik, Viterkoviæ i Kruševica.

Timaru Bozadži Ahmeda, seraskera Lepenice, pripadaju Gornja, Srednja i Donja Kamenica, Ustina, Gornji Gradac, Donje Grbice i mezra Budinlovce. Jusufu, sinu Ahmeda, seraskera tvrðave Rudnik, pripadaju Bukovna (Crkvine), Božurnja, Konina, Dobraèa, Jablanovac i Istahor (Staor), Mevlani, kadiji Rudnika, pripadaju Jošanica, Blaznava, Ziminac, Vodice i Gundinjac, a Hamzi Iznipolu, posadniku tvrðave Rudnik - Jarušice, Petrovac i Jazikovica, dok su Gornja i Srednja Šatornja u posedu Ak Bijik Umura.

Po zauzeæu Srbije (1459) Turci se uèvršæuju u ovom delu Šumadije, u kojoj nalaze znaèajno privredno uporište za svoje dalje ratne ciljeve. U skladu sa turskim vojno-feudalnim ureðenjem, zemlja se ureðuje i poèinje ubiranje prihoda. Otomanska carevina je tad u usponu, pa pokorena podruèja i nisu bezdušno izrabljivana. To sa druge strane doprinosi i uspostavljanju vidova saradnje sa inovernim fedulacima, koji prihvataju tursku vlast.

Tako i u Srbiji deo hrišæana, nekadašnja vlastela, zadržava posede, ili dobija nove, a deo se uzdiže podreðujuæi nacionalne i verske razlike svojim klasnim interesima.Hrišæani spahije drže 64 sela (38 u Rudniku, 13 u Lepenici, 9 u Nekudimu i 4 u kazi Brvenik).

U ovom predelu najviše sela drži Miloš, sin Radivoja (Dobrovodica, Uljarevo, Godaèica, Guberevac i Drlupa), po èetiri sela imaju Lazar (Vujince, Gornja Saraèna, Raševka i Treèna), zatim Vukmirovi sinovi Stepan i Radosav (Markovica, Trnavica, Donji i Gornji Brežnik) i Vukašin, sin Radièa (Dragušica, Zabojnica, i dve mezre - Miževo, Guèar i Hrebin), dok po tri imaju Vukosav, sin Ratka (Gornji i Donji Cerovac i mezra Brest), Nikola Goliæ (Vinèa, Vidrogi i Jablanovac), Jovan Resiæ (Lipnica, Baèul i Mali Salci), i Stepan Mažiæ (Donji Leban i mezre Gornji Leban i Nemenikuæe).

Spahija i knez Radovan Bakiæ

Takoðe tri sela ima i Maluga, sin Nikole, zapovednik svih vlaha, koji je u to vreme, sa Milošem Belmuževiæem iz Jagodine, najveæi feudalac u Srbiji. U ovom popisu na podruèju Zapadne Srbije

Maluga ima stotinak sela, ali u Rudnièkoj nahiji samo tri (Pakorað, Matenjevo i Èaèak).

Po dva sela imaju „nevernik" Vuk (Gornji Lipovac i Tuleže), Jovan Rudevac (Komarice i mezra Komari), Radonja, sin Vicka (Šiljerozi i mezra Motrona), Bajica (Klenovce i Gornje Grabovce), Jovan Sabanèiæ (Kamenica Žilince i Stal Brod) i knez Ðurað, sin Nikašina (Gornja i Donja Draèa), a po jedno Oliver, sin Marka (Junkovac), Stepan, sin Vuka (Manojlovce), Ðurað, sin Stepka (Sujavac), Vojin, sin Budimira (Meèkobudi), Ðura Duliæ (Plaskovac) i Radosav sin Radièa (Donji Lipovac), primiæur Dimitrije, sin Radovana (Šutci), primiæur Rahoj, sin Boguna (Kniæ), primiæur Raja, sin Božidara (Kneževac), primiæur Vladislav, sin Vladimira (Kamenica), knez Božidar, sin Nikole (Podgrad - donji grad Borèa), primiæur Novak, sin Bogavca (Milakovac), primiæur Jovaniš, sin Ðurða (Leskovac), primiæur Bežan, sin Dabiživa (Vitkovac), primiæur Vukosav, sin Radoèa (Petropolje), primiæur Vukosav, sin Berisala (Konjuša), dok po selo dele Dimitrije i Radivoj, sinovi Dobrosava (Kojnevo), Ivaniš i Petak, sin Dobrašina (Lepenac) i primiæuri Ratko, sin Miliše i Petar Bogèiæ (Zakuta).

U ovom popisu se javlja kao spahija i knez Radovan Bakiæ, koji u ovom predelu ima samo jedno selo (Grivac), i to u podruèju kaze Brvenik, dok mu u nahiji Užice pripada deset sela. Tako su Bakiæi, jedna od uglednih vlastelinskih porodica u staroj srpskoj državi, iz Starog Vlaha, gde im je matica, uzimanjem Grivca stupili na tle Šumadije.

U popisu 1516. godine æe Todor, sin Dimitrija Bakiæa imati u posedu Manojlovce, a 1527. godine knez Vukan Bakiæ imaæe u Šumadiji 30 sela. Iz ove porodice je Pavle Bakiæ, èijom je pogibijom u Slavoniji (1537. godine) prestala da postoji Srpska Despotovina u Sremu.

Knezovi Bakiæi su pod Turcima odigrali vrlo znaèajnu ulogu, oèuvavši se u hrišæanstvu, do poslednjeg, kada je knez Jovan Bakiæ u DžVIII veku, pošto je lukavstvom posekao mnoge Turke, prebegao sa velikom porodiènom zadrugom preko Save iz sela Banje pod Venèacem, gde su bili Bakiæa dvori, èiji se ostaci i sada raspoznaju.

Manastiri u Rudnièkoj planini su bili veoma važno kulturno središte još u vremenu Nemanjiæa. U vreme despotovine, kada je ovaj deo srpskih zemalja bio prenaseljen, jer se tu, bežeæi pred najezdom Osmanlija, sticalo stanovništvo, kako naše, tako i inorodno pravoslavno, u ovom predelu je najviše manastira podignuto ili obnovljeno na starim temeljima.

Sa narodom, koji se, usled kosovske pogibelji i neposredne opasnosti od inovernog osvajaèa, jatomice sklanjao na sever, dobegavalo je i srpsko monaštvo, naroèito iz južnih krajeva, gde su bili najbrojniji duhovni spomenici i vremena države Nemanjiæa, što je, kako istièe istorièar Ðoko Slijepèeviæ, „još više doprinosilo da se na teritoriji države despota Stevana poveæa i broj monaha i broj manastira".

Kod nas, i našoj nauci uopšte, nisu dovoljno istaknute, a izgleda ni uoèene, najbitnije èinjenice o manastirima u Rudnièkoj planini, kako u pogledu njihovog broja i znaèaja, tako i višestrukog istorijskog doprinosa.

Mnoštvo manastira u Rudnièkoj planini, koja je po svom položaju sredokraæa puteva koji vode u razne srpske oblasti, nije imalo samo ulogu pribežišta, veæ, još više, dobilo je znaèaj spone sa drugim središtima, a kasnije je uzelo i vidnog uèešæa u pripremi narodnog osloboðenja.

Manastirsko sazvežðe

Duhovni zenit u najtežim vremenima robovanja pod Turcima

Neprocenjivo dragocena uloga rudnièkih manastira u oèuvanju srpskog narodnog biæa, pravoslavne vere i duhovne kulture u celini bila je u svom zenitu upravo u najtežim vremenima, za robovanja pod Turcima.

Naravno, to nije moglo proæi nezapaženo i bez nemilih posledica, o èemu svedoèe mnoga rušenja, paljenja ili uništenja do temelja, èemu su, tokom više stoleæa, bili izloženi svi rudnièki manastiri.

Nasilja i èesti razgromi, kad god su vojske ovuda prolazile, na nesreæu dohodeæi èesto, sukobljavajuæi se u smerovima, uticali su na sudbine rudnièkih manastira, od kojih se mnogi nikad nisu oporavili, utonuvši u korov i zaborav.

Rušenju i paljenju kao da nije bilo kraja. Od Turaka poslednji put 1813. godine, posle sloma Prvog ustanka, a pre toga su stradavali rudnièki manastiri 1409, 1413, 1425, 1427, 1438, 1439, 1459, 1594, 1683, 1788, 1791...

A ipak, uprkos svemu, svejedno koliko puta i kakvim naèinima kidana, nikada nije prekinuta nit prkosne ustrajnosti manastirskog žiæa u Rudniku. U najkraæem, po vrleti, u gudurama i na obroncima Rudnièke planine podignuto je više od pedeset srpskih manastira, što je više no igde u Srpstvu, na našim etnièkim i duhovnim prostorima, a da se nahode na jednom mestu.

Nekoliko manastirskih skupina poseže za atributom da su oni srpske Svete gore (Fruška gora, Ovèar-Kablar i sl.). U tom pogledu planina Rudnik nema premca.

Navodimo manastire u njoj, po izvorima koliko su nam sada dostupni, stavljajuæi u zagrade godinu njihovog najranijeg znaèajnog pomena u pisanim svedoèanstvima, po starini:

Sv. Stefan (1476) u Blaznavi, Blagoveštenje (1476) kod Stragara, Sv. Arhanðel (Voljavèa, 1516), Sv. Nikola (1516) u Šatornji, Sv. Stefan (1516) kod sela Vraženovo koje je tada postojalo u Rudniku, Sv. Arhanðeli (drugo ime:

Ranèiæ, 1516) kod Šatornje, Sv. Preèista - Vavedenje (1516) u Štrpèe polju kod Stragara, Sv. Nikola (1523) kod Šatornje, Bahaèiæ (1523) u Ostrovici, Sv. Preèista - Vavedenje (1525) u potesu Srejovac (pogrešno upisano, umesto:

Srnjevac) u Donjoj Šatornji, Sv. Nikola (1525) kod Jarmenovaca, Sv. Arhanðeli (1528) kod Jarmenovaca, Sv. Nikola (1528) u Skugriæu u Blaznavi, Sv. Preèista - Vavedenje (1528) u selu Turèino koje je tada postojalo u Rudniku, Kumanica (1528) u Ramaæi, Sv. Preèista - Vavedenje (1528) kod Brusnice, Sv. Preobraženje (1528) u Vrnèanima, Sv. Stefan (1560) u Klatièevu, Sv. Ðorðe (drugi naziv:

Vraæevšnica, 1579), Sv. Arhanðel Mihailo (drugo ime: Obrovin ili Vujan, 1597) u Vujetincima, Sv. Bogorodica (1662) u Vlakèi, Leskovica (1735) u Blaznavi... U literaturi ima uverljivih zapisa o postojanju još gdekojih manastira po Rudniku i njegovim obroncima:

Crkvine u Loznju, Ðuriæelije u Manojlovcima, Grgur i Vranjevo u Bosuti, zatim u dolini Manastirskog potoka u Kozelju, Medoševac u Poljanici, Moravci u istoimenom selu, Jovanje u Diæima, Èetrdeset muèenika (Mladenci) u Gornjoj Šatornji, Blažina crkva u Blaznavi, manastiri u Sigi u Vlakèi i Boboviku u Vukasovcima, ruševine na Gradini u Kotraži, Kuline i Adžina crkva u Ljubièevcu, Vavedenje, Uspenje, Sv. Ilija i Petkovica u Stragarima, Boljkovci u istoimenom selu, Crkvina u Velikom Šenju, Savina, èiji je, po predanju, osnivaè Sveti Sava, u Šaranima, Jovanje u Donjim Branetiæima, Ðurevci u Majdanu, Ješevac na tromeði Borèa, Jablanice i Vrbove, a u narodu se još èuva spomen na mesta u kojima su bili, po predanju, manastiri, kao Kaluðerovac i Popov do u Vojkovcima, Ambarine u Guriševcima, Crkvine kod Markiæeviæa kuæa u Jarmenovcima, zatim Štarine, gde je bila crkva-brvnara, Svetinja u Panteliæa kraju u Blaznavi...

U rudnièkim manastirima su pisane, i zbirane, mnoge svete i božestvene knjige - psaltiri, prolozi, mineji, tipici, jevanðelja, molitvari.

Knjiga Petra popa zemunskog

Šumadija je krajem 18. veka bila središte pobuna U boraèkom kršu (u mestu zvanom Boraè), za vlade „kralja Stefana (Dušana) i sina mu kralja Uroša" crnorizac Branko Mladenoviæ ispisuje psaltir 1346. godine, a dva veka kasnije, 1567. godine, u istom mestu æe knjigu pisati „mnogogrešni Petar pop zemunski", itd.

Knjige, rukopisne, nastale u rudnièkim manastirima, ili štampane, s mukom dobavljene za njih, vremenom su razvejavane, najèešæe pri bežaniji, ili drugim nasilnim preseljenjima, a reðe kulturnom razmenom, po svoj Srbiji, dospevajuæi, èudnim putevima, u fruškogorske manastire Jazak i Veliku Remetu, manastir Sv. Trojice kod Pljevalja, Sarajevo, Višegrad, ili manastir Bistricu u Rumuniji.

Uprkos rušenjima, paljevinama i pustošenjima, rudnièki manastiri su se ispomagali, nastavljajuæi zajednièku tradiciju i misiju.

Primer za to je stari manastir Vavedenje, koji je, po narodnom pamæenju, bio u Gornjoj Šatornji, pod Glavicom, na mestu zvanom Drenjak. Manastir je izgoreo, kaže predanje, „i u njemu jedan kaluðer sa èetrdeset ðaka". Pošto su preostale stvari prenete u obližnji manastir Blagoveštenje, u selu je ostala izreka: „Da nije bilo našeg Vavedenja, ne bi bilo ni Blagoveštenja pod Rudnikom."

Današnje stanovništvo Šumadije, koja se praznila i punila prilikom svakog velikog rata, praæenog seobama, pretežno je novijeg postanja i ono je veran odraz istorijske sudbine srpskog naroda u poslednja tri veka. Starinaèko stanovništvo, posebno dragoceno radi oèuvanja kontinuiteta u naseljenosti, mnogih zemljišnih naziva i duhovnog jedinstva, gledano iz predela u predeo, jedva da èini dvanaesti deo u ukupnom zbiru žitelja.

Mnogi, pogubni i dugi ratovi u DžVII i poèetkom DžVIII veka, za kojima su išli glad i bolesti, desetkovali su Šumadiju. U ovoj opustošenoj oblasti je tada došlo do smene u stanovništvu, u kojem su se starinci stapali sa došljacima. Preseljavanje, koje je bilo pretežno nevoljno, ponekad i nasilno, uticalo je na deobu porodica, predvajanih i nastanjivanih usput, kako su se povoljne prilike ukazivale. No, èuvana je svest o zajednièkom poreklu, održavana ista slava i pamæen stari zavièaj.

Malo je naselja u kojima se jasnije razaznaje starinaèki sloj stanovništva, a kudikamo je više sela u kojima se zna, i pamti, ko su prvi doseljenici, od kojih potièu današnji rodovi. Popis Beogradske mitropolije, obavljen u 1735. godini, pokazuje upravo kako je teklo naseljavanje tada malo nastanjene Šumadije, u kojoj su mnogi tražili spas od turskog nasilja.

U to vreme poèinje u prilièno zapustelu Šumadiju da pristiže stanovništvo koje nosi jaku slobodarsku i državotvornu ideju. Zahvaljujuæi tome, Šumadija æe krajem DžVIII veka izrasti u središte ustanièkih poduhvata Veæina šumadijskih sela ima svoja selišta, kao svedoèanstvo napuštenih staništa.

Neka su sela nastala na trlima, a mnoga su obrazovana od zbegova. Sve je to slika ovog nemirnog tla, što je za posledicu imalo stalnu smenu, odlivanje i dopunu u stanovništvu. Kao i sve srpske oblasti, i Šumadija je pražnjena i punjena novim stanovništvom.

U opštim crtama se može reæi da je njeno stanovništvi relativno mlado, tj. novijeg sastava. To se najbolje vidi po malom udelu koje meðu Šumadincima ima tzv. starinaèko stanovništvo, pod kojim se podrazumeva ono koje je tu duže od dvesta godina.

U devedeset naselja u oblasti Lepenice, prema ispitivanju Todora Radivojeviæa, obavljenom izmeðu 1898. i 1903. godine, bilo je 2304 porodice (roda ili familije). Od njih je samo 11 rodova koji tu žive pre Velike seobe 1690. godine.

Ove porodice, koje oznaèuje kao starinaèke, Radivojeviæ je našao u Lapovu.

To su Veselinoviæi (u okviru kojih su još Jankoviæi, Marjanoviæi i Ðorðeviæi), Vrciæi (drugo prezime Jovanoviæi), Vuèkoviæi, Gligorijeviæi, Grozdiæi (u okviru kojih su i Vasiljeviæi), Kojaniæi (u okviru kojih su i Novakoviæi), Kojiæi (u okviru kojih su Janiæi), Miloradoviæi, Ristiæi (u okviru kojih su Bogosavljeviæi i Bojièiæi), Simeunoviæi i Stevanèeviæi (u okviru kojih su Maksimoviæi, Milojeviæi i Pavloviæi ili Stanojeviæi).

Oèuvanje duhovnog jedinstva

Veæina lepenièkih rodova stara je dva veka

Od stanovništva koje se u Lepenici nastanilo prilikom dve seobe (od Velike seobe 1690. i zakljuèno sa seobom 1736. godine) Radivojeviæ je našao 70 rodova (familija). A od onih koji su se doselili do Koèine krajine (1788) još 150 rodova. Dakle, ukupno 231 rod, što znaèi da je 90 odsto lepenièkih rodova nastanjeno kasnije, ili da su ovde tek sedam do osam kolena, odnosno oko dva veka.

Slièno je i u Gruži, gde su starinci još malobrojniji. Po Dragiæevom ispitivanju (1921), jedva da je svaka sedma familija (rod) na tom podruèju obitavala pre Koèine krajine. Takvih rodova je 58 (ili 6,4 odsto), što znaèi da je 93,6 odsto Gružana ovde nastanjeno ili uoèi Prvog srpskog ustanka ili za Karaðorðevog vremena.

U predelu Jasenice, koja obuhvata 58 naselja, po ispitivanju Borivoja Drobnjakoviæa (1923), od 2110 rodova svega 131 rod (ili 6,21 odsto) su starinci, u koje je Drobnjakoviæ uvrstio i one rodove èije je poreklo nepoznato, tj. zaboravljeno kad i odakle su došli.

To su Eriæi, Remiæi i Pavloviæi u LJubièevcu, Niketiæi (Gajiæi) i Adžiæi (u okviru kojih su Tašiæi, Milanoviæi, Iliæi, Filipoviæi, Živanoviæi, Jovanoviæi, Pantiæi i Mikiæi) u Vlakèi, Ðuriæi (Radojeviæi) u Masloševu, Jokoviæi (Milanoviæi, Mitroviæi) u Kotraži, Savkoviæi, Živkoviæi i Bandžiæi u Božurnji, Laziæi (Vidiæi), Živanoviæi (Stevanoviæi, Arsenijeviæi) i Vujiæi u Vinèi, Ignjatijeviæi, Vajoviæi (Nikoliæi) i Rizniæi u Banji, Markoviæi u Brezovcu, Markoviæi (zvani Tatomirci, Obradoviæi i Vasiljeviæi), Vojinoviæi i Kondžuloviæi u Garašima, Negovanoviæi i Nikoliæi u Gornjoj Šatornji, Isakoviæi (Prokiæi, Dediæi, Tomiæi, Gavriloviæi, Jeremiæi, Jevtiæi, Jokoviæi, Vasiæi, Milovanoviæi i Trišiæi) i Rakiæi u Donjoj Šatornji, Vojinoviæi (Kuzmanoviæi) u Kopljaru, Ðukaši (Milojeviæi, Živanoviæi, Milutinoviæi, Pantiæi, Stankoviæi, Markoviæi i Nikiæi) i Velimiroviæi u Gorovièu, Nedeljkoviæi (Jankoviæi, Èoliæi, Markoviæi, Jovièiæi, Vesiæi, Uroševiæi, Milovanoviæi, Brkiæi, Radojeviæi, Simiæi, Stepanoviæi, Ðurðeviæi, Miloševiæi, Vujièiæi, Radojkoviæi, Vuloviæi i Staniæi) i Radoševiæi (Radišiæi, Prokiæi, Paniæi, Jovanoviæi, Viæentijeviæi, Sremèeviæi, Aleksiæi, Pavloviæi, Jakovljeviæi i Ðorðeviæi) u Žabarima, Pantiæi u Zagorici, Milisavljeviæi (Todoroviæi, Jovanoviæi i Tanasijeviæi) u Jelencu, Aleksandriæi (Mijailoviæi) u Jagnjilu, Milovanoviæi u Rabrovcu, Vukoviæi (Dobrovojeviæi, Ðuriæi) i Markoviæi (Radojeviæi, Mišuliæi) u Ratarima, Ðilasoviæi u Cerovcu, Kabadajiæi, Ardžiæi, Kalejiæi i Šiškoviæi u Palanci, Bogdanoviæi, Obrenski, Dugiæi i Ivoševiæi u Saranovu...

Premda je udeo starinaèkog stanovništva u ukupnoj masi Šumadinaca relativno mali, uloga ovog stanovništva je posebno znaèajna radi toga što je omoguæen kontinuitet u naseljenosti i predavanju mnogih naziva tla, kao i oèuvanju duhovnog jedinstva u stapanju sa kasnijim doseljenicima.

Starinaèko stanovništvo, pod kojim se uglavnom podrazumeva onaj sloj koji je tu bio i pre Velike seobe pod Èarnojeviæem (1690. godine), u Šumadiji je malobrojno. Po selima je najèešæe svedeno na porodicu-dve, i, nemajuæi nikakve prevage u društvenom životu, ono je zaslužno samo kao prenosnik i spona izmeðu preðašnjeg i sadašnjeg stanovništva.

BelobrkoviciNo, u gružanskom selu Grivcu, starinaèko stanovništvo nije marginalizovano. Stopljeno, i oroðeno, sa pridošlicama, koje su tu pretežno hrupile za vreme Karaðorða, ono ima ugled i poštovanje. To se zakljuèuje na osnovu dobrog glasa kakav u ovom selu i okolini imaju rodovi Gordijaniæi, Belobrkoviæi, Maèužiæi i Sovijaniæi

Prièa o tri brata

Sovijaniæi vode poreklo od braæe Miloša i Jovana, koji su, po svemu sudeæi, sinovi Sovije i Mijata, po kojem im je staro prezime Mijatoviæi. Od Miloša su Karoviæi, a od Jovana Todoroviæi i Jevtoviæi. Jovanov sin Todor (r. 1787) imao je sinove Vasilija (r. 1807), Radosava (r. 1813), Milana (r. 1815), Miloja (r. 1817) i Jevtu (r. 1843), a njegovi unuci, izuzev Jevtinih potomaka (Jevtoviæa), zadržaæe prezime po njemu (Todoroviæi).

Pada u oèi da na èelu Grivca u prošlom veku stoje ljudi iz roda Sovijaniæa, i to ogranka Karoviæa. Tako je Miliæ (r. 1787), upravo èovek za koga je knez Miloš rekao da je valjan („karo"), kmet u selu 1831. godine.

Miliæ je upisan tada sa sinovima Jovanom (r. 1821), Kuzmanom (r. 1825) i Stevanom (r. 1830). Tri decenije kasnije, u popisu 1863. godine, Miliæevi sinovi se vode kao Karoviæi i žive nepodeljeni, u bratskoj zadruzi koja ima 19 èlanova. Sva trojica su ženjena, i imaju porod. Kuæni starešina je najstariji brat Jovan, koji je istovremeno i kmet u selu.

U mnogim šumadijskim naseljima je saèuvano seæanje pojedinih porodica o vremenu i naèinu doseljavanja na današnje prebivališta. Etnolog Borivoje M. Drobnjakoviæ je zapisao da se vrlo èesto može èuti prièa o tri brata i tri petla, tj. kako su iz zemlje matice pošla po tri brata, noseæi po petla, pa se svaki od braæe naseljavao u onom mestu u Šumadiji gde mu je petao zakukurikao. Najèešæe su ovi

doseljenici bivali prvi žitelji ovih naselja, pa ih potomci i kasniji doseljenici smatraju osnivaèima naselja.

U potvrdu ovome služi i èinjenica da su potomci tzv. osnivaèa najbrojnije i najrazgranatije familije u selu i da su položaji koje imaju njihova imanja i mesta na kojima su im kuæe odista najpovoljniji. Prirodno, onaj ko se prvi nastanjuje ima tu prednost da bira najbolje tle, sunèanu stranu, plodno zemljište, položaj uz izvor i reku, jer je voda bitan preduslov življenja, itd.

Meðutim, naziv „osnivaèi sela" se mora uzeti sa izvesnom ogradom. Nesumnjivo je da su u najpretežnijem broju šumadijska naselja vrlo starog postanja, što svedoèe stara groblja u njima i starinaèki rodovi koji su se održali do danas, te, prema to život u ovom predelu nikada nije utihnuo, a kamoli zamro.

Ovo potvrðuje i to što se u srednjovekovnim spisima i turskim okupacionim popisima bezmalo sva šumadijska sela pominju pod današnjim nazivima. Stoga je ispravnije reæi da su tzv. „osnivaèi naselja" zapravo obnavljaèi života u naseljima koja su zatekli kao pusta ili porušena.

U jasenièkim selima se pouzdano pamti ko su prvi naseljenici, taènije obnavljaèi života u njima. Za ove doseljenike se kaže da su zakopali, tj. osnovali selo, a ponekad, što je pogrešno, i da su mu dali ime.

Prvi doseljenik u Blaznavu je bio Lazar, predak današnjeg roda Ðilasoviæa. Vinèu je „zakopala" baba Vida, èiji su danas potomci Laziæi, po njoj nazvani Vidiæi, a Žabare je zasnovala baba Jagoda. Po predanju, baba Jagoda je došla iz susednog Gorovièa, a iz Žabara je potom prešla u Junkovac. Popunjavanje sela

Naseljavanje Šumadije nastavljeno je i u 18. veku

U Saranovu se prvi nastanio Obren, predak skupine familija koje se po njemu nazivaju Obrenski (Ignjatoviæi, Iliæi, Miloševiæi, Pantiæi, Milivojeviæi, Saviæi, Gavriloviæi, Todoroviæi, Andriæi). Ljubièevac (stari naziv: Bušinci) je zasnovao Petar, predak Eriæa, a Donju Trešnjevicu Paja Èuma, predak Èumiæa (iz ove je porodice znameniti srpski nauènik i politièar Aæim Èumiæ).

Kloku su nastanili braæa Negovan i Vasilije, Trnavu Stojan (predak Stojanoviæa), a Donju Šatornju Isak, meðu èijim brojnim znamenitim potomcima je i savremeni pisac Antonije Isakoviæ.

Maskar su zasnovala braæa Dulesi (Jevrem i Ðorðe - od kojih su Petroviæi ili Periæi i Jevtiæi), Rajkovac braæa Sima i Radenko (staro prezime Nedeljkoviæi), èiji su potomci Simoviæi i Radenkoviæi, a Šume obor knez Mirko, koji se tu nastanio sa šest sinova, od kojih je nastala razgranata loza porodica (Stanojeviæi, Popoviæi, Glišiæi, Martiæi, Maksimoviæi, Stankiæi, Prokiæi, Uroševiæi, Mirkoviæi, Živanoviæi, Živojinoviæi, Nikoliæi, Bogiæeviæi, Milovanoviæi, Jakovljeviæi, Ristiæi, Markoviæi, Batiæi, Rankoviæi, Laziæi, Petkoviæi i Antonijeviæi).

Ista èinjenica se zapaža i u oblasti Lepenice. Tako, poèetkom XVIII veka Brzan zasnivaju Ljutiæi, a Vinjišta Miliæani, Sekuliæi, Miloradoviæi, Andrejiæi i Lazoviæi. Izuzev Lazoviæa (Lazareviæa), koji su se zatrli, glavninu sela èine potomci ovih rodova, meðu kojima se, po ugledu i starini, izdvaja stari srpski vlasteoski rod Miloradoviæa, doseljen iz Hercegovine, gde su podigli èuveni manastir Žitomisliæ (zadužbina Hrabrena Miloradoviæa, živopisana 1609. godine, koju su muslimani i Hrvati uništili 1992. godine). Osnivaèi Grošnice su Jankoviæi, Boškoviæi i Aleksiæi...

U Drugoj seobi (1737. godine) Baljkovac su naselili Bankoviæi i Bojaniæi, Botunje Šaškoviæi i Milovanoviæi (od kojih je vojvoda Mladen Milovanoviæ u Prvome ustanku), Viševac Stojakoviæi, Goloèela Miniæi, Urakoviæi i Ristoviæi, Žirovnicu Ristiæi, Mitroviæi, Ivankoviæi, Milivojeviæi i Kolarci...

Naseljavanje je nastavljeno i sredinom XVIII veka. U Badnjevcu se za osnivaèke rodove smatraju Babiæi, Božiæi, Baltiæi, Marijiæi, Petroviæi (èiji su ogranak Ðorðevci) i Saviæi, u Donjim Grbicama Gvozdenoviæi, Raletiæi i Bataveljiæi, u Erdeèu Džajoviæi i Miliæani, u Ždraljici Veljkoviæi i Vuksanoviæi, u Jabuèju Ðorðe Piperac, u Gornjim Jarušicama Domanoviæi, Ðokoviæi, Margetiæi i Peroviæi (Tošoviæi), a u Donjim Jarušicama Jevtiæi, Kostiæi, Petronijeviæi i Stepanoviæi...

U vreme oko Koèine krajine (1788. godine) Bošnjane zasnivaju Tatoviæi, Reoniæi, Domanoviæi, Milivojeviæi i Miliæi, Gradac Zimonje i Valjari, a potom Doniæi, Desimirovac Gavriloviæi, Mirkoviæi i Sreækoviæi, Dobraèu Markeljiæi, Jovanèeviæi Radièeviæi, Dobrovodicu Mitroviæi i Petroviæi (izumrli), Drenovac Špiljoviæi, Sokoviæi i Èorbiæi, a Ðuriselo zasniva Ðuro od Sjenice (od koga je rod zvani

Sjenièani). Zasnivanje i obnavljanje naselja se nastavlja i u vreme Prvoga ustanka.

U Adrovcu su prvi naseljenici Milojeviæi i Iliæi, u Barama Stepkoviæi, u Maloj Vrbici Vukoviæi, Vukojièiæi, Galoniæi, Kopiljaci, Karadžiæi, Prodanoviæi i Ratkoviæi, u Gornjim Grbicama Mališiæi, Radojièiæi, Mijailoviæi, Milanoviæi i Pašiæi, u Divostinu Radetiæi, Šukoviæi, Vujadinoviæi, Nektarijeviæi i Todoroviæi, u Dragobraæi Varjaèiæi... Tako se slagalo stanovništvo Šumadije.

Zapustelost naselja

Ratovi Turske i Austrije ostavili su pustoš u Srbiji

U Šumadiji je, kako su etnolozi veæ ustanovili, sve sam doseljenik. I naše savremeno društvo, po sklopu svog stanovništva, vrlo je nalik istorijskoj kompoziciji stanovništva Šumadije. Savremene demografske i statistièke èinjenice to najbolje potvrðuju.

Po popisu stanovništva naše zemlje 1981. godine, dve treæine ljudi ne žive u mestima svog roðenja. To je najuoèljivija posledica migracije stanovništva posle Drugog svetskog rata. U ovom trenutku, pak, imajuæi u vidu posledice rata 1991-1995, broj stanovnika koji žive van mesta svog roðenja je kudikamo veæi.

Da bi se bolje razumele istorijske prilike i naseljavanje Šumadije, treba poæi od geopolitièkog i vojnog preloma koji se zbio u XVII veku. Posle opsade Beèa (1583), kada je turska moæ u zenitu, nastaje niz ratova izmeðu Turske i Austrije, koji u našim zemljama ostavljaju pustoš i dotad neviðeni pomor u našem stanovništvu.

Stanje ne ublažuju ni mirovi sklopljeni izmeðu ove dve imperije (Žitvatoroški mir 1606, Vašvarski mir 1665, Karlovaèki mir 1699. godine), pogotovu što se u meðuvremenu odigrala i Velika seoba pod Èarnojeviæem 1690. godine.

Ni poèetak XVIII veka nije bio ništa bolji. Posle novog rata, sklopljen je 1718. godine Požarevaèki mir. Po ovom miru, mnogi delovi Šumadije pružaju sliku prave pustoši, a ponajviše Kragujevaèki distrikt.

Oèajan i prestrašen, narod se selio, potucajuæi se od nemila do nedraga, bez cilja i nade, a podruku s tim su išle glad i boleštine. Nekada prenaseljena, kao u vreme Despotovine, o èemu svedoèe stara groblja, crkvišta i manastirine, Šumadija je poluprazna.

Po austrijskom popisu 1718. godine, koji su obavili pukovnik Najperg i inžinjerijski kapetan Epšelvic, vidi se da su mnoga mesta zapustela. Da bi se stekla slika o tadašnjoj Šumadiji, dovoljna su dva podatka: u Valjevskom distriktu, koji ima 126 naselja, nijedno mesto nije pusto, a u Šabaèkom distriktu, koji ima 78 naselja, samo su èetiri mesta pusta. U Kragujevaèkom distriktu, meðutim, koji ima 202 naselja, samo je 37 naselja nastanjeno, dok ih je 165 pusto. A u onih 37 naseljenih ukupno je 149 kuæa (porodica).

Najveæe mesto u 1718. godini je Šatornja (pri èemu su zajedno upisane Gornja i Donja Šatornja), u kojoj je 10 kuæa. Iza Šatornje su dva sela sa po osam kuæa - Saranovo i Vojkovci (èemu je naruku išao i položaj ovog sela, sklonjenog u pobrðu Rudnika).

Po šest kuæa je u Topoli, Gorovièu, Grošnici i Stublu, a po pet kuæa u Borèu, Žabaru, Kniæu, Ljuljacima, Masloševu, Resniku i Grabovcu. Po èetiri kuæe imaju Beèevica, Vlakèa, Goloèelo, Grbice, Klenovac, Donja i Gornja Lužnica (upisane ujedno) i Èestin; po tri kuæe imaju Bokèinoviæi (današnje selo Petropolje), Desimirovac, Draèa, Lozna, Petrovac i Runjani; po dve kuæe imaju Belo Polje, Vraæevšnica, Divostin, Dubrava, Lipovac, Ravanica, Ratari i Trèinac (danas kraj u selu Èumiæu), dok je po jedna kuæa u Lipnici i Sibnici.

U ovoj godini su bez žitelja Kragujevac, u Paraæinu su samo jedna kuæa i dve vodenice, a najveæe je naselje Lanište kod Jagodine koje ima 18 kuæa. Slièna su prilike i u tadašnjem Rudnièkom distriktu, u kojem je najveæe naselje Blaznava, koja tada ima 18 kuæa, zatim Jarmenovci (17 kuæa) i Ba (10 kuæa), dok je u ostalim naseljenim mestima manje od po deset kuæa. No, poput Kragujevaèkog distrikta, i u Rudnièkom distriktu je mnogo pustih naselja. Od 94 naselja - 56 je pusto.

Neke od porodica koje su to vreme živele u ovom delu Šumadije se mogu pouzdano odrediti. Tako su,

poèetkom DžVIII veka, u Lužnicama preci današnjih Ðurðeviæa, Živanoviæa, Kariæa, Madžareviæa, Mikiæa i Stevanoviæa, u Petrovcu Antonijeviæa, Brajkoviæa, Mijailoviæa i Èoloviæa. U Resniku su preci Vilipoviæa, Nestoroviæa (Komnenoviæa) i Pavloviæa (Manasiæa), a u Èumiæu (upisanom 1718. kao Trèinac) preci Božiæa, Milivojeviæa, Milovanèeviæa, Predojeviæa i Filipoviæa.

Stanje crkve i sveštenstva

Šumadija se raseljavala i popunjavala

U tom vremenu u Gornju Sabantu se naseljavaju Ravništani, Trebinjci, Simiæi i Tarani, a u Donju Sabantu Begoviæi, Radenkoviæi, Simušili i Cvetojeviæi. Nedugo zatim, oko 1737. godine ili Druge seobe, oživeæe i druga naselja: U Kijevo se doseljavaju Toliæi, Stošiæi i Stankoviæi, a u Poskurice Aleksiæi, Gavriloviæi, Ivankoviæi, Jevtoviæi, Jerosimoviæi, Petriæeviæi, Stevanoviæi (Ðorðevci) i Stepanoviæi.

U stalnom mlazu useljavanja u Šumadiju tih godina (do sredine XVIII veka) dolaze u Koriæane Milosavljeviæi, u Veliko Krèmare Cukiæi (Sreækoviæi) i Pervizi. Ogranak Perviza se tad naseljava i u Malo Krèmare, u koje istovremeno dolaze i Tomiæi (zvani Ðorðevci), u Svetliæ Vukiæeviæi, u Sipiæ Prodanoviæi, u Trmbas Ðeriæi i Matiæi...

Šumadija se raseljavala, ali i stalno popunjavala novim stanovništvom. U njoj je u ovom vremenu došlo do smene stanovništva. Netaènu sliku o slaboj naseljenosti ovog dela Šumadije najbolje opovrgavaju dve istorijske èinjenice - Koèina krajina i Prvi srpski ustanak. Jer pusta ili slabo nastanjena zemlja ne bi mogla da diže bune i ratuje protiv moæne Otomanske carevine.

Izmeðu dva zla, izmeðu dve carevine i izmeðu dva rata (1717-1739), srpski narod se selio u potrazi za boljim životom, a najèešæe samo u nadi da preživi. Tu sudbinu je delila i Šumadija, nalazeæi se tada pod austrijskom okupacijom, koja je mnogim vidovima bila surovija od turske. Od dobra se ne beži, kaže narodna poslovica, kojom se jedino i mogu objasniti mnoga tadašnja bekstva i preseljenja. Jer, ni sa jedne strane granice Srbima nisu cvetale ruže.

U širokom pojasu koji je obuhvatio Levaè, Temniæ, Belicu, Gružu, veæe delove Lepenice i Jasenice bilo je u 1735. godini samo 68 naseljenih mesta, a u njima ukupno 1051 kuæa. Ovi predeli su pripadali valjevskoj eparhiji, i po popisu koji je saèinjen za potrebe Mitropolije beogradske, u njima je tada bilo sedam manastira (Nikolje u Šatornji, Voljavèa i Blagoveštenje kod Stragara, Vraæevšnica, Kaleniæ, Ljubostinja i Kamenac). U celoj ovako popisanoj oblasti je bilo tri varoši - Kragujevac, Blaznava i Jagodina, dva šanca - Vrbica (danas Aranðelovac) i Vitanovac i još 63 naseljena mesta.

Najveæe mesto je bilo šanac i varoš Kragujevac (110 kuæa), zatim šanac Vrbica i selo Stragari (po 50 kuæa), varoš Blaznava (40), varoš Jagodina (36), selo Žabari (30), Rekovac (28), Kniæ (26), šanac Vitanovac i selo Stubao (po 24), Zabojnica (23)Baèina (21), Èumiæ, Grošnica, Kamenica (po 20), Godaèica, Èestin, Raševica (po 18), Živkovci, Crnuæa (po 16), Trešnjevica, Jarmenovci, Šuci, Medveða, Guberevac (po 15), Han (14), Drenova, Guncati, Kukljin (po 13), Saranovo, Draèa, Minojevac, Resnik, Bagrdan (Gordan), Ošakovci, Goloèelo (po 12), Batoèina (11), Bokèinoviæi, Beèevica (po 10), Lužnica, Opariæ, Sibnica, Volujak, Lipnica (po 9), Trudelj, Šatornja, Ramaæa, Karanovac, Lepojeviæ, Riljac, Bela Crkva, Maskare, Jasika, Padež (po 8), Županjevac, Boraè, Ljuljaci, Rakjani (po 7), Rudnik, Vlakèa (po 6), Grabovica, Brestovac, Pretoke, Brajkovac (upisan kao Smrdljikovac), Katun (po 5), Prevešt, Sekuriè (po 4) i Grivac (dve kuæe).

Po ovom crkevnom popisu, u ovoj oblasti je samo šest crkava - u Kragujevcu, Vitanovcu, Grošnici, Žabaru i Stragarima, dok se za crkvu u Vrbici kaže da je udaljena sat i po hoda. U njima je sedam, a nurije bez crkava imaju još tri sveštenika (u Jagodini, Drenovi i Baèini).

Poreklo došljaka

Od deset sveštenika samo onaj u Vrbici zna sedam svetih tajni

Crkve su, blago reèeno, u skromnom stanju. Najbolja je crkva u Žabarima (stara crkva u Gorovièu), kojoj pripadaju Èumiæ i Saranovo, zidana „na manastirsko podobije" - sva od kamena, sa svodom i pokrivena æeramidom. Od kamena je, pokrivena crepom, i crkva u Kragujevcu, ali je ona, u stvari, prepravljena

turska džamija.

U Stragarima je kamena crkva pokrivena šindrom, a u Vitanovcu je brvnara pokrivena šinrdom. U Grošnici je 1734. godine oborknez Staniša Markoviæ Mlatišuma ozidao crkvu kamenom, na svod, patosao ciglom i pokrio šindrom, a preko nje crepom.

Stanje i znanje sveštenstva - nimalo uzorno. Od deset sveštenika je samo onaj u Vrbici dobro upuæen u sedam svetih tajni. Od ostalih, pop u Vitanovcu zna neke od sedam tajni, a pop u Drenovi je èuo za sedam tajni, ali im ne zna forme, dok sedmorica ne znaju ni tajne ni forme. Dobro da èitaju i pevaju znali su samo pop u Vrbici i Žabarima, pop u Baèini je dobro èitao, ali ne zna pojanje.

Od ostalih, pop u Drenovi je pojao pomalo, a onaj u Grošnici dosta loše, dok šestorica nisu znala pojanje. Po starinski i polako su znali da èitaju popovi u Kragujevcu i Stragarima, a ostali, kako je ocenjeno - slabo, pomalo ili dosta loše.

Meðutim, iz ovog crkvenog izveštaja se može, posrednim naèinom, zakljuèiti o seobama stanovništva. Jer, od deset popova - devetorica su došljaci, od kojih su èetvorica iz Stare Raške i Starog Vlaha - Vasilije Stanimiroviæ u Drenovi je iz Vraneša, Filip Obradoviæ u Žabaru je iz Bedine Varoši, Veselin Borisavljeviæ u Stragarima je iz Trudova, Sava Nedeljkoviæ u Vitanovcu je iz Koznika; dvojica su iz Hercegovine - Mijat Stankoviæ u Jagodini i Jovan Vukosavljeviæ u Vrbici; jedan iz Crne Gore - Damjan Jankoviæ u Baèini je iz Morakova kod Nikšiæa; jedan iz Metohije - Radosav Jovanoviæ u Kragujevcu je iz Tihniæa; jedan od Skadra - protopop Vule Ðorðeviæ u Kragujevcu je iz sela Vlasojeviæa. Jedino je Ostoja Atanasijeviæ u Grošnici rodom iz Kragujevca, a knjizi se uèio u Voljavèi.

Upravo iz oblasti iz kojih potièu sveštenici (Stara Raška i Stari Vlah, Hercegovina, Crna Gora, Metohija, Skadar) najviše je i stanovništva doseljenog u Šumadiju.

U Vrbici (današnji Aranðelovac i selo Vrbica) oko 1735. godine je sveštenik Jovan Vukosavljeviæ, poreklom iz Hercegovine. Po svemu sudeæi je ovaj Jovan predak današnjih Popoviæa u Bukoviku, za koje Drobnjakoviæ kaže da im se, mnogo pre Prvog srpskog ustanka doselio predak kaluðer Pahomije iz Hercegovine.

Sve do sredine DžDž veka iz ove porodice su bili sveštenici, dvanaest zaredom, od kojih je najpoznatiji prota Atanasije, koji je zakleo ustanike na Orašaèkom zboru 1804. godine. Iz ove porodice su uèesnik i istorièar Prvog srpskog ustanka Lazar Arsenijeviæ Batalaka (sinovac prote Atanasija) i savremeni književnik Danko Popoviæ (r. 1928. godine u Aranðelovcu).

Iz Hercegovine je i Mijat Stankoviæ, sveštenik oko 1735. godine u Jagodini. No, u celoj Belici je udeo tzv. dinarske struje zanemarljiv. Sredinom ovog veka je bilo samo 2,5 odsto kuæa doseljenika iz Crne Gore, Sjenice i Hercegovine. Kao oaza stoga deluju Tomiæi, Miljkoviæi i Bojoviæi doseljeni od Vasojeviæa u Crnèu poèetkom XVIII veka (20 kuæa 1948).

Po pravilu, za stanovništvom su išli i popovi. Tako je baèinski pop Damjan Jankoviæ imao nuriju u selima oko Rožaja, ali, posle devet godina, kada se zbog turskih zuluma srpsko stanovništvo poèelo raseljavati, krene i on za njim 1729. godine, te doðe u Baèinu.

Èetiri godine ranije, ostavši bez nurije kod manastira Crne Reke, došao je i pop Mijat, prvo u Baèinu, a odatle u Jagodinu. Zbog turske globe je i pop Radosav ostavio nuriju u Drenèi i došao u Kragujevac 1721. godine. Za popa Veselina u izveštaju stoji da je imao nuriju u svom rodnom selu Trudovu (uz selo Božetiæe kod Nove Varoši, koje je po popisu 1991. srpsko selo sa 122 žitelja), i da je popovao osam godina, ali „po tom, kako su drugi ljudi poèeli odonud seliti se nužde radi turske u cesarsku stranu, tako i pop, ne mogavši ostati, preselio se u državu cesarsku, u selo Stragari, leta 1721."

Dolazak predaka iz stare Raške

Iz ovih predela se najèešæe dolazilo

Popis Beogradske mitropolije, saèinjen oko 1735. godine odslikava ne samo tadašnje stanje u crkvi i narodu, veæ i poreklo stanovništva koje se u to vreme naseljavalo u prilièno zapustelu Šumadiji. Od deset sveštenika, koliko ih je ukupno bilo na podruèju koje je pripadalo Kragujevcu (predeli Gruže, Jasenice i Lepenice i Levèa), èetvorica su poticala iz Stare Raške i Starog Vlaha.

A upravo iz ovih predela potièe i najveæi deo doseljenog stanovništva. Najznaèajnija uloga ovoga stanovništva je, prema oceni akademika Petra Vlahoviæa, jednog od najuglednijih savremenih etnologa, u tome što je ono, potièuæi iz predela u kojima je bio zametak i duhovno središte stare srpske države, nosilo državotvornu ideju i imalo misiju, koju æe, napokon, u Šumadiji, sa više srpskih ustanaka, uspeti i da ostvari.

Tako je 1735. godine sveštenik Vasilije Stanimiroviæ, u èijoj su nuriji Drenova, Kukljin, Jasika i Padež, poreklom iz Vraneša u Staroj Raškoj. U selima njegove nurije su doseljeni iz Stare Raške u Jasiku Popoviæi, Ðoriæi, Savkoviæi i Bulurdiæi (Tinèiæi), koji su svi došli pre Prvog ustanka.

U Žabaru, to jest Gorovièu, èijoj nuriji pripadaju Èumiæ i Saranovo, sveštenik je Filip Obradoviæ, poreklom iz Bedine Varoši. Bedina Varoš je kod sela Šume u okolini Ivanjice, a uz Žabare, odnosno Goroviè, kod Topole, postoji takoðe selo Šume, što, svakako, nije sluèajnost.

Kod Gackoga u Hercegovini postoji i treæe selo sa istim nazivom: Šume, što, takoðe, nije sluèajnost. Jer, kao što puž nosi svoju kuæicu, tako i stanovništvo koje se seli nosi nazive svog zavièaja za sobom. Ako se spoje linijom tri sela Šume, dobiæe se nepogrešivo taèan put kojim se kretalo stanovništvo: Hercegovina - Stari Vlah - Šumadija.

Prema zapisu iz 1923. godine, u Žabaru je 260 kuæa, od kojih su 192 kuæe potomaka doseljenika pre Prvog ustanka iz okoline Sjenice i iz pravca Bijelo Polje-Sjenica.

Iz Kladnice (po popisu 1991. godine selo sa 439 žitelja, od kojih 432 muslimana), koja se nalazi sa jedne, a Ivanjica sa druge strane Javora, došao je kad i pop Filip u Žabare i izvesni Nedeljko, rodonaèelnik grupe porodica èije je skupno prezime po njemu Nedeljkoviæi, i kojih je 1923. godine bilo u Žabaru 84 kuæe.

U isto vreme je, takoðe od Sjenice, došao u Žabare sa èetiri brata i Radoš, od koga je nastala skupina porodica, nazvanih po njemu Radoševiæi, kojih je 1923. godine bilo 79 kuæa.

Od Sjenice-Studenice su nešto kasnije (posle 1735. godine) u Žabare došli i Lakiæi (Živiæi), kojih je 1923. bilo 12 kuæa. Iz ove porodice je pop Živiæ, jedan od kolovoða topolske bune 1877. godine.

Sledeæa porodica koja je, približno u isto vreme kad i pop Filip, došla iz pravca Sjenica-Bijelo Polje u okolinu Žabara su Blagojeviæi (staro prezime Velièkoviæi), kojih je 1923. godine bilo 17 kuæa. Iz ove porodice je Desimir Blagojeviæ (roðen 1905. u Topoli), jedan od najveæih srpskih pesnika ovog veka.

Rodonaèelnik Blagojeviæa se, zapravo, prvo naselio u Goroviè i od njega je tamo familija Pištoljeviæa (1923. bilo 16 kuæa), od kojih jedni poèetkom DžIDž veka preðu u Junkovac (18 kuæa Pištoljeviæa 1923. godine), a drugi u Žabare (današnji Blagojeviæi).

Rodonaèelnik Blagojeviæa i Pištoljeviæa se doselio sa dva brata. Od jednog brata su Spasiæi u Topoli i Kræevcu (1923. godine ukupno 29 kuæa), a od drugog Simiæi u Božurnji (1923. godine 30 kuæa). Po porodiènom predanju, koje je zapisao Drobnjakoviæ, „kad su Simiæi došli u Božurnju, kmet Savko (rodonaèelnik današnjih Savkoviæa) nije im dao da se nastane, te se oni krenu natrag i doðu do Lužnica (Lepenica). Na navaljivanje ostalih seljaka Savko se predomisli, pošlje èoveka te ih vrati, i da im zemljište da podignu kuæe i da se nastane." Dokaz srodstva i zajednièkog porekla ovih rodova u Gorovièu, Junkovcu, Žabaru, Božurnji, Topoli i Kræevcu je i ista slava (Sv. Stevan).

Ko je došao u Stragare

Doseljene porodice èesto su se delile i razilazile Oèito, kao što se sa više strana steknu razlièite porodice u jednom selu, tako se jedna porodica raslojava i drobi naseljavajuæi se u nekoliko mesta.

Ponekad je tome razlog brojnost porodice i velièina stoènog imetka, kad je teško smestiti se u neko naselje gde veæ postoje stare porodice pa je nedovoljno slobodne zemlje za pridošlice, ponekad i to što se selilo u mlazevima i postupno, ponekad što su u samom putu iskrsavale razlièite prilike koje su uticale na podele i razilazak porodica u potrazi za novim staništima.

U ovako podeljenim porodicama su pamæeni poreklo i srodstvo i èuvana ista krsna slava kao njihova zaloga i dokaz.

Poput Spasiæa, Simiæa i Blagojeviæa, naseljavala se i grupa familija Karajoviæa. Karajoviæi su matièno naseljeni u Glediæ, gde su došli pre Prvog srpskog ustanka iz Ibarskog Kolašina, od njih su Karajoviæi u Bajèetini (došli tu krajem prošlog veka), a rod su sa Kosovcima, Ivanoviæima, Bogdanoviæima i Jovanoviæima u Milakovcu i Miletiæima i Božoviæima u Godaèici.

Ove familije imaju još jedne zajednièke srodnike - Karapandžiæe u Erèegama u Moravici (Dragaèevo), što samo potvrðuje pravac njihovog doseljavanja u Šumadiju. Osim porodiènog seæanja, koje je poèetkom ovog veka bilo još sveže, sve ove familije su oèuvale i istu slavu - Mitrovdan.

U Stragarima je 1735. godine sveštenik Veselin Borisavljeviæ, poreklom iz Trudova, kod Nove Varoši. Od Nove Varoši, iz sela Kosatice, potièe i stara stragarska porodica Rajiæa, doseljena poèetkom DžVIII veka. Po drugoj verziji su od Pipera, a bili su pre dolaska u Stragare naseljeni u Velenju (?) u okolini Novog Pazara. Rajiæi u Stragarima imaju srodnike u Glediæu (1921. je devet kuæa Rajiæa u ovom selu), u Banjici kod Èaèka i u Guèi. Po ovom razmeštaju se najbolje vidi pravac njihovog naseljavanja u Šumadiju.

Od ove familije su Tanasko Rajiæ, barjaktar Prvoga srpskog ustanka (poginuo u boju na Ljubiæu 1815), i znaèajni srpski pesnik Velimir Rajiæ (1879-1915). U Stragare su, kad i Rajiæi, došli od Sjenice preci Ciciæa (17 kuæa) i Markoviæa (3 kuæe). Tad dolaze i Veresiæi, èiji se predak Petar Veresija pominje u Karaðorðevom Delovodnom protokolu 1812. godine.

U isto vreme (oko 1735) dolazi i Pavle Gužva, rodonaèelnik Gužviæa (od kojih je èuveni topolski sveštenik Stevan Gužviæ i aranðelovaèki lekar Milan Gužviæ). I znameniti stragarski Todoroviæi, èiji su današnji ogranci Bogojeviæi, Jevtiæi, Markoviæi i Milovanoviæi (1923. ukupno 11 kuæa), takoðe su došli kad i Rajiæi, ali iz Vraneša kod Prijepolja.

Iz ove porodice je Marko Todoroviæ, buljukbaša u Prvom ustanku, a od njihovog srodnika, odseljenog u Palanku, potièu èuveni novinar i književnik Pera Todoroviæ (1852-1907), saradnik Svetozara Markoviæa, uhapšen zbog Crvenog barjaka u Kragujevcu (1876), a zbog Timoèke bune (1883) osuðen na smrt, pa pomilovan, i humorista Miodrag Todoroviæ (umro 1995).

Stanje i sastav stanovništva Šumadije pod austrijskom okupacijom (oko 1735. godine) su vrlo važni da bi se razumeo današnji njegov sastav. Jer ovo, pretežno doseljenièko, stanovništvo je, uz malobroj no starosedelaèko stanovništvo, osnova na kojoj æe nastati savremeni tip Šumadinca.

Predeo Lepenice je poznat po vrlo raznolikom sastavu stanovništva, koje potièe iz mnogih oblasti. Najaktivnija oblast za naseljavanje Lepenice, prema istraživanju Toše Radivojeviæa (1911. godine), bila je Stara Srbija, koja je dala petinu stanovništva Lepenice, dok od ostalih oblasti Timok ima 8,5 odsto, a druge manje od po pet odsto udela u stanovništvu.

Stigli iz okoline Skadra

Dosta ljudi došlo je iz carskog grada Prizrena u Metohiji

Ako se ima u vidu stanovništvo poreklom od Prizrena (Metohija), onda je u Lepenici svaka èetrdeset i peta porodica otuda doseljena, i njima pripada svaka dvadeset i sedma kuæa, što znaèi da su porodice iz Metohije ranije doseljene, kada su se tako namnožile po broju kuæa. Ovo potvrðuje Cvijiæevo zapažanje da kosovsko-metohijska struja spada u najstarije migracione struje.

Badnjevac su, na primer, osnovali, posle Velike seobe 1690. godine doseljenici sa Kosova - Babiæi, doseljeni iz Ibarskog Kolašina, Božiæi (èiji su ogranci u Botunju, Guberevcu, Donjim Jarušicama i Èumiæu), Kariæi (od kojih su Baltiæi), Petroviæi (od kojih su se razgranali Milovanoviæi, zvani Karapatiæi, Pantiæi, Milanoviæi i Milivojeviæi) - svi došli iz Studenice na Kosovu (verovatnije iz sela Studenice u okolini Ðurakovca u Metohiji), kao i Saviæi i Marijiæi, koji su u isto vreme došli iz Kosovske Mitrovice.

Zapravo, ovi rodovi su se po dolasku sa Kosova i iz Metohije prvo nastanili u Resniku, odakle su prešli u Badnjevac. Zato nimalo nije sluèajno što je u vreme njihovog doseljavanja pop u Kragujevcu Radosav

Jovanoviæ, poreklom iz sela Tihniæa u Metohiji.

Oko 1735. godine je u Kragujevcu protopop Vule Ðorðeviæ, poreklom iz sela Vlasojeviæa kod Skadra. Srbi ni danas nisu išèezli u okolini Skadra, koja je u srednjem veku bila naša, što potvrðuje i savremena toponimija u tom predelu, gde je oèuvano mnogo srpskih naziva.

Nesumnjivo, kragujevaèki protopop Vule pripada tom soju doseljenika, pri èemu treba imati u vidu da su u okolini Skadarskog jezera neko vreme prebivali i preci Karaðorðevi, a po jednoj verziji i preci Karaðorðevog buljukbaše Petra Jokiæa Topolca.

Staze kojima se srpsko stanovništvo stoleæima kretalo u svojim prinudnim ili voljnim preseljavanjima bile su uglavnom ustaljene. Kao i neka odredišta na njima, odakle se, dalje, reka doseljenika slivala ka novom zavièaju. Jedno od najvažnijih odredišta pri naseljavanju u Šumadiju je bio Vitanovac. U njemu su se zbirali doseljenici iz više srpskih predela.

Dovde su, spojivši se u dolini Ibra, najviše dopirali begunci i nevoljnici takozvane kosovsko-metohijske selidbene struje, dolazeæi od Peæi, s Kosova i iz Ibarskog Kolašina. Ova selidbena struja je, kako je Jovan Cvijiæ ustanovio, jedna od najranijih - pokrenuta je krajem DžIV veka, uzrokovana kosovskom pogibijom, i, evo, na žalost bez prekida, nastavljena je do naših dana.

U donjem toku Ibra je na ovaj putni pravac izlazila i najjaèa selidbena struja, nazvana dinarskom, u kojoj se nalazilo stanovništvo Stare Srbije i dinarskog pobrða - Crne Gore, Hercegovine, Starog Vlaha, Sjenièko-pešterske visoravni i Dragaèeva. Na ovom pravcu je Sjenièko-pešterska visoravan bila etapna stanica, gde se pokrenuto stanovništvo zadržavalo kraæe ili duže vreme, nastavljajuæi odatle seobu u potrazi za boljim uslovima života.

Mesto gde su ove struje prelazile na tle Šumadije je vekovima bilo selo Vitanovac, odakle su dolinom Gruže i preko prevoja Rudnièke planine išle ka niskoj Šumadiji.

Talasi iz Crne Gore

Srbi iz Crne Gore osnovali su sela Baljkovac i Beloševac

Ako se danas gleda sastav stanovništva Gruže, vidi se da u ovom predelu ima žitelja èiji su preci došli iz više od dvadeset srpskih oblasti. Meðutim, ubedljivu prevagu u toj masi imaju doseljenici sa Kosova i od Sjenice.

U Vitanovcu, koji je bio glavna stanica za skretanje i dalje razvoðenje stanovništva u šumadiju, oko 1735. godine je sveštenik Sava Nedeljkoviæ, poreklom iz Koznika. U Staroj Raškoj postoje, ne tako udaljena jedno od drugog, tri sela Koznik - jedno je zaselak Duge Poljane, drugo zaselak Èebinca, a treæe je selo kod Trnave u okolini Novog Pazara. Iz ove okoline je najstarija porodica u Vitanovcu - Miliæi, zvani Melajci (9 kuæa 1923), oèito doseljeni iz Melaja, sela koje danas administrativno pripada opštini Tutin, ali je bliže Novom Pazaru, jer se nalazi na Pešterskoj visoravni.

Današnji žitelji Melaja govore dvojezièno (srpski i šiptarski), i, prema popisu 1991. godine, od njih 666 je 657 muslimana. Put iz Melaja vodi izmeðu dva Koznika, kuda su poèetkom DžVIII veka preci Miliæa, preseljujuæi se u Vitanovac, morali proæi, a za njima i pop Sava.

Istim putem, verovatno u isto vreme, došli su u Vitanovac Kolakoviæi (3 kuæe) iz Kolašina, koji su „menjali slavu, da ih Turci ne pronaðu", Jovanoviæi (4 kuæe) i Jeliæi (5 kuæa), dobegli „odnekud iz starog Novopazarskog Sandžaka", Stojanoviæi (Stanèiæi), Milovanoviæi (Viæovci) i Jakovljeviæi iz Novog Pazara, kao i Radovanoviæi (staro prezime Lukoviæi) iz Starog Vlaha, dok su kasnije od Sjenice došli Babiæi (11 kuæa 1923).

Iz Crne Gore je Damjan Jankoviæ, sveštenik oko 1735. godine u Baèini. Bliže njegovo poreklo je iz Morakova kod Nikšiæa, a nuriju je, pre dolaska u Baèinu, imao u selima oko Rožaja. U Baèini su Kneževiæi (48 kuæa 1902), Rakiæi, Gmitroviæi, Markoviæi (Saviæi, Kupiniæi), Kajdunci (æiriæi), Èolakoviæi (Žajkoviæi, Ðorðeviæi), Gavriloviæi i Obradoviæi, svi kosovsko-metohijska selidbena struja.

U to vreme su doseljenici iz Crne Gore osnovali sela Baljkovac i Beloševac

Baljkovac su osnovali Bankoviæi (od kojih su nastali i današnji Ðerasimoviæi) i Bojaniæi (od kojih su kasnije nastali rodovi Vukomanoviæi, Jakovljeviæi, Pavloviæi, Antonijeviæi, Arsenijeviæi, Jankoviæi, Ljubisavljeviæi, Mijailoviæi, Radenkoviæi, Blagojeviæi, Vukosavljeviæi, Gavriloviæi, Gmitroviæi, Ðurðeviæi i Maksimoviæi).

Bankoviæi su došli iz Bjelopavliæa, što se vidi i po oèuvanoj plemenskoj slavi (Sv. Petka), a Bojaniæi iz Drobnjaka, saèuvavši takoðe plemensku slavu (Ðurðevdan).

Beloševac su zapravo osnovali Papiæi, doseljeni iz sela Beloševca na Kosovu, davši tako ime novom naselju. No Papiæi su se zatrli, a jedan njihov ogranak je otišao ka Valjevu, gde su zasnovali selo istoga imena - Beloševac (tamo se prezivaju Pejiæani).

Život u Beloševcu kod Kragujevca su obnovili i održali Katanèeviæi (od kojih su nastali Marjanoviæi, Glišiæi i Paunoviæi, zvani Pavloviæi) i šaboviæi, èije je staro prezime Kurudinoviæi (od kojih vode poreklo sadašnji rodovi Sretenoviæi, zvani Zdravkoviæi, Damnjanoviæi, Jovanoviæi, Laketiæi, zvani Jakovljeviæi i Radoviæi, kao Kurudinoviæi - Vukoviæi, Mirkoviæi i Èajoviæi, zvani Milenkoviæi u Baljkovcu).

Katanèeviæi su došli iz sela Lopate, kod Lijeve Rijeke u Crnoj Gori (u ovoj Lijevoj Rijeci, kod Podgorice, takoðe su, u seljakanju, boravili neko vreme i Karaðorðevi preci), a šaboviæi su došli iz Rovina (u blizini Bata kod Cetinja).

U èeti Koèe kapetana

Koèina krajina bila je najveæe oslobodilaèko pregnuæe 18. veka

Malo je naselja o kojima postoje onovremena svedoèanstva o njihovom nastanku i naseljavanju. U red tih malobrojnih ide selo Zagorica kod Topole. Selo je vrlo staro i prvi put se u pisanim spomenicima pominje 1476. godine, u turskom popisu koji je obavljen sedamanest godina po propasti Srbije (1459), dakle u vremenu kada se okupaciona vlast ustalila a unutrašnje prilike bile sreðene.

Nikada, verovatno, neæe biti razjašnjeno koliko puta se od tada Zagorica praznila i punila novim stanovništvom. Sreæom, njeno poslednje naseljavanje za vreme Turaka je poznato, zahvaljujuæi njenom privremenom žitelju u tom vremenu Gaji Panteliæu Vodenièareviæu, èija su kazivanja jedan od glavnih izvora za našu istoriju novijeg vremena.

O tom naseljavanju, obavljenom pre Koèine krajine (1788), Gaja Panteliæ Vodenièareviæ, kasnije znamenita liènost Prvog srpskog ustanka, prièao je u više navrata profesoru Isidoru Stojanoviæu, koji je prikupljao graðu za Srpsko uèeno društvo, te je tako saèuvano dosta dragocenih podataka. Po tom kazivanju, kada je poturèenjak iz Mostara Mula Husein, doseljen u Palanku (tada zvanu Hasan-pašinu), kupio od Mula Selejmana Kiæanoviæa selo Zagoricu, on je naseli dovodeæi „raju\" iz više naselja.

Tako u Zagoricu, u kojoj su bili veliki pèelinjak (kovanluk) i vodenica, prvo naseli iz Žabara Petra, Karaðorðevog oca, da èuva pèele, i Gajinog oca Panteliju Desimiroviæa, da bude vodenièar (otuda njegovi potomci nose prezime Vodenièareviæi). Potom se dosele Jovan Živaniæ iz Žabara, Panta sa ocem vrtarom iz Svetliæa, Nedeljko, Dobrovoj i Stanoje iz Raèe, Ðorðe Živaniæ iz Rakinca, Mijailo Preko, Simeun Æosa i braæa Stanko i Stanoje Marisavljeviæi iz Kusatka, Milovan i Stevan Markoviæi i Mijat Avramoviæ iz Ivanèe, braæa Pantelija i Sima iz Saranova, Antonije i Aleksa sa ocem takoðe iz Saranova, Petar Èokiæ iz Masloševa, a Mula Husein naseli još i nekog Ciganina iz Ratara, da mu bude pintor.

Malo je ovih doseljenika došlo dobrovoljno, no više ih je, kako istièe Gaja Panteliæ, „pribeglo u Zagoricu što im je zulum turski dodijao\". Od dobra se ne beži, kaže narodna poslovica i, poput Zagorice, koja je pravo kolonistièko selo, ovako je uglavnom popunjavana veæina šumadijskih naselja.

Zanimljivo je da su se potomci ovih naseljenika do danas zadržali u Zagorici, èineæi glavninu njenog stanovništva. Koèina krajina, najveæe srpsko oslobodilaèko pregnuæe XVIII veka, premda nesreænog kraja, istorijski je znaèajna pre svega po tome što je osvedoèila snagu ustanièkog pokreta koji je doneo kratkotrajnu slobodu za kojom se, pokolenjima, žudilo.

Ali, važnije od toga, bilo je saznanje da Srbima niko drugi ne može, i neæe, doneti slobodu do oni sami. Jer, Koèina krajina je bila, što se veæ i ranije, nebrojeno puta, dešavalo, zloupotrebljavanje srpske težnje za slobodom u korist stranih interesa. Izmeðu Beèa i Stambola, u žrvnju dveju imperija, èije je i lice i nalièje vladavine i okupacije dobro znao, srpski narod se, najzad, poèeo pribirati oko vlastitog etnièkog stožera kao uporišta i uzdanice.

Osvešæeni, preživeli Koèindobrovoljci æe nesmirenièki èekati Prvi srpski ustanak, a neæe biti retki ni oni koji æe i prednjaèiti u njemu. Preci i rodonaèelnici mnogih današnjih porodica u Gruži, Jasenici i Lepenici su bili zapaženi uèesnici Koèine krajine.

Mnogi od njih, stupivši u frajkor, zapisani su u sastavu èete kojom je neposredno komandovao kapetan Koèa Anðelkoviæ. Meðutim, niti je ova èeta cela Krajina, niti su popisani svi uèesnici ovog znaèajnog istorijskog pokreta.

Pregnuæe iz beznaða

Nismo obeležili 200 godina Koèine krajine!?

Spomen na neke saborce Koèe Kapetana je oèuvan u rodoslovnom pamæenju, ali se sa mnogih još može, uz dodatna istraživanja, skinuti veo zaborava u koji nepravedno padaju. Ovakvi preci su takav napor od nas i te kako zaslužili.

Istorija nije bezimena, jer je stvaraju vrlo konkretni ljudi. Ne pojedinci, jer oni ne mogu sami mnogo da uèine, kako podsmešljivo kaže Breht: ni da skuvaju sebi ruèak. Istoriju, razume se, stvara narod. Ali ne bezoblièna, bezimena, neidentifikovana narodna masa, nego ljudi odreðenih svojstava, sa imenom i poreklom, težnjama, uverenjima i oseæanjima.

Da smo - kao što, na našu nesreæu i sramotu, nismo - pre sedam godina obeležili, ili bolje reæi proslavili, jer taj istorijski dogaðaj to zavreðuje, 200-godišnjicu Koèine krajine, videli bismo da su uèesnici ovog slobodarskog poduhvata vrlo odreðeni ljudi, pa i preci nekima od nas.

U kazivanjima Gaje Panteliæa, koje je izmeðu 1846. i 1849. godine zapisivao uèeni beogradski profesor Isidor Stojanoviæ, ovaj èestiti ustanik i zemljodelac se seæa da je uoèi Koèine krajine svet nagrnuo u bežaniju, pa se tako, kradom po narodu, èu da uteèe i Koèa u Nemaèku. Posle toga utekoše i Stevan Èvara iz Topole, Radiè iz Beèevice, pop Ðorðe Nikolajeviæ iz Pajsijeviæa, Ðorðe Petroviæ iz Zagorice i mnogi drugi.

U Ðorðu Petroviæu je lako prepoznati potonjeg Karaðorða, èiji je otac u to vreme èuvao u Zagorici pèele. Od Stevana Èvare, koji æe uèestvovati i u Prvom ustanku, poteæi æe rod Èvarkoviæa, koji danas žive u Topoli, Kræevcu, Maskaru i Beogradu, a od kazivaèa Gaje Panteliæa æe poteæi današnji rod Gajiæa, koji živi u Topoli, Kræevcu i Kaliforniji.

Nije teško zakljuèiti da su Koèina krajina i Prvi srpski ustanak vreme kada je živela veæina rodonaèelnika današnjih porodica. Mnogo toga, iz duga prema precima, ali i zarad sopstvenog pamæenja i dostojanstva, treba istražiti. Meðutim, o tom vremenu se podosta i zna, samo mnoge podatke treba uèiniti vidljivim i ponegde naæi dragocenu kariku koja nedostaje u rodoslovnom pamæenju.

Kada se Koèa vratio iz bežanije, poèeo je da okuplja vojsku. U leto 1788. godine, prema spisima Ratnog arhiva u Beèu, èeta Koèe kapetana je imala 562 borca, koji su poticali iz 109 naših naselja. Iz dvanaest mesta je bilo više od po deset boraca. Najviše je bilo iz Krnjeva (39), Plane (31) i Laništa (25), zatim Svilajnca (19), Glogovca (18), Štiplja (17) i Luèice (14), dok je iz pet mesta bilo po trinaest boraca - Livaða, Grabovca, Kavadara, Ribara i Panjevca (Koèinog rodnog mesta, koje se po njemu danas zove Koèino Selo). Po devet boraca je iz Rakinca i Crljenca.

Sedam naselja imaju po osam, tri po sedam, jedno šest, sedam po pet, šest po èetiri, devet po tri, sedamnaest po dva i èetrdeset pet po jednog borca, dok za šezdeset osmoricu nije upisano iz kog mesta potièu. Iz tadašnje Kragujevaèke nahije su u Koèinoj èeti devetorica iz Rakinca, po petorica iz Brzana i Žirovnice, po èetvorica iz Bašina i Markovca, po trojica iz Gradca, Glibovca, Bošnjana i Lapova, po

dvojica iz Botunja, Zabojnice i Toponice, a po jedan iz Kijeva, Junkovca, Krèmara, Topole, Batoèine, Raèe, Lipnice, Pèelica, Draèe, Sibnice, Cerovca i Adžibegovca (danas Staro Selo kod Velike Plane).

Markovèani Koèini Saborci

Unuci baš èesto nisu ništa znali o svojim precima Iz Rakinca su, redom, kako su upisivani po pristizanju u Koèinu èetu, Jovica Radovanov (27 godina), Radojko Stojadinov (25), Jovan Ilin (25), Radivoje Buriæ (36), Pantelija Pavloviæ (24), Mihailo Pavloviæ (24), Marko Ðurðeviæ (24), Vidoje Savin (20) i Stojko Dmitroviæ (36). Jovica, Mihailo, Marko i Vidoje su neoženjeni, Stojko je udovac, a ostali su oženjeni.

U to vreme u Rakincu žive preci Ðorðeviæa, Martinoviæa, Radojkoviæa, Teofiloviæa, Brankoviæa, Pavloviæa, Rakiæa i Timotijeviæa. Predak Radojkoviæa je zasigurno u Koèinoj èeti, glavom Radojko Stojadinov, upisan kao ženjen. Radojkoviæi su se u Rakinac naselili iz Sjenice oko sredine XVIII veka.

Teško je, zbog promena prezimena, ustanoviti ko je u Koèinoj èeti od Martinoviæa, ali je nesumnjivo neko od njih tu. Pogotovu što se jedna grana Martinoviæa naziva Arbijaši - današnji Ivanoviæi, kojih je 1911. bilo pet kuæa, a to odaje njihov vojnièki poziv.

Nazvanja, pa i nadimci, pojedinih rodova nikada nisu sluèajnost. Naime, arbija (kod Vuka harbija) je drvena ili gvozdena šipka kojom se mala puška nabija kad se puni. Prema tome je predak Martinoviæa, koji su doseljeni s Kosova, ili uže Ivanoviæa, zvanih Arbijaša, bio punjaè municije u ustanièkom ratovanju.

Iz roda Pavloviæa, doseljenih od Sjenice posle 1736. godine u Rakinac, dvojica su u Koèinoj èeti - Pantelija, koji je stupio 20. jula, i Mihailo, koji je došao 1. avgusta 1788. godine u èetu. Vršnjaci su, ali se iz spisa ne vidi da li su blizanci ili braæa od strièeva.

Iz Brzana su u Koèinoj èeti Todor Gavriloviæ (18), Dmitar Markoviæ (20), Radiša Miliæeviæ (20), Jovan Gligorijeviæ (20) i Vasilj Saviæ (35 godina). U to vreme u Brzanu žive Andrejiæi, Košani (Milivojeviæi i Milovanoviæi), Ljutiæi, Marinkoviæi, Gordaniæi, Dragiæeviæi, Parezanoviæi i Kurjuèeviæi.

Ovi poslednji, doseljeni iz resavskog Grabovca, koji su se do danas razgranali u rodove Ðorðeviæa, Jovanoviæa, Petroviæa zvanih Spasojeviæa, Nešiæa i Panoviæa, duguju svoje prezime takoðe vojnièkom poreklu. Kurjuk znaèi: pletenica ili kika, odnosno perèin, kakav su imali srpski vojnici do 1806. godine, kada je Karaðorðe naredio da se poodsecaju, da ih ne bi Turci, hvatajaæi se perèina, olako ubijali. Ali, kurjuk se naziva i deo pušèane cevi gde stoji naboj.

Oèito, Kurjuèeviæi duguju prezime svom ratnièkom duhu. Premda su samo dva veka protekla od tako znamenitog istorijskog pregnuæa kao što je Koèina krajina, nedopustivo je mnogo toga zaboravljeno. Danas je u Šumadiji, i ne samo njoj, retkost da neko zna pretke u pravoj liniji do èukundede.

No, to nije osobenost samo sadašnjeg naraštaja. Još je Milan Ð. Miliæeviæ osamdesetih godina prošlog veka, tragajuæi za tako znamenitim Srbima kao što su bili voði Prvog srpskog ustanka, jadikovao:

„Obraæao sam se potomcima da mi jave što se zna u porodicama o zaslužnim precima, pa sam od njih, nekad, primao odgovore: da unuci ,baš ništa ne znaju o dedima svojim', ma da su dedi bili vojvode, a unuci pukovnici."

Selo doseljenika

Nema istorije bez rodoslovnog pamæenja

Malo je toga zapisano, a od tako malešnog broja zapisa, kako kaže Miliæeviæ, propalo je mnogo. Istorija seljaèkog društva se ne može pisati bez rodoslovnog pamæenja. Podsetiæemo, stoga, na slobodare koji su 1788. godine stali uz Koèu Kapetana da brane zavetnu misao o srpskoj državi i slobodi. Iza njihovih imena stoji skrivena predaèka nit do današnjeg naraštaja, kao što se iza imena

Koèe Kapetana krije Korun Anðelkoviæ, kako je glasilo pravo Koèino ime i prezime.

U Koèinoj èeti su èetvorica Markovèana - Jovan Iliæ (52 godine), Jeremija Stankoviæ (25), Stojmir Kosaniæ (33) i Marko Ignjatoviæ (24).

Uz predvodnika Krajine, Koèu ili Koruna, svakao da je bio predak današnje grupe rodova sa zajednièkim prezimenom Pavloviæi. Preci Pavloviæa (slava Nikoljdan) su došli iz resavske Kovanice u Markovac krajem XVII ili poèetkom XVIII veka. Na poèetku ovog veka ih je bilo trideset i tri kuæe, a delili su se na èetrnaest ogranaka (Marjanoviæi, Pavloviæi, Markoviæi, Filipoviæi, Iliæi, Milanoviæi, Paunoviæi, Petroviæi, Aksiæi, Marinkoviæi, Petkoviæi, Radisavljeviæi), od kojih su dva ogranka u prezimenima saèuvala spomen na Koèu (Koruna) i njegovu Krajinu, a to su Koèiæi i Korunoviæi, kojih je bilo po dve kuæe.

Potomke Jovana Iliæa i Jeremije Stankoviæa treba potražiti u rodu Jeremiæa, iz dva razloga - prvo, jer su uoèi Koèine krajine doseljeni u Markovac iz Glogovca (sela koje je udaljeno svega èetiri kilometra od Panjevca, Koèinog rodnog mesta, koje se po njemu danas zove Koèino Selo), a drugo jer u rodu Jeremiæa, što jasno upuæuje na Jeremiju kao rodonaèelnika, postoji i ogranak Iliæa.

Markovac je za prilike toga vremena bio veliko selo, a njegovi žitelji su tu došli sa dve strane - iz sela sa desne obale Velike Morave i sa Kosova i Metohije. Uz Pavloviæe i Jeremiæe, iz Glogovca su došli Stanimiroviæi (u okviru kojih su ogranci Anðelkoviæi i Velimiroviæi), Obradoviæi (sa ogrankom Stevanoviæi), a iz Sedlara Rakiæi (sa ograncima Radivojeviæi, Milovanoviæi i Nenadoviæi) i iz Gložana Avramoviæi (sa ograncima Milisavljeviæi i Stojanoviæi).

Sa Kosova su izmeðu dve velike seobe (1690-1736) u Markovac došli preci današnjih Jagoroviæa (èiji su ogranci Milanoviæi, Milojkoviæi, Milosavljeviæi, Miloševiæi, Milojeviæi, Petriæeviæi, Pantiæi i Petroviæi), Miškoviæi (èiji su ogranci Spasojeviæi i Mišiæi), a posle njih oko sredine XVIII veka dolaze Brkiæi (èiji su ogranci Vuèkoviæi, Jovanoviæi i Marièiæi) i Pavlièiæi (èiji su ogranci Vasiæi i Blagojeviæi), dok su Koniæi (drugo ime Stanojeviæi i Stevaniæeviæi) došli od Peæi, a veliki rod Èerkenoviæa (èiji su ogranci Bogosavljeviæi, Vuèkoviæi, Kojadinoviæi, Dociæi, Veljkoviæi, Ðuriæi, Stojanoviæi, Ivanoviæi i Miljkoviæi) od Prizrena, takoðe izmeðu dve velike seobe (1690-1736).

U ovim porodicama je svakako i predak koji je u spisku Koèine èete. Za razliku od Markovca, koji ima heterogeno stanovništvo, Veliko Krèmare je u vreme Koèine krajine kompaktnije selo, jer ga saèinjavaju samo dva roda - Pervizi, doseljeni iz Prizrena, i Cukiæi, doseljeni iz Stare Srbije.

Oba roda su doseljena 1737-1787. godine. Upisnik Koèine èete iz Krèmara je Radosav Živanoviæ (23 godine) i nesumnjivo potièe iz roda Perviza, u kojem danas postoje dva ogranka - Radosavljeviæi i Živanoviæi - koja se mogu dovesti u vezu sa ovim Koèinim saborcem.

Preci slobodari

Istorijske premetaèine izgubile naše pretke

Veliki rod Perviza, koji se poèetkom ovog veka, ne raèunajuæi srodnike u Malom Krèmaru, razgranao na više od dvadeset familija (Obradoviæi, Gavriloviæi, Milojeviæi, Velièkoviæi, Blagojeviæi, Jovanoviæi, Markoviæi, Radosavljeviæi, Antonijeviæi, Pavloviæi, Aronoviæi, Živanoviæi, Jaæimoviæi, Mijajloviæi, Panteliæi, Radojeviæi, Rankoviæi, Tanasijeviæi, Lipovanoviæi, Miliæi, Paunoviæi, Petronijeviæi, Ravailoviæi), može biti ponosan na svog pretka Radosava Živanoviæa, dok æe Cukiæi u sledeæem pregnuæu, Prvom srpskom ustanku, dati jednog od najuglednijih vojvoda, Pavla Cukiæa.

Mereno ljudskim vekom, od Koèine krajine (1788. godine) nas deli svega osam do devet kolena ili naraštaja. Kada su preci u pitanju, u našem narodu postoje posebni nazivi za devet (ponegde i petnaest) predaèkih generacija.

Po narodnom verovanju, do devetog kolena je greh ako se uzima u rodu, što znaèi da se i po muškoj i po ženskoj liniji pazilo na svojtu do devetog kolena (negde i do dvanaest), posle èega se smatralo da je rod razroðen, te ne postoje smetnje za sklapanje braka. Ove roðaèke spone i nizovi su, na žalost, usled poznatih istorijskih premetaèina u ova dva veka, delimièno iskidani i zaboravljeni, pa zato nije èudo što i imena mnogih zaslužnih predaka tamne ili se sasvim izgube.

Zato, kao deo duga, treba naèiniti napor da se saèuva spomen na pretke koji, šire istorijski gledano, to zavreðuju. U nekim naseljima je posle Koèine krajine došlo do smene stanovništva, pa se zato u njima ne može ustanoviti rodbinska veza izmeðu uèesnika Krajine i današnjih rodova. U takva naselja spadaju Gradac, a delimièno i Žirovnica.

Iz Gradca su tri ustanika u Koèinoj èeti - Ivan Pavloviæ (20 godina), Nikola Sretenoviæ (37) i Stevan Sretenoviæ (20). U to vreme su u Gradcu živela dva roda - Zimonje i Valjari, pa su, oèigledno, Nikola i Stevan Sretenoviæi pripadali jednom, a Ivan Pavloviæ drugom rodu. O ova dva roda, Zimonjama i Valjarima, koja su se utrla, izuèavalac Lepenice Todor Radivojeviæ je poèetkom ovog veka zapisao:

„O njihovu poreklu niko mi nije umeo ništa reæi. Zna se samo toliko, da su ih ovde zatekli Doniæi, koji su ovde doseljeni pre 115 godina i koji su najstariji rod seoski."

Iz Žirovnice su èetvorica u èeti Koèe Kapetana - Berisav Prešiæ (20 godina), Vukašin Petrojeviæ (28), Ivan Andriæ (29) i Marinko Šimonoviæ (20). U nastanku, taènije pri obnovi života u ovom selu, posle seobe pod Arsenijem IV Jovanoviæem (1736. godine), Žirovnicu je „zasnovalo 7 rodova sa 7 kuæa" . Od osnivaèkih rodova su se dva zatrla (Ikiæi i Paniæi), a pet se održali i do danas prilièno razgranali. Dva od njih su došla iz istoène Srbije - Ivankoviæi (èiji su današnji ogranci Markoviæi/Krstiæi, Stevanoviæi i Radisavljeviæi) iz Zajeèara, a Kolarci (èiji su ogranci Uroševiæi, Radojkoviæi, Vuèkoviæi i Ivanoviæi) iz Mirova (kod Boljevca, pod Rtnjem).

Dva roda su došla iz Resave - Milivojeviæi iz Jasenova, a Mitroviæi (drugo prezime Stevanoviæi) iz Medveðe, dok je peti rod, Ristiæi (èiji su ogranci Živkoviæi, Saviæi i Stamenkoviæi) došao iz Žitoraðe u Toplici. Trojaki su razlozi zbog èega je otežano taèno uvrðivanje veze izmeðu Koèinih ustanika i današnjih rodova, prvo - što se ne zna da li su èetvorica ustanika imala potomstvo, drugo - što se ne zna ko je od njih pripadao utrvenim porodicama Ikiæa i Paniæa, a treæe - što je od tada svaka od današnjih porodica u Žirovnici upisivana pod više razlièitih prezimena, pa se tako gubi nastavljaèka nit.

Iz bune u bunu

Iz Junkovca je u Koèinoj èeti Marko Jagoviæ (25 godina). Oèigledno je u prezimenu greška, što je i razumljivo, jer su austrijski pisari, ne znajuæi srpski, mnoga imena i prezimena, a pogotovu nazive naselja, vrlo nakaradno upisivali, pa je tako i ovde upisano iskrivljeno Jagoviæ, umesto Jagodiæ.

Jer, u Junkovcu su u vreme Koèine krajine samo èetiri porodice - Blagojeviæi, Rankoviæi, Stankoviæi i Jagodiæi, tako nazvani po babi Jagodi, koja je, seleæi se iz Gorovièa, bila prvi naseljenik u Žabarima, a potom i ovde. Jagodiæi (slava Sv. Alimpije) su danas razgranata familija (ogranci Novakoviæi, Arsiæi, Kuzmiæi, Radojeviæi, Lazareviæi, Zarkiæi, Topaloviæi, Damnjanoviæi, Stevanoviæi), u kojoj postoji rod Markoviæa, èiji je rodonaèelnik Marko Jagodiæ, saborac Koèe Kapetana.

Iz Topole je u spisku Koèine èete Manojlo Mihailoviæ (35 godina). Manojlo je rodonaèelnik velike familije Manojloviæa, nastanjene u Topoli, Kræevcu i Belosavcima, a njegovi potomci Miloš, Dimitrije i Mihailo Manojloviæi imaæe vidnu ulogu u Karaðorðevom ustanku.

Iz Botunja su uz Koèu pristali Ðorðe Mijatoviæ (35 godina) i Nikola Jovanoviæ (25). Nikola Jovanoviæ je nesumnjivo predak velikog roda Damnjanoviæa (èiji su ogranci Žikiæi, Radovanoviæi, Radojeviæi, Živadinoviæi, Petroviæi i Zlatanoviæi, od kojih su nastali Milovanoviæi i Miloševiæi), jer u ovom rodu postoje ogranci Nikoliæi i Nikolèiæi (od kojih su Jovanoviæi i Stevanoviæi), što samo posvedoèuje tradiciju èuvanja dedovskog imena u porodici.

Drugog Koèinog saborca iz ovog sela, Ðorða Mijatoviæa, treba potražiti ili u rodu tzv. Pljaèkoviæa ili tzv. Skorupaæa, jer oba imaju ogranke svojih Ðorðeviæa, a bila su u Botunju u vreme Koèine krajine. Osim ovih rodova u to vreme su u selu i preci današnjih Živanoviæa, Jeremiæa i Jojiæa.

U èeti Koèe Kapetana su još iz Batoèine Ðorðe Markoviæ (25 godina), iz Raèe Stojan Ivanoviæ (30), iz Bašina Dmitar Jovanoviæ (30), Pavle Jovanoviæ (28) i dva Ðorða Simiæa (prvome je 40, a drugome 50 godina), iz Zabojnice su Milutin (26) i Toma Barèani (45), iz Draèe Blagoje Jakovljeviæ (46), iz Kijeva Mihailo Petkoviæ (32), iz Lapova Marko Savin (26) i iz Pèelica Marko Lageta (20).

Naseljavanje u Šumadiju je teklo kao stalan mlaz, iz više pravaca, a najviše iz jugozapadnih predela, pojaèavajuæi se u zavisnosti od istorijskih prilika. Ipak, glavnina došljaka pritièe uoèi Prvog srpskog

ustanka i neposredno za vreme Karaðorða. U šumadijska naselja, dolazeæi iz više oblasti, smeštaju se rodovi razlièitog porekla, što doprinosi mešanju i ujednaèavanju stanovništva.

Ovi, takozvani osnivaèki, rodovi su zapravo obnavljaèi života u mnogim današnjim naseljima. Svi veliki istorijski dogaðaji su propraæeni premeštanjem stanovništva. Tako su u Karaðorðevo vreme nikla mnoga naselja, koja su ustanici, izbeglice i nevoljnici zasnivali širom Šumadije, u koju su se zbijali kao u prirodnu tvrðavu svoje slobode. Tragovi seoba i dokazi o poreklu saèuvani su u nazivima mnogih mesta, kao i u imenima ili nadimcima mnogih porodica.

O tome danas svedoèe nazivi nekih sela u Gruži, Jasenici i Lepenici, koja imaju svoje dvojnike u okolini Sjenice, na Kosovu, u Ponišavlju ili Aleksinaèkom Pomoravlju, kao i pojedinih rodova koji su oznaèeni prezimenom dobijenim po starom zavièaju.

U Karaðorðevoj Srbiji bezmalo da nije bilo sela u koje nisu došli novi doseljenici, poglavito iz neosloboðenih krajeva, a neka naselja su upravo tad oživela ili nastala. Zato se mnogi rodovi kazuju po ovom vremenu - da su im preci ratovali uz Karaðorða, da su došli sa Karaðorðem, ili da ih je Karaðorðe doveo „kad je sagonio narod u Šumadiju ".

Doseljavanje uoèi Prvog ustanka

Žirovnica, Poskurice i Lužnice najstarija naselja Naselja u Šumadiji su vrlo stara, a sadašnje stanovništvo u njima je relativno novijeg sastava, jer je premalo porodica koje zasigurno obitavaju u njima duže od tri veka. Stoga je pogrešno reæi da je dolaskom odreðenih porodica osnovano neko šumadijsko naselje, jer time je samo obnovljen, a ne i zaèet, život u njemu.

U najstarija naselja u središnoj Šumadiji idu Žirovnica, Poskurice i Lužnice, sela koja se pominju u XIV veku u povelji kneza Lazara. Ne može se taèno ustanoviti koliko puta su se ova sela praznila i punila novim žiteljima do dolaska predaka današnjih stanovnika u njih. Tek, današnje stanovništvo je obnovilo život Lužnica posle Velike seobe 1690. godine, a Žirovnice i Poskurica sredinom XVIII veka.

U Lepenici je Toša Radivojeviæ našao starinaèko stanovništvo, podrazumevajuæi pod tim ono koje je na ovu tlu bilo i pre Velike seobe, samo u Lapovu, dok je Mihailo Dragiæ starinaèke rodove našao u više mesta u Gruži. Po Dragiæu, pojedini starinaèki rodovi su se održali u Vitanovcu, Godaèici, Gornjoj Crnuæi, Guberevcu, Donjoj Crnuæi, Zabojnici, Kamenici, Konjuši, Lipovcu, Milavèiæu, Pretokama i Ravanici, što znaèi tek u svakom èetvrtom gružanskom selu.

Poèetkom DžVIII veka pojedini današnji rodovi, koji se smatraju osnivaèkim, obnavljaju život i u drugim gružanskim selima - Zakuti, Lipnici, Ljuljacima, Milakovcu, Pajsijeviæu, Petropolju, Sibnici, Sumurovcu i Toponici, a do Koèine krajine, to jest u vremenu 1737-1787, još u Beèevici, Borèu, Donjoj Vrbavi, Vrbetima, Vuèkovici, Glediæu, Grabovcu, Grivcu, Leskovcu, Leševu, Oplaniæu, Èestinu i Èukojevcu.

Izmeðu Koèine krajine (1788) i Karaðorðevog ustanka (1804) doseljavanjem se obnavlja život u još sedamnaest lepenièkih naselja - Batoèini, Bošnjanu, Gornjoj Batoèini, Drenovcu, Ðuriselu, Jabuèju, Jovanovcu, Kormanu, Miraševcu, Novom Milanovcu, Opornici, Radovanju, Raèi, Teferièu, Cvetojevcu, Crnom Kalu i Šljivovcu, kao i dvanaest gružanskih sela - Bajèetini, Balosavi, Belom Polju, Brestovcu, Brnjici, Vitkovcu, Gornjoj Vrbavi, Kneževcu, Kniæu, Peèenogu, Radmiloviæu i Stublu.

U Bošnjane, gde su zatekli Domanoviæe, naselili su se preci Milivojeviæa, Miliæa, Reoniæa i Tatoviæa. Milivojeviæi, èiji su ogranak Vuloviæi, došli su od Sjenice, kao i Miliæi, èiji su ogranci Jeremiæi, Jovanoviæi i Milutinoviæi. Reoniæi su, kao i Domanoviæi, Hercegovci, a njihovi su ogranci Miletiæi, Milosavljeviæi, Ivanoviæi, Sreækoviæi i Milanoviæi, dok su Tatoviæi, koji su se najviše razgranali (Obradoviæi, Nenadiæi, Vuèetiæi, Miækoviæi, Vaskoviæi, Mališiæi, Miloševiæi, Novièiæi, Todoroviæi, Vuletiæi, Noviæeviæi, Glišoviæi, Gosiæi/Todoroviæi, Lazareviæi, Miliæi, Milosavljeviæi, Petroviæi, Sreækoviæi ), iz Osata (Bosna).

U Desimirovcu se nastanjuju iz Prizrena Gavriloviæi (Èobiæi/Mijailoviæi, Jovanoviæi) i Markoviæi (Andrejiæi), a iz okoline Kragujevca Sreækoviæi. U Dobrovodicu dolaze od Zajeèara Glišiæi, drugo prezime Radosavljeviæi, èiji su srodnici Glišiæi u Gornjoj Batoèini. Sa Kosova dolaze Dobrièiæi, èiji su rod Dobrièiæi (Èoliæi) u Žirovnici.

Istovremeno se iz Gladne u Resavi naseljavaju Markoviæi (Radivojeviæi, Kostiæi, Stošiæi) i Stojanoviæi, a iz predela Crne Reke dolaze Sinðeliæi (Ivanoviæi, Pantiæi) iz Malog Izvora, Spasojeviæi (Miljkoviæi, Živkoviæi) iz Lukova i Šarèeviæi (Matejiæi, Milojeviæi) iz Krivog Vira.

U Drenovcu se smeštaju Sjenièani Sokoviæi (Ðokoviæi) i Hercegovci Èorbiæi, dok Špiljoviæi (Sretenoviæi, Vuloviæi, Lazareviæi, Todoroviæi), èiji su ogranak Špiljoviæi u Lužnicama, dolaze iz Zablaæa (Èaèak).

Sela osnovana u Prvom ustanku

U Karaðorðevo vreme sela su rado primala doseljenike

Rod Senièana, (Mirkoviæi, Ðurðeviæi, Vujoviæi, Jovanoviæi, Simonoviæi, Æirkoviæi, Gavriloviæi/Gajoviæi, Gvozdenoviæi, Radivojeviæi, Radomiroviæi, Stevanoviæi), èiji su ogranak Vukoviæi u istom selu, (Miloševiæi, Sreækoviæi), dolaze iz sela Brnjice (okolina Sjenice) i obnavlja Ðuriselo.

Prenoseæi ime svog naselja Meèkovca u predelu Poljanice u Meèkovac (danas Iliæevo) su došli Krdžaliæi (drugo prezime Živkoviæi), Pavloviæi i Mijailoviæi (Milenkoviæi, Stevanoviæi, Babiæi/Stankoviæi, Gazdiæi/Stojanoviæi), èiji su ogranci Matiæi (Živadinoviæi) i Stojkoviæi/Dimitrijeviæi u istom selu.

U Jabuèju se zaustavljaju Jotoviæi, dolazeæi iz Jasenice u Toplici, i Piperi (Ðorðeviæi, Pantiæi), koji èuvaju zavièajno ime svog plemena u Crnoj Gori. Po pravilu u svako mesto dolaze rodovi iz više oblasti. Tako u Jovanovac stižu od Prijepolja Blagojeviæi (Miloševiæi, Milenkoviæi, Vasiljeviæi, Novakoviæi) i Jovanoviæi (Aksentijeviæi, Stevanoviæi).

Od Priboja Milutinoviæi, drugo prezime Dimitrijeviæi (èiji su ogranci Nikoliæi/Milanoviæi u istom selu), Miljkoviæi (Ðurðeviæi, Ðokoviæi, Iliæi, Jankoviæi, Lazareviæi, Mijajloviæi) i Simiæi (Rakiæeviæi). Cakiæi (Neškoviæi), èiji su rod Nikolèiæi (Jovanoviæi, Iliæi, Živkoviæi, Nikodijeviæi, Petroviæi), dolaze od Vidina, a luèinštaci Nešiæi iz Crne Gore.

Malo je naselja u Šumadiji koja u Karaðorðevo vreme nisu primila doseljenike što su se iz srpskih krajeva pod tuðinskom vlašæu zapuæivali na ovo tle obnovljene i slobodne srpske države.

Za pravilno razumevanje prilika toga vremena treba imati u vidu èinjenicu da Šumadija, bez obzira na nedaæe, pustošenja i pogrome nad njenim stanovništvom do Prvog srpskog ustanka, nikada nije bila prazna. Da je bila prazna, ili slabo naseljena, ne bi mogla ni dizati ustanke, niti voditi tako uspešnu borbu protiv svetske imperije kakva je bila Turska.

Ali upravo zbog potreba borbe za slobodu i njeno oèuvanje, bio je dragocen svaki pojedinac. Zato je Šumadija širokogrudo primala u svoje okrilje sve ustanike, izbeglice i druge nevoljnike koji su u njoj tražili spas, poglavito bežeæi od turskih zuluma i krvne osvete.

Tako su se u Šumadiju sticali prebezi iz Vidinskog pašaluka, Ponišavlja, Leskovaèke Morave, Kosova, Crne Gore, Bosne, pa i Banata i Srema, koji su bili pod austrijskom vlašæu. Ponajviše, pak, pridošlica je bilo iz Stare Raške, a iz nje iz okoline Sjenice.

U pamæenju mnogih porodica je saèuvano da su im preci ratovali uz Karaðorða, da su došli kad je Karaðorðe sagonio narod u Šumadiju, naroèito posle pohoda na Sjenicu i Suvodol 1809. godine, ili da ih je Karaðorðe doveo, a nekima davao i od svojih imanja da bi se nastanili.

Iz tog vremena su pojedini krajevi u mnogim šumadijskim selima nastajali kao doseljenièki zaseoci, ali su, „na pustoj", „nièijoj zemlji", nikla i nova naselja - taènije: doseljenici su obnovili život u njima. Tako su u Gruži nastali Bare, Bumbarevo Brdo, Dubrava, Dragušica, Kikojevac, Kusovac i Ljubiæ, u Jasenici Belosavci, Markovac, Rajkovac, Sepci i Stojaèak, a u Lepenici Adrovac, Bare, Veliki Šenj, Vojinovac, Vuèiæ,

Gornje Grbice, Divostin, Dragobraæa, Lukanje (Ðurðevo), Majniæ, Mala Vrbica, Mala Pèelica, Mali Šenj, Milatovac, Mironiæ, Nikšiæ, Pajazitovo, Prnjavor, Stanovo, Trešnjevak i Cerovac.

Sedam sela, dva zaseoka i tri mahale u Gruži su nastali 1809. godine. Sela Ljubiæ, Dubrava, Bumbarevo Brdo, Dragušica, Kikojevac, Kusovac i Bare su zasnovali doseljenici od Sjenice, odakle su, plašeæi se turske odmazde zbog pristajanja uz Karaðorðevu vojsku, morali da izbegnu zajedno sa Karaðorðevom vojskom, koja je prekinula oslobaðanje jugozapadnog dela Srbije, jer se, zbog našeg poraza na Èegru kod Niša, morala povuæi da prepreèi turski upad sa te strane.

U isto vreme su nastali i zaseoci Dub u Beèevici i Višnjevac u Žunama. Osim zasebnih sela, u Gruži su tada nastali i posebni delovi sela (mahale) u kojima su se nastanili doseljenici od Sjenice - Koriæani u Grivcu, Brðani u Brnjici i Senièiæi u Peèenogu.

U svim ovim mestima postojali su tragovi preðašnjeg stanovništva i naselja, nesumnjivo iz srpskog srednjeg veka, ponekad i znatno stariji, predslovenske kulture, ali u demografskom pogledu nastanjivanje doseljenika u Karaðorðevo vreme u njima je znaèilo osveženje narodne snage i ekonomsko jaèanje Šumadije.

Iz Adrovca u Adrovac

U Šumadiji je bilo ovako: starinci, došljaci pre Prvog ustanka i oni posle

Lepenièko selo Bare (stari naziv - u Srbiji je 17 sela sa tim nazivom), zasnivaju došljaci od Sjenice - Stepkoviæi, razgranat rod, èiji su ogranci Perišiæi, Stepanoviæi, Milovanoviæi, Radiloviæi, Milivojeviæi, Rankoviæi, Brankoviæi, Iliæi, Jovanoviæi, Miliæi i Miloševiæi.

Sa njima su, takoðe od Sjenice, došli Æurtoviæi, èiji su ogranci Markoviæi/Maksimoviæi, Jevremoviæi, Stevanoviæi, Nikoliæi, Panteliæi, Ðorðeviæi, Miloševiæi i Milutinoviæi. I treæi osnivaèki rod Bara je od Sjenice - Milojeviæi, sa ograncima (Petroviæi.

Dobrosavljeviæi, Nikoliæi, Rankoviæi, Živkoviæi i Milenoviæi). Meðu ovim Sjenièacima su i Marinkoviæi, dok iz Bregova u Bugarskoj stižu Ðukiæi, èiji su ogranci Marinkoviæi, Miloradoviæi, Stojanoviæi, Mitroviæi, Dimitrijeviæi i Jovanoviæi.

Adrovac naseljavaju doseljenici od Aleksinaèkog Pomoravlja, nemirne krajine koja je bedem odbrane od Niša, odakle je pretila turska sila. I kao što, po Cvijiæevim reèima, puž nosi svoju kuæicu sa sobom, tako su i doseljenici nazvali svoje novo stanište po mestu Adrovcu u Aleksinaèkom Pomoravlju, u kojem su živeli.

Lepenièki Adrovac zasnivaju Iliæi (stara prezimena: Jankoviæi, Nestoroviæi i Stojiljkoviæi), èiji su ogranci Grozdiæi i Lovèeviæi - po starom zavièaju, aleksinaèkoj Moravici, nazvani Moraviæi. Sa njima dolaze i Milojeviæi, èiji su ogranak Blagojeviæi.

Jedan deo Iliæa se smešta u Raèu, a njihovi roðaci, Ðokiæi i Božaniæi, u Donju Raèu.

Bumbarevo Brdo su zasnovali doseljenici od Sjenice, iz Buðeva, od Korita i Bihora.

Sjenièaci su Èušajiæi i Paunoviæi, iz Buðeva kod Sjenice su Todoroviæi, sa Korita su Veskoviæi (staro prezime Hadžiæi), a iz Bihora su Miroviæi. I kao što su Bare Gružanske nastale u okviru sela Ljuljaka, tako je i Bumbarevo Brdo nastalo u okviru sela Pretoka.

U isto vreme doseljenici obnavljaju i dva plodna i blagodatna jasenièka sela - Belosavce i Markovac. Izmeðu ta dva sela je bilo i treæe - Beljevac, koje je posle odlaska Turaka zadugo bilo prazno (tzv. alija, tj. nièija zemlja), sve dok ga knez Miloš 1838. godine nije razdelio susednim selima.

U Belosavce dolaze sa Pešteri Kozoderi, Boljarci, Saviæi, od Sjenice Ðekiæi, Gajoviæi, Miæiæi, Vukajloviæi, Dragiæeviæi, Vukadinoviæi, Milovanoviæi, Šaroviæi, Novitoviæi, Aleksiæi, Miliæeviæi (Mariæi), Boškoviæi, Nikoliæi, Dimitrijeviæi, Milivojeviæi, Miljkoviæi, Rakiæi, Ðokiæi, sa Korita Vuksanoviæi (Mitroviæi), Vidakoviæi, Rajoviæi, a iz Graca (Stari Kolašin) Lukoviæi.

U Šumadiji je slaganje stanovništva teklo sloj preko sloja - starinci, zatim oni koji su došli pre Koèine krajine i Prvog srpskog ustanka, pa jak mlaz doseljenika 1809. godine (posle Karaðorðevog pohoda na Sjenicu), iza njih oni koji su došli posle Drugog srpskog ustanka, a na kraju, najèešæe kao seljakanje u

oblasti, pojedinaèni useljenici u drugoj polovini prošlog veka. Ovi slojevi se možda najjasnije raspoznaju u Grivcu.

BelobrkoviciU Grivcu su postojala èetiri jaka roda pre Prvog srpskog ustanka - Gordijaniæi (èiji su ogranci Lukiæi, Živkoviæi, Pavloviæi i Ignjatoviæi), Belobrkoviæi (èiji su ogranci Petroviæi, Milanoviæi, Jovanoviæi i Ðorðeviæi), Maèužiæi (èiji su ogranci Nikoliæi i Rankoviæi) i Sovijaniæi (èiji su ogranci Todoroviæi, Jevtoviæi i Karoviæi).

Uz ova èetiri razgranata roda, koji slove kao starinaèki, pre Prvoga ustanka u selu su još Zariæi - poreklom od Ivanjice, po svoj prilici iz Bjedine Varoši, Miæakoviæi - doseljeni „od vode Tare" (njihovi srodnici u Borèu i Brestovcu se po tome zovu Tarani) i Simoviæi ili Simonoviæi - staro prezime Jovièiæi, po pretku Jovici koji je došao iz Starog Vlaha (od ovog roda su Betuliæi u Koriæanima, kraju istog sela, kao i Lekiæi i Radosavljeviæi).

Zariæi æe poneti to prezime tek u popisu 1863. godine, sa Gavrilom, sinom Zarije Cvetkoviæa (r. 1807). Miæakoviæi æe se prozvati po Miæi Radosavljeviæu (r. 1797), èiji æe se sinovi Radoje (r. 1817) i Ilija (r. 1828), taènije Ilijini sinovi Sofronije, Petar i Petronije, pisati 1863. godine kao Miæiæi.

I Simoviæi æe poneti svoje prezime od 1863. godine. O njihovom pretku Jovici, koji se ovde naselio, nema pisanih podataka. Jovièin sin Stevan je umro 1831. godine, kao najstariji èovek u selu - imao je tad 74 godine. Po Stevanovom sinu Simi (r. 1802) potomci æe se prozvati Simoviæi. Svi Simoviæi su 1863. godine bili jedna kuæa, i to veoma jaka, zadružna, sa 17 duša.

Navodimo ih kao tipièan primer šumadijske kuæne zajednice tog vremena: domaæin Jovan Simoviæ (r. 1822) sa ženom Janom (35 godina), u kuæi je sa sinovima Veljkom (9) i Milenkom (1), kæerima Draginjom (5) i Milevom (12), braæom Ilijom (26) i Rankom (19), sinovcima Vladimirom (4), Dragutinom (2) i Jovicom (9), sinovicama Perunikom (14), Rosom (10) i Milevom (6), sestrom Milenijom (20) i snahama Novkom (38) i Smiljanom (30). Uz to, Jovan je imao i slugu, Iliju Vasilijeviæa (20).

U Prvom ustanku, uglavnom za vreme Karaðorðeve vojne na Sjenicu 1809. godine, u Grivac se doseljavaju Veljoviæi, Rakitoviæi, Krsmanoviæi, Koriæani, Ivankoviæi i Gvozdenoviæi. Rodonaèelnik Veljoviæa - Veljo (puno ime Velièko) prezivao se Radoviæ (r. 1761).

Po porodiènom pamæenju, u Grivac je došao od Stolova više Kraljeva - po svoj prilici iz sela Dragosinjci u Podibru. Prezime po njemu æe ustaliti njegovi sinovi Petronije (r. 1812) i Ðorðe (r. 1819).

Rakitoviæi æe se razmnožiti od Paje, sina Rakitovog, koji je doseljen „od vode Vape" (reèice koja teèe kroz Sjenièko polje), pa su tako ogranci Rakitoviæa sadašnji rodovi Ðorðeviæi, Stevanoviæi, Radonjiæi, Glišoviæi, Filipoviæi, Peroviæi, Prodanoviæi, Vasiljeviæi i Jekiæi.

Naseljavanje Divostina

Krajem 19. veka ljudi stižu pojedinaèno

Ovi poslednji æe se prozvati po majci Jeki, a ne po ocu Obradu, jer je u popisu 1863. godine u kuæi udova Jeka sa maloletnim sinovima Milošem, Milovanom i Radovanom, koji æe na ovaj naèin saèuvati spomen na majku.

Od Sjenice sa Rakitoviæima dolaze i Krsmanoviæi, koji æe se kasnije podeliti na rodove Radomiroviæa, Vuèiæeviæa, Lazoviæa, Diloviæa i Mandiæa. Od Krsmanovih sinova Radomira (r. 1826) i Vuèiæa (r. 1829) odvojiæe se grane Radomiroviæa i Vuèiæeviæa. Poput Jekiæa, i Mandiæi æe saèuvati spomen na majku Mandu, po kojoj æe se prozvati njeni sinovi Jovan (r. 1825) i Pavle (r. 1833).

Koriæani æe se prozvati po predelu Korita, odakle je došao njihov predak Vukiæ. Po porodiènom predanju, Vukiæ je došao sa sinovima Mirkom, Despotom, Stevanom, Miljkom i Ninkom, od kojih æe nastati rodovi Mirkoviæi, Despotoviæi, Stevanoviæi, Miljkoviæi i Ninkoviæi.

Meðutim, u popisu 1831. godine Vukiæ je upisan kao Vuliæ (r. 1767), a prezime mu je Dimitrijeviæ, i u kuæi je sa sinom Anðelkom, koji je ženjen (r. 1809).

Po Vuliæu su ostali sinovi, koji žive u tri zasebna domaæinstva, upisani kao Vuliæeviæi - u jednoj je sam Miljko (r. 1787) sa sinovima Lukom, Lazom i Veljkom, a u ostale dve su po dvojica braæe: u prvoj Mina (r. 1797) i Ninko (r. 1806), a u drugoj Marko (r. 1809) i Despot (r. 1815).

Sjenièanima i Koriæanima su se, usput, 1809. godine prikljuèili Ivankoviæi od Ivanjice i Gvozdenoviæi od Požege, došavši skupa u Grivac. Novi talas useljavanja u Grivac bio je posle Drugog srpskog ustanka, kad dolaze Æiroviæi, Botoriæi i Žujoviæi.

Æiroviæi, èiji nadimak Starovlašani èuva spomen na zavièaj, taèno su zapamtili pretke, braæu Aksentija i Ðorða, koji su se doselili i 1831. godine bili jedna kuæa. Stariji Aksentije (r. 1797) je domaæin, a mlaði Ðorðe (r. 1809) je bio pismen i bio je æata u selu. Od ovih Æiroviæa, koji slave Sv. Jovana, potièu Æiroviæi u Oplaniæu.

Starovlašani su i Botoriæi, koji su došli iz sela Milandže (zaselak Opaljenika kod Ivanjice). Doselili su se Botorini sinovi Stevan (r. 1802) i Stepan (r. 1803), a upisani su sa starim prezimenom Joksimoviæi. Žujoviæi, èije je staro prezime Negovanoviæi, naseljeni su silom prilika, kada je knjaz Miloš raselio Žujoviæe sa Ješevca, od kojih neki odu na Kosmaj, a ovi doðu ovde.

Kasniji doseljenici, krajem prošlog veka, dolaze pojedinaèno, kao trgovci i zanatlije - Marinkoviæi iz Niševaca kod Svrljiga, Mitroviæi iz Baèine, Markoviæi iz Dupca u Dragaèevu, a Andriæi su zapravo Biorci iz Borèa, koje je usinio tetak od roda Miæakoviæa, dok su Petroviæi od Velemuga iz Belog Polja došli kao domazeti u Ivankoviæe.

Današnje selo Divostin je nastalo od prnjavora manastira Divostina, gde je Karaðorðe, vraæajuæi se 1809. godine sa pohoda na Sjenicu i Suvodol, razmestio stanovništvo koje je otuda, vojujuæi uz njega, pošlo sa njim, jer nije smelo da èeka tursku odmazdu.

Uzmièuæi uzvodno od Polimlja i Sjenièke visoravni, dolinom Uvca i Vape, pobunjeno stanovništvo od Priboja, Nove Varoši i Sjenice se preko Javora, Èemernice i Dragaèeva zaputilo, sa Voždom, ka „ravnoj Šumadiji".

Ako se izuzmu pojedinaèna useljenja u drugoj polovini prošlog veka, koja su bez veæeg znaèaja i uticaja, stanovništvo Divostina je kompaktno doseljenièko, jer je, u zasnivanju, taènije obnavljanju života u njemu, ovo selo, u celini i odjednom, naseljeno došljacima u Prvom srpskom ustanku.

No, Divostin nije nastao na ledini, niti je ovo selo niklo „izmeðu koèiæa", kako nastaju kolonistièka sela. Novopridošlo stanovništvo, koje je tu hrupilo za vreme Karaðorða, zateklo je starine, primilo predanja o selu i njegovim svetinjama iz vremena despota Stevana Lazareviæa i - dalo svoj peèat daljem ureðenju ovog sela kao svoje društvene, privredne i kultne zajednice.

Na preðašnje stanovništvo i život u selu podseæaju toponimi Staro selo, Crkvina i Staro groblje, kao i, u ovom veku zaboravljeni, tako da se ne mogu locirati, Elbeske kuæe i Manastirište.

Poèetkom ovog veka Divostin se odlikovao sa devet izvora žive, krepke vode - više no ijedno šumadijsko selo, a meðu njima je glasovit izvor Svetinja, za koji Toša Radivojeviæ kaže da spada u najjaèe i najbolje vode u svoj Lepenici i da narod u okolini veruje u njegovu isceliteljsku moæ od raznih bolesti.

Na takvo, blagodatno, tle se za vreme Karaðorða doseljava pet osnivaèkih porodica sela, u èiji su se gornji kraj smestili Radetiæi i Šukoviæi (koji se pišu i kao Šuloviæi), a u donji Vujadinoviæi, Nektarijeviæi i Todoroviæi. Istorija naselja nije bezimena, nju stvaraju vrlo konkretni pojedinci. Šukoviæi (ili Šuloviæi) dolaze od Sjenice.

Nastanak Ðurðeva i Mironiæa

U Srbiju stižu prebezi sa svih strana

U araèkom tefteru za 1831. godinu su upisana dva domaæinstva Šuloviæa - Milovana (r. 1762), koji je najstariji èovek u selu, a u kuæi je sa sinovima Lukom (r. 1797), Jovanom (r. 1815) i Stevanom (r. 1817), a drugo domaæinstvo je Nedeljka Šuloviæa (r. 1782), koji je u kuæi sa oženjenim bratom Jevremom (r. 1797), koji je seoski kmet, i dotle još neženjenom braæom Jakovom (r. 1815), Gvozdenom (r. 1817), Radovanom (r. 1821) i Simom (r. 1824).

Radotiæi dolaze iz Krive Reke kod Priboja. Njihovi su rodonaèelnici tri brata Radotiæa - Milivoje (r. 1782), koji je imao sina Ognjena (r. 1829), i braæa Stevan (r. 1803) i Milosav Radotiæ (r. 1812). Njihov ogranak su Radotiæi u Maršiæu.

Staro prezime Vujadinoviæa je Glišoviæi, jer s tim prezimenom dolazi od Sjenice njihov rodonaèelnik Vujadin Glišoviæ (r. 1787), kome æe se ovde roditi sinovi Gvozden (r. 1819) i Jovan (r. 1826). I Nektarijeviæi dolaze od Sjenice, iz sela Vape. Njihovi rodonaèelnici su braæa Sreten (r. 1767) i Neša (r. 1787). U araèkom tefteru s njima su u 1831. godini upisani Sretenovi sinovi Bogdan (r. 1801), Dimitrije (r. 1807) i Todor (r. 1812).

Todoroviæi, koji su došli od Nove Varoši, najviše se razgranavaju meðu doseljenicima u Divostinu, tako da èine skupinu srodnih familija (Ivanoviæi, Todoroviæi, Ðorðeviæi, Prokopoviæi ili Prokiæi, Vukosavljeviæi, Jovanoviæi i Paunoviæi).

Staro prezime Todoroviæa je Damjanoviæi. Njihov rodonaèelnik u Divostinu je Milivoje Todoroviæ (r. 1787), sin Todora, koji se, po svemu sudeæi, prezivao Damjanoviæ, pošto porodice sa ovim starim prezimenom pripadaju skupini Todoroviæa. Milivoje je imao braæu Miloja (r. 1801), Miliæa (r. 1803), Proku (r. 1816) - od koga su Prokiæi ili Prokopoviæi, Jovana (r. 1820) i Peru (r. 1823). Ovi Todoroviæi (Milivojeva loza) i Prokopoviæi ili Prokiæi su meðusobno za koleno bliži nego sa ostalim Todoroviæima.

Rodonaèelnik Vukosavljeviæa je Vukosav Damjanoviæ (r. 1797). Imao je braæu Sredoja (1802-1831), koji je umro ženjen, Ðorða (r. 1811) - od koga su Ðorðeviæi, Dimitrija (r. 1817), Milana (r. 1819) i Blagoja (r. 1822).

Rodonaèelnik Paunoviæa je Paun Damjanoviæ (r. 1791), upisan u araèkom tefteru 1831. godine u kuæi sa braæom Jovanom (r. 1801) - od koga su Jovanoviæi, Ivanom (r. 1809) - od koga su Ivanoviæi, Milošem (r. 1813) i Milovanom (r. 1824).

Petnaest godina po dolasku ovih porodica u Divostin se doseljavaju Bojoviæi od Sjenice (1824), deceniju kasnije Jakovljeviæi (drugo prezime Gajoviæi ili Gajièiæi) iz Odmenja, zaseoka Polumira kod Raške (1834), Jankoviæi od Pirota (1840), Prokoviæi od Sjenice (1856), Nikoliæi od Pirota (1859) i Zlatkoviæi (drugo prezime Iliæi) iz Velesa u Makedoniji (1863), dok æe iz gružanskog sela Dubrave doæi Milenkoviæi (1851), a iz okolnih lepenièkih sela Bataveljiæi iz Donjih Grbica, Maksimoviæi iz Donjih Jarušica (1845), Jevtoviæi iz Ramaæe (1854), Iliæi iz Cerovca (1880) i Petroviæi iz Dragobraæe (1897). Po nalazu Toše Radivojeviæa, ovih dvanaest, kasnije doseljenih, porodica èinile su 1903. godine dve sedmine stanovništva Divostina.

Prvi srpski ustanak, pogotovu posle dve godine uspešnog vojevanja i sjajnih pobeda na Mišaru i Deligradu i osvojenja Beograda (1806), privukao je Srbe, vekovima željne slobode, sa svih strana. U Karaðorðevu Srbiju se, stoga, stièu prebezi, i rodoljupci, oèajnici i prognanici, osvetnici i nevoljnici svih vrsta, vezujuæi se za ovaj deo slobodne grude kao jedini spas.

No, za razliku od turskog vremena, društveni uslovi su sada bitno drugaèiji.

Treba imati u vidu da je Karaðorðevim ustankom ne samo skinuta tuðinska vlast, nego je izvršen i korenit društveno-ekonomski preokret, jer je ukinut feudalizam. Prema tome, Prvi srpski ustanak je, posle Velike francuske revolucije (1789), druga uspela revolucija u svetu koja je srušila feudalni poredak. Da podsetimo, feudalizam æe u Evropi potrajati moæno do 1848. godine, pa i kasnije, a u nekim delovima Balkana i do 1912. godine.

Zato u Karaðorðevu Srbiju hrle doseljenici iz neosloboðenih delova Srpstva, gde bivaju ne samo slobodni graðani veæ i vlasnici zemlje.

Iz Deževe u Lepenicu

U nastanku šumadijskih naselja granièna crta je Prvi ustanak

Prema tome, Prvi srpski ustanak je, posle Velike francuske revolucije (1789), druga uspela revolucija u svetu koja je srušila feudalni poredak. Da podsetimo, feudalizam æe u Evropi potrajati moæno do 1848. godine, pa i kasnije, a u nekim delovima Balkana i do 1912. godine. Zato u Karaðorðevu Srbiju hrle doseljenici iz neosloboðenih delova Srpstva, gde bivaju ne samo slobodni graðani veæ i vlasnici zemlje.

Bezmalo da nema šumadijskog sela koje u ovom vremenu nije dobilo ponekog novog žitelja, mnoga sela i po više porodica, a neka su, napunjena sve samim došljacima, ili oživljena ili upravo tada nastala. Tako su, meðu ostalima, nastali Lukanje (današnje Ðurðevo) i Mironiæ u Lepenici.

U Lukanje dolaze došljaci iz znatno udaljenih predela. Svi su se ovde obreli izmeðu 1806. i 1809. godine. Selo je osnovalo pet rodova - najpre su došli Ristiæi i Negovanoviæi, a ubrzo za njima Filipoviæi, Savkoviæi i Dugiæi. Došli su sa èetiri strane.

Ristiæi su došli sa istoka, iz Ponišavlja (okolina Pirota, koji je osloboðen od Turaka 1878. godine). Došao je predak Ilija, a oni se prezivaju po njegovom sinu Risti (roðen 1801).

Negovanoviæi - drugo prezime Stevanoviæi - dolaze sa zapada, iz sela Paštriæa u Valjevskoj Kolubari (danas opština Mionica). Ovaj rod se brzo množi tako da se Stevanoviæi (Negovanoviæi), kojih je poèetkom ovog veka bilo 36 kuæa, granaju na Markoviæe, Martinoviæe, Martiæe, Mijailoviæe, Nikoliæe, Gajiæe, Rankoviæe, Milovanoviæe i Sreækoviæe, a od njih su i Stevanoviæi u Barama.

Ubrzo sa juga, iz deževskog kraja u staroj Raškoj, dolaze Filipoviæi i Dugiæi. Nesumnjivo, ovo je posledica ustanièkog ratovanja 1806. i 1809. godine, kada je na Deževi držan šanac. Tamošnje srpsko stanovništvo, koje je pristalo uz Karaðorðeve ratnike, nije smelo da èeka odmazdu Turaka i, s povlaèenjem vojske u slobodnu Srbiju, krenulo je ka Šumadiji. U toj povorci su bili preci Filipoviæa i Dugiæa, kao i Savkoviæa.

Rodonaèelnik Filipoviæa, èije je prezime u starom kraju bilo Pavloviæi, Filip Pavloviæ (roðen 1787), ili, kako su ga èešæe zvali „Vilip", imao je pet sinova - Petra (r. 1815), Petronija (1817), Dimitrija (r. 1822), Milana (r. 1825) i Jovana, koji je umro kao dete (1832-1833). Rodonaèelnici Dugiæa (koji se granaju na rodove Petroviæa, Aleksiæa i Pavloviæa) su braæa Pantelija (r. 1799) i Petar Dugiæ (r. 1815), od koga su Petroviæi.

Doseljavanjem Savkoviæa sa jugozapada, od Nove Varoši, završeno je osnivanje Lukanja odnosno Ðurðeva kao seoske zajednice. Rodonaèelnik Savkoviæa je Savko Bogosavljeviæ (r. 1782), koji je imao pet sinova - Stefana (r. 1809), Stepana (r. 1812), Radovana (r. 1814), Radoja (r. 1822) i Milovana (r. 1824). U njegovom domaæinstvu je 1833. godine upisan i unuk Života (r. 1832), Stefanov sin.

Ovih pet osnivaèkih rodova Ðurðeva (Ristiæi, Negovanoviæi Filipoviæi, Dugiæi, Savkoviæi) èinili su poèetkom ovog veka sedam osmina domova u selu. U toj seobi, pogotovu 1809. godine, koja je bila veoma masovna, pridošlo stanovništvo je osnovalo i selo Mironiæ. Za razliku od Ðurðeva, èiji su osnivaèki rodovi sa èetiri strane, osnivaèki rodovi Mironiæa su svi od Sjenice.

Mironiæ su osnovala tri roda - Filipoviæi, Kusuriæi i Panteliæi. Mironiæki Filipoviæi, zvani Vilipoviæi, potomci su Nikolini, koji je ratovao uz Karaðorðevu vojsku. Imao je sina Ðorðija (r. 1795), èiji je sin Filip (r. 1815), po kojem se prezivaju Filipoviæi. Kusuriæi su razgranat rod, a njegovi su ogranci Milanoviæi, Radosavljeviæi, Pavloviæi, Stevanoviæi, Arunoviæi, Jovanoviæi i Spasojeviæi.

Rodonaèelnik Pavloviæa je Pavle Ðorðeviæ (r. 1777), koji je imao sinove Milana (r. 1807) - od koga su Milanoviæi, Blagoja (r. 1809), Milutina (r. 1815), Spasoja (r. 1817) - od koga su Spasojeviæi, Damjana (r. 1819) i Jovana (1824) - od koga su Jovanoviæi u istom selu.

Rodonaèelnik Arunoviæa je Aron Ðorðeviæ (r. 1797), koji je imao sinove Milosava (r. 1815), Radosava (r. 1819) - od koga su Radosavljeviæi u istom selu i Miliju (r. 1824). Kusuriæi su rod sa Arunoviæima u Velikom Šenju i Jovanoviæima u Lužnicama.

Panteliæi su takoðe razgranat rod, a ogranci su mu Ðorðeviæi, Iliæi, Markoviæi, Pavloviæi, Panteliæi, Radovanoviæi i Radojeviæi. Rodonaèelnik Panteliæa je Pantelija Iliæ (r. 1767), koji je imao sinove Jovana (r. 1811), Miloša (r. 1815), Ðorða (r. 1825), od koga su Ðorðeviæi i Blagoja (r. 1827).

Panteliæi i Iliæi su 1831. godine bili jedna kuæa. Rodonaèelnik Markoviæa je Marko (umro pre 1830), koji je imao sinove Milovana (r. 1812), Radovana (r. 1814), od koga su Radovanoviæi, blizance Nikolu i Radoja (r. 1817), od koga su Radojeviæi, i Ranka (r. 1824).

U povesti ili nastanku šumadijskih naselja, kao i porekla njihovog stanovništva, granièna crta je Prvi srpski ustanak. Ovaj prelomni dogaðaj naše novije istorije je deobni kamen celine društvenog života Šumadije. Tako i mnogi rodovi iskazuju svoje bitisanje - bili su ovde pre Karaðorða ili su doseljeni za vreme Karaðorða, a mnogi èuvaju porodièno pamæenje da su došli „kad je Karaðorðe sagonio narod u Šumadiju".

U to vreme su novim stanovništvom popunjavana i etnièki osvežavana bezmalo sva naselja, primajuæi doseljenike iz svih srpskih krajeva, a neka sela, poput Gornjih Grbica, u Karaðorðevo vreme su u celini ispunjena pridošlicama.

Za razliku od Donjih Grbica - koje su od 1737. ispunjene sadašnjim stanovništvom, èiju osnovu èine tri vrlo razgranata osnivaèka roda (Bataveljiæi, Gvozdenoviæi, Raletiæi - koji su, skupa, 1902. godine imali 168 kuæa), a u Karaðorðevo vreme, poglavito u seobi 1809. godine, primile samo èetiri roda (Živkoviæe, Mališiæe i Rakiæeviæe, koji su došli od Novog Pazara, i Žikiæe koji su došli od Knjaževca - a koji su, skupa, 1902. godine imali 31 kuæu) - Gornje Grbice su u Karaðorðevo vreme u celosti ispunjene doseljenicima.

U vreme Karaðorðeve Srbije je u Gornje Grbice došlo šest rodova: tri iz Stare Raške (deževski kraj, okolina Novog Pazara), a tri iz Bosne (predeo Osata, uz Drinu). Meðutim, peèat selu daju doseljenici iz Stare Raške, jer su kudikamo brojniji.

NJihovi rodovi su tzv. Ere, Mijailoviæi i Radojièiæi, koji skupa 1902. godine imaju 55 kuæa, dok Osaæani (rodovi Obradoviæi, Milanoviæi i Pašiæi) imaju te godine skupa tri kuæe. U toj godini æe se tek doseliti sedmi rod u Gornje Grbice - kuæa Mojsiloviæa, koji dolaze iz Ramaæe, što je preseljenje u okviru iste oblasti.

Takozvane Ere (slava Sv. Nikola) imaju 17 ogranaka, Mijailoviæi (slava Sv. Jeremija) imaju osam ogranaka, dok su ostali rodovi sa istim prezimenom i bez ogranaka.

U Ere spadaju Petroviæi, Jovanoviæi, Jovèetiæi, Milovanoviæi, Milojeviæi, Miloševiæi, Pavloviæi, Radovanoviæi, Iliæi, Lukiæi, Simonoviæi, Stevanoviæi, Damnjanoviæi, Ivkoviæi, Lukiæi (drugi), Obradoviæi i Stojadinoviæi, a Mijailoviæima pripadaju Mijailoviæi (u užem smislu), Gavriloviæi, Milosavljeviæi, Rankoviæi, Vujadinoviæi, Jokiæi, Milovanoviæi i Radojeviæi.

Jedan od osnivaèkih rodova u Gornjim Grbicama, Mijailoviæi, ovako se vremenom granao: Mijailoviæi (u užem smislu) su od Mijaila Jovanoviæa (r. 1767), a od Milovana (r. 1812), njegovog srednjeg sina, potièu Milovanoviæi.

Gavriloviæi su od Gaje (r. 1811), èiji je otac Vuliæ Vuèiæeviæ (r. 1767) bio 1831. godine kmet u selu. Rodonaèelnik Vujadinoviæa je Vujadin Mihailoviæ (r. 1771), dok su rodonaèelnici Milosavljeviæa, Rankoviæa, Jokiæa i Radojeviæa iz kasnijih naraštaja.

U Gornje Grbice su došli tzv. Ere sa porodicama - srodnici (braæa i braæa od strièeva) Petar, Paviæ, Jevta, Neša, Saviæ, Jovan, Dragan, Sava i sinovci Vujadin i Sima sa majkom Milicom. Kako se to vidi iz arhivskih dokumenata, erski rodovi su se ovako granali:

Petroviæi su od braæe Nikole (r. 1777) i Sime Petroviæa (r. 1802). Od Paviæevih sinova Jovèete (r. 1802) i Jovana (r. 1811) su Jovèetiæi i Jovanoviæi. Jevta je imao dva sina, Vuksana (r. 1767) i Vuèetu (r. 1779). Od Vuksana su Petar (r. 1812), Mitar (r. 1815) i Uroš (r. 1823), a od Vuèete su Luka (1807, rodonaèelnik Lukiæa), Stanko (r. 1817), Miloš (r. 1823, rodonaèelnik Miloševiæa) i Milovan (r. 1830, rodonaèelnik Milovanoviæa).

Od Neše su Milojeviæi, po sinu mu Miloju (r. 1797). Od Saviæevog sina Pavla (r. 1804) su Pavloviæi, a od Pavlovog sina Stojadina (r. 1829) se odvaja grana Stojadinoviæa. Od Jovana (r. 1777) su

Radovanoviæi, èiji su se i otac i sin (r. 1809) zvali Radovan. Dragan je imao sina Jovana (r. 1783), a ovaj sina Iliju (r. 1827), od koga su Iliæi. Od Savinog sina Stevana (r. 1809) i Luke (r. 1811) su Stevanoviæi i Lukiæi (drugi).

Staro prezime Simonoviæa je Milièeviæi. U Gornje Grbice je došao Vujadin (r. 1795) sa bratom Simom (r. 1796), od koga su Simonoviæi. Od najstarijeg Siminog sina Damnjana (r. 1814) je grana Damnjanoviæa. Rodonaèelnici Ivkoviæa i Obradoviæa su iz mlaðeg nara.

U Šumadiju, koja æe postati zemlja snažne ustanièke radnje, priticali su stanovnici sa svih srpskih strana. Mnogi su bežali od nedaæa, gladi, odmazde zbog zameranja ili ubistva aga, ali im je neutaživa želja za slobodom bila zajednièka. Prvih godina posle Svištovskog mira (1791) Šumadija se èinila obeæanom zemljom, pogotovu što je u njoj, kao pograniènoj oblasti Otomanske imperije, život raje bio snošljiviji no u drugim krajevima.

U Korman tada iz jugozapadnih i južnih krajeva pristižu doseljenici - Gajoviæi (Gajiæi, Ðurièiæi, Jankoviæi, Sreækoviæi) i Ivkoviæi (Stanojeviæi, Milanoviæi, Vasiljeviæi, Ognjanoviæi) od Sjenicae, Milisavljeviæi (Milenkoviæi, Pešiæi, Radojeviæi, Simiæi) od Novog Pazara, Tašoviæi (Tanaskoviæi) iz Starog Vlaha (užièko-moravièki kraj), Raketiæi (Milijiæi, Jovanoviæi, Vujièiæi, Jankoviæi, Vuèetiæi, Milanoviæi) iz Gorièana kod Èaèka, a Stojkoviæi (Nedeljkoviæi, Jovanoviæi, Rajkoviæi) iz Stubla u Župi. Sa istoka dolaze Nikolèiæi (Živanoviæi, Živkoviæi, Milanoviæi, Miloševiæi, Miljkoviæi) iz Kormana u Aleksinaèkom Pomoravlju, a iz Trna u Bugarskoj Prviæi (Milanoviæi, Todoroviæi).

U Miraševcu se iz Bosne naseljavaju Topaloviæi (Ðurðeviæi/Mijailoviæi, Adžiæi/Radovanoviæi, Miloševiæi, Petroviæi).

Spomen zavièaja

U središnoj Šumadiji najjaèa doseljenièka struja dinarci

U Novi Milanovac, koji se tada zvao Pusto Selo, dolaze iz Hercegovine Bradiæi, a od Užica Paviæeviæi (Sretenoviæi). Druga dva doseljenièka roda èuvaju u svom imenu uspomenu na zavièaj - Župljani (Jovanoviæi, Nikoliæi) na Župu, a Gluvaæani (Milenkoviæi, Gajiæi, Radosavljeviæi, Trivunoviæi) na Gluvaæ, zaselak Dubnice u Ðetinji.

U Opornici nalaze pribežište nevoljnici s Kosova, Vujadinoviæi (Milanoviæi, Milenkoviæi, Radivojeviæi) i Kandiæi (Miljkoviæi, Filipoviæi, Milojeviæi), dohodeæi od Prištine.

U Pinosavi, koja je zapravo zbeg, buduæe naselje zameæu Miladinoviæi, èiji su rod Miladinoviæi u Markovcu, koji dolaze iz Vrmdže (Moravica, Soko Banja), i Petronijeviæi (Petroviæi, Mijailoviæi/Midžiæi), ogranak Petronijeviæa u Rakincu, koji dolaze sa drugog kraja Srbije, iz Starog Vlaha (užièko-moravièki kraj).

U Radovanje se sliva doseljenièka reka od Polimlja, Moravice i Zapadne Morave. Iz Katrge (Rudnièko Pomoravlje dolaze Aæimoviæi (Tomiæi, Radisavljeviæi), Milutinoviæi (Sretenoviæi, Stanišiæi, Filipoviæi), Obalaši, drugo prezime Nikoliæi, zatim Paviæi (Simiæi, Kostiæi, Stevanoviæi) i Strugareviæi, drugo prezime Džudžoviæi (Pavloviæi, Jovanoviæi).

U isto vreme su od Nove Varoši pristigli Vuloviæi, Daboviæi, Ðokiæi (Petroviæi, Ðokoviæi), Zariæi, Jovèiæi, Milentijeviæi i Mirkoviæi, a Lazoviæi (Simiæi, Markoviæi), èiji su srodnici Lazoviæi u Rakincu, dolaze iz Stragaèine (zaselak Maskove, kod Ivanjice).

U Raèi preovlaðuju doseljenici sa istoka - Jovanoviæi i Krstiæi od Knjaževca, Milivojeviæi od Zajeèara i Prvuloviæi iz Rakovice kod Vidina, meðu koje dolaze i Stanimiroviæi (Glišiæi), poreklom od Tetova (Makedonija).

Teferiè dobija nove žitelje sa pet strane - Bajiæi (Ðorðeviæi, Pavloviæi) stižu iz Vranja, Pavloviæi drugi (slava Sv. Nikola) i Lazareviæi (Petroviæi) iz Leskovca, Vuèkoviæi (Trifunoviæi, Simiæi) od Peæi, Ivanoviæi (Nedeljkoviæi) iz Prokuplja, a Mladenoviæi, drugo prezime Trojanoviæi od Pirota.

Šarolik je i sastav prvih naseljenika u Cvetojevcu - od Zajeèara su Asurdžiæi (Živadinoviæi, Anðelkoviæi), Sretenoviæi (Vuèetiæi) i Mladenoviæi, èiji su ogranci Milenkoviæi, Ristiæi, Iliæi, Milosavljeviæi, Miloševiæi, Stevanoviæi i Lazareviæi, dok su Mijailoviæi, èije je drugo prezime Stevanoviæi (slava Ðurðevdan), od Peæi, a Biorci (Krsmanoviæi, Markoviæi, Mijailoviæi, Baboviæi, Ðurðeviæi, Jovanoviæi i Ðorðeviæi), kao što im i ime kazuje od Bihora (Stara Srbija).

U ovom vremenu je snažan priliv i u Crni Kao, Batoèinu i Šljivovac. U Crni Kao dolaze iz Resave Veljkoviæi, a iz Crne Trave Streljiæi (Stojakoviæi) i Glavaševiæi, što je staro prezime skupine rodova Markoviæa (Milojeviæa, Iliæa, Milanoviæa), Stanojeviæa (Petroviæa, Milosavljeviæa), Lazareviæa (Cvetkoviæa), Nikoliæa (Petroviæa) i Paniæa. Tada iz Trnske klisure pristižu i Despotoviæi (Antiæi, Milovanoviæi).

U Šljivovcu, gde su se ranije smestili samo Džajoviæi, došljaci iz Crne Gore, prevagu imaju iz Stare Srbije - od Novog Pazara stižu Bojaniæi, drugo prezime Milovanoviæi, zatim brojni Jovanoviæi (Ristiæi, Stankiæi/Dimitrijeviæi, Markoviæi, Gavriloviæi, Ðorðeviæi, Viæentijeviæi, Miloševiæi) i Lukiæi, a od Sjenice Pejoviæi (Todoroviæi, Jovanoviæi, Ignjatoviæi, Mijailoviæi). Od Velikog Izvora na Timoku dolaze Simiæi, a Stojanoviæi iz Vidina.

Tako se, uoèi velikog pregnuæa kakav je bio Prvi srpski ustanak, slagalo stanovništvo u Lepenici, koja je, kao i ostala podruèja Šumadije, prigrlila doseljenike iz svih srpskih predela, daljih i bližih.

Otuda nije èudo što je ustanak u Šumadiji imao šire okvire i vidike - od Timoka do Drine, i od Beograda do Kosova, kako je pevao pesnik bune Filip Višnjiæ. Sastav stanovništva Šumadije je vrlo šarolik. Bezmalo da nema šumadijskog predela u kojem se ne bi mogli naæi doseljenici iz svih krajeva u kojima Srbi žive ili su nekad živeli, što je razumljivo ako se ima u vidu da je od svih delova Srbije Šumadija bila, i ostala, najprivlaènija oblast za naseljavanje.

U središnoj Šumadiji, koju saèinjavaju tri predeone celine - Gruža, Jasenica i Lepenica, taj doseljenièki mozaik je i najupeèatljiviji. U svakom od ova tri predela je najjaèa dinarska doseljenièka struja (Stara Raška, Stara Crna Gora, Hercegovina, Bosna).

Dinarski doseljenici, prema istraživanjima Mihaila Dragiæa, Borivoja Drobnjakoviæa i Toše Radivojeviæa, èine više od polovine žitelja današnje Gruže i Jasenice i petinu žitelja Lepenice. U okviru dinarske struje su najbrojniji doseljenici od Sjenice, svaka èetvrta porodica u Gruži i Jasenici, a svaka deseta u Lepenici je poreklom od Sjenice.

Druga po jaèini doseljenièkog mlaza je kosovsko-metohijska struja, koja je i najstarija po nastanku, jer je posle pogibelji na Kosovu (1389) poèelo ono žalosno premeštanje i bežanje našeg naroda, koje se ni do danas nije smirilo. Ova struja je najzastupljenija u Gruži (15 odsto stanovništva), zatim u Jasenici (10 odsto), dok je u Lepenici najslabija (tri odsto). Ali je zato u Lepenici na drugom mestu po brojnosti stanovništvo koje pripada timoèkoj struji.

Predeo Lepenice je po svom geografskom položaju bio predodreðen da se na njemu sudare èetiri najpretežnije selidbene struje. Sa jugozapada su priticale dinarska i kosovsko-metohijska struja, a na njenom tlu su se presecale moravsko-vardarska struja, dolazeæi moravskom udolinom s juga, i timoèko-branièevska struja sa istoka.

Zato je, meðu ovim oblastima, a može se reæi i u celoj Šumadiji, stanovništvo Lepenice i najsloženije, jer su u njoj primetne porodice pristigle sa tako širokog podruèja koje se, u vreme doseljavanja, moglo smatrati za èetiri strane sveta razbacanog Srpstva - od Vidina na istoku, iz Hrvatske na zapadu, iz Solunskog zaliva na jugu i od Budima na severu.

Osobenost Lepenice, u poreðenju sa Gružom i Jasenicom, kao i sa ostalih jedanaest predeonih celina Šumadije, èini upravo snaga timoèke struje. U 44 lepenièka naselja su doseljenici koji pripadaju ovoj struji, a u pet oni èine veæinu.

Od Sjenice preko Krivog Vira

Topaloviæi su prezime nastalo od turske reèi „topal"-hrom

Za tri sela se može reæi da su, bezmalo cela, sastavljena od doseljenih Timoèana - Cerovac (96 odsto), Vuèiæ (95) i Miraševac (88), u dva su timoèke porodice u veæini - Vojinovac (55 odsto) i Lužnice (54), a u šest saèinjavaju više od treæine - Rakinac (40 odsto), Maršiæ (39), Viševac (36), Cvetojevac (36), Popoviæ (35) i Donjim Jarušicama (34).

Doseljenici poreklom od Timoka su primetni još u Crnom Kalu i Pinosavi (svaka èetvrta kuæa), zatim u Botunju, Gradcu, Dobrovodici, Žirovnici, Lapovu, Malom Krèmaru, Prnjavoru i Sipiæu (svaka peta kuæa), Guberevcu, Desimirovcu, Novom Milanovcu, Pajazitovu i Svetliæu (svaka šesta kuæa), Petrovcu i Šljivovcu (svaka osma kuæa), Resniku (svaka deveta) i Raèi (svaka deseta), a ima ih i u Majniæu, Batoèini, Gornjoj Batoèini, Brzanu, Grošnici, Dobraèi, Èumiæu, Radovanju, Poskuricama, Markovcu, Bošnjanu, Donjoj Raèi, Donjim Grbicama i Beloševcu.

Po Toši Radivojeviæu, koji nije najbolje omeðio timoèko-branièevsku selidbenu struju, deset odsto lepenièkih rodova èine Timoèani. No, on je tu uraèunao samo Timok u užem smislu (Jelašnicu, Jakovac, Debelicu, Novi Han, Brestovaèku Banju i Derven), Knjaževac (Staro Korito, Radièevac) i Zajeèar (Grljan, Vražogrnce, Veliki Izvor i Zagraðe), a odelito je vodio Crnu Reku (Krivi Vir, Lukovo, Mali Izvor, Mirovo i Baèevicu) i Krajinu (Negotin, Salaš, Metriš i Sikole).

Ovako sabrano, Timoèani u Lepenici èine oko šestinu (ili oko 15 odsto stanovništva). Ovde imamo u vidu samo timoèki deo timoèko-branièevske struje, dok branièevski deo (Homolje, Mlava, Zvižd) za ovu priliku izostavljamo.

Da bi se valjano razumela svojstva stanovništva timoèke struje, treba imati u vidu ove tri èinjenice o njemu - prvo, u slivu Timoka ima znatan sloj starinaèkog stanovništva, a drugo - meðu doseljenicima su vrlo brojni oni koji su došli sa Kosova i iz Metohije i, treæe, u timoèkom predelu Crnoj Reci, odakle je svaki deseti doseljenik timoèke struje u Lepenici, prevagu èine doseljenici od Sjenice, što je Jovan Cvijiæ uoèio i istakao, pišuæi da „u Krivom Viru, pod Rtnjem u istoènoj Srbiji, ima dosta doseljenih Sjenièana.

Oni su izabrali ovo selo gde Crna reka izvire iz peæine, a iznad njenog izvora je prostrana karsna visoravan, boginjava od vrtaèa, i to ih jako opominje na njihovu zemlju maticu. Oni su preneli u Krivi Vir poznate sjenièke ovce, i od njih se ovde razvila, pod osobito povoljnim zemljišnim prilikama, vunom najbolja pasmina ovaca u Srbiji."

Na taj su se naèin, preko Timoka, gde su se mešali i stapali sa tamošnjim starincima i doseljenicima s drugih strana, naselili i delovi ranije dinarske i kosovsko-metohijske struje u Lepenicu.

Ovo stanovništvo, koje je nosilo snažnu državotvornu misiju i negovalo tradicije slobodarstva, kako u predelu Timoka, tako i po dolasku u Šumadiju, svagda je prednjaèilo u bunama i ustancima. Zapravo, timoèka struja je imala na tlu matice etnografsko ujednaèavanje, koje æe se, po dolasku u Šumadiju, ponoviti u veæem obimu, obrazujuæi, tako, jedinstveni lik Šumadinca.

U Miraševac, selo nadomak Raèe, prvi naseljenici su došli iz tri, za ono vreme vrlo udaljena, kraja u kojima Srbi žive - sa Kosova, iz Bosne i Timoka. Prvi žitelji za koje se zna, pa su im i ime poreklo upamæeni, bili su Petroviæi, koji važe za osnivaèki rod sela, a došli su u vreme Koèine krajine iz Nerodimlja na Kosovu.

Ispitujuæi njihovo poreklo, Toša Radivojeviæ je našao selo Miraš u Nerodimlju, po èemu je zakljuèio da su oni, kao što to obièno doseljenici èine kad se nastane u dotad praznom selu, ili ga osnuju, preneli ime svog sela iz Nerodimlja. No, na žalost, Petroviæi su se vremenom zatrli, a drugi rod - Topaloviæi, èiji su preci došli iz Bosne kad i Petroviæi sa Kosova, nastavio je život sela i doèekao treæe doseljenike koji su, u stvari, dali peèat Miraševcu.

Topaloviæi - prezime koje nastaje po telesnoj odlici pretka (na turskom „topal" znaèi: ošteæen u nogu, hrom) - poèetkom ovog veka su imali deset kuæa, a delili su se na ogranke Ðurðeviæe (Mijailoviæe), Adžiæe (Radovanoviæe), Miloševiæe i Petroviæe.

Ðurðeviæi i Mijailoviæi (Mihailoviæi), èije je staro prezime Novakoviæi, meðusobno su za koleno bliži nego sa ostalim Topaloviæima, jer potièu od oca i sina, pošto su njihovi rodonaèelnici Ðurðe Novakoviæ (r. 1802) i njegov sin Mihailo (r.1827). Adžiæi (Radovanoviæi), èije je staro prezime takoðe Novakoviæi, potièu od Radovana (r. 1817), sina Ivana Novakoviæa (r. 1787). Ova èetiri roda (Ðurðeviæi, Mihailoviæi, Adžiæi, Radovanoviæi), znaèi, vode poreklo od Novakovih sinova Ðurða i Ivana. Staro prezime drugog ogranka Topaloviæa (Petroviæa i Miloševiæa) je Petroviæi, a njihovi rodonaèelnici su Petrov sin Marko

(r. 1777) i Miloš (r. 1813), sin drugog Petrovog sina Mateje (r. 1784), što znaèi da su Markovi potomci zadržali prezime (Petroviæi), a Matejini promenili u Miloševiæe.

U Prvom ustanku u Miraševac dolaze doseljenici iz timoèkog sela Jelašnice, ispunjavaju selo i nose prevagu kako po brojnosti tako i uticaju na njegov dalji razvoj. Iz Jelašnice dolazi 16 rodova - Božinoviæi, Goluboviæi, Danièiæi, Ðoriæi, Živkoviæi, Zdravkoviæi, Jankuloviæi, Kaliniæi, Karcunoviæi, Nedeljkoviæi, Ognjanoviæi, Paunkoviæi, Petkoviæi, Pešajiæi, Prvuloviæi i Èumiæi, koji su 1903. godine skupa imali 112 kuæa.

Božinoviæi vode poreklo od Božina Ðorðijeviæa (r. 1787), a njihovi ogranci Radivojeviæi i Nikiæi od Božinovih sinova Radivoja (r. 1804) i Nike (r. 1811). Rodonaèelnik Goluboviæa je Golub Živuloviæ, upisan 1831. godine kao jedan od najstarijih domaæina u selu (r.1767) sa sinovima Veljkom Živanom, Milojem i Milošem.

Danièiæi imaju dva ogranka - Pavloviæe i Toljiæe (ili Todoriæe), a njihovi su rodonaèelnici Petkovi sinovi Pavle (r. 1787) i Todor (r. 1781). Rodonaèelnik Ðoriæa je Ðoro Veljkoviæ (r. 1797).

Stara prezimena

Istorija mnogih porodica je roman za sebe

Živkoviæi, potièuæi od tri brata, granaju u Kostiæe, Milkiæe i Milojeviæe. Rodonaèelnik Kostiæa je Kosta Živkoviæ (r. 1794), a njegov srednji Miljko (r. 1797) je osnivaè Milkiæa, dok je najmlaði brat Miloje (r. 1802) rodonaèelnik Milojeviæa.

Zdravkoviæi, koji potièu od braæe Stojana (r. 1787) i Jovana (r. 1776), od dolaska nisu menjali prezime. Jankuloviæi vode poreklo od Janka Petkoviæa (r.1776) i njegovih sinova Petra i Save. Rodonaèelnik Kaliniæa je Stojan Nikoliæ (r. 1784), upisan 1831. godine kao domaæin sa sinovima Milošem, Jevtom i Ilijom. Karcunoviæi, èije je staro prezime Cvetkoviæi, potièu od braæe Nikole (r. 1797), Radojka (r. 1797) i Ðorða (r. 1807).

Staro prezime Nedeljkoviæa je Radenkoviæi, a potièu od Nedeljka (r. 1776), a njihovi ogranci Božiæi i Petroviæi od Nedeljkovih sinova Bože (r. 1807) i Petra (r. 1811). U popisu 1831. godine je Nedeljkov najstariji sin Stevan upisan kao kmet, a Nedeljko je imao još tri sina - Milinka, Živka i Stanoja.

Staro prezime Ognjanoviæa je Mihailoviæi, kako se prezivali Ognjan (r. 1797) i njegov stariji brat Marinko (r. 1791). Od Ognjanovog sina Hriste (r. 1819) æe se odvojiti ogranak Ristiæa, a kasnije æe se od njih razviti Miletiæi, Petroviæi zvani Treniæi i Prvuloviæi (Terziæi).

Paunkoviæi potièu od Paunka Milenkoviæa (r. 1787). Rodonaèelnik Petkoviæa je Petko Cvejiæ (r. 1749), a od njegovog potmka Branka (r. 1816) æe se izdvojiti Brankoviæi, a kasnije i Nedeljkoviæi zvani Nešiæi.

Pešajiæi su prozvani po Petru, zvanom Peši, Cvejèinoviæu (r. 1777), a od Pešinih sinova Milojka (r. 1809) i Milete (r. 1817) nastaæe ogranci Miletiæa i Milojkoviæa. Prvuloviæi potièu od Prvula Radenkoviæa (r. 1767).

NJihovi srodnici Veljiæi su od Velje Radivojeviæa (r. 1777), od èijeg sina Paunka (r. 1807) æe se odvojiti ogranak Paunoviæa, a od drugog sina Pavla (r. 1813) Pavloviæi, dok æe potomci najstarijeg mu sina Trifuna (r. 1802) zadržati prezime Veljiæa. Èumiæi se dele na Markoviæe, Miloševiæe i Nikoliæe.

Rodonaèelnik Markoviæa je Marko Janjiæ (r. 1797), a Nikoliæa Markov brat od strica Nikola Cvetkoviæ (r. 1797), dok æe se Miloševiæi odvojiti po Nikolinom sinu Milošu (r. 1817).

Posle Drugog srpskog ustanka æe u Miraševac još doæi od Knjaževca Petroviæi (1832) i Crvenjakoviæi (1844), iz Kumanova Ilijiæi (1858), iz okoline Kostiæi (1865) i iz Porodina u Resavi drugi Petroviæi (1873).

Reè istorija u nekim jezicima znaèi: prièa, predanje. Odista, mnogi istorijski dogaðaji, onako kako su se odigrali, i kako su upamæeni, nalikuju na prièu. Tako je i rodoslovno pamæenje mnogih porodica samo

po sebi prièa, ili roman u malome. (2)

To potvrðuje i oèuvano predanje o dva brata iz sela Brusnika kod Negotina, Veljku i Veloju, koji su se, ne smejuæi da èekaju tursku odmazdu po slomu Prvog srpskog ustanka, zbežali u Šumadiju i privremeno nastanili u Lozoviku, selu koje danas pripada opštini Velika Plana.

Nakon izvesnog vremena, kad su procenili da je opasnost minula, Veljko se vrati u Negotinsku krajinu i naseli u Brusniku, a Veloje naðe mesto u Kloki, selu kod Topole, i tu se stalno nastani.

Od Veljka u Brusniku potekne rod Jelièiæa, koji se preziva i Stanojloviæi, a od Veloja u Kloki nastane rod Ivanoviæa. Predak jedan, a od njega dva roda u dva, za ono vreme udaljena, predela. Jelièiæi znaju da su im u Kloki ostali roðaci Ivanoviæi, a Ivanoviæi pamte da im je predak došao iz sela Èubre kod Negotina, što znaèi da je tu, pre bežanije u Lozovik, bilo staro, zajednièko, ognjište i jednih i drugih.

U Šumadiji je veoma mnogo ovakvih predvojenih porodica, kojima je neko najroðeniji ostao u starom zavièaju. Možda je ponajbolji primer za to selo Vuèiæ kod Raèe. Ovo selo je, kako je ustanovio Toša Radivojeviæ, zasnovano 1806. godine, kada su na njegovo tle došli prvi naseljenici, a konaèan oblik je dobilo po slomu Prvog srpskog ustanka, dokad se u njemu „odjednom nastanilo" trinaest osnivaèkih rodova, koji su došli iz dva susedna sela u oblasti Timoka - Jakovca i Jelašnice.

Iz Jakovca je došlo osam rodova - Mariæi (sa ogrankom Markoviæa), Markoviæi (sa ograncima Goluboviæa i Gojkoviæa), Milivojeviæi, Nikoliæi (sa ograncima Ivanoviæa i Mladenoviæa), Pavloviæi (sa ograncima Milovanoviæa i Stojanoviæa), Radojkoviæi (sa ograncima Nikoliæa, Ðorðeviæa, Živadinoviæa i Milanoviæa), Simiæi (sa ogrankom Živanoviæa) i Stojanoviæi (sa ogrankom Milisavljeviæa), a iz Jelašnice pet rodova - Miloševiæi (sa ograncima Vidanoviæa i Petroviæa), Paunoviæi ( sa ogrankom Petkoviæa/Milovanoviæa), Prvuloviæi (sa ograncima Živuloviæa, Milojkoviæa, Ðorðeviæa, Milenkoviæa, Živanoviæa, Gaæanoviæa i Milanoviæa), Stanojeviæi (sa ogrankom Radojkoviæa i Stojanoviæa) i Tokaliæi (sa ograncima Miliæeviæa, Aranðeloviæa/Ranðeloviæa, Živkoviæa, Milanoviæa i Stanojeviæa).

U Vuèiæu su se izmešali, redom po pristizanju, jer ih nevolja nije podelila, veæ, naprotiv, zbližila. U starom zavièaju su svakome od njih ostali srodnici. Doseljenici iz Jakovca Mariæi, Pavloviæi i Prvuloviæi, koji su, skupa sa svojim ograncima, imali 1903. godine 44 kuæe, nesumnjivo su potomci dede Jakova, rodonaèelnika, po kojem je i njihovo matièno selo Jakovac prozvano.

Starosedelaèko stanovništvo u Jakovcu, koje je do danas tamo opstalo, i koje je odreda potomstvo dede Jakova, razgranato je danas u više od trideset familija, koje su skupa posle Prvog svetskog rata imale 217 kuæa. Da su Jakovljevi potomci u lepenièkom selu Vuèiæu i u timoèkom selu Jakovcu zaista srodnici svedoèi i to što svi, bez izuzetka, imaju istu slavu - Ðurðic.

Upamæeno srodstvo

Prilikom preseljavanja stanovništva, za Srbe je bio najteži 17. vek

Doseljenici iz Jelašnice u Vuèiæ takoðe imaju u tom timoèkom selu srodnike, od iste gidže. To se takoðe najbolje ogleda po zajednièkim slavama (krsnom imenu). Naime, doseljenici iz Jelašnice imaju tri slave, a te iste tri slave održavaju i svi starosedeoci u Jelašnici. Tako su Miloševiæima u Vuèiæu srodnici Vojinovci, Milenoviæi, Lekiæi, Vuèkoviæi i Vukiæi u Jelašnici, koji svi slave Sv. Alimpija. Prvuloviæima u Vuèiæu su srodnici Pangarci, Ignjatoviæi, Perunièiæi i Stevanoviæi u Jelašnici, koji svi slave Ðurðic.

A Paunoviæima, Stanojeviæima i Tokaliæima u Vuèiæu su srodnici Jelenkoviæi (nadimak Baltiæi, po pretku koji je sa sobom uvek nosio baltu, tj. sekiru), Petroviæi i Stojanoviæi (drugo prezime Æosiæi) u

Jelašnici, koji svi slave Sv. Nikolu.

Poèetkom ovog veka je onih koji slave Sv. Alimpija u Vuèiæu bilo sedam, a u Jelašnici 30 kuæa, onih koji slave Ðurðic u Jelašnici 15, a u Vuèiæu 29, dok je nikoljštaka u Jelašnici bilo 17, a u Vuèiæu 44 kuæe. Da susret ljudi Šumadije i Timoka nije sluèajan, veæ ima viševekovnu istoriju potvrðuje i predanje o nastanku rašinske crkve (pet sadi hoda na jugozapad od Knjaževca, koje navodi Milan Ð. Miliæeviæ u „Kneževini Srbiji". Ovu su crkvu podigla dva brata, Vuja i Gruja, rodom sa planine Rudnik, od kojih je jedan otišao poslom po belom svetu, a drugi ostao na Rudniku. Posle dugo vremena, braæa poðu da se traže i na mestu svog susreta i prepoznavanja podignu crkvu zahvalnicu.

Ovo predanje gubi svoj legendarni veo ako se zna èinjenica da je na Rudniku u Jarmenovcima postojao manastir posveæen Sv. Arhanðelu, a da je rašinaèka crkva takoðe posveæena istom zaštitniku. Uz to postoji i još jedna podudarnost - rudnièki manastir su Turci porušili u XVII veku, kada je u Timoku iznikla i rašinaèka crkva. Oèito, u ta besudna i zlosreæna vremena, puteve su znali samo kaluðeri i hajduci. A s njima i muèni, nevoljni narod, koji se tada selio od nemila do nedraga.

Seobe su nas predvajale i proreðivale, ali su uèvršæivale narodnu svest, povezujuæi nas iz kraja u kraj. A kad je o Vuèiæu i Jelašnici reè, treba dodati i èinjenicu da su neki starosedeoci u Jelašnici, davni doseljenici sa Kosova, pa, prema tome, u Timoèanima naseljenim u Vuèiæu teèe i krv kosovskih predaka.

U istorijskom metežu i preseljenjima stanovništva, po èemu je za Srbe bio najzlokobniji XVII vek, pokidaju se spone sa starim zavièajem, vremenom zaborave rastureni srodnici, a teško se održe kumstva i pobratimstva. U seobama, koje su najèešæe masovne i nevoljne, nasilne i iznenadne, izgube se mnoge veze izmeðu starog i novog zavièaja. Pa ipak, ponegde, kao u mnogim selima Korita i Sjenièko-pešterske visoravni, pamte se i oni koji su otišli, a odseljenici nose u svom imenu spomen zavièaja.

Uprkos nedaæama kroz koje su prošle, mnoge porodice èuvaju seæanje na poreklo i štite ga svojim imenom. Posledice seoba i narodnog rasturanja su strašne, ne samo usled prekinutih porodiènih i tradicijskih niti, veæ zbog takvih izvitoperenja koja se, u trenutku raskida, nisu mogla ni u snu pretpostaviti. Jer, samo se u takvim izokrenutim tokovima istorije i nacionalne svesti moglo desiti da kad Srbi oslobode stari zavièaj, iz njega - pod sunce tuðeg neba - odu Srbi, njihov najroðeniji rod, koji su se u meðuvremenu bili svikli na tuðina.

Župna razdrobljenost šumadijskog predela i pojedinaèno naseljavanje nisu pogodovali oèuvanju i obrazovanju plemenskog društva, veæ se u Šumadiji život odvijao u okvirima sela i knežina kao samoupravnih zajednica. Meðutim, neki znaci plemenske pripadnosti su ostali do sada.

Ponekad jedna znaèajna pojedinost može da otkrije celinu, kao što se lav može prepoznati na osnovu kandže. U takve dragocene pojedinosti spada i kazivanje uèenog hodže, mula Ibrahima Makiæa iz Baèice na Gornjoj Pešteri. Pre nepunu deceniju, taènije u leto 1983, mula Ibrahim (roðen 1906. u Baèici, školovan u Kairu) bio mi je jedan od najboljih kazivaèa prilikom izuèavanja ovog predela Stare Raške.

Našao sam ga na letnjem staništu, koje se nalazi na brdašcu, gde se on sa porodicom i stoènim malom smestio, kao što je to u ovom kraju ustaljeni privredni obièaj. Uostalom i sam naziv sela Baèice kazuje da je ovde prvobitno bilo privremeno, letnje stanište stoèara - baèija, koju još nazivaju stanovi, u nekim krajevima katun, a kod nas u Šumadiji trlo. Prema tome, Baèica, Katun ili Stanovi, odnosno Stanovo, kako se zvalo naselje koje je danas uraslo u Kragujevac, znaèe isto - sve su te naseobine nikle na mestima prethodnih, privremenih, sezonskih stoèarskih staništa.

Upitan kako se zove brdo na kojem mu je letnji stan, naš bistroumni i srdaèni domaæin mula Ibrahim Makiæ se osmehnuo i rekao: „Znate, to mi je od kolege ostalo", a potom dodao ime brda. Naime, brdo koje mu pripada se zove - Popovo brdo. U Baèici veæ dva veka nema popova, niti ijednog pravoslavca, ali je u nazivu brda saèuvano svedoèanstvo njihovog negdašnjeg prebivanja ovde. U istom selu postoje još i ovi nazivi: Popova bakèa i Popova livada.

Današnje stanovništvo Baèice je još bilingvistièno, mešaju u govoru srpski i šiptarski jezik, ili ih govore naizmenièno. To je posledica islamizacije i splemenjavanja sa šiptarskim etnièkim elementima. Pa tako u ovom selu postoji još jedan naziv, koji kazuje mnogo, a to je - Kodrkiš, što na vlahoalbanskom znaèi: Crkveno brdo. Dakle, taèno se zna i gde je bila pravoslavna crkva.

No, ne samo što je naziv saèuvan, nego je tu naðen i veliki kameni krst, koji je, kasnije, prilikom

izgradnje osnovne škole u Baèici, uzidan u njene temelje. Meðutim, tu se prièa ne završava.

Pradeda mula Ibrahima Makiæa se zvao - Petar, što znaèi da je tek njegov deda, Petrov sin, primio islam, što je moglo biti sredinom prošlog veka. Oèito, u slobodan prostor, kakav je posle odseljavanja srpskog življa iz ovih krajeva bila i Baèica, spustili su se drugi stoèari, hrišæani, a za njima je usledilo i doseljavanje šiptarskih grupa, Klimenata i Šalja.

Prepolovljena jabuka

Uzmicalo se u dva pravca: dolinom Ibra ili preko Golije A naša prica zapravo pocinje ovde. Sa Gornje Pešteri, kao što vode teku, slivalo se i srpsko stanovništvo u niže krajeve, ponajviše ka ravnoj Šumadiji, kako našu oblast i narodna pesma naziva. Uzmicalo se u dva pravca, dolinom Ljudske reke, Raške i Ibra, ili planinskim bilima, preko Golije, Javora i Dragaceva.

Ako pomenemo naselja ili njihove delove, kao što su Arapovici, Bare, Brnjica, Kalipolje, Kneževac, Petrovo Polje, Raškovice, Sušica, može se desiti da jedni pomisle da je rec o Sjenicko-pešterskoj visoravni, a drugi o Gruži, jer se ova naselja nalaze i ovde i tamo, što nije slucajno, kao što nije slucajno ni to da se naselja Ursule, Sugubine ili Kaludra nalaze i u Levcu i u Staroj Raškoj.

No, vratimo se u Bacicu. Iz ovog sela su u gružansko selo Bare u vreme Prvoga ustanka došla tri današnja roda - Bogicevici, Vukovici i Leketici ili Staletici, odnosno njihovi rodonacelnici - Bogic, Milija (od koga su Vukovici) i braca Laketa i Staleta. Za sve ove rodove se kaže da su u starom zavicaju bili jedna familija, što se vidi i iz njihovog krsnog imena, jer sve ove porodice slave Svetog Nikolu, a preslavljaju Letnjeg Sv. Nikolu.

Kod Duge Poljane, do sela Rasna je selo Raškovice (danas 210 žitelja islamske veroispovesti, poznato po tome što su u njemu sacuvani ostaci zadružnog života). Iz ovog su sela, nesumnjivo, došli meštani Raškovica u Gruži, prenevši ime svog sela, kao što, po Cvijicevom slikovitom zapažanju, puž nosi svoju kucicu sa sobom. Kako je Dragic zapisao, žitelji Raškovica u Gruži „znaju samo da kažu da je doseljavanje bilo u jedno vreme i iz jednog mesta".

Medutim, ime Raškovica govori mnogo više. Naime, medu malobrojne srpske srednjovekovne vlastelinske porodice, kakvi su bili Bakici i Karapandžici, ciji potomci postoje do našeg vremena, spada i rod Raškovica, dugo ugledan i mocan, koji je opstao i sve vreme turske vlasti, a od ovog roda je bio starovlaški knez Maksim Raškovic, vojvoda Sjenicke nahije u Prvom ustanku, koga je

1813. godine, zbog neposlušnosti, jer je, mimo zapovesti, uletao u tursku granicu i vojevao, Karadorde povukao u unutrašnjost zemlje, prvo u Kragujevac, a potom sa porodicom u Ripanj. Matica ovih Raškovica je zapravo selo Raškovic kod Duge Poljane.

U Šumadiji su sva sela ista, ali je svako u izvesnom pogledu osobeno. Tako je i gružansko selo Brnjica kao i ostala sela, ali - na sebi svojstven nacin. Kako bi Vuk Karadžic rekao, isto to - samo malo drugacije. Opštoj pojavi proredivanja stanovništva i njegovog starenja, kao najvidljivijoj demografskoj cinjenici posle Drugog svetskog rata, ni Brnjica nije odolela.

Prividno, Brnjica je posle Drugog svetskog rata stagnirala. Po popisu 1948. godine je imala 163 domacinstva, a po popisu 1971. godine 162. Dakle, isto. Medutim, 1948. godine je u tim domacinstvima bilo 730, a 1971. godine 585 stanovnika, što je za petinu manje.

Selo je, kao i vecina šumadijskih sela, starilo i smanjivalo se u broju kuca i žitelja. Dve decenije kasnije, prema popisu 1991. godine, u njemu su 123 kuce (domacinstva) u kojima žive 133 porodice, a od 425 njegovih stanovnika najbrojniji su oni izmedu 55 i 70 godina. Takvih je u ovom selu 117, tj. više od cetvrtine, dok je mladih (mladih od 15 godina) samo 55. U pogledu porodica, najviše je dvoclanih (27) i jednoclanih (25). Takvih je bezmalo trecina.

Po Sumarniku konškripcije stanovništva i imovine u Srbiji 1834. godine Brnjica je imala 28 kuca i 185 stanovnika, od kojih 37 za vojsku sposobnih. Tri decenije kasnije, po popisu 1863. godine, selo je uznapredovalo, bezmalo se udvostrucilo - imalo je 50 kuca sa ukupno 304 žitelja. Dakle, u proseku - šest duša u domacinstvu. A u popisu 1991. godine samo je 11 domacinstava koja imaju po šest clanova.

A u 1863. godini je bilo jakih zadružnih kuca. Dve su imale po 17 duša - u jednoj su braca Milovan i Uroš Ðuric, a u drugoj braca Miloje, Sredoje i Jovan Stefanovic. Ovi drugi su zapravo Markovici, zvani Arnautovici, jer su Miloje i Sredoje upisani u arackom tefteru 1831. godine sa ocem Markom, zvanim Arnautinom, a tako nazvanim jer je doseljen od Novog Pazara, odnosno „od Arnautluka" kako je tada podsmešljivo nazivan taj kraj u tadašnjoj „Turskoj", a u stvari klasicnoj srpskoj oblasti (Stara Raška). Marko je roden oko 1790. godine, a sinovi Miloje 1815. godine i Sredoje 1829. godine, dok je Jovan roden posle 1831. godine (po jednom zapisu Jovan je sedam godina mladi od Sredoja).

Zadružna kuca Ðurica pripada rodu Štavljana, jer se rodonacelnik Ðura doselio iz Štavlja kod Sjenice. Zapis etnologa Mihaila Dragica, koji je zapisao porodicno pamcenje koje glasi: „Zna se da je došao ovamo pradeda Ðura sa sinovima Vulicem i Milivojem", danas potvrduju tefteri iz vremena kneza Miloša. Jer, u arackom tefteru za 1831. godinu su dva domacinstva Ðurica.

U jednome je domacin Vulic, koji tada ima 44 godine, a u drugom je deset godina mladi Milivoje. Vulic i Milivoje su upisani kao Ðurdevici, što znaci da je puno ime Ðurino bilo Ðurde. Sa Vulicem je upisan i sin Milovan (r. 1821. godine), koji ce biti domacin zadružne kuce Ðurica u popisu 1863. godine. Ako je Ðura (Ðurde) došao sa sinovima, što znaci da su oni rodeni u Štavlju (Vulic 1787, a Milivoje 1797. godine), onda je on došao u Brnjicu za vreme Karadorda - najverovatnije 1809. godine, posle Voždovog pohoda na Sjenicu.

Ovi Ðurici (od kojih su neki Cosovici) su rod sa Maksimovicima. Tacnije, ista familija, što se vidi i iz iste krsne slave (Sv. Nikola). Rodonacelnik Maksim (r. 1787. godine) je u tefter upisan po ocu kao Jovanovic, što znaci da su Jovan (od koga su Maksimovici) i Ðura (od koga su Ðurici) braca.

Nevoljne seobe

Plemensko društvo bitna osnova u razvitku srpskog bica

Osim ovih Maksimovica, koji sa Ðuricima cine rod Štavljana, u Brnjici su još jedni Maksimovici. Ove druge Maksimovice je etnolog Dragic upisao kao Maksimovice - Joksimovice i oni slave Sv. Lazara, a takode su u isto vreme došli iz Štavlja. Staro prezime Maksimovica/Joksimovica je Jovanovici, jer su njihovi rodonacelnici Maksim (r. 1797) i Joksim (r. 1767) upisani u tefter 1831. godine sa prezimenom Jovanovic. Skupno doseljenje Ðurica i Maksimovica, Markovica (Arnautovica) i Maksimovica/Joksimovica od Sjenice, iz Štavlja, vidi se i po tome što su im kuce u istom kraju Brnjice (tzv. Gornja mahala).

U donjem kraju Brnjice su porodice doseljene iz Starog Vlaha - Dragojlovici iz sela Budoželja, Nešici i Andrici, kao i Jeremici („za njih vele da su Studenicani\"), s tim što su Dragojlovici došli pre, a ostali za vreme Karadordevog pohoda na Sjenicu. U sredini sela su porodice razlicitog porekla, što znaci da je doseljavanje za vreme Prvog srpskog ustanka teklo pojedinacno, iz raznih podrucja - Vilotijevici iz Starog Vlaha, Zecevici iz Lise u Dragacevu, Popadici iz Sabante, dok su Radici starinci (najstariji rod u selu). Od onih koje je Dragic izostavio, tu su u prošlom veku još rodovi Arsenijevici, Niketici, Nikolici, Jovanovici, Jevtovici i Manojlovici (svi upisani 1831. godine).

U austrijskom okupacionom popisu 1718. godine je u tadašnjem Kragujevackom distriktu upisano i selo Brnjica. Upisano je onako kako je nemacki pisar, nevican našem jeziku, to cuo i razumeo i prema svom pravopisu prilagodio: Pronica. No, kako je to upisano u ovom nizu: Raškovic, Radmilovici, Pronica, Zabojnica, Arapovici, Grivac - onda je lako pod imenom Pronice prepoznati Brnjicu. Brnjica je tada upisana kao nenaseljena, što znaci da je njeno naseljavanje usledilo posle toga, i da je do Kocine krajine u njoj došlo ponovo do smene u stanovništvu. Po predanju, Brnjicani su došli iz sela Brnjice, koje se nalazi izmedu Štavlja i Duge Poljane na Peštersko-sjenickoj visoravni. No, kako je istoimeno selo postojalo u Gruži pre doseljenja Štavljana, to je gružanska Brnjica bila samo prisno podsecanje na Brnjicu u starom zavicaju.

I u Lipnici postoji rod Štavljana, jedan od najstarijih u selu, doseljen, ocito, iz Štavlja kod Sjenice. Štavljani su poreklom i Umeljici u Oplanicu, ciji se predak Gavrilo (otuda im je staro prezime Gavrilovici) doselio sa bratom Simeunom iz Štavlja u vreme Karadordeve vojne na Sjenicu 1809. godine. Iz Štavlja su i Kamidžorci, koji su se preko Kamidžore (Morava), po cemu su prozvani, doselili u Pecenoge.

Rodovska organizacija i plemensko društvo su bitne oznake u razvitku srpskog etnickog bica, koje se

pouzdano mogu pratiti od doseljenja na Balkan do naših dana. No, u Šumadiji, gde je tako cesto dolazilo do promena u sastavu stanovništva, istorijske okolnosti nisu dopuštale da se plemensko društvo zasnuje i razvije u svom cistom vidu, kao u dinarskim podrucjima, poglavito u Crnoj Gori.

Zato je za Šumadiju svojstvena društvena zajednica zasnovana na teritorijalnom i ekonomskom objedinjavanju, olicena u knežinama kao samoupravnim celinama. Pa ipak, i ovde se može javiti odblesak plemenske organizacije u svom rudimentarnom vidu, a pogotovu se jasno ocrtavaju pojedina bratstva, ma koliko bila raspršena u seobi po šumadijskim selima.

Mihailo Dragic je pravilno pretpostavio da su doseljenici od Peci išli preko Kolašina, a odavde u novopazarsku i sjenicku oblast, o cemu je zapisao: „Interesantan je put jedne od vrlo razgranatih porodica u Gruži, koja vodi poreklo od Peci, a koja se preko Kolašina rasturila na razne strane. To je familija Košana. Izgleda da je ovo bilo jako bratstvo, koje se rasturilo iz sela Koša kod Peci, i to su najpre prešli u Kolašin, odakle su se tek poceli rasturati na razne strane. Jedni su se razišli po sjenickim selima, odakle su dalje prešli u Srbiju, drugi su se zadržali u Kolašinu, gde ih još ima. Ovi kolašinski Košani nisu u isto vreme doseljeni u Gružu, ali su do Karadorda vec svi došli."

Pripadnike bratstva Košana Dragic je našao u nekim selima Ibra, zatim u Matarugama i Zamcanju u Donjem Ibru, kao i u moravickom selu Cecini, gde je cela mala Košana. No, Košani su najbrojniji u Gruži, gde ih je u vreme Dragicevih ispitivanja (1921. godine) bilo 174 kuce - u Becevici (22), Gledicu (32), Zakuti (37), Knicu (24), Leskovcu (8), Lipnici (36) i Ljubicu (15).

U Becevici su Ðerovici i Ðonovici, kao i Panteševici (Petronijevici i Damnjanovici), cije je staro prezime Nijemcevici, doseljeni iz Ibarskog Kolašina, odakle su takode došli Tijanici, Riznici, Karajovici i Radakovici u Gledic. Srodnici Karajovica su Karapandžici u Ercegama u Moravici, a Radakovica Kojici u Zakuti (njihovi rodonacelnici Radak i Kojo su bili braca). U Zakutu se zapravo doselio Savo, sa sinovima Radakom, Kojom i Dragutinom. Radak je otišao u Gledic, a potomci Koje i Dragutina (Kojici, Gajovici, Bacovici) ostanu u Zakuti. Ko su Biorci

Došli za Karadordem posle vojevanja na Sjenici i Suvodolu

Košani su Zarici u Knicu, koji su od starine jedna familija sa Mijatovicima, Milutinovicima i Ðokicima (Maksimovicima) u istom mestu. Ovom bratstvu pripadaju Jekici i Stepanovici u Leskovcu, ciji se predak Jovan Košanin ovde doselio, dobivši nadimak po selu iz koga je došao. Zajednicko prezime Košani imaju Nedeljkovici, Lazovici, Todorovici i Markovici u Lipnici, ciji su se preci Nedeljko i Todor doselili iz Koša, koji je tada bio „u Turskoj\", kao i Jovaši (Bojovici, Jeremici i Vasiljevici) u istom mestu. U Ljubicu su Košani Zornici, potomci cetvorice brace (Radivoja, Maksima, Mircete i Milica), doseljene iz Goševa kod Sjenice. Zornici znaju da su im srodnici Košani u Lipnici i Zakuti.

Da su Košani bratstvo vidi se i po krsnom imenu, jer sve košanske porodice u Becevici, Gledicu, Zakuti, Knicu, Leskovcu, Lipnici i Ljubicu, kao i njihove raseljene porodice, slave Svetu Petku (27. oktobra), a preslavljaju Petku Trnovsku (8. avgusta).

Daljim istraživanjima se mogu dobiti i podaci o nekim košanskim porodicama koje su ostale u okolini Sjenice. Košansko prezime Zornic, koje nalazimo u Ljubicu, spada u reda prezimena. Ovo prezime nalazimo danas u selu Ponorcu kod Sjenice, gde ima jak rod Zornica, a u okviru njega ugledni rod Lemica, nazvan po majci Lemi. No, ovi su Zornici, kao i Lemici, muslimani. Znaju kad su primili islam, ali ne znaju koja im je bila krsna slava, što samo pokazuje da su delili sudbinu srpskog stanovništva koje je ostalo u ovom kraju, izloženo turcenju u više navrata.

Što se, pak, tice sela Koša, matice bratstva Košana, ovo selo u opštini Istok po popisu 1991. godine ima 426 žitelja (423 Srbina i dva Jugoslovena), od kojih su 425 pravoslavne vere. Etnolog Milisav Lutovac je u Ibarskom Kolašinu našao jako bratstvo Košana koji tvrde da su poreklom iz mesta Kos u Prekobrdu u Moraci, odakle su se pre tri stoleca iselili, a što potvrduju nazivi Koško groblje i Koška planina, ocuvani tamo do danas. Košana u Ibarskom Kolašinu ima u selima Gazivode (4 kuce), Banja (2), Tušice (6, gde se prezivaju Aleksici i Dimitrijevici), Vukosavljevice (8, Vukomanovici i Milovici), Vitkojevice (4, Janicijevici i Milenkovici) i Tabalije (9, Dobrosavljevici i Lukovici), zatim u Velikoj Šotri u Toplici (4), Vracevu u Donjem Ibru (1) i dr. Osim bratstvenickog imena, i ovi Košani su ocuvali i zajednicku slavu, Sv. Petku.

Biorci u Borcu (1923. godine ih je bilo 11 kuca) su došli za vreme Karadordevog vojevanja na Sjenicu i

Suvodol 1809. godine, kad su se iz Bihora, povlaceci se sa vojskom, došla cetiri brata - Nika, Aleksa, Antonije i Dimitrije. U Borac je tad došla i baba sa sinovima Simicem i Vesom, a sa njima i njihovi rodaci Vitko i Radosav, no ovaj se deo Bioraca preseli u drugoj polovini prošlog veka u Kusovac, gde su u 12 kuca 1921. godine bili ovi biorski rodovi: Simicevici i Vesovici (od Simica i Vesa), Cirovici, Radosavljevici (od Radosava), Lazarevici i Biorac, u ciju je kucu ušao Glišovic iz Konjuše. Bioraca ima i u Beloj Steni kod Studenice.

U Lepenici ima jako bratstvo Bioraca u Cvetojevcu (1911. godine ih je bilo 16 kuca), podeljenih na više rodova (Krsmanovici, Markovici, Mijailovici, Babovici, Ðurdevici, Jovanovici, Ðordevici), koji su doseljeni izmedu Kocine krajine i Prvog srpskog ustanka, dok su Biorci u Koricanima doseljeni u vreme Prvoga ustanka. Izuzev ovih u Koricanima, koji slave Arandelovdan, svi ostali Biorci slave Sv. Jovana, a preslavljaju Ivanjdan, što govori o njihovom srodstvu. Takode i kumstvo kao duhovno srodstvovrlo važna ustanova u životu srpskog naroda može ovo da potvrdi. Pacarizi u Borcu su kumovi sa Biorcima, a kumstvo su držali još u starom zavicaju, pre doseljenja iz Bihora.

Vrlo ugledno bratstvo Lutovaca ima svoj ogranak u Borcu, koji se tu naselio iz plemena Vasojevica pre Kocine krajine. Boracki Lutovci, ciji su ogranci Miškovici, Markovici, Tatici ili Curcici, slave Srdevdan. Matica Lutovaca je selo Lutovo u Bratonožicima. Raseljeni Lutovci, poput Lutovaca u vasojevickim selima Zagorju i Dapsicu, slave Nikoljdan, što znaci da su Lutovci u Borcu promenili slavu, najverovatnije da bi zavarali trag i izbegli osvetu.

Medu doseljenicima i prebezima iz Crne Gore je i mnoštvo pripadnika plemena Bratonožica, koji su se takode raspršili po Šumadiji. Tako su Koracevici u Žunama ovde došli premeštajuci se od svoje matice, preko Sjenice i Rasna u okolini Užica, do Pajsijevica, gde se nastanio njihov rod Spasenica.

Plemenu Bratonožica pripada i rod Barjaktarovica (Barjaktarevica) u Jovanovcu, doseljen u Prvom ustanku. Toša Radivojevic kaže da su ovi Barjaktarovici doseljeni sa Kosova i slave Sv. Jovana, no oni sami cuvaju predanje da su doseljeni iz sela Petnjika i da su od Vasojevica. Medutim, Barjaktarovici u Petnjiku, koji je u zemlji Vasojevica, doseljeni su iz Bratonožica i ocuvali su svoju plemensku slavu, Nikoljdan, dok Vasojevici slave Sv. Arandela, a preslavljaju Sv. Aleksandra Nevskog. Pocetkom ovog veka u Petnjiku je bilo oko šezdeset kuca, podeljenih na dva roda - Babovice (Novakovice), koji su Vasojevici, i Barjaktarovice, koji su Bratonožici. Po ovome je nesumnjivo da su Barjaktarovici u Jovanovcu Bratonožici, ali su slavu promenili prilikom preseljenja. Iz ovog jovanovackog roda je i pop Miloje Barjaktarovic, kragujevacki sveštenik, proslavljen po svom dostojanstvenom držanju na sudu i odbrani mladih socijalista optuženih zbog demonstracija „Crveni barjak" 1876. godine.

Iz Osata, granicnog predela Bosne uz Drinu, takode je znatan broj doseljenika u Šumadiju, gde su dolazili da rade, poznati kao vrsni gradevinari, pa su se, vremenom, ovde i nastanjivali, bilo priženjivanjem, bilo dovodenjem svojih porodica iz ovog brdovitog i pasivnog bosanskog predela. Po ovim doseljenicima je nazvan i tip kuce brvnare - osacanka, ciji se poslednji ostaci još mogu sresti pogdegde u Šumadiji.

Gracani sa Peštera

Oni su naselili gružansko selo Bare

Zbirno prezime ovih doseljenika je Osacani. U Guberevcu su Osacani rodovi Savici i Simici, doseljeni pre Prvog ustanka, u Grošnici su Osacani Jovanovici i Petrovici, doseljeni pocetkom Drugog ustanka, u Kijevu su Osacani Filipovici i Radovanovici, doseljeni 1836. godine. U Borcu su Osacani Dimitrijevici i Milivojevici, kao i Milovici, koji su kasnije došli (posle 1875. godine), kada su se doselili i Bošnjakovici u Guncate. U Krcevcu i Topoli su Osacani Pavlovici (predak Pavle Osacanin zidao Karadordev grad i tu se udomio).

Sve ove osacanske porodice imaju istu slavu (Sv. Jovana), što je znak zajednickog porekla, izuzev onih koje su kasnije došle, posle srpsko-turskih ratova 1875. godine, kao što su Milovici u Borcu, koji slave Svetog Mratu, i Bošnjakovica u Guncatima, koji slave Lazarevu subotu, ali o razlozima njihovog menjanja slave nemamo u ovom trenutku jasne podatke. Osnivacki rodovi gružanskog sela Bare su Gracani i Boroštice (ili Borovštice), tako nazvani po selima Gradac i Boroštica na Pešterskoj visoravni, odakle su se doselili u vreme Karadordevog vojevanja na Sjenicu 1809. godine. Po postanju Bare su novijeg datuma, ponikle kao selo u ataru Ljuljaka, iz kojih su se vremenom izdvojile. U austrijskom popisu 1718. godine se, naravno, ne pominju Bare, a Ljuljaci su tada jedno od malobrojnih naseljenih

mesta u Kragujevackom distriktu i imaju pet domacinstava.

Vek kasnije, kad su se na podrucje Ljuljaka doselili Gracani i Boroštice, u Upisniku 1818. godine Ljuljaci su upisani sa 55 domova i 144 muške glave starije od sedam godina. U ovom popisu su Ljuljaci i Bare upisani ujedno. Sledece, pak, 1819. godine, u Naznaceniju sela Knjažeske kancelarije, ova dva sela su razdvojena, pa su Ljuljaci upisani sa 31 domacinstvom i 69 muških glava, od kojih 35 oženjenih, a Bare sa 29 domacinstava i 82 muške glave, od kojih 43 oženjene.

U 1820. godini su ova dva sela upisana opet zajedno, kao i 1821. i 1822. godine. Od 1823. godine pa nadalje su upisivani kao zasebna sela. Po Konškripciji stanovništva i imovine u Srbiji 1834. godine u Barama je 39 kuca, a u njima 260 duša. Od toga 142 muške i 118 ženske osobe. Od muškinja 53 su oženjena, a 57 za vojsku sposobno. U Ljuljacima su 34 kuce, a 257 duša (131 muško i 126 ženskih celjadi).

Naseobinska bliskost Bara i Ljuljaka ocituje se u cinjenici da se meštani oba sela kopaju na mestu zvanom Staro selo, gde im je zajednicko groblje, koje inace pripada ljuljackom ataru.

Najkrace, tako je zasnovano i raslo selo Bare. U Bare su se prvo naselila petorica brace - Miloš, Uroš, Vitoš, Vojin i Ðoka, koji su došli iz Graca kod Sjenice. Sa ovom bracom su došli i njihovi sinovci Ðorde, Nika i Miljko, i srodnik Ilija. Od ove devetorice poteklo je osam rodova - Miloševici, Uroševici, Vitoševici (od ovog roda je poznati književnik i književni istoricar Dragiša Vitoševic, 1935-1987), Ðokici, Ðordevici, Nikici, Miljkovici i Ilici, dok su se Vojinovici, ciji je rodonacelnik Vojin, zatrli.

Skupni naziv za ove rodove je Gracani, po Gracu, mestu u staroj matici. Da su Gracani rod vidi se i po krsnom imenu - svi slave Ðurdevdan, a preslavljaju Ðurdic. Medutim, na prvi pogled nije jasno iz kog Graca su doseljeni, jer u okolini Sjenice naziv Gradac nose dva sela. Odgovor na ovo pitanje nalazimo zahvaljujuci Borošticama, drugom osnivackom rodu gružanskih Bara.

Nimalo slucajno, u Barama su se istovremeno obreli Gracani i Borovštice. Naime, selo Gradac, iznad koga postoji veliki Gracanski krš (ciji je vrh 1364 metra, dakle viši od šumadijskog Rudnika), i selo Boroštica susedna su, a njihova sreditša su na razdaljini oko pet kilometara. Oba leže ne obodu Pešterskog polja, koje se odlikuje lugovima i vlažnim tlom, što je u ovom kraškom predelu reda pojava.

Prirodno, njihovi iseljenici, bežeci u Šumadiju, zaustavili su se na slicnom tlu, u barama gružanskim, gde zasnuju selo Bare. Po ovome je ocito da Gracani ne poticu iz sela Graca kod Vrsenice, vec iz sela Graca kod Suvog Dola i Karajukica Bunara u blizini Sjenice (sela koje danas administrativno pripada opštini Tutin). Da su upravo ovaj Gradac i Boroštica (Gornja i Donja) iseljeni pre nepuna dva veka govori i cinjenica da u njima danas nema pravoslavne duše.

U Gracu je po popisu 1991. godine bio 151 musliman, a u Boroštici 402 muslimana i jedan Jugosloven, dok je u onom drugom Gracu, kod Vrsenice, od 141 žitelja - 136 Srba, što znaci da u njemu nije ni došlo do smene stanovništva i veroispovesti.

Istovremeno kad i braca i njihovi sinovci Gracani, u Bare su se naselili Stojan, Novo i Petar, zatim Boško i Vucko, Milovan i Vuksan, te Vukic i Vuceta - svi iz sela Borovštice kod Sjenice, po cemu su ovi doseljenici i prozvani Borovštice ili Boroštice. Od Stojana su Stojanovici, od Nove Novovici, od Petra Vuletici (staro prezime Petrovici, po rodonacelniku), od Boška Boškovici, od Vucka Vuckovici, od Milovana Vukadinovici (Milovan je poginuo na Ljubicu 1815. godine), od Vuksana Radonjici.

Svi ovi rodovi slave Nikoljdan, a preslavljaju Letnjeg Sv. Nikolu. Pamti se da su Vukadinovici i Radonjici ista familija, dok je staro srodstvo ostalih, koje je u zavicaju pouzdano bilo, vec pocetkom ovog veka zaboravljeno, uprkos istom krsnom imenu.

Borošticki rod - Vukadinovici i Radonjici u Barama - održavao je sve do ovog veka kumstvo sa Dragovicima u Prijanima, zaseoku sela Brezovca pod Vencacom. Dragovici su takode doseljeni 1809. godine iz Boroštice, u kojoj su im još preci Vukadinovica i Radonjica kumovali.

I rod Gracana u Barama je takode dugo održavao kumstvo iz starog zavicaja - sa Vasiljevicima u Sirci (Rudnicko Pomoravlje) i Lukovicima u Belosavcima (Jasenica). Lukovici su doseljeni iz Graca, a gružanski Gracani su im još tamo bili kumovi.

Poput Boroštica i Gracana u Barama Gružanskim, koji su u svojim zajednickim prezimenima sacuvali

uspomenu na stari kraj i selo iz koga su došli, i mnoge druge porodice u Šumadiji nose u svojim imenima ili nadimcima spomen na staru maticu ili mesto iz koga poticu.

Iz Korita je rod Campara

Staro njihovo prezime je bilo Dragicevici

Tako se u Zovljaku, kraju sela Belosavaca, jedna grupa rodova naziva Kozoderima. Tu grupu rodova cine Mijovici, Vulovici, Glišici (Vulicevici), Slavkovici, Mihajlovici, Ðerkovici i Radosavljevici, kojih je 1923. godine ukupno bilo 29 kuca, a sa drugim srodnicima, koji su u drugim krajevima istog sela - Jovanovicima, koji su ogranak Slavkovica, Kosticima (Aleksicima), koji su ogranak Radosavljevica, Milenkovicima, Maticima (Vasicima, Filipovicima, Sokicima), Ratkovicima (Živanovicima), Ilicima (Dujkicima) - bilo ih je 66 kuca. Da su srodnici, vidi se i po krsnom imenu - svi slave Svetog Jovana.

Stanovništvo Belosavaca je relativno mlado, jer ih je ovde doveo Karadorde, posle vojevanja na Sjenici i Suvodolu 1809. godine. U Belosavcima je bilo slobodne plodne zemlje, koju je i sam Karadorde kulukom krcio, o cemu danas u potesu Polja, što je, van Pomoravlja, najveca ravnica u ovom delu Šumadije, svedoci toponim Koševi, gde je skladišten kukuruz za potrebe Karadordeve vojske. Kozoderi su ucestvovali u bitkama Prvoga ustanka, kako u starom zavicaju, tako i po dolasku u Šumadiju, a došli su iz predela Korita, izmedu Bihora i Pešterske visoravni. U Koritima je, kako je zapisao akademik Milisav S. Lutovac 1967. godine, sacuvano secanje na mnoge odseljene rodove, a medu njima osobito na razgranate rodove - Andrejice, Žujovice i Kozodere.

Kozoderi su u Koritima bili ugledan i mocan rod. U tamošnjem selu Dupljaci, koje se ranije zvalo Leposavljevici, na kosi Sokolovcu postoji Crkvina, gde su temelji crkve koju su Turci srušili posle Karadordevog pohoda, uz koji su se i Kozoderi iselili. Ovu crkvu, koja je bila glavna, saborna, crkva za sva Korita, podigao je neki bogati Kozoder, koji je, po predanju, bio tako imucan da ju je mogao podici samo od svog prihoda od meda. Posle Prvog svetskog rata, crkva je obnovljena, ali su je muslimani u Drugom svetskom ratu opet srušili.

Iz Korita je i rod Campara. Vecina ovog roda se dva puta selila u Šumadiju, jer se posle prve seobe vratila u Korita. I Campari su došli za vreme Karadordeve vojne, kad i Kozoderi. Posle propasti Karadordeve Srbije, Campari - izuzev roda Busaraca, koji ostane u Knicu - vrate se u Korita, ali odatle nanovo, posle srpsko-turskih ratova 1875-1876. godine, dodu ovamo, i to Milosavljevici u Grabovac, a Camparevici u Knic. Da su Campari bratstvo, vidi se po tome što sva tri roda (Busarci, Milosavljevici i Camparevici) slave istu slavu - Sv. Agatija. Nadimak „Campari" imaju i Paunovici u Bumbarevom Brdu, ali oni, kao i njihovi srodnici Ðokovici u Pretokama, slave Sv. Arandela.

U starom zavicaju, Koritima, i danas ima Campara. Nastanjeni su i istoimenom selu, a prezivaju se Slavkovici, Marinkovici i Campari (1965. ih je bilo 17 kuca). Iseljenih Campara ima još u Bistrici (Korita) i Boljarima (Pešter), što tacno pokazuje pravce njihovog doseljavanja u Šumadiju. Svi ovi Campari, cije je staro prezime bilo Dragicevici, slave Sv. Agatonija, kao i njihovi srodnici u Knicu i Grabovcu.

Po starom zavicaju su prozvani rodovi Boljaraca i Budevaca. Boljarci su Simici i Nikolici (Banovici) u Belosavcima, koje je Karadorde, prilikom povlacenja od Sjenice 1809. godine, poveo i ovde nastanio. Tako su prozvani po selu Boljarima, u okolini Sjenice, odakle su došli. (Po popisu 1991, Boljare ima 45 žitelja, od kojih je šest muslimana).

Budevci su doseljeni iz Budeva, sela kod Sjenice, u kojem danas žive 128 Srba, i po jedan Crnogorac i musliman. Rod Budevaca, koji je 1809. godine doseljen u Šumadiju, razmešten je u Desimirovcu i Grošnici.

U Desimirovcu su Budevci rodovi Lepavici (ciji su ogranci Radovanovici i Milenkovici), Ðokovici, Mišovici, Radosavljevici, Pavicevici (Janici) i Pavlovici, kao i Ðekici. Desimirovacki Budevci slave Sv. Nikolu, izuzev Ðekica, cija je slava Ðurdevdan.

Budevaca ima i u Grošnici, gde se prezivaju Ðokovici, ali su oni došli kasnije (1830. godine) i slave Arandelovdan. Budevci su osobito brojni u dva gružanska sela - Vuckovici, gde cine više od polovine stanovništva, i Bumbarevom Brdu, gde ih je dve trecine. Vuckovacki Budevci, koji se još prezivaju Ðerkovici („ded Ðerko došao iz Budeva i našao ovde svoje rodake Budevce i tu se nastanio"), Jekici, Mekovici/Novicevici, kao i Marinkovici, koji su od njih odseljeni u Balosave, slave Sv. Arandela.

U Bumbarevom Brdu su iz Budeva rodovi Cušajici (u koje spadaju Mirkovici, Radenkovici, Milovanovici i Jovanovici) i Todorovici, koji svi slave Ðurdevdan. I jedni i drugi su sacuvali spomen na svoje rodonacelnike - Todorovici na Vasilja, koji se doselio, a Cušajici na Milivoja Cušaju, koji je poginuo u boju na Sjenici 1809, usled cega su njegovi sinovi, bežeci od turske odmazde, došli u Šumadiju prilikom Karadordevog povlacenja.

Za razliku od ovih familija, Zimonje su uglavnom sacuvali zajednicko prezime, bilo da se prezivaju Zimonje ili Zimonjici, bilo da im je to tzv. drugo prezime. Tako Zimonjici, koji su naseljeni u Sibnicu (Donja mahala), pamte da im je tu pre Kocine krajine došao predak Jovan iz Krušcice u Starom Vlahu i da je njegov unuk ratovao uz Karadorda. Pojedini njihovi ogranci u selu (Nikolici, Kazakovici, Petrovici) oznacene su Zimonjicima kao drugim prezimenom.

U Vitanovcu ima njihov ogranak, gde se prezivaju Zimonje, kao i u Vrbetima, gde se, po dovotku, koga je majka dovela od Zimonjica u Sibnici, prezivaju Pavlovici. Osobito je znacajno pamcenje Zimonja u Vuckovici, koje je zapisao Mihailo Dragic: „Došla tri brata: jedan u Vuckovicu, drugi u Sibnicu, treci u Goracic (Dragacevo). Tvrde da je Bogdan Zimonjic, poznati hercegovacki junak, od iste porodice." Sve porodice Zimonja u Gruži slave Sv. Jelisija, izuzev Zimonja u Vuckovici koji slave (i preslavljaju) Arandelovdan.

Ratom i verom podeljene porodice

Ponešto ipak ostaje u trajnom secanju mnogih generacija O svakom coveku se može napisati pripovest. Uostalom, zar naucnici ne tvrde da je covek kosmos u malome. A ako se to može napisati o pojedincu - šta se, tek, može napisati o jednoj porodici ili plemenu! O naseljima i da ne govorimo... To je beskrajan posao. Pa ipak, u tom beskraju, ima cinjenica koje ostaju. One su ponekad cudne, teško shvatljive, nelogicne i, na žalost, nepobitne.

U seobama, koje su po pravilu nasilne, prekinu se mnoge niti. Razidu se najrodeniji, prekinu se kumstva i pobratimstva. Oni koji ostanu, po necemu upamte one koji su, za njih neznano kuda, otišli. Oni koji odu, najcešce pamte samo mesto iz koga su se iselili. Vec u sledecem naraštaju raskidi su tako veliki da se glavnina secanja i na jednoj i na drugoj strani sve više briše. Medutim, ponešto ostaje u trajnom pamcenju.

Primer zlehude sudbine u poslednja dva veka nalazimo u porodici Pacariza, koja je seobom razdvojena. Jedan deo ove porodice se prilikom Karadordevog pohoda na Sjenicu i Suvodol u maju 1809. godine, odlucio na seobu, jer su se plašili turske odmazde, buduci da su pristali uz Karadordevu vojsku.

Tako Pacarizi dodu u Borac. Dragic je zapisao da ih je posle Prvog svetskog rata u Borcu bilo deset kuca, i da im je slava Sv. arh. Mihailo, a preslava Sv. arh. Gavrilo (26. jula), kao i podatak da su Pacarizi u starom kraju - Bihoru bili kumovi sa rodom Bioraca, sa kojim su došli u Šumadiju i održali do danas kumstvo.

U starom zavicaju, Bihoru, u selu Bioca (opština Bijelo Polje) Pacarizi su bili starinacko stanovništvo. Oni koji su posle Karadordevog pohoda tamo ostali, primili su islam, i imali svoje posede (ciflike, tj. citluke) u selima Bioci i Gojevicu na desnoj i Prijelozima i Lukavici na levoj obali Lima. Jedan deo Jelovice je pripadao njima, a stoku su izgonili na Belasicu.

Po svemu sudeci, matica Pacariza je u predelu Korita, gde je postojalo Pacar-selo u kojem su nekad živeli pravoslavni Srbi („Grci", kako kazuju muslimani). Pacar-selo se danas zove Licine - po islamizovanom rodu Licina koji se pocetkom prošlog veka (a to je vreme Karadordevog pohoda u ove krajeve) naselio ovde iz sela Trijebina kod Sjenice, i iz Pacar-sela isterao sa zemlje pravoslavne Srbe, medu kojima i rod Karišika. Srodnici i pravoslavnih i islamiziranih Pacariza su Kneževici (slava Sv. Vasilije) u Budimlji kod Berana, koji su se tu povratili, pošto su ih Vasojevici, koji su proganjali Srbljake i Bukumire, bili proterali u Sjenicu (pocetkom ovog veka ih je bilo tri kuce).

U Bioci, u delu sela koji se zove Zenice, i sad postoji mesto zvano Pacariska kulina, na kojem se vide razvaline kule. Za ove Pacarize se prica da su bili tako mocni, i samovoljni, „da ni Turci nisu smeli pevati prolazeci kroz Biocu". Kada je u Prvom balkanskom ratu ovaj predeo osloboden, Pacarizi u Gojevicu, koji su takode islamizirani, ostanu (1967. godine ih je bilo osam kuca), dok su se njihovi srodnici,

Pacarizi iz Bioca - iselili u Tursku.

Tako nešto se može desiti samo u narodu koji je bio prisiljen na seobe, ili izložen razjedinjavanju i pogromima, poput nas. Jer, kako drugacije objasniti cinjenicu da kad Srbi oslobode stari zavicaj, iz njega - pod sunce tudeg neba - odu Srbi, njihov najrodeniji rod, koji su se u meduvremenu bili svikli na tudina.

U istoj seobi kad i Pacarizi, takode sa povlacenjem Karadordeve vojske sa Sjenice, došli su i Lekici u Zagoricu. Kao sve pridošlice, nastanili su se na kraj sela, jer je središte vec bilo popunjeno. Smestili su se sa glavnim imetkom u Poljima. Ova porodica, koja je posle Prvog svetskog rata imala više od dvadeset kuca, slavi Sv. Tomu, a došla je iz sela Grab kod Novog Pazara 1809. godine.

Danas je selo Grab nastanjeno jednom porodicom - Gudževicima, koji su islamizirani sredinom prošlog veka. Teško je danas sa pouzdanjem ustanoviti da li su Lekici u Zagorici i Gudževici u Grabu ista porodica po poreklu, ali i jedni i drugi odaju tužnu sudbinu našeg naroda sve do najnovijeg vremena. Lekici znaju otkuda su došli, ali ne znaju ko je ostao na njihovim starim ognjištima.

Gudževici znaju da su odatle otišli Lekici, ali ne znaju kuda i šta je s njima. Tek, u Grabu, pak, ima pravoslavnih grobova koje Gudževici ne diraju, smatrajuci ih grobovima svojih predaka.

Uopšte, mnogo je srpskih porodica koje su, ostajuci u Staroj Raškoj - koja je sve do 1912. godine bila pod turskom vlašcu - primile islam. Ove islamizovane porodice su zadržale deo obicaja (Božic, Uskrs i Ðurdevdan), ne samo u pamcenju, no su ih i poštovale ili provodile, kao i krsnu slavu.

Hronicari su zapisali da su mnogi, da bi spasli glave, privremeno primali islam, u nadi da se opet vrate staroj veri i obicajima. Tako su u Božurnju kod Topole doseljene mnoge porodice iz Sjenice i okoline. Neke pre Kocine krajine i Prvog ustanka, a neke posle Karadordevog zauzeca Sjenice 1809. godine. No, jedna na osoben nacin. To su Colici, ciji se predak, pod imenom Demir Kurta, sa sinom doselio i ovde, ponovo medu svojim zemljacima - vratio staroj veri i obicajima.

Buduci da je tek sedamdesetih godina prošlog veka ustaljeno prezivanje najveceg broja rodova, vecina rodonacelnika šumadijskih porodica je živela krajem DžVIII i pocetkom DžIDž veka. Spomen na rodonacelnike je i danas veoma živ, a podeljeni ogranci pamte još i zajednickog pretka, koji je živeo koleno-dva pre njihovog podvajanja.

To su rodovske skupine ili grozdovi porodica, ponekad tako razgranati da prekriljuju cele krajeve sela, pa su razmešteni i u više sela. Ali, ima rodova cija je starina dublja, koji pamte i pretke pre doseljenja u Šumadiju. Nisu retki ni rodovi koji pamte gde je koji brat ili bliži srodnik njihovog rodonacelnika naseljen prilikom zajednickog odlaska iz matice, i kako se tamo, gde su usput naseljeni, sada prezivaju njihovi potomci i šta slave.

Još se, u svakom selu, mogu naci pametari koji, narocito po muškoj liniji, pamte sve pretke i srodnike, a ima medu njima i onih koji su u stanju da naizust navedu hiljadu, pa i više, osoba u rodoslovnom kazivanju o svojoj porodici.

U najnovije vreme je primetno da je kod mnogih pojedinaca poraslo zanimanje za povest svog sela i roda, pa to zapisuju i sastavljaju porodicna stabla kao najbolji vid zaveštanja buducim naraštajima. Istorija ovih porodica je u malome verna slika istorije srpskog naroda, tacnije - preslikana istorija opšte i pojedinacne borbe za život. Istovremeno, ovi rodovi i porodice pokazuju da istorija nije bezimena.

Vukicevici osnivaci sela Svetlica

Istorija seljaka kao strašni letopis ratova, smrti i seoba Srecni narodi nemaju istoriju, a njihovi seljaci idilicno uživaju u zemaljskim plodovima svoga rada. Naš narod je, medutim, narod vrlo nesrecan, kao i naš seljak, jer imamo vrlo bogatu istoriju, koja je strašni letopis ratova, smrti i seoba, a naš seljak, vecito s glavom u torbi, živi razapet izmedu suše i puške, gladnih ptica i svakojakih nemilica.

U tom pogledu su Vukicevici u selu Svetlicu tipican srpski rod, jer su ogledalo sudbine našeg naroda. Da je srece, živeli bi skupa u idilicnom obilju rodnog Svetlica, pitomog sela koje su oni zasnovali na zatalasanoj šumadijskoj površi, ali oni, razvejani na više strana, dadoše ne samo vredne ratare i ugledne domacine, nego i hajduke i ustanike, ratnike i generale, narodne predvodnike i okružne starešine,

trgovce i poslanike, knezove i istoricare, sudije i profesore, lekare i geografe, uglednike i konzule, ekonomiste i umetnike.

Kao stari i ugledni rod Vukicevici imaju svoj rodoslov, predanje i rukopisnu hroniku, ciji je prvi sastavljac dr Pera Vukicevic (1861-1945). Njegov rad, koji je obuhvatio Vukicevice do 1931. godine, a na podsticaj Zarije Vukicevica (umro 1984. u Opatiji), visokog cinovnika Dvora i književnika, nastavio je novinar Dragutin Vukicevic (1909-1990), davši do šezdesetih godina pregled loze Vukicevica, ciju je šemu uradio inženjer Mihailo Vukicevic.

Uz pomenute izvore, za ovaj napis su korišceni i materijali kojima raspolaže Dragic-Vanja Vukicevic (r. 1948 u Beogradu), a posebno dragocenu pomoc, kako za nove tako i stare podatke, pružio nam je Budislav Vukicevic, ekonomista u Kragujevcu (r. 1939. u Svetlicu), koji je predani nastavljac hronike svog roda.

Vukicevici su poreklom od plemena Vasojevica, što znaci da se njihov rodoslov izvodi od Vase (Vasoja), koji je, po plemenskoj tradiciji, sin Kostadina, cukununuka Vukana Nemanjica. Dug je i višestoletni put Vasojevica iz Stare Srbije (Kosova i Stare Raške) preko Hercegovine, Zete i Kceva do Lijeve Rijeke, koja se smatra njihovom plemenskom maticom, odakle nastaje njihovo širenje po Polimlju i dalje, kao i izrastanje u najvece pleme na Balkanu.

U Vasojevicima postoje dvoji Vukicevici, jedni su iz bratstva Lopacana (Rajovica), a drugi iz bratstva Mijomanovica, cija ja matica selo Zabrde kod Andrijevice. Šumadijski Vukicevici su iz bratstva Lopacana i njihova matica je selo Vinicka kod Berana, gde ih u znatnom broju još ima, i odakle su se vremenom raseljavali, tako da su im ogranci u Trešnjevu kod Andrijevice, zatim u selu Požeginja (opština Bijelo Polje) u predelu Korita, gde ih je 1957. godine bilo dve kuce („došli iz Brda"), a na njih podseca i toponim Vukicevac u selu Javorova (opština Berane) u Bihoru, u kojem sada žive samo Škrijelji (Šiptari), doseljeni iz Malesije.

U bezakona vremena, posle Velike seobe 1690. godine, pocelo je i jace pokretanje Vukicevica iz Vinicke, jamacno uslovljeno i otporom prema osionim feudalcima, gusinjskim begovima Šemovicima (ili Šeovicima), po svemu sudeci uglednog srpskog roda pre prelaska na islam krajem XVII veka, zbog kojih su se iseljavali seljaci-cifcije ne samo pravoslavni nego i muslimani.

Tako se pocetkom XVIII veka deo Vukicevica iseljava i redom nastanjuje u cetiri podrucja - jedni u okolinu Cacka (Dragacevo), drugi u selo Oparice u Levcu, dospevši tu u širokom luku preko Kosova, treci u okolinu Sombora (Backa), a cetvrti, koje predvodi rodonacelnik Vuka Vukicevic, dolaze u Svetlic, tada nenaseljen, i postaju osnivaci ovog sela, tacnije obnavljaci života u njemu. Da su svi ovi Vukicevici rod, svedoci i održavanje zajednicke vasojevicke slave, Sv. arh. Mihaila.

Prvi pisani pomen Svetlica je u austrijskom okupacionom popisu 1718. godine, sela oznacenog kao nenaseljenog u tadašnjem Kragujevackom distriktu, što odgovara vremenu dolaska Vukicevica, a podudara se i sa prvim pisanim pomenom Vukicevica u Somboru, gde je 1720. godine u popisu vojnika Potiske vojne granice upisan Radivoje Vukicevic, što se sve poklapa sa upamcenim vremenom seobe Vukicevica iz Vinicke.

Na molbi beckom cesaru 1747. godine, koju su potpisali svi granicari šanca Sombora, nalaze se i potpisi trojice Vukicevica (Vuka, Marka i Danila), a u nocnoj gradskoj straži, držanoj od 3. decembra 1795. do 28. marta 1796. godine, takode su nam vidljivi desetorica Vukicevica - Mijo, Ðurad, Vaso, Acim, Sima, Filip, Mišo, Andrija, Ðuka i Mijailo, dok ce se krajem tog veka (1798) Vukicevici nastaniti i u Donjem Kovilju u Šajkaškoj.

Vukicevica, za koje je etnolog Toša Radivojevic pogrešno zapisao da su došli iz Belopavlica u Crnoj Gori, bilo je 1831. godine u Svetlicu deset kuca, ciji su domacini sin lepenickog kneza Jovana Mihailo (r. 1789), Ilijin sin Stevan, zvani Steka (r. 1757), zatim Stekin odeljeni sin Sava (r. 1797), pa odeljeni Milicevi sinovi Panta (r. 1782), Dimitrije (r. 1790) i Jevta (r. 1799), Milijin sin Tanasije (r. 1791), koji je tada kmet, Pavle Milosavljevic (r.1794), Radomirov sin Stevan Ciric (r. 1797), koji živi u zadruzi sa bracom Stepanom, Vasilijem i Jovanom, i Marko Nikolic (r. 1807), potomak Milivoja, sina Vuke Vukicevica iz prvog braka.

Pocetkom ovog veka je u Svetlicu bilo 45 kuca, podeljenih na više rodova - Vukicevici u užem smislu (7 kuca), Jevtici (7), Lazarevici (3), Maksimovici (3), Milosavljevici (3), Pantici (3), Petricevici (3), Radojkovici (3), Todorovici (3), Cirici (3), Ilici (2), Lazici (2), Matejici (1), Milovanovici (1) i Radojkici(1), a ogranci svetlickih Vukicevica su Vukicevici u Ðurdevu (Lukanju) i Donjim Jarušicama i Petrovici u

Guberevcu (danas selo Borci) u Lepenici. Danas su, pak, najbrojniji Sarici (12), Stekici (8), prozvani po Ilijinom sinu Stevanu-Steki (r. 1757) i Vukici (6).

Selo potomaka oborkneza Mirka

Poslednje naseljavanje obavljeno je posle Velike seobe 1690.

Selo Šume je starog postanja. Prvi njegov pisani pomen je u godini 1428, u povelji kojom despot Ðurde Smederevac potvrduje baštinu velikom celniku Radicu Postupovicu, uglednom i mocnom vlastelinu, danas poznatijem kao ktitoru manastira Vracevšnice.

Od tada je bilo više korenitih promena u stanovništvu, ali su Šume, prazneci se i ponovo puneci stanovništvom, kao i vecina naših sela, uvek bile nastanjene. Poslednje naseljavanje je obavljeno posle Velike seobe 1690. godine, i ono je upamceno: prvi se, došav sa Kosova pocetkom DžVIII, naselio oborknez Mirko, koji je imao šest sinova. Danas se Šume dele na Mirkove potomke i - ostale, kasnije doseljenike, sa kojima se i po slavama se razlikuju: Mirkovi potomci slave Sv. Ðorda (Ðurdic), a ostali druge svece. Posle Prvog svetskog rata pet sedmina kuca u Šumama pripadalo je Mirkovim potomcima.

U vreme kad je Borivoje M. Drobnjakovic istraživao Šume (1923) Mirkovo stablo se razgranalo u dvadeset i cetiri roda sa 101 kucom. Navodeci zajednicko poreklo i isto krsno ime, kao i koliko koji rod Mirkovih potomaka ima kuca, Drobnjakovic ih je samo pobrojao, ovim redom:

Stanojevici, Popovici, Glišici, Martici, Maksimovici, Stankici, Prokici, Glišici (drugi), Uroševici, Mirkovici, Živanovici, Živojinovici, Nikolici, Bogicevici, Prokici (drugi), Milovanovici, Jakovljevici, Ristici, Markovici, Batici, Rankovici, Lazici, Petkovici i Antonijevici.

Koji su koja grana, od koga Mirkovog sina poticu, i koji su i za koliko kolena medusobno bliži - nije ni pokušavao da razmrsi. Poput ucenog etnologa Drobnjakovica, na ovom pitanju je zastao i amaterski vredan pokušaj Miodraga Krunica (umro nedavno u Kragujevcu).

Za razrešenje ovog pitanja zahvalni smo Aleksandru Sreckovicu, vanrednom profesoru Beogradskog univerziteta. Aleksandar Sreckovic (r. 1945, u Topoli), profesor fizike na Prirodno-matematickom fakultetu (Fizicki fakultet) u Beogradu, jedan je od vrhunskih znalaca savremene fizike (uža oblast: fizika plazme).

No, on je i zatocenik zavicaja. Istražio je devedeset rodova (familija) u selu Šume, i još niz rodova u drugim naseljima, od kojih su posebno razgranati znamenita loza Jokica u Topoli, Nikodijevici (danas Blagojevici) u Kopljarima, Ðukici u Nemenikucama, Mihailovici u Belosavcima, Petrovici u Velikoj Ivanci, zatim više rodova u Trnavi, Smederevskoj Palanci i okolini, Dobraci u Gruži i dr. Njegovi rodoslovi, uradeni genealoškim metodom savremene istoriografije i etnološke nauke, sadrže na hiljade licnosti, pravih malih biografskih profila tolikih pojedinacnih sudbina i konkretnih ljudskih života.

Podaci su prikupljani vrlo savesno i proveravani u svakoj prilici, pedantno i dosledno, kako to mogu samo pasionirani naucnici. I - zidovi zaborava su srušeni. Pred nama se ukazuje svojevrsna galerija likova, razudeni biografski recnik više od stotine rodova i porodica. A množenje porodica kao da nalikuje fisiji atomskog jezgra.

Što se tice rodoslovnog stabla oborkneza Mirka, osnivaca Šuma, ono danas, prema Sreckovicevom nalazu, ima osam grana - dve su od Mirkovih sinova Bogica, Živana, Pauna, Blagoja, zvanog Blaža, i Mihaila, i jednoga koji je bio pop. Sedmi, verovatno najstariji, Mirkov sin Ðorde otišao je pre 1750. u Rakinac i od njega su tamo Ðordevici i Milicevici. Od Bogica (r. 1724, imao sinove Marinka i Janka), u trecem naraštaju se zatrlo muško potomstvo.

Mirkov sin Živan je imao Ðorda (r. 1750), a ovaj pet sinova: Dmitra, Milovana, od koga su Milovanovici, Teofana, Obrada i Gligorija, zvanog Gliša, od koga su Glišici. Dmitar je imao cetiri sina - Avrama, od cijeg sina Ranka su Rankovici, Simu, od koga su Simici, Marka, od koga su Markovici, i Lazara, od koga su Lazici.

Od Milovanovih sinova Proke i Pantelije su Prokici i Pantelici. Mirkov sin Paun (r. 1730) je imao cetiri sina - Živana, od koga su Živanovici, Živojina, od koga su Živojinovici, ciji su ogranak Nikolici (od Nikole,

Živojinovog sina), Lukici (od Luke, Živanovog sina) i Pantici (od Pante, Nikolinog sina), Mirka, od koga su Mirkovici i Pavlovici (od Pavla, Mirkovog sina), i Ivka, od cijih sinova Obrada i Petka su Obradovici i Petkovici.

Mirkov sin Blagoje (r. 1732), zvani Blaža, imao je sina Milosava, a ovaj sinove Milovana, Proku, Maksima i Antonija, od kojih su današnji Prokici (drugi), Maksimovici i Antonijevici. Od Milovanovog sina Gliše je ogranak Glišica (drugih), ciji su deo bili Mihailovici, koji su izumrli.

Od petog Milosavljevog sina Save su tri familije: jedna se preziva po majci Stanki (Stankici), a dve po njegovim sinovima Kuzmanu (Kuzmici) i Damnjanu (Damnjanovici). Od šestog Milosavljevog sina Jovana su Jovanovici, od sedmog sina Radoja su Radojevici (ciji su ogranak Martici, koji su se ugasili), od osmog sina Vicentija su Vicentijevici, ciji su ogranak Ivkovici (od Ivka, Vicentijevog sina), a od devetog sina Aksentija su Aksentijevici (od ovog roda je cuveni Živadin iz Šuma, jedinstvena figura našeg zemljoradnickog i naprednog pokreta, ubijen od Nemaca 1942. godine).

Mirkov sin Mihailo (r. 1733) je imao Marka, a Marko sinove Stanka, Stanoja i Todora, od kojih su Stankovici, Stanojevici i Todorovici, zatim Mirka, od cijeg sina Tanasija su Tanasijevici, i Radosava od cijeg sina Bogica su Bogicevici. Od Mirkovog sina kojem je ime zaboravljeno su Popovici, Ristici, Živkovici, Brankovici i Ðordevici, kao i Jakovljevici i Uroševici. Ukupno, prema istraživanju profesora Sreckovica, u Šumama su 43 roda ciji je rodonacelnik oborknez Mirko.

Potomci Baje Pivljanina

On je na zahtev Porte, prebacen daleko u Istru 1670. U narodnim pesmama opevani hajduk i uskok Bajo Pivljanin je istorijska licnost. Roden je u Rudinicama u Pivi oko sredine XVII veka. Prvi put se u pisanim izvorima pominje 1664. godine, kada je kao cetovoda hajduka razbio turski karavan na podrucju Dubrovacke republike.

I u sledecih pet godina je vidljiv po svojim prepadima na Turke, zbog cega je, na zahtev Porte, sa svojim ljudima prebacen daleko u Istru (1670. godine), na podrucje Mletacke republike, a zatim u Zadar (1674. godine). U austro-turskom ratu, koji je poceo 1683. godine, kao i tzv. morejskom ratu, koji je izmedu Mlecana i Turaka poceo sledece godine (1684), cinio je cudesa od junaštva sa srpskim uskokom Stojanom Jankovicem po Ravnim kotarima i Dalmaciji, da bi naredne godine ponovo vojevao u rodnoj Hercegovini, po Pivi i Drobnjaku.

Poginuo je na brdu Vrtijeljci u maju 1685. godine na prilazu Cetinju, koje je sa 1.200 svojih hajduka Crnogoraca i Primoraca branio od nadiranja vojske skadarskog sandžakbega Sulejman-paše Bušatlije. Bajo se prezivao Nikolic, a po zavicajnoj Pivi je prozvan Pivljanin. U njegovim rodnim Rudinicama, seocetu u opštini Plužine u Crnoj Gori (po popisu 1991. godine 138 žitelja), žive danas i njegovi potomci, koji se po njemu prezivaju Bajovici (nadimak Cepuri). Po ispitivanjima Svetozara Tomica, posle Drugog svetskog rata su u Rudinicama bile dve porodice Bajovica, a u Bezuju, drugom pivskom selu, šest porodica Bajovica (Cepura).

Na znamenitog Baju Pivljanina podseca i naziv današnjeg naselja Bajovo Polje, koje je prozvano tako po tome što je tu Bajo Pivljanin ubio prvoga Turcina, a u Rudinicama su se do sredine ovog veka, na južnoj strani sela, u kraju zvanom Ivanovici, poznavali ostaci zidina kuce Baje Pivljanina.

Malo je, medutim, poznato da potomaka Baje Pivljanina, tacnije potomaka njegovih sinovaca, ima danas po Staroj Raškoj i Šumadiji. Po narodnom verovanju, ovo je u skladu sa prokletstvom koje je na svoj rod bacio sam Bajo. O tome u Pivi postoji ovo predanje: „Vele, bilo je sedam brace. Bajo pode u hajduke i pozove bracu. Oni ne htednu no ostanu kod kuce. Tada im on rece: Ni se iskopali, ni se razrodili, a zemlje vam uvek dosta bilo."

Kasnije je, na molbu Cepura, Bajovih potomaka, crnogorski mitropolit Mitrofan Ban citao molitvu, skinuo kletvu i blagoslovio kucu. Slicno predanje o rasturanju roda Baje Pivljanina postoji kod njegovih srodnika Markovica u gružanskom selu Ljuljacima. Pozivajuci se na rukopis istorije ove porodice, koju je, po pricanju „deda" Ognjana (umro 1872. u 103. godini), sastavio Stevan Markovic, profesor Beogradskog univerziteta, Mihailo Dragic je saopštio da su Markovici od roda Baja Pivljanina.

Po ovome izvoru, Bajo, koji zbog hajdukovanja nije zasnovao potomstvo, imao je dvanaest bratuceda, koje su Turci stalno uznemiravali da bi im izdali strica Baju. Jednom su u kuci pohvatali i svezali

jedanaestoricu, no jedna se žena iskrade i javi dvanaestom bratucedu, koji je bio kod stoke u baciji, a ovaj netom dojavi Baji, koji sa družinom pohita, te sve Turke, zatecene razuzurene na spavanju, pobiju, a bratucede oslobode. Zbog toga, po Bajinom savetu, da ih Turci ne bi našli i osvetili se, rasture se, svaki sa svojom porodicom, ali - nigde po trojica zajedno. Tako „Bacar" (što je bio one noci na baciji), sa bracom Mrlješom i Vukom, dode u Lunjevicu (Takovo), a odatle se, pošto im se tu nije dopalo, razidu.

Bacar ode u Radmilovice, Mrlješ u Toponicu, a Vuk, za koga kažu da se prezivao Markovic (ili je i on, skrivajuci se, menjao prezime), dode u Ljuljake, gde su mu potomci Markovici.

Markovici su doseljeni u Ljuljake od Pive, u prvoj polovini XVIII veka. Kumovi su im Popovici iz Belog Polja. Uz Markovice su u Ljuljacima i njihovi srodnici Mirkovici, koji su pre naseljavanja u Ljuljake prebivali u selu Deretin kod Kušica (opština Ivanjica). Ove dve velike familije, koje su se u Gruži razrodile, znaju da su od istog plemena iz Pive, to jest od roda Baje Pivljanina. Mirkovici se u užem smislu dele na Pantelice i Filipovice, a po domazetskoj liniji su medu njima Dragovici i Aleksici. Bliži rod sa Mirkovicima u Ljuljacima su Pavlovici, Petronijevici i Mijatovici, a njihov rod su i Srejovici u istom selu, doseljeni pravo iz Pive, pre Karadordevog ustanka. U Oplanicu su Markovicima rod Micici, doseljeni od Cajetine posle Prvog srpskog ustanka.

Od Bacara je u Radmilovicu nastao rod Bacarevica, a od Mrlješa, koji je došao u Toponicu, rod Mrlješa (Mrlješevica ili Mršljevica) i Ðokovica, a jedan njihov ogranak ce se potom, po nekom pretku popu, prozvati Popovicima. U užem smislu se rod Mrlješa deli na Pavicevice i Sindice u istom selu. Bacarevici u Radmilovicu imaju i predanje koje kaže da im je prababa doseljena iz sela Bacije kod Sjenice (danas u ovom selu ima 57 žitelja, od kojih su 26 pravoslavni, a 31 musliman). Posle Prvog svetskog rata u Gruži je bilo 62 kuce rodaka Baje Pivljanina - u Ljuljacima 38, u Oplanicu 4, u Radmilovicu 3 i u Toponici 17.

Boškovici iz Boškovog zbega

Arandelovac, osnovan 1859. godine, sastavljen je sve od samih doseljenika

Aleksin sin Ljubomir Isakovic, mašinski inženjer (koji nosi ime po dedi, popu Ljubomiru), napisao je knjigu uspomena iz koje se, kao u pravom romanu, odslikava život porodice Isakovica. Na žalost, u ovom trenutku, Isakovici u Donjoj Šatornji su samo o jednom duši - tzv. staracko domacinstvo (udova Božidarka, r. 1920, majka univerzitetskog profesora Mihaila Isakovica i inž. Petra Isakovica, koji žive u Beogradu). No, zato su u Šatornji brojni Prokici, Gavrilovici, Tomici, Vasici i ostali srodnici Isakovica.

Od ovog roda Isakovica je ugledni akademik i jedan od najvecih savremenih književnika Antonije Isakovic, zatim poznati stvaraoci i kulturni radnici sestre Bojana i Svetlana Isakovic (unuke popa Jeremije) i mnogi drugi, koji žive u Beogradu, Kragujevcu i inostranstvu.

Od Prokica je poznati društveni radnik Pantelija Prokic, sin ucitelja Dragutina Prokica, po kome se danas zove jedna ulica u Beogradu. Od Gavrilovica je ambasador Dragic Gavrilovic (sada u penziji), a od Tomica je student Živko Tomic (stradao na Kadinjaci 1941), po kojem se zove osnovna škola u Donjoj Šatornji i njeno odeljenje u Vinci. Vec godinu dana u Stragarima, u manastiru Voljavci, u kojem je bilo prvo sedište

Praviteljstvujušceg sovjeta, stoji jedna narocita spomen-ploca, posvecena Tanasku Rajicu, Karadordevom barjaktaru, na kojoj piše: „Na ovom mestu, uza zid temelja, levo od leve pevnice, iguman voljavacki Maksim, potonji hadžija Mihailo, poklonik Hristovu grobu u Jerusalimu, sahranio je glavu Karadordevog barjaktara Tanaska Rajica, koji je junacki poginuo u boju na brdu Ljubicu iznad Cacka 1815. godine. Visoko ceneci svetao primer i svesnu žrtvu Tanaska Rajica, prvoustanika iz Stragara, s dozvolom i blagoslovom gospodina doktora Save, episkopa šumadijskog, a uz pomoc dobrotvora Mila Boškovica, privrednika iz Arandelovca, ovu spomen-plocu podiže na Usekovanje, 11. septembra (29. avgusta) 1995. godine Zadužbinsko društvo 'Prvi srpski ustanak' Orašac".

Prosto neverovatno da do sada nije bilo nikakvog natpisa nad grobom cuvenog junaka iz oba srpska ustanka. Da to za 180 godina nisu ucinili ni kaluderi, ni potomci Rajici, ni vojska, ni država. Kao da na krišom sahranjenog Tanaska Rajica, iza ograde Cacka, na kojoj mu je bila istaknuta glava, još zlurado gledaju davno nestali Turci. Zato je razumljivo što posetioci Voljavce nastoje da doznaju i nešto više o Milu Boškovicu, ispravljacu naše nebrige i propusta. U samom Arandelovcu, koji je kao varošica osnovan 1859. godine, sastavljenom sve od samih doseljenika, pretežno zanatlija, kako pokazuje popis njegovih žitelja 1863. godine, nije bilo nijednog Boškovica. U predelu Jasenice su cetiri roda Boškovica.

Ako izuzmemo Boškovice u Velikoj Plani, ciji je predak Trajko došao kao strugar iz sela Slepce kod Prilepa 1860. godine, svi ostali Boškovici, koji ocito nisu rod jer su im slave razlicite, poreklom su od Sjenice, odakle su pristigli u razlicito vreme - Boškovici u Vukasovcima su došli 1809. godine, Boškovici u Belosavcima su došli pre Prvog ustanka, a najranije su došli Boškovici u Vrbici - znatno pre Kocine krajine. Od ovih potonjih je Mile Boškovic (r. 1941), ekonomista i uspešan privrednik, ali, ništa manje, i predani poštovalac istorije i pomagac vrednih pregnuca.

Zato su, od tri Boška, dvojica - koji su rodonacelnici Boškovica u Belosavcima i Vukasovcima - od potomaka zaboravljeni, ali treci, rodonacelnik Boškovica u Vrbici - nije. O tom Bošku, koji je istorijski vidljiva licnost, postoji više tragova i zapisa. Od njih je možda najtrajniji zapis koji je postao zemljopisna cinjenica. Naime, kao što je Borivoje M. Drobnjakovic zapisao, na Bukulji postoji mesto koje se zove Boškov zbeg. Ovo sklonito mesto, na strani spram Jelovika, u koje je narod bežao za vreme Kocine krajine i Prvog ustanka, nazvano je po Bošku, pretku vrbickih Boškovica, koji ga je odredio i pripravio za zbeg naroda i svoje nejaci.

Boško je, po sacuvanom porodicnom predanju, došao od Sjenice, a daljim poreklom je iz Crne Gore. Po raspoloživim podacima, roden je sredinom XVIII veka, a u Vrbicu je došao najmanje deceniju pre Kocine krajine (1788). Govedarom je nazvan stoga što ga je neki bogati Turcin u Vrbici najmio da za njegov racun dogoni stoku od Sjenice i prodaje u Beogradu. Radeci ovaj posao, vredan i preduzimljiv Boško se dopao Turcinu, koji mu, da bi ga pridobio, dozvoli da se naseli u delu Vrbice koji se naziva Baljkovica, na prostranom zemljištu blage padine od brda Preseke do potoka Jelinca, koje se naziva Lapin. Na ovoj suncu okrenutoj strani je matica roda Boškovica.

Po kazivanju Arandela Boškovica (r. 1911), izuzetno otresitog coveka i cenjenog domacina, kao i drugih kazivaca, koje je prikupio književnik Vladeta Kolarevic, koji upravo dovršava rodoslov ove familije, Boško se ovde naselio sa bracom Radom, Kostom i Živkom. Mada su razrodeni, i danas se sa Boškovicima svojataju Radovici (zvani Cisovci), Kostici i Živkovici. Znak njihovog zajednickog porekla je isto krsno ime (Sv. arh. Mihailo, preslava Letnji Sv. Arhandel), kao i staro kumstvo (Boškovicima i Kosticima kumuju Terzici, a Radovicima i Živkovicima Miloševici iz istog sela). Sa druge, pak, strane Baljkovice, u Orašcu, naskoro su se naselila i Boškova braca od striceva - Stojan i Andrija, od kojih poticu tamošnji Stojanovici i Andrici, koji imaju istu slavu kao i Boškovici.

Kao domacin, Boško se zaimao, pa i unajmljivao ljude za rad i poslugu. Tako se, kako beleži istoricar Milenko M. Vukicevic, izmedu 1781-1784. godine, pošto mu je otac Petar Mrkša ubijen od Turaka u Masloševu, kod Boška u Vrbici pojavljuje kao najamnik - glavom mladi Karadorde, koji je, da bi bio bliže majci i porodici, napustio Fazli-bašu u Palanci, i došao Bošku, gde je nesumnjivo našao utocište i razumevanje za svoje rodoljubive pobude.

Naskoro ce izbiti i Kocina krajina, kojoj ce pristupiti i buduci Vožd, a po sebi je jasno zašto tada Boško gradi zbeg u Bukulji. I kasnije, pod Obrenovicima, kad je politicki argument bila drenova budža u pomrcini, kao odani karadordevac bice ubijen Boškov praunuk Spasoje. Boško je imao tri sina - Kuzmana (r. 1787), Gligorija (r. 1792) i treceg, koji je bio najstariji, cije je ime zaboravljeno, ali su u popisu 1831. godine upisani njegovi oženjeni sinovi Petar (r. 1802) i Dmitar (r. 1807) u kuci sa stricem Gligorijem. Loza tog najstarijeg sina je u trecem kolenu (sa unukom Stanojkom) izumrla po muškoj liniji.

Srodstvo po mleku

Simici su sa Blagojevicima braca po materi

U popisu 1863. godine su tri kuce Boškovica. Dve kuce su od Kuzmanove, a jedna od Gligorijeve loze. Pada u oci da su sve tri kuce zadružne. U prvoj su, uz majku Milicu (udova Kuzmanovog sina Živojina), ženjena braca Obrad i Gavrilo, sa sinovima Maksimom i Milošem i neoženjenom bracom Tanasijem i Vasom, a u drugoj - Kuzmanovi sinovi Sreten i Živan sa ženama i osmoro dece.

U trecoj kuci su, sa domacinom Vukadinom (sin Gligorija), cetvorica njegove takode oženjene brace - Ristivoje, Kostadin, Jevrem i Jelisije. Vukadinova kuca, koja broji 22 duše, najveca je porodicna zadruga u to doba u Vrbici. Iz ovih imucnih zadružnih kuca nastace pola veka kasnije 20 kuca Boškovica, kojih je oko Prvog svetskog rata bilo 15 u Vrbici, a pet u Misaci, gde im je deo imanja, na kojem su se, deobama

porodica, nastanjivali. Izmedu dva svetska rata bice Boškovica nastanjenih i u Arandelovcu, dok ih danas ima više od pedeset domacinstava, u više mesta u zemlji i inostranstvu.

Ako je istorija gledanje smrti u oci, Boškovici su joj primerno dali svoj obol, od javorskog rata, topolske bune, balkanskih ratova, i dva svetska rata. U kuci Miaila i Zorke Boškovic je bila partizanska baza, a u njoj poslednje prenocište jedne od legendi ovog kraja, narodnog heroja Milica Radovanovica, Slobodana Minica i Milovana Ilica Mišule (poginuli od žandarma 10. februara 1944. godine u potoku Kamencu u Vrbici).

Ako je život neumorno izgaranje u radu, i tu se Boškovici imaju na šta pozvati - kao zemljodelci, prevoznici, trgovci, a u novije vreme i intelektualci. Iz Kuzmanove loze su više puta birani za predsednika opštine sin Sreten u prošlom i praunuk Života u ovom veku. Medu prvima u okolini je Ivan Boškovic (Misaca) imao vršalicu, nadaleko traženu, s kojom je dospevao do Kosova, kad se tamo još vrlo mlatom ili stokom. Od ovog roda su cuveni trgovac u Arandelovcu Boško, kao i predratni i poratni trgovac Miloje zvani Telak, koji je u meduvremenu preživeo nemacki logor „Mathauzen", pukovnik Živomir, major avijacije Obren, rudarski inženjer Radiša u industriji mermera „Vencac", tehnolog Slobodan u „Šamotu", pravnik Ljuba, stomatolog Milinka-Bela u Užicu, profesor biologije Dana u Topoli, fudbaler Svetozar-Zare (kad je „Šumadija" bila na vrhuncu slave), zatim Miloš (igrac cacanskog „Borca", pa milanovackog „Takova"), i dr. Svaka, ma kako da se cini obicnom, ljudska sudbina je roman u malome.

O svakom coveku se može napisati posebna pripovest, a o porodici epopeja. U našoj književnosti nije dovoljno razvijen roman o porodici. Mi nemamo romaneskno obradene, poput Engleza, svoje Forsajte, ili poput Nemaca svoje Budenbrokove. Ali u romanu imamo svoje Katice, olicenje života u našoj zemlji seljaka, koje je Dobrica Cosic u svojim knjigama, stajuci tako uz rame Golsvortija ili Tomasa Mana, stavio u žižu istorijskih tokova i lomova u poslednja dva veka.

Katici su u ponecem i izmišljeni, ponešto im je dopisano. Znamo da se umetnicka istina ne mora podudarati sa istorijskom istinom. Medutim, Katici nisu puka pišceva fantazija. Mnogo je naših porodica koje se mogu prepoznati u Katicima. U takve porodice možemo ubrojati i Alempijevice u Maloj Pcelici. Zahvaljujuci trudu doktora Dragomira Alempijevica, pred nama je rukopis od cetrdesetak kucanih strana o poreklu, razvoju i sadašnjem stanju ove grupe porodica vezanih istim pretkom. Autor, uveliko i krepko u devetoj deceniji života, doktor Alempijevic je cuveni hirurg, za koga se sada vec, bez preterivanja, može reci da je legenda bolnice u Topoli, i to u vremenu kada je ova bolnica, po nastanku kraljevska, bila u trouglu Beograd-Valjevo-Kragujevac najopremljenija i veliko narodno lecilište u ovom delu Šumadije.

Iz rukopisa, naslovljenog kao secanje na prošlost, doznajemo mnogo dragocenih podataka. Jezgrovito, i vrlo upecatljivo, odslikan je razvojni luk ove, po mnogo cemu tipicne, ali isto tako i osobene, šumadijske porodice - od inokosnog nastanka do grananja u više rodova, od naseljavanja, najpre u ataru Koricana, preko udomljavanja u Maloj Pcelici, do sadašnjeg razvejavanja u više naselja, a u pogledu životnih prilika kroz koje je prolazila - od zaimavanja, kmetovanja, preko prebrodenih nedaca, ratnih smrti i mirnodopskog mrenja, do današnjeg naraštaja vrlo razudenog radnog i profesionalnog profila.

O Alempijevicima u Maloj Pcelici je pocetkom ovog veka Toša Radivojevic vrlo škrto zapisao da su doseljeni izmedu 1804. i 1814. godine iz okoline Novog Pazara, da slave Svetog Nikolu i da ih je 1911. godine bilo osam kuca - od kojih po dve kuce Alempijevica, Blagojevica i Stancica, a po kuca Milanovica i Simica. Za nas je posebno bitno što, baveci se poreklom stanovništva, možemo, zahvaljujuci doktoru Dragomiru Alempijevicu, da rašclanimo lozu ove grupe porodica, o kojoj nam, osim srodstva, Toša Radivojevic nije ostavio bližih naznaka.

U najkracem, rodonacelnik Alempije se za vreme Karadordeve vojne na Sjenicu (1809. godine) sa starijim bratom Jevtom doselio u Kragujevac. Jevto je radio u kavani, a Alempije pocne pekarski zanat. Kasnije Jevto sa svojom ženom preuzme mehanu u Koricanima, gde bude i Alempije, koji, potom, ode u kucu udovici Stanici, zvanoj Stanka, u Malu Pcelicu. Jevto je umro bez potomstva, a Alempije je sa Stankom, uz koju je iz prvog braka bio sin Blagoje, imao catiri sina - Milana, Simu, Aleksandra i Maksima.

Prezimenski gledano, na ovom ognjištu imamo petoro rodonacelnika - deo potomaka ce se prezivati po ocu Alempiju, deo po majci Stanki, deo po njihovim sinovima Milanu i Simi, a deo po Stankinom sinu, a Alempijevom pastorku Blagoju (Alempijevici, Stancici, Milanovici, Simici i Blagojevici).U ovoj porodici je sacuvana i vrlo važna ustanova našeg narodnog života - srodstvo po mleku, kako se naziva srodstvo po majci ili srodstvo po istoj utrobi iz koje su potekli.

Svi potomci su Stancici, jer ih je sve izrodila Stanka (umrla 1864). Alempijevici, Milanovici i Simici su medusobno bratstvenici i po ocu, a sa Blagojevicima su braca po materi. I dandanas je ovo srodstvo u poštovanju, što se vidi i u okupljanju ove porodice sa više prezimena, a istom krsnom slavom, o svadbama, rodendanskim slavljima i zadušnickim pomenima.

Proterani begunci Žujovici

Do svog državnotvornog pregnuca 1804. Srbi su uvek bili dobrovoljci

Poput Alempijevica (Stancica) u Maloj Pcelici, srodnici po mleku su Timotijevici i Stamatovici u Sipicu. Oko sredine XVIII veka u Sipic se naseli Radovan iz Sedlara u Resavi. Ovaj udovac se oženi udovicom iz boljevackog sela Lukova, koja mu dovede tri pastorka, a potom rodi Radovanu sina Timotija. Od Timotija su današnji Timotijevici (drugo prezime Radovanovici), a od pastoraka su Stamatovici, u okviru kojih su Stojilovici, Markovici i Brankovici (1911. ih bilo 17 kuca).

Prvi slave ocevu, Radovanovu slavu Sv. Nikolu, a drugi (Stamatovici) Sv. Tomu, ali su svest i poštovanje srodstva po majci održali do našeg vremena. Osoben je slucaj roda Marinkovica u Topoli. Po ocu, oni su srodnici Karadordevica, jer je njihov rodonacelnik Marinko rodeni brat Karadordev.

Kao što je poznato, Karadorde je po svojoj prekoj naravi zapovedio da se Marinko obesi. Kasnije, videci da mu se inokosna snaha muci sa malom decom, sažali se i - dovede joj coveka u kucu, da bude od pripomoci dok deca ne stasaju. Karadordeva snaha (po predanju se zvala Marica), koja je sa Marinkom imala sinove Stevana i Stepana, rodi sa ovim covekom, Pavlom, zvanim Osacaninom, sinove Jovana i Obrada.

U popisu 1863. godine su ova braca po majci jedno ognjište. A kada je, za odmazdu zbog topolske bune 1877. godine srušen topolski grad, oni izbegnu na imanje u Krcevac, gde se nastane, prebivajuci u prvo vreme u jednoj kacari, koja je ocuvana i sada. Marinkovi potomci, koji slave Sv. Klimenta, što je stara slava Karadordevica, prezivaju se Marinkovici (Stepanovici i Ðordevici), a Pavlovi potomci Pavlovici, koji slave svoju slavu, Sv. Jovana. No, svest o srodstvu po majci je sacuvana. Kuce Marinkovica i Pavlovica u Krcevcu su jedne uz druge, zapravo oko kacare, u kojoj im je bilo zajednicko ognjište po zbežavanju iz Topole.

Uprkos zaslugama koje su imali u borbi protiv Turaka, kao i ugledu svog clana Radojice Žujovica, jednog od šest clanova najvišeg sudskog tela ustanovljenog u Srbiji toga vremena, Suda opštenarodnog srpskog, osnovanog 1820. godine u Kragujevcu, kao i bliskim vezama sa knezom Milošem, na rod Žujovica, naseljen u Ješevcu u Gruži, obrušila se najstroža kazna - da se raseli. Odluka je donesena i sprovedena 1826. godine, a ovakva kazna je usledila zbog višegodišnjih žalbi okolnih sela, a pogotovu žitelja Borca, na štetu koju su im mocni i osioni Žujovici nanosili.

Raseljeni Žujovici, predvodeni svojim starešinom Milenkom, koji ih je 1809. godine, posle boja na Sjenici i Suvodolu, i doveo u Ješevac, odbiju da se presele na opustelu baštinu Carapica u Ripnju, koja im je ponudena za naseljavanje „jer su žene izjavile da nece na okrvavljena ognjišta", a prihvate da se nasele na neko tursko zemljište u Nemenikucama na Kosmaju. Odatle se, vremenom, neki presele u beogradski Rajkovac, Koracicu i Ropocevo, a neki odu u Šumadijsku Kolubaru - Arapovac, od kojih jedna kuca ode u Junkovac (kolubarski). Drugi deo ješevackih Žujovica, na celu sa starešinom Živkom, dode u Malu Vrbicu na Kosmaju.

Tako se Žujovici, raseljeni sa Ješevca, nadu na Kosmaju u susedstvu svojih rodaka Žujovica, koji su se iz Korita doselili 1809. godine pravo ovamo, u selo Rogacu. Od ovih rogackih su Žujovici u Sopotu. Žujovici u Rogaci imaju nekoliko ogranaka (Obrenovici, Oketici, Radovici i Mišici). Sa druge strane, medu Žujovice u Nemenikucama ce se, još, iz valjevske okoline, doseliti deo njihovih srodnika Žujovica iz sela Vracevica (koji su se tamo smestili takode u seobi 1809. godine). Od ovih valjevskih Žujovica su Žujovici u Velikim Crljenima. Neki, pak, iz roda Žujovica raseljenih sa Ješevca se razidu pojedinacno po Gruži. Tako u Borcu ostanu Pajovici, u Radmilovic odu Lukovici, a u Grivcu Negovanovici dodu kao domazeti u kucu Žujovica.

Svi ovi Žujovici su poreklom iz Korita. I danas u predelu Korita, u selu Ðalovici (opština Bijelo Polje), koje se ranije zvalo Petrovici, na mestu zvanom Nikolici - a to je staro prezime Žujovica -

razaznaje se Žujovo kucište, ostaci domacinstva rodonacelnika Žujovica, koji su tamo bili ugledni stocari i jak rod (40 pušaka). Sredinom ovog veka bilo je Žujovica u Nemenikucama (6 kuca), Rajkovcu (15), Ropocevu (7), Koracici (4), Maloj Vrbici (5), Rogaci (40), Sopotu (1), Arapovcu (1), Junkovcu (1), Velikim Crljenima (4), Vracevicu (36), Borcu (2), Grivcu (1) i Radmilovicu (2). Ukupno - 125 kuca. Da su svi ovi Žujovici rod, vidi se i po tome što svi, izuzev cetiri kuce (u Arapovcu, Borcu i Grivcu, koje su promenile slavu), slave Sv. arh. Mihaila. Rod Žujovica je dao više zaslužnih ljudi. Iz ovog roda su prvi propagator socijalizma u Srbiji Živojin Žujovic (1838-1870), geolog i predsednik Srpske akademije nauka Jovan Žujovic (1856-1936), radikalski prvak Aleksa Žujovic (1867-1951), revolucionar Sreten Žujovic-Crni (1899-1979) i dr. U prezimenima pojedinih porodica je najcešce sadržan podatak o nekom prelomnom trenutku, koji je bio sudbinski važan, kako za pretka tako i za samu porodicu.

Do svog državotvornog pregnuca u Prvom srpskom ustanku, Srbi su uvek spremno pristajali, kao dobrovoljci, u svim austro-turskim ratovima. Spomen na to su prezimena nekih šumadijskih porodica ciji su se preci isticali kao ucesnici u borbama protiv tudina i porobljivaca. Za ostvarenje slobode kao vekovnog sna bilo je, osim junackog srca, potrebno i oružje. Da je naša kuka i motika imala domišljate predvodnike i spretne, uglavnom samouke, zanatlije za izradu i opravku oružja svedoce prezimena mnogih porodica.

Isto tako, Srbi seljaci su sami gradili i spravljali sve što im je bilo potrebno za život, stanovanje, rad, prevoz, spremanje hrane i pica, ostavu odece. Premda su ovome bezmalo svi bili vicni, neke porodice su se ipak isticale, pa su tako nastala prezimena koja su najbolji imenik i pregled zanatskih veština i rukotvornog umeca.

Prirodno je da se u zemlji seljaka niko ne preziva Seljakovic, Ratarevic ili Težakovic, ali su seljaci kumovali prezimenima svojih rodaka i suseda koji su obavljali neke druge poslove ili bili u odredenoj službi, po cemu su se razlikovali i što ih je trajno oznacilo. Niti su Šumadinci samonikli, niti bi stekli tako dobar glas i ugled da uza se nisu imali takve životne oslonce i pomagace kakve su majke, žene i kceri Šumadije, u ciji spomen govore mnoga prezimena.

Drevni zanati u Srbiji

Drvene posude, a pogotovu kašike, mogle su se naci u upotrebi i do sredine ovog veka

U vreme poodmaklog robovanja pod Turcima, kao i u svim teškim i odsudnim vremenima, selo je bilo uporište snage srpskog naroda. Gledajuci s prezirom na pomalo otudene i Turcima previše ponizne svoje sunarodnike koji su krajem XVIII veka živeli po gradovima, Vuk Karadžic je isticao da „Narod srpski nema drugih ljudi osim seljaka", a Stojan Novakovic, istražujuci kakvo je bilo srpsko selo u srednjem veku, zakljucuje „sela su naša bila u neku ruku svet za sebe...Sve što je neophodno trebalo domu i selu, mahom se izradivalo u selima samim."

Tako su se razvijali naši seoski zanati i podsticala narodna privreda. U Srbiji za vreme Nemanjica su vec obrazovana i sela ciji su se žitelji bavili raznim zanatima. O tome danas svedoce nazivi mnogih sela - Grncari, Zlatari, Kolari, Kopljari, Kožuari, Kovaci, Kamenari, Loncari, Lukari, Rudari, Sedlari, Stapari, Strelari, Tulari, Cešljari, Šavci, Štitari, koja su zapravo tako nazvana što su na njihovom tlu u srednjem veku cvetali odredeni zanati, a ovome se mogu dodati i sela Ratari i Ribari.

U srednjovekovnim svedocanstvima, a posebno u vladarskim i vlastelinskim poveljama i darovnicima (Žicka, Svetostefanska, Decanska i Arhandelovska hrisovulja), mnoga od ovih sela se i pominju sa jasnim obavezama i povlasticama, upravo zbog svoje namenske proizvodnje.

Na najpretežniju privrednu granu nekih sela, uglavnom kasnije izniklih, najbolje nas i bez sumnje upucuju njihovi nazivi, kao što, na primer, o razvijenom stocarstvu govore nazivi sela Jagnjilo, Šiljegovac, Ovca, Ovcare, Ovcarevo, Mrcajevci, Kozarac, Kozjak, Koznik, Kozarica, Jarinje, Jarceva, Konjarnik, Konjska, Konjevici, Kobilje, Kravarica, Kravice, Kravlji Do, Volujak, Volujac, Bivoljak, Bivolje, Katun, Bacije ili Stanovo, na zemljoradnju Ovsište, Lanar, Konopnica ili Ražana, a na pcelarstvo Trmbas, Trmcište, Kovanluk, Uljari itd.

Malo je, medutim, sela koja su posle propasti Despotovine (1459. godine) dobila naziv po zanatima, jer za to, pod turskom okupacijom, jednostavno nije ni bilo uslova, pa je našim ljudima bilo i zabranjeno da se odredenim zanatima bave.

Zato, kako je za svoje vreme Vuk uocio, „Srbi sami gradu sijeku, sami (osobito siromasi) kuce i ostale zgrade prave; svaki Srbin opanke sam sebi gradi", a vredne Srpkinje su svoje muževe i sinove, kao i ostalu celjad, odevale od glave do pete, izradujuci, krojeci i šijuci sve što je potrebno za odecu i spremu od vune, lana i svile.

Sa oslobodenjem od Turaka oživljuje i privreda, a posebno zanati. O raznovrsnosti i razvijenosti zanata u šumadijskim selima imamo najrecitiju potvrdu u prezimenima porodica koje su se osvedocile i istakle zanatskom veštinom. Neke su od ovih porodica, kao Majstori u Lipnici i Majstor-Jovanovici u Lapovu, istakle u nazivu majstorstvo svog pretka, bez navoda kojim se zapravo zanatom on bavio.

Poput Majstor-Jovanovica, i Majstori u Lipnici (cijih je kuca pocetkom ovog veka bilo 25) znaju ime svog rodonacelnika, majstora Ilije, koji se pre Prvog srpskog ustanka doselio iz Starog Vlaha. Mogli su se i oni prozvati Majstor-Ilici, ali - zanat je zlata vredan, pa je tako zanatsko umece potislo licno ime njihovog zaslužnog pretka.

U gorovitoj Šumadiji, koja je šumom bila tako obilata, drvo je bilo prirucna grada za sve - od njega su pravljeni kuce, od grede temeljnjace do krova i kapica na njemu, pokucstvo, kace za ostavu žita, bacve za vino i rakiju, kola za prevoz dobara. U ovom veku su tek pomrli oni koji su pamtili kola bez ijednog metalnog dela.

I premda Vuk Karadžic kaže, što je pocetkom prošlog veka i bilo tacno, da „drvene zanate zna gotovo svaki Srbin", neke porodice, i njihovi pojedinci, istakle su se medu drugima, pa su zato od okoline i imenovane po toj svojoj odlici.

Tako su Drvenjakovici u Stublu, naseljeni pre Kocine krajine, dobili prezime po tome što su gradili kolibe od drvenika. Osobito su kacari bili na ceni, te otuda u više sela ima porodica Kacarevica - u Brzanu, Vinci, Vlakci, Godacici, Lapovu, Milavcicu i Resniku, dok se u Gorovicu prezivaju Kacarici.

Ove su porodice uglavnom došle u isto vreme, oko Prvog srpskog ustanka, ali sa razlicitih strana - iz Zagrada u Timoku (Brzan), „iz istocnih krajeva" (Vlakca), odnekud u Vrelo kod Topole (Vinca), od Novog Pazara (Godacica), iz nepoznatog kraja (Milavcice), od Knjaževca (Lapovo), od Zajecara (Resnik), što govori da je u svim tim predelima kacarski zanat bio razvijen. Naciniti bacvu je vece majstorstvo, pa je zato bacvarsko prezime rede. Nose ga Pinterovici (od nemacke reci „Binder", što znaci bacvar) u Ratarima.

Izradivaca kola je takode na više strana, pa tako imamo Kolarovice (ili Kolarevice) u Brzanu, Jagnjilu, Natalincima i Blaznavi (sa ogrankom u Brezovcu). Od njih samo ovi u Brzanu imaju i drugo prezime - Milosavljevici. Drvene posude, a pogotovu kašike, mogle su se još ponegde kao stoni pribor naci u upotrebi i do sredine ovog veka.

Na to podseca prezime Varjacica, kojih ima u Grošnici, Dragobraci (gde su im ogranci Pantovici, Milovanovici i Stevanovici) i Ðuriselu. No, nisu oni tako prozvani usled toga što je njihov predak izradivao zdele i varjace, vec zato što se on za vreme Karadorda doselio iz Varjaceta, zaseoka sela Prilike kod Ivanjice. Ali ime zaseoka Varjace nedvosmileno pokazuje da su se njegovi žitelji isticali rukotvornom izradom varjaca drugih kucnih predmeta.

Stoletna debla, koja nije bilo lako, pa ni bezopasno, poseci i srušiti, kudikamo je bilo teže obraditi i pripremiti za odredenu namenu. U to nas uverava prezime Strugarevica (ciji su ogranci Pavlovici i Jovanovici) u Radovanju. Njihovi preci, doseljeni posle Kocine krajine iz Katrge u Rudnickom Pomoravlju, prvo su nosili podsmešljivo prezime Džudžovici, ali su puno priznanje i uvaženje dobili uzornim obavljanjem strugarskog zanata.

Seljaci i oružari

Barut je spravljan u Stragarima za potrebe države

U imenu je uvek sadržan neki bitan podatak. Tako i prezimena pružaju dragocena obaveštenja o sudbini, nasledu, svojstvima i odlikama onih koji ih nose. U središnoj Šumadiji (Gruža, Jasenica i Lepenica) padaju u oci prezimena koja su nastala na osnovu ratnickih vrlina ili vojnih veština, jer je takvih prezimena ovde, u odnosu na druge naše krajeve, srazmerno ponajviše. Ovakva prezimena nose

Serdarevici, Vojvodici, Buljubašici, Barjaktarevici, Barutdžici, Višekovici, Arbijaši, Kundakovici, Pištoljevici, Tufegdžici, Tobdžici...

Serdarevici u Darosavi (u meduvremenu selo administrativno bilo nazvano Partizani) vrlo su ugledna i brojna familija (1948. godine imala 62 kuce), doseljeni od Sjenice, a predak Sima Serdar, pobratim Karadordev, ucestvovao u dizanju ustanka 1804. godine. Serdari (titula uzeta od Turaka) su bili narodni glavari i vojni zapovednici.

Vojvodici u Oplanicu se danas prezivaju Ružici. Za njihovog pretka Milutina, koji sedoselio od Sjenice, kažu da je bio vojvoda pod Karadordem. Medutim, medu nama poznatim vojvodama u Prvom ustanku, kojih je po svedocanstvima bilo 167, nema njegovog imena. Moguce je da je bio starešina u Prvom ustanku, pa ga je okolina smatrala vojvodom, ali je isto tako verovatno, pogotovu što je Ružicima staro prezime Vojvodici, da je ovo prezime doneto iz starog kraja.

Buljubašici (na turskom buljukbaša: zapovednik manjeg odreda vojske, cetovoda, kapetan) doselili su se od Sjenice u Ovsište i, naravno, ucestvovali u Prvom ustanku, gde im je predak stekao cin buljukbaše. Danas imaju i druga prezimena (Milojevici, Stevanovici, Vasici i Ðordevici).

Barjaktarevica (ili Barjaktarovica) ima u Velikoj Plani i Jovanovcu. Prvi su doseljeni od Vidina i, ratujuci uz Karadorda, predak im je bio barjaktar. Danas imaju i druga prezimena (Petkovici i Petrovici). Barjaktarovici u Jovanovcu su takode doseljeni u Prvom ustanku iz Petnjika u predelu Vasojevica, a poreklom su iz plemena Bratonožica, gde ima još njihovih srodnika.

Barjaktarovici u Jovanovcu su pocetkom ovog veka imali i druga prezimena, tj. ogranke (Petrovici, Jocici, Milutinovici). Šacica baruta u rukama Srbina je uzdrmala Otomansku carevinu. Dobavljan skupo, skrivan strogo poverljivo, barut je bio zaloga i uzdanica slobode. Taj zapaljivi prah je spravljan u Stragarima, a preci Barudžica (koji se prezivaju i Markovici) u Ljubicevcu (raniji naziv Bušinci) kod Stragara su „pravili barut za državu".

Sa barutom je u vezi višek, što na turskom znaci: patron, naboj, bojevo punjenje. Jedan Karadordev saborac iz Topole se zvao Ðorde Višek, kome je nesumnjivo bilo povereno rukovanje višecima, kao i pretku Višekovica u Vrbici kod Arandelovca, doseljenom pre Ustanka iz Dragaceva. Predmetu koji izade iz upotrebe se zaboravlja ime.

Tako je potisnuta i arbija - drvena ili gvozdena šipka kojom se mala puška nabija kad se puni. A po arbiji je jedna velika familija, Martinovici u Rakincu, prozvana Arbijaši, ciji su preci doseljeni s Kosova u Velikoj seobi 1690. godine. Danas ova familija ima više ogranaka (Ivanovici, Ristici, Filipovici, Miloševici, Nikolici, Uroševici i Petrovici).

Ustanici su pravili i svoje oružje, topove, u pocetku trešnjeve, a i puške. Na to danas podseca prezime Kundakovica u Baljkovcu, doseljenih za vreme Karadorda od Novog Pazara, koji imaju i druga prezimena (Vulovici, Ivanovici) i ciji predak je bio majstor za kundake (drveni deo puške).

Možemo zamisliti koliko su bili važni, nekome zazorni, pa i pogubni, Pištoljevici u Gorovicu i Junkovcu. Ova velika i stara familija, doseljena iz deževskog kraja (Sjenica - Studenica) pre Kocine krajine, prvo se naselila u Gorovic, odakle jedan njen deo prede posle Prvog srpskog ustanka u Junkovac, a drugi deo, koji se preziva Blagojevici, u Žabare, a svi su, od starine, jedna familija sa Simicima u Božurnji i Spasicima u Topoli i Krcevcu.

Po porodicnom predanju, ove familije poticu od tri brata, od kojih je jedan naseljen u Topolu, drugi u Božurnju, a treci u Gorovic. Njihovo srodstvo se potvrduje i time što svi slave istu slavu (Sv. Stevana). Pištoljevici danas nose i druga prezimena (Petrovici, Mihajlovici, Glišici, Stankovici i Velickovici u Gorovicu, a Antonijevici, Stevici, Ilici i Mihailovici u Junkovcu).

Poput Pištoljevica, tako prozvanih po veštini izrade i rukovanja vrstom vatrenog oružja, na visokoj ceni su i Tufegdžici (tufegdžija na persijskom znaci puškar, zanatlija koji popravlja puške). Tufegdžica (Tuvegdžica ili Tufekdžica) u ovom predelu ima u cetiri sela - Gorovicu, Kloki, Lipovcu i Popovicu. Tufegdžici u Gorovicu su vrlo stara familija, i ne pamti se otkuda je doseljena, ali nije slucajno što suseduju sa Pištoljevicima.

Od njih poticu Tufegdžici u Kloki, kamo ih je deo prešao sredinom prošlog veka. Tufegdžici u Lipovcu kod Topole, koji imaju i drugo prezime (Radosavljevici), doseljeni su od Sjenice pre Ustanka, a Tufegdžici u Popovicu su došli od Gurgusovca (današnji Knjaževac) posle Kocine krajine.

Top je bio vrhunsko vatreno orude Karadordevih ustanika, pa je razumljivo što je u to vreme stvorena i ustanicka topolivnica na Kalemegdanu. Topolivac je bio cuveni Toma Milinovic, koji je u nagradu dobio i vojvodsko zvanje, ali imena tobdžija su uglavnom zaboravljena. Medu mladicima koji su ovome poslu obuceni svakako da je bio i predak Tobdžica u Velikoj Plani, koji se prezivaju i Mitrovici. Znamo šta je bilo kad Šumadinac pali topa. Ali sad znamo i koji je Šumadinac to cinio.

Prezime po zanimanju

Negativno oznacene porodice bile su u prošlosti izopštene

Narod je nepogrešiv, a ponekad i surov, u davanju prezimena i nadimaka porodicama, u kojima se vidno istice pozitivno ili negativno vrednovanje. Na ovo drugo same porodice ne mogu da uticu, jer im negativnu naznaku daje okolina, koja ne oprašta rdava dela, bezakone ili nemoralne postupke.

Porodice negativno oznacene su u patrijarhalnom društvu bile izopštene i, po pravilu, iseljavale su se (npr. Poturovici, kojima je lakomi predak primio islam, tj. „poturcio se", zatim Kopilovici, koji opominju na raspusnu mater i sl.).

Ponekad prezime obavezuje, pa i opterecuje, potomke. Nije lako biti potomak Vojvodica, Barjaktarovica, Gazdica, Kneževica, Starcevica...Od ovih prezimena, koja su po sebi razumljiva, jer upucuju na pretka koji se istakao odredenim cinom, zvanjem i ulogom (vojvoda, barjaktar, gazda, knez), jedino je znacenje prezimena Starcevica manje poznato.

Naime, oni se ne prezivaju tako što su starinci, tj. starosedeoci, niti što su njihovi stari dugo živeli, vec po tome što je njihov predak, koga uzimaju za rodonacelnika, bio istaknut, ugledan covek i licnost cenjena po svom znanju, razboritosti i poštenju.

Ljudi tih osobina su nazivani starcima, pa su uzimani za sudije u sporovima, pri deobi zadruga i imanja i za savetnike u mnogim važnim poduhvatima.

Zahvaljujuci tim starcima je i sacuvano naše zdravo narodno jezgro u vreme kada su Srbi bili oslonjeni na svoju seosku ili knežinsku samoupravu, jer se pred turski sud - podmitljiv, bezobziran, nepravedan i neprijateljski - nije izlazilo. Stvaranjem države pod vodstvom Karadorda, i uvodenjem u njoj modernog sudstva, kada je ustanovljeno dvadeset i šest magistrata, što je bezmalo u svakoj nahiji po jedan, potisnuta je uloga staraca kao drevne i samonikle naše narodne pravne ustanove.

Starcevica, koji su potomci ovakvih osoba, ima danas u Bašinu, Orašcu i Ratarima. Medu njima su u ovom delu Šumadije najstariji Starcevici u Bašinu, doseljeni pocetkom DžVIII veka iz sela Vrane u Crnoj Gori. Prvo su se nastanili u Cerovcu (Jasenica), a oko 1730. godine su prešli u Bašin, gde su prva naseljena porodica.

Promenu u sistemu sudstva i njegovih ustanova odražava, može se reci iznimno i neuobicajeno, prezime porodice Magistratovica u Brzanu. Magistratus na latinskom znaci: gradska uprava, kakvo znacenje ima u precanskim krajevima, ali u Šumadiji ona znaci sudsku ustanovu, jer su magistrati delovali kao sudske i policajne vlasti.

Na osamnaest mesta se u Karadordevom Delovodnom protokolu pominje Kragujevacki magistrat, pa je stoga i razumljivo otkuda prezime Magistratovicima u Na odredene službe, koje su se razvijale sa snaženjem sudstva, policije i saobracaja, opominju prezimena Birovljevica, Dobošarevica, Telalovica, Pandurovica, Tatarevica i Telalovica.

Dok je u Vojvodini prezime Birovljev zastupljenije, u Šumadiji se javlja samo u jednom mestu, i to Brzanu, odakle su i Magistratovici, što nije slucajno. Rec birov (od madarskog „biro", što znaci: sud) došla je u ove predele preko naših „nemackara", ucenih vojvodanskih Srba koji su pohitali u nepismenu Srbiju kneza Miloša.

Birovljevici u Brzanu, cije je drugo prezime Ivanovici, doseljeni su iz Rajkinca kod Duboke (danas opština Jagodina) u vreme Prvog ustanka, a predak po kojem su prozvani je bio službenik suda u Kragujevcu.

Pozivi, naredbe, pravila i presude su se morali objavljivati, tacnije razglašavati, jer su u to vreme pismeni ljudi bili retkost. Taj posao sa obavljali dobošari.

Prezime proisteklo na osnovu ovog posla nose Dobošarevici u Lapovu, vrlo stara familija, doseljena posle tzv. druge seobe pod Šakabentom (1737-1787) iz Soluna, zbog cega ih zovu i Solunci, a nose i druga prezimena (Stojanovici, Jankovici).

Slican dobošarskom je bio i posao telala (na arapskom „telal" znaci: izvikivac, javni objavljivac, a i posrednik). Kod nas ima u Rogojevcu porodica Telalovica (druga prezimena Pavicevici i Damnjanovici), doseljena za vreme Karadorda od Sjenice.

Sud mora da raspolaže i prinudnim sredstvima, što je oliceno u tzv. pandurima, kako su vremenom, pa i sada, nazivani, bez obzira na promenu imena (žandarmi, policajci, milicioneri), naoružani cuvari javnog reda i mira. Na vreme kada je ova služba obrazovana podseca prezime familije Pandurci u Lapovu, doseljene iz Rakovice kod Vidina posle Kocine krajine.

U Lapovu je još jedna familija cije je prezime nastalo po odredenoj službi, vezanoj u prvo vreme za upravnu vlast - to su Tatarcevici, koji su takode doseljeni posle Kocine krajine, ali iz Resave. Tatari (azijatski narod odlicnih konjanika) bili su vrsni glasnici, pa su Persijanci svoje glasonoše, tj. poštare, koji su hitali na konjima nazvali „tatari". Posredstvom Turaka su tatarska služba i njen naziv došli i kod nas, o cemu svedoci i prezime srpskog roda Tatarcevica.

Turci su imali još jedan srodan posao koji su obavljali surudžije (turska rec, a znaci: gonic, pratilac konja). Kod nas je pocetkom prošlog veka surudžija bio zapravo poštar - nosilac poruke, pošiljke ili pisma. Na ovu službu podseca prezime roda Surudžija u Pavlovcu kod Natalinaca.

Surudžije, koji se danas prezivaju Markovici, stari su rod, što znaci da su ovde nastanjeni davno pre Prvog srpskog ustanka, a prezime, koje im je kasnije prešlo u nadimak, duguju svom pretku koji je bio medu pionirima poštanske službe u nas.

Ime odaje sudbinu, kako su govorili drevni Latini. U prezimenima pojedinih porodica je najcešce sadržan podatak o nekom prelomnom trenutku, koji je bio sudbinski važan, kako za pretka tako i za samu porodicu.

Tako je i sa prezimenom Komatovica. Ovaj razgranat rod je dobegao sa Kosova, iz Ibarskog Kolašina, pre Prvog srpskog ustanka u gružansko selo Ravanicu.

Iz Ravanice pocetkom prošlog veka se jedan njihov deo nastani u Godacici, odakle, opet, jedan deo kasnije prede u Cukojevac, a iz Cukojevca se jedan ogranak nastani u Vitanovcu oko 1875. godine. Komatovici, ciji su preci, po predanju, „na Sitnici kosili", morali su da beže sa Kosova zbog toga što su, u jednom sporu i okršaju, turskog spahiju na komade isekli, po cemu su i prozvani Komatovici.

Odvažne i razborite Šumadinke

Na zlehudu istorijsku prošlost podsecaju i prezimena Baltica iz Badnjevca i Jataganlica u Brzanu

Da dogadaj nije izmišljen, posvedocuje rod Virijevica, tako prozvan po tome što su njihovi preci, dok su Komatovici sekli, tj. komadali spahiju, iza brda virili - odnosno: motrili ili cuvali stražu, te su stoga zajedno pobegli otuda i nastanili se u Ravanici. Kasnije se, takode zajedno s Komatovicima, i deo Virijevica nastanio u Cukojevcu. Komatovicima i Virijevicima se u dobegavanju s Kosova prikljucio i rod Žarevaca, tako prozvanih po naselju Žarevima, zaseoku Banjske kod Zvecana, te su svi skupa došli u Ravanicu.

Poput Virijevica, slicnog postanja je i prezime Straževica u lepenickom selu Drenovcu. Straževici, cije je drugo prezime Milivojevici, doseljeni su za vreme Prvog srpskog ustanka iz Hercegovine, a prezime su dobili po pretku koji se istakao kao stražar. Da je stražarenje po Šumadiji, pogotovu u vremena nesigurna, bilo vrlo zastupljeno, potvrduje i velika ucestanost toponima Straža i Straževica u ovoj oblasti.

Na zlehudu istorijsku prošlost podsecaju i prezimena Baltica u Badnjevcu i Jataganlica u Brzanu. Baltici, ciji su ogranci Miloševici, Stevanovici, Gajici i Petrovici, poticu od Karica u istom selu, koji su došli s

Kosova (verovatno iz sela Studenice kod Ðurakovca u opštini Istok) izmedu dve seobe (1690-1736), a svoje prezime duguju balti, što je turski naziv za ubojnu sekiru, vrstu starinskog oružja, koje im je svagda, i za razne prilike i povode, moralo biti pri ruci.

Neko se, zlu ne trebalo, nije razdvajao od balte, a neko, što je u obespravljenoj raji bilo prkosnije i otvorenije, nije odvajao od jatagana, kako su Turci nazivali oveci krivi nož, nalik sablji. Takvi su bili preci Jataganlica, koji su se posle Kocine krajine doselili u Brzan iz Velikog Šiljegovca u Rasini. Pocetkom ovog veka je bilo tri kuce Jataganlica, i svaka je nosila drugacije prezime (Mijailovici, Novakovici, Rajici).

No nije sve tako sumorno, i po život opasno, u našem prezivanju. Na vedriju stranu upucuje prezime Cauševica u Baljkovcu. Cauš, kako je nazivan niži vojni zapovednik u turskoj vojsci, u mnogim našim krajevima znaci: veseljak, od milošte nazvan cajo, kako se i danas naziva voda svatova ili vojvoda (najcešce ta uloga na svadbi dopada mladoženjinom zetu).

Takvog vedrog duha je svakako bio i predak Cauševica, doseljenih za vreme Karadorda iz Jelašnice kod Niša, koji danas nose i druga prezimena - Stevanovici i Krstici (ili Stojanovici).

Iduci, dalje, tragom znacenja prezimena Cauševica, možemo uociti da u našim svadbama, koje su olicenje rodovske organizacije, pa prema tome cuvaju naslede iz duboke drevnosti, imamo i sastojke ratnicke organizacije i vojnickog poretka, jer to, zapravo, najbolje potvrduju nazivi, uloge i svojstva kako cauša tako i vojvode. Nama su, na žalost, i ratovi i svadbe bili borba za život. I pravo na život.

Patrijarhalno društvo daje prevagu muškarcu i stavlja ga, kao povlašcenu i nadredenu osobu, u središte svega, zapostavljajuci ženski rod. Otuda se cini razumljivim što niko ne zna imena i tako poznatim, može se reci mitskim, licnostima kao što su, pesmom opevane, Jugovica majka, ljuba Musica Stevana, ili majka Jankovic Stojana, sestra Batriceva, ili tužna Hasanaginica.

Ako su, sa druge strane, pevaci i pesnici naveli imena žena, to je, najcešce, uz poznate motive otmice žena i devojaka, proševine i svadbe, preljube i jetrvinske raspre, što samo posvedocuje ulogu i položaj žene u patrijarhalnom društvu.

Medutim, odvažne i mudre žene su sticale priznanje i poštovanje okoline, pogotovu kao hraniteljke, pa se bivale i starešine kucnih zadruga, a ponekad i poglavari sela ili bratstva. Spomen na njih je cuvan i u davnini. O takvim ženama je vrlo mnogo tragova i u Šumadiji.

O tim zaslužnim Šumadinkama danas svedoce mnogi nazivi izvora, krajeva sela, a najviše - prezimena, koja cuvaju njihov spomen. U ovakva svedocanstva se ubraja, na primer, Grubin grob, brdo iznad potoka Vidarice i sela Zabojnice, tako nazvano po hajducici Grubi, „koju su ubili njeni drugovi hajduci, kada su doznali da je ona žensko."

U Brzanu se jedna grupa kuca naziva Gordan-mala, nazvana po babi Gordani, „koja je iz selišta na Moravi, gde je bilo prvo naselje, prešla ovamo sa svojim mužem Miljkom i podigla kucu, oko koje se razvila cela mahala", Pa ipak, ne bez razloga, mala je prozvana po njoj, a ne po mužu, iako mu je znano ime.

Na isti nacin su nazvane Maricska mahala - deo sela Vitanovca i Cukojevca, Jelicica mahala u Badnjevcu, Margetica mahala u kraju Kusovcu u Gornjim Jarušicama, Sarica izvor u Donjoj Crnuci, Božanica izvor u Grabovcu, kao i zemljište u Dobraci koje se naziva Sindin vocnjak, ili u Beloševcu Sindina livada. A u Divostinu je od davnina poznat Grob bezimene devojke (obnovljen 1873. godine), koji je nekad obilažen radi pomoci i leka, kao i radi bratimljenja na njemu, jer važi u narodu kao sveto i kultno mesto.

Osnivaci donjih Grbica

Majka je ona koja odgaji, a ne ona koja rodi

Da su žene zaslužne matere, koje zahvalno potomstvo uzima kao rodonacelnike, prezivajuci se po njima, pokazuju Mirici u Kalanjevcima (prozvani po babi Miri, „koja ih je doselila iz Hercegovine", rod sa Dukicima u Banji, s kojima su zajedno doseljeni, ali se ovde razišli).

Rodoslovno pamcenje Mirica u Kalanjevcima seže do seobe 1737. godine, posle koje se njihova

rodonacelnica, baba-Mira, doselila na Rudnik. O tome je Jeremija M. Pavlovic zapisao: „Posle kratkog vremena ta porodica se podeli i njeni odeljci odu u dva mesta. Baba Mira ode u Kalanjevce (to su danas Mirici), a Duka ode u Banju (to su sada Dukici).

U prvo vreme te dve porodice su išle jedna drugoj u goste; - i ta bi veza dugo trajala, da nije došao Prvi ustanak. Tada su prestali jedni drugima dolaziti. Posle ratova Mirin sin, koji je vec bio star covek, poceo je opet ici u goste, u Banju. Kažu da je najradije išao tamo, samo za to da vidi zajednicke nacve (koje su donete iz Hercegovine, a na deobi pripale Duki, i odnete u Banju. Više puta je placuci govorio Dukinim (i svojim) unucicima, o znacaju tih nacava, u kojima je za vreme bežanije mešen hleb.

Putujuci tako, pricao je, svi smo bacali pogled na nacve, kad smo od gladi bili željni hleba."

Tako isto i Vojcici u Vrbici („doselila se baba Vojka od Sjenice. Njena sestra Nerandža otišla u Vencane i od nje su Nerandžici u Vencanima" - oba roda slave Sv. Arandela), Gordijanici u Grivcu (najstarija familija), prozvani po babi Gordijani, ili Martici - dva roda u Knicu, srodna po mleku ili po utrobi, koja ih je izrodila (došla baba Marta sa sinom Jovanom od Užica, pa se preuda u Vilotice, i od nje i tamo nastanu Martici, od koji svako slavi svoju slavu - Jovan Mitrovdan, a onaj u Viloticima Sv. Jovana).

I dobrociniteljke su sticale slavu, o cemu svedoce Nastici u Petropolju (prešli na imanje neke Naste i po njoj se nazvali, a staro im je prezime Bogdanovici).

Narodna poslovica kaže: majka je ona koja odgaji, a ne koja rodi. Time se istice savesnost, odgovornost majke-rodilje za potomstvo. Razumljivo je, stoga, što bezmalo u svakom šumadijskom naselju ima porodica koje se prezivaju po ženskom pretku:

Andelici u Zakuti, Leševu, Majnicu, Milakovcu, Pajsijevicu i Radmilovicu, Baba-Andelici u Trnavi, Anici u Orašcu, Anicici u Bukoviku i Golocelu, Bisenijici u Draci, Bojanici u Baljkovcu, Dragušici i Šljivovcu, Božanici u Batocini, Vodicama, Donjoj Raci, Kutlovu, Rabrovcu i Cestinu, Bosici i Vemici u Knicu, Vidici u Vinci, Vukanici u Vrbici, Gordanici u Brzanu, Grozdici u Adrovcu, Danicici u Velikoj Plani, Milatovcu i Miraševcu, Divnici u Stojniku, Dostanici u Lapovu, Ravanici i Cukojevcu, Živanici u Gorovicu i Resniku, Ilincici u Pretokama, Ikonici u Gornjoj Vrbavi, Jaglicici u Draci, Janici u Banicini, Belosavcima.

Desimirovcu, Lapovu, Resniku, Saranovu, Sepcima, Topoli i Cumicu, Janjici u Grabovcu, Donjoj Raci, Lužnicama i Resniku, Jelenici u Trnavi, Jelici u Borcu, Vitanovcu, Vukasovcima, Gornjoj Sabanti, Dragušici, Lipovcu i Cukojevcu, Jelicici u Badnjevcu, Jerinici u Balosavi i Kamenici, Jerosimici u Knicu i Poskuricama, Kalinici u Miraševcu, Katici u Markovcu i Cvetojevcu, Krunici u Drlupi, Kumrijici u Lapovu, Lepavici u Desimirovcu, Ljubicici u Kikojevcu, Manasici u Resniku, Mandici u Knicu i Stublu, Marijici u Badnjevcu, Marici u Balosavi, Belosavcima, Vitanovcu, Vucicu, Grabovcu, Donjoj Sabanti, Kloki, Leševu, Masloševu, Radmilovicu, Stojniku i Cestinu, Maricici u Božurnji, Brzanu, Vitanovcu, Desimirovcu, Koricanima, Markovcu Topoli i Cerovcu, Martici u Ðurdevu i Šumama, Milenici u Raškovicu, Milicici u Gradcu, Zagorici i Lapovu (u Lapovu dvoji), Milkici u Markovcu i Miraševcu, Miljici u Stublu, Miljojcici u Vitkovcu, Mirjanici u Plani i Natalincima, Mladenici u Batocini i Vitkovcu, Nastici u Saranovu, Cumicu, Nerandžici u Gornjoj Vrbavi, Poleksici u Guberevcu, Petrici u Ljubicu, Radojkici u Svetlicu, Randici u Lužnicama i Resniku, Riznici u Banji, Markovcu i Gledicu, od Kolašina i slave SvPetku, Rosici u Vinci, Vrbici, Donjoj Trešnjevici, Manojlovcima, Petrovcu, Pretokama i Cukojevcu, Ružici u Vodicama, Vojinovcu, Milatovcu, Oplanicu i Trnavi, Savkici u Markovcu, Sandici u Božurnji i Stojniku, Sarici u Guncatima, Donjoj Sabanti, Donjoj Crnuci, Rakincu i Stragarima, Selenici u Knicu, Sindelici u Dobrovodici, Kutlovu i Resniku, Smiljanici u Godacici, Sovijanici u Grivcu, Spasenici u Pajsijevicu, Stajkici u Lapovu, Stamenici u Topoli, Stanici u Vrbici, Žabarima, Milavcicu, Orašcu, Pridvorici, Ratarima i Topoli, Stankici u Saranovu, Šljivovcu i Šumama, Stancici u Badnjevcu i Malim Pcelicama, Trenici u Donjim Jarušicama, Markovcu i Miraševcu, Cvetici u Donjim Jarušicama i Guncatima, Udovicici u Velikom Šenju, i drugi Udovicici (staro prezime Sindici) u Becevici, Popadici u Brnjici, Gornjoj Šatornji, Lapovu i Cukojevcu...

Niti su Šumadinci samonikli, niti bi stekli tako dobar glas i ugled da uza se nisu imali takve životne oslonce i pomagace kakve su majke, žene i kceri Šumadije. Jer, zlehuda vremena, kada se muški ginulo, tražila su i muževne žene. A Šumadija ih je imala.

Sudeci po stanovništu koje danas u njima obitava, Donje Grbice idu u red najstarijih lepenickih sela. Osnovala su ga tri roda - Bataveljici, Gvozdenovici i Raletici, doseljena posle 1737. godine iz Stare Srbije, i njihovi potomci su pocetkom ovog veka cinili osam devetina seoskih domacinstava, što, pogotovu u pogledu porodicne razudenosti i kompaktnosti, kako je uocio i istakao etnolog Toša Radivojevic, „nije slucaj više ni u jednom lepenickom naselju".

Došavši posle Druge seobe (1736), pogotovu što su uslovi u Beogradskom pašaluku, kao pogranicnom podrucju, bili snošljiviji, preci Bataveljica i Gvozdenovica su doseljeni od Sjenice, a Raletica od Novog Pazara. Bataveljica je 1902. godine bilo 53 kuce, a cinilo ih je dvanaest ogranaka - Markovici (9 kuca), Ðordevici (8), Bataveljici (5), Ðurdevici (5), Maksimovici (5), Todorovici (5), Jovanovici (4), Matici (4), Simici (3), Jakovljevici (2), Obradovici (2), Pantici (1). U tom vremenu je od njih bilo i Bataveljica u Divostinu (1) i Knicu (4), a od Bataveljica (Markovica) rod Nikolica u Cvetojevcu (1), dok su im, do polovine ovog veka, neki ogranci doprli do Valjevske (Joševa) i Šumadijske Kolubara (Darosava).

Naseljavanje Dobrace

Po pamcenju, u Dobracu su najpre došli Markeljici

Markovici poticu od Nikole Markovica (r. 1777), koji je imao sinove Jovana (r. 1809), Milan (r. 1813), Ivana (r. 1815) i Stevana (r. 1824). Za Jovana, koji je bio ženjen, piše da se 1831. godine odselio u Cvetojevac, gde je od njega nastao rod Nikolica, jer se Jovan prezivao Nikolic po ocu Nikoli.

Bataveljici, u užem porodicnom smislu, imali su 1831. godine dva domacinstva - Ðurda Bataveljica (r. 1795), koji je te godine bio kmet, a u kuci je sa oženjenom bracom Vasilijem (r. 1801) i Lukom (r. 1807) i neoženjenom bracom Milojem (r. 1817), Teodorom (r. 1823), Milanom (r. 1824) i Milašem (r. 1825), a drugo domacinstvo je Nikole Bataveljica (1772-1831), u kojem su mu potomci Ðordije (r. 1809), Pavle (r. 1815) i Pantelija (r. 1819). Od njih su Bataveljici u Divostinu.

Rodonacelnik Jakovljevica je Jakov Gavrilovic (r. 1767). Kako je lomna porodicna istorija pokazuje primer Matica i Jevtica, dva ogranka Bataveljica. U popisu 1831. godine su, kao jedine dve muške glave sedmogodišnji Mateja i mladi mu brat cetvorogodišnji Jevta. Mališani su po ocu upisani kao Stankovici, a od njih su potekla dva današnja roda - Matici i Jevtici.

Ostali Ogranci Bataveljica su uglavnom kasnije odvojeni. Od Bataveljica je razgranatiji rod Gvozdenovica, koji je pocetkom ovog veka imao 70 kuca, a cinili su ga Maksimovici (6 kuca), Milenkovici (5), Nikolici (5), Obradovici (5), Grujicici (4), Milanovici (4), Mitrovici (4), Jacimovici (3), Milivojevici (3), Pajici (3), Radovanovici (3), Rafailovici (3), Tanasijevici/Tanaskovici (3), Todorovici (3), Gajovici (2), Gvozdenovici (2), Milojkovici (2), Milosavljevici (2), Stevanovici (2), Blagojevici (1), Vujicici (1), Vukicevici (1), Gavrilovici (1), Jelesijevici/Smiljanovici (1), Marinkovici (1), Njihov rod su Pavlovici u Barama (Gruža), koji poticu od sveštenika iz roda Smiljanica (Jelesijevica), koji je tamo službovao. Od njih su Radisavljevici (Milicevici i Gvozdenovici) u Žabaru i Sreckovici, drugo prezime Gvozdenovici (1), u Prekopeci.

Staro prezime Maksimovica, Nikolica, Rafailovica i Tanasijevica (Taskovica) je Radojevici, pa su ova cetiri roda medusobno bliža nego sa ostalim Gvizdenovicima. Rodonacelnik Maksimovica je Maksim Radojevic (r. 1801), koji je imao sinove Milovana (r. 1823) i Radovana (r. 1828). Rodonacelnik Nikolica je Nikola Radojevic (r. 1792), koji je imao sinove Uroša (r. 1817), Janka (r. 1819) i Vasilija (r. 1830). Rafailovici poticu od Rafaila Radojevica (r. 1807), koji je 1831. godine bio u zadruzi sa starijim bratom Tanasijem (r. 1797), od koga su Tanasijevici, zvani Tanaskovici. Poput ovih rodova su medusobno za koleno bliži Milenkovici i Milojkovici, cije je staro prezime Stojanovici, a poticu od dva brata - Milojka (r. 1797) i Milenka (r. 1807).

U grozdu Gvozdenovica su takode medusobno za koleno bliži Milosavljevici, Blagojevici, Stevanovici, Vujicici i Grujicici, cije je staro zajednicko prezime Stepanovici. Rodonacelnik Milosavljevica je Milosav Stepanovic (r. 1799), koji je imao sinove Srecka (r. 1815), Uroša (r. 1822) i Blagoja (r. 1817), od koga su Blagojevici.

Rodonacelnik Stevanovica je Stevan Stepanovic (r. 1797), a od njegovih sinova Vujice (r. 1819) i Grujice (r. 1821) su Vujicici i Grujicici. Jelesijevici - drugo prezime Smiljanici, poticu od Jelisija, koji imao dva sina - Gavrila (r. 1809) i Pavla (r. 1815), od koga su Pavlovici u Barama (Gruža).

Obradovici poticu od brace Stevana (r. 1802), Mijaila (r. 1808) i Radoja (r. 1820). Cetvrti brat Radoje umro kao dete (1824-1831). Marinkovici - staro prezime Miljkovici, poticu od Marinka Miljkovica (r. 1809), a Jacimovici - staro prezime Trifunovici, od Jacima (r. 1817), sina Marka Trifunovica (r. 1797).

Milanovici, Mitrovici, Milivojevici, Pajici, Radovanovici, Todorovici, Gajovici, Vukicevici i Gavrilovici su kasnije izdvojeni ogranci Gvozdenovica. Treci osnivacki rod Donjih Grbica su Raletici, kojih je pocetkom ovog veka bilo 45 kuca, a cinili su ih ogranci Petrovici (8 kuca),

Antonijevici/Antonovici (7), Simeunovici (7), Janicijevici (5), Tanasijevici (5), Nikolici (4), Jeremici (3), Velickovici (2), Stevanovici (2), Radivojevici (1) i Sreckovici (1). Njihov rod su Raletici, zvani Sreckovici u Kutlovu. Rodonacelnik Velickovica, cije je staro prezime Janicijevici, jeste Velicko (r. 1767), upisan je kao domacin 1831. godine, kao najstariji covek u selu. Imao je sinove Simeuna (r. 1807), od koga su Simeunovici, Petra (r. 1809) i Srecka (r. 1817), od koga su Sreckovici.

Jedan ogranak je zadržao prezime Janicijevici. Velickovici, Sreckovici, Simeunovici i Janicijevici su za koleno medusobno bliži nego sa ostalim Raleticima. Rodonacelnik Jeremica je Jeremija Milojevic (r. 1802), a Antonijevica ili Antonovica, cije je staro prezime Gavrilovici, Antonije (r. 1777), koji je imao sinove Obrada (r. 1817) i Srecka (r. 1823). Tanasijevici - staro prezime Pantelici, poticu od Tanasija Pantelica (r. 1787), koji je imao je sinove Živana (r. 1815) i Pavla, koji je umro kao dete (1819-1831), a Stevanovici, cije je staro prezime Jevtovici, poticu od Stevana Jevtovica (r. 1802), koji je imao sinove Obrada (r. 1817) i Obrena (r. 1824). Nikolici, Radivojevici i Petrovici su kasnije nastali ogranci Gvozdenovica.

O zajednickom poreklu i srodstvu danas svedoci i to što svi Bataveljici i njihovi ogranci slave Sv. Luku, Gvozdenovici Sv. Nikolu, a Raletici Ðurdic. Za vreme Karadorda su iz Stare Srbije, od Novog Pazara, došli Živkovici, kojih je pocetkom ovog veka bilo 10 kuca (Živkovici 3, Radosavljevici 3, Dimitrijevici 2, Mijailovici 1 i Milojevici 1 kuca), kao i Mališici i Rakicevici, dok su Žikici došli iz okoline Knjaževca (1902. godine ih je bilo 10 kuca). Po postanju je Dobraca vrlo staro selo, što potvrduju i starine u njemu (Crkvina, Jerinin grad, Metaljka, Bovani, Staro selo, Svetinja i dr.), od kojih neke sežu do razvijenog bronzanog doba. Današnje stanovništvo je, medutim, ovde tek dva i po veka. Prema nalazu Toše Radivojevica, preci današnjih žitelja su se naselili, po svemu sudeci, u tada zapustelu Dobracu posle 1737. godine. Tada su se u ovo naselje doselile tri porodice, koje se smatraju osnivackim - Markeljici, Jovancevici (ili Jovancici) i Radicevici.

Po sacuvanom rodoslovnom pamcenju, u Dobracu su najpre došli Markeljici. Oni su se, polazeci iz predela Drobnjaka, neko vreme zadržali u okolini Arilja, prvo u selu Bjeluši, a potom u selu Dobracama, odakle dodu u Gružu i selu u koje se nasele daju ime Dobraca, u spomen na selo iz koga su se preselili. Netacna je, medutim, tvrdnja da je šumadijska Dobraca dobila ime po selu Dobracama u okolini Arilja, jer se selo Dobraca u nahiji Rudnik pominje pod ovim imenom u turskom popisu 1476. godine, dakle dva i po veka pre nego što su se Markeljici doselili.

Pet rodova iz stare Raške

Kako je Ðurdevdan i slava Drobnjaka, to potvrduje da je ovaj rod istog korena drobnjackog porekla, što je u njegovom predanju i sacuvano

Markeljica je u Dobraci pocetkom XX veka bilo 32 kuce, a delili su se na osam ogranaka - Nikolici (9 kuca), Vasilijevici zvani Mijajlovici (5), Markeljici u užem smislu (5), Vukovici (4), Jovanovici (3), Marinkovici zvani Ðurdevici (2), Mijajlovici drugi (2) i Stevanovici (2). Nikolici poticu od petorice brace, Nikolinih sinova - Milovana (r. 1802), Koste (r. 1809), Miloša (r. 1813), Sofronija (r. 1817) i Milana (r. 1824).

Vasilijevici, ciji jedan deo nosi prezime Mijajlovici, imaju staro prezime Vulicevici. Rodonacelnik Vasilijevica je Vasilije Vulicevic (r. 1782), koji je imao sinove Gavrila (r. 1815), Jovana (r. 1819), Sretena (r. 1823) i Miladina (r. 1828), a rodonacelnik Mijajlovica je Vasilijev sinovac Mijajlo (r. 1817), sin Novaka Vulicevica (r. 1807), koji je imao i sina Nikolu (r. 1826).

Markeljici u užem smislu imaju staro prezime Maksimovici. Njihov rodonacelnik je Marko, zvani Markelja (r. 1809), ciji je otac bio Maksim. Marinkovici - drugo prezime Ðurdevici (staro prezime Ignjatovici), poticu od Marinko Ignjatovic, koji je 1831. godine upisan kao najstariji covek u selu (r. 1757). Marinko je imao je sinove Jovana (r. 1792), od koga su Jovanovici (v.), Ðurda (r. 1797), ciji se potomci prezivaju Ðurdevici, Damjana (r. 1802), Ivana (r. 1805), Stevana (r. 1809) i Živojina (r. 1825). Marinkovici, Jovanovici i Ðurdevici su medusobno za koleno bliži nego sa ostalim Markeljicima.

Rodonacelnik Jovanovica - Jovan Marinkovic (r. 1792) je imao sina Ignjata (r. 1817). Vukovici, Mijajlovici drugi i Stevanovici su kasnije prezimenski izdvojeni od velikog roda Markeljica. Da su sve ove porodice, ciji je skupinski naziv Markeljici, istoga roda i porekla svedoci ista krsna slava - Ðurdevdan. Kako je Ðurdevdan i plemenska slava Drobnjaka, to potvrduje da je ovaj rod drobnjackog porekla, što je u njegovom predanju i sacuvano.

Neposredno posle Markeljica, ili približno u isto vreme kad i oni, odnosno izmed Druge seobe (1736) i Kocine krajine (1788), u Dobracu se doseljavaju dva roda - Jovancevici i Radicevici, oba iz Stare Raške - Jovancevici od Sjenice, a Radicevici od Novog Pazara. Jovancevici ili Jovancici, cije je staro prezime Mijailovici, brojali su, prema zapisu Toše Radivojevica, pocetkom DžDž veka 13 kuca, podeljenih na pet ogranaka - Dimitrijevici (4 kuce), Aleksijevici (3), Arsenijevici (3), Todosijevici (2) i Tanasijevici (1). Dimitrijevici poticu od Dimitrija Mijailovica (r. 1793), koji je imao sina Mijaila (r. 1824). Aleksijevici poticu od Aleksija (r. 1815), koji je sin Jovana Mijailovica (r. 1795). Arsenijevici poticu od Arsenija Mijailovica (r. 1799), koji je imao sinove Miloša (r. 1822) i Iliju (r. 1828). Todosijevici poticu od Todosija Jovancica (r. 1809), koji je imao sina Obrena (r. 1829). Tanasijevici su se kasnije prezimenski izdvojili iz roda Jovancevica.

Dimitrijevici, Arsenijevici i Aleksijevici su medusobno za koleno bliži, jer vode poreklo od tri rodena brata - Dimitrija, Arsenija i Jovana (Aleksijev otac). Da su svi ovi rodovi zajednickog porekla svedoci i isto krsno ime - Ðurdic. Radicevici su treci osnivacki rod sela Dobrace.

Pocetkom XX veka ih je bilo 14 kuca, podeljenih u pet ogranaka - Markovici (5 kuca), Jovanovici (4), Pešici (3), Pavlovici (1) i Stevanovici (1). Pavlovici, cije je staro prezime Milojevici, poticu od Pavla Milojevica (r. 1787), koji je bio kmet u selu 1831. godine. Pavle je imao sinove Miloja (r. 1826) i Mijata (r. 1830). Stevanovici, staro prezime Milojevici, poticu od Stevana (r. 1814), koji je sin Dimitrija Milojevica (r. 1779). Osim Stevana, Dimitrije je imao još tri sina - Lazara (r. 1807), Ðorda (r. 1817) i Petra (r. 1824). Pešici, staro prezime Milojevici, poticu od najmladeg sina Dimitrija Milojevica - Petra (r. 1824), zvanog Peša.

Stevanovici i Pešici su medusobno za koleno bliži nego sa ostalim Radicevicima, jer poticu od dva rodena brata, Stevana i Petra-Peše, sinova Dimitrija Milojevica, koji su opet za koleno bliži sa Pavlovicima nego sa ostalim Radicevicima, jer je njihov rodonacelnik Pavle rodeni brat Dimitrijev, odnosno Pavle je brat od strica Stevanu i Petru. Markovici i Jovanovici su se kasnije izdvojili pod ovim prezimenima iz okvira velikog roda Radicevica.

Da su sve ove porodice zajednickog porekla vidi se i po istoj slavi. Svi Radicevici (Markovici, Jovanovici, Pavlovici, Stevanovici i Pešici) u Dobraci slave Sv. Petku (27. oktobra), krsno ime koje je u Staroj Raškoj, predelu iz koga su doseljeni, vrlo zastupljeno.

Posle Markeljica, Jovancevica i Radicevica, koji su doseljeni 1737-1787. godine, u drugom doseljenickom talasu, koji je tekao 1788-1803. godine, u relativno mirnom i za Srbe snošljivom razdoblju posle Kocine krajine do Prvog srpskog ustanka, u Dobracu se doseljavaju Vuksanovici, Novakovici, Petrovici i Živkovici.

Osim Živkovica, koji dolaze od Zajecara, ostali rodovi dolaze iz Stare Raške - Vuksanovici od Novog Pazara, a Petrovici i Novakovici (u okviru kojih su i Sretenovici) od Sjenice.

Vuksanovica je pocetkom XX veka bilo šest kuca, podeljenih na tri ogranka - Vaskovici (3 kuce), Glišici (2) i Ðordevici (1).

Staro prezime Vuksanovica je Planici, a njihov rodonacelnik je Vuksan Planic (r. 1777), koji je imao sinove Todora (r. 1802), Savka (r. 1809), Ðurda (r. 1814) i Petra (r. 1817). Glišici, cije je staro prezime Ilici, poticu od Gliše Ilica (r. 1782), koji je imao sinove Miloša (r. 1817), Milana (r. 1825) i Srecka (r. 1829).

Ðordevici poticu od Ðorda, ciji je sin Obrad Ðordevic (r. 1792), koji je imao sinove Vasilja (r. 1817) i Vasilija (r. 1819). Vaskovici poticu od Vasilija, zvanog Vasko (r. 1803). Vasko je rodeni brat Obrada Ðordevica, što znaci da su Vaskovici i Ðordevici za koleno medusobno bliži nego sa ostalim Vuksanovicima. Vasko i Obrad su imali još dva brata - Antonija (r. 1811) i Filipa (r. 1812).

Da su svi Vuksanovici (Glišici, Ðordevici, Vaskovici) rod, vidi se i na osnovu iste slave - Ðurdevdana. Živkovici takode slave Ðurdevdan, Novakovici (Sretenovici) Sv. Nikolu, a

Petrovici Sv. Stevana.

U vreme Prvog srpskog ustanka u Dobracu se doseljavaju, najverovatnije 1809. godine, pošto svi dolaze iz Stare Raške, pet rodova - tzv. Karaši, Miloradovici, Ivanovici, Kneževici (od Sjenice) i Pelovici (od Novog Pazara). Ivanovici i Kneževici slave Sv. Jovana, a Pelovici, cije je drugo prezime Savici, slave Sv. Nikolu.

Sjenicani u Gruži i Jasenici

Neki predeli imaju izraženu slicnost u nazivima naselja

Karaša, koji slave Svete Vrace, ima dva ogranka - Mijailovici i Simovici. Rodonacelnik Mijailovica je Mijailo Radosavljevic (r. 1787), koji je imao sinove Aksentija (r. 1826) i Vicentija (r. 1828), a rodonacelnik Simovica je Sima Mijailovic (r. 1787), koji je imao sinove Milovana (r. 1815) i Milutina (r. 1817).

Miloradovica (slava Sv. Nikola), cije je staro prezime Vladisavljevici, ima dva ogranka - Miloradovici u užem smislu i Markovici, a njihov je rodonacelnik Milorad Vladisavljevic (r. 1797), koji je imao brata Radovana (r. 1801) i potomke Mijaila (r. 1825) i Vukosava (r. 1828).

Do ovog veka u Dobracu su doseljena samo dva roda (po jedna kuca) - Banjcevici, prozvani tako po mestu porekla (Brestovacka Banja), ciji je predak došao posle Drugog srpskog ustanka (1818) i Jekici (drugo prezime Markovici), koji su, u okviru preseljavanja u oblasti, došli iz Jasenice 1854. godine. Prvi slave Sv. Nikolu, a drugi Sv. Luku.

Tako je, obnovljena sredinom XVIII veka, do XX veka naseljavana Dobraca. Neki predeli imaju izraženu slicnost u nazivima pojedinih naselja u njima. Ako bismo, na primer, naveli sela: Bare, Brnjica, Grabovica, Gradac, Kneževac, Lijeva Reka, Petrovo Polje ili Petropolje, Plana, Raškovice, Sugubina, Trešnjevica, Ursule - doveli bismo u zabunu ljude iz dva naša predela.

Šumadinac bi bio uveren da su to šumadijska sela, ali bi, na drugoj strani, Sjenicanin takode bio uveren da je rec o sjenickim selima. U pravu bi bila obojica, jer pobrojana sela postoje i u središnoj Šumadiji i u okolini Sjenice. Uz ova, postoje, takode u oba predela, sela koja imaju svoje dvojnike - Žabare, Kijevo, Krcevac i Stubao u Šumadiji i Žabren, Kijevci, Krce i Stup u sjenickom kraju.

Ova podudarnost nije slucajna. Naš velikan Jovan Cvijic je uocio da „iseljenici nose, kao puž kucicu, imena svoga sela, kraja, potoka, planine, kadšto i celog predela, i po njima nazivaju iste predmete u novoj oblasti, gde su se naselili", što je narocito zastupljeno iduci od sjenickog i novopazarskog kraja do u nisku Šumadiju.

Po Cvijicu, to prenošenje topografskih i geografskih imena, taj niz ponovljenih naziva naselja, oznacava pravac selidbenog kretanja stanovništva od Sjenice ka Šumadiji.

Cvijicevo zapažanje dobija potvrdu i u cinjenici da se u nazivima delova pojedinih šumadijskih sela, kao i u prezimenima pojedinih rodova, javlja više oznaka koje upucuju na Sjenicu kao stari zavicaj, ili predeo iz koga su žitelji ovih naselja došli.

No, nije samo Sjenica, kao središte Sjenicko-pešterske visoravni ušla u šumadijski prezimenski skup, vec su i druga sjenicka naselja ostavila svoj trag u prezivanju Šumadinaca - Štavalj, Budevo, Guberine, Vapa, Boljare, Dujke, Gradac, Boroštica i Melaje, po kojima nose prezimena mnogi šumadijski rodovi.

Tako imamo - Sjenicko polje u Donjoj Trešnjevici, naselje Senicani u Bukoviku (danas uraslo u Arandelovac), gde su nekad bila polja sela Bukovika, u kojima su se, posle seobe 1809. godine, nastanile izbeglice od Sjenice.

Na poreklo stanovništva od Sjenice takode upucuju u Šumadiji prezimena Senicici u Vitanovcu i Pecenogu, Sjenicani u Toponici i Ðuriselu, Boroštice i Gracani u Barama Gružanskim, Štavljani u Brnjici, Vuckovici, Grabovcu i Lipnici, Guberine i Budevci u vuckovackom zaseoku Orašani, Melajci u Vitanovcu, ili Boljarci i Dujkici u Belosavcima.

Uz Sjenicu kao opšte odredište, u ovim prezimenima je lako prepoznati spomen na stari zavicaj, Sjenicko-peštersku visorovan i njena naselja.

Osim znamenitog roda Štavljana u Brnjici, koji su doseljeni iz Štavlja kod Sjenice, postoje štavljanski rodovi u još tri gružanska sela Lipnici, Grabovcu i Vuckovici. Od njih je najstariji rod Štavljana u Lipnici, ciji je predak došao iz Štavlja kod Sjenice pocetkom XVIII veka i racunaju se u najstarije rodove u selu.

Štavljanin u Grabovcu (Acimovic) je od njih odseljen. Osobito su bili brojni i jaki Štavljani u Vuckovici (1920. godine ihe je bilo 50 kuca), doseljeni za vreme Karadorda. Iz Štavlja su i Bogdanovici, u istom selu. U Barama Gružanskim su Gracani i Boroštice, doseljeni iz Graca i Boroštice na Sjenicko-pešterskoj visoravni.

Središte Budevaca u Vuckovici je u zaseoku Orašanima, gde ih je, po Dragicevom zapisu pocetkom ovog veka bilo šezdeset kuca. Ovde su se iz Budeva kod Sjenice naselili njihovi preci Radic i Pavle pre Prvog srpskog ustanka.

Od njih su ovde potekli Jekici u istom selu, u zaseoku Sredini, a rod su im i Ðerkovici u zaseoku Orašanima, ciji se rodonacelnik Ðerko, naišavši u Vuckovici na rodake Radica i Pavla, ovde nastanio takode pre Prvog srpskog ustanka. Sa ovim rodovima su srodnici Mekovici (Novicevici), jer je njihov rodonacenik Meko brat od strica Radicu i Pavlu, sa kojima je zajedno došao.

Svi su ovi rodovi, Budevci, Jekici, Ðerkovici i Mekovici (Novicevici), došli iz Budeva, a da su rod vidi se i po tome što svi njihovi potomci slave istu slavu - Sv. arh. Mihaila. Kao što je uz Budevo selo Guberine, tako se uz Budevce u Vuckovici naselio rod Guberina, za vreme Karadorda.Melajci - drugo prezime Milica u Vitanovcu - doseljeni su iz Melaja pre Prvog srpskog ustanka, a u toku ustanka (1809. godine) iz Boljara su došli Boljarci u Belosavce.

Od Boljaraca, koji imaju i drugo prezime Simici, poticu Nikolici, zvani Banovici, smešteni u belosavackom kraju Zovljaku. Boljarci nisu u Belosavce došli usamljeno, no u vecem talasu, u kojem su bili - takode od Sjenice, ali bez naznake sela iz koga poticu - današnji rodovi Gajovici, Micici i Vukajlovici (jedan rod), Dragicevici, Savici, Vukadinovici, Milovanovici, Šarovici, Aleksici, Milicevici (Marici), Boškovici, Nikolici, Dimitrijevici, Milivojevici, Milovanovici, Miljkovici, Rakici, Todorovici, Lukici, Ðokici i Burovici.

Od belosavackih rodova su jedino Ilici sacuvali spomen na selo odakle su došli, jer je njihovo prezime Dujkici - po selu Dujke (opština Sjenica). Ovi Ilici/Dujkici su srodnici Kozodera, velike skupine rodova u Belosavcima, koje je Karadorde doveo i ovde nastanio. Do danas se u govoru Belosavcana, tu i tamo, više no u susednim selima, u kojima je srodno stanovništvo, sacuvao tzv. zapadni naglasak u izgovoru pojedinih reci.

Zapažanje Jovana Cvijica

U spomen tužnih seoba spadaju i groblja doseljenih Sjenicana

Istu odliku u govoru je zapazio i Jovan Erdeljanovic u Bukorovcu, cime su se odlikovali rodovi Dvisci, Mizdrakovici, Vukajlovici i Karovici, doseljeni od Sjenice. U spomen tužnih seoba spadaju i groblja doseljenih Sjenicana. Zlosrecne 1809. godine u Donju Šatornju su iz Suvodola, dokle je Karadorde dospeo u vojnom pohodu, došli Pavlovici i Talovici, koji su se kasnije razgranali - Pavlovici u Dukice, MarinkoviceMarkovice, Radonjice i Mihajlovice, a Talovici u Mitrovice i Nedeljkovice.

Deo sela u kojem su nastanjeni nazvan je Arnautski kraj, po našoj staroj ružnoj navici da svoje sunarodnike diramo po susedima od kojih su pobegli. Groblje ovih doseljenika je nastalo u kraju zvanom Brestovi, tada nenastanjenom, a vremenom je tu nastala varošica, tako da je danas groblje bezmalo u sred nje.

Po doseljenicima od Sjenice (Arnautluka, kako je to podrucje nazivano, jer su Arnauti posle Velike seobe Srba doprli do sjenickog predela) ovo groblje se i danas naziva Arnautsko groblje. Pocetkom ovog veka o ovom šatorackom groblju, koje je danas izmenilo lik, Erdeljanovic je zapisao:

„Arnautsko groblje, u tom selu, je doseljenicko (Sjenicana), sa obilnim vrstama kamenih spomenika i sa cetiri velika drvena krsta, bogato izrezana."

Lepota ovog groblja je, takode, svojevrsni izraz uspomene na zavicaj, koji je znamenje, uporište i

središte naše srednjovekovne kulture.

Veliki naš antropogeograf Jovan Cvijic je zapazio „da se ista imena pružaju kao povorke... a narocito iz sjenickog i novopazarskog kraja do u nisku Šumadiju; te povorke imena oznacavaju pravce migracija i predele gde su se naselili Sjenicani i Novopazarci."

Odista ne može biti slucajnost da se u dva naša predela, u okolini Sjenice i u središnoj Šumadiji, nailazi na ista imena naselja, jer sve to, nesumnjivo, govori o istorijskim i demografskim vezama koje su postojale i postoje izmedu ova dva srpska predela.

Da toponomasticka podudarnost nije slucajna, potvrduju nam i nazivi pojedinih mesta u nekim naseljima Lepenice - Sjenicko polje u Dobraci i Ramaci, ili prezime Sjenicani u Ðuriselu. Istu pojavu zapažamo i u susednim šumadijskim predelima, Jasenici i Gruži.

U geografskom pogledu, kao predeona celina, oblast Lepenice je u središnoj Šumadiji i obuhvata sliv reka Lepenice i Race, levih pritoka Velike Morave, tako da se pruža istocno od planine Rudnik (1132 m), ili tzv. visoke Šumadije, pa pobrdem od Ramacskih visova (813 m), Krša (571) i Glavice (477 m), prelazi, kako reke teku, u Pomoravlje i tzv. nisku Šumadiju. U etnografskom smislu je Lepenica zasebna podrucna celina, koja sa oblastima Jasenice i Gruže sacinjava istorijsko podrucje Kragujevackog okružja (Kragujevacke nahije u turskim ili Kragujevackog distrikta u austrijskim okupacionim podelama i svedocanstvima).

U ovom razmatranju se ova oblast uzima u istorijskim etnografskim granicama, buduci da je ona danas razdeljena na pet opština (Kragujevac, Batocina, Lapovo, Raca, Velika Plana). Ovako uzeta, klasicna oblast Lepenice ima devedeset naselja, od kojih je u više od polovine - tacnije u pedeset i dva naselja - naseljeno stanovništvo poreklom od Sjenice.

Lepenicka naselja u koja su se od Velike seobe (1690. godine) do posle Javorskog rata (1876. godine) naseljavali žitelji Sjenice i okoline su Adžine Livade, Beloševac, Botunje, Veliki Šenj, Golocelo, Grošnica, Desimirovac, Divostin, Dobraca, Donje Grbice, Dragobraca, Draca, Drenovac, Ðuriselo, Jabucje, Jovanovac, Koricani, Korman, Kutlovo, Lužnice, Majnic, Mala Vrbica, Mala Pcelica, Mali Šenj, Maršic, Mironic, Novi Milanovac, Pajazitovo, Poskurice, Prekopeca, Ramaca, Resnik, Rogojevac, Stanovo, Trešnjevak, Cvetojevac, Cumic i Šljivovac (danas opština Kragujevac), Bare, Bošnjane, Viševac, Donje Jarušice, Ðurdevo, Pinosava, Popovic, Raca (opština Raca), Batocina, Brzan, Kijevo, Gornja Batocina (opština Batocina), Lapovo (opština Lapovo) i Rakinac (opština Velika Plana).

Pocetkom XX veka, prema ispitivanju Toše Radivojevica, svaka peta porodica nastanjena u Lepenici vodi poreklo iz Stare Srbije i tzv. Novopazarskog sandžaka, u cemu je vrlo veliki udeo stanovništva sa Sjenicko-pešterske visorovani. U istorijskom pogledu je upravo ovo stanovništvo dalo pecat razvoju Šumadije i Srbije, odigravši presudnu ulogu u njenoj etnickoj istoriji.

Donosimo, na osnovu izucavanja Todora Radivojevica, pregled po istorijskim etapama doseljavanja stanovništva iz okoline Sjenice u Lepenicu, prema stanju pocetkom dvadesetog veka. Uocljivo i nedvosmisleno prisustvo stanovništva koje potice iz okoline Sjenice može se pratiti od Velike seobe pod Carnojevicem 1690. godine do druge velike seobe 1736. godine.

Ove dve seobe su neposredno povezane sa dva austro-turska rata (1683-1699. i 1716-1718), koja su privremeno završena sa dva mira - Karlovackim (1699) i Požarevackim (1718).

U ovom vremenu je iz okoline Sjenice i iz Krajinovica naseljeno stanovništvo u pet lepenickih naselja

A)Sjenica

Viševac: Stojakovici, 51 (Radovanovici 8, Ilici 6, Stevanovici 6, Damnjanovici 4, Markovici 4, Adamovici 3, Jovanovici 3, Milanovici 3, Andrejevici 3, Arsenijevici 2, Lazarevici 2, Sreckovici 2, Stanojevici 2, Jakovljevici 1, Milovanovici 1, Pavlovici 1, Radojevici 1).

Grošnica: Boškovici, 13 (Boškovici 8, Ilici 5). NJihovi su ogranci Vuksanovici, 9 (Tolici 4, Ilici 3, Milici 2), Loncarevici, 5 (Vukovici 4, Miladinovic 1), i Jakovljevici, 2 - drugo ime Radovanovici (Radici), u istom selu.

Lužnice: Ðurdevici, 8, Živanovici, 10, Madžarevici, 6, Mikici, 6 (Mikici 5, Blažici 1). Rakinac: Radojkovici, 10 (Radojkovici 7, Glišici 2, Antonijevici 1).

B) Krajinovici

Ramaca: Matejici, veliki rod, 1911. godine imao 117 kuca, od kojih Matejica u užem smilu 47 (Paunovici 17, Micakovici 9, Bacici/Stevanovici 5, Gušici/Milutinovici 4, Maksimovici 4, Rakovici 3, Filipovici 3, Božurcevici 2), a u okviru njih ogranci Mulica (Stevanovica) 9 i Joksimovica (Marinandica) 7, zatim Perišica 17, Ðokica 16, Mijajlovica 15 i Gavrilovica 6.

U potrazi za novim životom

Nasilje janicara negativno ce se odraziti na raspoloženje potcinjenog srpskog stanovništva

Tako se u Vapi smanjivalo stanovništvo od 513 (u 1948. godini), preko 360 (1971), 309 (1981) do 268 (1991), od cega je 110 Srba, a 156 se izjasnilo kao muslimani i 2 kao Jugosloveni. S obzirom da je u istom popisu bilo 111 pravoslavaca i 157 islamske veroispovesti, to znaci da se u nacionalnom pogledu kao Jugosloveni izjasnili po jedan pravoslavac i musliman.

Kijevci su imali 348 žitelja 1948. godine, 340 (1971), 288 (1981), a danas imaju 233 (1991), svi muslimani. Boguti, zaselak Štavlja, nisu posebno popisani 1948. godine. U popisu 1981. godine su imali 107, a sada (po popisu 1991) imaju 78 žitelja, od koji 77 Srba i jedan Jugosloven.

Poput velikog roda Matejica u Ramaci, koji jedini od rodova doseljenih od Sjenice u Lepenicu posle Velike seobe 1690. godine cuva spomen sela Krajinovica iz koga su im preci došli, tri roda u Lepenici još pamte nazive sela iz kojih su doseljeni posle 1736. godine.

To su Bogdanovici (Rajicici, Tošici) u Cumicu, doseljeni iz Boguta i Perovici u Adžinim Livadama, doseljeni iz Vape. Perovici su daljom starinom od Žabljaka u Crnoj Gori, od njih su Pavlovici u Vuckovici, a rod su im Pavlovici u Grošnici.

Treci rod, Tolici (Ðordevici, Milenkovici, Ðurdevici) u Kijevu doseljen je iz Kijevaca. Po tome je selo Kijevo u Lepenici dobilo naziv po Kijevcima u okolini Sjenice, odakle je rod Tolica, jedan od tri osnivacka roda ovog naselja, doseljen posle Druge velike seobe (1736).

Toša Radivojevic misli da je ovde rec o selu Kijevu kod Orahovca u Metohiji, naprosto stoga što je to selo našao na deneralštabnoj karti iz 1893. godine, pa mu se to ucinilo prihvatljivim. Moguce je da su u selidbenoj vezi Kijevo u Metohiji i Kijevci kod Sjenice, jer su na pravcu seljakanja našeg stanovništva, ali je nesumnjivo da su iz Kijevaca kod Sjenice, moguce i kao etapne stanice, Tolici sišli u selo kod Batocine i nazvali ga Kijevom.

Treci talas Sjenicana, posle dveju velikih seoba (1690. i 1736. godine), koji je zapljusnuo Šumadiju, usledio je krajem XVIII veka. Za razliku od prethodna dva, koja su izazvana sukobima širih razmera i ratovima koji su ih pratili, trece doseljavanje je bilo u relativno mirnom razdoblju.

To kratkotrajno razdoblje mira je decenija i po od Kocine krajine (1788) do izbijanja Prvog srpskog ustanka (1804), i u njemu su motivi doseljavanja bili pretežno ekonomski, a manje nacionalni ili verski Ovo kratko razdoblje je u znaku treceg austro-turskog rata u XVIII veku (1787-1791), koji je završen Svištovskim mirom (1791).

U našim prilikama ovo ratovanje je zasvodeno Kocinom krajinom (1788. godine), iza cijeg sloma su za tzv. raju stvorene povoljne prilike u Beogradskom pašaluku, što je posledica i njegovog pogranicnog položaja. No, kako je u to doba i najvece rasulo Turske carevine, kao i najveceg besa odmetnutih janicara i krdžalija, to ce se njihovo nasilje negativno odraziti na raspoloženje potcinjenog srpskog stanovništva.

U ovom vremenu novi talas doseljenika od Sjenice i iz Brnjice i Štavlja je naseljen u novih osam naselja Lepenice, a deo ih se smestio u još šest naselja u kojima su se u prethodne dve seobe vec nalazili doseljenici od Sjenice.

Beloševac: Šarcevici, 12 (Milojevici 6, Tanasijevici 3, Radosavljevici 2, Jovanovici 1).

Bošnjane: Milivojevici, 11 (Milivojevici 9, Vulovici 2), Milici, 6 (Jeremici 2, Jovanovici 2, Milutinovici 2).

Dobraca: Novakovici, 8 (Novakovici 4, Sretenovici 4), Petrovici, 5. Draca: Alempijevici, 11 (Alempijevici 7, Lazarevici 4).

Drenovac: Sokovici, 5, (Sokovici 4, Ðokovici 1).

Korman: Gajovici, 7 (Gajici 3, Ðuricici 2, Jankovici 1, Sreckovici 1), Ivkovici, 13 (Stanojevici 4, Ivkovici 3, Milanovici 3, Vasiljevici 2, Ognjanovici 1).

Kutlovo: Babici, 3, Božanici, 5 (Božanici 3, Vuletici 2), Popovici, 6 (Minici 3, Popovici 3).

Lapovo: Tomici, 7. Novi Milanovac: Pavicevici, 8 (Pavicevici 7, Sretenovici 1, Stevanovici 1).

Rakinac: Terzici, drugo ime Spasojevici, 2. Rogojevac: Filipovici (Vilipovici), 7 (Filipovici 3, Ilici 2, Lukici/Lukovici 2), Gavrilovici, 7 (Vukovici 2, Radovici 2, Simovici 2, Jankovici 1), Mirkovici, 9 (Jankovici 4, Antonijevici 2, Radojevici 2, Mirkovici 1), Pajevici, 6 (Radisavljevici 4, Radivojevici 2), Šamanovici, drugo prezime Milisavljevici, 6 (Pavlovici 4, Paunovici 2).

Njihov ogranak su Vukovici, 1, u istom selu.

Šljivovac: Pejovici, 9 (Todorovici 5, Jovanovici 2, Ignjatovici 1, Mijailovici 1).

Ðuriselo: Senicani, 21 (Mirkovici 5, Ðurdevici 3, Vujovici 2, Jovanovici 2, Simonovici 2, Cirkovici 2, Gavrilovici/Gajovici 1, Gvozdenovici 1, Radivojevici 1, Radomirovici 1, Stevanovici 1).

NJihov ogranak su Vukovici u istom selu - Vukovici, 2 (Miloševici 1, Sreckovici 1). Adžine Livade: Kovacevici, 3.

Prvi srpski ustanak je, prirodno, povukao u Šumadiju, kao glavnu oblast ustanickog poduhvata, stanovništvo iz svih srpskih predela. U stanovništvu koje se doselilo u Šumadiju upadljivo je najbrojnije ono koje potice od Sjenice, za šta je presudan dogadaj Karadordevo ratovanje 1809. godine, uz koje je pristala masa srpskog stanovništva na Sjenicko-pešterskoj visoravni, Bihoru i Koritima i koje se, privuceno primamljivim uslovima života u Šumadiji, povuklo odatle sa Karadordem.

U ovom vremenu se stanovništvo od Sjenice i iz Budeva i Vape smešta u trideset i dva lepenicka naselja, od kojih se u dvanaest naselja smeštaju uz prethodne doseljenike iz ovih predela, a dolaze i u dvadeset novih naselja.

U ovoj seobi došljaci od Sjenice zasnivaju na starim napuštenim staništima svoja, nova naselja, tacnije obnavljaju življenje u njima (Bare, Veliki Šenj, Gornje Grbice, Divostin, Dragobraca, Ðurdevo - stari naziv Lukanje, Majnic, Mala Vrbica, Mala Pcelica, Mali Šenj, Mironic, Pajazitovo, Stanovo i Trešnjevak).

Pribijanje uz rodake

Svoje poreklo Vasojevici izvode od Nemanjica

Cvetojevac: Bojovici, 5 (Spasojevici 3, Miloševici 1, Petrovici 1). Cumic: Vuksanovici, 8, Perici, 6 (Perici 5, Jovanovici 1). Šljivovac: Miloševici, 2.

B) Budevo

Desimirovac: Budevci, 9 (Ðokovici 3, Mišovici 2, Radosavljevici 2, Pavicevici/Janici 1, Pavlovici 1), 1804-1814. Njihov ogranak su Lepavici u istom selu - Lepavici, 7 (Radovanovici 5, Milenkovici 2); Ðekici, 7, 1806-1809.

V) Vapa

Divostin: Nektarijevici, 9.

Od drugog ustanka do javorskog rata (1815-1874) U šest, uglavnom mirnih, decenija od Drugog ustanka do izbijanja Javorskog rata, doseljavanje od

Sjenice je upecatljivo smanjeno i po pravilu je pojedinacno.

U ovom vremenu se doseljenici od Sjenice i iz Brnjice i Budeva naseljavaju i u dva nova sela (Ðurdevo i Racu), ali se uglavnom razmeštaju, ili, bolje reci, pribijaju uz rodake i prijatelje koji su se doselili u ranijim talasima u osam drugih lepenickih naselja.

A) Sjenica Brzan: Šmikici, 3, (1816). Grošnica: Ðokovici, 1, (1849). Divostin: Bojovici, 1, (1824), Prokovici, 3, (1856). Draca: Vasiljevici, 4, (1822). Ðurdevo: Vukojevici - staro prezime Ilici, 2, Sjenica, (1816). Lužnice: Ðordevici, 1, (1871). Raca: Matici, 1, (1849). Rogojevac: Radonjici, 5 (Radonjici 4, Radosavljevici 1), (1823), Matejici, 1, (1850). Šljivovac: Ðordevici, 1, (1862).

B) Brnjica Ðuriselo: Pantovici, 1, (1815). V) Budevo Grošnica: Budevci - drugo prezime Ðokovici, 2, (1830). OD JAVORSKOG RATA DO KRAJA XIX VEKA (1875-1900) U poslednjoj cetvrti XIX veka, kada pristiže samo pet porodica, doseljavanje od Sjenice u Lepenicu je zanemarljivo

A) Sjenica Bare: Aleksici, 1, (1886). Botunje: Danilovici, 1, (1894). Draca: Vukadinovici, 1, (1887). Mali Šenj: Ivanovici - drugo prezime Mirosavici (Mirosavljevici), 1, (1876). Mironic: Milojevici, 1, (1880).

Završno razmatranje

Od svih šumadijskih predeonih i etnografskih celina, Lepenica je po kompoziciji stanovništva najsloženija i najslojevitija, jer su se u njoj zapravo presekle migracione struje koje su dolazile od Timoka i Braniceva, Šopluka, Epira, Kosova, Stare Raške, Crne Gore, Dalmacije, Like, Hercegovine, Birca i Osata u Bosni i Vojvodine.

U njihovom suceljavanju prevagu je ipak odnela dinarska doseljenicka struja, a u njoj onaj selidbeni pravac koji je poticao od Sjenice, bilo kao matice, bilo kao etapne stanice u doseljavanju u Šumadiju. S obzirom na ukupan sastav stanovništva (1911. godine), šest sela se u Lepenici mogu oznaciti kao cista sjenicka, jer je u njima više od tri cetvrtine doseljenika od Sjenice - Mali Šenj (98 odsto), Mala Vrbica (93,2), Ðuriselo (85,7), Rogojevac (84,4), Pajazitovo (84,1), Bare (76,4), a šest sela, u kojima je više od polovine doseljenika od Sjenice, kao pretežno sjenicka - Donje Grbice (64,1 odsto), Ramaca (63,9), Mironic (59,5), Kutlovo (57), Stanovo (54,8) i Dragobraca (50,7).

Uz Prekopecu u kojoj je 44,4 odsto sjenickih doseljenika, u cetiri sela je približno po trecina naseljenih Sjenicana - Divostin (36,6 odsto), Dobraca (32), Viševac (30,7) i Adžine Livade (30). U pet sela je po cetvrtina sjenickih doseljenika - Veliki Šenj (29,4), Lužnice (26,2), Popovic (24,3), Desimirovac (23,3) i Maršic (22,8 odsto).

Po petinu imaju Bošnjane (22,4), Jabucje (21,2) i Pinosava (20 odsto). Po šestinu imaju Draca (16,7), Korman (16,5), Jovanovac (15,5) i Grošnica (15,1 odsto). U ostalim lepenickim selima je postotak doseljenih Sjenicana manji - Novi Milanovac (14), Botunje (13,8), Majnic (13,6), Šljivovac (12,2), Koricani (11,7), Beloševac (11,4), Drenovac (10,2), Lapovo (10,2), Resnik (10,1), Golocelo (9,7), Donje Jarušice (9,2), Poskurice (8,7), Gornja Batocina (7,6), Rakinac (6,5), Kijevo (5,9), Cvetojevac (4,5), Mala Pcelica (2,9), Trešnjevak (2,4), Ðurdevo (2,3), Batocina - selo (1,6), Cumic (0,8), Brzan (0,7), Raca (0,6).

Vreme masovnijih naseljavanja iz okoline Sjenice u Šumadiju pokazuje da razlog naseljavanju nije bio prevashodno ekonomski. Prirodno, kao stalni mlaz, utabanim stazama migracije, stanovništvo je neprekidno pristizalo od Sjenice ka Šumadiji, u kojoj su uslovi življenja znatno pogodniji.

Medutim, veci pokreti stanovništva su bili podstaknuti seobama koje su ratovi na ovom podrucju podsticali. U šest talasa naseljavanja (koji su polazili 1690, 1736, 1788, 1804, 1815. i 1875. godine) od Sjenice se u Lepenicu naselilo ukupno 183 roda sa 1528 kuca (ili 184 roda sa 1615 kuca, ako bi se racunalo i Radivojevicevo neujednaceno naznacavanje porekla kod pojedinih rodova).

U ovim istorijskim kretanjima stanovništvo se u cetiri talasa naseljavalo u dva sela (Draca, Rogojevac), u tri talasa u sedam sela (Botunje, Grošnica, Divostin, Kutlovo, Lužnice, Rakinac, Šljivovac), a u dva talasa u trinaest sela (Adžine Livade, Bare, Bošnjane, Brzan, Divostin, Ðuriselo, Lapovo, Mali Šenj, Maršic, Mironic, Popovic, Prekopeca, Cumic), što svedoci da su uglavnom postojali odredeni pravci i ciljevi useljavanja.

Vasojevici u Šumadiji

Srpsko pleme Vasojevica, cije je maticno podrucje u predelu Crnogorskih Brda i Polimlja, odnosno severoistocnom delu Crne Gore, dubljim poreklom je iz Hercegovine, odakle se na Kcevo doselio njegov rodonacelnik Vaso sa tri brata - Krasom, Otom (od kojih su nastala današnja šiptarska plemena Krasnici i Hoti) i Ozrom (od koga je nastalo pleme Ozrinica).

Po nekima, njihov brat je bio i Pipo (od koga je nastalo srpsko pleme Pipera). Svoje poreklo Vasojevici izvode od Nemanjica. Naime, kako kažu istoricari ovoga plemena pop Bogdan Lalevic i Ivan Protic, „Vukan Nemanjic imao je sina Kostadina, Kostadin Vasoja, Vasoje Stefana, Stefan opet Kostadina, a Kostadin Vasa, koji se u Lijevoj Rijeci naselio i od koga su Vasojevici."

Plemenska matica Vasojevica je Lijeva Rijeka, u kojoj se Vaso nastanio, došavši iz Kceva, gde mu je ostao brat Ozro. Iz Lijeve Rijeke nastaje širenje Vasojevica, koji, premda jedno od najmladih, narastaju u jedno od najvecih plemena u Crnoj Gori, pa i na Balkanu.

Njihovo istorijsko podrucje danas pripada opštinama Berane, Podgorica, Kolašin, Plav i Bijelo Polje (u ukupnoj površini oko dve hiljade kvadratnih kilometara, što je oko 15 odsto ili više od sedmine površine Crne Gore).

Seobe uz ratove

Vasojevici su obrazovani kao pleme u vekovnoj borbi, pa su, iz više razloga, morali i da se, u stalnom mlazu, iseljavaju - zbog turske odmazde, jer su se cesto dizali na bune, i pristajali uz sve ratove protiv Turaka, zatim zbog krvne osvete, iz ekonomskih uzroka (mali prostor, nerodica, glad), i sl. Zato danas bezmalo da nema predela u našoj zemlji u kojoj se ne nalazi neki od rodova Vasojevica.

Prema prethodnim istraživanjima, u središnoj Šumadiji - Gruža, Jasenica i Lepenica - Vasojevica ima u tridesetak sela. Ponajviše u Gruži, što je i prirodno, jer je naseljavanje u ovaj deo Šumadije teklo uglavnom preko vitanovacke prevodnice, znaci dolinom Gruže kao prirodnim putem, a odatle su se doseljenici razmeštali dalje ka Lepenici, ili skretali preko Rudnickog prevoja ka Jasenici, gde su se stapali sa drugim selidbenim krakom Vasojevica koji je preko Užica išao ka Podrinju i Kolubari.

Najraniji vidljivi dolasci Vasojevica u središnu Šumadiju su u vremenu austro-turskih ratova, odnosno u seobama koje su njima podstaknute. Tako su u Velikoj seobi 1690. godine u Gornju Sabantu došli Tarani, tako nazvani po zavicaju, jer im je maticno naselje Lijeva Rijeka u gornjem slivu reke Tare (ovdašnja prezimena su im Brankovici i Dimitrijevici). U Masloševu su približno u to vreme Jovanovici (danas Ivanekici u Krcevcu, Topoli, Belosavcima i Maskaru).

Pocetkom XVIII veka dolaze Vukicevici u Svetlic, Lutovci u Borac i Vrbljani u Grabovac. Vukicevici su, kao što smo pisali, osnivaci Svetlica i glavnina njegovih žitelja, a njihovi ogranci se nalaze još u selima Guberevac, Donje Jarušice i Ðurdevo, dok su Lutovci (druga prezimena Miškovici, Tatici i Curcci) najstariji živuci rod u Borcu.

Vrbljani u Grabovcu se mogu pratiti u selidbenom luku od cetiri stotine godina. Prvo su se pocetkom XVII veka naselili u sela Cerje i Vrbu u predelu Gokcanice (kopaonicki kraj), gde su došli iz Lopata u Vasojevicima (Lopacani su jedno od pet bratstava Vasojevica).

Današnji rodovi Vrbljana u Grabovcu, tako nazvanih po selu Vrbi iz koga su došli - današnji rodovi Jankovici, Petrovici, Vasiljevici, Ðokovici, Simovici i Sreckovici, kao i njihovi srodnici Jovanovici, Damnjanovici i Pavlovici, ciji su rod Milosavljevici (zvani Gluvacevici) u Lipnici i Vrbljani u Cestinu, imaju rodake u Vrbi, koji se tamo prezivaju Antonijevici (doseljeni tu iz Cerja, a u Cerje iz Lopata).

Kako je Mihailo Dragic zapisao, Vrbljani u Grabovcu su bežali u Srem, izgleda i posle sloma Kocine krajine i posle propasti Prvog srpskog ustanka.

Upamceno je ispaštanje u Sremu, gde su, za gladi, jeli šišarke, a „sav im je mrs bio loj namazan na pšenicni hleb". Po ženskoj liniji ovoj skupini pripadaju i Filipovici u Lipnici, ciji je predak, poreklom iz Komadina u Starom Vlahu (opština Ivanjica), ušao kao domazet u jednu kucu Milosavljevica (Gluvacevica).

Sledeci talas Vasojevica je došao u ovaj deo Šumadije za vreme austro-turskog rata 1788-1791. godine, kada je bila Kocina krajina, ili neposredno posle toga. Za vreme Kocine krajine u Toponicu dolaze Ðokovici, koji su srodnici Miškovicima u Borcu, a za njima, od Sjenice, Matkovici i Preljici (jedna familija).

Neposredno po Kocinoj krajini, kada je u tadašnjem Beogradskom pašaluku stanje za Srbe bilo veoma povoljno, stižu Brdani (sa ogrankom Vasiljevica) u Stubal, Saramandici u Bukovik i Ješovici u Vrbicu, u zaselak Balabanac.

Njihovi preci ce uskoro ucestvovati u Prvom srpskom ustanku, medu kojima ce se isticati Vasilije Saramanda iz Bukovika, ciji je ujak cuveni prota bukovicki Atanasije, koji je zakleo ustanike na zaverenickom zboru u Orašcu 1804. godine. Do danas je ostala pesma „Teša vuce, Saramanda tuce", jer su ova dvojica ustanika, Teša Obradovic iz Garaša i Vasilije Saramanda, pobila mnogo Turaka. Saramandin potomak je Živan Saramandic (r. 1939), prvak Beogradske opere.

Prirodno, u Prvom srpskom ustanku je hrupio novi, jaci talasa Vasojevica. Tada dolaze Brankovici, Aleksici, Jovicici i Jovanovici u Guberevac (Gruža), Koracevici i Spasenici u Pajsijevic, odakle Koracevici ubrzo predu u Žune. U Zabojnicu dolaze Mrkuljici (staro prezime Prokovica i Mojsilovica - Proka i Mojsilo su braca od striceva. Proka se prezivao Ilic, po ocu Iliji, a Prokini potomci ce se kasnije nastaniti i u Dubravi). U Raškovic dolaze Miloševici, u Cukojevac Ðorovici, u Jovanovac i Kijevo Maksimovici, Markovici i Obradovici.

Svi ovi doseljenici su ili pravi Vasojevici, ili splemenjeni sa Vasojevicima. Najuocljivija razlika medu njima je u krsnom imenu: pravi Vasojevici slave Sv. arh. Mihaila i Sv. Aleksandra Nevskog. U splemenjene spadaju Lutovci (slava Sv. Srd), koji su iz plemena Bratonožica, i oni koji slave Sv. Nikolu, Sv. Jovana, Sv. Luku i Ðurdevdan. No, promena slave nije uticala na svest o poreklu od Vasojevica, i dolaska iz zemlje Vasojevica, kao što je i sam Karadorde (slava Sv. Kliment) ubrajan u Vasojevice, ili njihove srodnike, jer su mu preci jedno vreme prebivali medu njima.

U sastavu stanovništva Šumadije ima i porodica koje poticu iz plemena Drobnjaka. Ove porodice u Šumadiji nisu tako brojne, kao u nekim drugim predelima Srbije, ali su svojim prisustvom i znacajem vrlo primetne. Plemensku zajednicu Drobnjaka je osnovalo pet srodnih bratstava - Vulovici, Ðurdici, Kosorici, Tomici i Cerovici, koji su pocetkom XVII veka došli iz Banjana na svoje katune u Durmitoru, gde su im se, vremenom, pridružili Karadžici, Jakšici i Abazovici. Zemljište plemena Drobnjaka je na prostoru izmedu Gornje Morace i Šaranaca, Nikšickog polja i Župe, Pive i Tare, u kojem su varošice Šavnik i Žabljak.

Po sacuvanom plemenskom predanju, starinom od Travnika, Drobnjaci, koji su u istorijskim izborima prvi put spomenuti kao prezime 1354. godine (licnost imenom Bran Drobnjak), a kao pleme upisani 1390. godine, sacuvali su u vreme turske vlasti svoju poluautonomiju, cvrstu plemensku organizaciju i upravu, koja se odlikovala demokratijom i skupštinom u kojoj su jednako pravo glasa imali svi koji su nosili ili nose oružje.

Drobnjaci su, kaže njihov poznavalac Svetozar Tomic, „cisto srpsko pleme, bez ikakve tude primese i ocuvali su neobicno cistotu jezika i cistotu narodnih obicaja. Gorštaci su, visoki, lepo razvijeni, potpuno zdravi i bistri ljudi." Usled oskudice u zemlji, Drobnjaci su najpre sa podrucja Jezera proterali staro pleme Krice u podrucje preko Tare, ali, kako to nije bilo dovoljno, morali su i sami da se iseljavaju, pa je tako danas, kao spomen i potvrda tih seoba, mnogo toponima i prezimena od Like do Skopske Crne gore, od Risna do Podrinja i Beograda, koji podsecaju na Drobnjake

Novi život u Šumadiji

Na seobe su uticale unutrašnje prilike u Srbiji

Posle Drugog srpskog ustanka osetno jenjava doseljavanje Leskovcana u Lepenicu, koje je svedeno na usamljene slucajeve. Tada u Brzan dolaze Strojkovci - drugo prezime Arnautovici, koji su u svom prezimenu sacuvali spomen na selo Strojkovac u kojem su živeli u starom zavicaju, u opštini Leskovac, odakle su došli 1825. U Jovanovac se naseljavaju Ðordevici (1833), u Korman Radosavljevici (Milovanovici) 3 kuce (1833), u Grošnicu Dinovici (1844), u Gornju Sabantu Milutinovici (1892), koji dolaze iz sela Donji Konjuvac u Jablanici (najverovatnije Konjino kod Lebana), a u Donju Sabantu pristižu Stevanovici (1893).

Na ovakvu oseku u doseljavanju uticale su i unutrašnje prilike u Srbiji. Dok su u vreme Karadorda izbeglice iz Leskovca, kao i nevoljnici koji su se sa drugih strana slivali u oslobodenu Srbiju, imale povlastice i bile oslobodene dažbina, posle Drugog srpskog ustanka se manje vodilo racuna o njima. To se vidi na primeru Cvetkovica (Stankovica, Arsicica, Vukajlovica) u Botunju. Tako je u tefteru za 1831. godinu Stanko (r. 1809), rodonacelnik Stankovica, upisan kao puki siromah i nadnicar u domacinstvu sa bracom Pavlom (r. 1810) i Arsenijem (r. 1819), od koga su Arsicici.

Posle Lepenice, u pogledu broja naselja u kojima su se nastanili doseljenici iz leskovackog kraja, dolazi Belica, u kojoj je takode petnaest sela u kojima su se nastanili Leskovcani, s tom razlikom što je, po vremenu doseljavanja, u njoj mladi doseljenicki sloj.

Sredinom DžDž veka primetnije skupine porodica leskovackog porekla u Belici su u selima Ribare, Trnava i Lanište. U Ribaru su Miljkovici, zvani Krompirovici ili Krompiraši, (18 kuca) i Matejici drugi (10). U Trnavi su Mekišanci (20), Nikolici ili Stefanovici (4) i Stankovici (3). U Laništu, tacnije u Donjoj Mali ili Starom Laništu su Pešici (15) i Stankovici (10), a u Siokovcu Brkici (20). U još dva sela su po dva roda doseljenih Leskovcama - u Ostrikovcu su Stanojlovici (8) i Stojadinovici (4), a u Dragocvetu je po pet kuca Topalovica i Velikica (koji imaju rod u Bacini).

U Pracini se deo sela zove Leskovacka mala, u kojoj je devet kuca Radenkovica, doseljenih iz okoline Leskovca. U Kovacevcu su Prokici (10), u Lovcima Tomici (8), u Ribniku Pešici, koji imaju još dva prezimena: Tasici ili Taculici (8), u Mijatovcu Jovanovici, zvani Dušoboljci (4), u Crnci Obradovici (4), u Bukovcu Ðordevici (3) i u Gornjem Jovcu Jovici (2).

U Belici su i dva roda doseljena iz Lebana. Oba su naseljena u Bagrdanu - Basarici ili Basarevici (2) i Vlastici (10). Ovih drugih ima i u Selevcu, samo što selevacki Vlastici (8) ne navode Lebane, nego uopšteno kažu da su „od Leskovca", ali i jedni i drugi kao znak zajednickog porekla imaju istu krsnu slavu (Mitrovdan).

Ako se zna da su preci ovih porodica vecinom ili dovedeni od Turaka kao civcije posle Kocine krajine ili prebegli kao pobunjena sirotinja u vreme Prvog srpskog ustanka, onda je razumljivo što je malo rodova koji u svom pamcenju cuvaju ime sela iz koga su došli. Za sve njih je novi život pocet u Šumadiji i odatle pocinju svoje rodoslovno stablo.

Koliko je stanovništvo Šumadije nedovoljno prouceno pokazuju primeri istraživanja dvojice vodecih naših etnologa s pocetka DžDž veka u Smederevskom Podunavlju i Jasenici. Prvi, Jovan Erdeljanovic, vodeci strucnu ekskurziju svojih studenata, zapisivao je usput, obdance, a cesto i u ciglo nekoliko casova koliko se u kojem selu zadržao, dakle bez pretenzija za ukupnošcu podataka, a drugi, Borivoje M. Drobnjakovic, jedva da je imao na raspolaganju dan po naselju, pa su, razumljivo, neka naselja i porodice u njima samo ovlašno dodirnute, a neke i izostavljene. To pokazuje i sravnjivanje njihovih zapisa.

Tako, po Drobnjakovicu, porodica doseljenih Leskovcana u Krnjevu - nema, a po Erdeljanovicu je u ovom naselju bilo više od trideset kuca doseljenika iz leskovackog kraja, koje sacinjavaju Mijatovici (10 kuca), Rakici (10) i Rankovici ili Nedeljkovici (10), a ovoj skupini Erdeljanovic, koji je imao najpouzdaniji otkrivalacki dar, pridodaje i rod Pešica (8).

U Lozoviku je 45 kuca doseljenih Leskovcana, ali je od njih Drobnjakovic zapisao 44, a Erdeljanovic 21. Po Drobnjakovicu, doseljenici od Leskovca su Rnjaševici (15) i Pantici (9), a po Erdeljanovicu su

Bivoljari (20) i Jordanci (1). Iz ovoga se može zakljuciti da je spisak doseljenih leskovackih porodica u ovom delu Šumadije kudikamo duži no što se stice utisak na osnovu dosadašnjih istraživanja.

Osim u Krnjevu i Lozoviku, u ovom predelu je još veca skupina Leskovcana u Pudarcima i Ralji. U Pudarcima je nastanjen veliki rod Stevanovica, sa ograncima Radoicica, Glišica i Ilica (ukupno 32 kuce), a u Ralji Ðordevici, drugo prezime Milenkovici (11) i Jovanovici, drugo prezime Petrovici (7).

U Selevcu su Vlastici (8), koji imaju srodnike u Bagrdanu. Po sedam kuca doseljenih Leskovcana je u Lugavcini (Paunovici) i Maloj Plani (Brankovici). U Malom Orašju je šest kuca Mitrovica (druga prezimena Cicici i Ubavkici). U Vrbovcu su cetiri kuce Cvetanovica (Tasica), kao i Cvetkovica u Udovicama, koliko i u Vucaku ima Jovanovica, koji su ogranak Ilica u Pridvorici, starinom od Leskovca.

Od tridesetak rodova naseljenih u cetrnaest naselja ovog dela Šumadije, samo tri roda znaju tacno mesto u okolini Leskovca iz koga su njihovi preci došli - Stankovci, druga prezimena Jovanovici, Simici i Stevanovici (ukupno 12 kuca), poticu iz sela Razgojne, Krstici (7) u Petrijevu iz Dupljana, a Stankovici (1) u Maloj Krsni iz Oraovice.

Ravnice su privlacnije

U Gornjoj ili Kragujevackoj Jasenici, koja se kao etnografsko podrucje najcešce naziva samo Jasenica, doseljenih Leskovcana ima u trinaest naselja. Pada u oci da su oni uglavnom naseljeni u ravnicarskom delu Šumadije, u naseljima donjeg toka reke Jasenice, koja po mnogome podsecaju na njihov stari zavicaj, Leskovacku Moravu, a to je omogucavalo i njihovo lakše prilagodavanje u novoj sredini.

Tako je oko Prvog svetskog rata u donjem toku Jasenice, koji neosetno prelazi u ravnicu Pomoravlja, bilo 216 kuca leskovackih doseljenika smeštenih u devet naselja, a u gornjem toku samo sedam kuca u tri naselja.

Najveca leskovacka oaza u Jasenici i središnoj Šumadiji je u selu Trnavi kod Topole, u kojoj je pocetkom XX veka bilo 70 kuca doseljenika od Leskovca, što znaci da je svaka šesta kuca u ovom selu poreklom iz leskovackog kraja.

U Trnavi su doseljeni Leskovcani pripadnici velikog roda Ranica, ciji su ogranci Jovanovici, Milanovici, Milosavljevici, Ivanovici, Marinkovici, Markovici, Jankovici i Obradovici ili Orotici. Ranici imaju svoj ogranak i u kosmajskom selu Ropocevu, gde se prezivaju Milanovici, a imaju nadimak Trnavci, po selu iz koga su došli, a ciji je predak pobegao iz Trnave 1825. godine zbog Ðakove bune, u koju je bio umešan.

Posle Trnave, najveceg sela u opštini Topola, slede Vodice i Pridvorica po broju doseljenika iz leskovackog kraja. U Vodicama je bilo 41, a u Pridvorici 34 takve kuce. Leskovcani u Vodicama su Mihajlovici ili Jevtici (13 kuca), Živkovici ili Arandelovici (8), Stojakovici ili Kajkovici (5), Neškovici (5), Cvetanovici (5) i Stojadinovici (5).

U Pridvorici su potomci leskovackih doseljenika Ilici (12), cije je staro prezime Bucukovici, u okviru kojih su ogranci Milovanovici i Milosavljevici, a imaju i svoje srodnike, odseljene odavde u Vucak, koji se tamo prezivaju Jovanovici (slava Ðurdic). U selu su leskovackog porekla Stevanovici ili Mladenovici (9), Perici (8), Slavkovici (1), Stojanovici ili Stojiljkovici (1) i Petkovici (1), a Jovan Erdeljanovic je ustanovio da su i Andelkovici (2) došli iz istoga kraja.

Primetnija skupina Leskovcana je i u Cerovcu, kojima pripada 20 kuca Petkovica. U Smederevskoj Palanci su poreklom od Leskovca Kocici (5) i Mijovici zvani Kajganci (5), kao i pet porodica koje su u grad došle uglavnom kao zanatlijske. U varošici Natalincima su od Leskovca Dodžici (8), koji se prezivaju još Živanovici i Petrovici, kao i Kolarevici (drugo prezime Stojanovici, 6 kuca).

U Velikoj Plani je leskovackog porekla rod Mutavdžica - drugo prezime Stojkovici (5), ciji je predak, po zanimanju mutavdžija, daljim poreklom sa Kosova, izbegao iz Leskovca, gde je radio, zatim prebegao preko Save, a kasnije, pri povratku se nastanio ovde.

Po zanatu je u Veliku Planu došao i predak Užaraca (druga prezimena Stojilovici i Ivanovici, 3 kuce), za koje je Jovan Erdeljanovic takode ustanovio da poticu od Leskovca, kao i Stojadinovici (drugi, 2 kuce). Istog porekla su Milenkovici (5) u Banicini, Ristici (2) u Rabrovcu, Matici (4) u Ljubicevcu, dve porodice

zanatlija u Arandelovcu, Simici (2) u Junkovcu i Stevanovici (1) u Koletini.

U Jasenici, kao i u Smederevskom Podunavlju, vecina doseljenika od Leskovca nije zadržala u pamcenju selo iz koga su im preci došli. U ovom pogledu su izuzetak Slavkovici, Stojanovici (Stojiljkovici) i Petkovici u Pridvorici, koji pamte da su došli iz sela Radonjice kod Vucja. Simici u Junkovcu znaju da su doseljeni iz Medvede u Jablanici, Stevanovici u Koletini znaju da su iz Pecenjevca, a veliki rod Petkovica (Jovanovica, Mihailovica) u Cerovcu da su iz Tulova.

U naseljima u kojima su Leskovcani u primetnijem broju zastupljeni i danas se može u govoru otkriti, istina retko, ali u starijih osoba zasvedocena, jezicka naslaga doneta i starog kraja (npr.: Otkude si ti?, Živoslavov unuk, Ilijinom snaji, maje se okolo, on ic ne razbira, oni pricaju, niki ne sme, ene ga ide, sa decama, mojim ocu, o Svetim Arandelu, verujem ja tebe, da ve pitam, da gu dam, daj mene, ki june, ne mož' da bidne, napujditi, oj da budne, oj d' ideš, oj d' uje to pceto, bejagoše itd.).

Opisujuci Temnic na samom pocetku XX veka, Stanoje M. Mijatovic je ustanovio da vecina žitelja sela Velike Kruševice i Maskara govori onim govorom koji se cuje u vranjskoj i leskovackoj okolini (Temnic, 285), što je i razumljivo ako se zna da je u to vreme u Velikoj Kruševici od 79 kuca bilo 49 poreklom od Vranja, a u Maskaru od 150 kuca je 125 poreklom od Leskovca.

Iz okoline Leskovca u Maskaru su u to vreme bili Pešici zvani Stojkovci (18 kuca), Ilijaškovici (15), Stojkovici (13), Mijailovici zvani Vodenicarevici (12), Pavlovici (10), Nedeljkovici (9), Krstici (8), Tuvekdžici-Stevanovici (7), Gazdici (6), Marinkovici (6), Grkovici zvani Kulakovici (4), Matejici (4), Ivanovici (3), Markovici (3), Nešici (3), Becarovici (2), Perivunovici (2), a u Velikoj Kruševici Bojnicani (9) i Dušmanci (7). Veliki rod Užarevica (40 kuca) nastanjen je u Gornjem Katunu (25), ciji se ogranak, tzv. Užarci, nalazi u Varvarinu (15).

U Jasici poticu iz leskovackog kraja Cvetanovici (10), Cocici (4), Malezici (3), Filipovici (3), Trojanovici (2) i Stojiljkovici (1), a u Bošnjanu Terzici (10), Džigulici (6) i Stošici (4). Istog porekla su i Tomici i Lazici (po 6 kuca) u Obrežu, Petrovici (6) u Pajkovcu, Ristici (3) u Svojnovu i Zdravkovici (1) u Karanovcicu.

Izmedu Juhora i Suvobora

U istraživanju rodova cesto ima prekida u pamcenju potomaka

Velikici u belickom selu Dragocvetu (slava Sv. Arhandeo) pamte da su doseljeni iz Bacine u Temnicu, ali u Temnicu nema Velikica, a samo jedna porodica slavi Sv. Arhandela (Jevdici, 7 kuca), ali ne zna svoje poreklo. Sa druge strane, rod Velikica (15) postoji u Jasici, koji tvrdi da su starinci (slava Sv. Pantelija i Sv. Luka), i u Kukljinu (14), koji zna da je naseljen iz Kruševackog okruga (slava Sv. Stevan, zimski i letnji).

Pošto nikoji Velikici nemaju istu slavu, to su ili, iz nama nepoznatih razloga, zamenili slave, ili, u protivnom, nisu rod.Ili su sa onima u Dragocvetu, ipak, pošto im je ista slava, rod Jevdici u Bacini, koji su, u tom slucaju, zameli pamcenje o svom poreklu i odseljenim srodnicima. Da prekida u pamcenju ima mnogo, svedoci i to što od svih leskovackih porodica u Temnicu samo nekoliko zna iz koga sela u okolini Leskovca su došli njihovi preci.

Tako, u Maskaru Stojkovici znaju da su iz Komarice, Nešici iz Draškovca, a Pešici (Stojkovci) iz Poljanice. Dva roda u Velikoj Kruševici u svom porodicnom imenu cuvaju nazive svojih sela u starom zavicaju, tako Bojnicani znaju da su iz Bojnika, a Dušmanci iz Dušmanca kod Leskovca. Svi ostali, 35 rodova u devet sela, ne pamte iz kog su mesta u Leskovackoj Moravi došli u Temnic.

Prisustvo porodica cije je poreklo iz Leskovacke Morave u tzv. visokoj Šumadiji (Kacer, Takovo), kao i u predelima koji nisu na pravcu kretanja stanovništva moravsko-vardarske struje (Gruža, Levac, LJubicska sela, Rudnicko Pomoravlje, Šumadijska Kolubara i Kosmaj), može se reci da je zanemarljivo.

U ovim predelima je ukupno 12 rodova koji skupa imaju samo 37 kuca. Pri tome, leskovackih doseljenika uopšte nema u tri šumadijske predeone celine - Gruži, LJubickim selima i Rudnickom Pomoravlju - koje su bile na pravcima drugih, veoma jakih migracionih struja, kao što su kosovska i dinarska, cije se sticanje i ukrštanje vekovima odigravalo upravo ovde, u dolini Zapadne Morave, što je, dalje, kako su ove struje plavile Šumadiju, uticalo da se na istok i sever pomeri naseljavanje doseljenika iz Leskovca i okoline.

U dva predela, koja su omedena planinskim masivima kao prirodnim branama - Levac planinama Kotlenikom i Juhorom, a Kacer Rudnickom planinom i Suvoborom - što ih je cinilo teže pristupacnim i zašticenim, prisustvo doseljenika iz Leskovacke Morave je više nego simbolicno, jer je u njima naseljena samo po jedna porodica iz leskovackog kraja. Tako je, cudnim putevima selidbe i bežanije, u Kacer dospela porodica Miletica (12 kuca u selu Reljincima), a u Levac porodica Kurandica (2 kuce u Sibnici).

U predelu Takova, koji se plecima Suvobora i visovima Rudnika naslanja na Kacer, iz okoline Leskovca je, kako je ustanovio Milenko S. Filipovic, sve do DžDž veka takode naseljena samo jedna porodica (1 kuca), a do sredine DžDž veka, i to u Gornji Milanovac kao privredno središte, još tri porodice (ukupno 3 kuce).

U predelu Kosmaja, u sela na padini koja su okrenuta Smederevskom Podunavlju i Jasenici, doseljenika iz leskovackog kraja ima u Ðurincima - Ðurici (10 kuca), ciji su preci ovde došli kao kocetari, u gradu Mladenovcu jedna kuca zanatlija i u Ropocevu dve kuce Milanovica zvanih Trnavaca, po selu Trnavi kod Topole, gde su njihovi srodnici Ranici, doseljenici od Leskovca.

U Šumadijskoj Kolubari doseljenih Leskovcana ima u Barajevu (3 kuce Ðokica), u Junkovcu (1 kuca Cvetkovica ili Petrovica), u Barzilovici (1 kuca Markovica) i gradu Lazarevcu (1 kuca).

Od svih leskovackih porodica u Levcu, Kaceru, Takovu, Kosmaju i Šumadijskoj Kolubari, jedino Markovici u Barzilovici pamte selo iz koga su došli - Crkvicu kod Bojnika.

Gubljenju iz pamcenja mesta porekla uzrokovano je, svakako, višestrukim pomeranjem predaka iz Leskovacke Morave preko usputnih etapnih stanica do mesta sadašnjeg prebivanja. U Prvom srpskom ustanku je izbeglo leskovacko stanovništvo bilo okupljeno oko logora na Deligradu, zatim u Kruševackoj nahiji, pa u Temnicu, sa središtem u Jasici, a onda, usled opasnosti od turske najezde, pomešteno u Belicu i to je, naravno, uticalo i na gubljenje zavicajne niti u rodoslovnom pamcenju. Zato se može reci da je broj porodica iz Leskovacke Morave u Šumadiji veci, jer smo ovde razmatrali samo one porodice koje pouzdano znaju da poticu od Leskovca.

Seobe su istorijska sudbina Srba. Njihovo preimucstvo i udes. Preimucstvo - jer su uvek, uprkos svemu, imali snage da iznova otpocnu život i da se tako ocuvaju, a udes - jer je pri svakoj seobi, a njih je bilo nebrojeno mnogo, ponešto gubljeno, deo dragocenog nasleda nestajao, važne spone prekidane, ljubavi nasilno gušene, prijatelji se zanavek rastajali.

Na putu se nemalo i gladovalo, do prvog roda cutke umiralo, u prvoj zimi se smrzavalo. Bežalo se u bespuce, žurno se zametao trag pred poterama, a pouzdanog prebivališta ni u polju, gde su Turci, ni u gori, gde su vuci.Sav imetak u zavežljaju, sva nada u svoje prazne ruke. Bog daleko, a smrt svuda okolo.

Takav je bio ceo DžVII vek, najzlokobnije stolece naše istorije, sa Velikom seobom kao završnim cinom. I u sledecem veku, na cijem smo pocetku, u sredini i na kraju preturili velike ratove preko naših glava, ponavljaju se seobe. Posle jedne od njih, po zamašnosti nazvane Druga velika seoba, pocinje ponovo da se narodom puni Šumadija, poprilicno zapustela.

Izmedu dve velike seobe (1690. i 1736. godine) u nju pristižu i usput, deleci se, razmeštaju mnoge porodice. Ovo razmeštanje se najslikovitije ogleda u naseljavanju jedne od porodica - ciji su pripadnici rod najrodeniji, pošao sa istog, nepodeljenog ognjišta - kakvi su današnji Jokici i njihovi srodnici.

Rod Jokica i njima srodni rodovi u Šumadiji zapisani su u istraživanjima Borivoja M. Drobnjakovica. Ovaj autor je napisao monografske radove o Jasenici (1923), gde su Jokici, o Smederevskom Podunavlju i Jasenici (1925) i Kosmaju (1930), gde su srodnici Jokica.

Istražujuci njihovo poreklo, kod Jokica je zapisao: „Pošla braca Stanko, Vidoje i Reskija od Sjenice. Stanko ostao ovde, drugi brat otišao u Kovacevac, treci u Koracicu. Ima ih u Sremu."

A u kosmajskom selu Koracici, u kojem se pamti da su najstariji doseljenici došli od Sjenice i Pešteri, zapisao je sacuvano predanje da je njihov rodonacelnik (koga su Jokici zapamtili kao Vidoja) pošao sa bracom, sporazumevši se u polasku „da svako ostane onde, gde mu pevac zapeva. Jednome je pevac zapevao u Trešnjevici (Jasenica), drugome u Lipovcu (Jasenica), trecem u Topoli (Jasenica), cetvrtom u Kovacevcu, a petom u Koracici."

Od petorice brace, doseljene u prvoj polovini XVIII veka, potomci trojice brace i danas postoje u selima Topola (i Krcevac), Kovacevac i Koracica, dakle naseljima gde se koji brat naselio, dok u Trešnjevici i Lipovcu potomaka preostala dva brata danas nema, pa se tako ne znaju ni imena te brace, niti kuda su se kasnije deli njihovi potomci.

U narodnom pamcenju, kao i pisanim svedocanstvima, tokom celog DXIDX veka o njima ne postoji nikakav trag. Moguce je da ih ima u Sremu, kuda se inace bežalo, moguce je da su se utrli u bunama i boleštinama, moguce je da su se sveli na žensku liniju i tako stopili s nekim drugim rodom. A moguce je i da postoje, tu, u blizini, ali su, u istorijskim lomovima, izgubili vezu sa srodnicima i pamcenje o zajednickom poreklu.

Drobnjaci stigli u Ripanj

Drobnjaci su, kaže njihov poznavalac Svetozar

Tomic, „cisto srpsko pleme, bez ikakve tude primese i ocuvali su neobicno cistotu jezika i cistotu narodnih obicaja. Gorštaci su, visoki, lepo razvijeni, potpuno zdravi i bistri ljudi."

Usled oskudice u zemlji, Drobnjaci su najpre sa podrucja Jezera proterali staro pleme Krice u podrucje preko Tare, ali, kako to nije bilo dovoljno, morali su i sami da se iseljavaju, pa je tako danas, kao spomen i potvrda tih seoba, mnogo toponima i prezimena od Like do Skopske Crne gore, od Risna do Podrinja i Beograda, koji podsecaju na Drobnjake.

Tako su mnoge drobnjacke porodice doprle i u Šumadiju. Mnoge od njih su, prilikom ovih seoba, sticajem okolnosti izgubile plemensko obeležje Drobnjaka, ali ih je vecina ocuvala drobnjacko ime, plemensku krsnu slavu (Ðurdevdan) i druge plemenske odlike.

Doseljavanje Drobnjaka u Šumadiju je, po svemu sudeci, teklo u tri pravca - uzdoljem Drine, odakle se jedan krak odvajao preko Užicke Crne gore ka okolini Valjeva (1), zatim preko Sjenice i Dragaceva (2) i silaskom ka Ibarskom Kolašinu i Kosovu, a otud dolinom Ibra dopirao preko Zapadne Morave.

U središnoj Šumadiji je najviše Drobnjaka u Jasenici, a potom u Lepenici, dok su u Gruži vrlo malobrojni. Pocetkom XX veka ukupno ih je bilo devet rodova sa 151 kucom, od cega je u Jasenici bilo 17 drobnjackih rodova sa 84 kuce, u Lepenici tri roda sa 67 kuca, a u Gruži jedan rod sa dve kuce.

U ostalim predelima Šumadije Drobnjaka je u to vreme bilo 14 rodova sa 140 kuca, od cega u Takovu cetiri roda sa 47 kuca, u Levcu tri roda sa 31 kucom, u Temnicu dva roda sa 25 kuca, u okolini Beograda dva roda sa 14 kuca, u Kaceru jedan rod sa 12 kuca, u Ljubicskim selima jedan rod sa sedam kuca, a u Šumadijskoj Kolubari jedan rod sa cetiri kuce, dok u Smederevskom Podunavlju, Kosmaju i Belici nije bilo drobnjackih porodica.

Drobnjaci u Levcu i Temnicu su imali osobitu sudbinu. U Levac su došli u XVIII veku, a istakli su se u Prvom srpskom ustanku, osobito junak Milosav Drobnjak (1762-1822) iz Rekovca, koji je kao slavan megdandžija dopao rana, pa je Karadorde preporucivao da mu se 1812. godine obezbedi izdržavanje, o cemu svedoci i jedna numera Voždovog Delovodnog protokola.

Medutim, njegovi potomci budu za vlade kneza Miloša proterani kao hajduci iz Rekovca i zato se nastane u Ripnju kod Beograda. Za njih, kako je Risto T. Nikolic zapisao, „vele da im je knez Miloš davao zemlje na Terazijama u Beogradu, ali oni nisu pristali, hteli da budu u šumi i zato zaostali ovde".

Medutim, nije im godila ni blizina Beograda, pa se ubrzo deo odseli u Temnic - u Milutovac (15 kuca, od kojih jedna ima prezime Veljkovic) i Malu Kruševicu (10 kuca). Po sacuvanom porodicnom predanju Drobnjaci u Ripnju poticu od tri brata, pa su, po svemu sudeci, potomci jednog brata ostali u Ripnju, a potomci druga dva brata otišli u Milutovac i Malu Kruševicu. Sa ovim Drobnjacima su rod Drobnjakovici u gružanskom selu Balosavi (2 kuce).

U Levcu su se Drobnjaci nastanili u Rekovcu (7 kuca), Božurevcu (20 kuca) i Oparicu (4 kuce). Da su Drobnjaci u okolini Beograda (Ripanj), Temnicu (Milutovac, Mala Kruševica) i Levcu (Rekovac, Božurevac, Oparic) isti rod svedoci i to što svi slave plemensku slavu Ðurdevdan.

Svi levacki Drobnjaci preslavljaju Sv. Iliju, kao i oni u Milutovcu, dok Drobnjaci u Maloj Kruševici

preslavljaju Ðurdic. Za razliku od njih, Drobnjakovici, koji su se u kraju Brdanima u Balosavi (2 kuce) nastanili pre Prvog srpskog ustanka, slave Sv. Luku, a stara slava im je bila Velika Gospoda.

U Ljubicskim selima Drobnjaka ima u Tamniku (7 kuca, od kojih se jedna preziva Ivanovic), a u Kaceru u mestu Rudniku (12 kuca), gde se prezivaju Nedeljkovici, a smešteni su u zaseoku Zvezdi, prostranoj goloj kosi koja po svemu podseca na zavicajni predeo Durmitora.

U podrucje Takova, prema ispitivanjima Milenka S. Filipovica, Drobnjaci su doseljeni posle 1739. godine u Pranjane, gde se prezivaju Stanojevici (20 kuca) i Jankovici (10 kuca), a uz njih se ubrajaju i Kojovici (6 kuca).

Po rodoslovnom pamcenju, prva dva roda poticu od brace Stanoja i Janka, ciji je otac Rade došao iz Drobnjaka, dok su, po jednoj verziji, Kojovici potomci treceg brata Koje, a po drugoj - oni su potomci Stanojeve i Jankove sestre, udate za Koju.

Drobnjaci su Prodanovici (1 kuca) u Pranjanima, ciji je predak došao iz sela Komarnice u Drobnjaku, kao i Drobnjaci (1 kuca) u Ozremu, koji su došli iz Gornjih Branetica na imanje.

Drobnjaka ima u Donjim Braneticima (5 kuca), koji su tu došli od Sjenice, odakle je jedan srodnik oko 1880. godine otišao u Nakucane kao domazet (3 kuce 1950. godine).

Iz Donjih Branetica je jedan srodnik kasnije prešao u Majdan (1 kuca), gde se prezivaju Drobnjakovici. Ovi poslednji su promenili slavu (Ðurdevdan), uzevši slavu zemlje - Nikoljdan.

U Lepenicu Drobnjaci dolaze u vremenu od Druge seobe do Kocine krajine (1737-1787), a njihove porodice je Toša Radivojevic našao 1902. godine u tri naselja - Dobraci, Baljkovcu i Beloševcu.

U Dobraci, gde su jedna od tri osnivacke porodice ovog sela, drobnjacki rodovi su Markeljici, u cijem su sastavu Nikolici, Vasilijevici ili Mijajlovici, Vukovici, Jovanovici, Marinkovici zvani Ðurdevici i Stevanovici, kojih je pocetkom XX veka ukupno bilo 32 kuce.

U Baljkovcu su Drobnjaci jedna od dve osnivacke porodice sela, a 1902. godine su bili ovi njihovi rodovi - Bojanici, Vukomanovici, Jakovljevici, Pavlovici, Antonijevici, Arsenijevici, Jankovici, Ljubisavljevici, Mijailovici, Radenkovici, Blagojevici, Vukosavljevici, Gavrilovici, Gmitrovici, Ðurdevici i Maksimovici.

Za razliku od Drobnjaka u Baljkovcu i Dobraci, Drobnjaci u Beloševcu, cije je drugo prezime Tomici (dve kuce), došli su u Lepenicu kasnije, za vreme Karadorda. Sve drobnjacke porodice u Lepenici su sacuvale rodovsko pamcenje i krsnu slavu (Ðurdevdan), a Vukomanovici u Baljkovcu su ocuvali i staro kumstvo sa Zdravkovicima i Obradovicima u Banicini.

Preci Zdravkovica i Obradovica u Banicini su „pradedovi Zdravko i Obrad", koji su oko sredine XVIII veka došli iz Crne Gore, po svemu sudeci skupa sa Drobnjacima nastanjenim u Baljkovcu, koji im sve vreme kumuju, a najverovatnije je to kumstvo preneto iz zemlje matice.

U vreme oko Kocine krajine pristižu drobnjacke porodice i u Vukasovce, gde, uz plemensko prezivanje Drobnjakovici, imaju i drugo prezime Ivanovici. Ovaj rod, koji se smatra najstarijim od živucih rodova u selu, imao je ucesnika u Prvom srpskom ustanku.

Od vukasovackih Drobnjakovica ima ogranak u Arandelovcu, a oko 1830. godine je iz Vukasovaca otišao jedan njihov deo u Rušanj kod Beograda, gde se prezivaju Drobnjaci. I sve drobnjacke porodice u Banicini, Vukasovcima, Arandelovcu i Rušnju su održale plemensku slavu Ðurdevdan

Najprivlacnija Jasenica

U Šumadijskoj Kolubari je samo jedna porodica, Milinkovici u Vreocima (1948. godine ih je bilo cetiri kuce), koja slovi kao drobnjacka, jer, kako je zapisao Petar Ž. Petrovic, „doskora su se zvali Drobnjaci". Milinkovici su došli posle Prvog srpskog ustanka iz Dobrinje kod Užicke Požege, ali ne slave krsno ime Drobnjaka, Ðurdevdan, nego Mitrovdan, pri cemu ne raspolažemo za sada podacima o razlozima promene slave.

Za razliku od Šumadijske Kolubare, kao i Šumadije uopšte, Valjevska Kolubara i Podgorina su kudikamo bile privlacnije za naseljavanje Drobnjaka, cemu je svakako pogodovao i brdsko-planinski predeo, kojem su ovi gorštaci vicniji.

Tako je u Valjevskoj Kolubari i Podgorini, gde ima, prema istraživanju Ljubomira Pavlovica (1907. godine), 39 rodova Drobnjaka sa 488 domova, svaka 27. kuca poreklom drobnjacka (3,68 odsto od ukupnog broja kuca), a prosecan broj kuca po rodu je 12, što upucuje na vreme ranijeg doseljavanja

Od svih predeonih celina Šumadije za naseljavanje Drobnjaka je bila najprivlacnija Jasenica, kako Kragujevacka ili Gornja tako i Smederevska ili Donja Jasenica.

Seoba Drobnjaka u Jasenicu je obavljena posle Požarevackog mira (1718. godine), a do pocetka XX veka pripadnici ovog brdanskog plemena su se u ovom predelu razmestili u devet naselja - Banicini, Vlakci, Vukasovcima, Gornjoj Šatornji, Belosavcima, Jelencu, Jagnjilu, Velikoj Plani i varošici Arandelovcu.

U polovini od ovih naselja žive potomci jedne drobnjacke porodice, koja se vremenom razgranala i nastanila u Gornjoj Šatornji, Jagnjilu, Jelencu i Belosavcima. Po sacuvanom rodoslovnom pamcenju, oko 1720. godine se u Gornju Šatornju doselio iz Drobnjaka predak Filip sa sedam sinova.

Kako su ovde posle izvesnog vremena pobili neke Turke (što je moglo biti posle 1739. godine), morali su, usled straha od odmazde, da se rasele. U Gornjoj Šatornji je ostala udovica jednog od Filipovih sinova, buduci da su žene bile izuzete od krvne osvete, a ostali Filipovi sinovi se sa potomstvom razidu na dve strane - jedni odu u Jagnjilo, a drugi u Beli Potok pod Avalom.

Ovi koji su ostali u Gornjoj Šatornji su prozvani Curcijska porodica (1923. su se prezivali Velickovici, Novakovici i Beljici, a ukupno ih je bilo 20 kuca), oni koji su otišli u Jagnjilo se skupno prezivaju Beljakovici, dok se onima koji su otišli u Beli Potok vremenom zaturio trag. Beljakovici u Jagnjilu se dele na tri ogranka - same Beljakovice, Milojevice i Simice, kojih je ukupno 1923. godine bilo 21 kuca. U okviru roda Beljakovica je krajem XVIII veka bio ugledni rod Filipovica, cije prezime nedvosmileno podseca na rodonacelnika Filipa, koji ih je poveo iz Drobnjaka.

Medu Filipovicima su se u to vreme isticali Ðuka, koji je bio lepenicki knez (umro 1818) i braca Marko (Karadordev pašenog) i Stevan, lepenicki kapetani. Marko je u Prvom srpskom ustanku izašao na glas kao junak, a Stevan Filipovic, takode istaknut kao ustanik, bio je Karadordev pisar (jedan od petorice pisara Delovodnog protokola).

Od Milojevica, ogranka Beljakovica u Jagnjilu, jedan deo se posle Prvog srpskog ustanka odselio u Jelenac, koji se tada zvao Ljubinic, gde su imali trla - to su današnji Milisavljevici, Todorovici, Jovanovici i Tanasijevici, kojih je 1923. godine bilo skupa devet kuca.

A od Simica, ogranka Beljakovica u Jagnjilu, poticu Simici u Belosavcima, ciji se predak oko 1870. godine ovde naselio. Pre Prvog srpskog ustanka su u Vlakcu došli iz Drobnjaka, sa Jezera, Pavlovici (drugo prezime Ðordevici), koji su u slomu 1813. godine bežali u Srem.

Sa Jezera su sa njima u Vlakcu došli i Dragutinovici (drugo prezime Petrovici), koji drže da su istog porekla sa Pavlovicima. Za razliku od ostalih Drobnjaka, ovi u Vlakci slave Sv. Nikolu. U Velikoj Plani, po nalazu Jovana Erdeljanovica (1908), Drobnjaci su Petrovici, o cemu svedoci i njihova slava (Ðurdevdan).

U pogledu stanovništva je Crna Gora, kao i Šumadija, sva naseljenicka. I jedno i drugo podrucje su bili prirodni zbegovi, pa je razumljivo što je Šumadija primila stanovništvo iz svih srpskih krajeva, a Crna Gora postala junacko uporište za sve prebege i slobodare koji se, pred turskom najezdom, nisu dali u lance svezati.

Stanovništvo i Crne Gore i Šumadije je sastavljeno od pripadnika svih selidbenih struja, pogotovu dinarskih, koje su se pokrenule posle kosovske pogibije, da bi iza pada Srbije 1459. godine, bile najživlje u XVII veku, kada je, u stalnim, pa i masovnim, seobama, kako je Jovan Cvijic ustanovio, ispremeštano sve stanovništvo od Demir Kapije do Zagrebacke gore.

Stoga je pogrešno, i neprihvatljivo, uopšteno zakljucivanje da šumadijski rodovi uglavnom poticu iz Crne Gore, jer se zaboravlja da je stanovništvo Crne Gore prethodno tamo naseljeno iz drugih srpskih krajeva, a ponajviše iz Stare Raške i Kosova, otkuda vuku poreklo i mnoga današnja crnogorska

plemena, a narocito njihov noviji i presudni sloj.

To je samo, zahvaljujuci istorijskim dogadajima, kružno kretanje stanovništva koje je, po svaku cenu, cuvalo i sacuvalo „dicno ime i svetu slobodu". I na Lovcen da stanemo, pa da saberemo pleme Njeguša - dakle jedno od temeljnih i vodecih plemena u Crnoj Gori - videli bismo da je ono, podjednako kao i bilo koji kraj Šumadije, sastavljeno od saplemenika koji poticu sa raznih strana.

Kako je Jovan Erdeljanovic ustanovio, pocetkom ovog veka pleme Njeguša je brojalo 442 porodice, od kojih su dve trecine (297 porodica) poreklom iz Bosne i Hercegovine, 53 porodice su iz drugih delova Crne Gore, 16 iz zapadnih delova Stare Raške, osam iz Brda, a samo 68 od starih zecanskih Srba. Kao što se vidi, kako je i Erdeljanovic i zakljucio, „u Njegušima nema nijedne porodice koja ne bi bila poreklom iz naših dinarskih krajeva".

Slicno je i sa ostalim plemenima u Crnoj Gori, koja je naša najizrazitija oblast plemenskog društva i života, gde je istorija svakoga plemena ogledalo vekovne borbe, stapanja i splemenjavanja. Svest o plemenskoj pripadnosti se cuva i neguje. I oni koji se, iz ovih ili onih razloga, isele iz plemena - cuvaju plemenske znake u novim sredinama, u kojima najcešce, nema nikakvih uslova za nastavak plemenskog življenja.

Potomci junaka

Garašani su rodaci vojvoda Boškovica iz Bjelopavlovica Medu videnijim Bjelopavlicima u Kocinoj krajini i Prvom srpskom ustanku je Hadži Milutin Savic Garašanin (iz Garaša), ciji sin Ilija tvorac cuvenog državnickog spisa „Nacertanija". Po Šobajicu, „Garašani su se rodakali s vojvodskom kucom Boškovica u Bjelopavlicima.

Boškovici kazuju da su od njihovog pretka Petra Boškovica, u guslarskim pesmama najviše opevanog harambaše bjelopavlickog iz kraja XVII i pocetka XVIII veka."

U ranije doseljenike od Bjelopavlica spadaju Bankovici sa ogrankom Ðerasimovicima u Baljkovcu, doseljeni u vremenu 1737-1787. godine. Od njih poticu Bankovici u Maloj Vrbici. Pre Prvog ustanka u Bukovik su došli od Bjelopavlica tzv. Crnogorci (današnji rodovi Ivovici, Vlajkovici i Milosavljevici), a od njih su tzv. Bukovicani u Parcanima kod Ralje (opština Sopot).

Mladi bjelopavlicki doseljenici u središnoj Šumadiji su Gvozdenovici u gružanskom Guberevcu (doseljeni oko 1860), Dajkovici u Lapovu (1877) i Vuksanovici u Badnjevcu (1878).

Plemenska slava Bjelopavlica je Sv. Petka (27. oktobra). Pada u oci da su svi doseljeni Bjelopavlici u središnoj Šumadiji, izuzev Gvozdenovica u Guberevcu, promenili slavu. U ovom trenutku ne raspolažemo razlozima te promene, koja je, kad su nevolje i seobe u pitanju, same po sebi razumljive (najcešce da se zametne trag zbog krvne osvete).

Šumadiju su dobrim, pa i najpretežnijim, delom naseljavali doseljenici iz jugozapadnih srpskih krajeva, poglavito iz Stare Raške, odakle su, sa tamošnjim stanovništvom, u kojem su neko vreme prebivali, dolazili i pripadnici crnogorskih i hercegovackih plemena.

I kao što su u Valjevskoj Kolubari i Podgorini, prema ispitivanjima Ljube Pavlovica (1907), zastupljena sva plemena Hercegovine, Crne Gore i Brda, tako i u središnoj Šumadiji uocavamo istu pojavu.

Medu pripadnicima tih plemena, koji su se slegli u Šumadiju, primetni su i Piperi. Pleme Pipera, nastanjeno u trouglu koji nastaje od spoja reka Zete i Morace ka severu, u tzv. piperskoj oblasti (Piperska gora i Štitovo sa Lukavicom), neveliko je, ali je vrlo znacajno srpsko pleme u Crnoj Gori.

Pocetkom ovog veka, prema ispitivanjima Jovana Erdeljanovica (1906), bilo je 984 kuce piperske, sa oko 5.900 duša. Ovo dicno pleme crnogorskih Brda, prvi put se pominje pod današnjim imenom 1455. godine.

Kod svih Srba Brdana, kao i medu Arbanasima, opšte je poznato predanje o tome da su potomci petorice brace - Pipa, Ozra, Vasa, Krasa i Ota - nastala srodna plemena Pipera, Ozrinica, Vasojevica, Krasnica i Hota.

Zahvaljujuci sklonitosti piperske oblasti, u ovom plemenu je do našeg veka bilo živo sacuvano mnogo starinackih odlika.

Iz poznatih uzroka - nerodica, zavade, krvna osveta, težnja za boljim uslovima življenja i sl., iseljavalo se i pipersko stanovništvo. Pipera doseljenih do pocetka ovog veka u središnu Šumadiju je bilo u sedam sela, od kojih su po tri u Jasenici (Stragari, Plaskovac, Lipovac) i Gruži (Balosave, Gledic, Ljuljaci), a jedno u Lepenici (Jabucje).

Najraniji doseljenici iz Pipera u ovom delu Šumadije su Rajici, velika i znatna familija u Stragarima, koji su ovde došli iz Guce u Dragacevu, možda neposredno posle velike Seobe 1690. godine, ali svakako najkasnije pocetkom XVIII veka.

Od ovog roda je Tanasko Rajic, Karadordev barjaktar (poginuo slavno na Ljubicu 1815. godine) i pesnik Velimir Rajic (1879-1915). Na žalost, stara porodica Rajica u Stragarima je zamela svoje poreklo, ali njihovi srodnici u drugim mestima su sacuvali porodicno predanje.

Tako Rajici u Gledicu pamte da je njihov predak Milic Rajic došao sa sedam sinova iz Pipera u Velenje kod Novog Pazara, a odatle pre Prvog srpskog ustanka u Kulinu kod Vitkovca, pa posle kraceg prebivanja u Drlupi (Gruža) sklone se „zbog Turaka" u Gledic.

Premda Rajici u Gledicu, koji se dele na tri roda (Petrovici, Pavlovici i Todorovici), ne slave Ðurdic, kao Rajici u Stragarima, vec Sv. arh. Mihaila, sacuvali su svest da su srodnici Rajica u Stragarima. Borivoje M. Drobnjakovic je došao do podatka da su Rajici u Banjici (opština Cacak) došli tu iz Guce (Dragacevo) pocetkom XVIII veka, a u Gucu iz Kosatice kod Nove Varoši.

Rajici u Guci, koji takode slave Ðurdic, „pricaju da su od njih odseljeni Rajici u Stragarima". Od stragarskih Rajica su Milici u Ljuljacima i Rajici u Plaskovcu.

Milici u Ljuljacima (slava Ðurdic - preslava Ðurdevdan), kojih je po Dragicevom zapisu oko Prvog svetskog rata bilo jedanaest kuca, pamte da se njihov predak Rade kao vodenicar tu doselio pre Prvog srpskog ustanka iz Stragara od tamošnjih Rajica, što potvrduje i ista kucanska slava. Rajici u Plaskovcu (tri kuce) slave Ðurdevdan, a njihov predak je došao ovde kao domazet sredinom prošlog veka od stragarcakih Rajica.

Mladem sloju piperskih doseljenika pripada rod tzv. Pipera (Ðordevici i Pantici) u lepenickom selu Jabucju. Doseljeni su posle Kocine krajine (1788-1803) i smatraju se osnivacima ovog sela. Poticu od brace Ðorda i Stevana.

Po porodicnom predanju, prvi se doselio Ðorde Piperac, koji se najmio da ovde jednom kragujevackom Turcinu cuva jabucar. Po ovom jabucaru je kasnije selo dobilo ime. Od Ðordeve loze su Ðordevici, ciji je predak Milutin Ðordevic (r. 1780) upisan kao kmet 1831. godine, a imao je sinove Stevana (r. 1805) i Jovana (r. 1815).

Staro prezime Pantica je Stevanovici, kako se prezivao njihov rodonacelnik Pantelija Stevanovic (r. 1799), koji je imao sina Miloša (r. 1826).

Poput Pipera u Jabucju, rod Lukovica se smatra osnivackim rodom sela Balosave u Gruži. Lukovici slove kao starinci, jer su najstariji živuci rod u ovom selu, ali pamte da su doseljeni iz Pipera - najverovatnije kad i Rajici u Stragare, posle Velike seobe 1690. godine.

Lukovici su nastanjeni u zaseoku Brdanima, a njihovi ogranci Tomovici i Marjanovici u zaseoku Dubljacima i Milosavljevici u zaseoku Glavici u istom selu. Dvadesetih godina je Lukovica i njihovih srodnika bilo 12 kuca, a sve su slavile pipersku plemensku slavu Sv. arh. Mihaila, kao i Piperi u Jabucju.

Poreklom iz Pipera je i rod Vujica u jasenickom selu Lipovcu, kod Topole. Dok Piperi slave Sv. arh. Mihaila, a Piperi-Lužani Ðurdic i Ðurdevdan, Vujici za razliku od njih slave Sv. Jeremiju, ali kako je i kada došlo do promene slave nije nam poznato. No, zato, Vujici cuvaju snažnu pipersku tradiciju.

Cuveni guslar Živan Vujic

Istražujuci muzicku tradiciju u Gornjoj Jasenici, etnomuzikolog Jelena Jovanovic je u kuci glasovitog guslara Živana Vujica (1919-1991), od koga je zapisala više pesama, i posebno obradila njegov nacin izvodacke interpretacije, našla gusle koje su Živanovi preci, doselivši se sredinom XVIII veka iz Pipera u Lipovac, doneli sa sobom.

Vujici u Lipovcu se prezivaju po Vuji (r. 1809), sinu Dmitra Petrovica (r. 1777), koji je u popisnim knjigama 1823-1836. godine razlicito upisivan - kao Dmitar Piper i Dmitar Piperin, a po dedi kao Dmitar Nikolic.

U najvecem luku koji pravi, inace kriva, reka Drina, na njenoj levoj obali se prostire planinski, i danas vrletni, sa vrlo malo puteva, kraj Osat u kojem je srpsko stanovništvo imalo vekovima prirodno utocište.

Iz ovog predela, koji je u svim krvavim krajinama važio kao „mala Srbija", priticali su u stalnom mlazu doseljenici u Srbiju. Iz zavicajnog Osata su se prebacivali preko Drine na dva mesta - kod Ljubovije i Bajine Bašte, razmeštajuci se, dalje, po Sokolskoj nahiji ili krecuci se ka Užicu i Valjevu, a odatle ka središnoj Šumadiji.

Uocivši ovaj deo dinarske selidbene struje, Jovan Cvijic je zapisao: „Predeo Osat, kod Srebrnice, u Bosni, tipski je primer za iseljavanje usled pecalbe. Radi zarade su išli najpre po podrinskim, valjevskim i užickim krajevima i gradili kuce, poznate brvnare, a docnije i zidane kuce.

Doprli su i u Šumadiju, sve do Morave, nije mi poznato da su prelazili i Moravu, a ako jesu to je moralo biti sasvim izuzetno. Pojedine grupe Osacana su dolazile iz godine u godinu u narociti kraj, selo ili varoš, srodili su se i sprijateljili s meštanima još pre nego što su se naselili. A postepeno i pojedinacno i necujno, oni su se u toj meri naselili u podrinskim i valjevskim krajevima, da osacanskih porodica ima sada tamo više stotina."

Kasnija, podrobno provedena, istraživanja su potvrdila ovo Cvijicevo zapažanje. Tako su iz Osata u Valjevsku Kolubaru i Podgorinu doseljena 74 roda, koji su pocetkom ovog veka imali 608 domova, što znaci da je u ovom predelu svaka jedanaesta kuca poreklom iz Osata. U susednoj Šumadijskoj Kolubari je postotak Osacana vec manji, i opada iduci ka središtu Šumadije.

U Jasenici je 26 osacanskih rodova (1,23 odsto), u Lepenici 18 rodova (0,78 odsto), a u Gruži pet rodova (0,55 odsto), što otprilike znaci da je u Jasenici svaka osamdeseta kuca poreklom iz Osata, u Lepenici svaka sto dvadeset osma, a u Gruži tek svaka sto osamdeset prva. U Resavi, pak, do tridesetih godina ovog veka nije bilo ni jedne kuce poreklom iz Osata, što potvrduje Cvijicevo zapažanje da, u naseljavanju, Osacani nisu prešli na desnu obalu Velike Morave.

Premda nisu tako brojni, i uprkos tome što su pojedinacno raspršeni u nizu sela, Osacani su ipak primetni u središnoj Šumadiji. Toponomasticke potvrde o njima su najizraženije u Lepenici, gde se po njima naziva i jedno selo - Bošnjane, koje je, kako je zapisao Toša Radivojevic, dobilo ime po tome što su ga zasnovali Bošnjaci, rod Tatovica, doseljenih iz Osata.

U Guberevcu (danas Borci) u kraju koji je glavni deo naselja i koji se zove Selo ili Gegetaš, jedan okrajak se naziva Osacanska ili Osacani, kao što se, po doseljenicima iz Osata, u Gornjem kraju Kijeva jedna grupa kuca zove Osacanska mala. I u dva jasenicka sela, Banicini i Stojacku, iako su mladi doseljenici, Osacani imaju krajeve koji se po njima nazivaju Osacanske male.

Po vremenu doseljavanja je najranije prisustvo Osacana u Lepenici. Najpre se, posle Druge seobe (1737), iz Osata naseljavaju u Grošnicu Milosavljevici (ciji su ogranci Minici, Pavlovici ili Sretenovici i Jakovljevici).

U ovom selu se oni nastanjuju uz starije doseljenike iz Bosne, Aleksice zvane Bošnjakovice, koji su se doselili posle Velike seobe 1690. godine i jedan su od tri osnivacka roda u Grošnici (uz Jankovice i Boškovice).

Po svoj prilici su i Aleksici (Bošnjakovici) iz Osata, kao što ce se 1815. godine iz Osata doseliti i rod Osacana (Jovanovica i Petrovica), po pravilu da se doseljenici najradije nastanjuju uz srodnike ili ljude iz starog zavicaja.

Oko Kocine krajine (1788) u Lepenicu dolazi pet osacanskih rodova. Najbrojniji su Tatovici, koji zasnivaju selo Bošnjane. Tatovica, ciji su ogranci Obradovici, Nenadici, Vucetici, Mickovici, Vaskovici,

Mališici, Miloševici, Novicici, Todorovici, Vuletici, Novicevici, Glišovici, Gosici ili Todorovici, Lazarevici, Milici, Milosavljevici, Petrovici i Sreckovici, bilo je 1903. godine 49 kuca.

U isto vreme dolazi u Malo Krcmare, takode brojan (1903. godine 46 kuca), rod Maksimovica, ciji su ogranci Adžici ili Vasici, Milici, Milutinovici, Petrovici, Sreckovici, Milosavljevici, Ostojici, Uroševici, Damnjanovici, Ðurici, Miloševici, Mladenovici i Vladisavljevici. S njima su tad, takode iz Osata, došli i Radojicici. U Poskuricama su istovremeno nastanjeni Radisavljevici, u Guberevcu tzv. Osacani (Savici i Simici).

U Prvom ustanku

Za vreme Karadorda (1804-1813), kada je Srbija bila veliko gradilište, u Gornje Grbice se iz Osata naseljavaju Obradovici i Milanovici, srodnici cije je staro prezime Ivanovici, a sa njima i Pašici. Staro prezime Pašica je takode Ivanovici, a sudeci po poreklu i starom prezimenu bice da su jedan rod sa Obradovicima i Milanovicima.

Predak Pašica je Nikola Ivanovic (r. 1777), koji je ovde došao sa sinom Milojem (r. 1802), a po Milojevom sinu Radosavu (r. 1823) Pašici se prezivaju Radosavljevici. Zajednicki predak Obradovica i Milanovica je Dmitar Ivanovic (r. 1792), po cijim se sinovima Milanu (r. 1822) i Obradu (r. 1823) ove dve familije prezivaju.

U Cumic za vreme Karadorda iz Osata dolaze Milici, Nikolici (drugo prezime Trifunovici) i Prodanovici (Simici). Cumicki Nikolici imaju srodnike Nikolice u Cestinu, koji su od njih otišli tamo. Za jedan naraštaj kasnije, uz svoje zemljake u Cumicu nastanice se iz Osata Obradovici i Prodici 1841. godine.

Osacanskih porodica ima u Malom Šenju - Uroševici (doseljeni 1823), Prnjavoru - Ivanovici (doseljeni 1831) i Kijevu - tzv. Osacani (Filipovici i Radovanovici, doseljeni 1836. godine). Medu poslednjima ce se iz Osata u prošlom veku nastaniti Dimitrijevici, koji su došli 1894. godine u Resnik.

Danas, ili vek kasnije, s obzirom na sve što se u tek završenom ratu u Bosni zbivalo oko Srebrnice i u Osatu, kao i na cuveno stradanje naših sunarodnika u Bratuncu, moguc je novi talas izbeglih Osacana u Šumadiju, što ce najnovija istraživanja pokazati.

Graditelji Topole

U Karadordevoj Srbiji nije se samo ratovalo nego i mnogo gradilo

U Šumadiji, iduci od zapada ka istoku, opada udeo doseljenika iz Osata u ukupnom broju stanovnika. Tako je u središnom delu Šumadije najviše Osacana u predelu Jasenice, a najmanje u Gruži. Ove predeone oblasti Šumadije se razlikuju i po vremenu doseljava Osacana u njih.

Najraniji doseljenici iz ovog prekodrinskog predela su u Lepenici, gde ih, videli smo, ima od vremena Velike seobe 1690. godine i austrijske okupacije (1717-1739). U Jasenici su vec mladi doseljenici - iz doba Prvog srpskog ustanka i posle njega, dok su u Gruži najmladi - naseljeni iskljucivo posle Drugog srpskog ustanka, što znaci u vremenu kada je pod knjazom Milošem živnulo i narodno graditeljstvo. Jer, Osacani su prevashodno u Šumadiju dolazili kao vrsni graditelji.

Borivoje M. Drobnjakovic je uocio da u Jasenici Osacani nisu primetnije uticali na sastav stanovništva upravo zato jer su dolazili uglavnom pojedinacno, u tankim mlazevima, i pripadaju mladem sloju doseljenika. Po svemu sudeci, najraniji doseljenici iz Osata u Jasenicu su Kalanovici (drugo prezime Stefanovici) u Stragarima.

Oni su u ovo selo došli pre Prvog srpskog ustanka, jer je iz istorijskih svedocanstava poznato da su u njemu ucestvovali. Došao je njihov predak koji je bio kacar i radio po Gruži.

Po vec izbledelom porodicnom secanju, kako je zapisao Drobnjakovic, Kalanovici misle da su se doselili iz Bosne, ali ne znaju tacno iz koga mesta. Sacuvali su i pamcenje da su tada neki njihovi srodnici otišli u okolinu Novog Sada, a neki u okolinu Kruševca.

Za Kalanovicima su iz Osata u Stragare ubrzo došli i Bojici, zvani Osacani, a posle njih, cetrdesetih godina prošlog veka, i Stankovici, koji znaju da su iz Bosne, ali nisu sigurni da li poticu iz Osata.

U vremenu Karadordeve Srbije (1804-1813), kada se nije samo vojevalo, nego se obnavljalo i na sve strane gradilo, naselio se predak današnjih Pavlovica u Topoli i Krcevcu. Zapravo, njihova matica je Topola, odakle su, zbog Topolske bune (1877) i rušenja Topolskog grada, izbegli u Krcevac, gde su im bila imanja i trla.

Do danas je sacuvana kacara koju su tada preneli iz Topole, iz koje su se, kako kažu, svi izlegli. Njihov rodonacelnik je Pavle, zvani Osacanin, koji je kod Vožda zidao Topolski grad i crkvu, a uz blagoslov Vožda se oženio Maricom, udovom Voždovog mladeg brata Marinka (oklevetanog i obešenog o kapiju Topolskog grada), sa kojom je imao sina Jovana. Kada je 1868. godine rasprodavano imanje Karadordevica, zemlja Jovana Pavlovica, po ocu zvanog Osacanina, nije dirana.

U Vincu kod Topole se naseljavaju dva osacanska roda - Savkovici (drugo prezime Jovanovici i Rosici (drugo prezime Novakovici), ciji su preci nesumnjivo upoznali ovaj kraj došavši kao graidtelji Voždovog grada u Topoli.

Za vreme Karadorda u Banicinu dolaze preci Milovanovica. Doselio se njihov rodonacelnik Milovan iz sela Mlecana u Osatu, a sa njim je iz istog sela došao i njegov rodak koji je rodonacelnik Subotica. Iz Osata su u isto vreme došli u Banicinu i još jedni Milovanovici (drugi), koji, za razliku od Milovanovica (prvih) i njihovih srodnika Subotica, slave Ðurdevdan i imaju drugo prezime - Ercici. U to vreme u ovo selo su došli i Nikolici (drugo prezime Vocici), ciji se rodonacelnik zvao Nikola Ðordevic.

Uz svoje zemljake Osacane u Banicini naselili su se, pre 1840. godine, Radivojevici, a neposredno posle njih, oko 1840. godine, došao je i Milutin Vasiljevic, iz sela Bukovika u Osatu, gde i u ovom veku ima srodnike Vasiljevice.

Po Drbonjakovicevom zapisu, „Milutin gradio kuce po Cumicu, gde mu se dopadne, pa, na molbu, dobije dozvolu od kneza Miloša da naseli srodnike iz Osata, te ih dovede - više od pedeset duša. Prvo se nastanili u Cumicu, a posle dve godine deo ih prede ovde, a tamo ostanu Obradovici i Prodici."

Milutinovi potomci u Banicini su Vasiljevici, Glišici, Krnici, Jovanovici i Pavlovici. Od Krnica ima ogranak u susednom selu Stojacku. Jovan Erdeljanovic je još zapisao da su iz Osata i Savici (Nedeljkovici) u Banicini, u koju je došao njihov rodonacelnik Sava Nedeljkovic.

U Banicinu, u kojoj se deo sela po ovim doseljenicima zove Osacanski kraj, iz Stojacka u drugoj polovini prošlog veka dolaze Antonijevici, a u Stojacku, gde su iz Osata naseljeni oko 1840. godine, ostaju njihovi rodaci Petrovici (Antonijevici, Vujici i Milanovici). Preci ovih porodica su radili kao dunderi po okolini, a onda su preveli i svoje ukucane iz Osata i stalno se nastanili u Stojacku.

Poreklom iz Osata u Jasenici su još u Junkovcu Nikolici, zvani Osacani (doseljeni oko 1840), u Žabaru Despotovici (drugo prezime Andrejici, doseljeni sredinom prošlog veka), Ivanovici (ciji je predak bio naseljen u prvo u Prnjavoru (1831), a potom došao ovde (1870) i Kostici u Vlakci (1860).

Kao majstori, koji su gradili kuce „šindralije" (pokrivene šindrom) u Kloku su došli preci Dikica - drugo prezime Jevtica (oko 1840) i rodaci Sretenovici, Sekulici i Matici (oko 1850), za kojima ce osamdesetih godina prošlog veka doci Todorovici, dok ce se u zaseoku Bujkovcu smestiti predak Nedeljkovica (oko 1840), a u zaseoku Cucugama preci Petrovica, Lazarevica, Gajica i Jevtica (oko 1855).

Izuzev Pavlovica u Pajsijevicu, ciji je predak „gradio u selu kuce osacanke i tu ostao" posle Prvog srpskog ustanka, svi Osacani u Gruži su nastanjeni pretežno u drugoj polovini prošlog veka. Milovici u Borcu, ciji je rodonacelnik Milo Mikolic, i Dimitrijevici (Milivojevici) u istom selu, ciji je rodonacelnik Ivan takode ovde došao kao majstor, nastanjeni su sredinom prošlog veka.

I Bošnjakovici u Guncatima pamte svog rodonacelnika Nikolu Bošnjaka (došao posle 1860), a Savici, cije je drugo prezime Bošnjakovici, u Konjuši svog rodonacelnika Ranka iz Osata, koji je po okolini gradio kuce brvnare, zvane osacanke, kao i Mihailovici u Cukojevcu što pamte pretka Vasu Drinjanina, koji je, nastanivši se prethodno u Lipnici, sredinom prošlog veka došao ovde.

Od cumicskih Nikolica su Nikolici u Cestinu (1895). Osacani su i Punici u Kikojevcu, koji su, poreklom od Sjenice, ali su izumrli po muškoj liniji, pa ih nastavljaju potomci domazeta Aksentija, koji se kod njih

udomio došavši iz Osata.

Stižu Crnotravci

I danas ljudi iz okoline Crne Trave važe za vrsne graditelje, vredne i štedljive osobe, mirne naravi. Prilike u Šumadiji, a pogotovu kada je ona oslobadanjem u dva srpska ustanka postala veliko gradilište, uticale su da se umesto dolaska na pecalbu stanovništvo iz okoline Crne Trave opredeljuje za stalno nastanjivanje u ovom privlacnom delu Srbije.

Deo stanovništva Crne Trave i okoline, usled buna koje su u ovom predelu izbile zahvaljujuci podsticaju zbog uspeha ustanka u Šumadiji i prodoru ustanika ka tim krajevima, bio je prinuden da se iseli, jer nije smeo da ceka odmazdu Turaka zato što je pristao uz Ustanak. Kako jezgrovito zakljucuje Borivoje M. Drobnjakovic, u Jasenici su uzrok doseljavanju „teške prilike pod Turcima, teško ekonomsko stanje, a sloboda i ugodniji život u Šumadiji."

Najviše doseljenih Crnotravaca je u okolini Kragujevca, što je i prirodno, jer je Kragujevac bio ekonomsko i politicko središte Srbije u prvoj polovini XIX veka. Kompaktnije skupine doseljenika su se nastanile samo u tri naselja - Crnom Kalu, Batocini i Gradcu, dok su po ostalim naseljima porodice Crnotravaca uglavnom pojedinacno raspršene.

Izmedu Kocine krajine i Prvog srpskog ustanka iz Crne Trave u Crni Kao su došli Glavaševici, koji ce se vremenom razgranati u veliku skupinu rodova, koji je pocetkom DžDž veka brojao 35 kuca - Markovici 13 (u okviru kojih su Milojevici 5, Ilici 3, Markovici 3, Milanovici 2), Stanojevici 7 (od kojih Petrovici 5, Milosavljevici 2), Lazarevici 6 (od kojih Cvetkovici 4, Lazarevici 2), Nikolici 4 (Nikolici 3, Petrovici 1), Panici 3 i Streljici 2. Kao crnotravsku porodicu Jovan Erdeljanovic je u Crnom Kalu zapisao i Mladenovice (2 kuce), koje su ovde naseljene posle zadržavanja u Batocini.

U isto vreme se u selo Batocinu doseljava rod takozvanih Paspaljara (Tasici 6, Petrovici 1, Savici 1, Nikolici 1 i Jevtici 1 kuca), a u varošicu Batocinu Cvetanovici (4 kuce, od kojih jedna Jovanovica).

U toku Prvog ustanka uz svoje zemljake u Crnom Kalu ce se naseliti i porodice iz Ruplja kod Crne Trave - Milenkovici 3 kuce (od kojih Milovanovici 1, Miljkovici 1, Savici 1), zatim njihovi srodnici Milanovici (4 kuce) i Celeševici (drugo prezime Ðordevici, 5 kuca), a uz svoje zemljake u selu Batocini Krstici (4 kuce, od kojih jedna Stankovica) i Nickovici (2 kuce). Kasnije, posle Drugog srpskog ustanka, pristici ce 1823. godine iz starog zavicaja i Ðorici (1).

U toku Prvog ustanka se u Gradac doseljavaju iz Crne Trave Ilici ili Vasiljevici (2 kuce), koji imaju i drugo prezime: Mladenovici, sa ograncima Postolovica (1) ili Apostolovica (2), koji imaju i drugo prezime: Dimitrijevici, a u Majnic dolaze Došljakovici (2 kuce). U selo Nikšic se tad naseljavaju Jovici (12), u okviru kojih su Stankovici i Petrovici, koji dolaze iz sela Brod u Vlasini, a iz Vlasotinaca u Lapovo dolaze Jovanovici (9 kuca, slava Sv. Ilija).

Po primedbi koju je stavio Toša Radivojevic, od ovih Jovanovica je Lazar Jovanovic, ministar pravde u Kraljevini Srbiji. Kasniji su doseljenici Jovanovici (Pavlovici) u Donjoj Sabanti (1857) i Jovanovici u Ilicevu (1871), koji nisu rod, i Ilici u Markovcu (1861).

U seobama i premeštanju stanovništva se cesto ostvarivala uzajamno-povratna veza izmedu dva predela, kad se stanovništvo jednog predela odseli u drugi predeo, pa otuda, u istom ili sledecem naraštaju, usledi povratak u stari zavicaj.

Ovakve seobe, koje je Jovan Cvijic nazvao inversnom migracionom strujom, bile su najuocljivije za stanovništvo što je prelazilo na levu obalu Save i Dunava, pa se otuda vracalo na stara ognjišta ili u njihovu blizinu u starom kraju. Medutim, ovakva, dvostruka, uzajamno-povratna, veza postoji izmedu više naših predela.

Mnogo je Timocana koji su dolazili u Šumadiju, pa su se iz nje u vecem ili manjem broju vracali, a u nešto manjem obimu takvo kruženje je primetno i izmedu Nadibra i Šumadije, kao i Šumadije i predela izmedu Debra i Struge u Makedoniji.

I danas je u svesti da se okolina Struge, posebno podrucje Drimkola, naziva „Mala Šumadija", zbog stanovništva, pretežno iz Pomoravlja, koje je u DžVIII veku tamo prisilno odseljeno, ali su danas to podrucje Šiptari preplavili i u njemu se odavno ne cuje srpska rec.

Dvostruka selidbena veza postoji i izmedu Šumadinaca i Crnotravaca. Kao što su se u znatnijem broju Crnotravci naselili u nekim šumadijskim naseljima (Crni Kao, Batocina, Gradac), tako su se i Šumadinci naselili u samoj Crnoj Travi.

Borivoje M. Drobnjakovic je otkrio da su „za vreme Turaka" iz Stragara pod Rudnikom, pošto su iz osvete ubila turskog pašu, pobegla tri brata i naselila se u Crnoj Travi.

Pocetkom XX veka od ta tri brata je bilo više od 120 kuca, koje se nalaze u malama Radovinskoj cuki, Veljkovcima i Jovanovcima u Crnoj Travi, nazvanim verovatno po imenima brace-rodonacelnika (Radovin, Veljko, Jovan). Od Crne Trave, i uopšte predela Vlasine, doseljenici su, posle Lepenice, najradije ostajali u Belici i Jasenici, ali pretežno pojedinacno.

Crnotravci u Belici su Paunovici (Jankovici) u Gornjem Štiplju, a iz Vlasotinaca su Dimitrijevici, Antici (Nedeljkovici) i Ilici (Jevremovici) u Sinjem Viru, kao i Stamenkovici (Cavejici) u Beocicu.

Doseljenika iz Vlasine u Jasenici ima u dva naselja - Ilici u Banicini i Ðordevici u Vrbici, a takode u dva naselja i iz Vlasotinaca - Cvetkovici u Bašinu i Arandelovici u Pridvorici. U tri naselja Šumadijske Kolubare su davno došli iz predela Vlasine Trajkovici u Sokolovi (12 kuca), Jovanovici (Jeremici, Bugarcici, Nedeljkovici) u Barzilovici (14 kuca), dok se Ignjatovicima u Baroševcu zna vreme doseljavanja (1905) i mesto odakle dolaze (Masurovce na Vlasini).

U Smederevskom Podunavlju su doseljenici iz Vlasotinaca Palojci (Paunovici, Nikolici, Stamenkovici), Miloševici i Mladenovici u Kolarima i Stojanovici u Vodnju, dok su Milisavljevici u Malom Orašju došli iz Konopnice kod Vlasotinaca.

U varošici Batocini je porodica Krstica (slava Sv. Trifun), koja je tu prešla iz sela Batocine, od tamošnjih Krstica, a u Markovac su sa Vlasine naseljeni Stamenkovici (iz sela Sredor, opština Vlasotinci).

Materijalna kultura, a pogotovu narodno graditeljstvo, nesumnjivo da je obogacena dolaskom stanovnika sa Vlasine i iz Crne Trave u Šumadiju.

KRAJ