ı.

f

r­ı

1 i

i

KÜRESELLEŞEN BİR DÜNYA ORTAMINDA iSlAMİ POLİTİK EKONOMİNİN TABİATI VE METODOLOJİSİ

-KAPiTALiST KÜRESEll.EŞMEDE iSlAMİ POLİTİK EKONOMİ ÜZERİNE ULUSlAR ARASI SEMİNER: BİR DEGiŞİM GÜNDEMi*-

Nature and Methodology of Islamic Political Economy

in a Globalized World . Environment -International Workshop on lslamic Political Economy in Capitalisi Globalization:

an Agenda for Change**-

Mohammad Nejatullah SIDDIQI*** Çev.: Talip ÖZDEŞ****

Özet

İslam açısından günilmüzün e.konomi problemlerinin çözümünde MüslUman aydınlar arasında birbiririden farklı yak­laşımlar ve farklı vizyonlar mevcuttur. Bu yaklaşımlar aynı zamanda kendi içlerinde gerilimleri de taşunaktadır. Bu yöne­limlerden bir kısmı büyük ölçüde devlet müdahalesine dayanan genel yönetim tarzını öne çıkanrken, di!terleri özelleştirmeye, bireysel insiyatif ve teşebbüs üzerine dayanmaktadır. Yine bir kısun MüslUman entelektüeUer modem ça!tın meydan okıı­malanru büyük ölçüde Kur'an ve Sünnetten elde edilen asli prensipler üzerine kurulu yeni içtihatlarla karşdarnayı tercih ederlerken, diger bazılan çözümü, ulemanın rehberligine ve fetvasına sı!tınarak klasik fıkıh içerisinde ararnaktadırlar. idea­list veya realist egilimlerin varlıgı söz konusudur. Bütün bu.ge­rilimleri rahatlatacak ve açıklıklan kapatacak bir yol var ·mı? Bütün bu birbirinden farklı egilimler arasında bir uzlaşma nok­tası saglayabilir miyiz, ve Batı sendromunun üstesinden ~ıl gelebiliriz?· Bu soruların cevabı ve mevcut yapdarın transfor­masyonu için, bazı önemli yol gösterici ilkeler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslami politik ekonomi, modem meydan okurnalar, fıkıh, özeUeştirme, idealizm, ~ealizm ·

İslami ekonomi bağlamında 33 sayfayı okumak ilham verici bir tecrübe olabileceği gibi şaşırtıcı da olabilir. Eğer okuyucu orada bir metodoloji arayıp aramadığının farkında değUse veya da kendi zih­ninde oiııı1ı esas alarak söz konusu materyali değer­lendirmek istiyorsa, bu özellikle böyledir.

Kendi zihninde, en azından zihnin bUinçU kıs­mında bir şey olmaksızın · bu öğrenilmiş katkılara karşı karşiya gelen ve daha sonra da söz konusu

12-14 Aralık, 1994, Malezya Saıns Üniversitesi Sosyal Bilimler Okulu,.Puliıu Pmang, Malezya .

•• ; islam Ekonomisi Araştırnıa Merkezi; Odde-Suudi Arabistan. Standartlık sallfamak ve gerektillinde Ugili yazarlarla kolaylıkla Uetişim kurulabilmesi için, şahıs isimleri ingiliıçe metinde ·kul­lanıldıllı gibi çeviride lıirkçe telaffuza göre delliştirilmeden aynen bırakılmıştır ( çevirmenin notu) ..

·~· Doç.Dr., Cumhuriyet 0 . Ilahiyat Fakültesi

Abstract

There are some approaches and tendendes different from each other and diversity of visions among Muslim schol­ars for solving today's economic problems from.the angle of Islam. These approaches are also carrying some tensions inside themselves. Whlle some approaches are givin'g prefer­ence to the public management largely through state inter­vention, the others are preferring privatization and reUance on individual initiative and enterprise. While some are prefer­ring to meet modem challenges through fresh ijtihad largely based on the first principles derived from the Qur'an and Sunnah, the others are searching for solutio.ns in classical fıqh seeking the guidance and fatwa from ulema. There are ideal­ist or realist approaches. Is there a way to ease all these ten­sions and to bıidge the gaps? Is it possible to reach apoint of compromise between those diverse tendencies, and how can we overcome the syndrom of the West? Fqr answering these questions and transfoimation of the present" slructures, some irnportant gı.iidelines are presented. · -

KeyWords

Islarnic political economy, mqdem challenges, fıqh, prl­vatization, idealism, realism

Reading 33 papers in the context of methodo­logy of Islarnic_ Economics can be an inspiring expe­rience. lt can also be bewildering. This is especially so if the reaqer is not sure whether he is looking for a methodology in there or aspires İÇ> evaluate the material on the basis of one in his own mind.

Being in the unenviable position of one who came to these leamed contributi6ns without one in his own rnind, at least not in the conscious part of it, and . then found a variety of approaches and diversity of 'visions' in those papers, I have Uttle

•• December 12 - 14, 1994, School Of Soaal Scıences Unıversıty Saıns, Malaysıa Pulau Pınang, Malaysıa

Centre For Research In Islamıc Econonucs, Kıng Abdulazız Uruversıty, Jeddah, Saudı Arabıa

İSLAMi ARAŞTIRMALAR DERGiSi, CİLT: 16, SAYI: 4, 2003, Sayfa: 491-498, ISSN 1300-0373, TEK-DA V

MOHAJ\:1MAD NEJATULLAH SIDDIQI

tebliğlerde değişik yaklaşım şekillerini .ve farklİ viz­yonlan bulan birisinin kıskançlık yaratacak derecede cazip olmayan pozisyonu içerisinde bulunduğurı)dan dolayı çok az bir .seçim şansına sahibim. Bulduğum şeyleri, beni, arzu edileni mümkün olabilenle koinbi­na eden bir vizyona dayalı, kısa ve kabul edilebilir bir yaklaşıma götürecek tarzda sunacağım.

Böyle yapmaya başlamadan önce, Şeriat okulla­rının ve özellikle Fılahçılann, okumuş olduğum ya­zarlar arasında olmadığını kaydetmeliyirn. Şüphesiz bu durum benim görevimi daha da kolaylaşbnr! Ama aynı zamanda onu eksik de bırakır. "Değişim Gündemimiz"i daha itimada şayan hale getirebilmek için dil engelini kırmak zorundayız. Devarn eden kısımda daima olmasa da ara sıra eleştiri veya alkış önerisinden ziyade anlamaya yardım etmesi için şahıslara işaret ederek, dört veya beş kadar birbirine zıtlık teşkil eden· tutumlaiı yan yana sıralayacağım (Bütün sayfalar, ekte yazar ismine göre alfabetik olarak listeleneo her birisi kendisine özel teksiriere referans verir). Bu birbirine zıtlık teşkil eden eğilim­ler üzerine yapılan yorumlan, yazılanru okuma ayn­calığına sahip olduğum 33 adet ilim sahibi baya ve bir adet de bir erkekle beraber ortak yazar duru­mundaki ilim sahibi bayana (kablım oranı yansı üzerinden sadece %1.5) karşı herhangi bir ön yargıya sahip olmaksızın, makul _olup olmaması konusunda tek başına sorumluluk taşıdığım yol gös­terici ilkeler takip edecektir. Bu katkıların bir kıs­mında yaygın olan ve en çok öne çıkan iki gerilim şu aşağıda belirtilenterin araşındadır:

(i) Özelleştirmenin karşısında v~ .üzerinde fazla denetimin olmadığı bireysel inisiyatif ve teşebbüs karşısında büyük ölçüde devletin müdahalesine dayanan genel (public) yönetim.

(ii) Fıkıh içerisinde çözümler · araştırmariın ve ule­manın rehberliğine ve fetvasına başvurmarıın karşısın­da, büyük ölçüde Kur'an ve Sünnet'ten elde edilen İslam'ın ilk prensipleri üzerine dayanan yeni içtihatlar aracılığı ile modem·meydan okumalara karşı durma.

Kendilerini fıkha ve ulemaya bağlı görenler, şahıslara daha az güven duymak suretiyle "Şeriat'ı uygulama" konumunda geriye düştüklerinden

dolayı, bu iki yaklaşım şekli tamamen birbiriyle ilgi­siz değildir.· Küresel ekonomide yeniliğin şampiyonu olacak yöntem, makasldu'ş-şeria (şeriatin amaçlan) tarafından sağlanan manivela kudreti olmaksızın zor başantı olabilir. ·

Bizler M. A. Choudhury'nin kendisi gibi onun Kur'ani Sosyo-Bilimsel Epistemolojisi üzerine kuru­lan büyük sistemini beklerken (ss. 8-17, 25 ve 31) (yukanda belirtilen (ii) ile ilişkili bir tutum), küre­selleşen, özelleşen ve güç paylaşımını öne çıkaran, Müslümaı-t ülkelerin halihazırda mutlakıyete . dayalı

492

-::;.".-;"-····---._

choice. I will present what I found in a manner which rqight lead me to a synoptic, acceptable approach based on a visian that combines the desirable with the possible.

Before I proceed to do so I note that Shariah scholars, especially Faqeehs, are not among the authors I read. This undoubteclly makes may task much easierl But it also Ieaves it very incomplete. We have to break the language barrier to make our "Agenda for Change" more credible.

In what follows I juxtapose four or five polar attitudes, occasionally, but not always, pointing fingures to help in-comprehension rather than offer critique or applause. (All pages refer to respective mimeographs listed in the appendix alphabetically arranged author-wise). Comments on these polar tendendes are followed by some 'guidelines' for whose wisdom or folly I bear sole responsibility without any prejudice to 33 wise men and one wise woman coauthor with a man (yeilding a participation rate of 1.5% for the better half) whom I had the privilege of reading.

The two most prominent tensions running through some of these contributions are between:

(i) Public management, largely through state intervention Versus privatisation and reliance on individual initiative and enterprise with reduced regulation.

(ii) ~eeting modeJ'!l challenges through fresh ijtihad largely based on first principles of Islam derived from Qur'an and Surınah Versus searching for solutions in fiqh and seeking guidance and fatwa from ulema.

The two are not entirely unrelated as those who feel bound to fiqh and ulema generally fall back on the state to "irnplement the Shariah" having little canfidence in individuals thernselves. The champion of innovation in a global economy can harclly do without the leverage afforded by maqasid al Shgriah.

While we wait like M.A. Choudhury himself, for the emergence of his grand system based on. 'Quranic Socio-Scientific epistemology' (pages 8 ;17, 25 and 31) (an stance related to ii: above) we can hardly from his prognosis that belongs to i: under the inexorable irnpact of this change in a globalizing, privatizing and power-sharing world of the future the present autocratic world system of the Muslim countries will lose out" (p. 43). We find Sayyid Tahir (Industrial Relations, pp. 17- 24), seeking answe.rs to questions raised by pensions and provident funds. in a fiqh developed when life long hiring of free people was unknown, where as ASghar Ali Engineer puts aside fiqh as history in the opening paragraph of his paper (p. 24). Also contrast Sayyid

l KÜRESELLEŞEN BiR DÜNYA ORTAMINDA ISLAMi POLİTİK EKONOMiNiN ...

(otokratik) dünya düzeninin kaybedeceği geleceğin dünyasında böyle bir değişimin amansız etkisi albn­da onun (i)'ye ait tahminini çok zor şekillendirebili­riz (s. 43). Sayyid Tahir'i (Endrüstriyel İlişkiler, ss. 17-24) hür insaniann hayat boyu kiralan­malannın/ çalışbnlmalanrun billnınediği dönemde geliştirilen bir fıkıh içerisinde emekli aY.Iıklan ve ihti­yat fonlanyla gündeme gelen sorulara cevap ararken bulmaJ<tayız; öyle ki, bu meselede Asghar ·Ali Engineer tebliğinin açış paragrafında (s. 24) fıkhı tarih olarak bir kenara koymaktadır. Aynı zamanda Sayyid Tahir (faizsiz/rjbasız alternatifler, s. 18) ve Iraj Toutounchian'ın hazine bakanlığının kontrolü albnda çalışmakta olan merkez bankası hakkında yazdıklan (s. 24) ile Heyder Poiran'ın merkez bankasının bağımsızlığı üzerine yazdıklariru (s. 13) karşılaşbnnız. Tahir ve Toutounchian indirgerneye dayanırken, Pourian, bizi aşağıdaki noktaya ulaşbran tecrübeden istifade etmiştir.

(iii) idealizm ve reallzrn. Gözlerini İslam tarihinin albn dönemine (Efendimiz Ömer Faruk'u habrlayı­nız) dikenler, iyi yönetimleri/hükümetleri İslam'ın hedeflerini gerçekleştirmeye davet ediyorlar (Sayyid Tahir, M. L. A. Bashar) Onlar aynı zamanda Üm­metin ekonomik entegrasyonu (M. A. Miyan: s. 10

· ve A. H . M. Sadeq, s. 28) ve halifeliğin yeniden tesis _edilmesi- bütün Müslümanlar için tek bir yönetici (A. H. M. Sadeq, s. 30}- hakkında konuşmaktalar.

Kulaklan yerde olan ve gözleri aktüel olarak gördüklerine açık olan kimseler daha az hükümet ve özeUeştirme için çağn yapan kimselerdir (S. V. ~eza; Morızer Kahf, s. 30; M. A. ZakauUah, s. 38). Böylece bu konu da· Yukandaki iki maddeyle bağlan­blıdır. Fakat konu, kaydedilenden daha fazla sebep­ler nedeniyle ayrı bir değerlendirrneyi hak etmekte­dir. Bize katkı yapanlardan bir kısmı o kadar idea­listler ki, burada mükemmel/ideal olanı ve şimdi bu yazann dünya gözlerine göre tam orada olmayan ide.alin yansımalannı ve göstergelerini incelemeye meylediyorlar. lraj Toutounchian İran'da "neredeyse bütün ülkede yaygın bir vaziyette olan İslami değer­leri" görmektedir (s. 17). Ona göre bankalar para yaratmazlar (s. 24) ve o, (paranın bir değişim aracı olarak hizmet etmesi iç.in sabş ve alış arasında bir değer stoku olması gerektiği açıkça bilinen bir nokta olmasına rağmen) parayı, değer fonksiyon stoku olmayan bir şey olarak görür. (s. 17).

Görmeyi arzu ettiğimiz şeyi görmeye olan eğilim çok yaygın görünmektedir. Mi.ıshtaqur Ralıman'ın "Birleşik .Devletlerde Müslüman'ın durumu" konulu tebliği de aynı kategori Içerisine düşmektedir . .

Fakirin kısmetini geliştirmeyi, caddeleri suçlar­dan ve müstehcenllkten anndırmayı, iyi ve adil bir toplum yaratmayı arzu eçlenler daima şu can sıkıcı

Tahir (Riba free Altematives, · p. 18) and Iraj T outounchian ·(p. 24) on central bank working under Treasury to Heyder Pourian (p. 13) on indepen­dence of central bank. Tahir and Toutounchian are relying o! n deduction whereas Pourian lias Ieamt from experience - which brings us to our next point.

(iii) Ideallsm and realism. Those witli eyes fixed on the golden age of Islamic history (remember Syedna Omer Farooq) continue CaUing upon good

· govemments to realise the Islamic objectives (Sayyed Tahir, M.L.A Bashar). They also talk about economic integration of the Ummah [M.A. Miyan: p. 10 and A.H.M. Sadeq, p . 28) and possible replication of Khilafah - one ruler for · all musllms [A.H.M. Sadeq, p. 30) . .

Those with ears on the ground and eyes open to what they actually see are the ones caUing for less govemment and privatisation. (S.V. Reza; Manzer Kahf p. 30; M.A. ZakauUah p. 38). So, this issue too Unks up with the above two. 1;3ut it deserves

. se para te recognition for more reasons than already noted. Some of our contributors are so strongly ideallstic that they tend to see into reality here and now reflections of or pointers to the ideal which to the earthly eyes of this writer are just not there. Iraj T outounchian sees in Iran "Islami c values prevalent in almost all country side" (p. 17). For him barıks do not create money (p. 24) and (despite the obvious point that in order to serve as medium of exchange money has to be a store of value between sale­purchase) 'sees' money as void of store of value function' (p. 1 7).

The tendeney to see what we wish to see seems to be wide spread. Mushtaqur Rahman's paper on Muslim situation in the United States falls in the same category . .

Those keen to improve the lot of the poor, rid the streets of erime and obscenity and usher in a good and just society have always faced the vexed question: how far can you rely on moraUty and civic

· sense of the people? and the complementary one, how far authority and coercion ensure what morality and civility failed to deliver. There are no clear answers. There is not much to choose either. Throughout history those who, no doubt in their keenness to attain perfection, left the golden mean of a judicious {pragmatic?) blending of the two (no etemal recipes} for utopian extremes floundered, doirig great damage to society.

That so me of o ur . contributors got caught in to this wedge was not surprising. But for some of us to try to build Islamic political economy (hence Islamic economic agenda) on the assurnption of ideal Islami c behaviour on part of' every economic agent is too much.

493

... ;-· .. -· . '

MO HAMMAD NEJA TULLAH SIDDIQl ;

soroyla yüz yüze gelmişlerdir: "Ahlaka ve insanİarın yurttaşlık duygusuna ne kadar güvenebillrsin?"~ Ve bu soruyu tamamlayıcı olarak, "Otorite ve bas!Ô ne kadar ahiakın ve · terbiyenin vermeyi başaram~dığı şeyi verebilir?" Açık bir cevap yoktur. Seçilecek fazla bir şey. de yoktur. Tarih boyunca, _mü}<emmeli elde etme noktasındaki rağbetlerinde şüphe olmayan kimseler, topluma büyük zarar vererek, hocalamak­ta olan ütopik aşınlıklar adına iki eğilimin (ebedi reçeteler değiller) sağ ·duyulu {pragmatik?) kanşımının altın anlamını terk ettiler.

\ ' Bize katki yapanlardan bir kısmının bu takaza

takılmış olması şaşırtıcı değildir. Fakat bizim bir kıs- · mımız için, ideal İslami davraruş faraziyesinden yola çıkarak her türlü ekonomik araç bakımından İslami politik ekonomiyi (böylece İsi~ ekonomik günde­mi} inşa etmeye çalışmak'çok fazla bir şeydir.

Bu eğilimle yukanda kaydedilen eğil!m arasında psikolojik bir ilişki var mı: Reaütede fiili olarak mev­cut olandan çok daha fazla iyi olanı görmeye olan eğilim. İkisi kombine olduğunda, bunun siyaset karar­lan'üzerindeki e~si ne olur? Bu oluşum, ekoriomile- . rini Islamlaştıran bazı çağdaş toplumların çalışmalan

. için bazı test edilebilir hipotezlere boyun eğer mi?

Son olarak, (bizde) bir Batı umacısı var. Batı'nın Müslüman ülkeleri geri kalmış bir şekilde tutmak ve

· böylece İslam'ın iktidara gelmesini önlemek için mey­dana çıktığı farz edilmekted.ir. Yazarl~nmızın büyük çoğunluğu için olmasa da bir kısmı için bu tehditle yüz yüze gelmek her şeyi aşan bir öncelik olarak gö­zükmektedir. Amerika öncülüğündeki Batı'nın yeni dünya düzenini reddetmeye çağndan (Moharrımad Anwar; Savas Safak Berkctin) tutun da batılı eko­nomilerin reddine (Amino S. Mikilo, ss. 11-12; fakat Syed Farid Alatas gibi daha makul tavsiyeler de var, özellikle s. ll) vanncaya kadar bu tutum yaygındır.

{Böyle yapmaya niyet edilmiş obıamasına rağ­men) Prof. · Ali Mazrui gibi seçkin aydınlarm ·s.öz­leriyle dolaylı. olarak teyit edilerek, (İslam dünyasına karşı) husumet taşıyan bir Bab algllamasının uzak olmayan şÜınulü, daha yakın analizleri çağnştınr. · Batı nedir? Onlar, bireylerden başlayarak hayatlarını sürdürmeye, · mümkürıse hayat standartlarını yükselt­meye mi önem veriyorlar, yoksa enerjilerini bizi geri bir şekilde tutm~ için harcamayı mı tercih ediyor­lar? Ya Doğu'nun refahının artmasının Batı'nın pazarını genişletliğinin (ve karşılıklı) farkına varıl­maya başlanmasına ne demeli? Ve niçin sıradan biT Batılı birey, İslam'ın bizzat kendi ülkesinde onu güçlü olmaktan men etmeye ihtimam göstermek zorunda olsun? Bir kısrnımız, o Batılı bireyde hala (dinini ilerietmek için ekonomisinden vazgeçen) haçlı askerini görebiliriz. Bu artık doğru olmayabilir. Sonra iktidardaki İslam'ın medya imajı ve onun

494

ls there a psychological relationship between this tendeney and that noted above: the tendeney to see much more good in reality than is actually there. What is the impact on policy-decisions when the two combine?· Does this yield some testable hypotheses for the study of some contemporary societies which are Islarnising their economies?

Lastly, iliere is the bugbear of the West. A west supposedly out to keep Muslim countries under developed (Savas Safak Berkctin, pp. 3Q-33) and prevent Islam from coming 'to power. For some, if not most of our writers facing this threat seems to be the oveiTiding priority. From a call to reject American led West's new world order (Moharrımad Anwar; Savas Safak Berkctin) to a . rejection of westem economics (Amino S. Mikilo, pp. 11-12; But there are saner advices like those of Syed Farid Alatas, especially p. ll) this ~ttitude is pervasive.

Indirectly reinforced (though he never intended to do so) by the asides of eminent scholars like Professor Ali Mazrui, . the near universaüty of a "hostile west" perception calls for some doser analysis. What is West? Starting from individuals, do they care about maintaining, if possible raising, their standards of living or they would rather devote their energies to keeping us down. What about the dawning awareness that increasing prosperity of the East expands the market for the west (and vice versa). And why should the ordinary westem individual care about denying power to Islam in its own lands.? So me of us may stili see in him the crusader (who forsake his economics to promote his religion). This may no tonger be true. Then there is the media image of Islam in power and what it' might mean for the westem individuals (remember the hostages in Tehran!). But who said it can never change. ·

Let us now go beyand the individual in the west. What do we see: govemments that come and go, alliances that change. Nothing permanent. All acquired traits, no irınate character.- I may be wrong. But hostile west syndrome does not seem to be doing any good to its. adherents (vi~?). lt has not resultin any coheren"agenda", neither for policy nor for research. lt can not. Negative perceptions do not take you far on the road of positive achievements.

While 1 am for heeding the warning of Refidah Abdul Kader and Mohamed Ariff (p. 13) and surely one has to take notice of Ali Mazrui's list of west's · "seven biases'! {p. 26), 1 wish to endorse Paul Y. Harrımond {p.l5) that something can be done. Also there are new possibilities indicated.. by Suroosh lrfani (p. 6).

ı \

ı

.ı

KÜJtESELLEŞEN BİR DÜNYA ORTAMINDA İSLAMi POLİTİK EKONOMİNİN ...

Bablı bireyler için ifade ettiğimana var (Tahrcin'daki rehinelen habrlayınız)! Fakat bu imajın asla değişmeyeceğini kim söyledi? Şimdi Bab'daki

. bireyin ötesine gidelim. Ne görüyoruz: gelip. giden hükümetler, değişen ittifaklar. Hiçbir şey sürekli değil. Bütün bunlar kazanılmış özellikler, yoksa doğuştan verilmiş karakterler değil. Ben yarulabUi­rim. Ancak husumet taşıyan Bab send~omu ona bağlı olanlara (kurbanlara?) herhangi bir iyilik getiri­yor gözükmüyor. Söz konusu sendrom, ne politika için ve ne de araştırma için herhangi bir tutarlı" gün­derı:ı ortaya çıkarmıyor. Yapamaz da! Menfi anlayışlar siZi pozitif kaZanımiann yolunda fazla uzağa götürmez

Refidah Abdul Kader ve Mohamed Ariff'in ikaz­larına (s. ı3) önem verirken, ayrıca kesinlikle birisi Ali Mazrui'niri "Batı'nın Yedi Temayülü"nü (s. 26) dikkate alması gerekir , bir şeyin yapılffiası konusun­da Paul Y. Hammond'u (s. ıs) tasdik etmeyi arzu­luyorum. Ayru şekilde. Suroosh İrfani tarafından işaret edilen ye~i imkanlar da var. ··

Rafida ve MUhammed Arif' e ek olarcik diğer birkaç yazar da Malezya üzerine odaklanclıJar (M. A. Zakaullah; Ataul Haq Pramanik, M. A. Choudhury ve Syed Farid Alatas) Bu kim~ler yakın bir ilgiyi hak ediyorlar. Choudhury Ümmetin karşı karşıya kaldığı muammayı öne sürerken (s. 2ı) haklı mı? Onun ya­kınması, başlıca fertlerle veya da hükümetle yönelti­len ahlaki olarak yönlendirilen politika eksikliği hak­kında mı? Herhangi bir hükümetin açık bir ekono­mide ahlaki değerlerle ekonomik büyüme araSif).~a dengeli bir gelişmeyi sağlayabileceği nasıl farz edilir?· (s. 2ı) Ataul Haq Pramanic'in çalışması faydalıdır. Fakat daha sonra ai-Arqain'ın, kendine güvene da­yalı gelişme stratejisinin başansını iyi bir şekilde

. sergilediğini iddia ederek her .şeyi kanşıklığa götürür (s. ı 7). Hangi strateji? Kimin kendine güveni?

Bütün bu gerilimler gevşetilip açıklıklar kapatıla­bilir mi? "Kapitalist Küreselleşmede İslami Politik Ekonomi üzerine: Bir Değişim Gündemi" konulu bu uluslar arası serninere katkıda bulunan 34 kişi örneğinde olduğu gibi, bizim entelektüellerimiz saflarını birleştirebilir ve genel bir uzlaşma metodolo­jisinde buluşabilirler mi?

Bu hususta iyimserim. Bu semineri organize edenler tarahndan gerekli görülen "yol gösterici ilkeler"i başlatmaya cesaret etmeme rağmen, herkesin onların her birini kabul edeceğini de bek­lemiyorum. Ama şunu cesaretle söyleyebilirim ki bu rehber ilkeler; rüzgarların estiği yönü yansıtmak­tadır. Oruara ne kadar · karşı çıkarsanız, ayağınızın bastığı zemini tutabiirnek için de o kadar fazla ener-

)i harcayacaksıruzdır. ·

~atı'yla karşı karşıya gelmekle, küreselliğe karşı

Besides Rafidah and Mohamed Ariff several other writers have focussed on Malaysia (M.A. Zakaullah; Ataul Haq Pramanik, M.A. Choudhury and Syed Farid Alatas). These deserve close attention. Is Choudhury right in posing the erugma facing the Ummah (p. 2ı)? Is his lament about lack of ethica11y oriented policy addressed primarily to individuals or to govemrnent? How is a govemment supposed to ensure a balanced· development between ethlcal values and economic growth' (p. 2ı) in an open economy? Ataul Haq .Pramanic's study is belpful. But then he throws the whole thing into confusion by asserting that al Arqam "quite successfully demonstrated the success of a development strategy based on self reliance." (p. ı 7) What strategy? Whose self reliance?

Can these tensions be eased and the gaps bridged? Can our intellectuals as sampled in the 34 contributors to this International Workshop on Islamic Political Economy in Capitalist Globalization: Arı Agenda for change, close' their ranks and end up with a cansensus methodology?

On this score I am optimistic. Even though I have dared to launch "guideUnes" as required by the organisers of the Workshop, I do not expect every one to accept each one of them. But 1 daresay they reflect the way the winds are blowing. The more you are opposed to them the more energy you will have to spend merely to hold youı: ground . .

I do not think Islam's cause will be promoted by canfronting the west, opposing globalisation, preventing consumerism by coercion, . rejecting modem economics, building pure models on the assumption of ideal Islamic behaviour and exemplary leaders 1 rulers. Islam's destirıy will l;ıe made through the currently unfolding reality by those who choose to be in the thick of it while · conscious of their faith and aware of their objectives. These should have the capability to win friends and influence people from amongst the masses of humanity currently perceived to be indifferent or even hostile.

j

Guidelines for required short and long term policy measures for transformation· of the present structures in various countıies to conform to the norms of lslamic structures

o Observe reality as it is, do not Jet idealS lead you into optical illusion of seeing what is not there. Also, do not Jet yesterdj:iy's observation become the last word regarding tomorrow's possibUities.

o Make reality your starting point in your march towards ideal, do not make on it demands it can hardly fulfil here and now [e.g. change lead'?rs (M. Arıwar), all muslim countries cooperate (M.A.

495

• 1

,-.··--=----·-:-

1·

li li 1' ,1 :t ;:

1 ,,

r

ij

'i ll ı;

ı' ı i~ · ı

ı

J il 1' ı:. ;!

ı!

...

MOHAMMAD NEJATULLAH SIDDIQI

Çıkmakla, baskı yoluyla tüketimi en_gellemekl~; mo­dem ekonomiyi reddetmekle, · ideal Islami tavı.ı;Iar ve örnek Uderler/yönetitiler tasawuru üzerine sa'f mo­deller inşa etmek suretiyle İslam davasının geli~e­ceğini zannetmiyorum. İslam'ın kaderi, bir tataftan inançlannın bilincinde ve amaçlannın farkında olurlarken, diğer taraftan gerçeğin tam yoğun kıs­mında olmayı seçenler tarafından şu anda gözlerim­izin önünde serilerek inkişaf eden gerçeğin aracılığı ile belirlenecektir. Bu kimselerin, şu anda ilgisiz ve hatta düşman olarak algılanan insan kütlelerinin arasından arkadaş edinebilecek ve insanlan etkileye­bilecek bir kapasiteye sahip olmalan gerekir.

Farklı ülkelerdeki halihazır yapdan İslfuni yapılann normla~na uyumlu hale getinne transfonnasyonu için gerekli olan kısa ve uzun dönein tedbirlerin yol, gösterici ilkeleri

o Gerçeği olduğu gibi gözlemleyiniz; ideallerin sizi gerçekte orada olmayan şeyin görülmesi şek­linde ortaya çıkan optik illüzyona göJ;ürmesine izin vermeyiniz. Aynı zamaQda dünikı gözleminin

. yannın imkanlanlfırsatlan · ile ilgili söylenebilecek son söz haline gelmesine de izin vermeyiniz.

o İdeal olana doğru yürüyüşünüzde gerçeği başlangıç noktanız yapınız. Onun üzerinde şu anda yerine getirmesi neredeyse mümkün olmayan talep­ler yapmayınız [örneğin liderlerin değiştirilmesi (M. Anwar), bütün İslam ülkelerinin birbirleriyle yardırn­laşması (M. A. Miyan) gibi]. Aynı zamanda yolculuk yapmak için bütün bir marızaranın haritasının çıkanlması da gerekmez. Yaparak öğrenirsiniz .

ÖnemU olan şey, yapmak istediğiniz şey hakkında açık ve net olmanızdır. ·

o Ahlaki (moral) eğilimden geçmişte normal olarak elde edilenden daha fazla bir şey ummayınız, tarihe gidiniz. Tarihin dersleri sadece başan öykü­lerinde, altın dönemlerde değildir. Başansızlıklar,

size onlardan nasıl kaçınacağınızı öğretir.

o Birey ii4erine odaklanınız: Onu ruhi yönden motive ediniz, hünerli kılınız, kaynak yönünden zenginleştiriniz, fırsatlar sağlayarak .ona yetki veriniz. Yeni global ekonomide, bu tip fertler kendi işlerini yaralırlar ve çevrelerini geliştirebilirler. Onlar -kültür, din, giyim, yeme içme alışkanlığı, başkalanna karşı toleranslı ve bazen de sevgili olabilme özellik­lerinden- her neyi taşıyabilirlerse. onları yaparlar.

o Durağanlık başansız olmuştur. Bunu kabul edi­niz. Kur'aiı ve Sünnet tarafından emredilen asgari kuweti istisna ederek, idareyi/hükümeti azaltınız ve onu şura yoluyla bireylere bırakınız seçtikleri zaman ve istedikleri yerde yönetime uygı..in,gördüklerini ata­manın demokratik süreci. Aynı ' zam'anda İslam ülkelerinde hükümet değişikliği yapmayı "değişim gündemi"nin ön şarb haline getirmek akıllıca/makul

ij 496

ı ı

,1 <""...-:~:-:-··-··-·---

Miyan)]. Also Mapping out the entire landscape is not necessary for the journey. You leam by doing. The important thiİıg is to be clear about what you want to do.

o Do not expect from moral orientation more than it has normally delivered in the past -, go to history. Lessons of history are not only in success stories, the golden interludes. Failures teach you how to avoid them.

o Focus on the individual: motiyate him spritual­ly, enable him skillwise, enrich him resource-wise, empower him by providing opporturıity. In the new global economy such individuals create their own jobs and irnprove their environment. They make whatever they carry - culture religion, dress, food habits tolerable, some times even loveable, to others.

o Statism has failed. Accept this. Excepting the bare minimum of power ordained by Qur'an and Sunnah, reduc~ govemment and leave it to individuals through Shura - demecratic process to assign to it what they thirık fit, when they choose, where they !ike. Also it is not wise to make a change of gov~mment in Muslim countries the precondition to an "agenda for change". If you can not c~ange it, ignore it.

o Global confrontation is counter productive. Do not initiate it. Even if the "West" imposes, avoid. it. In the global economy of the future there is iı.o East no West. lt is trade, interdependence, and the mixed metorpolis -- a metropolis teeming with people from four comers of the world, professing all kinds of faith, treasuring diverse heritages, ete.

o The craving for a de novo discipline of lslamic· economics is ili conceived. No such thing is possible. The key to lslamic economics lies in · positioning the Islamic vision in place of the Anglo Saxon economic vision. But the Islamic economic vision has to be universal and contemporary not chauvinistic and medieval. As we move in that . direction we may be pleased to discover we have good company from amongst ·modem economists

· in the West and East. The search for a more humane political economy is now universal. The challenge is, who leads the way.

.o And, lastly, be practical. Apply what you have, now. Do not wait for refinement and perfection. · Apply where you can, do not wait for power.

Appendix

List of papers studied by this writer arr~ged alphabetically according to fırst name of the author

KÜRESELLEŞEN BIR DÜNYA ORTAMINDA İSLAMi POLİTİK EKONOMiNiN ...

bir şey değildir. Şayet onu değiştiremezseniz, göz ardı ediniz.

o Küresel cepheleşme zıddını üreten bir özelliğe . sahiptir. Cepheleşmeyi başlatma!llrui. Hatta eğer onu Batı zorlasa bile ondan kaçırunız. Geleceğin küresel ekonomisinde Doğu Batı diye bir şey yoktur. Söz konusu ekonomide ticaret, birbirine bağımlı olma ve kanşık metropolisler olacaktır; dürıyarun dört bir köşesinden bütürı inanç çeşitlerine mensup, farklı miraslan haznelerinde banndıran insanlarla dolu bir metropolis.

o İslami ekonominin yeni baştan ·disipline edilmesini arzu etmek hastalıklı bir tasavvurdur. Böyle bir şey mürnkürı değildir. İslami ekonominin anahtan İslami vizyonu Anglo Saxon ekonomik viz­yonunun yerine yerleştirmede yatar. Ancak İslami ekonomik vizyon şövenistik ve orta çağa ait olmak zorunda de~il, evrensel ve çağdaş olmak zorundadır. Bu yönde hareket ettiğimizde, Bab ve Doğuda'ki modem ekonomistlerle iyi bir birlikteliğe sahip olduğumuzu keşfetmekten dolayı memnun olabiliriz. Daha insani bir politik ekonomiyi aramak şimdi evrenseldir. Meydan okuma, böyle bir ekonomiye giden yolu kimin göstereceği konusunda olacaktır.

o Ve son olarak, pratik olunuz. Şu anda sahip ol­duğunuz şeyi uygulayınız. Bütürı olumsuzluklardan arınmayı ve mükemmelliği beklemeyiniz. Yapabileceğiniz yerde yapınız, iktidar ve hakimiyet beklemeyiniz. ·

Ek

Yukandaki tebliğin yazan tarafından ineele-· neo ve yazarlannın ilk isimlerine göre alfabetik olarak sıralanan tebliğierin listesi

ı. Abdel Hameed M. Baheer; Islami Bankaların Performansının Ölçülmesi: Sudan Öme!}i

2. Abdul Raquib; Grameen Bankası-Müslüman Milletierin FakirU!}inin Teskin Edilmesi İçin Biricik Bir Model

3. Ebu! Hasan M. Sadeq; Müslüman Ülkeler Arasındaki İşbirli!}inin Politik Ekonomisi: Politik Gayr~tler ve Gelecek Yönler

4. Au A. Mazrui; Islam ve İslam fobisi: Avrupa Merkezli Bir Dünyada Ca;bşan Imajlar

5. Amino S. Mikailu; ~ Yabancı Yabnmı ve İslami Politik Ekonomi: Nijerya'da Çokuluslu Ortaklıkların Performansının Analizleri ve ima Ettikleri

6. Asghar Ali Engineer; İslami Devletin Politik Ekonomisi ve ilişkisi ·

7. Ataul Paq Pramanik; Malezya Islami Hareketinin ve Politik Ekonomisinin Çerçevesi İçerisinde Devarn Edebiliriilik Üzerine Odaklanan Gelişme Stı:atejUeri ve Kazanunlar

8. Heydar Pourian; . Iran "Islam Curnhuriy_etinde İslami Bankacılık ve Ekonomik Gelişme

9. lraj Toutounchian; Islami Mukave!e Tarılan Aracılı!!ı he Kısmi Hükümet Harcamalannın Kaynak Mobilizasyonu: Iran Öme!}i

1. Abdel Harneed M. Basheer; Measuring the Performance of Islamic Banks: The Case of Sudan.

2. Abdul Raquib; Grameen Bank - A Unique Model for Poverty Alleviation of Muslims Nations

·3. Abul Hasan M. Sadeq; The Political Economy of Cooperation Among Muslim Countıies: PoUtical Efforts and Future Directions.

4. Ali A. Mazrui; Islam and lslarnophobia: Conflicting Irnages in a Eurocentıic World.

. 5. Arnino S. MikaUu; Direct Foreign lnvestment and lslamic PoUtical Economy: Analysis and lmplications of the Perfor-mance of Multinational Corporations in Nigeria.

6. Asghar Ali Engineer; Political Economy of Islamic State and its Relevance.

7. Ataul Haq Pramanik; Development. Strategies and Achievements with Focus on the Sustainability Within The Framework of lslamic Movement and PoU!ical Economy of Malaysia.

8. Heydar Pourian; Islamic Banking and Economic Development in the lslarnic Republic of Iran.

9. Iraj Toutounchian; Resource Mobllization for Partial Govemment Expenditures Through lslamic Modes of Contract. The Case of Iran.

10. Jomo K. Sund.ram; Riba, lnterest, Usury or Surplus: Altemative Meanings and there lmplications.

ll. J.R. Presley; Attitudes to Islamic F"ınance: A Survey of Some Empirical Evidence.

12. M. Alimullah Miyan; lndustıialisation -in Muslim World: Experience of Bangladesh.

13. M.L.A. Bashar; Islamic State, lndustrial Priorities and Surplus Management.

14. Masuqul Alarn Choudhury; Theory and Practice of . lslamic Political Economy.

15. Monzer Kahf; The Economic Program of a few Islamic Parties in the Arab Countıies.

16. Moharnmad Anwar; Underdevelopment Syndrome in Muslim Countıies.

17. Muharnmad Arif; Development of Capital Markets in Muslim Countıies and Their lmpact on and Unkages with World Capital Markets.

18. Muharnmad Arif Zakaullah

The Role of Conflict Resolution Mechanism in Economic Development: Some Lessons from the Malaysian Miracle' and Pakistan' s Perils.

19. Mushtaqur Rahman

Islamic Moveı'nent and Social Economic Development in the United States.

20. Paul Y. Harnmond

lslamic Movements ın· Westem Europe and America: Locking for Effects on Foreign Relations.

21. Rodney Wilson

Managenal Economics of Marginal lslamic lnstitutions.

22. Radia Abdul Kader and Moharnmed Ariff

PoU!ical Economy of Islamic F"ınance: The Malaysian Experience.

497

MOHAMMAP NEJATULLAH SIDDIQI

10. Jomo K. Sımdram; Riba, Faiz, Tefecilik veya Artış: Alternatif Anlamlar ve İm~ar

1l.J. R. Pr~ley; Islami Fınansa ilişkin Tutumlai,: Bazı Deneysel Deliller Üzerine Bir Araştırma :

12. M. Allinu11alı Miyan; Islam Dünyasında Sanaydeşme: Beng~d~Deneyrnru ·

13. M. L. A. Bashar; Islami Devlet, Sanayi Öncelik-leri ve Artık (mal veya pararun) Yönetimi

14.Masudul Alarn Choudhury; Islami Politik Ekonominin Teori ve Prati~i

15. Monzer Kahf; Arap Ülkelerinde Birkaç İslami Partinin Ekonomik Programı

16. Moharnmad Anwar; Müslüman Ülkelerde Azgelişmişlik Sendromu

17. Muhammad Arif; Müslüman Ülkelerde Sermaye Piyasalannın Gelişimi ve Onlann DUnya Sermaye Piyasıilan Üzerine Etkisi ve Onlarla Bag Oluştumıalan

18. Muharnmad Arif Zakaullah; Ekonomik Geliş-mede Çatışma Kararlılıgı Mekanizması: Malezya Mucizesi ve Pakistan Tehlikesinden Bazı Dersler

19. Mustaqur .Rahman; Birleşik Devletler~e Islami Hareket ve Sosyo-Ekonomik Gelişme

20. Paul Y. Harnmond; Batı Avrupa ve Amerika'da İslfmıi Hareketler: Dış l!işkiler"Üzerindeki Etkilerin Araştırılması

21. Rodney Wilson; Marjinal İslAmi Kununlann Yönetim Ekonomileri

22. Radia Abdul Kader ve · Mohammed Ariff; Islami Rnansın Politik Ekonomisi: M~ezya Deneyrnru ·

23. ~im Rashid; Bir Ekonomik Büyüme Teorisine İhti­yacunız var mı?

. 24. Savas Safak Berkctin; Yeni Dünya Düzeninde Gelişme Retoriginin Politik lm~n ve Yar-dım: Müslüman Ülkeler İçin! Dersler ve'Perspektifler

25. Syed Hussain Mirjalili; Islami Politik Ekonomi Balamından Gelişme Poli~annın Temelleri .

26. Sayyid Taher; lslamda Eİıdüstıiyel İlişkiler 27. Sayyid Tahir; Model Bir Ekonomi Için Ribasız

Alternatifler

28. Seyyed Vali Reza Nasr; İslami Eylemci Hareketinin Sosyal Tabanı ·

29. Sule Ahmed; NÜerya lsliımi Hareketlerinin Ülkenin Politik Ekonomisi Üzerindeki Rolü

30. Suroosh lrfani; Eko-Politika ve İslAmi Aktivite

31. Syed Farid Alatas; Islam ve Modernizm Karşıtlı!jl: Alternatif Bir Gelişmeye Dogru

32. Tahir Amin; Etnik ÖzeUi~e lslarru Yaklaşımın Teori ve Pratigi: Pakistanla İlgili Bir Örnek (dun,ım) ~ışması

33. Volker Nienhaus; Ekonomik Gelişmenin Deri Götürülmesi İçin lslfmü Banka ve Rnansın Potansiyelleri: Kırsal ve Endüstriyel Gelişme Için Fonların Yerel ve Uluslar Arası Mobilizasyonu ve Kullanımı

498

23.~Rashid

Do We Need a Theory of Economic Growth?

24. Savas Safak Berkctin

Political lmplications of Development Rhetoric and Assistance in the New World Order: Lessons and Persı)ectives for the Muslim Countıies.

25. Syed Hussain Miıialili

The Foundations of Development Policie$ in View of Islamic Political Economy. ·

26. Sayyid Taher

Industri~ Relations in Islam.

27. Sayyid Tahir

J:UbaFree Altematives.for a ModEconomy.

28. Seyyed Vali Reza Nasr; Soo~ Base of lslamic Activist Mov.

29. Sule Ahmed; The Role of the Nigerian Islamic Movements on the.Political Economy of.the Coımtry.

30. Suroosh lrfani; EcO:Politics and Islamic Activism.

31. Syed Farid Alatas; Islam and Countermodernism: Towards Altemative Development.

32. Tahir Amin; Theory and Practice • of lslarnic Approach Tortvard Ethnicity. A Case Study of Pakistan.

33. Volker Nienhaus; Potenlials of lslarnic Banking and Fınance for the Promotion of Economic Development: Local and International MobUization of .funds and Utilization for Rural and Industrial Development.