NNUUMMEERROO 220011 ((22000044::33))

IISSSS

NN 00

0022

33-33

6699

22

2 numero 201 (2004:3)temo: diskriminacio

Temoj de la venontaj numeroj de KONTAKTO:– 202 (2004:4): LUDOJ (historio de diversaj ludoj, ekzemple,

Ùakoj; modernaj ludoj, interkulturaj ludoj). Limdato: la 30 de julio.– 203 (2004:5): RIFUÏINTOJ/HOMAJ RAJTOJ/TOTALISMO/DIK-

TATORECOJ. Limdato: la 1a de aªgusto.– 204 (2004:6): TERORO/TERORISMO (inkluzive de hejma tero-

ro/perforto). Limdato: la 1a de oktobro.Ni ankoraª ne planis konkrete aliajn temajn numerojn. Skribu – tiu

decido povas esti ja la VIA. Inter eblaj temoj estas la jenaj: MANÏA¥OJ(kial normala¢oj en iuj landoj estas Ùokaj en la aliaj?); POLITIKO (diver-saj politikaj ideoj kaj ideologioj, avantaßoj kaj problemoj de demokra-tio, kapitalismo/socialismo k.s.); MILITOJ (historia aspekto, nuntem-paj militoj); TUTMONDIÏO; SEKTOJ (kio estas “sekto”? kie estas ladiferenco inter religio kaj sekto? kiel sektoj “kaptas” siajn viktimojn?¤u malfacilas eskapi de sekto? kio ßenerale allogas homojn en sek-tojn?); TOLEREMO KAJ SOLIDARECO. Krome, ekde tiu ¤i jaroKontakto ekkunlaboras pri la projekto Interkulturo . Kune kun la IK-teamo, Kontakto preparos artikolojn rilatajnal kultura diverseco, interkultura lernado, interkulturaj konfliktoj ktp.Viaj artikoloj / ideoj ¤i-temaj kaj ajnatemaj estas pli ol bonvenaj!* Noto: se vi interesißas pri la temo, kies limdato jam pasis, senduvian artikolon ¤iuokaze – ßi simple estos publikigita en posta numero.

Kio estas diskriminacio? Larespondo Ùajnas evidenta, sed – ¤uvere tiel evidenta? Mi kun Joellonge diskutis ¤i-teme, ¤ar eviden-tißis, ke ni havas iom malsamajnkonceptojn pri tiu fenomeno. Joelinklinas al la vortara (t.e. N.PIVa)signifo de la vorto, mi – pli al laemocia flanko. La vero, kiel ¤iam,Ùajne estas ie meze...

En tiu ¤i numero vi eblemalkovros por vi ion novan, sed –plej verÙajne – vi trovos pli da

demandoj ol respondoj. Kaj multaj el ili estas retorikaj...Sed antaª ol tuj iri al la artikoloj, unue ni rigardu en la vortaroj. Laª

N.PIV, diskriminacio estas “oficiala aª efektiva apliko de iu distingo interla loßantoj de iu teritorio, per kiu oni rifuzas al parto el ili unu aª kelk-ajn el la homaj rajtoj”. Laª mi, iom malklaras, ¤u “iu teritorio” povas estiankaª la tuta mondo, se paroli pri diskriminacio de virinoj? La GrandaEnciklopedio de Cirilo kaj Metodo (rusa) aplikas la nocion “diskrimina-cio” ne al loßantoj, sed al “grupoj da civitanoj” (interese, kion fari prihomoj sen civitaneco?). Por esti plene skrupula, mi aldonos, ke la vorto“diskriminacio”, kompreneble, havas latinan originon (discriminare –“disigi, apliki distingon”, de “discrimen” – “diferenco”).

Malfermas ¤i-tiun numeron ar tikolo de Morteza MIRBAGHIAN,Irano/Usono (p.3-5). Li rakontas pri diskriminacio de virinoj en Irano kajfakte ne nur pri tio. Daªrigas la temon nia opini-enketo. La demandon,“¤u ekzistas diskriminacio en via lando”, respondis rusino, franco, brazi-lano kaj nederlandano.

Kion diras la Biblio pri samseksemeco? Tion esploris nia vic-redaktoroJoel, kaj la rezulto de tiu ¤i esploro eble surprizos vin (p.6-7)...

Pasis jam dek jaroj, ekde kiam oficiale finißis apartismo en Sud-Afriko, sed... multaj problemoj restas. Kia estas la situacio nun en tiulando kaj entute, ¤u diskriminacio povas esti “pozitiva”? InformasMagali von BLOTTNITZ, Sud-Afriko (p. 8-9).

40 milionoj da rusoj estas “diskriminaciataj”. Kial? Ãar ili havis lamalfeli¤on naskißi en vilaßoj... Pri tio rakontas Aleksej SERDJUK, Rusio.

Ne povis KONTAKTO preteratenti en la pridiskriminacia numero ankaª lademandon de lingva diskriminacio – pri tio ni havas e¤ du artikolojn:intervjuon kun la direktoro de la Brusela Komunikad-Centro Dafydd apFERGUS (p. 10-11) kaj artikolon de Luis PORTELLA, Brazilo (p.12).

Iom malßojiga (sed ¤u la temo “diskriminacio” entute povas esti “ßoji-ga”?) estas la artikoloj de D-ro Vladimir LEMELEV. Li informas pri la nunastato de aidoso en la mondo (p.13).

Ãi-jare en Barcelono okazas la Universala Forumo de KulturojBarcelono 2004, kie interalie estis prezentita UEA kaj baldaª estosprezentita TEJO. La organizantoj certas, ke tiu ¤i evento laªskale povasrivali e¤ la Olimpikojn, kaj ke pro la forumo kvin milionoj da turistoj viz-itos la urbon. Partoprenas la forumon multaj famuloj kaj neregistarajorganizoj, sed... multaj el ili cetere bajkotas ßin. Kial? Rakonton elBarcelono vi trovos sur la 14a paßo de tiu ¤i numero (la aªtoro – HèctorALÒS I FONT, Katalunio).

Aldone mi diru, ke al tiu ¤i numero kontribuis 12 homoj el 10 landoj– Irano, Usono, Francio, Brazilo, Nederlando, Belgio, Rusio, Ukrainio,Katalunio kaj Sud-Afriko.

Agrablan legadon!

¥enja

Diskriminacio laª mia vidpunkto (Morteza MIRBAGHIAN, Irano/Usono) 3-5Ãu ekzistas diskriminacio en VIA lando? 4-5Geja Episkopo?! Kion vere diras la Biblio pri samseksemeco(Joel AMIS, Usono/Nederlando) 6-7Sud-Afriko: dek jarojn post apartismo, aª: kiel ripari la rezultojn de jardekoj da diskriminacio? (Magali von BLOTTNITZ, Sud-Afriko) 8-9Ekonomia diskriminacio (Aleksej SERDJUK, Rusio) 9Ãiuj lingvoj, escepte de la angla, estas “minacataj”. Demandojn deKONTAKTO respondas la direktoro de la Brusela Komunikad-Centro Dafydd ap FERGUS 10-11Esperanto, kiu savos... la anglan? (Joel AMIS, Usono/Nederlando) 11Perlingva diskriminacio (Luis PORTELLA, Brazilo) 12Por ke lingvo estu egaleca, ne sufi¤as nomi ßin tia! (Joel AMIS, Usono/Nederlando) 12Milito kontraª aidoso. Ãu JAM malgajnita?.. (D-ro Vladimir LEMELEV, Rusio) 13Aidoso: la Ponto de Memoro (D-ro Vladimir LEMELEV, Rusio) 13Kultura Disneyland (Hèctor ALÒS I FONT, Katalunio) 14Bonega informanto pri la ukraina kantokulturo! (Pavel MO¢AEV, Ukrainio) 15

Dum E-aranßo AromaJalto (Ukrainio, Krimeo)

Foto 1 (la 19a jarcento): persa virino. Fotoj 2-3 (la 21a jarcento): civila malobeo kontraª diskriminacio. La publika afiÙo en Tehrano tek-stas: “Laª la religia ordono (Fatva) de la irana plej supera gvidanto, virinoj ne rajtas bicikladi publike”. Kiudirekten iras la tempo?..

Enkonduke

numero 201 (2004:3) 3temo: diskriminacio

Morteza MIRBAGHIAN,Irano/Usono

Mi ankoraª estis tre juna, kiammi unuafoje aªdis pri diskrimi-nacio. Temis pri rasa diskrimi-nacio en Sud-Afriko kaj Usono.Ne necesis multe da inteligente-co por ke e¤ senspertaadoleskanto kiel mi perceptußian brutalecon. Mi do naturekaj tutkore kompatis la nigru-loj, kiuj suferadis pro diskrimi-nacio kaj samtempe fieris, ke tianehumana konduto ne ekzistasen mia patrujo – Irano. Sed miestis tro juna por percepti aliajnspecojn de diskriminacio, kiujekzistas en mia propra vivmedio– diskriminacio kontraª virinoj,handikapitoj, religiaj kaj etnajminoritatoj, malri¤uloj ktp...

Diskriminacio estas ja tiklafenomeno: ßi tiel profunde radikasen la kredoj kaj kulturoj de ladiskriminaciantoj (kaj e¤ diskrimi-naciatoj), ke ßi Ùajnas al ili tutenatura. Sekve oni aª tute ne kon-scias pri ßia ekzisto, aª sincerepravigas ßin kiel ßustan kaj justanfenomenon, des pli kiam oni en tiamedio naskißas, kreskas kajsenkonscie lernas kaj praktikas¤ion – ¤u bonan aª malbonan,inkluzive diskriminacion. En lahistorio de la homaro ¤iam abundisdiversaj specoj de diskriminacio –Ùanßißis nur ßiaj aspektoj.

Pratempe, kiam pro manko deklereco kaj scio supersti¤aj kredojestis vaste regantaj en la socioj, onimulte diskriminaciis handikapitojn.Blinda aª misforma bebo estis kon-siderata plago, je kiu necesissenißi, por ke malbeno ne trafu lafamilion aª la vilaßon. Tiaj kutimoje¤ spegulißas en la fabeloj. Eble vimemoras fabelojn, kiuj komen-cißas pli-malpli jene: “Iam enpratempo naskißis en reßa familioblinda bebo. La reßo kolere ordonismortigi ßin, kaj la bonkora servistoportis ßin en ßangalon, sed ansta-taª mortigi, lasis ßin en skatolo,por ke la naturo zorgu pri ßiasorto...”. Tia diskriminacio nunaspektas ridinde neracia kajmaljusta, sed ja estas fakto, ke ßiestis vaste praktikata. Laª historiajlibroj, en iuj arabaj triboj (kaj verÙa-jne ankaª ¤ie en la mondo) onikutimis tuj enterigi ¢usnaskitan in-seksan bebon. En antikva Grekiooni mortigis malbelajn aª hand-ikapitajn bebojn, por ke ¤iuj civi-tanoj estu perfekte belaj kaj sanaj...

Feli¤e, ni vivas en epoko, kiamne plu okazas tiaj specoj dediskriminacio. Sed ne rapidu salta-di pro ßojo, ja ankoraª ekzistas

aliaj specoj de diskriminacio –kontraª virinoj kaj diversaj minior-itatoj: rasaj, etnaj, religiaj, lingvaj,aßaj, politikaj, seksinklinaj kajaliaj. Dank’ al la Deklaracio deHomaj Rajtoj kaj favoraj leßoj,¤iuj aspektoj de diskriminacio enla civilizita mondo konstantemalpliißas, sed restas ankoraªlonga vojo irenda...

Kultura kaj leßa diskriminacio

La plej grava parto de diskrim-inacio devenas de kredoj, kutimojkaj tradicioj de certa nacio, etnoaª homa grupo; alia parto deve-nas de iliaj leßoj, filozofioj kajpolitika, socia kaj ekonomiasituacioj. Leßan diskriminacionpli facilas elimini tiam, kiammalaperas aª signife malfortißasßia fono. Ekzemple, en Irano, kievivas tradicie patriarkaj etnoj, enla plejparto de la lando abundasdiskriminacio kontraª virinoj,sed ßia kultura fono signife mal-grandißis. Nun viroj pli kaj pliemas kredi je seksa egaleco, sedankoraª abundas leßa diskrimina-cio kontraª virinoj...

Laª la leßaro, virinoj en Iranodaªre ne rajtas okupi iujnpostenojn: ekzemple, ili ne rajtasesti prezidento aª jußisto (verÙa-

jne, ¤ar oni antaªjuße kredas, kevirinoj ne povas racie jußi, aª ¤arili estas emociaj personoj kaj nepovas puni krimulojn). Sed havidelikatajn sentojn kaj humanajnemociojn ja ne estas malbone –e¤ male, tio ja estas tute necesapor ke jußisto ne kondamnusenkulpulojn aª ne verdiktu kru-elajn punojn! Kaj ßuste tiaj jußis-toj en niaj socioj ofte mankas...Virinoj ankaª ne rajtas, laª lairanaj leßoj, esti atestantoj pri iujkrimoj, aª la nombro de inaj ates-tantoj devas esti duoble pli gran-da ol tiu de viraj atestantoj, por keiliaj atestoj estu same validaj.

“Seksa egaleco” laª la Ùario

Iranaj virinoj ankaª ne havasrajtojn egalajn al tiuj de viroj,kiam ili mem estas viktimoj dekrimo. Ekstrema ekzemplo: seviro estas murdita, lia familio raj-tas postuli, ke la murdinto estukondamnita al mortpuno. Tamen,se la viktimo estas virino, tian raj-ton Ùia familio principe ne havas,¤ar Ùia “sango-valoro” egalasduonon de tiu de viro, do necesaspagi la “ceteran duonon” al lafamilio de murdinto (!) por akirila rajton mortpuni la krimulon.(Sed ¤iukaze mi konsideras mort-

punon primitiva, kruela kaj nehu-mana, kaj absolute kontraªas ßin.)

Aliflanke, virinoj en Iranosuferas la samajn punojn, kielviroj. Ekzemple, se temas pripuno per vipoj, virino ne rajtas“ßui” duonon de viraj rajtoj, t.e.ankaª duonon de puno por lasama krimo. £i suferas la saman,kaj e¤ plian, ¤ar pro korpadelikateco kaj malforteco Ùi sen-tas multe pli da doloro (kvankamtia puno estas brutala kaj porviroj, kaj por virinoj).

Alia ekzemplo estas puno perÙtonumado – eble, la plej kruelael ¤iuj... Dum la puno, viro starasen fosa¢o ßis la talio, kaj tio anko-raª donas al li la Ùancon forfußikaj tiel savi sian vivon – tiukazeoni ne plu Ùtonumas lin. Sed viri-no devas stari tie ßis la Ùultroj, do,Ùi havas neniun Ùancon eskapi...

Suferas diskriminacion virinojankaª rilate divorcon. Postuli divor-con estas esence vira rajto – virinotre malfacile povas liberißi de mis-funkcianta geedzißo. Nun la situa-cio plibonißas. Ekzemple, pergeedziß-kontrakto oni povas trans-doni al virino interalie la rajton jedivorco, kaze de certaj kondi¤oj(ekzemple, se viro por longa tempomalaperis, faris gravan krimon, kon-dutis kruele ktp.). Kompreneble, Ùi

Diskriminaciolaª mia vidpunkto

Publika ekzekuto de virino enAfganio dum regado de la talibano

Afgana virino laboras servute,vivas senrajte, kovrite kaj mute!

Iranaj gestudentoj partoprenantaj enpolitika kunveno por demokratio

Iranaj virinoj devas kovri sin publike,prefere per larßa kovrotuko ¤ador

4 numero 201 (2004:3)temo: diskriminacio

devas tion pruvi, kio ne estas facilaafero, kaj ßis nun la plejmulto davirinoj en Irano ne havas rajton jedivorco sen konsento de la edzo...

Elstaranta najlo estuenbatita...

En mia lando virinoj devasankaª vestißi en certa maniero,difinita de la leßo: ekzemple, kovrila hararon, surmeti mantelon ktp.kaj ßenerale konduti laª la t.n.Morala Kodo. Sed tio ne estasdiskriminacio nur kontraª virinoj.Ankaª viroj devas konduti kajvestißi en certa maniero, alikaze iliriskas ricevi severan kaj humiliganpunon. Fakte la minoritato, kiuregas la landon, altrudas sian viv-manieron al la cetero de la popo-lo... Ili foje mobilizas policistojnkaj banditojn por ataki ¤iujn, kiujne vestas sin laª ilia pla¤o, kaj tiookazas je la nomo de batalo kon-traª morala koruptißo... Ekzemple,junulo kun longa hararo, virinokun malmodesta (iliaopinie)vesta¢o estas objekto de surstrata

batado, forpelo el la lernejo aªlaborloko, aresto, puno ktp.

Okazas en Irano ankaª aliajspecoj de diskriminacio kontraªvirinoj, malgraª ke ili estas tre kler-aj kaj e¤ okupas gravajn postenojnen la parlamento kaj registaro. Lanombro de studentinoj nun verÙa-jne e¤ superas tiun de studentoj, kajabundas en Irano virinoj kun plejaltaj diplomoj en diversaj fakoj.Sed estus maljuste ne mencii, ke,malgraª ¤io, iranaj virinoj multe plifeli¤as ol virinoj en multaj aliaj par-toj de la mondo, kie ili ne rajtasvo¤doni, viziti lernejon, veturigiaªton, viziti kuraciston, paroli kunviro sen akompano de patro, edzoaª frato ktp... En Afganio virinoj nerajtas e¤ rekte alparoli kuraciston –ili priskribas la problemon al laakompananto kaj li "peras" lainformojn. Ridinde kaj danßere, ¤une?

Sed ¤io tio ne signifas, ke en lat.n. progresintaj partoj de la mondovirinoj jam plene ßuas egalecon kunviroj. Ekzemple, en multaj labor-

lokoj de Usono por la sama laborovirino ricevas je 30% malpli altansalajron ol viro. Malgraª ke tioestas malpermesata, oni ankoraªpraktikas tion... Dum virinoj kon-stante batalas por siaj rajtoj (ekzem-ple, la rajto je aborto), ßis nungravajn postenojn plejparte okupasviroj... Kial? Ãar pri virinaj aferoj –¤u rajtoj, ¤u devoj, ¤u punoj – tradi-cie kaj laªreligie decidis viroj. Kajtiuj antaªjußoj, supersti¤oj kajmaljusta¢oj konservis siajn radikojnen la religiaj tradicioj kaj leßoj...

Sed diskriminacio en mia landone finißas je tiu kontraª virinojaª junuloj pro moralaj aª poli-tikaj aferoj. Ïi estas praktikataankaª en aliaj rilatoj, ekzemple,en diskriminacio kontraª etnajkaj religiaj minoritatoj.

La konstitucio difinas islamonkiel la oficialan religion de la landokaj rekonas nur tri aliajn religiojn:kristanismon, judismon kaj zoroas-trismon. Kaj ßuste tio estas laradiko de diversaskpekta diskrimi-nacio kontraª religiaj minoritatoj.

La plej severan diskriminacionsuferas bahaanoj, kies religio neestas agnoskita en la konstitucio. Iline rajtas viziti Ùtatajn lernejojn, estidungitaj en registaraj organizoj,ricevi Ùtatajn servojn ktp. Iuj el ilie¤ pagis la vivon por sia kredo...Sed ne nur kredantoj de aliaj reli-gioj estas objekto de diskriminacio– ankaª adeptoj de aliaj bran¤oj deislamo (krom Ùijaistoj) estas malfa-vorataj, kvankam malpli severe olalireligianoj.

Inter la etnaj minoritatoj, estasvaste konata diskriminacio kon-traª kurdoj, kiuj de longa tempobatalas por sendependeco aªaªtonomio.

Ãu diabla cirklo?..Do malgraª diversaspekta pro-

greso de niaj socioj, diskrimina-cio ankoraª ekzistas ¤ie, nur laformoj diferencas. Kaj ¤iuj nidiversmaniere kaj diversgrade nenur foje suferas pro ßi, sed, plejverÙajne, kvankam senkonscie, e¤praktikas ßin. Ja granda parto de

“Mi ne komprenas,kiel alilandanoj entute povas loßi ennia urbo...”

Katja LJUBUÙINA, Rusio(Moskvo), 20-jaraßa

Mi estas moskvanino kajjam du jarojn laboras enkomerco. Mi komencis laborikiel reklamisto kaj pensas, ketio estas la sola komercaposteno, kie virinoj (pli ßustejunulinoj) povas en-posten-ißipli facile ol viroj. Aliaj postenojestas “destinitaj” precipe porviroj, kvankam virinoj povasfari tiun laboron ne malplibone ol viroj – tie vira labor-forto ja tute ne bezonatas.

Mi ne volas diri, ke ser¤ilaboron en komerco por viri-no estas tre malfacile, sed,

ßenerale, viro estas pli dezi-rata, precipe se li havas pro-pran aªton, ¤ar en nia laboronecesas multe veturi. Kajankaª rilate aªtojn seksadiskriminacio estas grande-ga! Mi supozas, ke ¤iuj nikonas Ùercojn pri inaj aªto-vetur-ig-antoj, kvankam, laªsciencaj esploroj, virinojveturigas aªtojn pli bone olviroj, ¤ar ßuste virinoj estaspli respond-ec-aj kaj ordemaj.

Sed, certe, nun en Moskvoseksa diskriminacio ne estastiel terura kaj dis-vast-iß-inta,kiel nacieca diskriminacio! Mine komprenas, kiel ali-lan-danoj entute povas loßi en niaurbo... Preskaª ¤iusemajneen la nova¢oj oni rakontas prikrimoj de la nov-nazioj (haªt-kapuloj), kaj pri e¤ pli multajkrimoj oni ja simple ne rakon-tas. Kaj nun pro teror-atakoj

e¤ ordinaraj moskvanoj mal-bone rilatas al alilandanoj,precipe al mez-azianoj. Mimem, se mi vidas tian homonen buso aª metroo, rememo-ras pri la teror-atakoj en lamoskva metroo... Aliaj vetu-rantoj kondutas malafable alekster-landanoj kaj povas e¤diri malagrabla¢ojn.

Mi opinias, ke nacia kajrasa diskriminacioj estasinter la grandegaj problemojde la tuta homaro, kaj mi nekredas, ke prezidentoj aªinternaciaj organiza¢oj povossolvi ßin…

destinita – farita speciale pordiskriminacio – ne-egalecatraktado de iu homgrupokonduti – agi iamaniere ensiaj rilatoj kun aliaj homojkrimo – pun-inda agometroo – (plejparte) sub-tera

en-urba vagonaronov-nazio – homo, kies ideojsimilas al tiuj de nazioj –membroj de Germana Naci-Socialisma Laborista Partio(1920-1945)posteno – oficoteroro – uzado de timo kajper-fortaj agoj por efektivigipolitikajn celojn

“En Brazilo regas socia apartismo...”

Miguel BOEIRA VIANNA, Brazilo (Porto Alegre)

Multaj sociologoj diras,ke en Brazilo regas sociaapartismo. Strat-infanoj,ekzemple, ne rajtas enirivendejojn, flug-havenojn ktp.– pri tio zorgas specialajgardistoj... La plej malri¤ajhomoj en Brazilo ßenerale

estas nigruloj: tre malfacilastrovi nigrulojn studantajn enuniversitato. En mal-liberejoj¤io aspektas tute male: laplejmulto da mal-liber-ig-itojestas ja nigruloj... Kaj jenkelkaj pliaj ekzemploj.

En porto-alegra supermark-to Zaffari oni ßis antaª kelkajjaroj ne permesis al nigrulajvirinoj labori ¤e la kaso. Nuntio ne plu okazas, ¤ar la urb-estr-aro devigis al la estroj, kealmenaª 5% de iliaj laborantojestu nigruloj.

En la aªtomobila fabrikoGeneral Motors en la urboGravataí Gilber to BIESEKestis maldungita, ¤ar li estassam-seks-em-ulo (poste litamen pro tio ricevis mon-kompenson).

Kaj la lasta ekzemplo –en infana televid-programooni prezentis teatr-a¢-eton,

E¤ ILI povas esti arestitaj! En Irano al virinojestas permesate nek sportludi publike, nek

vesti sin tro moderne...Mondfamaj iranaj artoj: arkitekturo kaj tapiÙ-teksado; pri la

lasta okupißas nur virinoj

numero 201 (2004:3) 5temo: diskriminacio

Opinie

tia konduto tiel profunde enradik-ißis en niaj kulturoj kaj tradicioj,ke ofte estas malfacile e¤ rekonißin. La ¤efa kialo de tio estas kepor multaj homoj malfacilas pensisendepende kaj malfermi la men-son al novaj opinioj kaj sociajfenomenoj... Homoj nature estaskonservativaj. Ili ne volas forlasila komfortan zonon kaj malnova-jn kredojn, opiniojn, tradiciojn,kaj pensi pri novaj kaj avangardajaferoj. Ili volas kredi je tio, je kiokredis iliaj gepatroj; ili ne emasiomete stre¤i la cerbon per seriozakaj kritika pensado. Oni bezonaslongan tempon por kompreni aliu-lojn, kies vivmaniero, kredo, kul-turo, lingvo ktp. diferencas de iliajpropraj. Kaj kiam li finfine kom-prenas kaj agnoskas tiujn “stran-gulojn”, aperas nova malfacile“digestebla” socia fenomeno aªideo, kiun li konsideras absurda,kontraªmorala... Kaj tiel la diablacirklo eterne turnißas.

La solvo, almenaª je la individ-ua kaj kultura niveloj, estas unufo-je kaj por ¤iam pacißi kun la fakto,ke aliaj individuoj estas malsamaj,kaj ili rajtas havi siajn proprajnkulturon, vivmanieron, kredon,lingvon. Se oni akceptos tiun fak-ton kiel normala¢on kaj respektosßin – tiam la kultura bazo dediskriminacio Ùancelißos, kaj tiovole-nevole kaªzos disfalon dediskriminacio, kiun oni kreis perleßoj, ¤ar nenia leßo aª registaropovas longe ekzisti sen socia bazokaj subteno de la plejmulto dasocianoj. Grandan rolon ¤i tieludas ankaª edukado kaj scio.

Humaneco estas mia religio!

Kiam mi ankoraª estis mezlerne-jano, samkiel preskaª ¤iuj aliaj, mi

pensis, ke ni, irananoj, estas la plejaltkulturaj homoj, ke nia arto estasla plej bona, nia historio estas la plejbrila, nia lingvo estas la plej bela,nia poezio estas la plej ¤arma ktp.Tio donis al mi la ideon, ke miapartenas al pli supera nacio. Sedkio pri aliaj homoj en aliaj partoj dela mondo? Mi multe legis pri aliajkulturoj kaj civilizacioj, sed la fajrode mia scivolemo ne estingißis, ßiskiam mi aªtodidakte lernisEsperanton kaj komencis korespon-di kun samideanoj el diversaj partojde la mondo. Libroj kaj revuojinundis al mi, kaj mi voris ¤ion,kion mi akiris. Poste mi vizitis ali-ajn landojn kaj lernis, ke ¤iuj ilihavas belegajn kulturojn, lingvojn,

historiojn. Jes ja, la historio de miakara patrujo estas antikva kaj glora,sed ne mankas en ßi hontindaj kajkruelaj sangoverÙadoj kaj maljustajkondutoj kontraª aliaj etnoj kajnacioj, pri kio mi ja hontas. Jes, laperslingva poezio estas nekredeblebela, sed ankaª en aliaj lingvojekzistas tia poezio, kaj ni ja ne estisnek estas la unusola kreema popolosur la Tero. Ãiu lingvo estas bela porties parolantoj, kiuj en tiu lingvokreskas, amas, sonßas... Ãu ni,esperantistoj, ne ßuas belarton enEsperanto, samkiel belarton en niajlingvoj, dum neesperantistoj nepovas imagi tion pro antaªjußo kajmanko de scio?..

Arto en mia lando havas longan

kie la filo de la reßo en-am-ißis al en-sor¤-ita simi-ino.Kiam li kisis la simiinon, Ùifarißis belulino. Ne necesasdiri, ke la rolon de la simi-ino ludis nigrulino, kaj larolon de la belulino –blankulino...

apartismo – apartigado decertaj nacioj aª homaj grupojensor¤ita – trans-form-iß-intapro supernaturaj fortoj (enfabeloj ktp.)fabriko – produktejogardisto – zorganto pri iesvivo; ¤i tie: policistokaso – loko en vendejo, kieoni pagaskompenso – per-mona par-don-peto pro suferojsimio (simiino) – besto, sim-ila al homosociologo – sciencisto, kiustudas la homan socionsupermarkto – grandegavendejo

Kiam Ùtato pagas por... mortigado

Francisco SIMONNET,Francio

En mia lando ekzistaspluraj specoj de diskrimina-cio. Sed la plej rimarkindakaj abomena estas la terorokontraª la plej sendefendajkaj senkulpaj homoj: anko-raª ne naskitaj infanoj. Depli ol dudek jaroj oni faristion per dis-pec-iga bu¤ado;de iom malpli longe ankaªhelpe de §emia¢o, se iliestas tro junaj, do tro etajpor uzo de la antaªajmetodoj. La nunaj leßoj nerigardas tiun mor tigadonpuninda (krom en kelkajapartaj kazoj, ekzemple, sevirino estas relative proksi-ma al la nasko-tempo, sed

tiun limon oni antaª-nelonge antaªenigis porebligi mortigon de pli multajbeboj...).

En tre multaj Ùtataj organi-zoj, ankaª en malsanulejojkaj naskejoj, oni e¤ instigaspatrinojn al mortigado de siajinfanoj, aparte tiam, kiamestas supozo, ke tiuj estosiel kriplaj. En mezlernejoj onitre preme instigas la junajnpatrinojn (kutime e¤ sen sciode ties propraj gepatroj) almortigado de siaj nenaskitajinfanoj – ankaª tiam, kiamnenio montras, ke tiuj estuskriplaj. (Mi apenaª kuraßaslevi la demandon, ¤u estaspli abomeninde mortigihomon pro ties kripleco aªsimple pro tio, ke oni nevolas havi novan homon.)Aldone al tio, la Ùtato e¤pagas aª dev-ig-as asekur-

kompaniojn pagi la kostojnde tia mortigado.

abomena – tre malbonaasekur-kompanio – kom-panio, kiu pagas, se io mal-bona okazasbebo – tre juna infano bu¤ado – kruela mortigado§emia¢o – ne-natura sciencefarita prepara¢oinstigi – igi iun fari ionkripla – mis-forma

15-jara laboranto rajtas je nur 35% de “plenkreskula” salajro...

Ronaldo NOBEL,Nederlando

Diskriminacio en Neder-lando? Jes, ßi ekzistas. Kajplej okul-frapa estas, kiam

temas pri leßa minimumasalajro. Ïi ne estas sende-penda de la aßo, kaj sekve 15-jara laboranto rajtas postulinur 35% de la salajro, je kiurajtas homo ekde la aßo 23.

Alia problemo estas ke10% de la popolo havas aler-gion al tabak-fumo, sedpreskaª neniu kafejo aªdiskoteko estas sen-fuma...

alergio – troa sent-emo de lakorpo al iu a¢o (ekzemple,fumo)diskoteko – dancejosalajro – regula pago porlaborotabako – planto, el kies foliojoni faras cigaredojn

Facila

kaj prifierindan historion, sed ankaªen aliaj partoj de la mondo artohavas same longan kaj prifierindanhistorion, kaj ekzistas nacioj, kiesarta aª civilizacia historio pli longasol la mia (¤ina, egipta, hinda)... Kajkio pri helena kaj romia civilizacioj?Min fascinas la arkitekturo en mialando, sed kio pri Eªropo kaj aliajpartoj de Azio? Kio pri mirinde bel-egaj Prago, BudapeÙto, Vieno,Romo, Venecio, Florenco, Parizo,Kioto?.. Kio pri japanaj temploj,antikvaj aziaj konstrua¢oj, la GrandaMuro en Ãinio? Kio pri la modernaarkitekturo en Usono? Jes, persajtapiÙoj estas unike belaj, sed ¤iujnacioj havas siajn proprajn unikajnartajn krea¢ojn, kiujn ni devasagnoski, same kiel ni atendas, ke oniagnosku la niajn.

Dank’ al Esperanto mi lernis, kemi estas nek pli bona nek malplibona ol aliaj homoj. Mi diferencasde ili kaj ili diferencas de mi laªkulturo, raso, sekso, haªtkoloro,religio, lingvo ktp., sed ni ¤iujestas homoj egalaj, kaj estas stultekonsideri sin pli bona aª antaªjußialiajn homojn pro ilia diferenco.Mi lernis, ke mi pli profunde ßuasla vivon respektante aliajn homojn,kiuj diferencas de mi ajnarilate.

Antaª longa tempo mi havigis almi personajn poÙtkartojn por kore-spondado kun samideanoj. Sur iliestas skribitaj tri principoj de miavivo: 1. Humaneco estas mia reli-gio. 2. La mondo estas mia lando.3. Esperanto estas mia lingvo. Tiuj¤i tri principoj baras la vojon alajna diskriminacio! La mondo sendiskriminacio estus paradize bela,kaj ni esperu kaj strebu plibeliginian mondon. La mondon sendiskriminacio, kiu egale apartenasal ¤iuj. Kaj tio signifas: ÃIUJ.

6 numero 201 (2004:3)temo: diskriminacio

KKiioonn vveerree ddiirraass llaa BBiibblliioo pprrii ssaammsseekksseemmeeccoo

Geja EEpiskopo?!

Joel AMIS, Usono/Nederlando

En somero 2003 la kristanaron skuegis laelekto de kanoniko* Gene [ßin] ROBINSON,geja viro en monogamia samseksa rilato, kielepiskopo de la Nov-HamÙira Diocezo** de laUsona Anglikana Eklezio (angle: EpiscopalChurch, U.S.A.). Liberaluloj kaj progre-semuloj ßojis, konservativuloj koleregis kajkondamnis la decidon... sed la granda plej-multo da usonaj anglikanoj restis pendantajen konfuzo kaj ambigueco...

Ãi tiu okaza¢o estas unu elstara evento enreligia/morala debato, kiu dum la lastaj jarojdisdividas usonajn ekleziojn kaj, iusence, ankaªla usonan socion. Temas ja pri la debato prihoma sekseco. Ãi tiu temo estas ege tikla, ¤ar ßituÙas moralecon, personan identecon, emociojnkaj ja homajn rajtojn. Kaj, kiel multaj tiklajdemandoj de la vivo, la problemoj, kaj even-tuale ankaª la solvoj, radikas en religio.

Tra la historio de kristanismo samseksemakonduto estis ßenerale universale kondamnatakiel “abomena¢o”, t.e. terura peko antaª Dio,kaj do neniel tolerebla. Sed ¤i tiu sinteno dekristanismo ne nepre spegulas iun universalanaª “naturan” jußon, ¤ar en la helena kaj romiasocioj samseksema konduto estis tolerata kajakceptata. Sed pro la influo de kristanismo surokcidentan kulturon samseksemeco ißis kon-siderata io “malnatura”... e¤ post la malfortißode eklezia influo. Antaªe e¤ psikologoj konsid-eris samseksemon psika malsano. Nur fine dela 20a jarcento pro evoluoj en psikologio kajsociaj progresoj sur diversaj kampoj (virinajrajtoj, seksa emancipißo ktp.) sintenoj pri sam-seksemeco Ùanßißis. En la lastaj jaroj tiu evoluofinfine atingis la ekleziojn... kaj nun la reakciakaj progresema kampoj luktas inter si por deci-di la direkton de kristanismo. Unue ni skizerigardu la alirojn de konservativuloj kaj liber-aluloj al religio, kaj poste pli precize ekzamenula tradiciajn argumentojn, kiuj kondamnas sam-

sekseman konduton kaj la respondajnkontraªargumentojn.

Kristanaj konservativuloj kaj fundamentistoj(almenaª Protestantaj) ßenerale konsideras laBiblion la senerara vorto de Dio. Tio signifas, keDio aª senpere diktis ßin, aª inspiris la verkinto-jn, tiel ke ili transdonis almenaª la esencan dianveron. Do tial la morala instruo kaj historiaßusteco de la Biblio estas nepridubeblaj.Konservativuloj do ßenerale konsideras morale-con absoluta, ¤ar Dio starigis klarajn eternajnleßojn, kiuj aplikeblas al ¤iu. Laª ili, samsekse-ma konduto estas ¤iam peka per si mem, senkon-sidere la cirkonstancojn. Aldone, ili tre ofte kon-sideras samseksemecon libervole elektita vivsti-lo anstataª denaska aª deinfanaßa inklino.

Liberalaj aª progresemaj kristanoj, aliflanke,

kutime konsideras la Biblion baze homa verko,verkita sub dia inspiro. Tio signifas, ke kvankamla spirito de la Biblio esprimas diajn verojn, lahistoriaj detaloj kaj vortvorta signifo de la tek-stoj ne ¤iam fidindas... la verkintoj estis ja fin-fine produktoj de siaj epokoj kaj kulturoj, kaj nesimple skribiloj en la mano de Dio. Laª liberalajkristanoj, samseksema konduto ne estas pekaper si mem, sed, kiel ¤ia seksa konduto, depen-das de la koncerna rilato. Do, seksa rilato ene dereciproke ama, monogamia samseksa paro estassame morala, kiel seksa rilato ene demonogamia aliseksema paro, dum hazarda aªperforta seksumo estas malmorala en ¤iuj kazoj.Krome, liberaluloj emas konsideri samsekse-mon ne io memelektita, sed io decidita degenetiko aª produkto de fruaj infanaßaj spertoj.

Bibliaj Argumentoj: Malnova TestamentoLa rakonto pri Sodomo (Genezo 19)

Ãi tiu fama rakonto estas, verÙajne, la plejofte citata teksto kontraª gejoj. Ïi estas tielfama, ke ¤i tiu teksto e¤ donis al nia kaj aliajlingvoj la vorton “sodomio”. La Biblio rakon-tas, ke Dio sendis du anßelojn al la malvirtegaurbo Sodomo por averti la pian viron Lot kajlian familion, ke Dio baldaª detruosSodomon. Lot gastame bonvenigis la anßelojnen sian domon. Nokte ¤iuj homoj de la urbo“de maljunuloj ßis junuloj” ¤irkaªis la domonde Lot kaj vokis al li: “Kie estas la viroj, kiujvenis al vi dum la nokto? Elirigu ilin al ni, porke ni ilin ekkonu.” (Estas klare, ke ¤i tie, kielofte en bibliaj tekstoj, “koni” signifas “seksu-mi kun”). Lot eliras kaj pledas, ke ili tion nefaru al liaj gastoj kaj proponas e¤ siajn virgajnfilinojn anstataªe. Sed tio nur kolerigas ilin.Konservativuloj ßenerale konsideras ¤i tiuntekston klara kondamno de samseksemeco.Sed ¤u vere eblas kompari la situacion en ¤i tiurakonto kun moderna geja rilato? De objektivarigardo ne. La sodoma rakonto priskribas neinterkonsentan, aman seksrilaton, sed ja gru-pan seksperforton! Oni devas tiam demandisin, ¤u konservativuloj kondamnus alisekse-mon, se anstataª viranßeloj en la rakonto rolusanßelinoj?.. Evidente ne! Oni konsiderus ßinkondamno de seksperforto, ne de aliseksemo.Do plej verÙajnas, ke ¤i tiu rakonto estas kon-damno de samseksa seksperforto, kiu estas,kiel ¤ia seksperforto, abomeninda¢o.

Plia konsidero estas ke la sodomanoj estaskondamnindaj ne nur pro ilia deziro seksperfor-ti, sed des pli ke ili intencis seksperforti e¤ gas-

Gene ROBINSON ricevas la mitron, la simbolon de la episkopeco, de sia partnero

Episkopo ROBINSON kun Episkopino BarbaraHARRIS, kiu en 1989 farißis la unua virino

elektita al la anglikana episkopeco

Episkopo Gene ROBINSON, Episkopo dela anglikana Diocezo de Nov-HampÙiro

numero 201 (2004:3) 7temo: diskriminacio

tojn. En mezorientaj kulturoj, nun kaj ankaªtiam, gastamo estas sankta devo – pro tio Lotproponas e¤ siajn filinojn por protekti la gastojn.La sodomanoj rompis ¤i tiun sanktan regulon.

La Mosea LeßaroLa Mosea Leßaro en la Torao (la unuaj kvin

libroj de la hebrea Biblio aª kristana MalnovaTestamento) enhavas 613 ordonojn (donitajn deDio al Moseo), el kiuj 365 estas malpermesoj.La Leßaro malpermesas i.a. koiton kun men-struanta virino, razadon aª hartondadon, tatuo-jn, portadon de vesta¢oj faritaj el kunmiksitaÙtofo, manßadon de porka¢o, de konkuloj kajaliaj nekoÙeraj manßa¢oj k.s. Krome, trovißasordonoj, ke tiuj, kiuj misuzas la nomon de Dio,infanoj, kiuj malbenas siajn gepatrojn kaj adul-tuloj estu mortigitaj. Evidente, modernaj kris-tanoj, e¤ ekstremaj fundamentistoj kaj konserv-ativuloj, ignoras la grandan plejmulton de laMosea Leßaro. Sed malgraª ke oni ignorastiom da ordonoj, oni tamen ofte citas la jenanverson el la Leßaro por kondamni gejojn: “Kajkun virseksulo ne kuÙu, kiel oni kuÙas kun viri-no: tio estas abomena¢o” (Levidoj 18:22). Laplej evidenta kritiko de ¤i tiu argumento rilatasne al la interpreto de la verso mem, sed simpleal la fakto, ke oni observas specife ¤i tiunmalpermeson dum oni plene flankenlasas ama-son da aliaj. Sed e¤ se akcepti la validecon de laverso mem, ßi tamen ne estas certa kondamnode “gejeco” laª la moderna difino.

En la Leßaro oni difinas du specojn de pekoj:morala peko kaj rita malpureco. Morala pekoindikas ian ribelon kontraª absoluta dia leßo,dum rita malpureco indikas ian malobservon dela juda ceremonia leßaro (t.e. la ritoj kaj kuti-moj, kiuj distingas la hebrean popolon disdealiaj). Jen klaraj ekzemploj: murdo = moralapeko; manßado de porka¢o = rita malpureco.Do, pri kiu speco oni parolas en la verso 18:22?Tio certe debateblas. Sed la vorto tradukitaEsperanten kiel “abomena¢o” pli precizeindikas “ritan malpurecon” (do, abomena¢o laªla juda ceremonia leßaro, sed ne absolute) –tiukaze, e¤ se ßi kondamnas samsekseman kon-duton, tiu regulo koncernas nur la hebreanpopolon. Krome, pro tio ke multaj leßoj en laMosea Leßaro rilatas al la malpermeso depaganaj religiaj praktikoj, tre verÙajnas, ke ¤itiu verso celas specife samseksajn paganajntemplajn seksritojn (kutimajn en tiamaj paganajreligioj). Ãiuokaze, ßi Ùajne ne prikomentasseksajn rilatojn ene de monogamia geja paro –afero, kiu simple ne ekzistis en tiu socio.

Bibliaj Argumentoj: Nova TestamentoEpistolo de la Apostolo Paªlo al la Romanoj

Kvankam eblas de kristana vidpunkto e¤preteratenti argumentojn el la MalnovaTestamento (pro tio ke la veno de Kristo alpor-tis novan revelacion, t.e. “NovanTestamenton”), oni neniel povas ignori laNovan Testamenton. La plej ofte citataj versojestas ¤i tiuj de la Apostolo Paªlo: “Tial Dio for-donis ilin al malhonoraj pasioj; ¤ar iliaj virinojÙanßis la naturan uzadon en kontraªnaturan;

kaj tiel same ankaª la viroj, forlasante la natu-ran uzadon de la virino, brulis en sia voluptounu al alia, kaj viroj kun viroj faris hontinda¢onkaj ricevis en si mem la taªgan rekompencon desia malvirto.” (Romanoj 1:26-27). La unua kri-tiko de argumento, bazita sur ¤i tiu teksto, estaskritiko de la ßenerala sinteno de Paªlo pri diver-saj sociaj temoj. Ekzemple, Paªlo konsiderissklavecon normala, kaj instruis, ke virinojsilentu en la preßejo, humile obeu sian edzon,kaj ne portu oron aª aliajn ornama¢ojn.Modernaj kristanoj ßenerale ne obeas ¤i tiujninstruojn – do kial obei unu instruon de Paªlo,sed aliajn ne?

Sed se serioze konsideri la tekston mem,aperas multaj kialoj ne kompreni ßin kiel kon-damnon de geja vivstilo laª la moderna difino.La ¤efa kialo estas ke Paªlo mencias Ùanßonde la natura uzado en kontraªnaturan. Tio sig-nifas, ke temas ne pri homoj, kiuj denaske aªdejunaße havas konstantan inklinon al la samasekso – ¤ar por ili inklino al la sama seksoestas ja natura – sed pri aliseksemaj homoj,kiuj, ¤u pro distro aª, plej verÙajne, pro parto-preno en paganaj seksritoj, faras samseksajnagojn. La vortoj “fordonis” kaj “Ùanßis”indikas, ke neniel temas pri homoj kun denas-ka samseksa inklino, sed pri transiro de naturaseksa inklino al malnatura. Tio signifas, ke sealiseksemuloj partoprenas samseksajn kondu-tojn, tio, por ili, estas kontraªnatura.Aliflanke, laª la sama logiko, por homoj, kiujjam de junaßo sentas inklinon nur al la samasekso, partopreni aliseksajn kondutojn estussame kontraªnature.

Ne-biblia argumento: Natura LeßoAl la supraj bibliaj argumentoj la Rom-katolika

Eklezio aldonas la argumenton de “Natura Leßo”kiu estis plej detale formulita de Sankta Tomaso deAkvino, la granda mezepoka filozofo-teologo kajunu el la doktoroj de la Rom-katolika Eklezio. Lanatur-leßa argumento celas pruvi, ke la dogmojnde la Eklezio subtenas ne nur dia revelacio, sed e¤“Naturo” mem, t.e. ke la doktrinoj kaj moralainstruo de la Eklezio estas raciaj. La natur-leßaargumento kontraª samseksema konduto bazißassur ßenerala teorio pri la celo de seksumo entute.Do, “Naturo” instruas, ke la celoj de homaj seksajrilatoj estas jenaj: 1) generado de infanoj; 2)unuißo de geedza paro; 3) plezuro. Sed ne sufi¤aske nur unu el la kondi¤oj estu plenumitaj, sed ¤iujtri samtempe. Do, tre oportune “Naturo” koincidaskun rom-katolika doktrino, ¤ar laª tiuj kondi¤oj lasola permesebla seksago estas nur koito (senkon-dome) inter geedzoj. Sekve, alispeca seksa kondu-to inter geedzoj, koito inter negeedzißintaj viro kajvirino, samseksa seksumado, koito kun kondomo,kaj masturbado ¤iuj estas kontraª la Naturo (kajsekve kontraª Dio), ¤ar ili ne plenumas ¤iujn el latri kondi¤oj. La difektoj de tiu ¤i argumento estasevidentaj. Unue, la objektiveco de la argumentoestas dubinda pro tio, ke “Naturo” tiel perfekte kajnete koincidas kun tradicia Katolika doktrino (kajkonsiderante ke Sankta Tomaso de Akvino estisfervora katoliko, ¤u tio estas suprizo?). Due, nenielklaras, kial seksa ago devas plenumi ¤iujn trikondi¤ojn samtempe. Kaj eble la plej granda kri-tiko de tiu ¤i argumento estas ke de ßi devenas laabsurda (kaj konsiderante la trorapidan loßan-tarkreskadon en iuj malri¤aj landoj, e¤ malmorala)politiko de la Rom-katolika Eklezio kontraª lauzado de kondomoj.

Tra ¤i tiu artikolo vi vidis diversajn cita¢ojnkaj argumentojn kontraª samseksemeco. Sedkies vortojn vi ne vidis? Jes, vi ne vidis cita¢onde la centra persono de kristanismo, JesuoKristo mem. Kial? Ãar en la kvar EvangeliojJesuo silentas pri la tuta demando de samsekse-meco. Se, kiel la konservativuloj konstante kajlaªte predikas, samseksemeco estas tiel grande-ga abomena¢o antaª Dio, kial Jesuo e¤ neunufoje mencias ßin? En la Evangelioj Jesuokutime severe kaj klare kondamnas pekojn, do¤u eblas, ke Li povintus preteratenti tian “gran-dan abomena¢on antaª Dio”? Certe ne...

£ajne jam alvenis la tempo, ke konservativaj-fundamentismaj kristanoj ¤esu uzi religion porsubpremi, diskriminacii kaj emocie suferigi jamdelonge persekutatan homgrupon, kaj anstataªefinfine ellernu kaj ekpraktiku la vortojn deJesuo: “Amu vian proksimulon kiel vin mem.”

* kanoniko – membro de dioceza** aª ordenakapitulo***, alligita al katedralo por preßi kaj kun-labori; iufoje nur honora titolo.** diocezo – katolika aª anglikana eklezia distrik-to, regata de episkopo.*** kapitulo – kunveno de la kanonikoj de deo-cezo aª religia ordeno.

La aªtoro de tiu ¤i artikolo studis en la fakultatode Religiaj Studoj (subfako de la filozofia fakulta-to) de la £tata Universitato de Georgio en Atlanto,Usono.

Episkopo John S. SPONG – heroo de liberaluloj kajmalamiko de fundamentistoj kaj konservativuloj prosiaj liberalaj ideoj pri la roloj de virinoj kaj gejoj enla eklezio kaj sia ekstreme neortodoksa teologio

Tekstas: “Dio malamas geja¤ojn". Ãu la skrib-into e¤ unufoje legis la vortojn de Jesuo?..

8 numero 201 (2004:3)temo: diskriminacio

Sud-Afriko: dek jarojnpost apartismo, aª:

Kiel ripari la rezultojn dejardekoj da diskriminacio?

Magali von BLOTTNITZ, Sud-Afriko

Diskriminacio estas ne nurmaljusta afero. Ïi ankaª havastre longdaªrajn kaj malfacilekorekteblajn sekvojn. Laekzemplo de Sud-Afriko trebone ilustras tion – mi dirastion kiel observanto, kiu la las-tajn tri jarojn loßas en tiu ¤ilando. Sen science aª konkreteesplori la aferon, mi proponasdividi impresojn kaj pripensojnpri la ¤iutaga vivo en Sud-Afriko kun legantoj el aliaj par-toj de la mondo.

Dum apartismoOni verÙajne ne povas malkon-

senti kun mi, ke rasa diskrimina-cio estis la plej grava trajto de lasud-afrika historio en la lasta jar-cento. Jam en 1913 la registaro dela Sud-Afrika Unio eldonis laleßon pri “denaskulaj rezervejoj”(poste nomataj “hejmlandoj”),kiuj reprezentis 13% de la terito-rio de Sud-Afriko. En la samaperiodo oni reguligis la aliron alla labormerkato, rezervante lakvalifikitajn postenojn porblankuloj. Tiuj fruaj reguloj nurakrißis dum la sekvaj jardekoj.“Apartismo” oficiale komencißispost la Dua Mondmilito, kiam laekstremdekstra partio venkis enla balotado en 1948.

Registaranoj brutale aplikisdiskriminaciajn leßojn, malebli-gante al ne-blankuloj egalan alironal ¤iuj aspektoj de la vivo: sano,edukado, loßejoj, laboro... (rigar-du la bildojn). Feli¤e, dank’ al larezisto de la malprivilegiitaj kajpremo de eksterlandaj povoj, en1994 okazis la unua demokratiaelekto, en kiu Nelson MANDELAfarißis la nova prezidento.

Apartismo finißis... problemoj restis

Ãi-jare Sud-Afriko oficiale fes-tas siajn “dek jarojn da libereco” –ja la jaron 1994 oni konsideras lafino de apartismo. Tamen la kon-stitucia Ùanßo ne sinonimas al finode diskriminacio. Fakte, ankaªdek jarojn post la demokratiißoopinioj pri la ßusta maniero fini larasan diskriminacion diferencas.Unu el la problemaj kampoj estasla aliro al la labormerkato.

Se ellasi opiniojn de la homoj,kiuj volas reveni al la diskriminaciareßimo (feli¤e, ili estas minoritato),estas du ¤efaj filozofioj. La unuanmi priskribus kiel “filozofion deegala traktado”, kaj la aliaj favoras“pozitivan diskriminacion”.

Imagu, ekzemple, entreprenon,kiu ser¤as kandidaton por iu

posteno. Iuj opinias, ke oni simplene plu konsideru rason. Do onielektu laboranton nur laª kriteriojde kapableco. La ¤efa problemopri tiu filozofio estas ke tio kon-damnas ne-blankulojn, kiuj ricevissian edukadon en la antaªa siste-mo, al senlaboreco, ¤ar laªleße iline povis akiri la saman edukon,kiel blankuloj. Cetere, e¤ se ili

havas aliajn kapablojn, kiuj nevenas de la formala edukado, iliofte ne ricevas laboron, ¤ar dun-gantoj emas jußi iliajn kapablojnlaª la propraj, kulturrilataj kriteri-oj, kaj tial nature preferas homojnde la sama kulturo.

Do, laª tiu sistemo, la malnovajavantaßoj restus por longa tempo,la nigruloj penus akiri laboron,sed tamen plu vivus en mizero. Ili

daªre ne povus doni decanedukon al siaj infanoj, kaj lavenonta generacio tial denovespertus la samon ktp...

Ãu diskriminacio povas esti “pozitiva”?

Tial ekzistas movado de poziti-va agado (affirmative action –angle), laª la analogio de movado

por liberigo de la afrik-amerikanoj en Usono, kiu postu-las t.n. “pozitivan diskrimina-cion”. En la milda varia¢o, laprincipo de pozitiva diskrimina-cio estas ke, se estas du kandida-toj kun egalaj kapabloj, oni elek-tu la kandidaton el “malavantaßafono” (se uzi oficialan lingva¢on).Tamen ßi estas sufi¤e teoria, ¤arneniam eblas trovi du homojn

kun ekzakte samaj kapabloj. Onido venas al la pli severa principo,ke entreprenoj devas havi speci-fajn proporciojn de laborantoj en¤iu salajra kategorio el la ne-blankulaj komunumoj.

Teorie, tio aspektas tute nobla.Tamen, imagu la realecon. Laplej grandaj entreprenoj havashistorie nur blankulajn laboranto-jn en la altsalajraj kategorioj. Subla premo de la leßo ili devasklopodi atingi necesan kvantonda neblankuloj. Sed ili ne volasnek povas forsendi siajn malno-vajn laborantojn nur pro la kialo,ke tiuj estas blankulaj. Do pres-kaª ununura maniero por atingi lakvotojn estas se ili dum jaroj nedungos e¤ unu blankulon. Tion iline diras oficiale, tamen estas jafakto, ke blankuloj (specialeblankulaj junaj viroj), kiuj finasuniversitaton, ne plu povas trovipostenojn en grandaj entreprenoj.

Kaj tio estas “egalÙanceco”!

Mi mem spertis tiun ¤i proble-mon, kiam mi, kiel eªropanino,alvenis en Sud-Afrikon. La proble-mo por novulo en tiu lando estas kemi ne konsciis pri la lingva¢o.Efektive, la situacio estas tieldelikata, ke oni ne plu parolasklare, oni inventas novajn esprimo-jn, kiuj konfuzas eksterlandanojn.

Post mia alveno en la landon miiom da tempo naive kredis, ke mipovos trovi laboron. Mi legis gaze-tojn kaj ser¤is laboranoncojn, kajkiam mi telefonis por ekscii pri laprocedaro por kandidatißi, mi iommiris pri la ¤iama respondo: “Nine povas dungi vin, ¤ar ni estasegalÙanca dungisto”. La faktoestis, ke ili tute ne interesißis primiaj kapabloj: mi havis ja neniunÙancon, ¤ar mi ja estas blankula.Kaj tion ili nomas “egalÙanceco”!

Efektive, se mi nun rigardasanoncojn por laborpostenoj, mirimarkas, ke ¤iuj grandaj entre-prenoj aª organizoj mencias, ke ilifavoras la principon de“egalÙan¤eco” (“equal opportunity”en la angla). Oni devas esti de tiulando por scii, kion tio signifas...

Kvankam mi persone bezonisiom da tempo por kompreni lasituacion, mi ne plendas. La mala-vantaßo, kiun ricevas blankuloj eltiu “pozitiva diskriminacio”, estasnenio kompare al la mizero, enkiu ne-blankuloj estis tenataj dumjardekoj. Kaj mi ja kredas, ke sentiaj radikalaj agoj la lando nepovus “transformißi”.

Kio misfunkcias?..Tamen, oni devas ja agnoski, ke

estas multaj problemoj pri tiu

numero 201 (2004:3) 9temo: diskriminacio

Ekonomia “diskriminacio”

politiko. Unu el la evidentaj prob-lemoj estas ke ofte personojricevas postenojn, por kiuj ili neestas adekvate kvalifikitaj. Neestas ilia kulpo, ja ili ne havis laeblon akiri kvalifikon. Tamen tiokreas misfunkciojn en laekonomio kaj socio, kaj, eble plejgrave, tio fortigas antaªjußojnkontraª tiuj personoj (ßenerale,antaªjußoj de blankuloj kontraªnigruloj). Tio ankaª fuÙas la kom-prenon de nigruloj pri la neprecode bonaj studoj (kial ili plustudu,ili ja havas la laboron).

Oni diras, ke kelkaj organizoj,

por eviti la problemon de malbonefarita laboro, uzas la sistemon de“duoblaj postenoj”. Tio signifaske por ¤iu nigrulo, kiun ili dun-gas, ili aldonas unu plian person-on por la sama posteno: la nigru-lon ili dungas pro haªtkoloro, laalian por fari la laboron. Certe tiuonidiro estas troiga, tamen mifacile povas imagi, ke tute reguleoni dungas homojn, sed ne veredonas al ili la Ùancon fari lalaboron, por kiu ili estas dungitaj,¤ar oni ne fidas iliajn kapablojnkaj preferas doni la taskojn al aliajmalnovaj laborantoj.

Similaj skandaloj aperis en lakampo de adjudikoj*. Imagu,ekzemple, ke iu publika organizovolas a¤eti servon de iu malgrandaentrepreno. Laªleße ili estas devi-gataj preferi nigrulajn entreprenis-tojn, se tiuj faras proponon por laservo (adjudikon). Tio kaªzis, kekelkaj blankulaj komercistoj pagismonsumon al nigruloj, por ke ilikreu tiel nomatan “Ùirm-entre-prenon”, gajnu la adjudikon, sub-skribu kontrakton kun publikaorganiza¢o kaj lasu al la blankulojfari la laboron...

Tiaj perversa¢oj ja kreas multa-

jn dubojn pri la justeco de poziti-va diskriminacio. Mi mem anko-raª e¤ ne scias, kion opinii. Nurunu afero certas: se ¤iuj landoj enla mondo povus eviti diskrimina-cion, ili ankaª evitus tiujn kapdo-lorojn de la “posta” epoko. Postdek jaroj de la fino de apartismoÙajnas, ke Sud-Afriko ankoraª netrovis solvon de sia problemo...

* adjudiki – proponi kontraktonpri laboro, livero k.s. alkonkurencantoj, ordinare kun laantaªa kondi¤o (N.PIV)

Aleksej SERDJUK, Rusio (Vorone¢a £tata Agrikultura Universitato)

Stranga speco de diskriminacio, ¤u ne?Tamen en nuntempa Rusio ekzistas tiadiskriminacio, aª, dirante milde, “aparti-go de la socio”.

Pasis 19 jaroj ekde la momento, kiamkomencißis demokratia transformißo enSovet-Unio. Jam dek jarojn funkcias la konsti-tucio de demokratia Rusio. Sed diskriminacioekzistis kaj restas en la rusia socio. En la sove-tia tempo oni persekutis di-kredantojn, het-erodoksojn*, disidentojn**... En la nuntempaRusio pro konataj kialoj oni ne Ùataskaªkazanojn. Sed intertempe ekzistas preskaªnerimarkeblaj formoj de diskriminacio. Priunu el ili mi rakontos. Temas pri vilaßanoj,kies stato tre similas al tiu en la feªda epoko.

En feªda Rusio kamparano devis laboridum definita tempo por sia bienposedanto,kaj nur poste li rajtis okupißi pri sia propratereno, kiu nutris lin. Kaj same okazas ankaªnun! Post laboro en kol§ozo***, vilaßalaboristo iras okupißi pri sia propra poseda¢o– sen tio oni simple ne povas travivi.Kvankam nun nenio devigas lin labori por la“bienulo”, malmulte da homoj povas decidivivi memstare. En vilaßo oni povas labori nuren kol§ozo, sed se ne labori, oni ja ne ricevospension, sanprizorgon, Ùancon provizi sianmastruma¢on per malmultekosta aª e¤ senpa-ga furaßo, pajlo, greno...

Komparu salajrojn de germana kaj rusiakamparano en manßa¢-ekvivalento. Do, kon-traª averaßa hora salajro oni povas a¤eti:

Manßa¢o en Germanio en RusioBruna pano (1 kg) 4,8 1,00Sukero (1 kg) 10,6 0,30Bova¢o (1 kg) 1,04 0,07Porka¢o (1 kg) 1,47 0,06Koka¢o (1 kg) 4,06 0,15Butero (1 kg) 2,57 0,09FreÙa lakto (1 litro) 15,5 0,86Ovoj 63,9 3

(laª BARBAÙIN E.A. Sciencaj bazoj de inte-grado en agrikultura idustria komplekso. –Kursk. Eldonejo: KGS°A, 2001.)

Mi lasas ¤i tiun tabelon sen komentoj.Mi nur aldonos, ke en la rusia kamparoloßas preskaª 40 milionoj. Tiu salajrosufi¤as en urbo nur por pago de lukostoj.Kaj ne forgesu, ke vilaßanoj devas haviankaª brutaron por sekurigi al si nutra¢onkaj vendi ion en la bazaro. En multaj rusi-aj vilaßoj ankaª gaso kaj asfalto aperis nurantaªnelonge.

En Moskvo preskaª ¤iu povas permesi al sisomeran ripozon eksterlande, dum en vilaßopreskaª neniu povas e¤ revi pri vizito al la mar-bordo de la propra hejmlando. En urbaj uni-versitatoj lernas precipe nur urbaj studentoj,¤ar preskaª ¤iuj universitatoj estas pagendaj.

Kio estas la kialo de ¤i tiu mizero? Kiamoni post la disfalo de Sovet-Unio enkondukisekonomiajn reformojn, la kosto de la rime-doj, necesaj por agrikultura produktado,altißis 21-oble pli multe ol la prezo de laagrikulturaj produktoj mem. La Ùtato larßemalfermis la limojn por eksterlandajagrikulturaj kompanioj, kiuj siavice estissubvenciataj de la registaroj de la koncernajlandoj. Kaj intertempe subvencioj al laagrikultura sfero en Rusio ¤iujare malpli-ißas. En la landoj de Eªropa Unio subven-cioj por agrikulturistoj konsistigas 42% daenspezoj, en Usono – 17%, en Kanado –20%, en Japanio – 69%. Kaj en Rusio ilimalaltißis de 11% al 5%.

Malpliigo de manßa¢-importado povusÙanßi la situacion, tamen tio malbonigus rila-tojn kun la eksportantaj landoj, kiuj povassankcii kontraª la eksportata rusia industriaprodukta¢aro kaj fueloj. La registaro decidis,ke la kamparanoj prefere daªre suferu. Jenkia diskriminacio, gesinjoroj!

* heterodokso – malortodokso** disidento – persono, kiu disißas de la ofi-ciala religio de sia lando aª de la politikalinio de totalisma registaro (N.PIV)*** kol§ozo – kampara agrikultura kolektivo

Degenero de rusia vilaßo

10 numero 201 (2004:3)temo: diskriminacio

Brusela Komunikadcentro (BKC) komencis sian laboron en 2002. Ïia priori-tata celo estas efike reliefigi la politikan kaj socian signifon de Esperanto (plidetale pri ßia agado legu ¤e ). La BKC-laborantoj – Dafyddap FERGUS (la direktoro) kaj Marko Naoki LINS – regule kontaktas naciajn kajinternaciajn politikistojn, oficistojn, ¢urnalistojn, helpas al Landaj Asocioj kajindividuoj koncepti gazetaran kaj politikan strategion. Gravas por BKC ankaªdevigi politikistojn pritrakti la lingvan problemon: ofte tio signifas instigi parla-mentanojn fari oficialajn demandojn al la ministroj – ¤u pri Esperanto, ¤u prilingva diskriminacio kaj malegaleco. La Centro observas la uzadon de la vorto“Esperanto” en gazetoj, instigante volontulojn pere de dissendolisto klere kajtrafe reagi (ja ofte la mencioj priEsperanto en amaskomunikiloj estas negativaj – “ßi estas artefarita, nehavas kulturon” ktp.).

La BKC ankaª instigas al laboro kaj mem kunlaboras en gazetaraj agadojpor la Universalaj Kongresoj – dum 2003 aperis artikoloj en dekoj da landoj.La Centro instigas ¢urnalistojn skribi pri Esperanto ankaª en aliaj periodoj.Aliaj gravaj laboroj estas kontroli diversajn lingvajn dosierojn, traktante kundiversaj registaraj kaj neregistaraj organizoj kaj ankaª rekte kun politikistoj,ekzemple, pri lingva diskriminacio, kleriga sfero, deviga uzado de la angla ktp.

Ãiuj lingvoj, escepte de la angla, estas “minacataj”Demandojn de KONTAKTO respondas direktoro de la Brusela

Komunikad-Centro Dafydd ap FERGUS

Esperanto kontraª lingva diskriminacio

La 5an de aprilo 2002 UEA plendis al la tiama Eªrop-UniaRajtprotektanto Jacob SODERMAN. La plendo, preparita de Dafydd APFERGUS, koncernis lingvo-diskriminacion fare de de eªropaj organizoj,financitaj parte aª tute de Eªropa Komisiono, kaj privataj kompaniojlaborantaj kun Eªropa Komisiono. Tiuj organizoj regule anoncaspostenojn por homoj kun “angla patrinlingvo” (English mother tongue)aª “denaskaj parolantoj de la angla” (English native speakers). Sekve,eªropaj civitanoj, posedantaj bonan aª bonegan scipovon de la angla,estas diskriminaciitaj kaj ne povas esti dungitaj.

La Eªropa Esperanto-Unio registris pli ol 800 tiajn anoncojn. (vidu ¤e). Spite al tia ripetita konfirmo de EªropaKomisiono pri la diskriminacia karaktero de la dunganoncoj, la diskrimi-nacia praktiko daªras. Post pluraj avertoj multaj organizoj anstataªigisla frazon “angla patrinlingvo” per “angla patrinlingvo aª ekvivalento”. Prola fakto, ke la Eªropa Komisiono ßis nun nek aktivis jure nek rifuzisfinancon al la diskriminaciantaj organizoj, Eªropa Esperanto-Unio denoveplendas al la nova Eªrop-Unia Rajtprotektanto Nikiforos DIAMANDOUROS.

Fakte

– Kiom da lingvoj ekzistas enla mondo?

– Unue oni respondu la deman-don, kio estas lingvo...

– Bone, kio fakte ßi estas?– Ne ekzistas klara difino de

la vorto “lingvo”*. Ofte “dialek-toj” ne estas konsiderataj“lingvoj”, ¤ar oni timas kreietnan aª politikan diferenconinter popoloj. Diversaj verkojmencias foje 4000, foje 5000lingvojn. Lastatempe en Uneskokaj amaskomunikiloj oni parolaspri 6000 lingvoj, sed Unesko-spertuloj timas, ke duono de tiujlingvoj ne plu estos parolatajpost 100 jaroj. Ili, do, estasminacataj lingvoj. Ekestas ankaªnovaj lingvoj, kiel Esperanto aªla moderna hebrea kajindonezia, aliaj mortas, kiel laprusa, latina kaj verÙajne 10000aliaj lingvoj dum la lastaj 3000jaroj.

– Kiuj estas la plej “grandaj”lingvoj?

– Laª la nombro de ¤iujparolantoj (denaskaj kaj ne) la

situacio estas jena: la ¤ina (882milionoj da parolantoj), angla(445), hinda (363), hispana(351), rusa (292), araba (201),bengala (186), portugala (175),indonezia (144), japana (125),germana (120).

– Kiujn lingvojn oni povaskonsideri minacataj? Ãu ankaªmalgrandaj Ùtataj lingvoj(ekzemple, la slovena) estasminacataj?

– Iusence, ¤iuj lingvoj,escepte de la angla, estas“minacataj”. Sed oni ne povasvere konsideri malgrandajnÙtatajn lingvojn en Eªropo(ekzemple, la serban, svedan,slovakan, aª slovenan) kielminacatajn. Ili, kiel ¤iuj lingvojkrom la angla, suferas de lapovo de la reganta lingvo kielkomerca, scienca, politika aªamaskomunikila lingvo. Vereminacataj lingvoj estas parolatajde malmulte da homoj, eblemalpli ol 10000. La problemopri ili estas, ke la gepatroj ne“pludonas” la lingvon, t.e. neparolas ßin kun la infanoj. Oftetio okazas pro la fakto, keparolantoj de minacata lingvoestas diskriminaciataj kaj kom-preneble volas eviti, ke ankaª lainfanoj suferu pro la gepatralingvo.

En Nov-Gvineo, kun ¤irkaª trimilionoj da enloßantoj, estas¤irkaª 700 lingvoj. Multe da iliestas parolataj de nur deko dahomoj... Tiuj estas ege minacatajlingvoj, ¤ar se tiuj “dek homoj”mortas, tiam la lingvo malaperas.La plejparto de minacataj lingvojestas parolataj en periferiajregionoj, kiujn jam komencasataki la moderna vivo (ekzelm-ple, en Brazilo, centra Afriko,Nov-Gvineo).

Efektive, eªropaj lingvoj, kiujnoni nomas minacataj, ne estastiom minacataj pro la simplafakto ke, ekzemple, pli ol ses mil-ionoj da homoj parolas la katalu-nan, pli ol 300 mil – la bretonankaj pli ol 500 mil la kimran. Sednun en Eªropo, e¤ germanoj, ned-erlandanoj kaj svedoj, komencasdiri, ke iliaj lingvoj estas“minacataj”, kvankam ili ja estasÙtataj lingvoj. Ili ne tute mal-pravas, ¤ar, ekzemple, la neder-landa aª sveda ne estas multeuzataj kiel sciencaj lingvoj. Ãu dola scienca sveda aª nederlanda neekzistas?

Tamen mi dirus, ke la plejmul-to da Ùtataj lingvoj en la mondoestas sub la premo de la angla.Tio signifas, ke baratano, japano,germano, franco ktp. uzas pli kajpli da vortoj kaj terminoj el la

angla. La angla farißas por ili laplej laªmoda lingvo....

– Sed ¤u ne Ùajnas al vi, keankaª la angla estas minacata –je simpligo kaj primitivigo? Kiammi vizitis Tajlandon, por ke“mia” angla (neniel perfekta, sedankaª sufi¤e nemalbona) estualmenaª iomete komprenata, midevis plene “bu¤i” ßin, ¤u gra-matike, ¤u vortare, ¤uprononce...

– Ofte neanglalingvanoj, kiujÙatas la anglan, diras, ke la his-pana aª ¤ina farißas pli grava olla angla, kaj ke antaª multaj jarojankaª la germana aª e¤ nederlan-da povintus farißi la monda ling-vo, ke ¤iuj povas lerni la anglan,kaj ke la angla mem estasminacata je simpligo... Mi nekredas je tio. Rilate al la primi-tivigo de la angla, kompreneble,vi kiel nedenaskulo loßante enneanglalingva lando neniampovas atingi la saman nivelon,kiel denaskulo. La angla, kiun viuzas, restos baza angla. Sed laekonomio kaj socio montrasklaran preferon por denaskaangla: homoj tra la mondosenkonscie vendas lingvajn kajuniversitatajn kursojn, filmojn,muzikojn, librojn ktp. de anglal-ingvaj landoj kaj personoj, pref-ere al neanglalingvanoj.

numero 201 (2004:3) 11temo: diskriminacio

Esperanto, kiusavos... la anglan?

Joel AMIS, Usono/Nederlando

Espe ran top o v a sdefendi porni, denasku-loj, la verananglan. Tiunargumenton(eble de launua rigardo

kontraªdiran) mi proponas por lakontraªantoj de Esperanto. Ïiestas celata al la dekstro – do altiuj, kiuj emus kontraªi E-on sur-baze de ßia supozata minaco al lapozicio de la angla lingvo. Mineniel orgojlus e¤ sugesti, ke laangla estas “minacata” samekiel, ekzemple, la kimra – fari tionestus same absurde, kiel diri, keblankulaj viroj estas nun“minacataj”.

Jes, unuflanke la tutmonda uzode la angla en komerco kaj diplo-matio jam kreas alispecan anglanlingvon, kiu foje impresasdenaskulojn strange kaj malkom-forte. Mi klare konstatis ¤i tiunfakton post mia eklaboro en la COde UEA/TEJO en Nederlando, ¤armi ofte devas rilati kun diversajeªropaj instancoj pere de laangla. Mi rimarkis, ke la angla,uzata de eªropaj burokratoj (aª“eªrokratoj”) estas iom alia ol lalingvo, kiun mi regas denaske.Kvankam ßi ne estas strikte“fuÙa”, ¤i tiun “internaciananglan” aª e¤ “eªro-anglan” mitrovas iom stranga kaj nenatura...

Kaj aliflanke, la disvastißo de lainterreto pli kaj pli kreas fuÙananglan, e¤ foje preskaª pißinon*...anstataª tutmondißo de la lingvode CHAUCER [¤oser], SHAKESPEARE[Ùekspir] kaj MILTON, oni komuni-ka¤as en ia fuÙa BASIC-angla. Ãuanglalingvanoj vere volas fordonisian lingvon al tia sorto? TamenÙajne jam tro malfruas... la satanapakto estas jam subskribita...

Ne eblas preteratenti alian“minacon” – t.e. la malpurig-mina-co al grandaj lingvoj pro la angla.Oni jam delonge luktas pri tio enFrancio, Germanio, Italio k.a.Tamen Ùajne en iuj landoj oni jamkapitulacis – en Nederlando,ekzemple, mi konstante vidasreklamafiÙojn, en kiuj la tekstoestas plenplena je tute neÙanßitajanglaj vortoj, ¤irkaªataj de nuriom da nederlanda kunteksto.Sed la holivud-usona imperiismokonstante koruptas la gejunulojn,kiuj uzas ¤iam pli kaj pli da nebe-zonataj anglaj vor toj en siajlingvoj...

* pißino – vehikla plisimpligita lingvo,kiu originas el kontakto de la anglakun alia lingvo (laª unu teorio, ßi orig-inas de la bu¤ita vorto business –komerco). Laª enciklopedioj, nun enla mondo ekzistas ¤. 50 pißinoj.

Dafydd ap FERGUSKomunikadcentro de EEU/UEARue Royale St. Marie 7 Koninklijke Sint-Mariastraat 1030 Brussel; tel.: 00 32 0486 753 980.Rete: ,.

Prave aª malprave, la “denaska” kaj “vera”angla, kaj ne la angla uzata en Svedio, Ãinio aª e¤Barato, restas la plej prestißa mezuro de scipovokaj korekteco de la angla lingvo. Do, mi ne dirus,ke la angla estas minacata je simpligo.

– Kiel la lingva situacio Ùanßißis dum la lastajkelkcent jaroj?

– Mi ne estas lingvisto, kaj fakte ankaª lingvis-toj kunportas antaªjußojn de sia vivperiodo. Niajideoj kaj scioj pri lingvoj estas tiom ligitaj al laepoko, en kiu ni vivas, ke ege malfacilas respondi,kia estis la situacio antaª e¤ nur 300 aª 500 jaroj.Sed, tamen, oni konstatas, ke dum la lasta jarmilola kvanto da lingvoj ¤iam pli kaj pli malgrandißis.Ja pro pli proksima kunvivo de popoloj la vivoenkondukas novajn lingvajn bezonojn – komunajnlingvojn. Sed plejofte dum jarcentoj Ùtatoj malfa-voris iujn lingvojn kaj favoregis aliajn (Ùtatajn)lingvojn, ¤u rilate la francan, anglan, hispanan ktp.

– Kia estos la lingva situacio post, ni diru, 50-100 jaroj? Ãu eblas iel prognozi?

– Post 100 jaroj, plej verÙajne, estos malpli dalingvoj. Ãie en la mondo tutcerte estos malgrandaanglalingva elito – ¤u en Germanio, Ãinio, Braziloaª Hispanio. La mondo iusence “bezonas” eliton,kiu parolas la superregan lingvon, kaj pro tio oninun vidas tiom da eksterlandaj studentoj en ¤iujanglalingvaj landoj. Ili devas akiri la “veran”anglan, kaj pro tio ili pretas pagi altajn universi-tatkotizojn en tiuj landoj, kvankam ili senpagepovus studi en multaj aliaj landoj, kiel Svedio,Nederlando ktp. Mi mem estas iom pesimisma prila estonteco...

– Kio fakte, laª vi, estas nuntempa lingvadiskriminacio? Kiel la nuna lingva diskriminaciomalsimilas la antaªajn?

– Oni pli kaj pli atentas pri la evito demalferma diskriminacio. Antaª kvar jaroj mikomencis registri dunganoncojn por denaskajparolantoj de la angla. La Eªropa Komisionofinfine devis “agi” kaj konsilas al direktorojkaj sekci-¤efoj, pro la agado de Esperanto-organizoj, alivortumi la anoncojn de “denaskaangla” al “denaska angla aª samnivele”.Kompreneble oni invitas nur denaskulojn, sedjam preskaª ne eblas jure ataki la Komisiononpro lingva diskriminacio: ja temas pri “samniv-eleco” (pli detale legu sur p.10 – Red.).

Kiel kimro, mi tre interesißis pri la katalunakiel ekzemplo de sukceso de minoritataj lingvoj

(mi mem studis ßin en Barcelono). Dum la tempojde FRANCO** [franko] la kataluna estis tute malo-ficiala, kaj nun ßi regajnis multajn terenojn kajrefarißis la oficiala lingvo de Katalunio. Tamen ßi,kiel ¤iuj minoritataj lingvoj en regiono kun pliforta lingvo de la Ùtato, ne estas “evidenta” enKatalunio. En Barcelono gejunuloj, ekzemple,denove pli kaj pli parolas la hispanan kaj ne lakatalunan.

– Kaj kiujn aliajn lingvojn vi scipovas? Kiu estasefektive via denaska lingvo?

– Mia denaska lingvo estas la angla, sed kielkimro mi dirus, ke mia “nacia” lingvo estas lakimra. En Bruselo mi kutime parolas la francan,nederlandan kaj la germanan. Kaj pli kaj pli miparoletas la hispanan (pro mia koramikino). Prolaboro, mi devas legi kaj aªskulti en multe dalingvoj, kaj tiun kapablon mi akiris post lernado deEsperanto en 1999. Mi volis legi kaj kompreni –do, ne paroli – la ¤efajn lingvojn de Eªropo, ¤uslavajn, ßermanajn aª latinidajn. Sonas malfacile,sed ne. Se oni komprenas la francan kaj hispanan,oni facile komprenus la katalunan aª la italan. Kajpro la germana kaj nederlanda mi lernis legi lasvedan, danan kaj norvegan. Nun mi studas la slo-vakan kaj samtempe lernas legi en aliaj slavajlingvoj. Esperantistoj ofte preterpasas la “solvon”,kiu povus oferti pasiva kono de lingvoj...

– Kiel impone! Dankon pro la intervjuo kaj

sukcesojn kaj inspirojn al vi – kaj en via laboro,

kaj en via lingvolernado, kaj simple en via vivo!

Intervjuis ¥enja ZVEREVA

* Laª Vikipedio, lingvo estas “sistemo de gestoj,

signoj, sonoj, simboloj kaj vortoj uzataj por

reprezenti kaj komuniki ideojn kaj pensojn”

.

** Francisco FRANCO BAHAMONDE (1892-1975) –

diktatoro de Hispanio en 1939-75.

12 numero 201 (2004:3)temo: diskriminacio

Por ke lingvo estu egaleca,

ne sufi¤as nomi ßin tia!Joel AMIS, Usono/Nederlando

Estas neniu sekreto, ke esperantistojkutime estas progresemaj kaj liber-alaj homoj. Mi mem ßojas pri tiufakto, sed foje ¤i tiu bonvolemadeziro ne diskriminacii aª ofendi iunajn atingas absurdan punkton. Ãi tiuabsurdeco plej frape manifestas sinper la monstra¢oj nomataj -i¤– kaj ri.

Por tiuj, kiuj antaªe ne aªdis pri tiuj¤i strangaj bestoj, mi iom klarigos. Iliambaª estas proponataj reformoj,kies celo estas forigi la supozatanseksismon de la klasika zamenhofaEsperanto. Ri estas proponata kielgenre neªtra pronomo, kiu estusuzata, kiam la sekso de la koncernapersono estas aª nekonata aª negra-va (simila propono, iom malpli seriozakaj eble e¤ Ùerca, estas Ùli). Aliflanke,-i¤– estas proponata kiel vira sufikso,do paralela al -in-. Do, laª tiu reformo,¤iuj vortoj estus genre neªtraj kaj oniderivas la vir– kaj in-formojn de laradiko. Tiel “patro” estus genreneªtrala vorto (do, kiel “gepatro”) kajderivißus patri¤o kaj patrino.

Sed kial ¤i tiu reformo estusbezonata? Laª ßiaj subtenantoj, ¤arklasika Esperanto estas “seksisma”kaj do por ne “diskriminacii” virinojn, nidevas forigi la t.n. “seksismajn ele-mentojn”. Tiam ni povus forviÙi ¤iujnspuretojn de seksismo en nia lingvokaj esti modelo de “malseksisma ling-vo” por la lingvoj de la mondo. Rezulte,¤iuj lingvoj forigus la “seksismajn ele-mentojn” en siaj lingvoj kaj seksismokaj diskriminacio kontraª virinoj mala-perus por ¤iam! Jes, tre bela penso,sed ankaª plene eªropcentra.

Ïenerale veras, ke en la grandajeªropaj lingvoj la radika formo estasvira, kaj por inigi la radikon oni aldonasinan sufikson. Do se ni rigardas deeªropcentra vidpunkto, ni supozas ke:a) lingvoj enhavas seksismajn elemen-tojn; b) lingvo influas niajn pensadon kajagojn, do sekve: c) forigo de seksismajelementoj forigos seksismon. Ãi tiulogiko pruvißas fuÙa, se ni analizos alia-jn kulturojn. Bonega ekzemplo: Japanio.La japana lingvo ne havas apartajn for-mojn por inaj vortoj, kiel havas multajeªropaj lingvoj. Do oni ne diferencigasinter instruisto/instruistino,doktoro/doktorino ktp. Ãu tio signifas,ke seksismo ne ekzistas en Japanio?Neniel! E¤ nun en multaj japanaj kom-panioj oni maldungas virinojn, kiam iliedzinißas, ¤ar ili “devas zorgi pri siafamilio”! Kaj ßenerale japaninoj ne ßuasla liberecojn, kiujn eªropaninoj (en lan-doj kun “seksismaj lingvoj”, kielGermanio, Francio, Italio) jam delongeßuas. Kiujn avantaßojn alportis aljapaninoj tiu “genre neªtra” lingvo?

La intenco de la ri-i¤-istoj estascerte bona kaj bonvolema. Sed tiareformo neniel nuligos seksismon.Nur reformo de pensmaniero povosßin nuligi! Do ni ne fuÙu kaj malbeligunian jam bonan kaj vivantan lingvonper strangaj kaj nenecesaj reformoj.Ni prefere klopodu reformi kaj evolui-gi niajn mensojn kaj tiel esti modelojkaj lumoj por la mondo!

aldona¢ojn; la aldona¢o por la vir-vorto el la angla lingvo malaperis,sed ßi konservißis (malgraª ke onine plu konscias pri tio) en la in-vorto woman – virino.

En la klasika latino la vorto“homo” estis genroneªtra. Tamen enla latinidaj linvoj ßi eniris kiel vir-vorto: homme en la franca, hombreen la hispana, uomo en la itala,homem en la portugala. Nur en larumanan lingvon ßi eniris kiel gen-roneªtra vorto – om. Ãiuj ili, samekiel la angla man, estas uzataj ankaªen la signifo “la homaro”. Tio ¤iestas tre subtila signo de perlingvadiskriminacio.

Kaj kio pri la planlingvoj?VerÙajne, la situacio ne estas mal-sama, e¤ se tiuj lingvoj estas junaj.En Esperanto preskaª ¤iuj vortojestas genroneªtraj. Oni virinigas ilinper la sufikso -in kaj virigas per pre-fikso vir-. Tamen vir– estas forlasita,kaj la genroneªtraj vortoj farißas

viraj, ¤efe pro troa uzado de -in. Tiookazas pro influo de la naciaj lingvojkaj mortigadas tre pozitivan kvalitonde nia lingvo. Por simetriigi lalingvon pri la genrofarado oni elpen-sis la sufikson -i¤, kiu eble estontecepovos solvi tiun problemon.

Ne ekzistas simetrio en iujlingvoj ankaª rilate titolojn. En laangla, ekzemple, mallongigo de“sinjoro/fraªlo” estas Mr. (Mister).Ïi ne informas pri geedza stato.Tradicie por virino oni uzas la vor-tojn Miss (por fraªlino) kaj Mrs.(s-ino, edzinißinta virino). Signode batalo kontraª virina diskrimi-nacio estas propono de la titoloMs., kiu, same kiel Mr., ne infor-mas pri geedza stato. Kaj tio estisbone akceptita.

Se paroli pri la “istaj” vortoj, e¤se ankoraª regas diskriminacio enla parolata ligvo, pli kaj pli da lan-doj leße devigas eviti tiun diskrim-inacion – ekzemple, ¤e dungado.Tial oni ne plu rajtas ser¤i“purigistinon” aª “vir-ripariston”.

Ãiuj postulataj kvalitoj devas rilatinur laboron, sen iu ajn baro aªprefero pri sekso aª geedza stato.

Sed ekzistas ankoraª unu prob-lemo, kiun oni povas leße Ùanßi.Tio estas la diskriminacio ¤e lavirinaj kaj viraj adjektivoj. Viraoftege rilatas al “kuraßa”, “brava”,“heroa” ktp. Malsamo okazas privirinaj adjektivoj: ofte ili havasnegativajn kaj malvalorigajn signi-fojn: “malsaßa”, “babilema”, “friv-ola” ktp. Klara ekzemplo pri tioestas la germanaj vortoj herrlich(bonega/e, impona/e de la vortoHerr – “sinjoro”) kaj dämlich(mizera/e, malbona/e de la vortoDame – “sinjorino”).

Alia Ùanßinda¢o estas tio, kielalparoli nekonaton aª publikon.Kiam oni skribas ion sur Ùildoj enparkejo, butikoj ktp. aª parolas priiu, kies sekso estas nekonata kaj ensimilaj situacioj, en pluraj lingvojoni pensas nur pri viroj. En kelkaj

lingvoj, kiel, ekzemple, la hungara,ekzistas genroneªtra pronomo. Lahungara vorto Õ celas kaj “li”, kaj“Ùi” – do, feli¤e, la problemo neekzistas. Tamen en multaj lingvoj,kiuj havas virajn kaj virinajnpronomojn, oni kutime misuzas ilin(ekzemple: “Venontsemajne lotumeestos elektita la gajnonto, kaj certe liestos feli¤a pri la premioj”).

Kiam oni parolas pri diskrimina-cio en lingvoj, oni povas aªdidiversajn opiniojn. Iuj diras, keÙanßi lingvon (t.e. klopodi parolinediskriminacie) ne Ùanßos lasocion. Aliaj miope asertas, ke neekzitas diskriminacia lingvo, ¤arne lingvo, sed la homoj estas tiuj,kiuj diskriminacias. Oni do miksasdiskriminaciajn agojn/frazojn farede unu sola homo, kiu plej kutimecelas ofendi iun, kun la diskrimi-nacio, subtile “kaÙita” en la lingvo.La diskriminacio en la lingvojekzistas, kaj ßi malhelpas aªofendas ne nur iun konkretan per-sonon, sed la tutan socion!

Luis PORTELLA, Brazilo

Lingvo ne estas neªtrala ilo: ßivarias laª sociaj klasoj, aß-grupojktp. Ãi tiu artikolo ne tuÙos ling-van diskriminacion – ßi temas nurpri perlingva diskriminacio – do, ladiskriminacio, kiu okazas perbuÙa kaj teksta komunikado.

Perlingva diskriminacio plejofteestas komuna ne nur por ¤iujvaria¢oj de unu lingvo, sed ankaªpor preskaª ¤iuj lingvoj en lamondo. Plejofte tiu diskriminaciohavas la saman originon: ßi devenasde nia historio kaj interhomaj rilatoj.Tiu diskriminacio estas kaj potenca,kaj subtila, ¤ar ßia potenco kuÙasßuste en la subtileco. La homoj uzasdiskriminaciajn vortojn, parolasdiskriminacie kaj plejofte e¤ nescias pri tio, ¤ar tiu ¤i diskriminacioestas jam viva parto de la lingvo.

Kiel enkondukon mi prezentosdatumojn de la Internacia Organizo

pri Laboro. Do, 70% de 1,3 miliar-doj da malri¤uloj en la mondo (tiuj,kiuj vivas per malpli ol unu usonadolaro tage) estas virinoj. El 192landoj de la mondo nur 12 havasvirinojn kiel Ùtatestrojn. Lapostenoj de virinoj estas malplikvalitaj, t.e. partatempaj aª neofi-cialaj ol postenoj de viroj. Tamenmond-averaße por egala laboro viri-noj ricevas nur 75% de vira salajro.

Ekzistas malsamaj teorioj pri laplej praaj socioj. VerÙajne, ili neestis patriarkaj, tamen jam de longatempo la plejmulto da ili ja estaspatriarkaj. La plej fama ekzemplo,verÙajne, estas la biblia versio pri laorigino de la homo. La jugado de lavirino fare de la viro dum la tutahistorio estis fortega. Ãu tio havasiun rilaton ankaª kun lingvo?..

La plejparto da vortoj en ¤iujlingvoj estas viraj. Fakte, la radikojmem estas viraj, do la vortoj seniuj ajn aldonoj estas singularaj kajviraj. La viraj vortoj havas ankoraªaldonan povon – ili estas uzatajankaª kiel genroneªtraj vortoj.Ekzemple, en la portugala por lavorto “vir-instruisto(j)” estas uzatala vorto professor(es), kaj por lavorto “instruistino(j)” – professo-ra(s). Por diri “geinstruistoj” oniantaªe uzis la vorton professorado,sed tiu ¤i vorto estas jam forgesista– oftege oni uzas simple profes-sores.

Pluraj nun uzataj vir-vortojdevenis de genroneªtraj vortoj. Enla angla la vorto man (viro) origi-nale estis genroneªtra vorto – ßiestis uzata kaj por viroj, kaj porvirinoj. Por derivi de ßi vir-vortonkaj in-vorton oni uzis diversajn

Perlingva diskriminacio

numero 201 (2004:3) 13temo: diskriminacio

D-ro Vladimir LEMELEV,Rusio

Jam delonge la unua dejunio estas la TutmondaTago de Defendo deInfanoj. Milionoj da infanojtra la tuta mondo suferaskaj mortas de malsanoj, promanko de manßa¢o, rezultede multenombraj militojkaj teror-atakoj. Kaj dumla lastaj 20 jaroj, kulpe deplen-kreskuloj, ankaªinfanoj suferas de la plejterura malsano – aidoso.

Nuntempe en la mondo,nur laª la informoj deUNAIDS*, vivas pli ol trimilionoj da HIV-infektitajinfanoj. La plej danßerasituacio estas en la centrakaj suda partoj de Afriko.Tiel, en Sud-AfrikaRespubliko ¤irkaª 7% deinfanoj je la aßo 2-9 jarojestas HIV-infektitaj, kiosuperis e¤ la plej pesimis-majn prognozojn de scien-cistoj. Antaªnelonge oniparolis pri tio en laKonferenco pri SociajAspektoj de HIV-Infektoj

en Kaburbo, Sud-Afriko.Pli ol 90 % de HIV-infek-

titaj infanoj ricevas la viru-son de sia malsana patrino(en Rusio, ekzemple, tia-maniere infektißis pli ol5000 infanoj). Sed – interesafakto: malsana patrino ne¤iam naskas malsanan bebon(la Ùanco, ke ßi estos mal-sana, estas ¤irkaª 30-50%).Do, se patrino estas ßustekuracata kaj prenas kontraª-virusajn kuracilojn dumgravedeco kaj naskado, Ùipovas havi plene sananinfanon. Tre gravas kuraciankaª la novnaskiton.

Sed – e¤ se infano estastute sana – tamen restasdanßero, ke HIV-infektitapatrino povas trans-doni lamalsanon per la lakto – do,necesas trovi ties plen-valo-ran anstataªa¢on. En multajmalri¤aj landoj tio,bedaªrinde, estas neebla, kajrifuzo de lakto sen plen-val-ora anstataªa¢o rezultigasmorton pro nutra¢-mankoaª infekt-malsanoj.

Kiel dirite, el ¤iuj HIV-infektitaj infanoj nur ¤irkaª

10% infektißis alimaniere:pro uzado de droga¤oj, seks-perforto, sin-prostituado kajmedicinistaj fuÙoj: trans-don-ado de infektita sango kajsang-devenaj prepara¢oj, utili-go de malpuraj iloj ktp. Estaskonate pri pluraj HIV-infekta-doj de infanoj en malsanule-joj – pli ol 250 en Rusio,¤irkaª 400 – en Libio...Multaj el tiuj infanoj jammortis pro aidoso, sed prikiom da tiuj kazoj ni ne scias!

Infanoj, cetere, suferasne nur pro la malsano mem.Pli ol 13 milionoj dainfanoj en la mondo jamfarißis orfoj pro morto deunu aª ambaª iliaj gepatrojpro aidoso, kaj la medicin-istoj prognozas, ke se nehaltigi la epidemion nun,post kvin-ses jaroj la nom-bro de orfoj pro aidosoatingos 25 milionojn. Laorfoj ofte ne havas sub-tenon de la socio kaj devasmem prizorgi sin. Multaj elili ne vizitas lernejon, nepovas labori kaj ricevimonon, kio ofte kondukasal sin-prostituado, seks-

perforto, drog-manio kajfaciligas disvastigon deaidoso. Por ke tio ne okazu,orfoj devas ricevi Ùtatanatenton kaj ekonomianhelpon kaj konstante sentizorgojn kaj bonfaremon dela socio.

La Unuißintaj Naciojdeklaris la taskon mal-grandigi la nombron de HIV-infektitaj beboj por la jaro2005 je 20%, kaj por 2010 –je 50%. Tamen, la jaro 2003estis la plej malbona rilate aldisvastißo de aidoso (tri mil-ionoj da mortintoj kaj kvinmilionoj da nov-infektitoj).Tial la gvidantoj de UN estisdevigitaj rekoni, ke la mondomalgajnas la militon kontraªaidoso, kaj tiun malsanononi povas egaligi al la amas-mortigiloj. Do la penoj de lasocio kaj financaj rimedojdevas same respondi al la

minaco de tiu ¤i malsano.* UNAIDS – KomunaProgramo pri Aidoso deUnuißintaj Nacioj” (angle:Joint United NationsProgramme on AIDS)

La aªtoro de tiuj ¤iar tikoloj estas epidemiolo-go, docento, kandidato demedicinaj sciencoj.

deklari – oficiale anoncikonferenco – renkontißo defakuloj (sciencistoj)manio – forta dependemoje iu a¢o, ekzemple drogoj,alkoholo ktp.nutra¢o – manßa¢opesimisma – atendantamalbononprognozo – antaª-supozosin-prostituado – vendadode sia korpo kaj sek-sumaj servoj rifuzo – mal-akcepto

D-ro Vladimir LEMELEV, Rusio

Ãiun trian diman¤on de majo enla mondo okazas la TutmondaMemortago pri Mortintoj deAidoso. Unuafoje oni aranßis ßinen 1983 en Usono. Ekde tiam lamalsano disvastißis tutmonde kajnun ßi minacas al la ekzisto de lahomaro. La nombro de mortintojpro AIDOSO en la mondo jamatingis 30 milionojn...

En la lastaj jaroj HIV*-infektoekstreme rapide disvastißas enRusio kaj aliaj landoj de eks-Sovetio. Laª oficialaj informoj, enRusio estas pli ol 280 mil HIV-infektitoj, sed reale ilia kvanto,verÙajne, superas unu milionon. Lamalsano transiris al epidemia stato– infektißas ne nur drogemuloj,sed multaj aliaj.

Antaª sep jaroj aperis sufi¤eefika kurac-metodo, kiu mal-grandigas la kvanton de la virusojen la homa korpo kaj plilongigas lavivon, sed malgraª tio e¤ nun laplejmulto da HIV–infektitoj,precipe el malri¤aj landoj, ne havasla eblon a¤eti la kuracilojn. Kaj,same kiel antaªe, la infektitoj kajmalsanuloj daªre suferas ne nurpro sia malsano, sed ankaª prokonstanta diskriminacio. Pro

* HIV – homa imunonesufi¤estigaviruso – viruso, kiu kaªzas aidoson

afiÙo – granda surpapera anoncobaloneto – malpeza ludilo, simila alpilko, sed kutime pli grandadrogemulo – tiu, kiu uzas drogojn(drogo – dependiga a¢o, kiu iel efikasmensan funkciadon)epidemio – amasa malsanofonduso – mon-kolekta organiza¢ohonori – trakti kun granda estimoinfekto – eniro de viruso en la kor-poninstigi – igi iun ion fari intervjuo – demandado fare de¢urnalistoj¢urnalisto – verkisto de gazetaro,laboranto (verkanta) de radio aªtelevidomarßenulo – homoj, puÙitaj al larando de la socio (ekz: malri¤uloj,drogemuloj ktp.)minaci – montri intencon fari ionmalbonanminora – malgajaplaco – libera loko, ¤irkaªita dedomoj, en la urbo aª vilaßorubando – longa kaj mallarßa pecetode Ùtofotoleremo – akceptemoviruso – tre eta vivulo,kiu kaªzas malsanojn

Aidoso: la Ponto de Memoro

Milito kontraª aidoso. Ãu JAM malgajnita?..

Facila

manko de bonkoreco en la sociosuferas ankaª iliaj familianoj.

Diversaj aktiva¢oj de laTutmonda Memortago priMortintoj de AIDOSO celas hon-ori la memoron pri mortintoj,¤iuflanke subteni infektitojn, kon-tribui al toleremo en la socio, insti-gi reg-ist-ar-ojn fari ¤ion eblan porhaltigi la disvastißon de la epi-demio kaj doni al HIV-infektitojkuracadon. Necesas konscii, keaidoso ne estas la malsano de nurmarßenuloj – ßi minacas ¤iujn.

La 16an de majo en Moskvoestis aranßita tutrusia ago la Pontode Memoro, dedi¤ita al laTutmonda Memortago priMortintoj de Aidoso. Similaj agojokazis en multaj aliaj urboj deRusio. La organizantoj estis laKomunumo de Homoj, Vivantajkun HIV / Aidoso (Moskvo), bon-fara fonduso Afero, la grupo deinterhelpo Kandelo (Sankt-Peterburgo) kaj aliaj organizoj.

Je la 14a horo al la placo alveniskelkcent homoj. Multaj el ili estisen T-¤emizoj kun ornama¢oj rilatajal la memortago. Studentoj portis

afiÙojn kaj flagojn; iuj havisbalonetojn. Unu junulino alfiksisal la vesta¢oj de la ¤eestantoj lasimbolajn rußajn rubandetojn.Venis multaj ¢urnalistoj de lagazetaro, radio, televido. Certe¤eestis pluraj medicinistoj. Ankaªmin intervjuis kelkaj ¢urnalistoj,kiuj interesißis pri miaj artikolojpri aidoso, precipe pri tiu enKONTAKTO (numero 184, 2001:4 ).

Estis multe da paroladoj – de laorganizantoj, pastro, HIV-infekti-to, studentoj kaj reprezentanto deUnuißintaj Nacioj. Ili parolis pri laneceso de urßa medicina helpo al¤iuj HIV-infektitoj, pri iliaj rajtoj,pri kontraªagoj al diskriminacio,pri devoj de la registaro rilateinfektitojn ktp. Je la fino ¤iuj¤eestantoj laª la minora muzikohonoris la mortintojn per minutode silento kaj ellasis en la ¤ieloncentojn da balonetoj.

Multaj ¤eestantoj subskribisspecialan alvokon al la prezidentode Rusio V. PUTIN. Ili esperas, ke lifaros ¤ion eblan por certigi al ¤iujHIV-infektitoj la rajton sanktan por¤iuj – la rajton je vivo... Facila

14 numero 201 (2004:3)diverse

Hektor ALOS i FONT, Katalunio

De la 9a de majo ßis la 26a de septembrookazas en Barcelono la Forumo Barcelono2004. Temas pri grandega aranßo ¤irkaª tri¤efaj aksoj: “kultura diverseco”, “daªrigebladisvolvado” kaj “pac-kondi¤oj”. Aª kiel lakontraªuloj resumas: foiro de la bonvolo.

Dum la 141 tagoj amasißas grandega kvantoda aranßoj. Por katalunoj, la ¤efa loga¢o estas laforumejo mem: 120 mil kvadrataj metroj daekspozicioj, placoj, avenuoj, haveno, manßejoj...kaj iom da verdo meze de la beton-amaso.Transformado de la urbo okaze de la Forumoestas la lasta el la grandaj urbaj transformadoj,kiuj en 1888, 1929 kaj 1992 abrupte refasonisdiversajn urbopartojn. Ãi-foje temas pri la nordamarborda ekstremo, proksime al la plej marßenakvartala¤o. La reorganizado plivalorigis la zononkaj permesis la konstruon de pluraj luksaj dom-turoj helpantaj financi la projekton. Ili, krome,plene malkongruas kun la cetero de la urbo –tion oni povas klare vidi de la apudaj montoj.Favorprezajn domojn por malfavorigatoj, aªsimple normaluloj, oni preteratentis.

Kvar grandaj ekspozicioj konsistigas la ¤efanloga¢on en la forumejo. Temas pri “La militistojde £jiano”, “Urboj – krucißejoj”, “Vo¤oj” kaj“Loßi en la mondo”. La unua farißis la ¤efareklamo de la evento: temas pri ekspozicio defiguroj de la ¤inaj dinastioj Qin (221-207 a.K.)kaj Han (206 a.K. – 220 p.K.), inkluzive kelka-jn el la famaj militistoj terakotaj de la tombejode la unua imperiestro. “Urboj – krucißejoj”omaßas la urbojn kiel kunißejojn de la diver-seco kaj forßejojn de interkonsentoj. “Vo¤oj”estas efekteca aªdvida elmontrejo de la lingvadiverseco kaj ßia forpereo. “Loßi en la mondo”plej interese bildigas la problemon de daªrige-bla disvolvado kaj maljusta distribuo dehava¢oj. Krom tiuj, ankaª viziteblas du aliaj, plimalgrandaj ekspozicioj en la forumejo... kajkromaj 23 en la tuta urbo pri la plej diversajaferoj, principe ligitaj al la tri forumaj aksoj.

La Forumo ne estas nur granda ekspoziciejo– ßi fakte estas granda kulturejo: tie okazos 423koncertoj de 140 ensembloj. Sed estas ankaªmulte da teatra¢oj, dancado, kabaredoj, cirkoj,strat-spektakloj ktp. Diverseco estas praktikemontrata, ekzemple, per multaj tradiciaj ludojel la tuta mondo, per laªokazaj elmontroj detradiciaj sportoj kaj per la ßuebla kuir-arto.

La Forumo estas ankaª granda kongresejo.Sub la marko Dialogoj okazas en la novaKongres-Centro de Barcelono (kiu povas enteni15 mil homojn) 51 diversaj kongresoj. Listißastiel interesaj temoj, kiel evitado kaj solvado dekonfliktoj, homaj rajtoj, internacia justeco,malri¤eco kaj disvolvado, tutmondißo kaj iden-teco ktp. Esperantistoj jam partoprenis tiun pri

“lingvaj diverseco, daªrigeblo kaj paco” kajTEJO baldaª partoprenos en la Monda JunularaForumo.

Partoprenas en Dialogoj ankaª pluraj inter-naciaj famuloj, ekzemple, antaªnelongeprelegis la lasta (kaj la unua – Red.) prezidentode Sovet-Unio Mi§ail GORBA¤OV. Tamen aliajelstaruloj, kiel la lingvisto Noam CHOMSKY aªla kontraª-tutmondisma aktivulo José BOVÉmalakceptis la proponon.

Ekde la unua momento, la Barcelona magistra-to trafis fortan kontraªstaron de la potencakataluna asocia mondo. La ¤efa malforto de lainiciato fontas el ßia neverÙajna sincero. Finintela Olimpiajn Ludojn, la tiama urbestro deBarcelono lan¤is la proponon organizi novaninternacian eventon. Tio fontas el la ßeneralakredo en Katalunio, ke la Ùtato malmulte subtenasla urbon, kaj ke necesas regule lan¤i mondfama-jn iniciatojn por kapti Ùtatajn investojn kajsamtempe diskonigi la urbon eksterlande. La pro-pono farißis titolo “Forumo de la Kulturoj”, sedla enhavo longe estis mistero, kaj kiu plu restasnebula por la plimulto de la loßantaro, e¤ mona-ton post la komenco de la aranßo kaj post ¤iutagainformado en ¤iuj amaskomunikiloj. La mankode difiniteco kaj la antaªvidita deficitego (¤. 70milionoj da eªroj) igis, ke la Forumo malhavisestron dum tutaj ok monatoj. Temis pri periodo,kiam oni malferme vokis neregistarajn organizo-jn al partopreno. Evidentißis, ke unuflanke laorganizantoj malhavis programon, sed aliflanke,ke ili timegis, ke ßi povos farißi nova Porto-Alegra kontraªtutmondißejo.

KKuullttuurraa DDiissnneeyyllaanndd

El tiu manovro rezultis parta dissplitißo de lakontraª-movado. Pluraj gravaj asocioj ricevisspecialan lokon en la forumo – la Tendaron, –kie ili diskonigas siajn agadojn. Aliaj bojkotas laaranßon: la Forumo akceptas kiel patronojn iujnmultnaciajn firmaojn, kiuj rekte kontraªas persiaj agadoj, ekzemple, daªrigeblan, medi-respekteman disvolvadon. Unu el lakontraªantoj, Greenpeace, akuzas la Forumonmem pri agresema aktivado kontraª la medioper la “proprigo” de konsiderinda parto de lamaro (laª la organizantoj, du kvadrataj kilo-metroj de la maro estis “venkitaj” – Red.). AliajpuÙas la kritikojn pli kernen: la Forumo ser¤asnedaªrigeblan disvolvon, ¤ar ßi celas nur novajnformojn de kreskado en la turisma kaj serva sek-toroj; aª e¤ ßia diskonigo de aliaj, “folklorecig-itaj” kulturoj celas nur kaperon de novaj merka-toj. Tiu kritiko enradikißis ¤efe en progresemajjunularaj medioj, kaj ekzemple malmultaj junajlokaj esperantistoj partoprenemas en la MondaJunulara Forumo.

Sen konsidero de la gravaj duboj pri la aranßo,la Forumo indas partoprenon: temas ja pri intere-sa kultura Disneyland pri modaj progresemajterminoj... Bedaªrinde la prezoj montrißas kon-siderinda barilo (¤efe por la Dialogoj, kiuj mul-tekostegas), kaj la partoprennombro en la unuajsemajnoj situis rimarkeble sub la prognozoj.

De la 20a ßis la 23a de majo okazisen Barcelono la Deka Kongreso deLinguapax kun la ¤eftemo “Dialogo pri LingvaDiverseco, Daªripova Evoluo kaj Paco”, organizitade la Instituto Linguapax lige kun la UniversalaForumo de Kulturoj Barcelono 2004. La InstitutoLinguapax, kun sidejo en Barcelono, estas laheredinto de la samnoma agado de Unesko.

La kongreson par toprenis monde konatajlingvistoj (David CRYSTAL, Bernard COMRIE k.a.).Krom la prezentoj en la pleno, la laboroj okazis enkvin paralelaj seminarioj pri Pozitivaj modeloj delingvopolitiko kaj lingvoplanado, Studkazoj prilingvorevigligo kaj normigo, Pritakso de la nunasocilingvistika esplorado, Lingvojuro kaj lingvoraj-toj, Ro