KONVERZIJA IZDANAØKIH ÅUMA KITÑAKA, …...708 stabala ili 77,4%, cer sa 167, åto iznosi 18,2%, a kitñak sa svega 4,4%. Sredñi sastojinski preønik iznosi 17,7 cm: kod sladuna

JUL–OKTOBAR, 2006. 125

UDK 630*226 : 58.632.2 QuermsOriginalni nauøni rad

KONVERZIJA IZDANAØKIH ÅUMA KITÑAKA, SLADUNA I CERA NA PODRUØJU

“STOLOVI-RIBNICA”

MILUN KRSTIÕ ÇUBIVOJE STOJANOVIÕ

DARINKA VORKAPIÕ

Izvod: U radu je obraæena uzgojna problematika u meåovitim izdanaøkim åumamasladuna i cera, kao i åumama kitñaka na podruøju Kraçeva. Istraÿivañem su obuh-vaõene tri ekoloåke jedinice na podruøju Stolovi-Ribnica. Ukazano je na problemnastanka izdanaøkih åuma i ñihovo nezadovoçavajuõe stañe, kao i potrebu prevo-æeña u visoki uzgojni oblik. Detaçno su prouøeni uslovi sredine, sastojinskostañe, kvalitet stabala i razvoj preønika pojedinaønih stabla. Na osnovu togapredloÿeni su odgovarajuõi uzgojni zahvati u ovim izdanaøkim åumama posebnenamene u ciçu ñihove konverzije u åume semenog porekla.

Kçuøne reøi: izdanaøke hrastove åume, staniåni uslovi, sastojinsko stañe,uzgojni zahvati, konverzija.

CONVERSION OF COPPICE FORESTS OF SESSILE OAK, HUNGARIAN OAK AND TURKEY OAK IN THE REGION OF STOLOVI-RIBNICA

Abstract: The silvicultural issues were researched in mixed coppice forests of Hungarian oakand Turkey oak, as well as in the forests of sessile oak in the region of Kraljevo. The emphasisis focused on the problem of the origin of coppice forest and their unsatisfactory state, as wellas on the need to convert them to a high silvicultural form. The site conditions, stand state,tree quality and the diameter development of individual trees were studied in detail. On thisbasis, the appropriate silvicultural operations are proposed in these special purpose coppiceforests, in the aim of their conversion in the forests of seed origin. The research covers threeecological units in the region of Stolovi-Ribnica.

Key words: coppice oak forest, site conditions, stand state, thinning, conversion.

Od ukupne povråine åuma u Srbiji, prema popisu iz 1979. godine, øi-ste hrastove åume zastupçene su sa oko 400.000 ha, åto orijentacionopredstavça 22,5 %. Od toga znaøajnu povråinu zauzimaju izdanaøke åume,koje su u privatnom vlasniåtvu znatno zastupçenije od visokih. U okviruåuma sa kojima gazduje JP «Srbijaåume» izdanaøkih åuma hrastova imaoko 100.000 ha (Alek siõ, 2005).

Izdanaøke hrastove åume u Srbiji javçaju se u razliøitim namenskimcelinama, åto je u vezi sa obezbeæivañem posebnih ciçeva gazdovaña åu-mama. Najzastupçenije su åume sa osnovnom proizvodnom funkcijom, a za-tim sa funkcijom zaåtite zemçiåta, åto ukazije na viåefunkcionalanpristup ñihovog koriåõeña. Moguõnost ostvarivaña posebnih ciçeva

Dr Milun Krstiõ, red. prof., Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu

Çubivoje Stojanoviõ, red. prof., Åumarski fakultet Univerziteta u Beogradu

Darinka Vorkapiõ, dipl. inÿ., JP „Srbijaåume“, ÅG „Stolovi“, Kraçevo.

126 „[UMARSTVO” 3

gazdovaña ovim åumama sa pojedinim namenskim celinama, uslovçava ipotrebu planiraña i primene razliøitih mera uzgojne i ureæajne priro-de, a odnosi se na duÿinu trajaña proizvodnog procesa (ophodñu), izborrazliøitih mera obnavçaña, nege i melioracije degradiranih åuma.

Zbog poznatih nedostataka izdanaøkih, u odnosu na visoke åume, naosnovu zateøenog sastojinskog staña i razvojne faze, osnovni dugoroøniuzgojni ciç u ovim åumama su åume visokog uzgojnog oblika, odnosno se-menog porekla, a kod degradiranih åuma produktivnije sastojine. Raditoga, prioritetan zadatak je popravka zateøenog staña åuma, tj. ñihovamelioracija, øime bi se boçe iskoristio proizvodni potencijal sta-niåta i poveõala ekoloåka i ekonomska vrednost ovih åuma, na åta po-sebno ukazuju J e v t i õ, M. (1985), S t o j a n o v i õ i sar. (1989, 1996),K r s t i õ, M., S t o j a n o v i õ, Ç. (1998-99), D r a ÿ i õ i sar. (1990), K r-s t i õ i sar. (1986, 1989, 2003, 2005), K r s t i õ, M. (1998), M e d a r e v i õ isar. (2004) i dr.

Od izdanaøkih hrastovih åuma najzastupçenije su oøuvane, odnosnokvalitetne (preko polovine ukupne ñihove povråine), koje putem kon-verzije treba prevesti u visoke åume. Loåe (razreæene) izdanaøke åume,ako je zemçiåte oøuvano, putem restitucije (setvom ili sadñom) obnav-çaju se veåtaøkim putem. Loåe izdanaøke åume zaåtitnog karaktera,koje su zbog nepovoçnih staniånih uslova øesto trajna forma, trebaostaviti kao zaåtitne åume, ili putem supstitucije, osnovati åume dru-gih, odgovarajuõih vrsta drveõa, u zavisnosti od staña zemçiåta.

U ciçu reåavaña problema prevoæeña izdanaøkih åuma u visoke,prema M i l i n u (1976) postoje sledeõe dileme:

• na kojim povråinama i kada pristupiti rekonstrukciji izdanaøkihåuma?

• kada to uøiniti, da li pre nastupaña zrelosti maksimalne proiz-vodñe drvne mase?

• na kojim povråinama i kada pristupiti izvoæeñu pripremnih uz-gojnih mera za uspeåno izvoæeñe konverzije?

Reåavañe ovih problema vezano je za odredbe Prostornog plana Sr-bije, pa je u vezi s tim znaøajno odrediti na kojim lokalitetima i na ko-jim staniåtima treba ostvariti ovaj ciç.

Na osnovu prethodnih konstatacija, osnovni problemi u operativnomsmislu pri gazdovañu izdanaøkim åumama, zahtevaju odgovor na pitaña:Koliko? Gde? Kada? Kako? Kojim sredstvima? (M e d a r e v i õ e t a ll.(2004); K r s t i õ e t a ll. (2005)).

Odgovori na pitaña koliko? i gde? (aspekti planiraña gazdovañaåumama) mogu se reåiti analizom ñihove zastupçenosti i prostornograsporeda na republiøkom i regionalnom nivou, staña ukupnog åumskogfonda i odnosa stvarnog i normalnog razmera dobnih razreda, zavisnostiod konkretne starosti sastojine, sastojinskog staña, pa øak povezati ivisokim åumama tih vrsta drveõa. Prema Alek si õu (2005) izdanaøkeåume kojima gazduje JP «Srbijaåume» su starosti do 100 godina, a najza-stupçenije su sastojine 50-60 godina (V i VI dobni razred) sa oko 68%ukupne ñihove povråine. To je viåestruko veõa povråina od normalne


za jedan dobni razred i predstavça znaøajnu optereõujuõu i oteÿavajuõuokolnost reåavaña pitaña gazdovaña izdanaøkim åumama.

Reåavañe uzgojne problematike, odgovorima na pitaña kada i kako?,pored navedih kriterijuma zavisi, prvenstevno, od oøuvanosti i kvalite-ta sastojina i staniåta, od ñihivog zdravstvenog staña, starosti, obil-nosti i uøestalosti uroda semena i dr. Pri ureæivañu åuma u ranijem pe-riodu izdanaøke åume su razvrstavane kao dobre na dobrom staniåtu - zakonverziju; loåe na dobrom staniåtu – za restituciju; loåe na loåemstaniåtu – za supstituciju ili åumu zaåtitnog karaktera. Danas, kada sepri ureæivañu åuma one razvrstavaju na oøuvane, razreæene i devastira-ne, pri melioraciji, odnosno prevoæeñu izdanaøkih åuma u visoke, premaS t o j a n o v i õ u e t all. (2003) odgovarali bi sledeõi uzgojni zahvati:

• za oøuvane izdanaøke åume – konverzija;• za razreæene, kombinacija konverzije i restitucije;• za devastirane, kombinacija restitucije i supstitucije.Na osnovu toga, reåavañem pitaña kako? izdanaøke hrastove åume

se, u zavisnosti od sastojinskog staña, kvaliteta i uslova sredine u koji-ma se nalaze, prevode u visoke sastojine i melioriåu putem konverzije,restitucije, supstitucije i rekonstrukcije. U nepovoçnim ekonomskimuslovima, kakvi su naåi trenutno, navedeni redosled neophodnih melio-rativnih mera pribliÿno je jednak prioritetu pri konaønoj izradi pla-nova i realizaciji navedenih mera. Troåkovi izvoæeña ovih mera su, ug-lavnom, veõi od realno ostvarivih prihoda, pa se moraju obezbediti pod-sticajna finansijska sredstva iz drugih izvora, posebno ako se joå radi oåumama sa posebnom namenom.

Iz izloÿenog, radi ostvareña osnovnih uzgojnih ciçeva pri gazdova-ñu izdanaøkim hrastovim åumama, proizilazi i sledeõi osnovni zadatakrada:

• prouøiti uslove sredine i sastojinako stañe u izdanaøkim sastoji-nama åume sladuna i cera, i åumama hrasta kitñaka na podruøjuKraçeva,

• na osnovu toga, predloÿiti odgovarajuõi uzgojni zahvat.

2. MATERIJAL I METOD RADA

Za realizaciju ovih istraÿivaña koriåõena su 3 ogledna poça, kojasu osnovana na podruøju Stolovi-Ribnica (Kraçevo), u meåovitoj åumisladuna i cera, sastojinama kitñaka i kitñaka sa cerom. Nalaze se nanadmorskoj visini od 300-400 m, na zaravni, sa blago izraÿenom sever-se-verozapadnom ekpozicijom i nagibom od vrlo blagog do strmog.

Klimatske karakteristike ovog lokaliteta dobijene su na osnovu po-dataka dugogodiåñih mereña (1961-2000), sa meteoroloåkih stanica uistraÿivanom podruøju - Kraçevo i Kopaonik. Na osnovu izraøunatih vi-sinskih gradijenata promene klimatskih elemenata dobijene su vredno-sti klimatskih elemenata za odreæenu nadmorsku visinu - doñu i gorñugranicu visinskog pojasa na kojoj se nalaze istraÿivane sastojine.


Geoloåku podlogu i zemçiåte definisala je K o å a n i n (2006) i nlit., a fitocenoloåku pripadnost istraÿivanih sastojina odredio je C v je t i õ a n i n (2006) i n l i t.

Premer oglednih poça je izvråen 2006. god., pri øemu je koriåõenuobiøajeni metod rada na stalnim oglednim povråinama. Izvråeno je de-taçno prouøavañe staniånih uslova, tipoloåke pripadnosti, sastojin-skog staña i razvoja pojedinaønih stabala. Svim stablima iznad taksaci-one granice od 5 cm izmereni su preønici na prsnoj visini. Visine i deb-çinski prirast mereni su samo na odreæenom broju stabala u okviru sva-kog debçinskog stepena, øime je obezbeæen dovoçan broj podataka zaizradu kvalitetne visinske krive i linije debçinskog prirasta. Za den-drometrijsku analizu stabala uzeti su uzorci po tri sredña stabla od do-minantnih u sastojini.

Mereña i procene, na osnovu kojih je odreæivan kvalitet sastojine,vråena su na osnovu bioloåkog poloÿaja stabla u sastojini, kvalitetadebla i kvaliteta (izgraæenosti) krune. Primeñena je, standardna, tro-stepena uzgojna klasifikacija stabala. Na osnovu kombinacije navedenihparametara - morfoloåkih, bioloåkih i tehniøkih karakteristika sta-bala, data je proseøna ocena fenotipskog izgleda i kvaliteta stabla.

Obrada podataka izvråena je, takoæe, po ustaçenoj metodici priistraÿivañima ovog tipa, kompjuterski, putem specijalizovanog softve-ra. Visinske krive i linije debçinskog prirasta su izravnate analitiø-ki. Zapremina je obraøunata po metodu zapreminskih tablica za izdanaø-ke åume u Srbiji, a tekuõi zapreminski prirast po metodu debçinskogprirasta.

3. REZULTATI ISTRAŸIVAÑA I DISKUSIJA

3.1 Osnovni podaci o staniåtu i sastojini

Prouøavane sastojine nalaze se u GJ «Stolovi-Ribnica», u odeçeñu70 b i 69 d, na nadmorskoj visini od 300 do 400 m, na severno-severozapad-noj ekspoziciji i nagubu terena od vrlo blagog (5o), preko umereno strmog(12o), do strmog (20o).

Klimatske karakteristike navedenog visinskog pojasa (300-400 m) susledeõe: sredña godiåña temperatura vazduha iznosi 10,6-11,0oC, u vege-tacionom periodu 16,4-17,10C; godiåña koliøina padavina je 763-776 mm,od toga 58,0% padne tokom vegetacionog perioda; godiåña vrednost rela-tivne vlage u analiziranoj visinskoj zoni iznosi 83%. Na osnovu klasi-fikacije klime po Torntvajtu, klima se kreõe od subhumidne vlaÿni-je(C2) do blago humidne (B1). Prema Langovoj bioklimatskoj klasifika-ciji klima je semihumidna, i u ovom pojasu åume nisu u svom klimatsko-fizioloåkom (bioloåkom) optimumu.


Geoloåka podloga je serpentinit sa proslojcima diorita, na kojoj suzastupçeni sledeõi tipovi zemçiåta: ilimerizovano (lesivirano) pseu-dooglejeni varijetet, pseudooglejeni luvisol, eutriøni ranker.

Na osnovu zemçiåta i fitocenoloåkog definisaña, odreæena je ti-poloåka pripadnost istraÿivanih sastojina. Izdvojene su sledeõe triekoloåke jedinice:

OP-I: Åuma sladuna i cera (Quercetum farnetto-cerris) na luvisolu pseu-dooglejenom na serpentinitu i dioritu, u daçem tekstu ekoloåka jedini-ca I,

OP-II: Åuma kitñaka sa prevolcem (Quercetum montanum epimedie-tosum) na ilimerizovanom (lesiviranom) varijetet pseudooglejeni naserpentinitu, u daçem tekstu ekoloåka jedinica II,

OP-III: Åuma kitñaka sa crnim jasenom (Quercetum montanum orneto-sum) na eutriønom rankeru na serpentinitu, u daçem tekstu ekoloåka je-dinica III.

Istraÿivane sastojine su izdanaøkog porekla, starosti izmeæu 60 i65 (70) godina, åto znaøi da su nastale øistom seøom u toku II Svetskog ra-ta. Sklop se kreõe od potpunog (0,7) do nepotpunog (0,6). Za ova istraÿi-vaña odabrani su najoøuvaniji delovi ovih åuma na konkretnom lokali-tetu.

3.2 Sastojinsko stañe i struktura

Osnovni taksacioni podaci o istraÿivanim sastojinama prikazanisu u tabelama 1 i 2 i grafikonu 1.

Ekoloåka jedinica I

Istraÿivana sastojina pripada izdanaøkoj åumi sladuna i cera saprimesom kitñaka (tabela 1).

Ukupan broj stabala iznosi 915 po ha, od toga je sladun zastupçen sa708 stabala ili 77,4%, cer sa 167, åto iznosi 18,2%, a kitñak sa svega4,4%. Sredñi sastojinski preønik iznosi 17,7 cm: kod sladuna je 15,3 cm,kod cera 21,3 cm i kitñaka 16,5 cm. Podaci jasno ukazuju da su stabla ceraveõih dimenzija. Linija raspodele stabala po debçinskim stepenima pri-kazuje jasno izraÿen maksimum u debçinskom stepenu 17,5 cm, sa 49,1%stabala, åto karakteriåe jednodobne sastojine.

Ukupna drvna zapremina iznosi 205,5 m3/ha, od toga na sladun dolazi142,5 m3/ha, ili 69,3%, na cer 56,9 m3/ha, odnosno 27,7%, a na kitñak 6,1m3/ha ili 3,0%. Raspodela zapremine po debçinskim stepenima (grafi-kon 2) karakteriåe se zvonolikom krivom sa jednim jasno izraÿenimmaksimumom u debçinskom stepenu 17,5 cm, sa 51,3% ukupne zapremine sa-stojine. Tekuõi zapreminski prirast iznosi 4,8 m3/ha, od øega je sladuna3,2 m3/ha, cera 1,4 m3/ha, a kitñaka 0,2 m3/ha. Procenat prirasta je 2,3%.


Grafikon 1- Raspodela stabala i zapremine po debçinskim stepenimaDiagram 1 - Distribution of trees and volume per diameter degrees


Grafikon 1. Raspodela stabala i zapremine po debçinskim stepenima



Slika 1 - Izdanaøka åuma sladuna i cera na StolovimaFigure 1 - Coppice forest of Hungarian oak and Turkey oak on Stolovi

Razvoj preønika analiziranih dominantnih stabala sladuna pokazujeza sva tri analizirana stabla pribliÿno isti tok. Proseøni podaci raz-voja stabala, u poreæeñu sa stablima kitñaka u druge dve ekoloåke jedi-nice, u poøetku – do 25. godine starosti pokazuje brÿi porast, a kasnijezaostaje u odnosu na kitñak u ekoloåkoj jedinici II, i praktiøno se od 55.godine starosti izjednaøava sa ekoloåkom jedinicom III (grafikon 3).

Tekuõi prirast preønika ima za sva tri analizirana stabla skoroidentiøan tok. Prva kulminacija nastupa vrlo rano (karakteristika raz-voja stabala izdanaøkog porekla) – do 10-15. godine, a potom opada; posle20. godine se ponovo poveõava i ostvaruje drugu kulminaciju oko 30-35. go-dine starosti, posle toga ima priliøno ravnomeran tok.

Ekoloåka jedinica II i III

U okviru ovih ekoloåkih jedinica radi se, praktiøno, o øistim kit-ñakovim åumama sa primesom cera sa 2,4% po broju stabala, od kojih jejedna na dubçem smeæem zemçiåtu, a druga na eutriønom rankeru.

Ukupan broj stabala iznosi od 645 do 674 po ha. Sredñi sastojinskipreønik je 17,2 do 21,3 cm. Maksimum zastupçenosti stabala je u debçin-skom stepenu 17,5 cm, sa 48,3%, odnosno 55,6% ukupnog broja stabala u sa-stojini. Linija raspodele stabala po debçinskim stepenima pokazuje pra-vilnu zvonoliku krivu, koja karakteriåe jednodobne åume (grafikon 1).


Grafikon 2 - Razvoj i prirast preønikaDiagram 2. Diameter development and increment

Grafikon 3 - Razvoj i prirast preønikaDiagram 3. Diameter development and increment

Ekološka jedinica I

020406080

100120140160

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

Starost (god)

Preč

nik

(mm

)

stablo 1stablo 2stablo 3prosek

Ekološka jedinica I

0

1

2

3

4

5

6

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

Starost (god)

Id (m

m)


Ekološka jedinica II

020406080

100120140160180

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

Starost (god)

Preč

nik

(mm

)


Ekološka jedinica II

0

1

2

3

4

5

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

Starost (god)

Id (m

m)


020406080

100120140160180

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

Starost (god)

Preč

nik

(mm

)

prosek EJ Iprosek EJ IIprosek EJ III

0112233445

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

Starost (god)

Id (m

m)

prosek EJ Iprosek EJ IIprosek EJ III

Ekološka jedinica III

020406080

100120140160

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

Starost (god)

Prečn

ik (m

m)


Ekološka jedinica III

00,5

11,5

22,5

33,5

44,5

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65

Starost (god)

Id (m

m)



Slika 2 - Izdanaøka åuma kitñaka na StolovimaFigure 2 - Coppice forest of sessile oak on Stolovi

Drvna zapremina se kreõe od 88,0 m3/ha do 131 m3/ha. Tekuõi zapremin-ski prirast je 4,1-3,2 m3/ha. Raspodela zapremine po debçinskim stepeni-ma je identiøna raspodeli stabala, sa jednim jasno izraÿenim maksimu-mom u debçinskom stepenu 17,5 cm od 43,3% do 46,8% (grafikon 1), åto jeu skladu sa podacima drugih autora (A l e k s i õ, e t a ll., 2000).

Razvoj preønika analiziranih stabala kitñaka po ekoloåkim jedini-cama prikazan je na grafikonu 2 i 3. Proseøne vrednosti razvoja preøni-ka za sva tri stabla, po ekoloåkim jedinicama, pokazuje jasno diferenci-rañe od 20. godine starosti, da bi posle 30. godine imale paralelni tok,åto je razumçivo, jer se radi o razliøitoj proizvodnosti staniåta.

Prva kulminacija tekuõeg debçinskog prirasta nastupa kod ekoloå-ke jedinice II oko 10-15. godine starosti i slabo je izraÿena. Druga kul-minacija se javça izmeæu 25. i 30. godine. Kod ekoloåke jedinice III prva,jasno izraÿena kulminacija, je izmeæu 5 i 10. godine, druga izmeæu 25. i 30.a treõa izmeæu 35. i 40. godine starosti stabala. Sve ovo ukazuje da se radio stablima izdanaøkog porekla i da je ñihov razvoj u skladu sa sprovede-nim prorednim seøama jaøeg zahvata. Navedeni tok razvoja i vrednostidebçinskog prirasta u skladu sa podacima drugih autora (Alek siõ etall., 2000; Kr stiõ, 1987).


3.3 Predlog uzgojnih mera

U okviru istraÿivanih sastojina obuhvaõene su tri ekoloåke jedini-ce izdanaøkih hrastovih åuma i to sladuna i cera sa primesom kitñaka(ekoloåka jedinica I) i kitñakove izdanaøke åume sa primesom cera(ekoloåka jedinica II i III). Posebno treba istaõi da su åume kitñaka do-sta razreæene i skoro degradirane, meæutim, i u ovim sastojinama se moÿeizdvojiti odreæeni broj najkvalitetnijih stabala.

Ukupan broj stabala buduõnosti u I ekoloåkoj jedinici iznosi 75 poha, åto je svega 8,2% od svih stabala u sastojini ili 11,2% po drvnoj za-premini. Sredñi preønik ovih stabala je 19,3 cm i 1,6 cm je veõi od sred-ñeg sastojinskog preønika.

U izdanaøkim kitñakovim sastojinama, ekoloåke jedinice II i III,broj stabala buduõnosti iznosi od 150 do 89 po ha, åto od ukupnog brojastabala u sastojini øini 22,2%, odnosno 10,4%, a po drvnoj zapremini uøe-stvuju sa 33,8%, odnosno 22,4%. Sredñi preønik stabala buduõnosti izno-si 21,7 cm, odnosno 21,4 cm. Sastojina kitñaka u okviru ekoloåke jedini-ce II nalazi se u povoçnijim staniånim uslovima od ekoloåke jediniceIII, åto se jasno odrazilo i na moguõnost izbora veõeg broja stabala bu-duõnosti.

Ocena bioloåkog poloÿaja i kvaliteta debla i kroåñi svih stabalau sastojini data je u tabeli 3.

Tabela 3 - Procentualno uøeåõe stabala po bioloåkom poloÿaju,kvalitetu debla i kroåñe

Table 3 - Percentage of trees per biological position, stem and crown quality

Uøeåõe stabala treõeg bioloåkog poloÿaja od 9,0% do 2,5% ukazujena veliku heliofitnost ovih hrastova, posebno u nepovoçnim staniånimuslovima. Zbog toga prvom bioloåkom poloÿaju pripada od 63,2% do72,1% svih stabala u sastojini.

Bioloåki poloÿaj%

Kvalitet debla%

Kvalitet kroåñe%

Ekoloåka jedinica I1 - dobar 72,1 10,6 13,72 - sredñi 18,9 30,1 33,83 - loå 9,0 59,3 52,5

Ekoloåka jedinica II1 - dobar 63,2 21,2 14,42 - sredñi 34,3 65,5 47,43 - loå 2,5 13,3 38,2

Ekoloåka jedinica III1 - dobar 64,3 12,3 10,82 - sredñi 31,2 31,2 24,73 - loå 4,5 56,5 64,5


Iz navedenih podataka o kvalitetu debla i kroåñe u tabeli 3, vidi seda je malo stabala sa dobrim deblom i kroåñom i iznosi kod ekoloåkihjedinica I i III oko 10%. To je doña granica moguõnosti primene delimiø-ne konverzije. Kod ekoloåke jedinice II taj procenat je neåto veõi i iz-nosi oko 20% za deblo, odnosno 15% za kroåñu. Sve to ukazuje da se, i po-red znatno veõeg broja stabala buduõnosti, u ovoj sastojini (150 po ha) mo-ÿe primeniti konverzija, odnosno prirodno obnoviti prevoæeñem oveåume u åumu visokog uzgojnog oblika.

Imajuõi u vidu sve napred izloÿeno o kvalitetu prouøavanih sastoji-na, moÿe se predloÿiti sledeõe:

Za ekoloåku jedinicu I, izdanaøku åumu sladuna i cera, proredna se-øa umerene jaøine zahvata oko 15% po broju stabala. To iznosi oko 130stabala po ha a po drvnoj zapremini negde oko 10-12% ili 20-25 m3/haprorednog etata. U odnosu na desetogodiåñi prirast to je 50%. U okviruove ekoloåke jedinice potrebno je åto pre pristupiti prevoæeñu oveåume u sastojine visokog uzgojnog oblika, stim åto se moraju poåtovatiprioriteti gledajuõi åire podruøje.

Izdanaøka kitñakova sastojina-ekoloåka jedinica II, na osnovu oce-ñenog kvaliteta stabala ima dovoçan broj stabala buduõnosti pa se moÿeiõi na konverziju, tj. neåto kasnije izvesti joå jednu prorednu seøu, a za-tim oplodnom seøom obnoviti ovu åumu. Ako bi se sada izvråila prored-na seøa bila bi vrlo slabog zahvata, oko 50 stabala po ha ili ispod 10%po broju stabala, a po drvnoj zapremini to je neåto ispod 10 m3/ha. Sve toukazuje da tu prorednu seøu treba odloÿiti za kasnije, jer su ove sastojinedosta razreæene.

U okviru ekoloåke jedinice III, izdanaøke kitñakove åume, koja je unepovoçnim staniånim uslovima i gde je broj stabala buduõnosti rela-tivno mañi, oko 90 po ha, potrebno je kod ove sastojine, prilikom prevo-æeña u visoki uzgojni oblik, kombinovati konverziju, restituciju, pa øaku pojedinim delovima unoåeñe drugih vrsta drveõa (supstituciju).

4. ZAKÇUØCI

Na osnovu izvråenih istraÿivaña u izdanaøkim åumama sladuna icera i izdanaøkim åumama kitñaka na podruøju GJ Stolovi-Ribnica, øijaje starost 60-65 godina dobijeni su sledeõi rezultati u izdvojenim trimaekoloåkim jedinicama:

• Ekoloåka jedinica I: Åuma sladuna i cera (Quercetum farnetto-ce-rris) na luvisolu pseudooglejenom na serpentinitu i dioritu.

Ukupan broj stabala iznosi 915 po ha, sredñi preønik 17,7 cm. Drvnazapremina je 205,5 m3/ha i tekuõi zapreminski prirast 4,8 m3/ha. Izdvoje-no je 75 stabala buduõnosti po ha. Prvo treba izvråiti prorednu seøuumerene jaøine zahvata 10-15% po N i V, a kasnije prirodno i veåtaøkoobnavçañe sladuna i kitñaka primenom konverzije i restitucije.

• Ekoloåka jedinica II: Åuma kitñaka sa prevolcem (Quercetum mon-tanum epimedietosum) na ilimerizovanom (lesiviranom) varijetet pseudo-oglejeni na serpentinitu.


Ukupan broj stabala iznosi 674 po ha, sredñi preønik 21,3 cm. Drvnazapremina je 130,9 m3/ha i tekuõi zapreminski prirast 3,2 m3/ha. Izdvoje-no je 150 stabala buduõnosti po ha. Posle izvoæeña jedne proredne seøe,kasnije oplodnom seøom obnoviti ovu åumu u sastojinu visokog uzgojnogoblika.

• Ekoloåka jedinica III: Åuma kitñaka sa crnim jasenom (Quercetummontanum ornetosum) na eutriønom rankeru na serpentinitu.

Ukupan broj stabala iznosi 645 po ha, sredñi preønik 17,2 cm. Drvnazapremina 88,0 m3/ha i tekuõi zapreminski prirast 4,1 m3/ha. Izdvojeno jeoko 90 stabala buduõnosti po ha. Predlaÿe se kombinacija konverzije, re-stitucije i na mañim delovima supstitucije.

Na kraju, moÿe se zakçuøiti da prouøavañe izdanaøke sastojine sla-duna i cera kao i izdanaøke åume kitñaka na podruøju Stolova, svojimpoloÿajem i znaøajem za naseçe Ribnicu, Ÿiøu i Mataruåku Bañu, si-gurno spadaju u åume posebne namene. Sve to zahteva jedan specifiøni uz-gojni zahvat, kojim bi se ove åume prevele u visoki uzgojni oblik, uz uno-åeñe i drugih vrsta drveõa, pre svega liåõara, i stvarañem veõe razno-dobnosti ovih åuma.

LITERATURA

A l e k s i õ, P. (2005) Stañe hrastovih åuma kojima gazduje JP «Srbijaåume».Åumarstvo br. 3. UÅITS, Beograd.

A l e k s i õ, P., K r s t i õ, M., S t a m e n k o v i õ, A. (2000) Proizvodnost sastojinai razvoj stabala u izdanaøkoj åumi kitñaka sa grabom i cerom i veåtaøkipodignutim sastojinama øetinara na Radanu. Åumarstvo, br. 6, Beograd, 11-20.

D r a ÿ i õ, M., R a t k n i õ, M., Ø o k e å a, V. (1990) Klasifikacija izdanaøkih åumapo stepenu degradiranosti u ciçu izbora optimanih metoda melioracije. Pub-likacija: Unapreæeñe åuma i åumarstva regiona T. Uÿice, kñ. II, Beograd.

J e v t i õ, M. (1985) Konverzija izdanaøkih åuma u visoke åume. Åumarstvo br. 2-3,Beograd.

K r s t i õ, M. (1987) Uporedne karakteristike razvoja stabala hrasta kitñaka razli-øitog porekla. Glasnik Åumarskog fak. br. 69, Beograd, str. 119-132.

K r s t i õ, M., S p a s o j e v i õ, D. (1986) Uzgojni tretman jedne meåovite sastojinesladuna i cera izdanaøkog porekla u ciçu prevoæeña u viåi uzgojni oblik. Gla-snik Åumarskog fak., ser. A, br. 67, Beograd, str. 125-134.

K r s t i õ, M., S t o j a n o v i õ, Ç., M i l i n, Ÿ. (1989) Prirodno obnavçañe åumakitñaka sa cerom (Orysopsio-Quercetum montanum cerretosum Jov.) na podruøjuseveroistoøne Srbije u funkciji unapredjeña ÿivotne i radne sredine. Øovek iÿivotna sredina, br. 2-3, Beograd, str. 95-99.

K r s t i õ, M. (1998) Åume hrasta kitñaka - znaøaj, rasprostrañeñe, stañe i uzgojnemere. Pregledni rad. Åumarstvo br. 1, Beograd, 3-28.

K r s t i õ, M., S t o j a n o v i õ, Ç. (1998-99) Melioracija izdanaøkih i degradiranihåuma. Glasnik Åumarskog fakulteta br. 80-81, Beograd.

K r s t i õ, M., S t o j a n o v i õ, Ç. (1996) Improvement of coppice and degraded forests in Ser-bia. Second Balcan Scientific Conference: "Investigation, Preservation and Utilization ofForest Resources". June, 3-5th, Sofia, Bulgaria. Procedings, tom I, pg 65-69.


K r s t i õ, M. (2000) Biçne vrste kao indikatori staniånih uslova u åumi kit-ñaka sa cerom na Æerdapskom podruøju. Glasnik Åumarskog fakulteta br.83,Beograd, 99-109.

K r s t i õ, M., K o p r i v i c a, M., R a k o ñ a c, Ç., M i l i j a å e v i õ, T., P o p o v iõ, Z., D a n i l o v i õ, M., K o å a n i n, O., L a v a d i n o v i õ, V. (2005) Izdanaøkebukove åume severoistoøne Srbije. Monografija, Åumarski fakultet - Beograd,Institut za åumarstvo – Beograd.

K r s t i õ, M., S t a j i õ, S. (2003) Kvalitet i zdravstveno stañe stabala kao kriterijum za doz-naku pri meliorativnim seøama u degradiranim åumama. Zbornik radova sa simpozijuma:Perspektive razvoja åumarstva. 23-24. oktobar, str. 73-85. Åumarski fakultet Univerziteta uBañaluci.

M e d a r e v i õ, M., B a n k o v i õ, S., P a n t i õ, D., P e t r o v i õ, N. (2004) Izdanaøkeåume bukve – stañe, problemi gazdovaña i moguõnosti ñihovog reåavaña.Åumarstvo 3, Beograd

M i l i n, Ÿ. (1976): Problemi gazdovaña i ureæivaña izdanaøkih åuma hrasta ibukve. Glasnik åumarskog fakulteta, Posebno izdañe 2, serija A, Beograd.

S t o j a n o v i õ, Ç. (1987): Predlog najpovoçnijih uzgojnih mera u åumi sladuna icera (Quercetum farnetto-cerris serbicum) u åumskom kompleksu Bogovaæa. GlasnikÅumarskog fakulteta br. 69, Beograd, str. 37-59.

S t o j a n o v i õ, Ç., J o v i õ, N., J o v a n o v i õ, B., K r s t i õ, M. i sar. (1989) Istra-ÿivañe optimalnih metoda meliracije izdanaøkih i degradiranih åuma zavi-sno od stepena degradiranosti sastojine i zemçiåta za poptrebe prevodjeñaizdanaøkih åuma u viåi uzgojni oblik. Studija u okviru NI projekta SIZ-aåumarstva Srbije za period 1986-1989. god. Åumarski fakultet, Beograd.

S t o j a n o v i õ, Ç., A l e k s i õ, P., K r s t i õ, M., T o m o v i õ, Z. (1996) Unapreæeñestaña postojeõih åuma. Publikacija: Åume Srbije, stañe, projekcija razvoja do2050. godine i oøekivani efekti. Srbijaåume, Beograd.

S t o j a n o v i õ, Ç., K r s t i õ, M. (2003): Osnovni problemi gajeña bukovih åuma.Åumarstvo br. 1-2. Beograd.

S t o j a n o v i õ, Ç., K r s t i õ, M. (1996) Istraÿivaña na prevæeñu izdanaøkih uvisoke bukove i hrastove åume putem konverzije. Publikacija:"Zaåtita i una-preæeñe åuma", posebno izdañe, str. 121-127. Fond za åume Srbije, Beograd.

C v j e t i ø a n i n, R., K o å a n i n, O. (2006): Rezultati fitocenoloåkih i ped-oloåkih istraÿivaña na podruøju „Stolovi-Ribnica“, rukopis.


CONVERSION OF COPPICE FORESTS OF SESSILE OAK, HUNGARIAN OAK AND TURKEY OAK IN THE REGION OF STOLOVI-RIBNICA

Milun Krstiõ Çubivoje Stojanoviõ

Darinka Vorkapiõ

Summary

Coppice forests of Hungarian oak and Turkey oak and coppice forests of sessile oak, agedbetween 60-65 years, were researched in the region of Stolovi. Based on the site conditions, standstate and quality stand, the appropriate silvicultural operations are proposed per ecological units, asfollows:

- Ecological unit I: Forest of Hungarian oak and Turkey oak (Quercetum farnetto-cerris) onpseudogleyed luvisol on diorite and serpentinite.

The proposed conversion should consist of thinning of moderate weight 10-15% per N and V andlater on of natural and artificial regeneration of Hungarian oak and sessile oak by regeneration cutting,i.e. conversion and restitution.

- Ecological unit II: Forest of sessile oak with alpine barrenwort (Quercetum montanum epime-dietosum) on leached (lessivé) soil on serpentinite.

It is proposed to perform one thinning and then by conversion, i.e. regeneration cutting, to regen-erate this forest into the stand of high silvicultural forms.

- Ecological unit III: Forest of sessile oak with flowering ash (Quercetum montanum orneto-sum) on eutric ranker on serpentinite.

The combination of conversion, restitution, and substitution is proposed, and on the smaller partsof the area - substitution.

Based on the study results it was concluded that the coppice forests of Hungarian oak and Turkeyoak, as well as sessile oak, in the region of Mt. Stolovi near the settlements Ribnica, Ÿiøa andMataruåka Baña should be managed as special purpose forests. The basic silvicultural aim is to createthe forest of high silvicultural form, with the participation of a greater number of autochthonous treespecies and to create the stands with uneven-aged structure.

Documents

KONVERZIJA IZDANAØKIH ÅUMA KITÑAKA, …...708 stabala ili 77,4%, cer sa 167, åto iznosi 18,2%, a kitñak sa svega 4,4%. Sredñi sastojinski preønik iznosi 17,7 cm: kod sladuna