38
ÖLÜLR Mmmdquluzad Clil Cild 2. Dram srlri Pdfldirn: kitablar sayti http://www.kitablar.com

Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

  • Upload
    others

  • View
    25

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

ÖLÜL�R

M�mm�dquluzad� C�lil

Cild 2. Dram �s�rl�ri

Pdfl��dir�n: kitablar sayti

http://www.kitablar.com

Page 2: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

Dörd m�clis v� be� p�rd�li komediya M�CL�SL�R�N �HAL�S� � e y x N � s r u l l a h--45 ya�ında. � e y x � h m � d--onun �agirdi, 40 ya�ında. H a c ı H � s � n--��h�rd� möt�b�r bir hacı, 50 ya�ında. K � r b � l a y I F a t m a x a n ı m--onun övr�ti, 40 ya�ında. � s g � n d � r--onun o�lu, 22 ya�ında. C � l a l--onun kiçik o�lu, 10 ya�ında. N a z l ı--onun qızı, 12 ya�ında. Z e y n � b--Hacı H�s�nin qarava�ı, 20 ya�ında. � l i--Hacı H�s�nin nök�ri, 18 ya�ında. H a c ı B � x � � l i--45 ya�ında. H a c ı K � r i m--50 ya�ında. H a c ı K a z ı m--50 ya�ında. M � � � d i O r u c--35 ya�ında. M � � � d i O r u c u n a n a s ı--50 ya�ında. M i r B a � ı r a � a--35 ya�ında. H e y d � r a � a--teleqrafçı, 45 ya�ında. � l i b � y--dilmanc, 30 ya�ında. M i r z � H ü s e y n--mü�llim, 40 ya�ında. K � r b � l a y ı V � l i--35 ya�ında. D ö r d n � f � r q ı z--�eyx N�srullahın övr�tl�ri: h�r biri 13-14 ya�ında. A z a r l ı l a r, a r v a d l a r, m ü s a f i r l � r, c a m a a t. �hvalat vaqe olur �r�van ��h�rl�rinin birind�, iyirmi il bundan ir�li. B�R�NC� M�CL�S Hacı H�s�nin evi. �sk�nd�rin ota�ı, küncd� d�mir kravat, qaba�ında köhn� miz, üstünd� bir-iki kitab; mizin yanında iki köhn� stul. C � l a l v� M ü � l l i m diz üst� qabaq-qaba�a oturub d�rs oxuyurlar. C � l a l (qaba�ında kitab, duruxa-duruxa oxuyur). Mara çe töhf� ad�rdi. M ü � l l i m (ucadan). Av�rdi! C � l a l. Av�rdi. Küft. B�xatir. B�xatir da�t�m ki, çün b�d�r x�t.... M ü � l l i m (ucadan). B�dir�xt! C � l a l. B�dir�xt gül r�smi dam�ni, dam�ni p�r kün�m....

Page 3: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

M ü � l l i m (ucadan). Pür kün�m. C � l a l. Pür kün�m h�diyeyi �shabra, �shabra çün r�sid�m buy gül�m ç�ndan m�st g�rd ki, dam�n�m, dam�n�m öz d�st b�rf�t. M ü � l l i m (ucadan). Ber�ft! C � l a l. �z d�st ber�ft, ey mür�i s�h�r, e�qi zip�rvan�, zip�rvan�.... B i r k i � i (m���di paltarında t�l�sik girir iç�ri v� töv�üy�-töv�üy� ucadan). Hacı H�s�n �mi evd�?... C � l a l (ki�iy�). A�am gedib bazara. Ki�i çıxıb gedir. Mü�llim t��ccüb il� baxır onun dalınca. C � l a l (yen� oxuyur). Zip�rvan� beyamu, beyamuz ... gan� ... suxt�ra.... M ü � l l i m (ucadan). Düz oxu, kon suxt�ra ... �eri q�l�t oxumazlar. C � l a l. Kon suxt�ra can �üd, can �üd avaz n�yam�d.... �sk�nd�rin s�si g�lir: “Mars, Mars! Mars!” deyib iti ça�ıra, ça�ıra girir iç�ri. C � l a l (oxuyur). Kon suxt�ra, kon suxt�ra ... (�sk�nd�r�) Dada�, çıx get, qoy d�rsimi oxuyum. �sk�nd�r itin qulaqlarından yapı�ıb, ist�yir ç�k� iç�ri. �t dartınıb g�lmir. C � l a l (�sk�nd�r�). S�n allah, dada�, iti ça�ırma iç�ri; qoy d�rsimi oxuyum. �sk�nd�r itd�n �l ç�kib, çox h�v�sli v� kefli, �lyapasını kravatın üstün� çırpıb, ba�layır papiros e�m�y�. M ü � l l i m (�sk�nd�r�). Xudahafiz. �sk�nd�r b�y. Yax�ı oldu t��rif g�tirdiniz. T�v�qqe el�yir�m mirz� C�lala n�sih�t el�y�siniz ki, d�rsl�rin� can yandırsın. � s k � n d � r (oturur kravatın üstünd�). Ba� üst�, ba� üst�, n�sih�t el�r�m. Amma bunu de ki, m�nim sözüm� qulaq asan kimdi? Odu, allahın iti d� m�nim sözüm� baxmır; n� q�d�r el�dim, iç�ri girm�di. Xa ... xa ... xa ... (qah-qah ç�kib gülür). M ü � l l i m. Yox, el� buyurma. Mirz� C�lal a�ıllı o�landı; mirz� C�lal s�nin sözün� baxar; ondan ötrü ki, bu q�d�r z�hm�ti ki, m�n onun yolunda ç�kir�m, atası ç�kir, g�r�k bu da el� r�ftar el�y� ki, bu z�hm�tl�r s�m�r�siz qalmayalar. M�g�r mirz� C�lal görmür ki, elmsiz insan bir q�piy� d�ym�z? �nsanın ki, elmi olmadı, onun n� q�dr-qiym�ti ola bil�r v� n� hörm�ti ola bil�r. � s k � n d � r (ucadan qah-qah ç�kib gülür). M�g�r mirz� C�lal görmür ki, elmli insan bir q�piy� d�ym�z? Xa ... xa ... xa ... h�r k�sin ki, elmi var, onun hörm�ti yoxdu; h�r k�sin ki, hörm�ti var, onun da elmi yoxdu. Xa ... xa ... xa.... �nsan ona dey�rl�r ki, n� elmi ola, n� hörm�ti ola. Xa ... xa ... xa.... M ü � l l i m (C�lala). Yox-yox, �sk�nd�r b�y z�raf�t el�yir; �lb�tt�, z�raf�t el�yir. C � l a l (mü�llim�). Mirz�, vallah dada�ım gen� keflidi. � s k � n d � r (tez durub g�lir C�lalın yanına). M�n? M�n? M�n kefliy�m? A�zını C�lalın a�zına tutub, "hu, hu, hu" el�yir. Hanı? M�n kefliy�m?

Page 4: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

C � l a l. (ba�ını k�nara ç�kib üzünü tur�udur). Vallah, dada�, gen� çaxır içmis�n. � s k � n d � r (gül�-gül� ucadan). Yalan deyirs�n, vallah yalan deyirs�n! Çaxır içm�mi��m araq içmi��m! Gördün yalan deyirs�n! Xa ... xa ... xa!... M ü � l l i m (aya�a durub, C�lala). Çünki bu gün d�rsini yax�ı bilmirs�n, d�xi m�n d� s�n� t�z� d�rs vermir�m. Haman d�rsi sabah soru�aca�am. B i r k i � i (m���di paltarında qapıdan t�l�sik girib, töv�üy�-töv�üy� ucadan). Hacı �mi evd�? C � l a l (ki�iy�). Evd� deyil. Ki�i gedir. H�y�td� it hürür ki�inin üstün�. � s k � n d � r (qapıya t�r�f gedib). Kü�, kü�, kü�! Xa ... xa ... xa! Kü�, kü�, kü�! Xa ... xa ... xa! Mars, Mars, Mars! Fut, fut, fut! (�ti mu�qurur). C � l a l (�sk�nd�r�). Vallah, dada�, a�am g�l�nd� dey�c�y�m ki, dada�ım iti kü�kürürdü adamların üstün�. � s k � n d � r (bir q�d�r C�lala baxandan sonra). M�n d� dey�c�y�m ki, C�lal d�rsini bilmirdi. Xa ... xa ... xa! (Gülüb qurtarandan sonra bir az baxıb, g�lir C�lalın yanına). Yox, yox, dem�n�m, dem�n�m. S�n bilirs�n ki, m�n s�ni çox ist�yir�m (üzünü �ll�yir). Amma dada�ının sözün� baxmamaqda bir az yax�ı el�mirs�n. �ndi m�s�l�n, bu kitabı qoyubsan qaba�ına, oxuyursan (Kitabı götürür �lin�). �ndi y�qin ki, a�an bu kitaba üç abbası, b�lk� h�l� dörd abbası, ya bir manat verib, alıb, s�n axmaq qaba�ına qoyub oxuyursan. Amma o pulları aparıb Karapet� vers�ydin, s�n� iki �ü�� Smirnov ara�ı ver�rdi. S�n d� g�tirib ver�rdin �sk�nd�r dada�ına. M�n qoyardım cibim�. Birini s�h�rd�n iç�rdim ax�ama kimi s�nin sa�lı�ına, birini d� ax�amdan iç�rdim s�h�r� kimi mirz�nin sa�lı�ına. Siz sa� olardınız, m�n d� kef el�rdim (mü�llim� t�r�f). M�n ölüm, mirz�, do�ru demir�mmi? Xa ... xa ... xa!... M ü � l l i m. Ba�ı�layın, �sk�nd�r b�y, h�rç�nd b�nd�nin t�r�find�n küstaxlıqdır siz� n�sih�t el�m�k, amma u�aq tayfasına o cür sözl�ri dem�yiniz bir az bicadır. Siz qarda�ınıza dem�kd�n ki, s�y el�, elm dalınca get, ba�layırsız ona lazım olmayan n�sih�tl�ri el�m�y�. C�lal ist�yir kitabı onun �lind�n ala, o da vermir. � s k � n d � r. Xa ... xa ... xa!... (C�lala). Elm dalınca get. Xa ... xa ... xa! Elm dalınca get. Yava�, yava�, qulaq as, gör n� deyir�m. B i r m � � � d i (töv�üy�-töv�üy� iç�ri girib, ucadan). Hacı H�s�n �mi evd�? � s k � n d � r. Evd�di, evd�di. C � l a l (m���diy�). Dada�ım yalan deyir, a�am gedib bazara. M ü � l l i m (m���diy�). N� var, n� x�b�rdi? M���di dinm�yib gedir. � s k � n d � r (�lind� kitab, qaçır m���dinin dalınca). A ki�i, getm�, hacı evd�di, getm�. Mars, Mars, Mars! Kü�, kü�, kü�! Qoyma getdi. Fut, fut, fut! Aha, aha, fut! Kü�, kü�, kü�! (Ayaqlarını yer� döyür).

Page 5: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

M ü � l l i m (ist�yir çıxıb ged�). H�l� ki, xudahafiz (Çıxıb gedir). � s k � n d � r (gül�-gül� mü�llimin dalınca). Mirz�, getm�! M�n ölüm getm�, g�l C�lala elm öyr�t. Oxusun alim olsun. C � l a l (�sk�nd�r� yavıq g�lib). Dada�, ver kitabımı. � s k � n d � r (çox ucadan v� hirsli). C�h�nn�m ol! C�lal qorxub qaçır e�iy�. (�sk�nd�r bir az onun dalınca baxandan sonra, gedib oturur kravatın üstünd� v� bir cibind�n araq �ü��sini v� o biri cibind�n bir balaca st�kan çıxarıb, ba�layır töküb içm�y�, sonra kitabı açıb baxır). � s k � n d � r (kitaba). Tanıyıram s�ni. M�n d� s�ni bir az oxumu�am. On be� il bundan ir�li h�min otaqda m�n d� s�ni oxumu�am (oxuyur). "M�likra on n�sih�t sudm�nd am�d v� �z s�ri-xuni-u d�r güz��t" [1]. M�nim d� mü�llimim m�n� n�sih�t el�rdi ki, bala, s�y el�, d�rsl�rini yax�ı öyr�n. Amma bu dıl�ırların heç birind�n e�itm�dim ki, desin: bala, adam ol. H�r k�s� rast g�lirs�n, el� bunu e�idirs�n ki, elm oxu, alim ol. Amma m�ni bir ba�a salan yoxdur ki, axır, bu elm, elm n� dem�kdir? Elm ona dey�rl�r ki, indi birisi bu �ü��ni ç�k� ba�ına, hamısını iç�, (içir). Pah! Puf! (üzünü tur�udur). Bax, elm--buna dey�rl�r. [1] S�di �irazinin m��hur “Gülüstan” �s�rind�ndir. M�nası: Pad�aha onun n�sih�ti xo� g�ldi v� onun qanindan keçdi. C � l a l (ba�ını qapıdan uzadır iç�ri). Dada�, vallah, a�am g�l�nd� dey�c�y�m. � s k � n d � r (st�ka�ı v� �ü��ni qoyur cibin�) C�lal, C�lal, bura g�l, gör s�n� n� deyir�m. C � l a l. G�lmir�m, s�n keflis�n. � s k � k d � r. C�lal, bilirs�n Sokrat n� deyirmi�? C � l a l. Sokrat kimdi? � s k � n d �r. Sokrat bir adam idi; çoxdanın adamı idi. Çox, çox çoxdanın adamı idi. Sokrat dey�rmi� ki, "m�n d�rs oxumamı� el� x�yal el�rdim ki, dünyada bir zad bilir�m; amma elm oxuyandan sonra y�qin el�dim ki, heç zad bilmir�m". Xa ... xa ... xa! Y�ni araq içm�yi d� bilmir�m! C�lal, ay C�lal! �ndi s�n m�nd�n qaçırsan, deyirs�n ki, m�n kefliy�m; amma and olsun Qara a�ac pirin� ki, s�n d� m�nim kimi d�rs oxuyub qurtarandan sonra, ba�layacaqsan �sk�nd�r dada�ın kimi küpl�rin dibind� yatma�a. Xa ... xa ... xa!... N a z l ı (qapıda görs�nir). Dada�, s�n allah az iç bu z�hrimarı! � s k � n d � r. Ba� üst�, bax, m�nim bu gözl�rim üst� (�lini qoyur gözün�). N a z l ı. Vallah, yalan deyirs�n. � s k � n d � r. Vallah, yalan demir�m. N� q�d�r ki, s�n burada durubsan, bir tik� d� içm�r�m, amma do�rudan do�rusu el� ki, buradan gedibs�n, iç�c�y�m. N a z l ı (g�lib yapı�ır �sk�nd�rin �lind�n). M�n d� s�nin yanından getm�n�m. � s k � n d � r (Nazlını qucaqlayır). Ey m�nim göz�l bacım Nazlı. S�h�rd�n ax�ama kimi oturubsan evd�, anandan bozba� bi�irm�k d�rsi alırsan, amma m�nim yanıma g�lmirs�n ki, g�zdiyim ��h�rl�rd�n s�n� na�ıl el�yim, gör�s�n dünyada n� var, n� yox! Bax, h�y�td� gün çıxıb; s�n ki, o günü görm�y�c�ks�n, n�y� lazımdır onun i�ı�ı? Çöld� otlar

Page 6: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

göy�rib, a�aclar çiç�k açıb, amma n�y� lazımdır s�nsiz o çiç�kl�r, o ç�m�nl�r? S�nin burnu fırtıqlı balaca qarda�ların (C�lal v� Nazlı gülür) gedirl�r arxların k�narında yonca yı�ıb yeyirl�r, amma s�n evd� oturub, saqqız çeyn�yirs�n. Evd� bitli bacılarınnan �l-�l� verib, atılıb-dü�ürs�n v� deyirs�n: haqu�ka ha haqu�ka! Bir yarım var haqu�ka, uzun �t�k haqu�ka! Xa ... xa ... xa!... (C�lal v� Nazlı gülürl�r). M�nim ist�kln Nazlı bacım! G�l yapı�ım �lind�n, ba� alıb bu vilay�td�n çıxıb, qoyub ged�k. D�m q�nim�t�st. D�xi niy� durubsan? D�xi n� ya�ınmaq, n� bürünm�k, n� utanmaq? B�sdir bu dayanmaq! Allaha �ükür, lal� yana�ında eyib yox, Qa�ında, d�hanında, doda�ında eyib yox, Bir z�rr�c� zülfünd�, buxa�ında eyib yox, D�xi n� ya�ınmaq, n� bürünm�k, n� utanmaq? B�sdir bu dayanmaq! [2] [2] �er Molla P�nah Vaqifindir. Hacı H�s�n çox havalı v� l�hl�y�-l�hl�y� girir iç�ri. Nazlı v� C�lal gedirl�r. � s k � n d � r. Ata, n� x�b�r? H a c ı H � s � n (bir az fikir el�y�nd�n sonra ba�ını qalxızıb). Deyirl�r K�rb�layı F�tullah dirilib. � s k � n d � r (t��ccübl� ba�ını atasına t�r�f �yib). Nec�? H a c ı H � s � n. Deyirl�r K�rb�layı F�tullah dirilib. � s k � n d � r (t��ccübl�). Nec� K�rb�layı F�tullah? H a c ı H � s � n. Hacı Rüst�m �mivin o�lu K�rb�layı F�tullah. � s k � n d � r. O ki, Xorasanda ölmü�dü? H a c ı H � s � n. H�, h� ... haman K�rb�layı F�tullah. � s k � n d � r. Y�ni lap dirilib, q�bird�n çıxıb e�iy�? H a c ı H � s � n (hövs�l�siz). H�, h�, dirilib. �sk�nd�r düz�lib, üzünü çönd�rir k�nara v� ist�yir gülm�yini saxlasın, amma tab g�tir� bilm�yib, bird�n qah-qah ç�kib gülür v� qaçır e�iy�. H a c ı H � s � n (t��ccübl� onun dalınca baxa, baxa). Allah s�n� l�n�t el�sin! Budu, bu da bizim oxumu�larımız! Y�qin ki, gen� keflidir. Y�ni heç kefli d� olmasa, bel� �eyl�r� inanmaz. Heç bir �ey� inanan deyil; n� allahı tanıyır, n� pey��mb�ri tanıyır. Öz a�ırlı�ı q�d�rinc� oxuma�ına pul qoymu�am, on il gedib, n� bilim, hansı c�h�nn�min d�r�sind� d�rs oxuyub; indi gör axırı n� gün� qalıb? H�l� bir para nam�rdl�r müs�lmanlara m�z�mm�t el�yirl�r ki, u�aqlarını d�rs� qoymurlar. Bu da s�n� d�rs! �ndi qoy g�lib, d�rs oxuyanları görsünl�r. Allah m�n� min d�f� l�n�t el�sin, �g�r bir d� m�n u�aq gönd�r�m ged� uzaq yerd� kafirl�r içind� d�rs oxuma�a! Y�ni m�n ba�ı küllü bilirdim ki, axırı bel� olacaq. Amma qoymurlar; vallah, billah bu adamlar qoymurlar ki, xalq ba�ını salsın a�a�a öz bildiyini el�sin. Yapı�ırlar yaxamdan ki, hacı, u�a�ına yazı�ın g�lsin, allaha �ükür, m�qdurun [3] var, qoy getsin d�rs oxusun, g�lib bir qulluq sahibi olsun; incinar

Page 7: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

olsun, h�kim olsun, silitçi [4] olsun, n� bilim n� z�hirmar olsun. B�li, gönd�rdik. Ma�allah, oxudu g�ldi; indi gör n� olub; s�h�r kefli, ax�am kefli. Divanxanalarda heç mirz�liy� d� götürmürl�r. Allah baisin evini yıxsın. [3] Qüvv�n; burada: pulun, imkanın. [4] Rusca sledovatel (müst�ntiq) sözünün o zaman el arasında i�l�n�n ��kilidir. H a c ı B � x � � l i (töv�üy�-töv�üy� girir iç�ri). Hacı, K�rb�layı F�tullah dirilib? H a c ı H � s � n (durur aya�a). B�li, b�li, dirilib; h�tta öz �liyn�n ka�ız da yazıb. M��tt�l qalmı�am. H a c ı B � x � � l i. Allahın qüdr�tind�n heç bir �ey uzaq deyil v� bir d�, ay hacı, ölü öz ba�ına dirilm�z ki? �lb�tt�, onu bir dirild�n var. H a c ı H � s � n. Y�ni, ay hacı, bu bir q�rib� i� deyil ki! Odu, keç�n il Kabla X�lilin arvadı, x�b�r çıxdı ki, ölüb. Amma s�h�r dedil�r ki, dirilib. �ndi odura g�zir. � s k � n d � r (qapıdan ba�ını iç�ri uzadıb). �lb�tt�, ax�am el� bilibl�r ki, arvad ölüb, amma dem� s�n diri imi�! Xa ... xa ... xa!... H a c ı H � s � n (çox ucadan v� hirsli �sk�nd�r� t�r�f) C�h�nn�m ol! H a c ı K � r i m (töv�üy�-töv�üy� girir iç�ri). Hacı, deyirl�r K�rb�layı F�tullah dirilib? H a c ı H � s � n. B�li, bel�dir, do�rudur. Hacı, �yl��. Hacı, �yl��. Otururlar. H a c ı K a z ı m (töv�üy�-töv�üy� girir iç�ri). Hacı, H�s�n a�a, deyirl�r Hacı Rüst�m dada�ın o�lu dirilib? H a c ı H � s � n (durur aya�a). B�li, hacı a�a, bel�dir, do�rudu. M � � � d i O r u c v� onun dalınca bir d�st� adam töv�üy�-töv�üy� girirl�r iç�ri. M � � � d i O r u c (bir �lind� ka�ız, h�r iki �lini göy� qalxızıb, allahı ça�ırır). Bari p�rv�rdigara, s�nin qüdr�tini t�rif el�m�y� dilim laldır. Min �ükürl�r olsun k�r�min�, ilahi! Adamların bir parası qaba�a yeriyib, ka�ıza baxırlar v� deyirl�r. “Budurmu K�rb�layı F�tullahın ka�ızı? Oxu gör�k n� yazıb?” H a c ı H � s � n (M���di Oruca). M���di Oruc, yax�ısı budur ki, ka�ızı oxuyasan, camaatın hamısı e�id�; çünki çox q�rib� i�dir; insan m��tt�l qalır. M � � � d i O r u c (yen� h�r iki �lini yuxarı qalxızıb, ba�layır a�lama�a v� gözünün ya�ını arxalı�ının �t�yi il� sil�nd�n sanra ba�layır ka�ızı oxuma�a). "Ey m�nim �ziz v� mehriban qarda�ım M���di Oruc! Bu ka�ız s�n� çatan kimi, �vv�l qabaqca Hacı H�s�n �mim� müjd� ver. Hacı H�s�n a�layır. Ondan sonra, h�y� anam sa�dır, get anamı bas ba�rına v� degin�n: "Ay ana, yazıq ana, d�xi qüss� el�m�, o�lun K�rb�layı F�tulah dirilib. Sonra m�nim o�lum M�h�mm�dh�s�ni al quca�ına v� degin�n: "Ey yazıq bala, ür�yini sıxma, s�n d�xi yetim deyils�n, atan

Page 8: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

dirilib v� bir neç� günd�n sonra s�n� Xorasandan qırmızı ba�maq g�tir�c�k". V� ayıb olmasın M�h�mm�dh�s�nin anası,--�lb�tt� indi gedib �r� v� i�di, �g�r getm�mi� olsa,--g�lin bacımı gönd�r, ona x�b�r versin (a�layır). Ey m�nim �ziz v� mehriban qarda�ım M���di Oruc! Ola bil�r ki, m�nim dirilm�k x�b�rim s�n� v� bir para q�lbi-qara adamlara t��ccüblü görs�n�. Min l�n�t olsun o k�sl�r� ki, xudav�ndi-al�min hikm�tin� ��kk g�tir�l�r! A d a m l a r h a m ı b i r d � n: L�n�t! M � � � d i O r u c (oxuyur). Qarda�ım! M���di Oruc! M�n v� m�nd�n savayı yüz on dörd n�f�r q�bird�n ric�t edib, dübar� bu dünyaya g�l�nl�r, g�r�k bir h�ft� tamam ziyar�t� m���ul olaq v� in�allah bir h�ft�d�n sonra g�l�r�m v�t�n�. Ancaq indi müxt�s�r sur�td� bunu dey� bil�r�m ki, M��h�di-müq�dd�sd� bir abid peyda olub, bunun ismi-��rifi �eyx N�srullahdır. �yy�dullah t�ala billütf! [5] �eyx c�nabları neç� ill�r il� �sfahanda ülumi-x�fiyyatı t�hsil ed�nd�n sonra, t��rif g�tiribl�r Xorasana v� burada neç� ay riyaz�ti-tam v� mücahideyi-lak�lamdan sonra, h�min elmin x�fayasının istinbatına v� istixracına mütt�le olub, axırda bu niyy�t� dü�üb ki, sübhan� v� t�alanın m�rh�m�til� t�sxiri-�rvah� iqdam el�sin. [5] Allah-taala öz lütfü il� köm�k el�sin. Ey m�nim mehriban qarda�ım M���dn Oruc! Mac�ranın t�fsilini, in�allah, g�l�nd� özüm dil-cavabı na�ıl el�r�m v� s�n e�idib mat v� heyran qalarsan. Ancaq bunu bil v� e�it ki, c�madiy�l-axirin on s�kkizinci günü, q�m�r süfla al�min� yavuqla�an saatda, �eyx c�nabları M��h�di-müq�dd�sd� qür�ba q�bristanına �hli-qübur ziyar�tin� g�lib, t�sxirül-�mvat ��raitini �m�l� g�tir�nd�n sonra, �vv�l ba�layıb bir dua oxuma�a v� sonra uca s�sl� deyib: �zz�mtü �leyküm ya �hl�l-qübur! Durun aya�a ey allahın mömin b�nd�l�ri! Bu s�si e�itc�k c�mi ölül�r allahın qüdr�til� bir h�r�k�t� g�ldil�r. Adamlar ba�layır a�lama�a. D�xi n� deyim, ay qarda�? Gördüm ba�ımın üstünd� bir ��xs durub, uca qam�tli, qırx ya�ında, abidi-saleh v� r�hmdil, siy�hçe�m v� r�ngi-ruyi-mübar�k�� b�s�bz� mail v� ismi-mübar�k�� �eyx N�srullah �sf�hani [6]. [6] Qaragözlü, mübar�k üzünün r�ngi ya�ıla çalır v� mübar�k adı �eyx N�srullah �sf�hani. H a c ı l a r ı n b i r i d e y i r: Xudaya, �ükür s�nin c�lalına! B i r i d e y i r: Bari p�rv�rdigara, r�hmin g�lsin yazıq b�nd�l�rin�! Hamı yen� a�layır. M � � � d i O r u c (oxuyur). Ey m�nim mömin qarda�ım M���di Oruc! Bu ka�ızı s�n� yazmaqda m�qs�dim s�ni x�b�rdar el�m�kdir ki, fazili-bimisl v� abidi-müq�dd�s �eyx N�srullah r�c�b ayının qürr�sind� M��h�di-müq�dd�sd�n çıxacaq, Culfa yolu il� T�brizd�n keçib, N�c�fül-��r�f ��h�rin� azim olacaq. �eyx c�nablarının q�sdi bizim

Page 9: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

��h�rimizd� bir gün qalıb v� �hli-qübur ziyar�tin� mü��rr�f olub, sonra yola dü�üb getm�kdir. Adamlar a�layır. Bu ka�ız s�n� yeti��n kimi bu x�b�ri v�t�n qarda�larıma v� xüsus�n möht�r�m Hacı �mim� yetir�s�n ki, ayın yeddisind� ya s�kkizind� �eyx c�nablarının pi�vazına çıxıb, o pak vücuda layiqinc� ehtiram göst�rsinl�r ki, b�lk� a�anın f�zil�tinin k�ram�t v� m�rh�m�tind�n m�nim h�m��h�rlil�rim bib�hr� qalmasınlar. V�ss�lam. Ka�ıza qol qoyub �hli-vilay�ti-filan M���di F�tullah Hacı Rüst�m o�lu, fi-tarix 19 c�madiy�l-axir, ��hri M��h�di-müq�dd�s. (H�r iki �lini göy� qalxızıb a�layır. Adamlar da habel� a�layırlar). Xudaya, �ükür! H a c ı B � x � � l i (t��ccüblü). El�d� �eyx c�nabları bizim ��h�r� d� t��rif g�tir�c�k? H a c ı H � s � n. B�li, b�li. Ka�ızdan bel� m�lum olur ki, bel� yazılıb. Adamlardan bir neç�si g�l�c�k; bizim ��h�r� g�l�c�k. M � � � d i O r u c. B�li, b�li, bizim ��h�r� g�l�c�k; y�ni g�lib buradan T�briz� ged�c�k. H a c ı K a z ı m. N� vaxt t��rif g�tir�c�k? A ki�i, n� deyirs�n? M � � � d i O r u c. B�li, b�li, bel� yazılıb; r�c�b ayının yeddisind� ya s�kkizind� t��rif g�tir�c�k. H a c ı K � r i m. A ki�i, n� danı�ırsan? Y�ni neç� günd�n sonra bizim ��h�r� t��rif g�tir�c�k? M � � � d i O r u c. Y�ni iki-üç günd�n sonra. A d a m l a r ı n b i r n e ç � s i. Y�ni iki-üç günd�n sonra �eyx c�nabları bizim ��h�r� t��rif g�tir�c�k? M � � � d i O r u c. B�li, b�li, bel�dir. Adamlar h�r�k�t� g�lir, bir-birin� deyir: "D�xi niy� durmu�uq?" Bir az hamı baxır bir-birinin üzün�. H a c ı H � s � n (üzünü hacılara tutub) Vallah, dünyanın i�l�rin� m��tt�l qalmı�am (bir az fikird�n sonra). Y�ni h�qiq�td� bu bir möcüz�dir ki, insan öl�nd�n sonra diril� v� bizim kimi a�ıllı-ba�lı adam ola. H a c ı B � x � � l i. Hacı H�s�n a�a, s�n el� sözl�ri g�r�k buyurmuyasan. Allahın hikm�tin� �l aparmaq olmaz v� bir d� bu i�l�r gizlin bir i� ki, deyil: odur ki, ki�i öz �li il� ka�ız yazıb. Xeyr, Hacı a�a, s�n o sözl�ri buyurma. B i r n e ç � a d a m. �lb�tt�, �lb�tt�, bunların hamısı hikm�tdir. Bu sirl�r hamısı allah-talalanın yanındadır. H a c ı H � s � n. El�d� d�xi niy� durmu�uq? El�d� indi �eyx c�nabları yoldadır. D�xi durmaq vaxtı deyil. Hacı Kazım, Hacı K�rim, Hacı B�x��li, M���di Oruc, d�xi kim var, hamınıza deyir�m: durmayın, t�darük görün (ucadan). A g�d�, Heyd�r�li, haradadır bizim g�d�l�r? Nök�r � l i qapıda adamların dalında görs�nir. A g�d�, ata arpa verin, y�h�r-�sbabı sazlayın. Siz d�, hacılar, m���dil�r, hazırla�ın; durmaq vaxtı deyil. G�r�k yol t�darükü gör�k. G�r�k qaba�a ged�k.

Page 10: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

Hacılar, adamlar h�r�k�t� g�lirl�r. Adamların bir neç�si çıxır v� bir-birin� deyir: "Ged�k atları hazırlayaq". H a c ı H � s � n. A g�d�, Heyd�r! Durma, tez ev� x�b�r el� ki, otaqlara f�r� salsınlar, qonaq g�l�c�k. Adamların içind�n nök�r Heyd�r çıxıb gedir. H a c ı K a z ı m (Hacı H�s�n�). Hacı, qoy siz� z�hm�t olmasın, �eyx c�nablarının z�hm�tini m�n ç�kim, qoy bizim qona�ımız olsun; qorxuram siz� z�hm�t ola. H a c ı H � s � n. Yox-yox, Hacı Kazım, s�n allah el� dem�. El� vücudun yolunda bel� z�hm�tl�r xo�dur. H a c ı B � x � � l i. Xeyr, Hacı H�s�n a�a, qoy �eyx biz� qonaq olsun. H a c ı K � r i m. Vallahı, razı olmanam, g�r�k �eyx c�nablarının b�nd�çiliyini özüm q�bul ed�m. Vallah, olmaz. H a c ı H � s � n (Hacı K�rim�). S�nin ba�ın üçün razı olmanam; çünki �eyx c�nablarının boynumuzda haqqı çoxdur. H a c ı K a z ı m. El�d�, Hacı H�s�n a�a, d�xi dayanmaq vaxtı deyil. Ged�k hazır olaq. Hacılar, buyurun ged�k, yol t�darükü gör�k. Hamı "buyur-buyur"--deyib çıxırlar. Otaqda bir Hacı H�s�n qalır. Bu, t�r�fd�n qapıdan K�rbalayı Fatma xanım, ba�ında çadra, qorxa-qorxa ba�ını iç�ri uzadıb, sonra girir, iç�ri. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m (Hacı H�s�n�). Ay Hacı, bu n� x�b�rdir? Deyirl�r K�rb�layı F�tullah dirilib g�lir? H a c ı H � s � n. Kabla Fatma, d�xi durmaq vaxtı deyil, ev-e�iyi sazla. Dünya v� al�m bir-birin� d�yib; Xorasanda h�r n� q�d�r adam ölmü�dü, hamısı dirilib. K�rb�layı F�tullah da dirilib; odur, bu gün-sabah g�lir. Onu dirild�n �eyx d� g�lir; özü d� dü��c�k bizd�. Di s�n� deyir�m durma get, ev-e�iyi s�liq�y� sal (ucadan v� hirsli). Di s�n� deyir�m durma! (�st�yir çıxıb getsin). K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay Hacı, allah atana r�hm�t el�sin, bir de görüm, bizim ��h�rin ölül�rini d� dirild�c�k? H a c ı H � s � n (qapıda). Ay arvad, s�n allah, tez ol, durma! Bilmir�m dirild�c�k ya diriltm�y�c�k. O ba�lıdır allahın iltifatına. M�nim özümün d� a�lım ça�ıb; heç bilmir�m n� cür diril�c�k? Allahın iltifatı olsa, bu n� bir ç�tin i�dir? (Çı�ırır). Arvad, s�n� deyir�m durma get, t�darük gör! M�n gedir�m (çıxır). K � r b a l a y ı F a t m a x a n ı m (h�r iki �lini yuxarı qalxızıb a�layır). Ey yeri-göyü yox yerd�n yaradan allah! M�ni il yarımdır a�lar qoyubsan, gülüzlü qızımı �limd�n alıbsan, m�nim ciy�rim� da� basıbsan! Ay r�him allah, m�n s�nd�n ist�yir�m Saramı! Ay K�rb�layı F�tullahı dirild�n allah, m�n� d� r�hmin g�lsin; m�nim gülüzlü qızımı dirilt! Allah! Allah! ... (a�layır, üzüqoylu dö��nir yer�). � s k � n d � r (iç�ri girir, yava�-yaza� g�lib durur anasının yanında v� ba�ını a�a�ı salıb q�mgin deyir). Yazıq ana! P � r d �

Page 11: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

IKINCI M�CLIS Hacı H�s�nin qonaq ota�ı. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m v� qulluqçusu Zeyn�b evi s�liq�y� salırlar. Nazlı sevinc�k g�zir, oynayır, oxuyur. N a z l ı (sevinc�k anasına). Ana, ba�ına dönüm, ana, o qadanı alım, ana, deyirl�r bu g�l�n qona�ımız ölül�ri dirildir. Qadanı alım, ana, bir de görüm do�rudur, ya yox? (Anasını qucaqlayır). K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay qız, m�n n� bilim? M�n d� s�nin kimi. Deyirl�r Xorasanda on yüz adam dirildib. K�rb�layı F�tullah �mo�luvu da dirildib. H�l� m�ni ötür, indi qonaqların g�lm�k vaxtıdır, qoy i�imi görüm. Ay qız, Zeyn�b, tez ol yasdıqları g�tir, bu t�r�fd�n qoy. Bu xalçanı bir az bu t�r�f� ç�k. Tez ol! Bir az ç�pik t�rp��! N a z l ı. Ana, vallah, bilmir�m a�layım, ya gülüm. Vallah, gör fikrim� n� g�lir. Ana, ür�yimd� bir söz var, qoy deyim (anası dinmir). Ana, vallah, qona�ımıza yalvaraca�am, onun aya�ına dü��c�y�m (a�laya-a�laya) m�nim Sara bacımı da diriltsin. K � r b a l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay qız, n� bilim (Yer� çöküb, üzünü çarqatının ucu il� örtür v� ba�layır a�lama�a). Z e y n � b. Ay xanım, s�n allah, ür�yini sıxma, allah k�rimdir (K�rb�layı Fatma xanım gözl�rini silib, üzünü açır). Ay xanım, s�n allah, o ki�i nec� adamdır ki, ölül�ri dirildir? Yax�ı, b�lk� imamdı, seyiddi? Bay, allah, k�r�min� �ükür. (Bir az dinm�yib). S�n allah, xanım, birc� bunu s�nd�n soru�acaqdım ki, gör�s�n o ki�i kasıbların da ölüsünü dirildir, ya birc� dövl�tli adamlarınkını? Vallah, xanım, bu gün o q�d�r fikir el�mi��m heç bilmir�m n� qayırıram. Do�rusu (a�laya-a�laya) bizim balaca o�lan bu gün yadımdan çıxmır. El� dey�s�n tifil bu saat qaba�ımda can verir. Yazıq u�aq öl�nd� gözl�rini el� dir�mi�di üzüm� ki, dey�s�n m�nd�n bir zad ist�yir. (A�laya-aqlaya çarqatı il� gözünün ya�ını silir). K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Ah, vallah, heç özüm d� bilmir�m. Allah r�him allahdı, �lb�tt� biz� d� yazı�ı g�l�r. Di durma, Zeyn�b, get �liy� de ki, su g�tirsinl�r. S�n d� oca�ın altına bax. (Zeyn�b çıxır). N a z l ı. Ana, ana, vallah, ür�yim bir tik� olub. (Gül�-gül�). Birc� d�f� Sara bacımı görs�ydim, ölm�zdim. Ana, axı, s�n bilirs�n m�n Sara bacımı n� q�d�r ist�yirdim. Birc� ölm�y�ydim, o günü gör�ydim Sara bu qapıdan girir iç�ri. Bel� atılıb onun boynunu qucaqlayaydım, dey�rdim, ay torpaqların içind� çürüy�n bacı! Vallah, ana, ist�yir�m d�li olam. Bilmir�m gülüm, ya a�layım. M�n and içir�m allaha, pey��mb�r�; n�zir el�yir�m ki, h�r n�yim var, paylayım f�qir-füq�raya, bax, paltarlarımı, qızıllarımı, bax, gedib h�r n� var g�tir�c�y�m. (�st�yir qaçıb ged�). K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay qız, h�l� t�l�sm�. Qoy h�l� gör�k. Gedib �ey-�üyü g�tirib bura tökm�. Qonaqların g�lm�k vaxtıdı. Get Zeyn�b� de tez olsun g�lsin. � s k � n d � r (oxuya-oxuya girir iç�ri). H� ... ana, kefin nec�di? K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Eh, z�hrimar olsun kefim! S�nin d�rdin az qalıb m�ni çürütsün. Xalqın da u�aqları d�rs oxuyublar. Odu, hamısı a�ıllı-ba�lı adam olublar;

Page 12: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

hamısı ayıx-�ayıx, a�ılları ba�larında. H�r�si özün� gör� bir qulluq sahibi olub. Amma s�n gec� kefli, gündüz kefli.... Vallah, el içind� lap biabır olmu�uq. �çirs�n o z�hrnmarı, h�r n� a�lına g�lir, danı�ırsan. N� allah tanıyırsan, n� böyük-kiçik tanıyırsan. H�l� o n� sözdü dün�n Nazlıya demis�n? "G�l yapı�ım �lnnd�n ged�k, g�z�k". Yoxsa indi d� bu qalıb ki, qız u�aqları da o�lanlar kimi çıxıb çölü-bacanı g�z�l�r? Vallah, dün�n bunu C�lal m�n� dey�nd�n az qalıram el� öz �liml� bir q�bir qazam, gir�m için�, yaxam qurtarsın. � s k � n d � r (qah-qah ç�kib, yapı�ır anasının çiynind�n). Daha bundan sonra öls�n d�, yaxanı qurtara bilm�y�c�ks�n. Odu, �eyx N�srullahdı-n�di, bu gün g�lir. S�n öl�rs�n, �eyx gen� s�ni dirild�r. Xa ... xa ... xa!... Daha bundan sonra ölm�kn�n d� yaxan qurtarmaz. Xa ... xa ... xa!... Z e y n � b v� N a z l ı girirl�r. �sk�nd�r gedib oturur yasdıqların üstünd�, Z e y n � b ist�yir qoymasın. Z e y n � b. Oturub yasdıqları �zm�! S�nd�n öt�ri bunları bura qoymamı�ıq! Görmürs�n ki, qonaq g�lir? � s k � n d � r (Zeyn�b�). Hey, Zeyn�b, vallah, f�ndini duymu�am! (Durur). Qona�ın yolunda, bu q�d�r çalı�ırsan ki, �rin K�rb�layı Novruzu diriltsin? Vallahı, f�ndini duymu�am. Xa ... xa ... xa!... K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m (�sk�nd�r�). Ay yazıq, ay ba�ı da�lı! S�n n�y� inanırsan ki, buna da inanasan? Yazı�ım günün�! Yax�ısı budu çıx get, qoy i�imizi gör�k. Ay qız, Zeyn�b, g�l bu xalçanın ucunu düz�lt. N a z l ı (�sk�nd�r�). Dada�, s�n allah, barı bu gün özünü yax�ı saxla. Vallah, adam utanır, qonaq-zad g�l�c�k. M i r B a � ı r a � a (girib, ba�maqlarını çıxardır). Salam �leyküm. Nazlı üzünü örtüb, qaçıb gedir. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. �leyk�ss�lam. A�a, buyur �yl��. M i r B a � ı r a � a oturur. �sk�nd�r qaçır Nazlının dalınca. �s k � n d � r. Ay qız, Nazlı, mu�tulu�umu ver! Ni�anlın g�ldi. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m (�sk�nd�r� acıqlı). K�s s�sini! Axmaq-axmaq danı�ma! Mir Ba�ır a�a ba�ını salır a�a�ı. � s k � n d � r (g�lib durur Mir Ba�ırın qaba�ında). M�n ölüm, �l ver! Lotusan h�y�, �l ver! Vallah, ruhun var; düz doqquz ya�ında; g�r�k birc� tik� artıq olmasın. Quzu �ti, �ax, taz�-t�r, l�tif, balaca. A�zından süd qoxusu g�lir. L�zz�t, l�zz�t! Vallah, ruhun var! Lotusan h�y�, �l ver! M i r B a � i r (�sk�nd�r�). Ayıbdı, ayıbdı! Heç olmasa, anandan h�ya el�, o sözl�ri danı�ma. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Onun h�yası olsa, niy� o sözl�ri danı�ır? � s k � n d � r (bir az durub, t��ccüblü baxır özün�). Do�rudan, b�lk� m�nd� heç h�ya yoxdu. (�ki �lini cibl�rin� salıb, bir �ey axtaran kimi). Baxım görüm, b�lk� h�ya

Page 13: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

cibl�rimd�di: yox, yoxdur. (Mir Ba�ır a�aya). A�a, m�n ölüm, s�n d� bir cibl�rin� bax, b�lk� cibl�rind� ola. Mir Ba�ır a�a ist�yir dursun aya�a. Xa ... xa ... xa!... M�n ölüm incim�! Lotusan h�y�, incim�! �yl��, �yl��. Bu saat gedib ni�anlını g�tir�c�y�m yanına. (Ça�ırır) Nazlı, Nazlı! (Fatma xanım da durur aya�a). M i r B a � ı r a � a (qeyzli çox ucadan). K�s s�sini, piyan! (ist�yir getsin). K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Buy, ay u�aq, ba�ıma xeyr! Bu g�d� lap d�li olub. (Ucadan) Ad�, �li, k�l bu s�fehi çıxar sal e�iy�! (Mir Ba�ır a�a çıxıb gedir) N a z l ı (girir iç�ri). Dada�, vallah, lap biabır olduq. O n� sözl�rdi danı�ırdın? Ayıb deyil? � s k � n d � r (çırtıq çala-çala oxuyur v� oynayır). Bir qız sevmi��m doqquz ya�ında... Sürm� gözünd�, rasix qa�ında. Ay can! Ay can! Ay can!... (K�rb�layı Fatma xanım iki�lli �sk�nd�r� bo�ma çıxardıb gedir). N a z l ı (ucadan). Dada�, k�s s�sini! � s k � n d � r (bir az fikir el�y�nd�n sonra gedib yapı�ır Nazlının �lind�n v� g�tirir p�nc�r�nin qaba�ına). Bax, bax, o kimdi? N a z l ı. N� bilim? Özün bilirs�n kimdi. � s k � n d � r. Yax�ı bax! Bax, gör kimdi? K � r b a l a y ı F a t m a x a n ı m (g�lib durur qapıda). Ay balam, axı bir b�sdi! Utan, yorul! Axı bir özün� yazı�ın g�lsin. Axı bir h�ya el�. O sözl�ri ki, o ki�iy� dedin, nec� utanmadın? Yazıq ki�i x�cal�tind�n dayana bilm�di, durub getdi. Nec� olsa seyiddi, qohumdu. M�g�r adamın a�zına n� g�ls� danı�ar? Axı o da yazıqdır, q�ribdir; bizd�n savayı onun bu ��h�rd� kimi var? � s k � n d � r (çırtıq çalıb Nazlını göst�rir). Bel� bu ��h�rd� onun Nazlı kimi ni�anlısı var. N a z l ı. Dada�, and olsun allaha, m�n Mir Ba�ır a�aya getm�y�c�y�m. M�n heç k�s� getm�y�c�y�m. � s k � n d � r. Xa ... xa ... xa!... (gedib yapı�ır Nazlının �lind�n). Bacım, h�l� s�n u�aqsan. Get dolangin�n, xams�n h�nuz! Bir gün olar ki, g�lib gör�r�m s�nin qaba�ına bir ayna tutub, ç�k�-ç�k� aparırlar. Onda tutaq ki, s�n ç�m-x�m el�din. (Özü d� ç�m-x�m, el�y�n kimi burulur). Tutaq ki, s�n ist�m�din ged�s�n. O vaxt bir d� gör�c�ks�n ki, s�ni daldan it�l�yib deyirl�r ki, "Dayanma, tez-tez get!" Çönüb baxıb gör�rs�n ki, it�l�y�n s�nin atan Hacı H�s�ndir. B�li, sonra b�lk� ged�-ged� bir d� ist�din ki, dayanıb getm�y�s�n; bir d� gör�c�ks�n ki, daldan gen� bir adam s�ni dürtm�l�yir ki: "Dayanma, yeyin yeri!" Çönüb baxıb gör�c�ks�n ki, bu da s�nin anan K�rb�layı Fatma xanımdı. �g�r, i�di, çox hay-huy el�s�n, yanındakı, �trafındakı bibil�rin, xalaların, �mil�rin, seyidl�r, mollalar, qon�ular, cicil�r, bacılar--h�r� bir yandan s�ni mizl�y�c�kl�r ki: "Dinm�, k�s s�sini! Xortdan g�l�r s�ni aparar!" B�li, halla-hallaynan s�ni aparıb qatacaqlar bir ki�inin yanına. Onda daha s�n m�ni haradan tapacaqsan? (Çırtıq çalıb oxuyur).

Page 14: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

Bir gün olar s�n d� m�ni atarsan, Qurtlarınan a�nalı�ı qatarsan, Balam, qatarsan, Bacım, qatarsan!... (Bir az dayanıb fikir el�y�nd�n sonra, baxır Nazlının v� anasının üzün�). Ana, b�lk� m�n kef havasına bu sözl�ri danı�ıram? (K�rb�layı Fatma xanım dinmir. Nazlı g�lib �sk�nd�ri qucaqlayır). N a z l ı . Dada�, kefli d� olsan, m�n s�nin sözünd�n çıxmanam. N ö k � r l � r (töv�üy�-töv�üy� girib, x�b�r verirl�r). Xanım, çıxın e�iy�, qonaqlar g�lir. Xanım v� Nazlı qaçırlar otaqdan. H a c ı H � s � n (üstü-ba�ı tozlu, girib töv�üy�-töv�üy� ota�ın o t�r�fin�, bu t�r�fin� baxır, uzaqdan salavat s�si g�ldikc� ucalır). Allah-taalanın h�r bar b�lası g�r�k bizim vilay�t� nazil ola, �eyx c�nabları yolda bir az naxo� olub. Bari allah ��fa versin ki, x�cal�t olmayaq. (�sk�nd�r�). �sk�nd�r, bu gün qonaqların yanında özünü yax�ı saxla. Ayıbdı, dost-dü�m�n var. � s k � n d � r. Dada�, bu haman ölü dirild�n �eyxdir ki, g�lir? H a c ı H � s � n. �eyx N�srullah c�nablarıdır. D�xi vaxtım yoxdur s�nn�n artıq danı�ma�a. (�st�yir çıxsın). Görüm evd� h�r bir �eyi hazır el�yibl�rmi? � s k � n d � r. Dada�, el�d� qonaqdan t�v�qqe el� ki, �vv�l qabaqca m�ni diriltsin; çünki el� m�n d� ölü kimi bir �ey�m. Hacı H�s�n tez v� dinm�z g�lib yapı�ır �sk�nd�rin qolundan v� ç�k�-ç�k� aparır e�iy�. Salavat s�si, adamların hay-küyü yaxınla�ır. Tarap-turup, at ki�n�m�si v� qiylu-qal g�ldikc� ucalır, H a c ı H � s � n bir t�r�fd�n v� � e y x � h m � d bir t�r�fd�n, � e y x N � s r u l l a h ı qoltuqlayıb, g�tirirl�r iç�ri v� oturdurlar dö��yin üstünd� v� özl�ri ç�kilib, �d�bl� dururlar k�narda. H a c ı B � x � � l i, H a c ı K � r i m, H a c ı K a z ı m, M � � � d i O r u c, M i r B a � ı r a � a v� h a c ı l a r, otaq tutduqca, c a m a a t üst-ba�ları tozlu, töv�üy�-töv�üy� ota�a girib, �d�bl� dururlar k�narda. �eyx N�srullah naxo� kimi heç k�s� baxmayıb, dayanır yastıqlara. �sk�nd�r adamların içind�n ba�ını çıxardıb baxır. Hacı H�s�n i�ar� el�yir ki, çıxıb getsin. �sk�nd�r yox olur. �eyx �hm�d yava�ca g�lir, çökür �eyx N�srullahın qaba�ında v� dizi üst� yava�ca soru�ur. � e y x � h m � d (�eyx N�srullaha). �eyx�na, �hvalınız indi nec�dir? �eyx N�srullah bir söz dem�yib, ba�ını t�rp�dir. H a c ı H � s � n (qorxa-qorxa �eyx �hm�d� yavıq g�lib). �eyx c�nabları izin versin çay g�tirsinl�r. �eyx N�srullah ba�ı il� yox i�ar�si el�yir. H a c ı H � s � n (qorxa-qorxa). B�lk� q�ndab g�tirsinl�r?

Page 15: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

�eyx N�srullah yen� ba�ı il� i�ar� el�yir razı deyil. H a c ı H � s � n. B�lk� �eyx c�nabları t�am buyuralar? Yax�ı cüc�-plov bi�iribl�r. � e y x N � s r u l l a h (heç k�sin üzün� baxmayıb yava�ca). Ad�mi d�r v�qti-m�r�z i�t�hayi-t�am n�miba��d. Dil niz d�r v�qti-ibtila b�ill�ti-h�va v� istilayi-m�r�zi-hübbi dünya, r��b�t b�zikri-p�rv�rdigar n�midar�d. T�am h�rç�nd l�ziz ba��d v� lakin d�r n�z�ri-bimar l�zz�t namid�h�d. Dil niz çün b�m�r�z zatül-s�f�r v�sv�seyi-dünya mübt�la ba��d, �z nem�ti-b�nd�giyi-xuda v� t�hsili-faideyi-üqba müt�l�zziz n�mig�rd�d. B�q�dri-mat�hzünü lid-dünya yüxrücühümül-axir�tü min q�lbik� v� biq�dri mat�hzünü axir�tin yüxrücü hümmüd dünya min q�lbik� [7]. [7] X�st�lik zamanı insanın xör�k yem�y� meyli olmaz. Ür�k dünyanın h�vavü h�v�s m�r�zin� mübt�la olan vaxt allahı yada salma�a r��b�t etm�z; yem�k n� q�d�r l�zz�tli olur-olsun x�st�nin n�z�rind� l�zz�tli görünm�z v� axir�t faydasını �l� keçirm�k d� ona l�zz�t verm�z. S�nd� axir�t e�qi olsa, dünya üçün göz�l hesab etdiyin �eyl�rin hamısını axir�t s�nin ür�yind�n çıxardar v� axir�td� görm�k ist�diyin �eyl�r dünyanı s�nin ür�yind�n çıxardar. (Bir az fikir el�yib, baxır Hacı H�s�nin üzün� v� bird�n dik�lib çı�ırır). Nec� t�am? Nec� cüc�-plov? (�eyx �hm�d�). �eyx �hm�d, m�ni hara g�tirmis�n? Bunlar nec� müs�lmandırlar? Nec� mömindil�r? Bu n�dir? (Ota�ın f�r�l�rini göst�rir). Bu xalil�r n�dir? Nec� t�am, nec� cüc�-plov? �eyx �hm�d, m�g�r s�n bunlara dem�mis�n ki, m�nim xör�yim günd� bir xurmadır?! �eyx �hm�d v� adamlar qorxub titr�yirl�r. � e y x � h m � d. B�li, �eyx�na, demi��m. � e y x N � s r u l l a h (üzünü adamlara tutub çı�ırır). Bu n�dir, v�l�düzzina? N� uymusunuz bu dünyaya? �nn� dünyaküm indi lahövl� min v�r�q�tin fixümmi c�rad�tin. Bu n�dir? N� ist�yirsiniz? N� axtarırsınız? Öl�c�ksiniz, �g�rçi �ah olasız. Dünyayi-�üma d�r n�zdi-m�n h�r ayin� biq�drt�r �st �z b�rgi ki, d�r d�h�ni-m�l�x ba��d [8]. Sizin dünyanız ibar�tdir altı cür l�zz�td�n: m�tum, m��rub, m�lbus, m�nkuh, m�rkub v� m��mum. V�ss�lam! Lakin t�amların �n l�zz�tlisi baldır ki, arının tüpürc�yind�n �m�l� g�lir. �çdiyiniz suyun içind� minl�rc� heyvanat c�md�yi üzür. �tirl�rinizin �lası mü�kdür ki, ahunun göb�yinin qanından ibar�tdir. M�rkubatın ��r�fi atdır ki, onu min�n h�mi�� x�tadadır. Libasların n�fist�ri ip�kdir ki, qurdun üfun�tli a�zından çıxır. O ki, qaldı m�nkuhatın mü�zz�m faydaları burada m�tl�b bir az tuldur (bir az sakit olub, yava�ca deyir). Sudm�ndt�r daruyi ki, c�r�b xarxari-�ahidan gülüzarra füru mini�an�d, �mri-t�zvic nikahi-mit��st. T�dbirist m�tin d�r mühafiz�ti-��hristani-iman �z taraci-türkan, q�mz�hayi canistan hisnisti-h�sini d�r t�qlidi-xuni-fasid [9]. (Çox ucadan). M�n t�z�vv�c� �hr�z� nisfi dinihi. Y�ni h�r k�s ki, t�zvic kon�d nisfi-dini-xudra �z ��rri-v�svasi-�eytani v� f�sadi v� h�v�shai-n�fsani eym�n ba��d [10]. (Bir az dayanıb yava�ca), �eyx �hm�d, bu camaatın içind� bacılardan heç gözüm� d�ymir? Deyn�n ki, o

Page 16: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

biçar�l�r� x�b�r versinl�r ki, onlar da buraya g�lib v� p�rd� dalına c�m olub, allah-taalanın hökml�rini e�itm�kd�n bib�hr� qalmasınlar. [8] Sizin dünyanız m�nim yanımda ç�yirtk� a�zında olan yarpaqdan da alçaqdır. [9] Gözl�rin x�yalı il� t�rp�n�n çox qa�ıntılı qoturlu�un �n faydalı d�rmanı-- evl�nm�k m�s�l�si, y�ni si�� el�m�kdir. �man m�ml�k�tini canalıcı naz-q�mz� göz�ll�rinin qar�tind�n mühafiz� etm�k üçün si�� möhk�m bir t�dbirdir. [10] H�r k�s evl�ns�, evl�nm�k onun dinini saxlar. V�l�düzzina, y�ni h�r k�s evl�ns�, öz dininin yarısını �eytanın ��rind�n v� n�fsani h�vavü h�v�sd�n qorumu� olar. Adamlar h�r�k�t� g�lir. Çadraya bürünmü� övr�tl�r t�k-t�k ota�a girib, ki�il�rin dal t�r�fin� düzülürl�r. � e y x N � s r u l l a h (ucadan). �ks�rü �hlinnaril-�z-z�b; bi�t�rin �hli-c�h�nn�m �zaban�nd (yava�ca �eyx �hm�d�). �eyx �hm�d, m�nim taq�tim yoxdur, s�n bunları ba�a sal. � e y x � h m � d (camaata). �eyx c�nablarının f�rmayi�ind�n bel� m�lum olur ki, c�h�nn�m �hlinin çoxsu si�eyi-müt�d�n m�hrum olan ki�i v� övr�tl�rdir. � e y x N � s r u l l a h (�eyx �hm�d�). Ucadan de, ucadan de. (Çı�ıra-çı�ıra). Dü rük�t n�mazi ki, müt�z�vvic güzar�d beht�r �st �z h�ftad rük�t n�mazi ki, �z�b miküzar�d [11]. (Bird�n aya�a qalxıb v� sa� �lini camaata tutub, çox ucadan). T�zvic kon v� g�r n� �z cümleyi r�hbanani-n�sarayi v� g�r n� �z b�rad�rani-�eytani [12]. [11] Evlinin qıldı�ı iki rük�t namaz subayın qıldı�ı yetmi� rük�t namazdan yax�ıdır. [12] Evl�n, �ks t�qdird� n�sara r�hbanlarından v� �eytan qarda�larından olarsan. H a c ı H � s � n (qaba�a yeriyib, dü�ür �eyx N�srullahın qaba�ında s�cd�y�). �eyx�na, biz� r�hmin g�lsin; biz yazı�ıq. Biz h�r halda sizin �mriniz� ita�t etm�y� hazırıq. Biz� yazı�ın g�lsin. � e y x N � s r u l l a h (bir q�d�r Hacı H�s�nin üzün� baxandan sonra ba�layır a�lama�a). H�zr�t Davudra b� q�bristani güzar iftad�, m�l�ki �zabra did ki, mürd�ra �zab mikün�d. H�zr�t f�rmud [13]. (Dayanıb oturur yer� v� camaat ba�layır a�lama�a). �eyx �hm�d, danı�ma�a taq�tim yoxdur. [13] Davudun bir q�biristana yolu dü�dü, gördü ki, �zab m�l�ki bir ölüy� �zab verir. H�zr�t buyurdu. H a c ı H � s � n. Allah ��fa versin! A d a m l a r. Allah ��fa versin! Adamların içind�n "ç�kil oyza yol ver" s�si g�lir. H e y d � r a � a, � l i b � y v� mü�llim M i r z � H ü s e y n girirl�r iç�ri. �eyx N�srullah bunlara göst�ril�n hörm�ti görüb, durur aya�a. � e y x N � s r u l l a h. �eyx �hm�d, bu a�alar kimdirl�r?

Page 17: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

H a c i H � s � n. �eyx�na! Bu Heyd�r a�adır, tel�rafxanada sahibm�ns�b v� �hli-elm bir vücuddur. Bu a�a--�liqulub�ydir. M��hur Cahangir b�y m�rhumun o�lu; özü d� hakim yanında dilmancdır. Bu c�nab--Molla Hüseyn mü�llimdir. � e y x N � s r u l l a h (�li il� g�l�nl�r� yer göst�rir, onlar da otururlar). M�zaci-��rifiniz in�allah s�lam�tdir? H e y d � r a � a. Allah-taala siz t�k ül�manın say�sini bizim üstümüzd�n �skik el�m�sin. � l i q u l u b � y. Allah siz� ömür versin. � e y x N � s r u l l a h. Çün ad�mira b� c�naz� güzar�nd v� raqimani-kitabxaneyi-qeybi ibr�txaneyi-kalbudi-insanra baxameyi-�c�l b�r lövhi-t�xteyi-tabut nigar�nd h�qq-t�ala.... [14] (�eyx N�srullah bird�n "uy-uy" el�yib, üzünü qırı�dırır v� sol �lini qoyur böyrün�). [14] El� ki, insanı q�br� qoydular, qeyb kitabxanasının katibl�ri insan b�d�ninin ibr�txanasını �c�l q�l�mil� tabut taxtasının üstün� yazarlar.... Allah-taala.... Adamlar t��ccüb� g�lib dinmirl�r. �eyx �hm�d gen� bir söz dem�yib, durur aya�a v� Hacı H�s�n� i�ar� el�yib çıxır. Hacı H�s�n �eyx �hm�din dalınca çıxandan sonra �eyx N�srullah yen� ba�layır moiz�sini. Çehl sual �z u nümay�d. �z cümleyi on sual: yeki an�st ki, f�rz�ndi-alim, zahiri xudra balibashayi-kafiran zin�t dadi v� batini xudra ki, m�h�lli-n�z�ri-m�n büv�d vagüza�ti. N�dan�m ki, d�r c�vabi-in sual çe guy�nd? [15]. [15] Ona 40 sual ver�r. O suallardan biri odur ki, ey alim o�lum, s�n öz zahirini kafirl�rin paltarları il� b�z�din, amma m�nim n�z�rimi c�lb ed�n batinini yaddan çıxartdın. Bilmir�m bu suala nec� cavab ver�c�kl�r. H e y d � r a � a. B�li, c�nab �eyx, biz h�r halda allah-taalanın günahkar b�nd�l�rind�nik. (Üzünü adamlara çönd�rib bir az yava�). Ma�allah, c�nab elm d�ryasıdır; m�n bel� alim görm�mi��m. A d a m l a r ı n b i r n e ç � s i. Ma�allah, q�rib� danı�ır, lap allah vergisidir. � l i q u l u b � y (adamlara). Ma�allah olsun �eyxin elmin�! "Malades!". � e y x N � s r u l l a h (Heyd�r a�aya). A�ayi-m�n, bu ��h�rd� sizd�n savayı da �cn�bi d�rsini oxuyan var, yainki siz iki n�f�rsiniz? H e y d � r a � a. Xeyr, �eyx�na, yoxdur. Ancaq bir neç� n�f�rik. Do�rudur, Hacı H�s�n a�anın o�lu da Fir�ngistanda oxuyub; amma çifayda ki, axırı pe�imanlıq olub. H�qiq�t, c�nab �eyx, �cn�bi mill�tl�rin dilini insan bir az öyr�ns�, heç eyib deyil. � e y x � h m � d v� H a c ı H � s � n girirl�r iç�ri. Amma bir sur�td� ki, müs�lman u�a�ı ill�rl� gedib kafirl�r içind� qaldı, �lb�tt�, etiqadı d�yi�il�c�kdi. H a c ı H � s � n. �eyx�na, do�rusu, m�n övladdan yana b�db�xt olmu�am. Bir q�l�tdir el�mi��m.

Page 18: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

� e y x N � s r u l l a h. Hacının o�lu da burada camaat içind�dir? H a c ı H � s � n. Xeyr, c�nab �eyx, x�cal�tind�n sizi görc�k qaçıb gizl�nib. Allah onun üzünü qara el�sin. � e y x N � s r u l l a h. �mr b�m�ruf h�r müs�lmana vacibdir. Hacı H�s�n a�a, ça�ırın o�lunuzu g�lsin; m�n onu görm�k ist�yir�m. Adamlar h�r�k�t� g�lir, Hacı H�s�n qapıya t�r�f gedir, bir övr�t ba�layır ucadan a�lama�a. N� ist�yir övr�t? M � � � d i O r u c (bir az qaba�a yeriyib). �eyx�na, bu m�nim anamdı; o�lundan ötrü a�layır. O�lu haman K�rb�layı F�tullahdır ki, sizin m�rh�m�tinizn�n Xorasanda dirilib. A � l a y a n ö v r � t (çadra ba�ında, bir az a�laya-a�laya qaba�a g�lir). Bel� s�n� qurban olum, ay �eyx! M�n o�lumu s�nd�n ist�yir�m. � e y x N � s r u l l a h (çox ucadan). H�r süx�n cayi, h�r nükt� m�qami dar�d [16]. [16] H�r sözün bir yeri, h�r nükt�nin bir m�qamı var. � e y x � h m � d (övr�t�). Ay bacı, ç�kil get, �eyx� ba�a�rısı verm�; h�l� o söhb�tin vaxtı deyil. Hacı H�s�n yapı�ıb � s k � n d � r i n �lindn g�tirir. �sk�nd�r g�lib durur �eyx N�srullahın qaba�ında v� �ll�rini cibl�rin� qoyub baxır onun üzün�. � e y x N � s r u l l a h. B�yin ismi-��rifi n�dir? H a c ı H � s � n. Nök�rinizin adı �sk�nd�rdir. � e y x N � s r u l l a h. P�h, p�h! �sk�nd�r! �sk�nd�r! �sk�nd�ri-Rumi! �sk�nd�ri-Zülq�rneyn! N� göz�l ismdir! �sk�nd�r, �sk�nd�r! Hiç yek �z ahadi-x�lqra t�kmili-n�fsi Hacı H�s�n Hacı B�x��lini i�ar� il� ça�ırır v� h�r ikisi çıxır e�iy�. v� t�hzibixülq z�rurit�r �z mülki-s�latin nist ki, m�ml�k�t s�ddi möhk�m b�st� ki�v�ri-xatir sükn�ra zi ��ri-y�cuci t��vi�i dü�m�nani-�um eym�n k�rdan�d [17]. [17] Xalqın heç bir n�f�rin� öz n�fsini v� �xlaqını t�mizl�m�k pad�ahlara v� sultanlara z�ruri olan q�d�r z�ruri deyildir ki, m�ml�k�t� möhk�m bir �sk�nd�r s�ddi ç�kib, q�lb ölk�sini, Y�cucun ��rri kimi pis olan dü�m�n t��vi�ind�n �min el�sin. �z �s�ri söhb�t�st, H�r çi d�r in al�m�st. V�rzi küca yafti Bid b�hayi-n�bat [18].

Page 19: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

[18] Bu dünyada h�r n� varsa, hamısı yolda�lıq �s�ridir, yoxsa söyüd a�acı n�batat baharını haradan tapacaqdı? � s k � n d � r. B�li, c�nab �eyx, ba�a dü�düm. H e y d � r a � a (�liqulu b�y�). Görürs�n �utit el�yir. � e y x N � s r u l l a h (�sk�nd�r�). C�nabınız da bir m�ns�b sahibisiniz ya yox? � s k � n d � r. Xeyr, m�n heç bir �ey sahibi deyil�m. M�ns�b sahibi bu a�alardır. (Heyd�r a�anı v� �liqulu b�yi göst�rir). M�n ancaq bu meyv�l�rin içind� itburnu gülüy�m. � l i q u l u b � y (Heyd�r a�aya). Y�qin gen� keflidi. � e y x N � s r u l l l a h (�sk�nd�r�). Bel� m�lum olur ki, sizin d�rsiniz bu a�aların d�rsind�n azdır ki, bir m�ns�b� çata bilm�misiniz. � s k � n d � r. B�li, b�li, bunlar elm d�ryasıdırlar. �ndi d� ki, in�aallah, siz c�nabdan ölü diriltm�k elmini öyr�n�rl�r, onda daha lap alim olarlar, in�aallah! � e y x N � s r u l l a h (hacılara). Hacı H�s�n a�a, t�v�qqe edir�m bu bi�d�bi buradan k�nar ed�siniz! Bu mürt�d allah-taalanın hikm�tin� istehza el�yir. Hacı H�s�n v� qeyril�ri �sk�nd�ri h�d�l�yib, salırlar e�iy�. H e y d � r a � a. �eyx�na, onun a�lı ba�ında deyil, çünki gec�-gündüz keflidir. M i r B a � ı r a � a. H�l� kefliliyi qalsın k�narda, h�l� hicabı da danır. Deyir ki, g�r�k övr�tl�r üzüaçıq g�z�l�r. � e y x N � s r u l l a h (çox ucadan). Nec�? H a c ı K � r i m. Xeyr, Mir Ba�ır a�a, o q�l�ti el�y� bilm�z. M i r B a � ı r a � a. Nec� el�y� bilm�z? Hazır dün�n m�g�r doqquz ya�ında bacısına dem�yib ki, dur çıxaq küç�y� ged�k, g�z�k. N� bilim, gün çıxıb, çiç�kl�r açıb. M�n öz qula�ımnan e�idmi��m. � e y x N � s r u l l a h (durur aya�a). Vaveyla, vaveyla! (Adamlar h�r�k�t� g�lir v� hamı qalxır aya�a, �eyx N�srullah qapıya t�r�f hücum el�yir). M�n bu vilay�td� qala bilm�n�m! Adamlar qarı�ır bir-birin�. Hacı H�s�n t��vi�l� girir iç�ri v� a�laya-a�laya gedib dü�ür �eyxin ayaqlarına. H a c ı H � s � n. �eyx�na, m�n yazı�am, m�n� r�hmin g�lsin. N� t�nbeh lazımdır, m�n el�yim; ka� siz m�nim evimd�n narazı getm�yin v� m�ni b�db�xt el�m�yin. H a c ı l a r. �eyx�na, siz sakit olun. Biz bu saat onu buradan qovarıq, itilib ged�r c�h�nn�m�! Adamların bir neç�si evd�n çıxıb, �sk�nd�rin dalınca deyin�-deyin� qaçırlar. H a c ı H � s � n (adamların dalınca). Yava�! Yava�! S�br el�yin. M�n özüm onun t�nbehini el�r�m. Hacı B�x��li, Hacı K�rim, Hacı Kazım! Cahıl-cuhulu sakit el�yin, m�n özüm o m�lunun öhd�sind�n g�l�r�m (çıxır, otaqda qalır �eyx N�srullah v� �eyx �hm�d). � e y x N � s r u l l a h. �eyx �hm�d, m�nim bu �sk�nd�rdi n�di, bundan gözüm su içmir.

Page 20: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

� e y x � h m � d (bir az fikird�n sonra). �eyx�na, heç narahat olma, onu buralarda heç adam yerin� qoyan yoxdur. S�n dama�ını pozma, i�ind� ol. � e y x N � s r u l l a h (bir az fikir el�yib). �eyx �hm�d, �vv�l�n, çıx ev sahibin� x�lv�tc� de ki, m�n� bir tik� çör�k g�tirsinl�r. Saniy�n [19], t�v�qqe el� ki, g�lib m�n� yer göst�rsinl�r, rahat olmaq ist�yir�m. V� salis�n [20], (bir az dayanıb) d�xi özün bilirs�n ki, söz yox ki, t�darük görübs�n. M�n bu gec� t�k burada qala bilm�n�m, b�d�nim yekc� a�rıyır. G�r�k ovduram.... Allaha �ükür, özün hamısını bilirs�n. D�xi dayanma, tez ol! [19] �kincisi. [20] Üçüncüsü. �eyx �hm�d çıxır, hava ba�layır qaranlıqla�ma�a. (�eyx N�srullah g�lib oturur dö��yin üstünd� v� bir q�d�r fikird�n sonra öz-özün�). M�n h�mi�� xalqa dey�nd� ki, naxo�am, el� bilirl�r ki, xalqı aldadıram; amma allah �ahiddir ki ... (bir az dayanıb) m�n heç k�si aldatmıram; çünki h�qiq�td� m�n naxo�am. Camaatın qaba�ında m�n özümü naxo�lu�a vuranda, �eyx �hm�d h�mi�� el� bilir ki, m�n adamları �l� salıram; amma bu biçar�nin heç x�yalına g�l� bilm�z ki, m�nim m�r�zim çox �idd�tli m�r�zdir.... (Fikir el�yir). H�min bu m�r�zin b�r�k�tind�ndir ki, m�n bu bambılı �hm�din yanında olmu�am bir balaca u�aq v� a�layıb atamdan ki�mi� ist�y�n kimi günd� bir d�f� utana-utana deyir�m: "�eyx �hm�d, m�n� ki�mi�" (iki �lil� üzünü örtüb, sakit oturur). Hacı H�s�nin nök�ri � l i bir m�cm�yi içind� plov v� qeyri xör�kl�r g�tirib qoyur ortalı�a v� çıxır. � e y x � h m � d daxil olur v� g�lib durur bir t�r�fd�. Bir q�d�r keçir, qapıda iki ö v r � t görs�nir. Pıçapıç il� övr�tl�r bir b a l a c a ö v r � t i n �lind�n tutub, g�tirirl�r iç�ri v� dururlar qapının yanında. Nök�r girib çıraq yandırır. H a c ı H � s � n övr�tl�rin dalınca girir. H a c ı H � s � n (övr�tl�r�). Qızım, utanma, allah �mridir. Niy� utanırsan? � e y x N � s r u l l a h. �eyx �hm�d, m�nim t�r�fimd�n v�kil ol v� si��ni cari el�. � e y x � h m � d. Ba� üst�. Hamı çıxır v� balaca övr�t qalır otaqda. Bu da ist�yir adamların dalınca çıxsın; amma çıxanlar qapını örtüb, bunu qoyurlar iç�rid�. �eyx N�srullah durur aya�a v� bir q�d�r fikird�n sonra t�rp��m�yib, övr�t� sarı b�la��tl� deyir. � e y x N � s r u l l a h. O s�nin öz ixtiyarındadır: ist�yirs�n get, ist�yirs�n qal. O s�nin öz ixtiyarındadır ki, öl�nd� dü��s�n b�rz�x [21] al�min�. Ayaq t�r�find�n baca açıla c�h�nn�m� v� qatır yek�likd� �qr�bl�r g�lib yapı�alar b�d�nin�. Bu da s�nin öz ixtiyarındadır ki, s�ni q�br� qoyanda ba� t�r�find�n bir d�riç� açıla v� o d�riç�d�n bir n�f�r qılman g�lib s�nn�n mazaqla�a v� bu �snada qılmanın boynunda sana düzülmü� z�b�rc�d dan�l�ri qırılıb da�ılalar v� ba�layasınız h�r� bir t�r�fd�n z�b�rc�di gen� sapa düzm�y� v� bir d� gör�siniz ki, yetmi� min dünya saatları g�lib dolanıb v� indi qiyam-

Page 21: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

qiyam�t olur. (Övr�t� yavuqla�ır). O v�d� qılman yapı�ar s�nin �lind�n (yapı�ır övr�tin �lind�n) v� gül�-gül� s�n� dey�r: "Gör�s�n dünyada n� q�d�r savab i�l�r görübs�n?" [21] C�h�nn�m. P � r d � ÜÇÜNCÜ M�CL�S Üçüncü m�clis vaqe olur ��h�rin k�narında, q�biristanın yanında. Çox c�miyy�t ayaqyalın, �alvar v� tumanlarını diz�d�k çırmayıb, �ll�rini �ll�rinin üst� qoyub, ayaq üst� durublar. Ortalıqda � e y x N � s r u l l a h uca da�ın üstün� çıxıb, oturub danı�ır. Sa� t�r�find� � e y x � h m � d, sol t�r�find� H a c ı H � s � n v� �trafında biz gördüyümüz adamların hamısı, �sk�nd�rd�n v� övr�tl�rd�n savayı. � e y x N � s r u l l a h (�lind� bir cildli yek� kitab, çox f�sah�tl� danı�ır). D�r x�zaini-qüdr�t cövh�ri-��rift�r �z elm v� n�fist�r �z dani� nist (�airan�). Elm b�v�d zind�giyi-canü dil, Elm b�h�d taz�giyi-abü gil. Elm n�simi-ç�m�ni-can b�v�d, Rayiheyi-rövzeyi-rizvan b�v�d. H�r ki, b�s�rçe�meyi--dani� r�sid, Abi-h�yati-�b�dira ç��id [22]. [22] Qüdr�t x�zin�l�rind� elmd�n daha �ziz v� daha qiym�tli bir c�vahir yxdur. Q�lbin v� ruhun ya�ayı�ı elm� ba�lıdır. Elm suya v� palçı�a t�z�lik ver�r. Elm can ç�m�ninin n�simidir. Elm behi�t ba�ının �tridir. Elm s�rçe�m�sin� çatan adam h�mi��lik abi-h�yat daddı. (Bir az dayanıb, kitabı iki �li il� yuxarı qalxızıb, çox ucadan). Budur kitab! Budur elm! (Bir az dayanıb yava�ca). �nvai-ülum v� �snafi-on dü qism�st: c�liyy� v� x�fiyy�. C�liyy� on ki, s�mti-i�tihar yaft�, �ks�ri-ül�ma b�r q�vaid v� q�vanini on mütt�le mi��v�nd v� �hateyi-d�qayiqü r�qabiqi-külliyyat v� cüziyyati-on minümay�nd. V� x�fiyy� on ki, d�r z�vayayi-ixtifa mand� h�r k�sra vüquf b�r h�qayiqi �srar v� b�dayei-asari-on müy�ss�r n���v�d. (Bir azca ucadan). �z cümleyi-x�fiyyat: �vv�l, elmi-tilismat�st. V� lakin bunnan i�imiz yoxdur. Dövvüm, elmi-t�sxirat. Bunnan da i�imiz yoxdur. Sevvüm, elmi-x�yalat. Bunnan da i�imiz yoxdur. C�harüm, elmi-��b�d�. Bunnan da i�imiz yoxdur. P�ncüm (aya�a durub, üzünü q�birstana çönd�rib, bir q�d�r baxıb, çox ucadan). Ric�ti-�mvat (bir az dayanıb, yava�ca), y�ni ölül�rin ric�ti. (Bir az sakit olub oturur, yava�ca). Bina b�r ümumi-f�vaid v� �ümuli-�vaidi-in kitab (kitabı yuxarı qalxızır)

Page 22: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

ki, lübbü lübab v� m�qbuli-ülül-�lbab�st. Misali bimisal, lazimül-imtisal, alic�nab, niqab�ti-intisab, diray�ti-nisab, v�lay�ti-iktisab, c�lalül-h���m�t v�ddövl�, q�vimüd-din v�l-mill�t, s�rirarayi-gah-Xösrövi �miri-bahadir lazal�, mü�yy�d�n min indillah binn�fsil-qüdsiyy�, sim�ti-südur yaft ki, in h�qiri-f�qir N�srullah ibni-C�f�rül-vaizül-�sf�hani b�t�lifi in kitab i�ti�al kün�d v� in risal�ra ki, b� "K��fül-k���afi-hikm�ti-ric�t" g��t� b�r p�nc m�qs�d m�bni saxt. �vv�l, elmi-simiya; dövvüm, elmi-rimiya; sevvüm, elmi-kimiya; ç�harüm, elmi-limiya; p�ncüm, elmi himiya. V� lakin bunlarınan da i�imiz yoxdur. (Bir az dayanıb). Ric�t b�f�thra, b�m�niyi-b�rg��t b�dünyast b�d �z mürd�n. (Bir az baxıb, çox ucadan) Oturun! Adamların hamı bird�n çöküb, diz üst� otururlar. �eyx bir az alçaqdan. B�zi münkirl�r deyirl�r ki, ric�t b�d �z m�rg münafiyi-t�klif�st. Zira k�si ki, mürd�, t�klif �z u mürt�fe �üd. Dübar� am�d�ni u be in al�m çe s�m�r dar�d? (Ucadan). B�lk� sizin d� içinizd� bel� münkirl�r var? �g�r var, g�lsin m�nim b�rab�rim�. M�n bu kitab il� onun cavabını verim. Kimdir dey�n ki, ölül�r d�xi bu dünyaya qayıtmayacaqlar? � e y x � h m � d (yava�ca �eyx N�srullaha). �r�bc� de, �r�bc� de. � e y x N � s r u l l a h (çox ucadan). F�iza �r�ft� haza v� övz�htü l�k� fil-qövli bir-ric�til-l�ti içt�m��ti�-�i�tü �leyhima fi c�miil-�qvam. Bunu inkar ed�n g�r�k el�d� bunu da inkar ed� ki, d�sti mübar�k��ra b�r pü�ti gusf�ndi (ba�layır a�lama�a), fürud avürd� düayi-b�r�k�t güft v� b�qüdr�ti bari-t�ala �z on ek gusf�nd h�ftad gusf�ndi dig�r müt�v�llid �üd�nd. Bir qoyunu bir saniy�d� yetmi� qoyun el�y�n öz b�nd�l�rini öldür� d� bil�r, dirild� d� bil�r. (Çox ucadan). Kimdir bunu danan? Qoy g�lsinl�r b�rab�rim�, bu kitab il� onların cavabını verim. H a c ı H � s � n (�li �linin üstünd�, qorxa-qorxa ba�ını a�a�ı �yib). F�da olaq s�n�, allahın hökmünü danan kafirdir. � e y x N � s r u l l a h (hirsl� camaata, ucadan). Durun aya�a! Hamı bird�n qalxır aya�a. M�g�r e�itm�yibsiniz ki, yetmi� min n�f�r bir qövm taundan h�lak olmu�dular. �rz k�rd, ilahi, �g�r mixasti inhara zind� g�rdani ta biladi-türa abad nümay�nd. Ondan ötrü ki, s�n gönd�rdiyin b�ladan qaçmayıb, ��had�t� yeti�ibl�r. Qoy indi dirilsinl�r. Qoy zind� olub, s�n� ibad�t el�sinl�r. Qoy bu dünyaya ric�t edib, s�nin ��h�rl�rini abad el�sinl�r. Xudav�ndi-al�md�n cavab g�ldi ki: (a�laya-a�laya) aya, dust midari ki, i�anra zind� nümay�m, b�c�h�ti xatiri tü? �rz Camaat ba�layır a�lama�a. g�rd: b�li! P�s h�qq-t�ala i�anra zind� g�rdanid Allah-taala onların hamısını diriltdi. Çinan ki, zikr �üd, mürd��nd v� zind� �üd�nd v� rücu nümud�nd b�in dünya. C a m a a t i ç i n d � n b i r q o c a k i � i (a�laya-a�laya). Ay �eyx, bel� qurban olsun s�n� m�nim canım. M�n p�hlivan o�lumu s�nd�n ist�yir�m ki, indi bir ay olar ölüb; m�nim ciy�rimi yandırıb. Qurban olum s�n�, ay �eyx, m�n yazı�am.

Page 23: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

Bir neç� adam ist�yir bel� t�v�qqe el�sin. � e y x � h m � d (ucadan). S�br el�yin, h�l� o söhb�tl�rin vaxtı deyil. Camaat ba�layır yen� a�lama�a v� yalvarma�a, biri deyir: "atamı dirilt", biri deyir: "anamı dirilt", biri: "bacımı", biri: "qarda�ımı". � e y x N � s r u l l a h (çox ucadan). Sükut! Hamı gözl�rinin ya�ını sil�-sil� s�sini k�sir. �eyx �hm�d, götür ka�ız-q�l�mi, h�r k�s öz qohum-�qr�basından öl�nl�rinin hansının dirilm�yini xahi� edir, yaz, ver m�n�. Adamlar h�r�k�t� g�lir, ist�yirl�r yavuqla�sınlar �eyx �hm�din yanına, bir-birini basır. B�zi a�layır. H�r k�s ist�yir qaba�a keç� v� axırda basa-bas dü�ür v� qiylu-qal ba�lanır. � e y x N � s r u l l a h (çox ucadan çı�ırır). �d�b! Hamı yava�-yava� ç�kilib durur öz yerind�. � e y x � h m � d (ka�ızı v� q�l�mi alır �lin�). Bismillahir-r�hmanir-r�him. H�r k�s öl�nl�rinin ric�tini, y�ni dirilib bu dünyaya g�lm�yini xahi� edir, bir-bir növb� il� v� qayda il� v� �d�b il� desin, m�n yazım bu ka�ıza v� yetirim �eyx h�zr�tl�rinin xidm�tin�. Yen� adamlar h�r�k�t� c�lib, ist�yirl�r basabas salsınlar. � e y x N � s r u l l a h (çox ucadan). �ss�br! Ya m���r�l-isl a m! [23]. [23] Ey müs�lmanlar! S�br edin. Camaat qorxub, sakit olur. � e y x N � s r u l l a h. (Hacı H�s�n�). Hacı H�s�n a�a, öl�nl�rinin adlarını bir-bir söyl�, �eyx �hm�d yazsın. H a c ı H � s � n (�d�bl� �ll�rini bir-birinin üstün� qoyub, qaba�a g�lir v� ba� �yir). Atam Hacı Mehdi. Allah sizin d� öl�nl�riniz� r�hm�t el�sin. C a m a a t (bir s�sl�). Allah r�hm�t el�sin! � e y x � h m � d (yazır). Atan Hacı Mehdi. H a c ı H � s � n. Anam S�kin�. � e y x � h m � d (yazır). Anan Sükeyn�. H a c ı H � s � n. Bir o�lum C�f�r (a�layır). � e y x � h m � d (yazır). Bir o�lun C�f�r. H a c ı H � s � n. Bir o�lum Heyd�r. � e y x � h m � d (yazır). Bir o�lun Heyd�r. H a c ı H � s � n. Qızım Sara.

Page 24: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

M i r B a � ı r a � a (bird�n adamların içind�n çı�ırır). Onu yazma! Onu yazma! Hacı H�s�n v� adamlar t��ccübl� baxırlar Mir Ba�ıra t�r�f. � e y x N � s r u l l a h (ucadan). O kimdir dey�n yazma? Ona n� d�xli var? M i r B a � ı r a � a (yeriyib qaba�a). �eyx�na, o qız, ayıb olmasın, m�nim övr�timdir! � e y x N � s r u l l a h. Xub, m�g�r �yalının dirilm�yin� razı deyils�n? M i r B a � ı r a � a (bir az duruxub). C�nab �eyx, sözüm orada deyil. M�n� bu acıq g�lir ki, h�y� Hacı H�s�n düz adamdır, niy� b�s qarda�ı Hacı Rzanı yazdırmır? Camaat diqq�tl� baxır Hacı H�s�nin üzün�. H a c ı H � s � n (Mir Ba�ıra hirsli). O s�n� borc deyil! Öz qarda�ımdır; ist�r�m yazdıraram, ist�m�n�m yazdırmanam. S�n� n� d�xli var? M i r B a � ı r a � a (Hacı H�s�n� hirsli). Çox �c�b, indi ki, o yek�likd� ki�ini yazdırmırsan, bir balaca qızı b�s niy� yazdırırsan? � e y x N � s r u l l a h (ucadan). Çox mübahis� lazım deyil! (Hacı H�s�n�). Hacı H�s�n a�a, n� s�b�b� öl�n qarda�ın Hacı Rzanı yazdırmırsan? H a c ı H � s � n (ba�ını a�a�ı salıb, fikir el�yir). �eyx�na! Qarda�ım Hacı Rza be� ild�n artıqdır ölüb; indi çürüyüb gedib; d�xi o nec� dirilib g�lib adam olacaq? � e y x N � s r u l l a h (çox ucadan). Nec� çürüyüb? Kimdir onu çürüd�n? �nz�r-üllah-ül-izam keyf� n�n��r�ha. Y�ni nigah kon b�suyi istixan�ha ki, çe gun� xudav�ndi-al�m onhara �z z�min bül�nd mikün�d v� b�cayi-xud r�dd mikün�d ki, c�s�di-i�an ba��d v� mür�kk�b mikün�d b�zira b�b�zi b�d �z on gu�t miruyan�d v� mipu�an�d [24]. Nec� çürüyüb? Kimdir onu çürüd�n? [24] Bax gör sümükl�ri nec� dirildirik. Y�ni sümükl�r� sarı bax gör xudav�ndi-al�m onları yerd�n nec� qaldırır v� öz yerl�rin� qaytarır ki, onların b�zisini o biril� birl��dirir, ondan sonra da �t �m�l� g�tirib, onların üz�rini örtür. � e y x � h m � d. (Hacı H�s�n�). Hacı H�s�n a�a, sözü müxt�s�r el�m�k lazımdır. �eyx h�zr�tl�rinin övqatı çox bahadır. Qarda�ın Hacı Rzanı da yazımmı ka�ıza ya yox? �xtiyar sizindir. �g�r dirilm�yin� razı deyilsiz, o özg� m�tl�bdir. H a c ı H � s � n (�eyx N�srullaha). �eyx�na, mümkündürmi ki, m�n� izin ver�siniz, gedim bir q�d�r fikirl��im? � e y x N � s r u l l a h. Xub, get fikirl��. Hacı H�s�n ba�ını a�a�ı salıb çıxır. � e y x N � s r u l l a h (Hacı B�x��liy�). Hacı a�a, növb�t sizindir. Öl�nl�rinizin adlarını bir-bir de, �eyx �hm�d yazsın. H a c ı B � x � � l i (�lini �linin üstün� qoyub, yeriyir qaba�a v� ba�layır a�lama�a). Atam-anam s�n� f�da olsun. �vv�l-axır, ayıb olmasın, bir qızım qalıb, o�ul üzün� h�sr�t qalmı�am. Bütün ömrümd� allah-taala m�n� iki o�ul m�rh�m�t el�yib: amma ikisini d� m�n biçar�nin �lind�n alıb. Birinin adı C�lil, birinin adı X�lil idi. C�lil on ya�ında idi, X�lil s�kkiz ya�ında. �kisi d� ni�anlı idi. El� C�lilin toyunun t�darükünd� idim ki, bird�n

Page 25: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

ayın�ayın g�zdiyi yerd�, bax, boynunun burasından, �li il� öz boynunun dalını göst�rir, bir yara çıxdı. N� q�d�r Usta C�f�r� dava-d�rman el�tdirdim, ba�a g�lm�di (a�layır). Ax, bin�va C�lil! N� q�d�r n�zr el�dim, neç� d�f� Qarada� oca�ına apardım, çifayda. Dem�yin�n yazı�ın �c�li tamam imi�. � e y x N � s r u l l a h. Hacı B�x��li, m�nim burada çox oturma�a vaxtım yoxdur. � e y x � h m � d. Hacı B�x��li, sözü müxt�s�r el�, kimi ist�yirs�n, de yazım. H a c ı B � x � � l i (�eyx N�srullaha). C�nab �eyx, d�xi m�nim sözüm yoxdur. M�n C�lilimi v� X�lilimi s�nd�n ist�yir�m. � e y x � h m � d (yazır). Dem�k ki, bir o�lun C�lil v� bir o�lun X�lil. Bunları yazdım. D�xi bunlardan savayı? H a c ı B � x � � l i. �eyx �hm�d a�a, d�xi bunlar kifay�tdir. � e y x � h m � d (t��ccüblü). Xub, m�g�r atandan, anandan v� qeyri �qr�banızdan v�fat ed�n yoxdur? H a c ı B � x � � l i. B�li, atam da, anam da v�fat edib; amma biçar�l�r çox qocalmı�dılar. O q�d�r qocalmı�dılar, o q�d�r qocalmı�dılar ki, özl�ri d� t�ng� g�lmi�dil�r. � e y x � h m � d. Dem�k, C�lild�n v� X�lild�n savayı özg� bir k�siniz yoxdur ki, yazım? H a c ı B � x � � l i (üzünü q�biristana t�r�f tutub). Ax, yzıq balalarım. Biçar� tifill�rin q�bri el� buradan görs�nir. �kisini d� bir-birinin yanında d�fn el�mi��m. Çünki o yazıq X�lil, do�rusu, çox nadinc idi, amma bir-birini çox ist�rdil�r. Odur ki.... �e y x N � s r u l l a h (Hacı B�x��linin sözünü k�sib hirsl�). Hacı B�x��li, �g�r d�xi öl�niniz yoxdur, ç�kil k�nara! H a c ı B � x � � l i. Xeyr, �eyx�na, d�xi yoxdur. C a m a a t i ç i n d � n b i r i s i (ucadan). Nec� yoxdur? P�s övr�tin Hürnis�ni nny� yazdırmırsan? Camaat t��ccübl� baxır s�s g�l�p t�r�f�. � e y x N � s r u l l a h. Kimdi o danı�an? G�lsin qaba�a. K � r b � l a y ı V � l i (qaba�a yeriyib). �eyx, m�n�m danı�an. Bu hacıdan (Hacı B�x��lini göst�rir) bir soru� gör�k, üç il bundan qabaq öl�n arvadını niy� yazdırmır? Adı da Hürnis�di; özü d� m�nim do�ma bacımdı. H a c ı B � x � � l i (K�rb�layı V�liy�). �til c�h�nn�m�, axma�ın biri! Öz �yalımdı; kefim ist�r yazdıraram, ist�m�z yazdırmaram; s�n� n� borcdu? � e y x N � s r u l l a h (ucadan). Sükut! Mübahis� lazım deyil! Hacı B�x��li, q�ti cavab lazımdır. M�nim vaxtım azdır; ist�yirsiniz ki, övr�tiniz dirilsin, yazdırın; ist�mirsiniz, ç�kilin k�nara. H a c ı B � x � � l i (bir az fikir el�yib). �eyx�na, t�v�qqe edir�m bir az izin ver�siz, ged�m fikirl���m. � e y x N � s r u l l a h. Çox �c�b, get fikirl��. �eyx �hm�d, gör d�xi kimdir xahi� ed�n, yaz qutar. Hacı B�x��li çıxır, adamlar ba�layır yava�-yava� azalma�a.

Page 26: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

K � r b � l a y ı V � l i (qaba�a g�lib). C�nab �eyx, bel� o q�d�ml�rin� qurban olum. M�nim bacım Hürnis�ni siyahıya yazdır, qoy yazıq arvad dirilsin v� öz dili il� c�nabınıza �rz el�sin, görün bu Hacı B�x��li onun ba�ına n� toy tutub. Onda c�nabınız gör�rsiniz ki, n� s�b�b� Hacı B�x��li övr�tinin dirilm�yin� razı deyil. H a c ı B � x � � l i (adamların içind�n dübar� qaba�a g�lib, hirsli v� ucadan). �d�, h�l� utanmırsan da danı�ırsan? Çox �c�b, Hürnis�ni yazdır. Amma bu ��rtl� ki, s�n d� öl�nl�rinin hamısını yazdır. K � r b � l a y ı V � l i (hirsli). Cox �c�b, yazdırram. � e y x � h m � d. Uzun danı�ıq lazım deyil. K�rb�layı V�li, �g�r dey�c�ks�n, öl�nl�rüvün adını de, ç�kil k�nara. K � r b � l a y ı V � l i. Atam M���di Mustafa. � e y x � h m � d (yazır). Atan M���di Mustafa. H a c ı B � x � � l i. Çox �c�b. K � r b � l a y ı V � l i. Bir o�lum Zeynal (ist�yir a�lasın). � e y x � h m � d (yazır). Bir o�lun Zeynal. H a c ı B � x � � l i. Çox �c�b. K � r b � l a y ı V � l i. Qızım Püst�. � e y x � h m � d. Qızın Püst�. H a c ı B � x � � l i. Çox �c�b. K � r b � l a y ı V � l i (bir az fikirl��ib). V�ss�lam. H a c ı B � x � � l i (hirsli qaba�a yeriyib, K�rb�layı V�liy�). Nec� v�ss�lam? B�s ananı niy� yazdırmırsan? B�s anan ölmüyüb? Keç�n il a�birç�k arvadı döy�-döy� öldürdün! H�, niy� dinmirs�n? Yoxsa qorxursan diril�, ged� hökum�t� �ikay�t ed�, s�ni tutub qatalar dustaqxanaya? H� ... niy� yazdırmırsan? Niy� gözl�rini b�r�ldirs�n? � e y x N � s r u l l a h (ucadan). Qiylü-qal lazım deyil. K�rb�layı V�li, ist�yirs�n, ananı da �eyx �hm�d yazsın; ist�mirs�n, ç�kil k�nara. K � r b � l a y ı V � l i. (ba�ını salıb a�a�ı). C�nab �eyx, qoy gedim fikirl��im. � e y x N � s r u l l a h. Xub, s�n d� get, fikirl��. K�rb�layı V�li v� Hacı B�x��li bir-birin� acıqlı baxa-baxa çıxırlar. Camaat ba�layır azalma�a. Uzaqdan kefli �sk�nd�rin s�si g�lir: "Xub, s�n d� get, fikirl��! Xub, s�n d� get, fikirl��!... Bu sözl�ri dey�-dey� v� cibind�n çör�k parçalarını çıxarıb yey�-yey� �sk�nd�r qalan t�k-tük adamların qolundan yapı�ıb, gül�-gül� baxır üzl�rin�. Onlar da bir söz dem�yib, ba�ları a�a�ı, çıxıb gedirl�r. �eyx N�srullah da�ın üstünd�n yenir a�a�ı v� �eyx �hm�d q�l�mdan-ka�ızı yı�ı�dırır. Sonra �sk�nd�r yen� öz-özün� bir-iki d�f�: "Xub, s�n d� get, fikirl��!--deyib, �eyxi gör�n kimi durur v� qah-qah ç�kib, u�unub el� gülür ki, az qalır yıxılsın. Sonra sakit olub, bir q�d�r �eyxin üzün� baxandan sonra deyir: � s k � n d � r. Hamı getdi fikirl��sin. Bu meydanda qaldı birc� n�f�r kefli �sk�nd�r. Bu meydan p�hlivan meydanıdır. Hün�r ist�r ki, �sk�nd�r kimi bir igid g�lib ��stin�n dursun bu meydanda v� desin: (ucadan). C�nab �eyx, h�r n� q�d�r ki, bu q�biristanlıqda (�li il� göst�rir) ölü basdırılıb, hamısını dirilt. Xa ... xa ... xa!... (Çönüb baxır camaat da�ılan t�r�f�). Xa ... xa ... xa!... Hamı getdi fikirl��sin: (�eyx N�srullaha t�r�f çönüb, g�lir onun qaba�ına v� ist�yir �l versin). C�nab �eyx, m�n ölüm �l ver! Lotusan h�y�, �l ver! � e y x N � s r u l l a h (ucadan). K�nar ol! M�n s�n� �l verm�r�m. S�n ��rab istemal el�yirs�n.

Page 27: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

� s k � n d � r. C�nab �eyx, siz g�r�k �ükr el�y�siniz ki, m�n ��rab içir�m. �g�r m�n ��rab içm�s�m, a�lım ba�ımda olar; a�lım ba�ımda olanda bird�n gözümü açıb, gör�r�m ki, aha bizim ��h�rimiz� bir müct�hid g�lib, adını qoyub ölü dirild�n v� mömin hacılarımızın ba�ını ric�t m�s�l�sil� piyl�y�-piyl�y� h�r gec� bir balaca qız alır. Xa ... xa ... xa!... M�n ölüm �l ver! Lotusan, �l ver! Xa ... xa ... xa!... � e y x N � s r u l l a h (çox hirsli). C�h�nn�m ol! Vallahı el� b�d dua el�r�m ki, yer il� yeksan olarsan! M�n allahın �mri il� h�r gec� int�hasız s�vaba nail oluram; d�xi s�nin t�k meyxanalarda övqatımı zaye el�mir�m (�eyx �hm�d�). �eyx �hm�d, g�l ged�k, h�l� bu babi çox söz danı�acaq. �eyxl�r uzaqla�ır. �sk�nd�r dinm�yib, baxır onların dalınca v� �eyxl�r gözd�n it�nd�n sonra iki yumru�unu yuxarı qalxızıb, ucadan deyir. � s k � n d � r. Bu qollarda Rüst�m p�hlivan kimi qüvv�tim olaydı, yapı�aydım sizin ayaqlarınızdan v� ataydım göyün üzün�, ba�a�a�ı g�lib, kal qarpız kimi paqq el�yib da�ılaydınız ... (v� özü d� paqq el�yib atılır göy�). Tfu, �arlatanlar! ... (kefli kimi ufuldayır. Sonra diqq�tl� öz-özün� baxıb, gül�-gül�). Buy! �d�, vallah, dinm�, dey�s�n el� lap p�hlivanam! Xa ... xa ... xa!... (papirosu yandırıb, yava�-yava� g�lib durur �eyx N�srullah oturdu�u da�ın üstünd�, ayaq üst� durub, baxır q�biristanlı�a. Bir q�d�r fikirli baxandan sonra heyifsil�nib, �ll�rini dizl�rin� vurub deyir:) Ax, allahın altında, �eyx N�srullah kimi m�nim d� bir el� elmim olaydı ki, burada yatan ölül�rn�n danı�a bil�ydim! Ax! �g�r olsa idi, üzümü tutardım bu q�biristanlı�a v� ça�ırardım: (çox ucadan). Ölül�r! (bir az alçaqdan). O v�d� hamı yatmı�lar ba�larını q�bird�n çıxardıb, soru�acaq idil�r ki, "n� deyirs�n, a �sk�nd�r b�y?" Onda m�n bu r�hm�tlikl�r� bir bel� v�siyy�t el�rdim; m�n bunlara dey�rdim: (üzünü q�biristanlı�a tutub çı�ırır). Ölül�r! (yen� bir az alçaqdan). Bir gün �eyx N�srullah g�lib duracaq sizin ba�ınızın üstünd� v� bir dua oxuyub, uca s�sl� ça�ıracaq: (ucadan). "Durun aya�a, ey allahın mömin b�nd�l�ri!" (Bir az dayanıb, bir az alçaqdan.) Ölül�r! M�n siz� v�siyy�t el�yir�m ki, �eyxin sözün� �m�l el�m�y�siz. G�lin bu kefli �sk�nd�rin sözünü bir yax�ıca dü�ünün v� n�sih�tini q�bul edin. V� �g�r m�nd�n soru�sanız ki, niy�?--M�n siz� cavab verm�y� hazıram. (Bir az dayanıb, cibind�n bir tik� çör�k çıxardıb yeyir). Ay r�hm�tlikl�r! �ndi siz burada rahatca yatıbsınız; heç dünyadan x�b�riniz yoxdur. Amma, vallah, billah, and olsun sizin �ziz canınıza el� ki, ba�ınızı q�bird�n çıxardıb durdunuz aya�a, lap pe�iman olacaqsınız. �g�r m�nd�n soru�sanız ki, niy�?--M�n siz� bu saat �rz el�r�m. Bel� tutaq ki, siz, m�s�l�n, dirildiniz. Çox �c�b. Axı diril�nd�n sonra bu q�biristanda ki, qalmayacaqsınız; ist�y�c�ksiniz ki, söz yox, da�ılasınız evl�riniz�. Çox �c�b, da�ıldınız. �ndi bir deyin görüm, sizi h�l� ev� qoyacaqlarmı? Vallah, billah, �eyx N�srullahın ba�ına and olsun, gedib gör�c�ksiniz ki, evl�rinizin qapıları ba�lıdır. B�li, n� eybi var, yerd�n bir da� götürüb, qapını döy�c�ksiniz ki, g�lib açsınlar. Onda qapının dalına bir adam g�lib soru�acaq: (nazik s�sl�) Ey, qapını döy�n, s�n kims�n? B�li, siz cavab ver�c�ksiniz ki, tez ol, aç qapını, m�n�m. (Nazik s�sl�). Axı s�n kims�n? Adın n�di? Aç qapını! M�n bu evin sahibiy�m. (Nazik s�sl�). C�h�nn�m ol, qoy get! Biz s�ni tanımırıq--A ki�i, nec� tanımırsınız? M�n K�rb�layı Hüseynquluyam, bu ev m�nimdi. M�nim burada arvadım var, u�a�ım var. (Nazik s�sl�). Çox danı�ma! �til c�h�nn�m�! S�nin burada heç zadın yoxdur! Qarda�ın Hacı F�r�c arvadını da alıb, evin� d�

Page 28: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

sahibl�nib, u�aqlarını da gönd�rib naxıra.--A ki�i, allah xatir�si üçün, aç qapını, m�nim burada �rim var (yo�un s�sl�). Çox danı�ma! Çıx qoy get! Biz� arvad-zad lazım deyil! Dünya doludu 9 ya�ında qıznan. S�nin kimi kaftarın yeri q�birdi. �til c�h�nn�m�! Haradan g�lmis�n, çıx qoy get ora! Biz� lazım deyils�n. Xa ... xa ... xa!... Xa ... xa ... xa ... (bird�n sakit olub baxır q�biristanlı�a v� ucadan ça�ırır). Ölül�r! (bir az yava�). G�lin bu kefli �sk�nd�rin sözünü e�idin v� nec� ki, yatıbsınız yatın! Allah siz� r�hm�t el�sin.... P � r d � DÖRDÜNCÜ M�CL�S �VV�L�NC� P�RD� Hacı H�s�nin evi, �sk�nd�rin ota�ı, H a c ı H � s � n v� övr�ti. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m fikirli oturublar. H a c ı H � s � n. Ay qız, Fatma, Nazlının �l-aya�ını hazırla, bu gün g�r�k köçür�k �eyxin ota�ına. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay Hacı, el� bu tezlikd�? H a c ı H � s � n. B�li, el� bu tezlnkd�.... K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m (bir az fikir el�y�nd�n sonra) Ay hacı, vallah bilmir�m n� el�yim? Lap m��tt�l qalmı�am: bilmir�m �eyx bu q�d�r arvadı n� el�yir? El� günd� birini alır. �ndi d� bizim qızı ist�yir. H a c ı H � s � n. Y�ni günd� birini alanda bir xlafi-��r i� görmür ki? Allahın �mridi, alır. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Hacı, yax�ı deyirs�n, amma qorxuram Nazlı atılıb- dü��. Bir d�, vallah, hacı, do�rudan, Nazlı h�l� lap u�aqdı. H a c ı H � s � n (hirsli). Axmaq-axmaq danı�ma! U�aq olma�ını ya olmama�ını m�n s�nd�n yax�ı bilir�m. Zilh�cc� ayının 18-d� doqquz ya�ı tamam olub, on ya�ına ayaq qoyub. D�xi bilmir�m u�aq n�y� deyirs�n? Sözü oyza-buyza atmaq lazım deyil. Bir yolluq a�kar de ki, Nazlını da ver�c�y�m Mir Ba�ır a�aya. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Yox, vallah, Mir Ba�ır a�aya verm�kd�n ötrü demir�m! Özün bil, öz qızındır. H�r k�s� ist�yirs�n ver. Ancaq bilir�m ki, Nazlı atılıb-dü��c�k. H a c ı H � s � n. C�h�nn�m�-gora atılıb-dü��c�k! Qız tayfası axmaq bir �eydi; xeyrini-��rini n� anlayır?! Kefli �sk�nd�rin bacısı ondan artıq olmayacaq ki! H�l� o g�r�k allahına �ükür el�sin ki, �eyx N�srullah kimi bir vücuda �r� gedir. Bir bel� müq�dd�s ��xsl� qohum olmaq el� bir q�nim�tdi ki, dünyada az-az adama qism�t ola bil�r. Bu bir

Page 29: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

m�rh�m�tdi ki, xudayi-taala biz� gönd�rir v� bunların hamısı keç�nd�n sonra, s�n özün g�r�k bil�s�n ki.... (yava�ca) �eyxi incitm�k olmaz. Axı g�r�k ba�a dü��s�n n� deyir�m. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m (yava�ca). Ba�a dü�ür�m. H a c ı H � s � n. Do�rusu, Fatma, m�n bu iki gündür, dey�s�n, el� bir t�h�r olmu�am: gözl�rim qaralır, h�rd�n bir ba�ım da gic�lir. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Ay hacı, allah k�rimdi, heç zad olmaz. H a c ı H � s � n (fikirli). N� bilim? (Bir az dayanıb). Di durma, Fatma, get. Nazlıya n� lazımdı de (övr�t çıxır, Hacı ba�ını a�a�ı salıb fikr� gedir. Bir az keçib, qapıya t�r�f baxır, guya bir �ey görür v� hövlnak aya�a durub soru�ur). N� ist�yirs�n? (cavab g�lmir. Tez-tez öz-özün� deyir). �st��fürullah r�bbi v� tube ileyh, bismillahür-r�hmanür-r�him, (sonra ucadan ça�ırır). Fatma, Fatma! �sk�nd�r girir iç�ri v� t��ccübl� soru�ur. � s k � n d � r. Ata, n� ist�yirs�n? H a c ı H � s � n (�sk�nd�r�). Bura g�l, bura g�l. G�l yapı�ım �lind�n, dizl�rim titr�yir (oturur, �sk�nd�r yapı�ır atasının �lind�n). Bismillahür-r�hmanür-r�him. Degin�n m�n� bir st�kan su g�tirsinl�r. � s k � n d � r. Ata, qorxma, heç zad yoxdur, ancaq bir az a�lın qaçıb. H a c ı H � s � n (yapı�ıb �sk�nd�rin �lind�n). Yox, �sk�nd�r, a�lım ba�ımdadır. Qorxma, heç bir zadım yoxdu, ancaq gözl�rim qaralır. � s k � n d � r. Qorxma, heç bir �ey deyil, ancaq adam d�li olanda el� bir azca gözl�ri qaralır. D�xi bundan ba�qa bir �ey yoxdu. Qorxma, birc� bu var ki, s�nin ba�ına hava g�lib. H a c ı H � s � n. Yox, yox, in�allah, heç zad olmaz. Degin�n bir st�kan su g�tirsinl�r. � s k � n d � r. Su g�tirsinl�r; amma d�li olana su xeyir el�m�z. (Ucadan). �li, �li! �li g�lir iç�ri. Bir st�kan su g�tir. (�li çıxır). H a c ı H � s � n. �sk�nd�r, s�n m�ni lap qorxudursan. Axı m�n özüm bilir�m ki, a�lım ba�ımdadı. Ancaq dey�s�n ki, gözüm� bir �ey görs�ndi. El� k�f�nli adam kimi bir �ey idi. G�lib durmu�du qapıda. B�lk� s�nin d� gözün� bir el� �ey sata�ıb? � s k � n d � r. Yox, ata, m�nim gözüm� bir �ey sata�mayıb. D�li adamın gözün� el� �eyl�r görs�n�r. �li su g�tirir, Hacı H�s�n alıb içir v� deyir: Allah Yezid� l�n�t el�sin! H a c ı H � s � n (�sk�nd�r�). �sk�nd�r, vallah, dey�s�n m�nn�n zarafat el�yirs�n. M�n burada h�r bir zadı ayın-�ayın görür�m. N�d�n deyirs�n ki, m�nim ba�ıma hava g�lib? � s k � n d � r. Ondan ötrü ki, �eyx N�srullah siz� t�l� qurmaqdan ötrü beyninizi doldurub ki, ölül�ri dirild� bil�r, s�n d� inanıb var-yoxunu ist�yirs�n ver�s�n �sfahan lotusuna! H a c ı H � s � n (bir q�d�r fikir el�yib). Yax�ı, bir saatlı�a, tutaq ki, m�n d�li olmu�am; b�s Mir Ba�ır a�a ki, alim adamdır, o niy� b�s ölül�rin dirilm�yin� inanır? El�d� o da d�lidi?

Page 30: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

� s k � n d � r. Yox, Mir Ba�ır a�a d�li deyil, ancaq e���kdi. H a c ı H � s � n (dik�lib hirsli, ucadan). K�s s�sini, nam�rbut! (Bir az baxıb). B�s tel�qrafçı Heyd�r a�a niy� inanır, el�d� o da d�li olub? � s k � n d � r. Yox, d�li odmayıb. O da o s�b�b� inanır ki, qulaqları çox uzundur. H a c ı H � s � n. H�, el�d�, dünyada s�nd�n savayı hamı d�lidi, hamı e���kdi, birc� s�n a�ıllısan. El�d� Hacı B�x��li d� d�lidi, Hacı Kazım da axmaqdı, Hacı K�rim d� s�fehdi. Hamı d�lidi, birc� �sk�nd�r a�ıllıdı. � s k � n d � r. Dünyada uzunqulaq m�g�r azdı? Nuhun g�misind� h�r heyvandan h�r�sind�n birc� d�n� var idi, amma indi gör birc� H�m�danda n� q�d�r e���k var? H a c ı H� s � n (hirsli). Axmaq, axmaq danı�ma! K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m (girir iç�ri v� durur bir t�r�fd�). Hacı, m�n s�nin qızının öhd�sind�n g�l� bilmir�m; s�n özün b�lk� onu dil� tutasan. H a c ı H � s � n (bir az fikird�n sonra). Arvad, Fatma, s�n m�ni, allaha �ükür, tanıyırsan; bilirs�n ki, hirsim tutanda gözüm� heç zad görs�nmir. Get dinm�z-söyl�m�z qızıvın �l-aya�ını qayır. Ax�am g�r�k köçür�k. (Fatma xanım çıxır. Hacı H�s�n onun dalınca). Dayan, dayan! (arvad dayanır). Qızına de ki, razı olmasın g�lim onun qabır�alarını sındırım! (Fatma xanım çıxır; �sk�nd�r bir az atasına baxandan sonra "tfu" el�yib çıxır). H a c ı H � s � n (hirsli onun dalınca ucadan). A s�ni �kib-do�an tünb�tün dü�sün! Axırda i�i bu yer� yetirdin? (�sk�nd�rin dalınca hirsli çıxıb, yen� qayıdıb g�lir yerin�) � v v � l i n c i a z a r l ı ("ay, vay" el�y�-el�y� v� öskür�-öskür�, r�ngi qaçmı� bir ki�i �lind�ki a�aca söyk�n�-söyk�n� girir iç�ri). Salam �leyküm. Ax! Vay! Vay! Heç ayaq üst� durma�a taq�tim yoxdu. Hacı a�a, allah o�lanlarını saxlasın, m�n� bir �lac. �ndi az qalır bir il tamam olsun ki, bu z�hrimar naxo�luq yapı�ıb yaxamdan, �l ç�km�k bilmir. Ay, ay, vay! Ay, vay! (öskürür). Bax, h�rd�nbir dö�ümün burasından ki, bir a�rı tutmur, d�xi qoymur n�f�simi alım. Gec� s�h�r� kimi öskürm� qoymur yatım. Dua yazdırmaqdan yoruldum. D�ll�k usta C�f�r� yol döym�kd�n d�xi yorulmu�am. Aman günüdür, ay hacı (öskürür). M�n� �lac. Allah siz� ömür versin. D�xi sizin qapınıza p�nah g�tirmi��m: ya g�r�k �eyx c�nabları bu saat m�nim canımı ala ki, bir yolluq ("uy, uy" el�yib �lini qoyur dö�ün�, öskürür) dinc�l�m, ya g�r�k m�n� bir �lac el�y�. �eyxin q�d�ml�rin� f�da olum. Heç zad ist�mir�m, el� birc� m�n� m�rh�m�t n�z�ril� baxsa, yax�ı olaram; yoxsa, heç bir �eyim yoxdur. El� allah-taalanın m�n� m�rh�m�ti b�sdi. Ax ... ay ... vay! N�f�sim k�sildi. H a c ı H � s � n. Çox �c�b, ba� üst�, m���di. Ancaq indi �eyx c�nabları ibad�t� m���uldur. Ba� üst�, fari� olan kimi, m�n �rz el�r�m ki, yazıqsan, s�n� bir �lac el�sin. Ba� üst�. � v v � l i n c i a z a r l ı. Ax! (öskürür). Ax!... Vallah bilmir�m ki, bu n� d�rddi g�lib yapı�ıb yaxamdan. Bir-iki ay bundan ir�li, y�ni dey�s�n bir az yax�ı idi. Öskürm�m azaldı, i�t�ham da.... � k i n c i a z a r l ı (ba�ı d�smal il� ba�lı, qa�qabaqlı girib, �vv�linci azarlının sözünü k�sir). Salam �leyküm. (�vv�linci azarlıya). M���di Hüseynqulu, s�n d� buradasan? Yax�ı el�yib g�libs�n; biz yazıqlara nicat yolu el� bu qapıda olacaq. Allah Hacı �minin kölg�sini bizim ba�ımızın üstünd�n �skik el�m�sin öz birliyi xatirin�! (Hacı H�s�n�). Hacı �mi, bu ba�a�rısı m�ni h�l�k el�yibdir; n� qoyur geç� rahat olam, n� qoyur gündüz rahat olam. Gedir�m Usta C�f�rin yanına, deyir: qanın çoxalıb, g�r�k s�nd�n qan alam. Gedir�m Mir Ba�ır a�anın yanına, deyir: qanın azalıb, g�r�k bal halvasından savayı özg�

Page 31: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

�ey yem�y�s�n. Hacı �mi, m�ni çövür balalarıvın ba�ına, �eyx c�nablarından iltimas el�, m�n� bir barmaq yek�likd� (�linin ��had�t barma�ını göst�rir) dua yazsın ki, bu ba�a�rısı m�nd�n r�f olsun. Hacı �mi, n� q�d�r canım sa�dır.... Quca�ında u�aq bir ki�i, u�aq a�layır v� ikinci azarlının sözünü k�sir. Sonra yen� azarlılar ba�layırlar bir-bir iç�ri girm�y�. Kimi ba�ını, kimi boynunu, kimi qolunu ba�layıb, "ax vay" il� girib düzülürl�r. V� b�rk azarlılar gir�n kimi çöküb otururlar yer�. Bunların bir neç�si ba�layırlar, Hacı H�s�nd�n bu tövr t�v�qqe el�m�y�. A z a r l ı l a r. Hacı �mi! Qapına d�xil dü�mü�ük, �eyx c�nablarından biz� bir çar�. Aman günüdü, biz� yazı�ınız g�lsin. H a c ı H � s � n (g�lib durur azarlıların qaba�ında). Ba� üst�, m�n �limd�n g�l�ni sizd�n �sirg�m�n�m; ancaq indi görürsünüz, �eyx�na h�l� heç k�s� iç�ri girm�y� izin vermir. Siz z�hm�t ç�kin h�y�td� oturun a�acın kölg�sind�, gözlüyün. Ba� üst�, el� ki, �eyx c�nabları izin verdi, m�n siz� x�b�r ver�r�m, hamınız d�rd-dilinizi �rz ed�rsiniz v� in�allah, gümanım bunadır, bu qapıdan naümid qayıtmayasınız. A z a r l ı l a r (Hacı H�s�n� dua ed�-ed�, yava�-yava� çıxırlar). Allah hacı �miy� ömür versin! Allah hacı a�anın atasına r�hm�t el�sin! Allah onu biz� çox görm�sin öz birliyi xatirin�! H a c ı H � s � n (qapıda nök�ri �lini görüb deyir). �li, �eyx c�nablarına çay-çör�k aparıbsan? � l i. Xeyr, hacı a�a, h�l� �eyx yuxudan durmuyub; qapısı indiy� kimi ba�lıdır. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m (girir iç�ri, �li çıxır). Hacı, Nazlını bir f�ndl� dil� tutdum, razı el�dim. Amma vallah, bir sözüm var, dem�y� d� qorxuram. H a c ı H � s � n. De, sözün n�di, de. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Hacı, s�n bilirs�n yazıq Saranı �r� ver�nd� m�n n� q�d�r niskil el�dim ki, yazıq qıza toy çaldırmadıq. S�n dedin günahdı--m�n d� bir söz dem�dim. Allaha qurban olum, biz el� h�mi�� günahdan qorxmu�uq, ancaq.... H a c ı H � s � n (arvadının sözünü k�sib). H�, sözünü de görüm. �ndi el� o qalıb ki, �eyxin hüzurunda evimiz� bir toyçu da g�tir�k. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Vallah, m�nim i�im yoxdu, m�n heç zad demir�m. Odu, öz qarda�ın qızları, Fizz� xanım, S�kin� xanım, Gülçöhr� xanım, Ümmigülsüm xanım--hamısı tökülüb g�lib, yapı�ıblar yaxamdan ki, g�r�k oxuyub-çalan g�l�. H a c ı H � s � n. S�n� deyir�m axmaq-axmaq danı�ma. H�l� �eyx qalsın k�narda, kim görübdür ki, hacı evind� toy çalına? K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. S�n el� barı insafnan danı�: m�g�r Hacı �l�kb�rin qızını �r� ver�nd� toy çaldırmadılar? B� Hacı Mirta�ıya n� deyirs�n? Hazır toya ça�ırmı�dılar. Toy s�sind�n m�h�ll� köçürdü. El� birc� s�nin gözün bizi görüb? Odur, bir ay bundan qabaq Hacı B�x��li o�lunu evl�ndirdi; indi bir soru� gör oxuyub çalan g�tirmi�dil�r ya yox? El� dünyada b�db�xt birc� bizik? N� z�hm�tn�n u�aq böyüdürük, amma evd�n köçürd�nd� el� köçürdürük ki, dey�s�n o�urluq maldı; n� qonum bilir, n� qon�u bilir. M�n demir�m adam ça�ır, demir�m qonaqlıq el�, demir�m batman qazanlarını as; ancaq deyir�m ki, yasa yas deyibl�r, toya da toy. O yazıq qohum-qarda�larımız da tökülüb g�libl�r. N� olu ki, heç olmasa, birc� saat ç�pik çalalar, yazıq Nazlının da ür�yi açıla. Vallah, s�h�rd�n indiy�d�k a�layır. Yad ki, deyil, s�nin öz qızındı; g�r�k s�nin d� qızına yazı�ın g�lsin.

Page 32: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

H a c ı H � s � n (bir az fikird�n sonra yava� s�sl�). Yox, qızıma degil�n ki, a�lamasın. M�n razı olmanam ki, o a�lasın. Dur ged�k, m�n d� onu dil� tutum. (Durur aya�a), Yox, yox, Nazlı qızım a�lamasın, dur ged�k (çıxırlar). Nök�r � l i girir iç�ri v� onun dalınca iki qoca ö v r � t. Sonra yen� ikisi-üçü v� bu cür on be�-iyirmiy�d�k çar�ovlu övr�t, çoxu qoca, pıçılda�a-pıçılda�a g�lib çökürl�r bir t�r�fd�. �li çıxır. C � l a l a�zında konfet, g�lib durur qapıda, övr�tl�r� baxır. Övr�tl�rin heç biri dinmir v� heç biri üzünü açmır. C�lal bir az baxandan sonra soru�ur: C � l a l. Siz d� toya g�lmisiniz? Arvadlar dinm�yib baxırlar C�lala. (C�lal bir az baxıb deyir). H�y� toya g�libsinizs�, toy ota�ı bura deyil. Arvadlar dinmirl�r, ancaq ba�larını bulayırlar. Sonra bir övr�t alçaq s�sl� C�lala deyir: "G�lmi�ik �eyx� si�� olaq". C � l a l (soru�ur). Si�� olaq n�dir? Övr�tl�r yava�ca gülü�ürl�r. Bir övr�t cavab verir: "G�lmi�ik �eyx� �r� ged�k". C�lal ba�layır gülm�y� v� deyir. C � l a l. Buy, bu q�d�r d� arvad bir ki�iy� �r� ged�r? (Gülüb qaçır e�iy�); Övr�tl�rin bir neç�si d� gülür. Mir Ba�ır a�a qapıdan iç�ri girib, övr�tl�ri görüb, diksin�n kimi qayıdır. Sonra F a t m a x a n ı m ba�ında çar�ov; dalınca Mir Ba�ır a�a, girirl�r iç�ri. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. A�a, buyur g�l, get �yl�� o t�r�fd�. Mir Ba�ır a�a dalını övr�tl�r� çönd�rib, g�lib �yl��ir qabaqda, dalı övr�tl�r� t�r�f. K�rb�layı Fatma xanım gedib övr�tl�r� �yilib pıçılda�andan sonra Mir Ba�ır a�aya. K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. A�a, bu bacılar s�nd�n t�v�qqe el�yirl�r, z�hm�t ç�kib �eyx� dey�s�n ki, allah rizası üçün adını qoysun bu biçar�l�rin üstün� ki, yazıqlar allahın savabından bin�sib olmasınlar. M i r B a � ı r a � a (ba�ıa�a�ı). Ba� üst�, ba� üst�. Dey�r�m, �lb�tt�, dey�r�m. Çox göz�l i�dir. Allah-taala h�mi�� bel� b�nd�l�rini dost tutar. Allah �cri-xeyir versin. Ma�allah, ma�allah, bacılar! Çıtmıq s�si g�lir v� saz�nd� çalıb oxuma�ı e�idilir. M i r B a � ı r a � a (t��ccüblü ba�ını qalxızıb, F a t m a x a n I m a). �midostu, bu n� x�b�rdi?

Page 33: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. (arvadlara). Bir d�, vallah, billah, h�r k�s h�r n� des�, yalandı. H�r k�sin alnına n� yazılıbsa, el� d� olacaq. Yoxsa kimin a�lına g�l�rdi bizim Nazlı �eyx kimi adama qism�t olacaq. M i r B a � ı r a � a (çox t��ccüblü). Nec� Nazlı, sizin Nazlı? K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. N� bilim, ay a�a, bu gün Hacı Nazlını verir qona�ımıza. M i r B a � ı r a � a (t��ccüblü). �eyx N�srullaha? K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. B�li, c�nab �eyx�. M i r B a � ı r a � a (bir az fikir el�yib). El� bu gün? K � r b � l a y ı F a t m a x a n ı m. Y�ni, vallah, a�a, m�n hacının öhd�sind�n g�l� bilmir�m; deyir�m axı bu t�l�sikd� i� olmaz. N� bilim, vallah, özüm d� m��tt�l qalmı�am. Mir Ba�ır a�a ba�ını salıb a�a�ı, cibind�n qırmızı güllü d�smalını çıxarıb, basır üzün� v� ba�ını a�a�ı �yib, ba�layır a�lama�a. H a c ı H � s � n (qapıda görs�nir. Fatma, bacıları apar o biri ota�a; bura adam g�l�c�k. K�rb�layı Fatma xanım v� övr�tl�r durub gedirl�r. Hacı H�s�n v� �sk�nd�r girirl�r iç�ri. Hacı H�s�n oturur v� �sk�nd�r durur ayaq üst�. H a c ı H � s � n (o�luna). �sk�nd�r, qulaq as, gör n� deyir�m. Mir Ba�ır a�a da özg�si deyil. S�n bilirs�n ki, bacın Nazlı s�ni n� q�d�r ist�yir. Bugünkü günd� razı olma ki, m�nim evimd� göz ya�ı tökülsün. �eyx c�nablarına getm�y� m�n onu razı el�mi��m; amma bayaqdan a�lamaqdan sakit olmur, deyir ki, n� bilim, g�r�k �sk�nd�r razı olsun. Bunu da s�n� x�b�r verir�m ki, razı oldun, olmadın, m�n� heç t�favütü yoxdu. M�ni s�n o q�d�r incitmis�n ki, m�n s�ni daha adam yerin� qoymuram. �ndi özün bil: �g�r ist�yirs�n ki, u�a�ın q�lbi sıxılmasın, onu ça�ır bura v� xo� diln�n onu danı�dır. Q�r�z, özün bil. Mir Ba�ır a�a a�laya-a�laya Hacı H�s�nl� çıxıb gedirl�r. Saz�nd�nin çalıb-oxumaq s�si g�lir. �sk�nd�r fikir el�yir. N a z l ı qapıda görs�nib, durub v� dinmir. N a z l ı. Dada�, qoy g�lim üzünd�n öpüm. (�st�yir g�lsin ir�li. �sk�nd�r tez ç�kilib, durur k�narda v� dinm�yib, baxır Nazlının üzün�). Dada�, s�n allah, m�nd�n incim�! � s k � n d � r. H�y� ist�yirs�n m�n s�nd�n incim�yim, dur orada v� yerind�n t�rp�nm�. (Bir q�d�r Nazlıya baxandan sonra �lini salıb, çibind�n araq �ü��sini çıxardıb, ist�yir ba�ına ç�kib iç�. Nazlı onun yanına yeriyib, ist�yir qoymaya. �sk�nd�r çox ucadan v� hirsl� "ç�kil!"--deyib Nazlını el� b�rk it�l�yir ki, qız dalı üst� yıxılır yer�. �sk�nd�r ba�layır ara�ı içm�y� v� Nazlı a�laya-a�laya durur aya�a v� qapıya t�r�f gedir. �sk�nd�r: "puf" el�yib üzünü tur�udur v� Nazlıya deyir). Dayan, dayan! Getm�! S�n� söz dey�c�y�m. (�kinci d�f� �ü��ni ba�ına ç�kib içir v� �ü��ni qoyur cibin�. Saz�nd�nin çalıb oxumaq s�si g�lir. �sk�nd�r haman s�si e�idib, ba�layır yava�-yava� alçaqdan oxuma�a. Saz�nd� oynamaq havası çalır v� �sk�nd�r dü�ür oynama�a; sonra dayanıb Nazlıya): Nazlı, m�n ölüm bura g�l; g�l bura, g�l barı�aq. �ndi h�r n� sözün var de. �ndi m�n s�n� nök�r�m, m�n s�n� qulam. G�l, g�l barı�aq. (Gedib Nazlını qucaqlayır).

Page 34: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

M � � � d i O r u c (�lind� teleqraf ka�ızı, k�hild�y�-k�hild�y� girir iç�ri v� ucadan soru�ur). Hanı hacı �mi? Onun dalınca anası yen� a�laya-a�laya girir iç�ri. Nazlı yox olur. Sonra k�hild�y�-k�hild�y� iç�ri girirl�r. H a c ı B � x � � l i, H a c ı K � r i m, H a c ı K a z ı m, M i r B a � ı r a � a, H e y d � r a � a v� biz gördüyümüz adamların çoxu. Çox adam da ota�a sı�ı�mayıb durur qapıda. Adamlar k�hild�y�-k�hild�y� bir-birinin üzün� baxıb, bilmirl�r n� qayırsınlar. Hacı H�s�n iç�ri girib, çox t��ccüb el�yib, mat qalır v� adamlara üzünü tutub soru�ur. H a c ı H � s � n. Camaat, xeyir ola? N� x�b�rdi, n� var? M � � � d i O r u c (a�laya-a�laya). Hacı, K�rb�layı F�tullah dirilm�yib. �sk�nd�r xa ... xa ... xa! ... ç�kib gülür v� adamların için� girib yox olur. H a c ı H � s � n (M���di Oruca). N� danı�ırsan, nec� dirilm�yib? A d a m l a r ı n ç o x u b i r d � n. B�li, b�li, dirilm�yib. H a c ı H � s � n. A ki�i, allah rizasına, el� söz danı�mayın. El� �ey olmaz v� ola da bilm�z. M � � � d i O r u c. Hacı �mi, vallah, bel�di. Bu da tel�raf, al, oxut, gör n� yazılıb. (�t�yi il� gözünün ya�ını silir v� ka�ızı uzadır Hacı H�s�n�). Hacı �mi, axı K�rb�layı F�tullahdan ka�ız g�lmi�di ki, guya bu �eyx onu dirildib v� özü d� çıxıb g�lir. M�n d�, özün bilirs�n ki, Xorasana tel�raf el�mi�dim ki, görüm K�rb�layı F�tullah niy� yubandı. Tel�rafı da Hacı M�mm�d�linin üstün� gönd�rmi�dim. Çünki dada�ım dirils�ydi, Hacı M�mm�d�ligild�n savayı özg� yana getm�zdi. �ndi Hacı M�mm�d�li yazır ki, siz d�li-divan� olmusunuz. Adam da m�g�r öl�nd�n sonra diril�r? H a c ı H � s � n (teli ala-ala). Nec�? �sk�nd�r adamların içind�n xa ... xa! ... ç�kib gülür. H a c ı H � s � n (Heyd�r a�aya). Ay Heyd�r a�a, allah atana r�hm�t el�sin, bir bizi ba�a sal gör�k, bu nec� tel�rafdı? Axı, a�ıl k�smir ki, gözümüz il� gördüyümüz i�l�rin hamısı yalan çıxsın. Biz ki, allaha �ükür, u�aq deyilik, d�li deyilik. Allaha �ükür, �eyx c�nablarının möcüz�l�rini burada olan adam hamısı gördü. B�lk� tel�rafda s�hv-zad var? Hamı bir-birin� deyir: "Vallah, bel� zad olmaz", "Xeyir, bel� deyil". "Vallah, ba�a dü�� bilmir�m". H e y d � r a � a. Hacı H�s�n a�a, m�n tel�rafı diqq�tl� oxumu�am. Tel�rafda s�hv yoxdur. M�n bel� m�sl�h�t görür�m, gen� �eyxin özün� bu �hvalatı bildir�siniz ki, gör�k sözü n�di v� bu teli kim vura bil�r v� bel� yalanı kim düz�ld� bil�r? H a m ı b i r d � n. B�li, b�li, yax�ı buyurur; �eyxin özün� dem�k lazımdır. (Hamı sakit olur).

Page 35: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

H a c ı H � s � n. Vallah, do�rusu, adam utanır da �eyx� bel� sözl�ri dem�y�. Do�rusu, m�n bir az x�cal�t ç�kir�m. A ki�i, vallah, ola bilm�z. Burada bir özg� �m�l var. Q�r�z ki, vallah, m�n utanıram. Bel� x�b�ri m�n �eyx� ver� bilm�n�m. H a c ı B � x � � l i (Hacı K�rim�). Hacı K�rim a�a, s�n yax�ısan, s�n özün �eyxn�n danı�. H a c ı K � r i m. Xeyr, xeyr, m�n o q�l�ti el�y� bilm�n�m! (Hacı Kazıma). Hacı Kazım a�a, s�n özün yax�ısan. H a c ı K a z ı m. Do�rusu, m�n �eyx c�nablarından qorxuram. Qarda�, görmürsünüz ki, nec� hirslidir? El� çı�ırır ki, dam-da� titr�yir. M i r B a � ı r a � a (qaba�a yeriyib). A ki�i, burada, m�n bilmir�m, n� ç�tin i� var? �eyx N�srullah adamyey�n deyil ki! �st�yirsiniz m�n bu saat gedim, h�r n� sözünüz var deyim. (Yavuqla�ır �eyxin qapısına). H a m ı. Çox �c�b! Çox �c�b! Allah atana r�hm�t el�sin! H a c ı H � s � n (yeriyib Mir Ba�ır a�anın qaba�ına). Ay a�a, s�n allah barı bir az ehtiyatlı ol. Gen� h�r n� dey�c�ks�n, bir az �d�bli de ki, yazıq �eyxi özümüzd�n incitm�y�k. M i r B a � ı r a � a (�li il� �eyxin qapısını tıqqıldadır, hamı qorxub ç�kilir k�nara. Çoxları otaqdan çıxır. Mir Ba�ır a�a yen� qapını döy�-döy� ça�ırır). C�nab �eyx! H a c ı H � s � n (k�nardan qorxa-qorxa). Mir Ba�ır a�a, g�l bir istixar� el�y�k; b�lk�, heç �eyxi narahat el�m�yimiz m�sl�h�t deyil? Mir Ba�ır a�a qulaq asmayıb, qapını d�xi d� b�rk döyür. Hamı sakit olub, mat qalır. �sk�nd�r adamların içind�n çıxıb, bird�n g�lir v� qapını t�piyil� b�rk vurur. Qapı açılır, adamlar qorxularından qaçırlar e�iy� v� �eyxin ota�ının tama�açılara t�r�f p�rd�si qalxır. �K�NC� P�RD� �eyxin ota�ında bir k�s görs�nmir. �sk�nd�r ota�a girib, t��ccüblü o t�r�f-bu t�r�f� baxıb, yavuqla�ır küncd� asılan p�rd�nin yanına v� p�rd�nin k�narını qalxızıb baxan kimi, p�rd� dalında olan dörd n�f�r qız ba�layır bird�n a�lama�a. � s k � n d � r (qızlardan soru�ur). Hanı �eyx? (Qızlar cavab verm�yib a�layırlar). � s k � n d � r (�eyxi axtarmaq q�sdil� yen� o t�r�f-bu t�r�f� baxıb v� sonra p�rd�nin dalındakı qızlara baxıb, yen� soru�ur). B�s qonaqlar hara gedibl�r? Q ı z l a r d a n b i r i s i (p�rd�nin dalından). Gec�yn�n �eyl�rini yı�ı�dırıb dedil�r: "gedirik hamama". �sk�nd�r bir söz dem�yib, qızların p�rd�sini salıb, ba�ını a�a�a salıb, bir q�d�r fikirli durur. Bu heynd� e�ikd� qiylü-qal v� qaçhaqaç qopur. Bir az da keçir, ü ç n � f � r a d a m, müsafir paltarında, silahlı v� toz-torpaqlı, çox hirsli girirl�r qabaq ota�a v� ucadan soru�urlar. "Hanı o ölü dirild�nl�r?" Sonra müsafirl�r v� onların dalınca c a m a a t girir �eyxin ota�ına. Müsafir v� camaatdan bir neç�si �sk�nd�rd�n soru�urlar: "hanı �eyx

Page 36: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

N�srullah?" �sk�nd�r cavab verir ki, "qaçıblar". Müsafirl�r v� camaat ucadan soru�ur: "Nec� qaçıblar, hara qaçıblar?". Ota�a böyük m�r�k� dü�ür. P�rd� dalından qızlar ba�layır a�lama�a. Adamların biri soru�ur: "Hara qaçıblar?" biri: "Nec� qaçıblar?". Biri deyir: "N� vaxt qaçıblar?" Bir-iki ki�i g�lib p�rd�nin dalından qızlardan soru�ur: "Bala, niy� a�layırsan? Bala qorxma!" Adamlar qarı�ıb bir-birin�. Müsafirl�rin biri üzünü camaata tutub deyir. M ü s a f i r. Ey müs�lman qarda�lar! Bir sakit olun; iki k�lm� sözümüzü e�idin; sonra siz d� t�klifinizi bilin; biz� d� köm�k el�yin. Biz �r�van vilay�tind�nik v� indi el� ba�a dü�ürük �sfahan lotuları bizim ba�ımıza g�tir�ni, sizin d� ba�ınıza g�tirib. Bel� ki, bu haramzadalar yalandan adlarını müct�hid qoyub, g�lib bizim ��h�rd� dörd gün qalıblar v� min hiyl� il� gec�d� bir qız alıb, k�bin altında qoyub, çıxıb qaçıblar. Aman günüdür, onlar qaçan yolu biz� ni�an verin, tutaq v� onların divanını el�y�k. P�rd� dalında qızlar yen� a�la�ırlar. Adamların bir neç�si müsafirl�rin qaba�ına dü�üb v� çoxusu onların dalınca tez qaçırlar va qaça-qaça çı�ırırlar. Durmayın, durmayın! Qaçaq Culfa yoluna! K�rb�layı H�s�n! M���di C�f�r! �li! H�s�nqulu! Atları minin, durmayın, ged�k o lotuları tapaq! Adamların çoxu v� müsafirl�r qaçıb, çıxıb gedirl�r. � s k � n d � r (�eyxin ota�ının ortasında durub, müsafirl�rin sözl�rini t�krar el�yib, öz-özün� deyir). Gec�d� bir qız alıb, axırda qoyub qaçıblar! Xa ... xa ... xa!... (Qah-qah ç�kib gülür; sonra sakit olub fikirli, qızlara t�r�f üzünü çönd�rib v� yen� bir az fikird�n sonra qalan adamları e�ik otaqdan bir-bir ça�ırır iç�ri). (Adamlara). G�lin iç�ri, g�lin bura! G�l, g�l! Yavuq g�l!? G�l, keç iç�ri. S�n d� g�l, Hacı Kazım, s�n d� buyur iç�ri. hamınız g�lin iç�ri! M�n ölüm hamınız g�lin! Bax, bel�! Keç! Keç! S�n d� keç iç�ri! S�n d� g�l. G�lin, g�lin (Bu sözl�ri dey�-dey� �sk�nd�r adamları, yı�ır �eyxin ota�ına), Di indi növb�t m�nimdir, qulaq asın; m�n d� bir-iki k�lm� söz danı�ım. (Hamı düzülüb v� sakit dururlar v� �sk�nd�r "sus" el�yib, gedir qızların p�rd�sini ç�kib qopardır, atır k�nara. Camaat utand�ından ba�ını salır a�a�ı. Qızlar da utanıb, üzl�rini �ll�ri il� tuturlar v� ba�layırlar a�lama�a. �sk�nd�r üzünü tutur camaata). �SK�ND�RIN NITQI Baxın! Baxın! Yax�ı baxın! Diqq�tn�n baxın! Sizin tarixl�rinizin kitabında bu, qan il� yazılmı� bir s�hif�dir. Sizd�n sonra g�l�nl�r bu kitabı v�r�ql�yib, bu s�hif�ni gör�nd� sizi yada salıb dey�c�k: (ucadan) tuf sizin üzünüz�! "Tüpürür camaata t�r�f". Hamı ba�ını a�a�ı salıb dinmir). Ba�ı�layın, kefli �sk�nd�r bir az bi�d�blik el�yir. Amma indi d� növb�t m�nimdir. M�n demir�m ki, siz niy� bu balaca u�aqları (qızları göst�rir) zornan g�tirib qatdız bu fahi��xanaya. Söz yox, siz bunlara dey�nd� ki, s�ni verir�m bu �eyx�, bu

Page 37: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

biçar�l�r çı�ırıb ba�ırırdılar v� sizin çirkli ayaqlarınızı öp�-öp� yalvarırdılar: "Ata, aman günüdür, m�ni anamdan ayırma!" (Üzünü qızlara tutub). El�dirmi? Do�rumu deyir�m? Qızlar a�laya-a�laya ba� yendirirl�r. Yox, m�n ondan ötrü incimir�m. Çünki siz qızlarınızı bura ç�k�-ç�k� el� x�yal edirdiniz ki, bunları behi�t� ç�kirsiniz v� �sfahan �eyxl�ri sizi inandırmı�dılar ki, h�r k�s bu mübar�k ota�a q�d�m qoysa, öl�nd�n sonra qiyam�t�d�k q�brin d�riç�sind�n m�lak�l�rl� söhb�t ed�c�k. Amma z�mani ki, ric�t m�s�l�si ortalı�a qoyuldu v� �eyx N�srullah ölül�rin dirilm�k ixtiyarını qoydu sizin qaba�ınıza, siz, d�riç�d�n m�lak� axtaranlar, öl�n qarda�larınızın, bacılarınızın v� övr�t-u�aqlarınızın dirilm�yin� razı olmadınız. Niy� razı olmadınız? Ondan ötrü ki, arvadlarınızın hamısını yumruq altında öldürmü�sünüz; öl�n qarda�larınızın arvadını almısınız, öl�n dostlarınızın yetiml�rinin malını yemisiniz. Razı olmadınız ki, dirilib g�lsinl�r v� sizin �m�ll�rinizi görüb desinl�r: "Tuf sizin üzünüz�!" (B�rk tüpürür). Camaat hamısı ba�ını salır a�a�ı. Bu sözl�ri siz� dem�kd� el� x�yal el�m�yin ki, m�n sizi pisl�yib, özümü t�rif etm�k ist�yir�m. Yox, yox! Bunu bilir�m ki, m�n heç bir �ey�m. M�n çöll�rin otuyam, küç�l�rin torpa�ıyam, da�ların da�ıyam, kolların kosuyam, a�acların qurduyam. M�n dünyada heç bir �ey�m. �g�r m�n bir �ey olsaydım, cibimd�n bir bomba çıxarıb (�lini uzadıb cibind�n araq �ü��sini çıxardır) bu evi bir saniy�nin içind� havaya da�ıdıb, �sfahan lotusunu k�rpicl�rin altında diri-diri d�fn ed�rdim. Amma qorxmayın, m�nim �limd�n el� �eyl�r g�lm�z. Bu araq �ü��sidir v� �eyx N�srullah burada gec�l�r bu balaca u�aqları bo�anda, m�n bu �ü��d�n araq iç�rdim. Qızlar ba�layırlar a�lama�a. Yox, yox, o m�nim i�im deyil. O, igid i�idir. Siz t�k camaatın da igidi m�nim t�k olar. H�l� m�n heç. �ndi gör�k siz kimsiniz? M�nim adım kefli �sk�nd�rdir; b� sizin adınızı n� qoyaq? M�n da�ları, da�ları, qu�ları, f�l�kl�ri, ayları, ulduzları v� dünya-al�ml�ri bura �ahid ç�k�r�m v� bu qızları onlara ni�an ver�r�m, soru�aram ki, bu camaata n� ad qoymaq olar? O v�d� hamısı bir s�sl� cavab ver�r: "Ölül�r". M�n c�mi mill�tl�ri bura yı�ıb t�v�qqe ed�r�m ki, �eyx N�srullahın h�r�mxanasına tama�a el�sinl�r; o v�d� bütün yer üzünün tayfaları sizi bir s�sl� adlandırarlar: "Ölül�r!" V� bizd�n sonra g�l�nl�r ill�r uzunu sizi yada salıb bir s�sl� dey�c�kl�r. "Ölül�r".... Musiqi. D�xi b�sdi. Di g�lin qızlarınızı aparın analarının yanına. (Yapı�ır qızın birinin �lind�n). Bu kimin qızıdı? Camaat içind�n bir ki�i yeriyir qaba�a. S�nin qızındı? Di g�l apar.

Page 38: Kitabı Karandaşla Oxuyanlar | Kitabı Karandaşla …...qoyubsan qaba ına, oxuyursan (Kitabı götürür lin ). ndi y qin ki, a an bu kitaba üç abbası, b lk h l dörd abbası,

Ki�i g�lib, yapı�ır qızının �lind�n. �sk�nd�r (o biri qızın �lind�n yapı�ıb, yen� soru�ur). Bu kimin qızıdır? Yen� bir ki�i g�lib yapı�ır qızın �lind�n v� aparır. Bu minvalla üçüncü v� dördüncü qızı �sk�nd�r yola salır. Qızlar ba�larını a�a�ı salıb, alçaqdan a�laya-a�laya musiqinin s�sil� çıxıb gedirl�r. Camaat da ba�ını a�a�ı salıb, m�yus durur. Axırıncı qız yola dü��nd� �sk�nd�r araq �ü��sini ç�kir ba�ına v� bo� �ü��ni vurur yer�. Yava�-yava� p�rd� yenir v� musiqi çalır. Axırı. 12 iyun 1909. Tiflis.