KOLLUK, MÜDAFİ VE VEKİLİÇİN SORUŞTURMA EVRESİ

MEVZUATI

TCK CMK PVSK

3. BASKI

Ocak 2020

(İstanbul Barosu tarafından yayınlanmıştır)

Genel Koordinatör:Musa BOZTEPE

Kapak Tasarım:İrfan GÜLKAN

Dizgi/mizanpaj:Ayşegül Ceren MORAL

Dilek YENİSEY

Yayınevi/marka:Ulus Medya Yayıncılık

Adres: Gültepe mah. Balçık sok. No:25/5 Kağıthane İstanbulTel 0212 557 18 69

Gsm 0555 690 71 20

Basım Yeri:Yedirenk Yayın ve Matbaa Hizmetleri

Sertifika no: 45034

Basım Tarihi:OCAK/2020

ISBN Numarası:978-605-80025-0-0

TCK-CMK-PVSKİçindekiler

Önsözler 71. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 152. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 773. Türk Ceza Kanunu 834. Terörle Mücadele Kanunu 1795. Kabahatler Kanunu 2016. Ceza Muhakemesi Kanunu 2176a. Seri Muhakeme Yönetmeliği 3437. Adlî Yargı İlk Derece Mahkemeleri 3518. İnfaz Kanunu 3699. Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu 42110. Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu 43711. Jandarma Teşkilat, Görev Yönetmeliği 45312. Sahil Güvenlik Komutanlığı Yönetmeliği 48113. Adli Kolluk Yönetmeliği 51514. Yakalama, Gözaltina Alma Yönetmeliği 52315. Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği 53916. Tanık Koruma Tedbirleri Yönetmeliği 55717. Kontrollü Teslimat Yönetmeliği 56918. Ses ve Gaz Fişeği Kanunu 57519. Ses ve Gaz Fişeği Yönetmeliği 57920. İnternet Kanunu 58721. Sporda Şiddetin Önlenmesi Kanunu 60122. Sporda Şiddetin Önlenmesi Yönetmeliği 61523. Ailenin Korunması Kanunu 63924. Kadına Karşı Şiddet Yönetmeliği 64925. Çocuk Koruma Kanunu 66726. Çocuk İzlem Merkezi Genelgesi 68127. Adli Görüşme Odaları Yönetmeliği 68528. Çocuk ve Kadınlara Karşı Suçlar Tebliği 69929. Kolluk Gözetim Komisyonu Kanunu 70330. Kolluk Gözetim Komisyonu Yönetmeliği 71131. Genel Kolluk Disiplin Hükümleri Kanunu 749

5

ÖNSÖZ

Av. Mehmet Durakoğluİstanbul Barosu Başkanı

İstanbul Barosunun özgün tarihinde zorunlu müdafiliğin özel bir yerivardır. Henüz bir yasal düzenlemenin yapılmadığı dönemlerde, avu-katların mesleklerine özgüledikleri değerlerle başlattıkları bu hizmetin,giderek bugünkü düzeye erişmesinde Baromuzun “ilk adımı” önemli-dir.

“Biraz sonra avukat gelecek” tümcesinin karakoldaki anlamı, bu hiz-metin giderek yaygınlaşmasından sonra bambaşka sonuçlar doğurdu.Tarihinin bütün dönemlerinde işkence ve kötü muamele konuşan Tür-kiye, zorunlu müdafiliğin yaygınlaşmasından sonra bunları daha azkullanır oldu. Daha da önemlisi, toplumda “işkence” kavramına özgü-lenen anlam, “sıfır tolerans” sözcüğüyle birlikte kullanılmaya başlandı.Oysa biz, “şeffaf karakol” sloganının seçim kazandırdığı yakın geçmişianımsamaktaydık.

Tevazu gerekmez diye düşünüyorum. Bu ülkede işkence ve kötümuamele, eskiye oranla daha az konuşuluyorsa; yargıçların bakışların-daki değişiklik yüzünden değil, savcıların işkenceciye acımasızlığındanya da kolluğun insafından değil, doğrudan doğraya avukatların duyar-lılığından kaynaklanan bir olgu nedeniyledir.

Adil Yargılanma Hakkının, sözcük olmaktan öteye taşınabilmesi de,adalete erişimin gerçekleşmesi de bu sayededir. Ve nihayet savunmahakkının kullanılması. . .

Aramada tutanağa konulan bir “şerhin” bütün yargılamayı değişti-rebileceği gerçeği. . .

Salt bu nedenledir ki, bir büyük sorumluluktur zorunlu müdafilik. . .Soruşturma safhasında başlayan delil değerlendirmesinden, savunmastratejisi oluşturmaya ve giderek izleyen tüm safhalarda, evrensel hu-kukun genel kabule ulaştırdığı değerleri ayakta tutma uğraşına kadar,bir büyük mücadele. . .

İstanbul Barosu olarak hissettiğimiz bu değerlerin yaşamda karşılıkbulabilmesi için eğitime özel bir önem verip, meslektaşlarımızın bualanda uzmanlaşmasına başlangıç oluşturacak temeller atıyoruz. Bukitap, öyle bir temelin çimentosu oldu. Yıllara sari eğitimlerde kullandı-ğımız kaynakların en verimlisi, sayfası bilindiğinde başvurulacakların

7

en değerlisi oldu.Sevgili Hocalarımız; Prof. Dr. Feridun Yenisey, Prof. Dr. Ayşe Nu-

hoğlu ve Dr. Salih Oktar, başka hiçbir karşılık beklemeksizin eğitimlerinkitabı olmasına izin verdikleri için, artık Baromuzun yayını oldu. On-lara müteşekkiriz. . . Emeklerine olan saygımızı, sahaya yansıtacağız.

CMK Eğitimlerinin eğiticilerine ayrıca teşekkür ederiz.

Bir gece yarısı çalacak telefonun yönlendireceği karakola giderken,başucunda bu kitabın olacağını biliyorum. Bu gerçek bir “başucu kitabı”çünkü. . .

Sevgiyle. . . .

ÖNSÖZ

Av. Turgay DEMİRCİİstanbul Barosu Zorunlu Müdafilik Eğitimi Koordinatörü

İstanbul Barosunun uzun yıllardır aralıksız uyguladığı "Sanık Mü-dafiliği ve Mağdur Şikayetçi Katılan Vekilliği" eğitiminde ağırlıklı ola-rak genç avukat meslektaşlarımız yer almakla birlikte, kıdemli mes-lektaşlarımız da bu eğitimlere katılmaktadır. Bu meslektaşlar arasındahakimlik ve savcılıktan ayrılmış ya da emekli olması sonrasında avu-katlığa başlamış meslektaşlarımız da bulunmaktadır.

Türkiye’de beş gün süren ve uygulamada meslektaşların teorik vepratik bilgilerin aktarıldığı tek eğitim olmasının yanı sıra, ülke gene-linde başta Türkiye Barolar Birliği’nin ve bir kısım baroların yaptığıbenzer eğitimlerin ana mecrasını da bu eğitim oluşturmaktadır.

Haftalık 40 saat olarak planlanan bu eğitim, meslektaşların önemlibir bölümü tarafından özellikle bir müdafiinin görevlendirilip kolluğaadım attıktan sonra yapacağı bütün "Usul Hukuku" işlemlerini pratikve teorik olarak aktarmaktadır.

2018 yılı Kasım ayından buyana toplamda 44 adet "Zorunlu Müda-filik Meslek İçi Eğitim Semineri" düzenlenmiştir. Haftalık yaklaşık 60kişinin katıldığı bu seminerlerde bir yılda ortalama 2.640 avukat eğitimalmaktadır.

Bu eğitiminden geçen toplam avukat sayısı 17.982’dir. İstanbulBarosu’nda an itibari ile zorunlu müdafilik uygulamasında aktif görevalan avukat sayısı 16.311’dir.

2018 Kasım ayından bu yana İstanbul Barosu tarafından gerçekleş-tirilen toplam görevlendirme sayıları ise şu şekildedir;

> Soruşturma aşamasında 74.007 dosyaya 93.492 avukat görevlen-dirilmiştir.

Bunların ayrıntısı;• Kolluk aşamasında 48.665 dosyaya 64.061 avukat,• Savcılık ifade aşamasında 7.753 dosyaya 8.761 avukat• Sulh Ceza Hakimliklerinde tutuklama sorgularında 17.589 dos-

yaya 20.670 avukat şeklindedir.

> Kovuşturma aşamasında ise 33.059 esas, 1.278 talimat dosyasıolmak üzere 34.337 dosyaya 48.565 avukat görevlendirilmiştir.

Bu meslek içi eğitimde katkı sunan hocaların özverili çalışmaları,bu programın uzun süreli olmasına ve bizzat eğitime katılan mes-lektaşların eğitim kadrosu ile ilgili övgü dolu değerlendirmelerine,programında kendini devamlı güncellemesine ve derinleştirilmesinekatkı sağlamaktadır.

Bu yayın, eğitimin baş kaynağı olmasının yanı sıra, içeriği itibari ilede bir Müdafiin veya Vekilin gerek soruşturma, gerekse kovuşturmaaşamasında gereksinim duyabileceği temel mevzuatı barındırmaktadır.

Bu vesile ile bu eserin yayımlanmasında katkısı bulunan başta sev-gili hocam Prof. Dr. Feridun YENİSEY’e, Prof. Dr. Ayşe NUHOĞLU’na,Av. Dr. Salih OKTAR’a ve eğitime geçmişte ve halen katkı veren; Prof.Dr. Ali Kemal YILDIZ, Av. Aykut ERSAN, Av. Aynur TUNCER YAZ-GAN, Av. Bedia Ayşegül TANSEN, Av. Emre ÇOKGEZEN, Av. ErginBAYTEKİN, Av. Fırat ÇİÇEK, Prof. Dr. Gürsel Çetin, Av. Halil İbrahimERDOĞAN, Av. Muzaffer DEĞİRMENCİ, Av. Mustafa ÖZALP, Prof.Dr. Nevzat ALKAN, Doç. Dr. Neylan ZİYALAR, Av. Dr. Naim KA-RAKAYA, Av. Olcay BAĞCI, Av. Serdar MERMUT, Av. Seda AKÇOBİLEN, Av. Selmin Cansu DEMİR, Av. Tuğçe Duygu KÖKSAL, Dr. UlaşKARAN Av. Volkan BAHADIR’a sonsuz şükranlarımı sunarım.

SUNUŞ

Feridun Yenisey, Ayşe Nuhoğlu, Salih Oktar

"Kolluk, Müdafi ve Vekil için Soruşturma Evresi Mevzuatı" (TCK,CMK, PVSK) adını verdiğimiz yayının üçüncü baskısını yapmanın mut-luluğu içindeyiz. Bu seferki yayın sadece İstanbul Barosu’nun zorunlumüdafilik eğitimlerinde kullanılmak üzere hazırlandı. Hukukumuzdameydana gelen ve özellikle Ceza Muhakemesi Hukuku’nu ilgilendirenCMK 250’nin Seri Muhakeme Yönetmeliği dahil, güncel değişikliklerinburaya yansıtılmasına gayret edilmiştir.

Güncel gelişmeler kelimelerinin ifade ettiği gibi Türk Hukuku veözellikle de Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku günlük değişmektedir.Bu değişikliklerin yazılı mevzuata yansıtılması hemen hemen imkan-sız hale gelmiştir. Bu nedenle elinizdeki bu mevzuatı bir eğitim aracıolarak kullanmanızı, ancak hukuki yardımda bulunurken uygulayaca-ğınız maddenin halen yürürlükte olup olmadığını veya değişmiş olupolmadığını bir defa daha sınamanızı tavsiye ederiz. Bu mevzuat derle-mesinin güncelliğini bizlerin dışında özellikle Dr. Öğr. Üyesi MehmetSinan Altunç ve Arş. Gör. Salih Özkan denetledi. Derlemenin yayınahazırlanmasında Latex programını kullanarak sayfa düzeni ve dizgiyiyapan Yük. Müh. Ayşegül Ceren Moral ve Yük. Müh. Dilek Yenisey’eteşekkür ederiz.

Mevzuat ile birlikte kullanılmak üzere ayrıca “Zorunlu MüdafininKontrol Listesi” ve “Ceza Muhakemesi Hukuku’nda 2019 Yılında Mey-dana Gelen Güncel Gelişmeler” başlıklı yazıları içeren bir broşür deyayınlandı.

Zorunlu müdafilik yapan avukatların eksiksiz ve kaliteli bir hukukiyardım yapabilmeleri için gerekli olan unsurları kapsadığına inandığı-mız kontrol listelerini baro CMK servisince görevlendirilen avukatlarınher bir dosya için ayrı ayrı düzenleyerek kendi özel dosyalarında sak-lamalarını önermek isteriz. Bunu sağlamak amacıyla broşürler yeterlisayıda basılıp baronun hizmetine sunulmuştur.

2019 Yılında Meydana Gelen Güncel Gelişmeler başlıklı yazı isekitabın ikinci baskısında yer alan “Proaktif Yetkiler ve Soruşturmaİşlemlerindeki Evrim” başlıklı 53 sayfalık metnin kısaltılmış ve güncelbilgilerle donatılmış olan bir özetidir.

Kolluk, Müdafi ve Vekil için Soruşturma Evresi Mevzuatı derleme-sinin İstanbul Barosu tarafından bastırılarak eğitimlerde kullanılmasıfikrimizi kabul eden İstanbul Barosu Zorunlu Müdafilik Eğitimi Ko-

ordinatörü Av. Turgay Demirci’ye ve İstanbul Barosu Başkanı değerlidostumuz sayın Av. Mehmet Durakoğlu’na savunma hakkının adilyargılanma hakkını sağlayacak bir biçimde kaliteli olarak sunulmasınısağlamak üzere İstanbul Barosu kapsamında yaptıkları etkin eğitimleriçin ülkemizde hukuk devleti ilkelerinin eksiksiz bir şekilde uygu-lanması konusunda gayret gösteren tüm hukukçular adına teşekkürediyoruz.

Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 3 Ocak 2020

İkinci Basının Önsözü

Ceza adalet sistemi süjeleri için özellikle soruşturma evresini kap-sayan bilgiler ve mevzuatı bir araya toplayan TCK, CMK, PVSK adlıaçıklamalı mevzuat derlemesi kısa bir süre sonra ikinci basısını yapı-yor. İlk basıdan farklı olarak burada ceza muhakemesinin soruşturmaevresinde en çok kullanılan kurumlar hakkında biraz daha ayrıntılıaçıklamalar bulacaksınız.

7145 sayılı Kanun’dan bu yana kanun koyucunun arzu ettiğimiz birşekilde ceza hukuku ve ceza muhakemesi hukuku ile polis hukukunuilgilendiren konularda yeni kurallar koymaması nedeniyle kitabın mev-zuat kısmında çok büyük değişiklikler yapılmadı. Bununla birlikte, ilkbasıda yer almayan Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Kanunueklendi.

Mevzuatı büyük ölçüde www.mevzuat.gov.tr adresinden yararla-narak güncelledik. Kanun metinlerinin okunmasını kolaylaştırmaküzere maddelerdeki değişikliklere yine dip not şeklinde yer verdik. Bukonuda mesai sarfeden IGUL idari asistanı Hasan Can Bekçi’ye, deği-şen Anayasa metnini kontrol eden Dr. Serkan Köybaşı ve ve mevzuatderlemesini yayınlayan Levent Yalçın’a teşekkür ediyoruz.

Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Beşiktaş, 8 Şubat 2019

Birinci Basıya Sunuş

“Ceza Hukuku tarihi sürekli tadiller tarihidir” meşhur sözündeifade edildiği üzere, hukuk, yeni kurumların eklenmesi ile gelişir. An-cak, ülkemizdeki değişiklikler yürürlükteki hukuk normlarının izlen-mesini oldukça zor bir hale getirdiği için, mevzuatı kullanırken süreklidenetlemeniz ricası ile, elinizdeki kitabı ve “Yürürlükteki Ceza Mu-hakemesi Hukuku Normları” başlıklı açıklayıcı bir metin hazırladık.Bu metinde kolluk hukukunda meydana gelen değişikliklerden baş-

layarak, özellikle kolluk ve avukatları ilgilendiren açıklamalara yerverdik.

Soruşturma evresinde müdafi veya vekil olarak görev yapan avukat-lar ile, önleyici veya adli görevler yerine getiren kolluk mensuplarınınen fazla kullandıklarını düşündüğümüz mevzuatı da kitaba ekledik.

Mevzuatı derleyen ve güncelleyen doktora öğrencimiz araştırmagörevlisi Salih Özkan’a, yayın önerileri bu kitabın oluşmasını sağlayanyayıncı Levent Yalçın’a ve dizgide emekleri geçen İskender Çelen’e çokteşekkür ederiz.

Heybeliada, 15 Eylül 2018

1.TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ANAYASASI

Kanun Numarası : 2709Kabul Tarihi : 18/10/1982Yayımlandığı Resmî Gazete: : Tarih: 9/11/1982, Sayı : 17863 (Mükerrer)

BAŞLANGIÇ

Türk Vatanı ve Milletinin ebedi varlığını ve Yüce Türk Devletinin bölün-mez bütünlüğünü belirleyen bu Anayasa, Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu,ölümsüz önder ve eşsiz kahraman Atatürk’ün belirlediği milliyetçilik anlayışıve onun inkılap ve ilkeleri doğrultusunda;

Dünya milletleri ailesinin eşit haklara sahip şerefli bir üyesi olarak, TürkiyeCumhuriyetinin ebedi varlığı, refahı, maddi ve manevi mutluluğu ile çağdaşmedeniyet düzeyine ulaşma azmi yönünde;

Millet iradesinin mutlak üstünlüğü, egemenliğin kayıtsız şartsız Türk Mil-letine ait olduğu ve bunu millet adına kullanmaya yetkili kılınan hiçbir kişi vekuruluşun, bu Anayasada gösterilen hürriyetçi demokrasi ve bunun icaplarıylabelirlenmiş hukuk düzeni dışına çıkamayacağı;

Kuvvetler ayrımının, Devlet organları arasında üstünlük sıralaması anla-mına gelmeyip, belli Devlet yetki ve görevlerinin kullanılmasından ibaret vebununla sınırlı medeni bir işbölümü ve işbirliği olduğu ve üstünlüğün ancakAnayasa ve kanunlarda bulunduğu;

Hiçbir faaliyetin Türk milli menfaatlerinin, Türk varlığının, Devleti ve ülke-siyle bölünmezliği esasının, Türklüğün tarihi ve manevi değerlerinin, Atatürkmilliyetçiliği, ilke ve inkılapları ve medeniyetçiliğinin karşısında korunmagöremeyeceği ve laiklik ilkesinin gereği olarak kutsal din duygularının, Devletişlerine ve politikaya kesinlikle karıştırılamayacağı;

Her Türk vatandaşının bu Anayasadaki temel hak ve hürriyetlerden eşitlikve sosyal adalet gereklerince yararlanarak milli kültür, medeniyet ve hukuk

1- m.1 Türkiye Cumhuriyeti Anayasasıdüzeni içinde onurlu bir hayat sürdürme ve maddi ve manevi varlığını buyönde geliştirme hak ve yetkisine doğuştan sahip olduğu;

Topluca Türk vatandaşlarının milli gurur ve iftiharlarda, milli sevinç vekederlerde, milli varlığa karşı hak ve ödevlerde, nimet ve külfetlerde ve millethayatının her türlü tecellisinde ortak olduğu, birbirinin hak ve hürriyetlerinekesin saygı, karşılıklı içten sevgi ve kardeşlik duygularıyla ve "Yurtta sulh,cihanda sulh" arzu ve inancı içinde, huzurlu bir hayat talebine hakları bulun-duğu;

FİKİR, İNANÇ VE KARARIYLA anlaşılmak, sözüne ve ruhuna bu yöndesaygı ve mutlak sadakatle yorumlanıp uygulanmak üzere.

TÜRK MİLLETİ TARAFINDAN, demokrasiye aşık Türk evlatlarının vatanve millet sevgisine emanet ve tevdi olunur.

BİRİNCİ KISIMGENEL ESASLAR

I. Devletin şekliMadde 1 - Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

II. Cumhuriyetin nitelikleriMadde 2 - Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve

adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı,başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal birhukuk Devletidir.

III. Devletin bütünlüğü, Resmî dili, bayrağı, milli marşı ve başkentiMadde 3 - Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür.

Dili Türkçedir.Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.Milli marşı "İstiklal Marşı"dır.Başkenti Ankara’dır.

IV. Değiştirilemeyecek hükümlerMadde 4 - Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet

olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.

V. Devletin temel amaç ve görevleriMadde 5 - Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını

ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi koru-mak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinintemel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaş-mayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya,insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamayaçalışmaktır.

VI. EgemenlikMadde 6 - Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir.Türk Milleti, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili

organları eliyle kullanır.

16

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.7Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa

bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan birDevlet yetkisi kullanamaz.

VI. EgemenlikMadde 7 - Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi-

nindir. Bu yetki devredilemez.

VIII. Yürütme yetkisi ve göreviMadde 8 - Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anaya-

saya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.

IX. Yargı yetkisiMadde 9 - Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkeme-

lerce kullanılır.

X. Kanun önünde eşitlikMadde 10 - Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din,

mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geç-

mesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesineaykırı olarak yorumlanamaz.

Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ilemalul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.

Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde

eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.

XI. Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğüMadde 11 - Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını,

idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kuralları-dır.

Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.

İKİNCİ KISIMTEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER

BİRİNCİ BÖLÜMGenel Hükümler

I. Temel hak ve hürriyetlerin niteliğiMadde 12 - Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçil-

mez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı

ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder.

II. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanmasıMadde 13 - Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca

Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak ka-

17

1- m.14 Türkiye Cumhuriyeti Anayasasınunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratiktoplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırıolamaz.

III. Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamamasıMadde 14 - Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin

ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına daya-nan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetlerbiçiminde kullanılamaz.

Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınantemel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden dahageniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkünkılacak şekilde yorumlanamaz.

Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyi-deler, kanunla düzenlenir.

IV. Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulmasıMadde 15 - Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hu-

kuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiğiölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdu-rulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirleralınabilir.

Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiillersonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi vemanevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünceve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suçve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncayakadar kimse suçlu sayılamaz.

V. Yabancıların durumuMadde 16 - Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka

uygun olarak kanunla sınırlanabilir.

İKİNCİ BÖLÜMKişinin Hakları ve Ödevleri

I. Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığıMadde 17 - Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliş-

tirme hakkına sahiptir.Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlü-

ğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşma-

yan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.Meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi,

bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veyaisyanın bastırılması veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerinuygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunludurumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.

18

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.19II. Zorla çalıştırma yasağıMadde 18 - Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk

süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecekhizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlıködevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz.

III. Kişi hürriyeti ve güvenliğiMadde 19 - Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.Şekil ve şartları kanunda gösterilen:Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbir-

lerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararının veya kanunda öngörülenbir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması; birküçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilenbir kararın yerine getirilmesi; toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası,uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecekbir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirtilenesaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulüne aykırı şekildeülkeye girmek isteyen veya giren, ya da hakkında sınır dışı etme yahut geriverme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışındakimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz.

Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmalarını,delillerin yokedilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlargibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde hakimkararıyla tutuklanabilir. Hakim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü ha-linde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarınıkanun gösterir.

Yakalanan veya tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklama sebepleri vehaklarındaki iddialar herhalde yazılı ve bunun hemen mümkün olmaması ha-linde sözlü olarak derhal, toplu suçlarda en geç hakim huzuruna çıkarılıncayakadar bildirilir.

Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gön-derilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenensuçlarda en çok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geç-tikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Busüreler olağanüstü hal ve savaş hallerinde uzatılabilir.

Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir.Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya

kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bıra-kılma ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını veya hük-mün yerine getirilmesini sağlamak için bir güvenceye bağlanabilir.

Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumuhakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemenserbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurmahakkına sahiptir.

Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazmi-nat hukukunun genel prensiplerine göre, Devletçe ödenir.

19

1- m.20 Türkiye Cumhuriyeti AnayasasıIV. Özel hayatın gizliliği ve korunmasıA. Özel hayatın gizliliğiMadde 20 - Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini

isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz.Mülga

Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık vegenel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunmasısebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak, usulüne göre verilmiş hâkimkararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunanhallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimse-nin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkilimerciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim,kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koymakendiliğinden kalkar.

Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahip-tir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, buverilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçlarıdoğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler,ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişiselverilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir.

B. Konut dokunulmazlığıMadde 21 - Kimsenin konutuna dokunulamaz. Millî güvenlik, kamu dü-

zeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunmasıveya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veyabirkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yinebu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunlayetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girile-mez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararıyirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koy-madan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğindenkalkar.

C. Haberleşme hürriyetiMadde 22 - Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizli-

liği esastır.Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve

genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunmasısebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkimkararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulu-nan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça;haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin kararı yir-midört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekizsaat içinde açıklar; aksi halde, karar kendiliğinden kalkar.

İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir.

V. Yerleşme ve seyahat hürriyetiMadde 23 - Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.

20

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.24Yerleşme hürriyeti, suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi

sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarınıkorumak;

Seyahat hürriyeti, suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlen-mesini önlemek;

Amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya ko-

vuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakıla-

maz.

VI. Din ve vicdan hürriyetiMadde 24 - Herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir.14 üncü madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dini ayin ve

törenler serbesttir.Kimse, ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini

açıklamaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz vesuçlanamaz.

Din ve ahlak eğitim ve öğretimi Devletin gözetim ve denetimi altında yapı-lır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulanzorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak,kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır.

Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel düzenini kıs-men de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasi veya kişisel çıkar yahutnüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun dini veya din duygularınıyahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz.

VII. Düşünce ve kanaat hürriyetiMadde 25 - Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıkla-

maya zorlanamaz; düşünce kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.

VIII. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetiMadde 26 - Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka

yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Buhürriyet Resmî makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak yada vermek serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, televizyon, sinemaveya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engeldeğildir.

Bu hürriyetlerin kullanılması, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği,Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bü-tünlüğünün korunması,suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devletsırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhretveya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü mesleksırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerinegetirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.

(Mülga)Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici

21

1- m.27 Türkiye Cumhuriyeti Anayasasıhükümler, bunların yayımını engellememek kaydıyla, düşünceyi açıklama veyayma hürriyetinin sınırlanması sayılmaz.

Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacakşekil, şart ve usuller kanunla düzenlenir.

IX. Bilim ve sanat hürriyetiMadde 27 - Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama,

yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.Yayma hakkı, Anayasanın 1 inci, 2 nci ve 3 üncü maddeleri hükümlerinin

değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılamaz.Bu madde hükmü yabancı yayınların ülkeye girmesi ve dağıtımının ka-

nunla düzenlenmesine engel değildir.

X. Basın ve yayımla ilgili hükümlerA. Basın hürriyetiMadde 28 - Basın hürdür, sansür edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve

mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.Mülga, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır.Basın hürriyetinin sınırlanmasında, Anayasanın 26 ve 27 nci maddeleri

hükümleri uygulanır.Devletin iç ve dış güvenliğini, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü

tehdit eden veya suç işlemeye ya da ayaklanma veya isyana teşvik eder nitelikteolan veya Devlete ait gizli bilgilere ilişkin bulunan her türlü haber veya yazıyı,yazanlar veya bastıranlar veya aynı amaçla, basanlar, başkasına verenler, busuçlara ait kanun hükümleri uyarınca sorumlu olurlar. Tedbir yolu ile dağıtımhakim kararıyle; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkçayetkili kıldığı merciin emriyle önlenebilir. Dağıtımı önleyen yetkili merci, bukararını en geç yirmidört saat içinde yetkili hakime bildirir. Yetkili hakimbu kararı en geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, dağıtımı önleme kararıhükümsüz sayılır.

Yargılama görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi için, kanunlabelirtilecek sınırlar içinde, hakim tarafından verilen kararlar saklı kalmak üzere,olaylar hakkında yayım yasağı konamaz.

Süreli veya süresiz yayınlar, kanunun gösterdiği suçların soruşturma veyakovuşturmasına geçilmiş olması hallerinde hakim kararıyla; Devletin ülkesi vemilletiyle bölünmez bütünlüğünün, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genelahlakın korunması ve suçların önlenmesi bakımından gecikmesinde sakıncabulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle toplatıla-bilir. Toplatma kararı veren yetkili merci, bu kararını en geç yirmidört saatiçinde yetkili hakime bildirir; hakim bu kararı en geç kırksekiz saat içindeonaylamazsa, toplatma kararı hükümsüz sayılır.

Süreli veya süresiz yayınların suç soruşturma veya kovuşturması sebebiylezapt ve müsaderesinde genel hükümler uygulanır.

Türkiye’de yayımlanan süreli yayınlar, Devletin ülkesi ve milletiyle bö-lünmez bütünlüğüne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, milli güvenliğe ve genelahlaka aykırı yayımlardan mahkum olma halinde, mahkeme kararıyla geçiciolarak kapatılabilir. Kapatılan süreli yayının açıkça devamı niteliğini taşıyanher türlü yayın yasaktır; bunlar hakim kararıyla toplatılır.

22

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.29B. Süreli ve süresiz yayın hakkıMadde 29 - Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve mali teminat

yatırma şartına bağlanamaz.Süreli yayın çıkarabilmek için kanunun gösterdiği bilgi ve belgelerin, ka-

nunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin ka-nuna aykırılığının tesbiti halinde yetkili merci, yayının durdurulması içinmahkemeye başvurur.

Süreli yayınların çıkarılması, yayım şartları, mali kaynakları ve gazetecilikmesleği ile ilgili esaslar kanunla düzenlenir. Kanun, haber, düşünce ve kanaat-lerin serbestçe yayımlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı siyasal, ekonomik,mali ve teknik şartlar koyamaz.

Süreli yayınlar, Devletin ve diğer kamu tüzelkişilerinin veya bunlara bağlıkurumların araç ve imkanlarından eşitlik esasına göre yararlanır.

C. Basın araçlarının korunmasıMadde 30 - Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi

ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadereedilemez veya işletilmekten alıkonulamaz.

D. Kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçların-dan yararlanma hakkı

Madde 31 - Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzel kişilerinin elindeki basındışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma hakkına sahiptir. Buyararlanmanın şartları ve usulleri kanunla düzenlenir.

Kanun, millî güvenlik, kamu düzeni, genel ahlâk ve sağlığın korunmasısebepleri dışında, halkın bu araçlarla haber almasını, düşünce ve kanaatlereulaşmasını ve kamuoyunun serbestçe oluşmasını engelleyici kayıtlar koyamaz.

E. Düzeltme ve cevap hakkıMadde 32 - Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şerefle-

rine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılmasıhallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.

Düzeltme ve cevap yayımlanmazsa, yayımlanmasının gerekip gerekmedi-ğine hakim tarafından ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi güniçerisinde karar verilir.

XI. Toplantı hak ve hürriyetleriA. Dernek kurma hürriyetiMadde 33 - Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye

olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.Dernek kurma hürriyeti ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenme-

sinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hürriyetlerininkorunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.

Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart veusuller kanunda gösterilir.

Dernekler, kanunun öngördüğü hallerde hâkim kararıyla kapatılabilir veyafaaliyetten alıkonulabilir. Ancak, millî güvenliğin, kamu düzeninin, suç iş-

23

1- m.34 Türkiye Cumhuriyeti Anayasasılenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiğihallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, derneği faaliyetten menile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içinde görevli hâkiminonayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, buidarî karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.

Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarınave görevlerinin gerektirdiği ölçüde Devlet memurlarına kanunla sınırlamalargetirilmesine engel değildir.

Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır.

B. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkıMadde 34 - Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve

gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni,

suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarınınhak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygula-nacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.

XII. Mülkiyet hakkıMadde 35 - Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir.Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.

XIII. Hakların korunması ile ilgili hükümlerA. Hak arama hürriyetiMadde 36 - Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı

mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargı-lanma1 hakkına sahiptir.

Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.

B. Kanuni hakim güvencesiMadde 37 - Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci

önüne çıkarılamaz.Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne

çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurula-maz.

C. Suç ve cezalara ilişkin esaslarMadde 38 - (1) Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç

saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zamankanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

(2) Suç ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkumiyetinin sonuçları konusundada yukarıdaki fıkra uygulanır.

(3) Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur.(4) Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz.(5) Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir

beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz.(6) Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez.

24

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.39(7) Ceza sorumluluğu şahsidir.(8) Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getire-

memesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz.(9) Mülga(10) Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez.(11) İdare, kişi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide

uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunlaistisnalar getirilebilir.

(12) Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülüklerhariç olmak üzere vatandaş, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez.

XIV. İspat hakkıMadde 39 - Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu görev ve

hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılanhakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. Bunundışındaki hallerde ispat isteminin kabulü, ancak isnat olunan fiilin doğru olupolmadığının anlaşılmasında kamu yararı bulunmasına veya şikayetçinin ispatarazı olmasına bağlıdır.

XV. Temel hak ve hürriyetlerin korunmasıMadde 40 - Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes,

yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını istemehakkına sahiptir.

Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvu-racağını ve sürelerini belirtmek zorundadır.

Kişinin, Resmî görevliler tarafından vaki haksız işlemler sonucu uğradığızarar da, kanuna göre, Devletçe tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgiligörevliye rücu hakkı saklıdır.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜMSosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler

I. Ailenin korunması ve çocuk haklarıMadde 41 - Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe

dayanır.Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korun-

ması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gereklitedbirleri alır, teşkilatı kurar.

Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça ay-kırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürmehakkına sahiptir.

Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirlerialır.

II. Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödeviMadde 42 - Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir.Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılapları doğrultusunda, çağdaş

bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır.

25

1- m.43 Türkiye Cumhuriyeti AnayasasıBu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.

Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldır-maz.

İlköğretim kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okul-larında parasızdır.

Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ileerişilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir.

Devlet, maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerinisürdürebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları ya-par. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlıkılacak tedbirleri alır.

Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araştırma ve ince-leme ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsunengellenemez.

Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatan-daşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretimkurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim ya-pan okulların tabi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası andlaşmahükümleri saklıdır.

III. Kamu yararıA. Kıyılardan yararlanmaMadde 43 - Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır.Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil

şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir.Kıyılarla sahil şeritlerinin, kullanılış amaçlarına göre derinliği ve kişilerin

bu yerlerden yararlanma imkan ve şartları kanunla düzenlenir.

B. Toprak mülkiyetiMadde 44 - Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve geliş-

tirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve topraksız olan veya yeter toprağıbulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak amacıyla gereklitedbirleri alır. Kanun, bu amaçla, değişik tarım bölgeleri ve çeşitlerine göre top-rağın genişliğini tesbit edebilir. Topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayançiftçiye toprak sağlanması, üretimin düşürülmesi, ormanların küçülmesi vediğer toprak ve yeraltı servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz.

Bu amaçla dağıtılan topraklar bölünemez, miras hükümleri dışında başka-larına devredilemez ve ancak dağıtılan çiftçilerle mirasçıları tarafından işletile-bilir. Bu şartların kaybı halinde, dağıtılan toprağın Devletçe geri alınmasınailişkin esaslar kanunla düzenlenir.

C. Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunmasıMadde 45 - Devlet, tarım arazileri ile çayır ve mer’aların amaç dışı kulla-

nılmasını ve tahribini önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygunolarak bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak maksadıyla, tarım ve hayvancı-lıkla uğraşanların işletme araç ve gereçlerinin ve diğer girdilerinin sağlanmasınıkolaylaştırır.

Devlet, bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerlendirilmesi ve gerçek değer-

26

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.46lerinin üreticinin eline geçmesi için gereken tedbirleri alır.

D. KamulaştırmaMadde 46 - Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği

hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulu-nan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas veusullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idarî irtifaklar kurmayayetkilidir.

Kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli nakden vepeşin olarak ödenir. Ancak, tarım reformunun uygulanması, büyük enerji vesulama projeleri ile iskân projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiş-tirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla kamulaştırılan topraklarınbedellerinin ödenme şekli kanunla gösterilir. Kanunun taksitle ödemeyi ön-görebileceği bu hallerde, taksitlendirme süresi beş yılı aşamaz; bu takdirdetaksitler eşit olarak ödenir.

Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çift-çiye ait olanlarının bedeli, her halde peşin ödenir.

İkinci fıkrada öngörülen taksitlendirmelerde ve herhangi bir sebeple öden-memiş kamulaştırma bedellerinde kamu alacakları için öngörülen en yüksekfaiz uygulanır.

E. Devletleştirme ve ÖzelleştirmeMadde 47 - Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının

zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir.Devletleştirme gerçek karşılığı üzerinden yapılır. Gerçek karşılığın hesap-

lanma tarzı ve usulleri kanunla düzenlenir.Devletin, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve diğer kamu tüzelkişilerinin

mülkiyetinde bulunan işletme ve varlıkların özelleştirilmesine ilişkin esas veusuller kanunla gösterilir.

Devlet, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişileri tarafındanyürütülen yatırım ve hizmetlerden hangilerinin özel hukuk sözleşmeleri ilegerçek veya tüzelkişilere yaptırabileceği veya devredebileceği kanunla belirle-nir.

IV. Çalışma ve sözleşme hürriyetiMadde 48 - Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine

sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir.Devlet, özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaç-

lara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacaktedbirleri alır.

V. Çalışma ile ilgili hükümlerA. Çalışma hakkı ve ödeviMadde 49 - Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir.Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliş-

tirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliğiönlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamakiçin gerekli tedbirleri alır.

27

1- m.50 Türkiye Cumhuriyeti AnayasasıMülga

B. Çalışma şartları ve dinlenme hakkıMadde 50 - Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırı-

lamaz.Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları

bakımından özel olarak korunurlar.Dinlenmek, çalışanların hakkıdır.Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla

düzenlenir.

C. Sendika kurma hakkıMadde 51 - Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekono-

mik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izinalmaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma veüyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üyeolmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz.

Sendika kurma hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesininönlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hak ve özgürlüklerininkorunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.

Sendika kurma hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usullerkanunda gösterilir.

Mülgaİşçi niteliği taşımayan kamu görevlilerinin bu alandaki haklarının kap-

sam, istisna ve sınırları gördükleri hizmetin niteliğine uygun olarak kanunladüzenlenir.

Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri, Cumhuriye-tin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz.

D. Sendikal faaliyetMadde 52 - Mülga

VI. Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavtA. Toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme hakkıMadde 53 - İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal du-

rumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapmahakkına sahiptirler.

Toplu iş sözleşmesinin nasıl yapılacağı kanunla düzenlenir.MülgaMülgaMemurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahip-

tirler.Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar

Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurabilir. Kamu Görevlileri HakemKurulu kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir.

Toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu sözleşmeden yararla-nacaklar, toplu sözleşmenin yapılma şekli, usulü ve yürürlüğü, toplu sözleşmehükümlerinin emeklilere yansıtılması, Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun

28

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.54teşkili, çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar kanunla düzenlenir.

B. Grev hakkı ve lokavtMadde 54 - Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması

halinde işçiler grev hakkına sahiptirler. Bu hakkın kullanılmasının ve işvere-nin lokavta başvurmasının usul ve şartları ile kapsam ve istisnaları kanunladüzenlenir.

Grev hakkı ve lokavt iyiniyet kurallarına aykırı tarzda, toplum zararına vemilli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaz.

MülgaGrev ve lokavtın yasaklanabileceği veya ertelenebileceği haller ve işyerleri

kanunla düzenlenir.Grev ve lokavtın yasaklandığı hallerde veya ertelendiği durumlarda ertele-

menin sonunda, uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulunca çözülür. Uyuşmazlığınher safhasında taraflar da anlaşarak Yüksek Hakem Kuruluna başvurabilir.Yüksek Hakem Kurulunun kararları kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmün-dedir.

Yüksek hakem kurulunun kuruluş ve görevleri kanunla düzenlenir.MülgaGreve katılmayanların işyerinde çalışmaları, greve katılanlar tarafından

hiç bir şekilde engellenemez.

VII. Ücrette adalet sağlanmasıMadde 55 - Ücret emeğin karşılığıdır.Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve

diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.Asgarî ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik

durumu da gözönünde bulundurulur.

VIII. Sağlık, çevre ve konutA. Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunmasıMadde 56 - Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek

Devletin ve vatandaşların ödevidir.Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağla-

mak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçek-leştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesinidüzenler.

Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumla-rından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir.

Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genelsağlık sigortası kurulabilir.

B. Konut hakkıMadde 57 - Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir

planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplukonut teşebbüslerini destekler.

29

1- m.58 Türkiye Cumhuriyeti AnayasasıIX. Gençlik ve sporA.Gençliğin korunmasıMadde 58 - Devlet, istiklal ve Cumhuriyetimizin emanet edildiği gençlerin

müsbet ilmin ışığında, Atatürk ilke ve inkılapları doğrultusunda ve Devletinülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü ortadan kaldırmayı amaç edinengörüşlere karşı yetişme ve gelişmelerini sağlayıcı tedbirleri alır.

Devlet, gençleri alkol düşkünlüğünden, uyuşturucu maddelerden, suçlu-luk, kumar ve benzeri kötü alışkanlıklardan ve cehaletten korumak için gereklitedbirleri alır.

B. Sporun geliştirilmesi ve tahkimMadde 59 - Devlet, her yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını

geliştirecek tedbirleri alır, sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder.Devlet başarılı sporcuyu korur.Spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin

kararlarına karşı ancak zorunlu tahkim yoluna başvurulabilir. Tahkim kurulukararları kesin olup bu kararlara karşı hiçbir yargı merciine başvurulamaz.

X. Sosyal güvenlik haklarıA. Sosyal güvenlik hakkıMadde 60 - Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir.Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.

B. Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler:Madde 61 - Devlet harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malül ve

gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar.Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı

tedbirleri alır.Yaşlılar, Devletçe korunur, Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer

haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir.Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her

türlü tedbiri alır.Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur.C. Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları

Madde 62 - Devlet, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının ailebirliğinin, çocuklarının eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal güvenlik-lerinin sağlanması, anavatanla bağlarının korunması ve yurda dönüşlerindeyardımcı olunması için gereken tedbirleri alır.

XI. Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasıMadde 63 - Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin

korunmasını sağlar, bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır.Bu varlıklar ve değerlerden özel mülkiyet konusu olanlara getirilecek sı-

nırlamalar ve bu nedenle hak sahiplerine yapılacak yardımlar ve tanınacakmuafiyetler kanunla düzenlenir.

XII. Sanatın ve sanatçının korunmasıMadde 64 - Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur. Sanat eserlerinin

30

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.65ve sanatçının korunması, değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisininyayılması için gereken tedbirleri alır.

XIII. Devletin iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırlarıMadde 65 - Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen

görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek malî kaynak-larının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜMSiyasi Haklar ve Ödevler

I. Türk vatandaşlığıMadde 66 - Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türktür.Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türktür. MülgaVatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belir-

tilen hallerde kaybedilir.Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça

vatandaşlıktan çıkarılamaz.Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatı-

lamaz.

II. Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma haklarıMadde 67 - Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme,

seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunmave halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.

Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açıksayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır.Ancak, yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleriamacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler.

Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasınakatılma haklarına sahiptir.

Bu hakların kullanılması kanunla düzenlenir.Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlardan

hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kulla-namazlar. Ceza infaz kurumları ve tutuk evlerinde oy kullanılması ve oylarınsayım ve dökümünde seçim emniyeti açısından alınması gerekli tedbirler Yük-sek Seçim Kurulu tarafından tespit edilir ve görevli hakimin yerinde yönetimve denetimi altında yapılır.

Seçim kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştı-racak biçimde düzenlenir.

Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itiba-ren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz.

III. Siyasi partilerle ilgili hükümlerA. Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılmaMadde 68 - Vatandaşlar, siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme

ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir. Parti üyesi olabilmek için onsekizyaşını doldurmuş olmak gerekir.

Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.

31

1- m.69 Türkiye Cumhuriyeti AnayasasıSiyasi partiler önceden izin almadan kurulurlar ve Anayasa ve kanun

hükümleri içerisinde faaliyetlerini sürdürürler.Siyasi partilerin tüzük ve programları ile eylemleri, Devletin bağımsızlı-

ğına, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik vehukuk devleti ilkelerine, millet egemenliğine, demokratik ve laik Cumhuriyetilkelerine aykırı olamaz; sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir türdiktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlayamaz; suç işlenmesini teşvikedemez.

Hakimler ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları,kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri, yaptıkları hiz-met bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetlermensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasi partilere üye olamazlar.

Yüksek öğretim elemanlarının siyasi partilere üye olmaları ancak kanunladüzenlenebilir. Kanun bu elemanların, siyasi partilerin merkez organları dı-şında kalan parti görevi almalarına cevaz veremez ve parti üyesi yüksek öğre-tim elemanlarının yüksek öğretim kurumlarında uyacakları esasları belirler.

Yüksek öğretim öğrencilerinin siyasi partilere üye olabilmelerine ilişkinesaslar kanunla düzenlenir

Siyasi partilere, Devlet, yeterli düzeyde ve hakça mali yardım yapar. Par-tilere yapılacak yardımın, alacakları üye aidatının ve bağışların tabi olduğuesaslar kanunla düzenlenir.

B. Siyasi partilerin uyacakları esaslarMadde 69 - Siyasi partilerin faaliyetleri, parti içi düzenlemeleri ve çalış-

maları demokrasi ilkelerine uygun olur. Bu ilkelerin uygulanması kanunladüzenlenir.

Siyasi partiler, ticari faaliyetlere girişemezler.Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir.

Bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir. Anayasa Mahkemesince siyasipartilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti,bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlarkanunda gösterilir. Anayasa Mahkemesi, bu denetim görevini yerine getirir-ken Sayıştaydan yardım sağlar. Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonundavereceği kararlar kesindir.

Siyasi partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağıdava üzerine Anayasa Mahkemesince kesin olarak karara bağlanır.

Bir siyasi partinin tüzüğü ve programının 68 inci maddenin dördüncüfıkrası hükümlerine aykırı bulunması halinde temelli kapatma kararı verilir.

Bir siyasi partinin 68 inci maddenin dördüncü fıkrası hükümlerine aykırıeylemlerinden ötürü temelli kapatılmasına, ancak, onun bu nitelikteki fiillerinişlendiği bir odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespit edilmesihalinde karar verilir. Bir siyasî parti, bu nitelikteki fiiller o partinin üyelerinceyoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o partinin büyük kongre veya genelbaşkan veya merkez karar veya yönetim organları veya Türkiye Büyük MilletMeclisindeki grup genel kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veyaaçıkça benimsendiği yahut bu fiiller doğrudan doğruya anılan parti organ-larınca kararlılık içinde işlendiği takdirde, söz konusu fiillerin odağı haline

32

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.70gelmiş sayılır.

Anayasa Mahkemesi, yukarıdaki fıkralara göre temelli kapatma yerine,dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî partinin Devlet yardımındankısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebilir.

Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz.Bir siyasi partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep

olan kurucuları dahil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya iliş-kin kesin kararının Resmî Gazetede gerekçeli olarak yayımlanmasından başla-yarak beş yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisiolamazlar.

Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğundaolmayan gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım alan siyasi partiler temelliolarak kapatılır.

Siyasî partilerin kuruluş ve çalışmaları, denetlenmeleri, kapatılmaları yada Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmaları ile si-yasî partilerin ve adayların seçim harcamaları ve usulleri yukarıdaki esaslarçerçevesinde kanunla düzenlenir.

IV. Kamu hizmetlerine girme hakkıA. Hizmete girmeMadde 70 - Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir.Hizmete alınmada, görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayırım

gözetilemez.

B. Mal bildirimiMadde 71 - Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları ve

bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir. Yasama ve yürütmeorganlarında görev alanlar, bundan istisna edilemez.

V. Vatan hizmetiMadde 72 - Vatan hizmeti, her Türkün hakkı ve ödevidir. Bu hizmetin

Silahlı Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veyagetirilmiş sayılacağı kanunla düzenlenir.

VI. Vergi ödeviMadde 73 - Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre,

vergi ödemekle yükümlüdür.Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal

amacıdır.Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değişti-

rilir veya kaldırılır.Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve

indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı veaşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Cumhurbaşkanına verilebilir.

VII. Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkıMadde 74 - Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Tür-

kiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şika-yetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile

33

1- m.75 Türkiye Cumhuriyeti Anayasasıbaşvurma hakkına sahiptir.

Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu gecikmeksizin, dilekçe sahiplerineyazılı olarak bildirilir.

MülgaHerkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir.Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu

Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler.Kamu Başdenetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli oyla dört

yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamadaüye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağla-namazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır;dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur.

Bu maddede sayılan hakların kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kuru-munun kuruluşu, görevi, çalışması, inceleme sonucunda yapacağı işlemler ileKamu Başdenetçisi ve kamu denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük haklarınailişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.

ÜÇÜNCÜ KISIMCUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI

BİRİNCİ BÖLÜMYasama

I. Türkiye Büyük Millet MeclisiA. Kuruluşu:Madde 75 - Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen altıyüz millet-

vekilinden oluşur.

B. Milletvekili seçilme yeterliliğiMadde 76 - Onsekiz yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir.En az ilkokul mezunu olmayanlar, kısıtlılar, askerlikle ilişiği olanlar, kamu

hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar hariç toplam bir yıl veya daha fazla hapisile ağır hapis cezasına hüküm giymiş olanlar; zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet,hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibiyüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, Resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma,Devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleritahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalarbile milletvekili seçilemezler.

Hakimler ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, yükseköğretimkurumlarındaki öğretim elemanları, Yükseköğretim Kurulu üyeleri, kamu ku-rum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri ile yaptıkları hizmetbakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri ve Silahlı Kuvvet-ler mensupları, görevlerinden çekilmedikçe, aday olamazlar ve milletvekiliseçilemezler.

C. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanının seçim dönemiMadde 77 - Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri

beş yılda bir aynı günde yapılır.Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir.

34

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.78Cumhurbaşkanlığı seçiminde birinci oylamada gerekli çoğunluğun sağla-

namaması halinde 101 inci maddedeki usule göre ikinci oylama yapılır.

D. Seçimlerin geriye bırakılması ve ara seçimlerMadde 78 - Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkan görülmezse,

Türkiye Büyük Millet Meclisi, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına kararverebilir.

Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usule görebu işlem tekrarlanabilir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliklerinde boşalma olması halinde, araseçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve genel se-çimden otuz ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. Ancak, boşalan üyeliklerinsayısı, üye tamsayısının yüzde beşini bulduğu hallerde, ara seçimlerinin üç ayiçinde yapılmasına karar verilir.

Genel seçimlere bir yıl kala, ara seçimi yapılamaz.Yukarıda yazılı hallerden ayrı olarak, bir ilin veya seçim çevresinin, Tür-

kiye Büyük Millet Meclisinde üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takipeden doksan günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılır. Bu fıkra gereğiyapılacak seçimlerde Anayasanın 127 nci maddesinin üçüncü fıkrası hükmüuygulanmaz.

E. Seçimlerin genel yönetim ve denetimiMadde 79 - Seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında

yapılır.Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi

ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresinceve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikayet veitirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisiüyelerinin seçim tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçim tutanaklarını kabuletme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur. Yüksek Seçim Kurulunun kararlarıaleyhine başka bir mercie başvurulamaz.

Yüksek Seçim Kurulunun ve diğer seçim kurullarının görev ve yetkilerikanunla düzenlenir.

Yüksek Seçim Kurulu yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerinaltısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üyetamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. Bu üyeler, salt çoğunlukve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili seçerler.

Yüksek Seçim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan seçilmiş üyeler arasın-dan ad çekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Yüksek Seçim Kurulu Başkanı veBaşkanvekili ad çekmeye girmezler.

Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların halkoyuna sunulması, Cumhur-başkanının halk tarafından seçilmesi, işlemlerinin genel yönetim ve denetimide milletvekili seçimlerinde uygulanan hükümlere göre olur.

F. Üyelikle ilgili hükümler1. Milletin temsiliMadde 80 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya

kendilerini seçenleri değil, bütün Milleti temsil ederler.

35

1- m.81 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası2. AndiçmeMadde 81 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, göreve başlarken aşağı-

daki şekilde andiçerler:"Devletin varlığı ve bağımsızlığını vatanın ve milletin bölünmez bütün-

lüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; hukukun üs-tünlüğüne, demokratik ve laik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkılaplarınabağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, milli dayanışma ve adalet anla-yışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanmasıülküsünden ve Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma; büyük Türk milletiönünde namusum ve şerefim üzerine andiçerim".

3. Üyelikle bağdaşmayan işlerMadde 82 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Devlet ve diğer kamu

tüzel kişilerinde ve bunlara bağlı kuruluşlarda; Devletin veya diğer kamutüzelkişilerinin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbüs veortaklıklarda; özel gelir kaynakları ve özel imkanları kanunla sağlanmış kamuyararına çalışan derneklerin ve Devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyetiolan vakıfların, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar vebunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetimve denetim kurullarında görev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhütişini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlikyapamazlar.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, yürütme organının teklif, inha, atamaveya onamasına bağlı Resmî veya özel herhangi bir işle görevlendirilemezler.Mülga

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği ile bağdaşmayan diğer görev ve işlerkanunla düzenlenir.

4. Yasama dokunulmazlığıMadde 83 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclis çalışmalarındaki

oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Baş-kanlık Divanının teklifi üzerine Meclisce başka bir karar alınmadıkça bunlarıMeclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.

Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili,Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz veyargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruş-turmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü maddesindekidurumlar bu hükmün dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam durumuhemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek zorun-dadır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden önce veya sonraverilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesinebırakılır; üyelik süresince zamanaşımı işlemez.

Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisinyeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.

Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasi parti gruplarınca, yasama doku-nulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.

36

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.845. Milletvekilliğinin düşmesiMadde 84 - İstifa eden milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesi, istifa-

nın geçerli olduğu Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanınca tespitedildikten sonra, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca kararlaştırılır.

Milletvekilliğinin kesin hüküm giyme veya kısıtlanma halinde düşmesi, buhusustaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle olur.

82 nci maddeye göre milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmetisürdürmekte ısrar eden milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, yetkilikomisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oylakarar verir.

Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde toplambeş birleşim günü katılmayan milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine,durumun Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmesi üzerine, Genel Kurulcaüye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla karar verilebilir.

Mülga

6. İptal istemiMadde 85 - Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliği-

nin düşmesine 84 üncü maddenin birinci, üçüncü veya dördüncü fıkralarınagöre karar verilmiş olması hallerinde, Meclis Genel Kurulu kararının alındığıtarihten başlayarak yedi gün içerisinde ilgili milletvekili veya bir diğer millet-vekili, kararın, Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptaliiçin Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal isteminionbeş gün içerisinde kesin karara bağlar.

7. Ödenek ve yolluklarMadde 86 - Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin ödenek, yolluk ve

emeklilik işlemleri kanunla düzenlenir. Ödeneğin aylık tutarı en yüksek Devletmemurunun almakta olduğu miktarı, yolluk da ödenek miktarının yarısını aşa-maz. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri ile bunların emeklileri T.C. EmekliSandığı ile ilgilendirilirler ve üyeliği sona erenlerin istekleri halinde ilgileridevam eder.

Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine ödenecek ödenek ve yolluklar,kendilerine T.C. Emekli Sandığı tarafından bağlanan emekli aylığı ve benzeriödemelerin kesilmesini gerektirmez.

Ödenek ve yollukların en çok üç aylığı önceden ödenebilir.

II. Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileriA. Genel olarakMadde 87 - Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun

koymak, değiştirmek ve kaldırmak; bütçe ve kesinhesap kanun tekliflerinigörüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek;milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye BüyükMillet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özelaf ilânına karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkilerikullanmak ve görevleri yerine getirmektir.

37

1- m.88 Türkiye Cumhuriyeti AnayasasıB. Kanunların teklif edilmesi ve görüşülmesiMadde 88 - Kanun teklif etmeye milletvekilleri yetkilidir.Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülme usul ve

esasları içtüzükle düzenlenir.

C. Kanunların Cumhurbaşkanınca yayımlanmasıMadde 89 - Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen

kanunları onbeş gün içinde yayımlar.Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları, bir

daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süreiçinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir. Cumhurbaşkanınca kıs-men uygun bulunmama durumunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi sadeceuygun bulunmayan maddeleri görüşebilir. Bütçe kanunları bu hükme tabideğildir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi, geri gönderilen kanunu üye tamsayısınınsalt çoğunluğuylaaynen kabul ederse, kanun Cumhurbaşkanınca yayımlanır;Meclis, geri gönderilen kanunda yeni bir değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanıdeğiştirilen kanunu tekrar Meclise geri gönderebilir.

Anayasa değişikliklerine ilişkin hükümler saklıdır.

D. Milletlerarası andlaşmaları uygun bulmaMadde 90 - Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlera-

rası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük MilletMeclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır.

Ekonomik, ticari veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayanandlaşmalar, Devlet Maliyesi bakımından bir yüklenme getirmemek, kişi halle-rine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamakşartıyla, yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Bu takdirde bu andlaşmalar, ya-yımlarından başlayarak iki ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinin bilgisinesunulur.

Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanununverdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticari, teknik veya idari andlaş-maların Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunması zorunluğu yoktur;ancak, bu fıkraya göre yapılan ekonomik, ticari veya özel kişilerin haklarınıilgilendiren andlaşmalar, yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz.

Türk kanunlarına değişiklik getiren her türlü andlaşmaların yapılmasındabirinci fıkra hükmü uygulanır.

Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası andlaşmalar kanun hük-mündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mah-kemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak veözgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklıhükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası and-laşma hükümleri esas alınır.

38

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 1- m.91E. Kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermeMadde 91 - Mülga

F. Savaş hali ilanı ve silahlı kuvvet kullanılmasına izin vermeMadde 92 - Milletlerarası hukukun meşru saydığı hallerde savaş hali ila-

nına ve Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların veya milletlera-rası nezaket kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk Silahlı Kuvvetlerininyabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye’debulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani birsilahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhalkarar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde Cumhurbaşkanı da, Türk SilahlıKuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir.

III. Türkiye Büyük Millet Meclisinin faaliyetleri ile ilgili hükümlerA. Toplanma ve tatilMadde 93 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, her yıl Ekim ayının ilk günü

kendiliğinden toplanır.Meclis, bir yasama yılında en çok üç ay tatil yapabilir; ara verme veya tatil

sırasında Cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır.Meclis Başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı

istemi üzerine, Meclisi toplantıya çağırır.Ara verme veya tatil sırasında toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisinde,

öncelikle bu toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatiledevam edilemez.

B. Başkanlık DivanıMadde 94 - Türkiye Büyük Millet Meclisinin Başkanlık Divanı, Meclis

üyeleri arasından seçilen Meclis Başkanı, Başkanvekilleri, Katip üyeler ve İdareAmirlerinden oluşur.

Başkanlık Divanı, Meclisteki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranındaDivana katılmalarını sağlayacak şekilde kurulur. Siyasi parti grupları Başkanlıkiçin aday gösteremezler.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı için, bir yasama dönemindeiki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi iki yıldır, ikinci devre için seçilen-lerin görev süresi ise o yasama döneminin sonuna kadar devam eder.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan adayları, Meclis üyeleri içinden, Mec-lisin toplandığı günden itibaren beş gün içinde, Başkanlık Divanına bildirilir,Başkan seçimi gizli oyla yapılır. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte ikive üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oyla-mada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday içindördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan üye, Başkanseçilmiş olur. Başkan seçimi, aday gösterme süresinin bitiminden itibaren, beşgün içinde tamamlanır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanvekillerinin Katip Üyelerinin ve İdareAmirlerinin adedi, seçim nisabı, oylama sayısı ve usulleri, Meclis İçtüzüğündebelirlenir.

Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı, Başkanvekilleri, üyesi bulundukları

39

1- m.95 Türkiye Cumhuriyeti Anayasasısiyasi partinin veya parti grubunun Meclis içinde veya dışındaki faaliyetlerine;görevlerinin gereği olan haller dışında, Meclis tartışmalarına katılamazlar;Başkan ve oturumu yöneten Başkanvekili oy kullanamazlar.

C. İçtüzük siyasi parti grupları ve kolluk işleriMadde 95 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, çalışmalarını, kendi yaptığı

içtüzük hükümlerine göre yürütür.İçtüzük hükümleri, siyasi parti gruplarının, Meclisin bütün faaliyetlerine

üye sayısı oranında katılmalarını sağlayacak yolda düzenlenir. Siyasi partigrupları, en az yirmi üyeden meydana gelir.

Türkiye Büyük Millet Meclisinin bütün bina, tesis, eklenti ve arazisindekolluk ve yönetim hizmetleri Meclis Başkanlığı eliyle düzenlenir ve yürütülür.Emniyet ve diğer kolluk hizmetleri için yeteri kadar kuvvet ilgili makamlarcaMeclis Başkanlığına tahsis edilir.

D. Toplantı ve karar yeter sayısıMadde 96 - Türkiye Büyük Millet Meclisi, yapacağı seçimler dahil bütün

işleri