1

Kinh Tứ Niệm Xứ

Trích từ : 佛陀教育電子報

Phật đà giáo dục điện tử báo

Người Dịch : Dương Đình Hỷ

Kinh cũ gọi là Kinh Tứ Niệm Xứ, kinh mới gọi là Tứ Niệm Trú. Niệm là

quán, xứ là cảnh quán. Thích Ca Mâu Ni khi nhập diệt bảo A Nan và các đệ tử

:

-Tôi nhập diệt rồi, ông và các tỳ kheo nên theo Tứ Niệm Xứ. Trong vô số

pháp môn sao chỉ nói an trú ở Tứ Niệm Xứ ? Đó là vì chúng sinh có vọng kiến

1- Thân là sạch

2- Thọ là vui

3- Tâm là thường

4- Pháp chấp ngã.

Nếu như bốn vọng tưởng điên đảo này bị tiêu diệt thì các phiền não cũng

theo đó mà thay đổi. Do đó, trong 37 phẩm trợ đạo, phẩm đạo là đối trị bốn

vọng tưởng điên đảo này. Đó là quán thân không sạch, quán thọ là khổ, quán

tâm vô thường, và quán pháp vô ngã.

1-Thân Niệm Xứ.

Quán tâm là bẩn. Có hai cách quán : quán trong thân mình và quán ngoài

thân là chúng sinh. Cái thân này là do cha mẹ mình hoặc cha mẹ chúng sinh

sinh ra. Từ đầu đến chân đều là bẩn cả. Dù có sinh đẹp đến đâu khi toát mồ

hôi, chảy nước mũi, nước rãi, máu mủ thì cũng thấy hôi thối không chịu được.

Dù đẹp đến đâu thì khi chết cũng chỉ là một đống xương trắng. Biết thân là

bẩn sẽ không ham muốn những xác thân có sắc đẹp mỹ miều nữa. Những

phiền não này sẽ được tiêu trừ.

2

2- Thọ Niệm Xứ.

Quán thọ là khổ. Có hai cách quán :

Nội quán là ý căn, ngoại quán là ngũ căn.

Nội quán thấy vui hoặc khổ, không vui cũng không khổ.

Vui sẽ tạo ra khổ vì sợ mất vui , đó là hoại khổ

Không vui không khổ gọi là hành khổ.

Ngoại quán thì thuận cảnh làm cho vui, nghịch cảnh làm cho khổ.

Không thuận không nghịch gọi là xả.

Vì các pháp ở trên thế gian đều trải qua bốn giai đoạn là Thành, Trụ, Hoại,

Diệt, nên đều là khổ, nên Hành và Xả đều khổ. Biết thọ là khổ, nhưng người

đời vọng tưởng điên đảo cho Thọ là vui.

3- Tâm Niệm Xứ.

Quán tâm vô thường. Tâm là do nhân duyên hòa hợp mà thành. Nó không

có thực thể, không cố định, không tự chủ, luôn sinh diệt. Thế giới của ngũ uẩn

: Sắc, Thọ, Tưởng, Hành, Thức bị hoại diệt, sao có thể thường hằng được ? Vì

vậy quán Tâm là vô thường khiến ta lìa bỏ vọng kiến bệnh hoạn Tâm là

thường.

4- Pháp Niệm Xứ.

Quán pháp là vô ngã. Trong thiện và ác nếu thiện là ngã thì ái sẽ là vô ngã.

Nếu ác là ngã thì thiện sẽ là vô ngã. Nhưng đó là cái chấp hữu ngã của người

đời vì thực ra pháp là vô ngã. Con người do tứ đại : đất, nước, gió, lửa tạo nên

và ngũ uẩn do nhân duyên hòa hợp. Nên tứ đại không hòa hợp và ngũ uẩn ly

tán thì sinh mạng sẽ tử vong. Phật nói : Ngũ uẩn của ta là giả ngã, không thể

coi như nhân ngã. Cái giả của người đời tạo nên ngã kiến, tạo nên biết bao

phiền não, không thể tiếp nhận chánh pháp. Vì vậy ta phải quán pháp vô ngã.

Tu Tứ Niệm Xứ, quán thân là bẩn, giúp ta giải trừ ham muốn về xác thịt, quán

thọ là khổ giúp ta ít vui, quán tâm vô thường khiến ta không đau khổ khi gập

3

những biến đổi, quán pháp vô thường khiến ta không phiền não về cái ngã.

Nói tóm lại tu tập Tứ Niệm Xứ khiến ta bước vào đường Đạo.

四 念 處 經

Tứ Niệm Xứ Kinh

佛 法 點 滴： 四 念 處

Phật pháp điểm trích ： tứ niệm xứ

舊 曰 四 念 處 新 云 四 念 住。 念 即

Cựu viết tứ niệm xứ tân vân tứ niệm trú . Niệm tức

能 觀 之 觀 處 即 所 觀 之 境 也。 釋

Năng quán chi quán xứ tức sở quán chi cảnh dã . Thích

迦 牟 尼 佛 臨 入 涅 槃 時 告 訴 阿

Ca Mâu Ni Phật lâm nhập niết bàn thời cáo tố A

難 陀 及 弟 子 說： 我 入 滅 後 汝 等

Nan Đà cập đệ tử thuyết : ngã nhập diệt hậu nhữ đẳng

比 丘 應 依 四 念 處 安 住。 在 廣 大

tỷ khâu , ưng y tứ niệm xứ an trú . Tại quảng đại

的 佛 法 中 為 何 佛 只 說 安 住 於

đích Phật pháp trung vi hà Phật chỉ thuyết an trú ư

四 念 處？ 這 是 因 眾 生 有 四 種 顛

tứ niệm xứ ？Giá thị nhân chúng sinh hữu tứ chúng điên

4

倒 妄 見： 1. 緣 身 執 淨， 2. 緣 受 執

đảo vọng kiến ： 1. duyên thân chấp tịnh , 2. duyên thụ chấp

樂， 3. 緣 心 執 常， 4. 緣 法 執 我。

lạc , 3. duyên tâm chấp thường , 4. duyên pháp chấp ngã .

如 果 不 將 此 四 顛 倒 妄 見 消 除

Như quả bất tương thử tứ điên đảo vọng kiến tiêu trừ

煩 惱 重 重 隨 俗 流 轉。 因 此 在 三

Phiền não trùng trùng tuỳ tục lưu chuyển. Nhân thử tại tam

十 七 道 品 中 首 要 的 道 品 即 是

thập thất đạo phẩm trung thủ yếu đích đạo phẩm tức thị

對 治 此 四 顛 倒 妄 見 的 四 念 處。

đối trị thử tứ điên đảo vọng kiến đích tứ niệm xứ

此 四 念 處 即 是： 身 念 處、 受 念 處、

thử tứ niệm xứ tức thị ： than niệm xứ 、thụ niệm xứ

心 念 處、 法 念 處。 四 念 處 的 四 種

tâm niệm xứ, pháp niệm xứ . Tứ niệm xứ đích tứ chúng

觀 法 即 為： 觀 身 不 淨、 觀 受 是 苦、

quán pháp tức vi ：quán thân bất tịnh, quán thụ thị khổ,

觀 心 無 常、 觀 法 無 我。

quán tâm vô thường, quán pháp vô ngã.

5

一、 身 念 處， 觀 身 為 不 淨 也。 身 為

Nhất, thân niệm xứ, quán thân vi bất tịnh dã . Thân vi

父 母 所 生 之 肉 身， 身 之 內 外， 污

phụ mẫu sở sinh chi nhục thân , thân chi nội ngoại , ô

穢 充 滿 無 些 淨 處 故 觀 身 為 不

uế sung mãn vô ta tịnh xứ cố quán thân vi bất

淨。 又 身 有 內 外， 己 身 名 內 身， 他

tịnh . Hựu thân hữu nội ngoại, kỷ thân danh nội thân , tha

人 之 身 名 外 身。 此 內 外 身， 皆 攪

nhân chi thân danh ngoại thân . Thử nội ngoại thân, giai giác

父 母 遺 體 而 成。 從 頭 至 足， 一 一

phụ mẫu di thể nhi thành. Tòng đầu chí túc , nhất nhất

觀 之， 純 是 穢 物。 眾 生 顛 倒， 執 之

quán chi, thuần thị uế vật. Chúng sinh điên đảo, chấp chi

為 淨， 而 生 貪 著， 故 令 觀 身 不 淨

vi tịnh, nhi sinh tham trước, cố lịnh quán than bất tịnh

也。

dã.

以 修 不 淨 觀 之 慧 力， 對 治 緣 身

Dĩ tu bất tịnh quán chi tuệ lực, đối trị duyên thân

執 淨 的 顛 倒 妄 見。 試 想 我 們 的

6

chấp tịnh đích điên đảo vọng kiến. Thí tưởng ngã môn đích

身 體 是 否 乾 淨？ 任 你 打 扮 得 如

thân thể thị bỉ càn tịnh? Nhậm nễ đả ban đắc như

何 美 觀， 當 妳 滿 身 大 汗 時， 便 會

hà mỹ quán, đương nễ mãn thân đại hãn thời, tiện hội

覺 得 臭 氣 難 堪， 何 況 唾 涕 便 溺

giác đắc xú khí nan kham, hà huống thoá thế tiện nịch

等， 皆 是 不 淨。 當 人 死 後， 大 家 更

đẳng, giai thị bất tịnh. Đương nhân tử hậu, đại gia cánh

怕 看 死 人。 人 到 死 後， 屍 體 腐 爛,

phạ khan tử nhân. Nhân đáo tử hậu, thi thể hủ lạn,

遍 體 生 蛆， 穿 筋 囓 骨， 最 後 成 為

biến thể sinh thư, xuyên trợ khiết cốt, tối hậu thành vi

白 骨 一 堆， 這 個 身 體 的 生 存， 實

bạch cốt nhất đôi, giá cá than thể đích sinh tồn, thực

在 不 淨。 故 能 觀 身 不 淨， 則 貪 愛

tại bất tịnh. Cố năng quán thân bất tịnh, tắc tham ái

渴 想， 戀 慕 豔 麗 色 相 等 煩 惱， 自

khát tưởng, luyến mộ diễm lệ sắc tướng đẳng phiền não, tự

可 消 除， 才 能 把 心 念 安 住 於 道

khả tiêu trừ, tài năng bả tâm niệm an trú ư đạo

法 中。

pháp trung.

7

二、 受 念 處， 觀 受 為 苦 也。 受 為 苦

Nhị, thụ niệm xứ , quán thụ vi khổ dã. Thụ vi khổ

樂 之 感 樂 從 苦 之 因 緣 而 生， 又

lạc chi cảm lạc tòng khổ chi nhân duyên nhi sinh, hựu

生 苦 樂， 世 間 無 實 樂， 故 觀 受 苦

sinh khổ lạc, thế gian vô thực lạc, cố quán thụ khổ

也。 又 領 納 名 受， 有 內 受 外 受。 意

dã. Hựu lãnh nạp danh thụ, hữu nội thụ ngoại thụ. Ý

根 受 名 內 受 五 根 受 名 外 受 一

căn thụ danh nội thụ ngũ căn thụ danh ngoại thụ nhất

一 根 有 順 受、 違 受、 不 違 不 順 受。

nhất căn hữu thuận thụ, vi thụ, bất vi bất thuận thụ.

於 順 情 之 境， 則 生 樂 受。 於 違 情

Ư thuận tình chi cảnh, tắc sinh lạc thụ . Ư vi tình

之 境， 則 生 苦 受。 於 不 違 不 順 之

chi cảnh, tắc sinh khổ thụ . Ư bất vi bất thuận chi

境， 則 受 不 苦 不 樂 受。 樂 受 是 壞

cảnh, tắc thụ bất khổ bất lạc thụ. Lạc thụ thị hoại

苦， 苦 受 是 苦 苦， 不 苦 不 樂 受 是

khổ, khổ thụ thị khổ khổ, bất khổ bất lạc thụ thị

行 苦。 眾 生 顛 倒， 以 苦 為 樂， 故 令

hành khổ. Chúng sinh điên đảo, dĩ khổ vi lạc, cố lệnh

觀 受 是 苦 也。 是 以 觀 苦 之 慧 力

quán thụ thị khổ dã. Thị dĩ quán khổ chi tuệ lực

8

對 治 「緣 受 執 樂」 的 顛 倒 妄 見。 受

đối trị duyên thụ chấp lạc đích điên đảo vọng kiến. Thụ

乃 領 納 為 義， 也 即 感 受 外 界 的

nãi lãnh nạp vi nghĩa, dã tức cảm thụ ngoại giới đích

印 象。

ấn tượng

當 我 們 與 境 界 接 觸 時， 所 領 納

Đương ngã môn dữ cảnh giới tiếp xúc thời, sở lãnh nạp

的 不 論 是 苦、 樂、 捨 的 感 覺， 在 無

đích bất luận thị khổ、lạc 、 xả đích cảm giác, tại vô

常 的 法 理 上 看 來， 苦 受 固 然 是

thường đích pháp lý thượng khan lai, khổ thụ cố nhiên thị

苦， 而 樂 受 以 至 於 樂 極 生 悲， 仍

khổ, nhi lạc thụ dĩ chí ư lạc cực sinh bi, nhưng

是 逃 不 了 苦。 捨 是 捨 受， 即 不 苦

thị đào bất liễu khổ. Xả thị xả thụ, tức bất khổ

不 樂 的 感 覺。 因 眾 生 外 有 生 住

bất lạc đích cảm giác. Nhân chúng sinh ngoại hữu sinh trú

異 滅 四 相 遷 流， 內 有 意 念 中 的

dị diệt tứ tướng thiên lưu, nội hữu ý niệm trung đích

諸 想 不 斯 到 底 也 是 苦 （即 行 苦）

9

chư tưởng bất tư đáo đắc dã thị khổ (tức hành khổ)

故 人 生 是 苦， 這 世 界 充 滿 著 苦。

cố nhân sinh thị khổ, giá thế giới sung mãn trước khổ

苦 既 是 由 「受」 而 有， 那 麼， 如 苦 而

khổ ký thị do thụ nhi hữu, na ma, như khổ nhi

不 貪 戀 欲 樂， 就 不 為 境 界 所 轉

bất tham luyến dục lạc, tựu bất vi cảnh giới sở chuyển

移， 則 「緣 受 執 樂」 的 錯 見， 便 不 能

di, tắc duyên thụ chấp lạc đích thác kiến, tiện bất năng

存 在 了。

tồn tại liễu.

三、 心 念 處， 觀 心 為 無 常 也。 心 為

Tam, tâm niệm xứ, quán tâm vi vô thường dã. Tâm vi

眼 等 之 心 識， 念 念 生 滅， 更 無 常

nhãn đẳng chi tâm thức, niệm niệm sinh diệt, cánh vô thường

住 之 時， 故 觀 無 常 也。 又 心 即 第

trụ chi thời, cố quán vô thường dã. Hựu tâm tức đệ

六 識 也， 謂 此 識 心， 體 性 流 動， 若

lục thức dã, vị thử thức tâm, thể tính lưu động, nhược

麤 若 細， 若 內 若 外， 念 念 生 滅， 皆

thô nhược tế, nhược nội nhược ngoại, niệm niệm sinh diệt, giai

悉 無 常。 眾 生 顛 倒， 計 以 為 常 ， 故

tất vô thường. Chúng sinh điên đảo, kế dĩ vi thường, cố

10

令 觀 心 無 常 也。

lệnh quán tâm vô thường dã.

以 觀 心 無 常 之 慧 力， 對 治 「緣 心

Dĩ quán tâm vô thường chi tuệ lực, đối trị duyên tâm

執 常」 的 顛 倒 妄 見。 心 是 生 命 的

chấp thường đích điên đảo vọng kiến. Tâm thị sinh mệnh đích

本 質， 同 時 是 眾 生 的 中 心， 但 心

bản chất, đồng thời thị chúng sinh đích trung tâm, đản tâm

不 是 固 定 獨 存 物， 而 是 因 緣 和

bất thị cố định độc tồn vật, nhi thị nhân duyên hoà

合 而 有 的。 因 緣 和 合 的 心 物 世

hợp nhi hữu đích. Nhân duyên hoà hợp đích tâm vật thế

界， 即 是 五 蘊 （色 , 受、 想、 行、 識） 世 界，

giới, tức thị ngũ uẩn sắc, thọ, tưởng, hành, thức）thế giới

五 蘊 的 身 心 世 界 是 無 常 的， 會

ngũ uẩn đích thân tâm thế giới thị vô thường đích , hội

壞 滅 的， 故 我 們 的 心 是 無 實 體

hoại diệt đích, cố ngã môn đích tâm thị vô thực thể

的， 不 過 是 心 理 或 思 惟 之 因 緣

đích, bất quá thị tâm lý hoặc tư duy chi nhân duyên

關 係 的 發 展 而 已， 絕 無 實 體 可

Quan hệ đích phát triển nhi dĩ, tuyệt vô thực thể khả

11

捉 取； 而 且 心 的 現 象， 是 念 念 生

tróc thủ; nhi thả tâm đích hiện tượng, thị niệm niệm sinh

滅、 剎 那 不 住。 怎 麼 可 執 它 為 常？

diệt, sát na bất trụ . Chẩm ma khả chấp tha vi thường?

由 此 觀 心 無 常 之 慧 力， 能 使 心

do thử quán tâm vô thường chi tuệ lực, năng sử tâm

念 遠 離 執 常 妄 見 的 過 患。

niệm viễn ly chấp thường vọng kiến đích quá hoạn

四、 法 念 處， 觀 法 為 無 我 也。 法 除

Tứ, pháp niệm xứ, quán pháp vi vô ngã dã. Pháp trừ

上 之 三 所 餘 之 一 切 法， 無 自 主

thượng chi tam sở dư chi nhất thiết pháp, vô tự chủ

自 在 之 性， 故 觀 無 我 也。 又 法 有

tự tại chi tính, cố quán vô ngã dã. Hựu pháp hữu

善 法 惡 法， 人 皆 約 法 計 我， 謂 我

thiện pháp ác pháp, nhân giai ước pháp kế ngã, vị ngã

能 行 善 行 惡 也。 善 惡 法 中， 本 無

Năng hành thiện hành ác dã. Thiện ác pháp trung, bản vô

有 我。 若 善 法 是 我 惡 法 名 無 我；

hữu ngã. Nhược thiện pháp thị ngã ác pháp danh vô ngã

若 惡 法 是 我， 善 法 應 無 我。 眾 生

nhược ác pháp thị ngã, thiện pháp ưng vô ngã. Chúng sinh

12

顛 倒， 妄 計 有 我， 故 令 觀 法 無 我

điên đảo, vọng kế hữu ngã, cố lệnh quán pháp vô ngã

也。

dã.

以 觀 法 無 我 之 慧 力， 對 治 「緣 法

Dĩ quán pháp vô ngã chi tuệ lực, đối trị duyên pháp

執 我」 的 顛 倒 妄 見。 宇 宙 萬 法， 都

chấp ngã đích điên đảo vọng kiến. Vũ trụ vạn pháp, đô

是 因 緣 互 相 依 存， 我 們 的 身 體

thị nhân duyên hỗ tương y tồn, ngã môn đích thân thể

是 五 蘊 四 大 （地、 水、 火、 風） 組 合 的

thị ngũ uẩn tứ đại (địa, thuỷ, hoả, phong) tổ hợp đích

軀 體， 一 旦 四 大 不 調， 五 蘊 離 散

khu thể, nhất đán tứ đại bất điều , ngũ uẩn ly tán

生 命 便 死 亡。 佛 說 五 蘊 的 我 是「

sinh mệnh tiện tử vong. Phật thuyết ngũ uẩn đích ngã thị

假 我， 不 可 執 為 真 我。 但 眾 生 無

giả ngã, bất khả chấp vi chân ngã. Đản chúng sinh vô

知， 於 無 我 法 中， 妄 執 有 我， 這 種

tri, ư vô ngã pháp trung, vọng chấp hữu ngã, giá chủng

妄 執 叫 做「 我 見」，有 了 我 見， 則 有

vọng chấp khiếu tố ngã kiến, hữu liễu ngã kiến, tắc hữu

13

種 種 偏 執 煩 惱， 便 不 能 接 受 正

chủng chủng thiên chấp phiền não, tiện bất năng tiếp thụ chính

法。 故 要 使 心 念 安 住 於 道 法 中，

pháp. Cố yêu sử tâm niệm an trú ư đạo pháp trung

便 要 以 「觀 法 無 我」 之 慧 力， 消 除

tiện yếu dĩ quán pháp vô ngã chi tuệ lực, tiêu trừ

「緣 法 執 我」 的 錯 誤。

duyên pháp chấp ngã đích thác ngộ .

修 此 身、 受、 心、 法 四 種 觀 想 四 念

Tu thử thân, thụ, tâm, pháp tứ chúng quán tưởng tứ niệm

處， 皆 是 重 在 智 慧， 以 慧 為 體－ 用

xứ, giai thị trọng tại trí tuệ, dĩ tuệ vi thể －dụng

慧 觀 的 力 量， 把 心 安 住 在 道 法

tuệ quán đích lực lượng, bả tâm an trú tại đạo pháp

上， 使 之 正 而 不 邪。 謂 諸 眾 生， 於

thượng, sử chi chính nhi bất tà. Vị chư chúng sinh, ư

色 受 想 行 識 五 陰， 起 四 顛 倒。 於

sắc thọ tưởng hành thức ngũ âm, khởi tứ điên đảo. Ư

色 多 起 淨 倒， 於 受 多 起 樂 倒， 於

sắc đa khởi tịnh đảo, ư thụ đa khởi lạc đảo, ư

想 行 多 起 我 倒， 於 心 多 起 常 倒。

tưởng hành đa khởi ngã đảo, ư tâm đa khởi thường đảo

14

若 眾 生 常 修 此 四 觀， 可 除 四 倒，

nhược chúng sinh thường tu thử tứ quán, khả trừ tứ đảo

故 名 四 念 處 也。 在 修 此 四 念 處

cố danh tứ niệm xứ dã. Tại tu thử tứ niệm xứ

階 段 上， 已 經 趣 向 真 實 智 慧， 此

giai đoạn hượng, dĩ kinh thú hướng chân thực trí huệ, thử

後 更 加 精 進， 智 慧 增 多， 再 修 其

hậu cánh gia tinh tiến, trí tuệ tăng đa, tái tu kỳ

他 道 品， 就 能 步 步 走 上 八 正 道！

tha đạo phẩm, tựu năng bộ bộ tẩu thượng bát chánh đạo!

佛 陀 教 育 電 子 報

Phật đà giáo dục điện tử báo